Συµβολή στην Εκτίµηση του Υδατικού υναµικού της Λεκάνης του Ασωπού Ποταµού του Νοµού Κορινθίας

Transcript

1 Ολοκληρωµένη ιαχείριση Υδατικών Πόρων 119 Συµβολή στην Εκτίµηση του Υδατικού υναµικού της Λεκάνης του Ασωπού Ποταµού του Νοµού Κορινθίας Κ. ΒΟΥ ΟΥΡΗΣ Α. ΑΝΤΩΝΑΚΟΣ Ι. ΚΟΥΜΑΝΤΑΚΗΣ Λέκτορας Α.Π.Θ. MSc Υδρογεωλόγος Καθηγητής Ε.Μ.Π Περίληψη Στην εργασία αυτή γίνεται εκτίµηση του υδατικού δυναµικού της λεκάνης του Ασωπού ποταµού (279 km 2 ) του Νοµού Κορινθίας. Χρησιµοποιούνται µετεωρολογικά και υδρολογικά δεδοµένα και µε βάση αυτά συντάσσεται το υδρολογικό ισοζύγιο της λεκάνης. Ο µέσος ετήσιος όγκος νερού από βροχόπτωση της λεκάνης ανέρχεται σε 182x10 6 m 3. Από αυτά µια σηµαντική ποσότητα απορρέει επιφανειακά και κατεισδύει εµπλουτίζοντας τους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες (82,5x10 6 m 3 ) και το υπόλοιπο επιστρέφει στην ατµόσφαιρα (54,6%). Η λεκάνη του Ασωπού ποταµού δέχεται και µέρος των επιφανειακών νερών της γειτονικής λεκάνης Στυµφαλίας. Οι κυριότεροι υδροφόροι ορίζοντες φιλοξενούνται στα ανθρακικά πετρώµατα, στα κροκαλοπαγή και στις αλλουβιακές αποθέσεις. O παράκτιος αλλουβιακός υδροφόρος της λεκάνης δεν έχει δυνατότητα περαιτέρω αξιοποίησης, ενώ υδρογεωλογικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο υδροφόρος των κροκαλοπαγών. Η ορθολογική συνδιαχείριση των υπόγειων και επιφανειακών νερών της λεκάνης θα συµβάλει σηµαντικά στην επίλυση του υδατικού προβλήµατος του Νοµού Κορινθίας. Abstract This work deals with the estimation of the hydrological balance of the Asopos basin in Korinthia prefecture. The basin covers an area of 279 km 2 and the mean altitude is 509 m. Meteorological and hydrological data for the last decades were used in order to estimate the hydrological balance of the basin. The considerations led to the following results: mean annual precipitation 182x10 6 m 3, mean annual infiltration and runoff 82.5x10 6 m 3. The coefficient of real evapotranspiration is 54.6%. The most important hydrogeological unit is the conglomerates, carbonate and the alluvial deposits. Groundwater quantity problems have been recorded in the alluvial coastal aquifer, due to overexploitation. Hydrogeological interest presents the aquifer, which is hosted in conglomerates. An integrated rational water resources management program in local scale should be applied based on conjunctive use of surface and groundwater. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι αλλαγές στις χρήσεις γης, η εντατική γεωργία και η αστικοποίηση ασκούν µεγάλες πιέσεις στους υδατικούς πόρους. Το πρόβληµα γίνεται εντονότερο αν συνδυασθεί µε την ποιοτική υποβάθµιση που έχουν υποστεί τα υπόγεια και επιφανειακά νερά και τις διαφαινόµενες (;) κλιµατικές αλλαγές. Για το λόγο αυτό καθίσταται επιτακτική η ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων σε επίπεδο λεκάνης απορροής, σύµφωνα και µε την Οδηγία 2000/60 της Ε.Ε. Η υδρολογική λεκάνη του Ασωπού ποταµού στο Νοµό Κορινθίας είναι η πλέον σηµαντική γιατί έχει υψηλό υδατικό δυναµικό και η ορθολογική εκµετάλλευσή του είναι στρατηγικής σηµασίας για την ανάπτυξη του Νοµού. Η ορθολογική αξιοποίηση των επιφανειακών και υπόγειων νερών της λεκάνης θα συµβάλλει στην κάλυψη των υδρευτικών και αρδευτικών αναγκών ενός σηµαντικά παραγωγικού τµήµατος του Νοµού Κορινθίας. Στην εργασία αυτή χρησιµοποιούνται µετεωρολογικά και υδρολογικά στοιχεία και µε βάση αυτά συντάσσεται ένα προσεγγιστικό υδρολογικό ισοζύγιο της λεκάνης του Ασωπού ποταµού του Νοµού Κορινθίας, καθώς και εκτίµηση των υδατικών αναγκών. Αξιολογούνται επιπλέον τα υδρογεωλογικά δεδοµένα της λεκάνης και προτείνεται µια δέσµη µέτρων για τη βιώσιµη διαχείριση των υδατικών της πόρων. Η λεκάνη είναι χαρακτηριστική περίπτωση µε άνιση χωροχρονική κατανοµή της προσφοράς και της ζήτησης νερού. Μεγάλο µέρος των εργασιών της παρούσας έρευνας πραγµατοποιήθηκε στα πλαίσια του προγράµµατος «Υδρογεωλογική µελέτη τεχνητού εµπλουτισµού υπόγειων υδροφορέων βόρειας παραλιακής και ηµιλοφώδους ζώνης Ν. Κορινθίας», που εκπονήθηκε από το ΕΜΠ [1]. 