Αποκατάσταση και επανάχρηση κτιρίων

Transcript

1 Αποκατάσταση και επανάχρηση κτιρίων ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ

2 ΟΡΟΙΣΜΟΙ Πολιτιστικής Κληρονομιάς: είναι η κληρονομιά που έρχεται από το παρελθόν, είναι το τι ζούμε σήμερα και τι μεταφέρουμε προς τις μελλοντικές γενιές. «Η κληρονομιά ενός λαού περιλαμβάνει μνημεία, συγκροτήματα κτιρίων αλλά και ολόκληρες τοποθεσίες». Έτσι πλέον ο όρος Πολιτιστική Κληρονομιά περιλαμβάνει όλα τα πολιτιστικά αγαθά που αποτελούν μαρτυρίες της ανθρώπινης υπόστασης και δραστηριότητας στο πέρασμα των χρόνων και λειτουργούν ως πηγές συλλογικής μνήμης, ταυτότητας αλλά και έμπνευσης. Κατά την πάροδο των ετών, η έννοια της πολιτιστικής κληρονομιάς επεκτείνεται και περικλείει έργα της βιομηχανικής παραγωγής, οπτικοακουστικά έργα, αρχιτεκτονικά έργα του 20ου αιώνα καθώς και άυλα αγαθά που συνιστούν στοιχεία του παραδοσιακού και λαϊκού πολιτισμού

3 Έτσι λοιπόν, κάποια βασικά χαρακτηριστικά για να μπορούν να αξιολογηθούν και να χαρακτηρισθούν ως νεότερα μνημεία τα πολιτιστικά αγαθά που λειτουργούν ως υλικοί φορείς της νεότερης ιστορικής μνήμης των λαών θα αναλυθούν παρακάτω. Πρώτο κριτήριο αποτελεί η πρωτοτυπία ή η αυθεντικότητα του μνημείου. Δεύτερο κριτήριο είναι η ιστορικότητα της δημιουργίας, της πρώτης μορφής του πολιτιστικού μνημείου. Οι αλλαγές και οι επεμβάσεις στην πορεία του χρόνου διαφοροποιούν την αρχική μορφή του μνημείου και επιδρούν στην πολιτιστική του αξία. Επόμενο κριτήριο είναι ο καθορισμός της ποιότητας του έργου, που είναι συνδυασμός καλλιτεχνικών, πολιτιστικών, κατασκευαστικών και ιδεολογικών παραμέτρων που επικρατούν σε κάθε χρονική περίοδο της ανθρωπότητας. Το τελευταίο και σημαντικότερο κριτήριο που χαρακτηρίζει ένα έργο ως πολιτιστικό μνημείο και το διαφοροποιεί από το ιστορικό ντοκουμέντο είναι ο συμβολισμός, το μήνυμα και η ιδέα που περιέχεται στο κάθε έργο και ο δημιουργός του επιδιώκει να μεταφέρει με τη μορφή του στις μελλοντικές γενιές (Λάββας Γ. Π.(2010), Ζητήματα Πολιτιστικής Διαχείρισης. Αθήνα: Εκδόσεις Μέλισσα σελ )

4 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ Η γνώση της κληρονομιάς του παρελθόντος διασφαλίζει την ομαλή λειτουργία της ανθρώπινης ζωής και αυτό διαφαίνεται καθαρά στην πρόταση που είχε διατυπώσει ο Pier Paolo Pasolini το 1973: «Το παρελθόν είναι η μοναδική δύναμη, η οποία μπορεί να αμφισβητήσει το παρόν». Έχει διαπιστωθεί, εξάλλου, ότι σε κάθε εποχή ο άνθρωπος επιδιώκει να γνωρίσει το παρελθόν του και ταυτόχρονα αγωνίζεται να δημιουργήσει και να διαμορφώσει το μέλλον του. Η έννοια της «προστασίας» της πολιτιστικής κληρονομιάς αναδύεται στα μέσα του 18ου αιώνα αλλά προβάλλεται ως επιτακτικό αίτημα των κοινωνιών κατά τη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης και σήμερα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα θέματα που απασχολεί κράτη, λαούς, διεθνείς οργανισμούς. Περιλαμβάνει μια σειρά μέτρων, επιστημονικού, τεχνικού, διοικητικού και νομικού χαρακτήρα που στοχεύουν στην έρευνα, καταγραφή και τεκμηρίωση των πολιτιστικών αγαθών, στην αποτροπή φθοράς και καταστροφής τους, στη διασφάλισή τους, στη συντήρηση και ανάδειξή τους στο σύγχρονο και μελλοντικό περιβάλλον τους καθώς και στην αποκατάστασή τους με ποικίλες επεμβάσεις που αποβλέπουν τόσο στη βιωσιμότητά τους όσο και στη διευκόλυνση πρόσβασης σ αυτά.