2. ΘΕΣΗ-ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η λεκάνη του Ασωπού ποταµού στο Νοµό Κορινθίας καλύπτει συνολική έκταση 279 km 2 και έχει διεύθυνση Νότος-Βορράς. Ο Ασωπός ποταµός µε συνολικό µήκος επιµήκους άξονα περίπου 45 km, πηγάζει από τα όρη του Νοµού Αργολίδας της Νότιας Κορινθίας και εκβάλλει στον Κορινθιακό κόλπο. Η λεκάνη του Ασωπού συνορεύει στο Ν /κό τµήµα µε τη κλειστή υδρολογική λεκάνη της Στυµφαλίας, από την οποία δέχεται µέρος των επιφανειακών απορροών της, µέσω των αρχαίων σηράγγων Σούρι και Πράθι. Το µέσο υψόµετρο της

2 120 λεκάνης ανέρχεται σε 509 m, που υποδηλώνει ότι µεγάλο τµήµα της βρίσκεται στην ορεινή ζώνη. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από δηµογραφική κατάρρευση της υπαίθρου υπέρ των αστικών κέντρων της παράκτιας ζώνης (Κιάτο, Βέλο). Στη λεκάνη παρατηρείται επέκταση των δυναµικών καλλιεργειών και µείωση των κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων. Επίσης στη δοµή του παραγωγικού συστήµατος εµφανίζεται αυξηµένος ο τριτογενής τοµέας στην παράκτια ζώνη, η οποία µπορεί να χαρακτηρισθεί ως ένα αγροτουριστικό κέντρο. Οι υδατικές ανάγκες καλύπτονται από την εκµετάλλευση των υπόγειων υδροφόρων οριζόντων κυρίως της παράκτιας ζώνης και αυτό έχει συµβάλλει στην ποσοτική µείωση και την ποιοτική υποβάθµισή τους [1]. Αυτό εκδηλώνεται µε ταπείνωση της στάθµης του υδροφόρου ορίζοντα, την εγκατάσταση αρνητικού ισοζυγίου, την αχρήστευση πολλών υδροµαστευτικών Υδρολογία, Ποιότητα και ιαχείριση Επιφανειακών Νερών έργων και τη νιτρορρύπανση γεωργικής κυρίως προέλευσης. Στη Σικυώνα (θέση έση) έχει κατασκευασθεί µικροφράγµα εκτροπής, απ όπου το νερό µε αύλακα (ΑΟΣΑΚ) οδηγείται και καλύπτει µέρος των αρδευτικών αναγκών σε όλη την παραλιακή πεδιάδα από Κιάτο µέχρι την Κόρινθο. Στην περιοχή αυτή εφαρµόζεται παραδοσιακά η µέθοδος των χειµερινών αρδεύσεων, που λειτουργεί ως τεχνητός εµπλουτισµός µε ιδιαίτερη θετική συµβολή στην ενίσχυση του υδατικού ισοζυγίου του υδροφορέα της παράκτιας ζώνης. Η µέση κλίση της λεκάνης είναι 14,3%. Στο Σχήµα 1 φαίνεται ο γεωλογικός χάρτης της λεκάνης του Ασωπού ποταµού. Η µορφοµετρική ανάλυση της λεκάνης έγινε χρησιµοποιώντας το ψηφιακό υπόβαθρο εδάφους (DEM) µε ισοδιάσταση 20 m µε το ARCGIS 8.1. Σχήµα 1: Γεωλογικός χάρτης της λεκάνης Ασωπού ποταµού

3 Ολοκληρωµένη ιαχείριση Υδατικών Πόρων ΓΕΩΛΟΓΙΑ-Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ Γεωλογικά (Σχήµα 1) η λεκάνη του Ασωπού ποταµού περιλαµβάνει στο υπόβαθρό της τµήµατα των ζωνών Τρίπολης (φλύσχης) και Πίνδου (ασβεστόλιθοι, φλύσχης). Οι νεώτερες αποθέσεις αποτελούνται από σχηµατισµούς του Πλειοκαίνου (κροκαλοπαγή, µάργες, ψαµµίτες) και του Τεταρτογενούς (κροκαλοπαγή, κροκάλες, χάλικες, άµµοι, άργιλοι, ιλύες και µεικτές φάσεις αυτών). Εµβαδοµέτρηση των γεωλογικών σχηµατισµών της λεκάνης έδωσε: τεταρτογενείς αποθέσεις 77,5 km 2, λεπτοµερείς πλειοκαινικές αποθέσεις (µάργες) 81 km 2, αδροµερείς πλειοκαινικές αποθέσεις (κροκαλοπαγή, ψαµµίτες) 52,5 km 2, φλύσχης 9 km 2 και ασβεστόλιθοιδολοµίτες 59 km 2. Με βάση τα στοιχεία της υδρογεωλογικής έρευνας προκύπτει ότι