5 Στα πλαίσια της διεθνούς προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς έχουν δημιουργηθεί παγκόσμιοι οργανισμοί που δραστηριοποιούνται στον τομέα αυτό και διακρίνονται σε διακυβερνητικούς και μη κυβερνητικούς. 1. Ο σημαντικότερος διακυβερνητικός οργανισμός που έχει αναπτύξει κυρίαρχη δράση στη διαφύλαξη της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς είναι ο Εκπαιδευτικός, Επιστημονικός και Πολιτιστικός Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών, η UNESCO(United Nations Educational Scientific & Cultural Organization). 2. Αξιόλογος διακυβερνητικός οργανισμός είναι και το Διεθνές Κέντρο για τη Μελέτη της Συντήρησης και της Αποκατάστασης των Πολιτιστικών Αγαθών, ICCROM (International Centre for the Study of the Preservation and Restoration of Cultural Property), που όμως εξειδικεύεται στη συντήρηση και αποκατάσταση των πολιτιστικών αγαθών.

6 Οι μη κυβερνητικοί οργανισμοί είναι 600 περίπου στο αριθμό, δραστηριοποιούνται σε συγκεκριμένους τομείς της πολιτιστικής κληρονομιάς όπως: το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM - International Council of Museums) Το Διεθνές Συμβούλιο Μνημών και Χώρων (ICOMOS - International Council on Monuments and Sites) Η Διεθνής Συνομοσπονδία Εμπόρων Έργων Τέχνης (CINOA - International Confederation of Art & Antique Dealers Associations) Η Ένωση Διεθνούς Δικαίου (ILA - International Law Association) Η Διεθνής Επιτροπή Διατήρησης της Βιομηχανικής Κληρονομιάς (TICCHI - The International Committee for the Conservation of the Industrial Heritage) Ο Οργανισμός Πόλεων της Παγκόσμιας Κληρονομίας (OWHC Organization of World Heritage Cities)

7 ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ Η πρώτη φορά που αναφέρεται η ιδέα της διεθνούς προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς βασισμένη σε επιστημονικά και νομοθετικά κριτήρια, είναι το 1931, στην Αθήνα, στο Συνέδριο των Μουσειολόγων. Στη Χάρτα των Αθηνών το 1933, στα πλαίσια των Διεθνών Συνεδρίων της Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής, διατυπώνονται οι αρχές της πολεοδομικής οργάνωσης της πόλης. Μετά τη συνειδητοποίηση των καταστρεπτικών συνεπειών του Β Παγκοσμίου Πολέμου στα πολιτιστικά μνημεία της Ευρώπης υπογράφεται με πρωτοβουλία της UNESCO, η «Σύμβαση για την Προστασία των Πολιτιστικών Αγαθών σε Περίπτωση Ένοπλης Σύρραξης» στις 14 Μαΐου 1954, γνωστή ως Σύμβαση της Χάγης. Στη Χάρτα της Βενετίας ή «Διεθνής Χάρτα Αποκατάστασης» το 1964, στα πλαίσια του (δεύτερου) 2 ου Διεθνούς Συνεδρίου Αρχιτεκτόνων και Τεχνικών Ιστορικών Μνημείων, ορίζεται η έννοια του ιστορικού μνημείου που περιλαμβάνει το μεμονωμένο αρχιτεκτονικό έργο αλλά και την αστική ή αγροτική τοποθεσία που μαρτυρεί έναν ιδιαίτερο πολιτισμό.

8 Η «Σύμβαση για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς Convention pour la Protection du Patrimoine Mondial Culturel et Naturel» που υπογράφτηκε στο Παρίσι στις 23 Νοεμβρίου 1972 αποτελεί την πιο ολοκληρωμένη προσπάθεια για τη θεσμική κατοχύρωση της διεθνούς προστασίας των πολιτιστικών αγαθών. Το «Συνέδριο του Άμστερνταμ», το Οκτώβρη του 1975, γίνεται δεκτή η Ευρωπαϊκή Χάρτα της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς που δημοσιεύτηκε από την Επιτροπή Υπουργών στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Αναγνωρίζεται ότι η μοναδική αρχιτεκτονική της Ευρώπης αποτελεί κοινό αγαθό όλων των λαών και επιβεβαιώνει την πρόθεσή τους να συνεργαστούν για να την προστατεύσουν από τους αυξανόμενους κινδύνους που την απειλούν. Προβάλλεται η έννοια της ολοκληρωμένης συντήρησης όχι μόνο των συγκεκριμένων κτιρίων αλλά και ιστορικών πόλεων, παλιών αστικών συνοικιών, παραδοσιακών χωριών, που συμβάλλουν στη βελτίωση του περιβάλλοντος χώρου. τον Οκτώβρη του 1985, συντάσσεται στη Γρανάδα η «Σύμβαση για την Προστασία της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς -». Για πρώτη φορά η έννοια της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς έχει τόση ευρύτητα περιεχομένου και περιλαμβάνει μνημεία, αρχιτεκτονικά σύνολα και τόπους που αποτελούν σύνθετα έργα του ανθρώπου και της φύσης και παρουσιάζουν ιστορικό, αρχαιολογικό, καλλιτεχνικό, κοινωνικό και τεχνικό ενδιαφέρον. Σκοπός της συντήρησης και ανάδειξής της είναι και η πολιτιστική, κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη των κρατών.

9 Η «Σύμβαση για την Προστασία της Αρχαιολογικής Κληρονομιάς» που υπογράφτηκε στη Βαλέτα της Μάλτας στις 16 Ιανουαρίου 1992 λειτουργεί συμπληρωματικά της προηγούμενης Σύμβασης του Λονδίνου του Ορίζει ότι η Κοινότητα σέβεται την εθνική πολιτιστική κληρονομιά και ενθαρρύνει τη συνεργασία των κρατών- μελών της για τη διατήρηση και προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς ευρωπαϊκής σημασίας, την οποία θεωρεί κοινή αλλά όχι ενιαία.

10 Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Η ευαισθησία και η αγωνία των Ελλήνων για τη διαφύλαξη της κληρονομιάς των προγόνων τους διαφαίνεται ήδη από την περίοδο της τουρκοκρατίας. Ο Αδαμάντιος Κοραής υπογράμμιζε σε υπόμνημά του προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο «μήτε χαρίζουμε, μήτε πωλούμεν τα προγονικά κτήματα», μετά την αρπαγή των χειρογράφων της Πάτμου. Το 1825 ο τότε Υπουργός Εσωτερικών Γρηγόριος Δίκαιος (Παπαφλέσσας) εξέδωσε διάταγμα το οποίο προέβλεπε τη συγκέντρωση των αρχαιοτήτων και τη διαφύλαξή τους στα σχολεία. Δύο χρόνια αργότερα στη Γ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας αποφασίστηκε ότι η «Ο διοικητής χρεωστεί να φροντίζει να μην πωλούνται ή να μη μεταφέρονται εκτός της Επικράτειας αι αρχαιότητες» Η Ελλάδα ως ανεξάρτητο κράτος από το θεσπίζει το νόμο 10/ της Αντιβασιλείας «Περί των επιστημονικών και τεχνολογικών συλλογών, περί ανακαλύψεως και διατηρήσεως των αρχαιοτήτων και της χρήσεως αυτών.» ρύθμιζε θέματα δημόσιων μουσείων, ιδιωτικών συλλογών αλλά και ζητήματα διακίνησης των αρχαιοτήτων, απαγορεύοντας «εν ουδεμία προφάσει» την εξαγωγή αρχαίων αντικειμένων.

11 Ο νόμος του ΒΧΜΣΤ/1888 «Περί Αρχαιοτήτων» ορίζει ότι τα αρχαία των αρχαιοτάτων χρόνων, κινητά και ακίνητα ανήκουν στο κράτος. Τα ζητήματα ιδιοκτησίας, προστασία και διακινήσεως των αρχαιοτήτων ρυθμίστηκαν πληρέστερα με το νόμο 5351/1932. Όλα τα αρχαία ανήκουν κράτος, εξαιρούνται εκκλησιαστικά κειμήλια που ανήκουν στις Ιερές μονές, δηλ όσα που έχουν δημιουργηθεί έως το 1830, έτος ιδρύσεως του Ελληνικού κράτους. Χαρακτηριστικότεροι είναι ο νόμος του 2508/1997 που αποσκοπεί στην προστασία, ανάδειξη και περιβαλλοντική αναβάθμιση πολιτιστικών πόλεων, παραδοσιακών οικισμών και χώρων πράσινου με φυσικό ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον και ο νόμος 2742/1999 που στοχεύει στη διατήρηση και προβολή των οικολογικών και πολιτιστικών δημιουργημάτων της χώρας. Με το νόμο 3028/2002 «Για την Προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς». Στην πολιτιστική Κληρονομιά της χώρας περιλαμβάνονται τα υλικά πολιτιστικά αγαθά (μνημεία) που αποτελούν μαρτυρίες της ατομικής και συλλογικής δραστηριότητας του ανθρώπου.