στα κροκαλοπαγή και στις σύγχρονες αποθέσεις αναπτύσσονται σηµαντικοί υδροφόροι ορίζοντες, οι αξιολογώτεροι των οποίων απαντώνται στα ιζήµατα των χαλαρών αδροµερών αποθέσεων των ποταµοχειµάρρων [1]. Παρατηρείται µετάβαση από αδροµερή υλικά προς λεπτοµερή µε την αποµάκρυνση από την κοίτη του ποταµού. Το πάχος των προσχώσεων στην παράκτια ζώνη κυµαίνεται από m και εντός αυτών εντοπίζεται η παρουσία ενός φρεάτιου υδροφόρου και συστήµατος πολλαπλών υδροφόρων υπό πίεση, που χαρακτηρίζεται από ετερογένεια και ανισοτροπία. Η τροφοδοσία του παράκτιου συστήµατος γίνεται µε απευθείας κατείσδυση νερού της βροχόπτωσης, διήθηση από την κοίτη του ποταµού, καθώς και υπόγειες πλευρικές µεταγγίσεις από τα ανάντη. Στην περιοχή της Νεµέας επίσης οι πλευρικές διηθήσεις παίζουν σηµαντικό ρόλο στην τροφοδοσία του υδροφορέα. Σηµαντικοί υδροφόροι ορίζοντες αναπτύσσονται και στα κροκαλοπαγή, τα οποία έχουν µεγάλο σχετικά πάχος (200 m). H παροχή των γεωτρήσεων που έχουν ανορυχθεί σε αυτά κυµαίνεται από m 3 /h. Η τεκτονική έχει συµβάλλει στην ανάπτυξη ψευδοκάρστ, που σε συνδυασµό µε άλλες ευνοϊκές συνθήκες οδηγούν στη δηµιουργία αξιόλογων υδροφόρων εντός των κροκαλοπαγών αυτών. Η ανάπτυξη του καρστικού υδροφορέα σε µεγάλα υψόµετρα στην υψηλή ζώνη δεν ευνοεί την αξιοποίησή του. 4. Υ ΑΤΙΚΟ IΣΟΖΥΓΙΟ 4.1. Υδρολογικό ισοζύγιο Για τον υπολογισµό της βροχοβαθµίδας στην περιοχή έρευνας χρησιµοποιήθηκαν τα δεδοµένα των σταθµών: Ψαρίου, ρίζας, Καστανιάς, Νεµέας, Λεοντίου, Βέλου και Χαλκίου. Μερικοί από τους σταθµούς βρίσκονται έξω από τα όρια της λεκάνης του Ασωπού. Από το Σχήµα 2 προκύπτει η σχέση: P=0,36 Η+468 (r 2 =0,78) όπου P=ετήσια βροχόπτωση (mm) και Η=υψόµετρο (m). Με βάση αυτήν τη σχέση προκύπτει ότι η µέση βροχόπτωση στο επίπεδο της θάλασσας ανέρχεται σε 468 mm και αυξάνει κατά 36 mm ανά 100 m. Στο Σχήµα 3 παρουσιάζεται η διακύµανση των ετησίων τιµών βροχόπτωσης στο σταθµό Ψάρι για την περίοδο , απ όπου προκύπτει µια πτωτική τάση, στατιστικά µη σηµαντική. Στη διάρκεια των ξηρών ετών η µείωση του ετήσιου ύψους βροχής κυµαίνεται από 34% (σταθµός Βέλου) έως 39,5% (σταθµός Ψαρίου). Με βάση τη βροχοβαθµίδα κατασκευάσθηκε ο βροχοµετρικός χάρτης (Σχήµα 4) και υπολογίσθηκε ο όγκος νερού από βροχόπτωση στα διάφορα υψόµετρα και συνολικά ο όγκος νερού που δέχεται η λεκάνη. Πρέπει να σηµειωθεί η άνιση εποχική κατανοµή των βροχοπτώσεων µε το µεγαλύτερο ποσοστό των βροχοπτώσεων να πέφτει την υγρή περίοδο Οκτωβρίου-Απριλίου [3]. Στην περιοχή έχουν καταγραφεί ακραία καιρικά φαινόµενα, όπως η ραγδαία βροχόπτωση µε ύψος 24- ωρης διάρκειας 310,8 mm (12/1/1997), καθώς και επεισόδια ξηρασίας, τα οποία έχουν επιπτώσεις στο υδροφόρο σύστηµα [4]. ύψος βροχής (mm) P=0,36 H υψόµετρο (m) Σχήµα 2: Σχέση ύψους βροχής-υψοµέτρου ύψος βροχής (mm) Ψάρι ετήσια βροχόπτωση 7 περίοδοι κυλιόµενου µέσου όρου (Ψάρι) Γραµµική (Ψάρι) έτος Σχήµα 3: ιακύµανση των ετησίων τιµών βροχόπτωσης (σταθµός Ψάρι)

4 122 Υδρολογία, Ποιότητα και ιαχείριση Επιφανειακών Νερών Σχήµα 4: Βροχοµετρικός χάρτης της λεκάνης του Ασωπού ποταµού Η θερµοκρασία (θ) µεταβάλλεται µε το υψόµετρο (Η) σύµφωνα µε τη σχέση [5]: θ=-0,006 Η+18 (r 2 =0,92) Χρησιµοποιώντας τα δεδοµένα των µηνιαίων τιµών θερµοκρασιών και βροχόπτωσης και θεωρώντας ως ικανότητα κατακράτησης του εδάφους τα 100 mm υπολογίσθηκε η πραγµατική εξατµισοδιαπνοή µε τη µέθοδο Thornthwaite. Ο συντελεστής (%) πραγµατικής εξατµισοδιαπνοής (Επ) από την εφαρµογή της µεθόδου σε τέσσερις σταθµούς της ευρύτερης περιοχής που διέθεταν στοιχεία, µειώνεται µε το υψόµετρο σύµφωνα µε τη σχέση [5]: Επ(%)=-0,037 Η+75 Αυτό σηµαίνει ότι στην πεδινή ζώνη ο συντελεστής της πραγµατικής εξατµισοδιαπνοής ανέρχεται σε 75% του ετήσιου ύψους βροχόπτωσης και στην ορεινή ζώνη

5 Ολοκληρωµένη ιαχείριση Υδατικών Πόρων 123 σε 49%. Ο µέσος συντελεστής Επ για όλη τη λεκάνη ανέρχεται σε 54,6 %. Με βάση τα ανωτέρω ένα προσεγγιστικό υδρολογικό ισοζύγιο της λεκάνης απορροής του Ασωπού ποταµού είναι: Όγκος νερού βροχόπτωσης: 182x10 6 m 3 Πραγµατική εξατµισοδιαπνοή: 99,5x10 6 m 3 Απορροή+ Kατείσδυση: 82,5x10 6 m 3 Στο Σχήµα 5 φαίνεται η πορεία του µέσου υδατικού ισοζυγίου στο σταθµό Βέλου, απ όπου προκύπτει ότι πλεόνασµα νερού παρατηρείται τους µήνες εκέµβριο, Ιανουάριο έως Μάρτιο και έλλειµµα νερού από τον Μάϊο έως το Σεπτέµβριο. Αναπλήρωση του εδαφικού νερού παρατηρείται τους µήνες Οκτώβριο και Νοέµβριο. Στην απορροή της λεκάνης Ασωπού ποταµού, όπως προαναφέρθηκε συµβάλλει εκτός του µέρους των κατακρηµνισµάτων και ο όγκος νερού που εκτρέπεται από τη λεκάνη Στυµφαλίας, µέσω των σηράγγων Σούρι και Πράθι. Η σήραγγα Σούρι απάγει τα νερά της υδρολογικής λεκάνης Στυµφαλίας και µέσω ανοικτού αγωγού τα οδηγεί στη σήραγγα Πράθι, αφού προηγουµένως µια ποσότητα νερού µεταξύ των δύο σηράγγων καλύψει αρδευτικές ανάγκες της λεκάνης Αλέας. Πρέπει να σηµειωθεί ότι ένα αξιόπιστο υδρολογικό ισοζύγιο της λεκάνης Ασωπού προϋποθέτει τον ακριβή καθορισµό του παράγοντα «εισροές από τη λεκάνη Στυµφαλίας». Η µέση ετήσια ποσότητα που εισρέει από τη λεκάνη Στυµφαλίας στη λεκάνη Ασωπού τα ξηρά έτη ανέρχεται σε 10x10 6 m 3 και τα υγρά υδρολογικά έτη σε 70x10 6 m 3. Οι εισροές από τη λεκάνη της Στυµφαλίας σχετίζονται µε την παροχή των οµώνυµων πηγών, που εκφορτίζουν το καρστικό υδροφόρο σύστηµα της Κυλλήνης και τις επιφανειακές απορροές της λεκάνης. Με βάση µετρήσεις του ΥΠΕΧΩ Ε την περίοδο στην έξοδο της λεκάνης Στυµφαλίας η µέση ετήσια παροχή ανέρχεται σε 2,07 m 3 /s, που αντιστοιχεί σε 63x10 6 m 3 ετησίως [6]. Ένα µέρος από την ποσότητα αυτή κατευθύνονται στην υδρολογική λεκάνη Αλέας για την κάλυψη αρδευτικών αναγκών και το υπόλοιπο στη λεκάνη του Ασωπού. Στην σήραγγα Πράθι στην έξοδο προς τη λεκάνη Ασωπού εκτιµάται µέση ετήσια εισροή νερών ίση µε 47x10 6 m 3. Σύµφωνα µε τον Κούκη (1994) ο µέσος ετήσιος όγκος νερού που εκτρέπεται από τη λεκάνη Στυµφαλίας στη λεκάνη Ασωπού ανέρχεται σε 37x10 6 m 3 [7]. Στο Σχήµα 6 φαίνεται η διακύµανση της µέσης ετήσιας απορροής του Ασωπού που προέκυψε µε βάση τη συσχέτιση απορροής-βροχόπτωσης. Μετρήσεις στη θέση Knappen ανάντη του υπάρχοντος φράγµατος εκτροπής, που αντιπροσωπεύει συνολική απορροή για τµήµα έκτασης 261 km 2 ή 93,5% της συνολικής επιφάνειας της λεκάνης µετρήθηκε απορροή της τάξεως 34,3 x10 6 m 3 και 64x10 6 m 3 τα υδρολογικά έτη και , αντίστοιχα. Η απορροή για το έτος κρίθηκε υποεκτιµηµένη [1]. Από µετρήσεις σε διάφορες θέσεις κατάντη του φράγµατος εκτροπής προκύπτει ότι σηµαντικός όγκος νερού διηθείται και τροφοδοτεί το υδροφόρο σύστηµα. Συγκεκριµένα µε ρυθµισµένη συνεχή ροή κατάντη του φράγµατος εκτροπής µε παροχή της τάξεως του 0,6 m 3 /s, η διηθούµενη ποσότητα είναι της τάξεως του 0,2 m 3 /s [1]. mm S Velo Βροχή Εδυν. Επρ. M Jan Feb Mar Apr MayJun Jul AugSep Oct NovDec µήνες Σχήµα 5: Υδατικό ισοζύγιο στο σταθµό Βέλου.(S=πλεόνασµα, M=εξάτµιση µε δαπάνη της υγρασίας, D=έλλειµµα και R=αναπλήρωση εδαφικού νερού). µέση ετήσια απορροή (m3/s) έτη Σχήµα 6: Μέση ετήσια απορροή (m 3 /s) του Ασωπού ποταµού (περίοδος ). Ο συντελεστής απορροής για τη λεκάνη του Ασωπού κυµαίνεται µεταξύ 10-14,5% του ετήσιου ύψους βροχόπτωσης [1]. Σηµαντικές επίσης ποσότητες νερού από τον Ασωπό ποταµό διηθούνται στον προσχωµατικό υδροφορέα της πεδινής περιοχής της Νεµέας, εµπλουτίζοντάς τον σηµαντικά Υδατικοί πόροι Από το υδατικό ισοζύγιο προκύπτει ότι σηµαντική ποσότητα νερού, και λόγω των εισροών από τη λεκάνη Στυµφαλίας απορρέει επιφανειακά µέσω του Ασωπού ποταµού στη θάλασσα (30-64x10 6 m 3 ). Οι διηθήσεις προς τους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες από την κοίτη του D R