12 Τα μνημεία στην Ελλάδα διακρίνονται σε δύο κύριες κατηγορίες: 1. αρχαία μνημεία, όσα χρονολογούνται ως και το 1830 και 2. σε νεότερα μνημεία, όσα είναι μεταγενέστερα του 1830 και προστατεύονται λόγω της ιστορικής, καλλιτεχνικής, αρχιτεκτονικής, επιστημονικής, τεχνικής, εθνολογικής, βιομηχανικής σημασίας τους. Διαχωρίζονται επίσης: σε ακίνητα μνημεία, όσα υπήρξαν συνδεδεμένα με το έδαφος και παραμένουν σ αυτό ή βρίσκονται στο βυθό της θάλασσας, τον πυθμένα λιμών ή ποταμών σε κινητά μνημεία.

13 ΦΟΡΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Δημόσιοι φορείς: 1. το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, που είναι ο βασικός υπεύθυνος φορέας για την Πολιτιστική μας Κληρονομιά 2. το Υπουργείο Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας, με επιδοτούμενα κοινοτικά προγράμματα του ΕΣΠΑ (Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς) αλλά και μέσω των αρμόδιων υπηρεσιών του όπως η Ελληνική Εταιρία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης 3. το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημόσιων Έργων, μέσω προγραμμάτων επιδοτούμενων από την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως είναι το Πρόγραμμα URBAN 4. το Υπουργείο Τουρισμού που μπορεί να βοηθήσει στη μετέπειτα καλή διαχείριση των πολιτιστικών χώρων ώστε να αποτελούν πόλο έλξης τουριστών αλλά και στην τοποθέτηση των κατάλληλων προσώπων στις θέσεις εργασίας που θα έχουν δημιουργηθεί, με στόχο την καλύτερη δυνατή ανάδειξη του πολιτιστικού πλούτου.

14 Δημόσιοι/ιδιωτικοί οργανισμοί και ιδρύματα όπως: 1. Μουσεία 2. Τμήματα Πανεπιστημίων 3. Η Αρχαιολογική Εταιρία 4. Το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού 5. Ο Οργανισμός Εθελοντισμού «Έργο Πολιτών» 6. Το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς 7. Το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής κ.α. Στη συνέχεια, θα αναφερθούμε σε κάποιους από τους φορείς και τα προγράμματα που έχουν συνεισφέρει στη διατήρηση του πολιτιστικού μας πλούτου, και έχουν γίνει παρεμβάσεων αποκατάστασης σε κτίρια στον Ελληνικό χώρο.

15 URBAN I: η Ελλάδα χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή - Ερμούπολη Στα πλαίσια του υποπρογράμματος: έγινε συντήρηση, ανάδειξη και επανάχρηση διατηρητέων πολιτιστικών και βιομηχανικών κτιρίων στο Δημαρχείο (μέγαρο Τσίλλερ),έγινε αποκατάσταση των αίθριων και κοσμηματογράφιση της εισόδου και των κοινοχρήστων χώρων

16 Tο κτίριο χτίστηκε περί το 1880 και στέγασε προϋπάρχουσα επιχείρηση βυρσοδεψείου που είχε ιδρυθεί στα και που έφερε το όνομα του Mενέλαου Kορνηλάκη Το πρώην Χρωματουργείο των Αδελφών Κατσιμαντή, το κυριότερο από τα τρία αποκατεστημένα κτήρια που συγκροτούν τοβιομηχανικό Μουσείο της Ερμούπολης, στο οποίο στεγάζονται οι μόνιμες και περιοδικές εκθέσεις του.

17 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ Το πέρασμα των γενεών άφησε, ανάμεσα σε πολλά ίχνη, και κτιριακά θραύσματα. Από τη Βιομηχανική Επανάσταση και μετά πολλά από αυτά είναι παλιά βιομηχανικά κτίρια, τα οποία έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα. Η Βιομηχανική Αρχαιολογία (Industrial Archeology) αλλά και ο κλάδος της Διατήρηση της Κληρονομίας (Heritage Management) που αναφέραμε, είναι δύο νέοι επιστημονικοί κλάδοι που ασχολούνται με τη μελέτη της βιομηχανικής κληρονομίας στο σύνολό της. Η επανάχρηση των βιομηχανικών κτιρίων, δηλαδή η ένταξη μιας νέας και διαφορετικής χρήσης από την αρχική, αποτελεί τα τελευταία χρόνια κύριο μέλημα των προηγμένων κοινωνιών τόσο σε εθνικό, όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.

18 τον Ιούλιο του 2003, οπότε έγινε στη Ρωσία η πρώτη προσπάθεια κατοχύρωσης της σημασίας της Βιομηχανικής Κληρονομιάς σε διεθνές επίπεδο και δημιουργήθηκε η Χάρτα του Nizhny Tagil, η Βιομηχανική Κληρονομιά προστατεύεται μέσα από κείμενα που αναφέρονται στην Πολιτιστική Κληρονομιά. Ο ορισμός που δίνει η Χάρτα του Nizhny Tagil και υιοθετήθηκε από το TICCHI