6 124 ποταµού είναι αξιόλογες. Λόγω του γεγονότος αυτού οι προσχωµατικοί υδροφόροι της παράκτιας ζώνης και της περιοχής Νεµέας είναι σηµαντικής δυναµικότητας. Ο παράκτιος υδροφορέας εκµεταλλεύεται από µεγάλο αριθµό γεωτρήσεων και πηγαδιών (>350). Σύµφωνα µε ερευνητικό πρόγραµµα του ΕΜΠ [8] εµφανίζεται αρνητικό ισοζύγιο σε ολόκληρο τον παράκτιο υδροφορέα από Κόρινθο µέχρι Κιάτο. Παρά την εντατική εκµετάλλευση του υδροφορέα στην περιοχή του κάτω ρου του Ασωπού δεν έχουν καταγραφεί µέχρι τώρα αρνητικές πιεζοµετρίες και φαινόµενα υφαλµύρινσης. Η εκµετάλλευση γίνεται για την κάλυψη των αρδευτικών αναγκών της περιοχής, αλλά και άλλων περιοχών της ηµιλοφώδους ζώνης µε µεταφορά νερού. Στο Σχήµα 7 φαίνεται ο πιεζοµετρικός χάρτης του παράκτιου υδροφορέα της λεκάνης του Ασωπού για την περίοδο Ιουνίου Παρατηρείται ότι η στάθµη του υδροφόρου κυµαίνεται από 2 m κοντά στην ακτογραµµή µέχρι 20 m στο ύψος της ΝΕΟ Κορίνθου-Πατρών. Η διεύθυνση ροής είναι ΒΑ/κή, όπου γίνεται εκφόρτιση στον Κορινθιακό κόλπο. Οι χαµηλότερες στάθµες εµφανίζονται στο τέλος της αρδευτικής περιόδου (Οκτώβριο), ενώ οι υψηλότερες στάθµες το µήνα Μάϊο. Στο Σχήµα 8 παρουσιάζεται η διακύµανση της στάθµης σε ένα πηγάδι της παράκτιας ζώνης. Παρατηρείται ότι η χαµηλότερη στάθµη καταγράφεται στο τέλος της ξηρής περιόδου των ετών 2000 και Γενικά παρατηρείται µια πτωτική τάση της στάθµης του υπόγειου νερού στον προσχωµατικό υδροφορέα του κάτω ρου της λεκάνης του Ασωπού, που σχετίζεται µε την εµφάνιση ξηρών υδρολογικών ετών και την αύξηση των αντλούµενων ποσοτήτων νερού. Σχήµα 7: Πιεζοµετρικός χάρτης του αλλουβιακού υδροφορέα κάτω ρου Ασωπού ( Ιούνιος 2002) Υδατικές ανάγκες Στην παράκτια ζώνη της λεκάνης Ασωπού καταγράφεται έντονη αστικοποίηση, ενώ αντίστοιχα στην ορεινή ζώνη δηµογραφική κατάρρευση. Η αύξηση του Υδρολογία, Ποιότητα και ιαχείριση Επιφανειακών Νερών πληθυσµού την περίοδο ανήλθε σε 18% (στοιχεία ΕΣΥΕ). Βάθος α.ε.ε. (m ) Στάθµη υπόγειου νερού Dec-96 Ian-97 A pr-97 Jul-97 Oct-97 M ar-98 Jun-98 Sep-98 Feb-99 Nov-99 Feb-00 May-00 Oct-00 Feb-01 May-01 Jul-01 Nov-01 BE69 Σχήµα 8: ιακύµανση της στάθµης του υπόγειου νερού του αλλουβιακού υδροφορέα κάτω ρου Ασωπού. Ο πληθυσµός των οικισµών εντός της λεκάνης του Ασωπού σύµφωνα µε την τελευταία απογραφή του 2001 ανέρχεται σε Η περιοχή αυτή µπορεί να θεωρηθεί ως αγροτουριστικό κέντρο, µε την έννοια µιας γεωργικά εκσυγχρονισµένης και τουριστικά αναπτυγµένης περιοχής, που περικλείει ένα δοµηµένο και οικιστικά συµπυκνωµένο αστικό χώρο. Με βάση τον πληθυσµό της περιοχής και θεωρώντας ως ηµερήσια ειδική κατανάλωση τα 180 l/άτοµο τη χειµερινή περίοδο και τα 280 l/άτοµο τη θερινή περίοδο εκτιµάται ότι για την κάλυψη των υδρευτικών αναγκών απαιτούνται ετησίως 1,7x10 6 m 3. Οι κυριότερες καλλιέργειες στη λεκάνη του Ασωπού είναι: αµπελοειδή στρ., δενδρώδεις (εσπεριδοειδή, βερυκκοκιές, ελαιόδενδρα) στρ., λαχανόκηποι στρ. και αροτριαίες 1100 στρ. Tα αµπελοειδή καλλιεργούνται κυρίως στην περιοχή Νεµέας ( στρ.). Οι αρδευτικές ανάγκες κυµαίνονται από 200 m 3 /στρ. (αµπελοειδή) έως 400 m 3 /στρ. (εσπεριδοειδή) την αρδευτική περίοδο. Συνολικά εκτιµάται ότι για την κάλυψη των αρδευτικών αναγκών απαιτούνται ετησίως 20x10 6 m 3 νερού. Εκτιµάται ότι το ποσό αυτό θα αυξηθεί τα επόµενα χρόνια, λόγω επέκτασης των αρδευόµενων εκτάσεων και εντατικοποίησης της γεωργίας. Σηµαντικές ποσότητες µεταφέρονται για αρδευτική χρήση στην ηµιλοφώδη ζώνη. Επιπλέον για την κάλυψη των υδατικών αναγκών πρέπει να ληφθούν υπόψη οι ποσότητες που απαιτούνται για βιοµηχανική χρήση, κτηνοτροφία, λειτουργία ελαιουργείων κ.ά., ποσό που εκτιµάται σε 1,5x10 6 m 3 ετησίως. Συνολικά για την κάλυψη των υδατικών αναγκών στη λεκάνη του Ασωπού ποταµού απαιτούνται ετησίως 23,2x10 6 m 3. Στο Σχήµα 9 φαίνονται τα ραβδογράµµατα των υδατικών αναγκών. Προκύπτει ότι οι αρδευτικές ανάγκες αντιστοιχούν στο 88% του συνόλου των

7 Ολοκληρωµένη ιαχείριση Υδατικών Πόρων 125 υδατικών αναγκών, ενώ οι υδρευτικές σε 7% του συνόλου. x106 m Υδατικές ανάγκες λεκάνη Ασωπού υδρευτικές αρδευτικές άλλες χρήσεις Σχήµα 9: Υδατικές ανάγκες στη λεκάνη του Ασωπού Ποιότητα νερών Με βάση τις αναλύσεις 12 δειγµάτων υπόγειου νερού την περίοδο Ιουνίου 2002 από τον παράκτιο υδροφόρο ορίζοντα της λεκάνης του Ασωπού (Πίνακας 1), καθώς και 13 από τον υδροφόρο ορίζοντα της πεδιάδας της Νεµέας (Πίνακας 2) προκύπτουν τα κάτωθι: Οι τιµές των χλωριόντων στην παράκτια ζώνη κυµαίνονται από 6-30 mg/l, που υποδηλώνει τη µη διείσδυση της θάλασσας. Οι τιµές των νιτρικών είναι υψηλές και κυµαίνονται µεταξύ mg/l, υπερβαίνοντας το ανώτατο επιτρεπτό όριο της Ε.Ε. Οι υψηλές τιµές των νιτρικών αποδίδονται σε γεωργικές δραστηριότητες (εντατική χρήση λιπασµάτων) και στις αστικές περιοχές σε λύµατα που διοχετεύονται σε εγκαταλειµµένα πηγάδια [9]. Οι υψηλές συγκεντρώσεις των ενώσεων του αζώτου γενικά (ΝΟ 3, ΝΟ 2, ΝΗ 3 ) καθιστούν το υπόγειο νερό του παράκτιου υδροφορέα ακατάλληλο για ύδρευση. Τα επιφανειακά νερά του Ασωπού ποταµού ρυπαίνονται την ελαιοκοµική περίοδο (Νοέµβριος- Φεβρουάριος) µε τη ανεξέλεγκτη διάθεση των αποβλήτων ελαιουργείων [10]. Γενικά η πλειονότητα των υπόγειων νερών της λεκάνης του Ασωπού ανήκει στα οξυανθρακικάασβεστούχα [11,12]. Στην υδροχηµική τοµή (Σχήµα 10) παρατηρείται µια αύξηση της αλατότητας κατά τη διεύθυνση Ν-Β, καθώς δηλ. µεταβαίνουµε από την περιοχή εµπλουτισµού (ορεινή ζώνη) προς την περιοχή εκφόρτισης της λεκάνης (παράκτια ζώνη). Πίνακας 1: Όρια διακύµανσης της περιεκτικότητας (mg/l) του υπόγειου νερού από την παράκτια ζώνη EC Cl - Ca 2+ Na + - NO HCO SO K Πίνακας 2: Όρια διακύµανσης της περιεκτικότητας (mg/l) του υπόγειου νερού από την περιοχή Νεµέας. EC Cl - Ca 2+ Na + NO Μg 2+ SO K ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΣΥΖΗΤΗΣΗ Η λεκάνη του Ασωπού ποταµού στο Νοµό Κορινθίας χαρακτηρίζεται από ανοµοιόµορφη κατανοµή των υδατικών πόρων, καθώς και από άνιση κατανοµή της προσφοράς και της ζήτησης του νερού. Ε C (µs/cm) Ψάρι 500 Υδροχηµική τοµή Βέλο Ν-ΒΑ Σχήµα 10: Υδροχηµική τοµή σε διεύθυνση Ν-ΒΑ. 750 Από την επεξεργασία και αξιολόγηση των δεδοµένων, προέκυψαν τα κατωτέρω συµπεράσµατα, που αφορούν στο υδατικό δυναµικό της λεκάνης: Ο µέσος ετήσιος όγκος νερού από βροχόπτωση ανέρχεται σε 182x10 6 m 3. Ο συντελεστής πραγµατικής εξατµισοδιαπνοής αντιστοιχεί σε 54,6 % του ετησίου ύψους βροχόπτωσης. Η ετήσια απορροή του Ασωπού ποταµού και λόγω των εισροών από τη λεκάνη της Στυµφαλίας κυµαίνεται από 30-64x10 6 m 3. Η µέση ετήσια απορροή του Ασωπού ποταµού ανέρχεται σε 1,35 m 3 /sec, που αντιστοιχεί σε µέσο ετήσιο όγκο νερού 42,5x10 6 m 3. Σηµαντικοί υδροφόροι ορίζοντες φιλοξενούνται στις σύγχρονες αποθέσεις (παράκτια ζώνη, πεδιάδα Νεµέας), καθώς και στα κροκαλοπαγή. Οι υδροφόροι αυτοί τροφοδοτούνται µε σηµαντικές ποσότητες νερού από τις πλευρικές διηθήσεις του Ασωπού ποταµού. Οι υδρευτικές ανάγκες ανέρχονται σε 1,7x10 6 m 3 ετησίως, οι αρδευτικές σε 20x10 6 m 3 και οι ανάγκες άλλων χρήσεων σε 1,5x10 6 m 3 ετησίως. Ο παράκτιος αλλουβιακός υδροφορέας παρά την εντατική εκµετάλλευση δεν εµφανίζει αρνητική πιεζοµετρία και φαινόµενα θαλάσσιας διείσδυσης, λόγω της υψηλής δυναµικότητας και των υδρογεωλογικών συνθηκών. Η ποιοτική κατάσταση των υπόγειων νερών έχει επιβαρυνθεί κατά τόπους από νιτρορύπανση

8 126 γεωργικής προέλευσης και στις αστικές περιοχές από οικιακά λύµατα. Οι υδατικές ανάγκες είναι άνισα χρονικά και χωρικά κατανεµηµένες. Το µεγαλύτερο ποσοστό (88%) για την κάλυψη των αρδευτικών αναγκών απαιτείται την ξηρή περίοδο Μαΐου-Σεπτεµβρίου. Επίσης οι µεγαλύτερες ανάγκες απαιτούνται κυρίως στην πεδινή ζώνη, όπου εφαρµόζεται εντατική γεωργία και κατοικεί το µεγαλύτερο µέρος του πληθυσµού. Η ορθολογική αξιοποίηση και βιώσιµη διαχείριση των υδατικών πόρων της λεκάνης του Ασωπού ποταµού είναι υψίστης σηµασίας για την ανάπτυξη του Νοµού Κορινθίας. Όπως προαναφέρθηκε η λεκάνη έχει υψηλό υδατικό δυναµικό. Οι υδατικοί πόροι όµως δηλ. το άµεσα διαθέσιµο νερό για τις διάφορες χρήσεις είναι περιορισµένο και περιορίζεται κατά µεγάλο µέρος στα υπόγεια νερά. Η βέλτιστη πολιτική διαχείρισης των υδατικών πόρων της λεκάνης πρέπει να στηρίζεται στην ορθολογική συνδιαχείριση των επιφανειακών και υπόγειων νερών. Ο παράκτιος υπόγειος υδροφορέας δεν έχει δυνατότητα περαιτέρω εκµετάλλευσης, αλλά απαιτείται περιορισµός των αντλήσεων για την αποφυγή ανεπιθύµητων συνεπειών, όπως υφαλµύρινση λόγω διείσδυσης θαλασσινού νερού. Η αποκατάσταση της ισορροπίας µεταξύ του φυσικού εµπλουτισµού και των απολήψεων στον παράκτιο υδροφορέα της λεκάνης είναι επιτακτική ανάγκη για τη βιώσιµη διαχείρισή του. υνατότητα περαιτέρω αξιοποίησης έχει µόνο ο υδροφόρος ορίζοντας των κροκαλοπαγών (περιοχή Ψαρίου, Μουλκίου, Μποζικών, Κρυονερίου κ.α.), καθώς και η βαθειά καρστική υδροφορία στην ευρύτερη περιοχή του Λεοντίου. Η αξιοποίηση µέρους των επιφανειακών νερών είναι ο βασικός άξονας πάνω στον οποίο πρέπει να στηριχθεί µια πολιτική βιώσιµης διαχείρισης των υδατικών πόρων της λεκάνης [13,14]. Η κατασκευή και λειτουργία του σχεδιαζόµενου φράγµατος χωρητικότητας 20x10 6 m 3 θα συµβάλλει στην ταµίευση νερού και στην κάλυψη των αναγκών την αρδευτική περίοδο. Επίσης θα υπάρχει δυνατότητα αξιοποίησης του φράγµατος για εφαρµογή τεχνητού εµπλουτισµού, µέσω γεωτρήσεων στην εσωτερική πεδινή ζώνη της λεκάνης [1]. Η µείωση των απολήψιµων ποσοτήτων νερού για την κάλυψη των αρδευτικών αναγκών µπορεί να επιτευχθεί µε τη χρήση των επεξεργασµένων λυµάτων από τον βιολογικό καθαρισµό του ήµου Σικυωνίων. Η αλλαγή των συστηµάτων άρδευσης µε συστήµατα στάγδην θα συµβάλλει σηµαντικά στην εξοικονόµηση νερού για άρδευση, µειώνοντας τις αντλούµενες ποσότητες για τον σκοπό αυτό. Επιπλέον οι καταγραφές της στάθµης του υπόγειου νερού και ο συστηµατικός έλεγχος της ποιότητας των Υδρολογία, Ποιότητα και ιαχείριση Επιφανειακών Νερών υπόγειων και επιφανειακών νερών, κυρίως της παράκτιας ζώνης, που είναι η πλέον ευάλωτη θα συµβάλλει στην ορθολογική αξιοποίηση και προστασία του υδροφορέα αυτού. Η προσοµοίωση της υπόγειας ροής και του κύκλου του νερού, καθώς και η εφαρµογή µοντέλων διαχείρισης κρίνεται απαραίτητη για την καλύτερη γνώση των υδρογεωλογικών συνθηκών και τη βέλτιστη διαχείριση των υδατικών πόρων της λεκάνης. Επιπλέον πρέπει να υιοθετηθούν πολιτικές που περιλαµβάνουν τη θέσπιση νέου νοµοθετικού πλαισίου που διέπει την ανόρυξη ιδιωτικών αρδευτικών γεωτρήσεων µε στόχο τον περιορισµό τους προς όφελος των συλλογικών αρδευτικών έργων, την ενηµέρωση των πολιτών και την περιβαλλοντική εκπαίδευση, την επεξεργασία των λυµάτων και των βιοµηχανικών αποβλήτων και τη χωροθέτηση χώρων υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Κουµαντάκης Ι., Παναγόπουλος Α., Βουδούρης, Κ., Σταυρόπουλος Ξ. (1999). Υδρογεωλογική έρευνα τεχνητού εµπλουτισµού υπόγειων υδροφορέων της παραλιακής και ηµιλοφώδους ζώνης του Νοµού Κορινθίας. Τελική έκθεση ερευνητικού προγράµµατος. ΕΜΠ. Τµήµα Μηχανικών Μεταλλείων-Μεταλλουργών. 2. Γεωλογικός χάρτης Ελλάδας, φύλλα Νεµέα, Κόρινθος. ΙΓΜΕ. 3. Βουδούρης Κ., Αντωνάκος, Α. (2003). Κατανοµή των βροχοπτώσεων στο Νοµό Κορινθίας. Γεωγραφίες Εκδ. Εξάντας. Τεύχος Ν ο 4, Voudouris K, Hionidi M., Panagopoulos A., Koumantakis J., (2002). Extreme climatic events in the Prefecture of Korinthos (Greece) and their impact on groundwater resources. Proc. 5 th International Conference Water resources management in the era of transition. European Water Resources Association. Athens, Βουδούρης, K., (2001). Το κλίµα της Κορινθίας. Εκδ. Καταγράµµα. 6. Βουδούρης Κ., Παναγόπουλος Α., Μαρκαντώνης Κ. (2002). Υδρολογικό ισοζύγιο και δυνατότητες βιώσιµης διαχείρισης των υδατικών πόρων της λεκάνης Στυµφαλίας (Ν. Κορινθίας). Πρακτικά 6 ου Πανελλήνιου Γεωγραφικού Συνεδρίου, Θεσσαλονίκη, Τόµος II, Κούκης, Γ. (1994). Προκαταρκτική γεωτεχνικήτεχνικοοικονοµική έρευνα του Νοµού Κορινθίας. Τελική έκθεση ερευνητικού προγράµµατος. Πανεπιστήµιο Πατρών, Τµ.ήµα Γεωλογίας. 8. Panagopoulos A., Voudouris K, Hionidi M., Koumantakis J. (2002). Irrational water resources management impacts on the coastal aquifer system of Korinthia. Proc. of Int. Conf. Restoration and Protection of he Environment V, July 2002, Skiathos. Vol. I, Voudouris K., Panagopoulos Α. and Koumantakis J. (2004). Νitrate pollution in the coastal aquifer system of the Korinthos prefecture (Greece). Global Nest: the international Journal, Vol. 6, No 1, pp , Voudouris K., A. Panagopoulos and D. Daniil (2000). Implications to surface water uality of Korinthos Prefecture from anthropogenic activities. Proc. Int. Conf. Protection and Restoration of the Environment V. Thassos,

9 Ολοκληρωµένη ιαχείριση Υδατικών Πόρων 127 Greece. 11. Panagopoulos A., Voudouris, Κ., Koumantakis J. and M. Hionidi (2001). Groundwater evolution of the northern Corinthian region coastal aquifer system, as indicated by Hydrochemistry. Proc. 9 th Intern. Conference of the Geological Society of Greece. Athens, Greece, Voudouris K., Panagopoulos Α. and Koumantakis J. (2000). Multivariate statistical nalysis in the assessment of hydrochemistry of the northern Korinthia Prefecture alluvial aquifer system, Peloponnese, Greece. Natural Resources Research, Vol. 9, No 2, Κουµαντάκης, Ι. (2002). Ανάγκη αξιοποίησης των ορεινών υπόγειων υδροφορέων. Παραδείγµατα από την Κορινθία. Πρακτικά 6 ου Παν. Υδρογεωλογικού Συνεδρίου Κουµαντάκης, Ι. (2004). Υφιστάµενο υδατικό καθεστώς κεντρικής Κορινθίας-Σχεδιασµός συστήµατος διαχείρισης υπόγειων και επιφανειακών νερών. Τιµ. έκδοση στη µνήµη Καθ. Κοντόπουλου. ΕΠΜ. K. Βουδούρης, Λέκτορας, Εργ. Τεχνικής Γεωλογίας & Υδρογεωλογίας, Τµήµα Γεωλογίας, Α.Π.Θ., 54124, Θεσσαλονίκη. Tηλ: , Fax: kvoudour@geo.auth.gr A. Aντωνάκος, Γεωλόγος, ΜSc Περιβαλλοντικής Γεωλογίας Εργ. Υδρογεωλογίας, Τµήµα Γεωλογίας, Παν. Πατρών.aadonako@otenet.gr

10 128 Υδρολογία, Ποιότητα και ιαχείριση Επιφανειακών Νερών I. Κουµαντάκης, Καθηγητής, Τοµέας Γεωλογικών Σπουδών, Τµήµα Μηχανικών Μεταλλείων-Μεταλλουργών, ΕΜΠ, 15780, Ζωγράφου, Αθήνα. Tηλ: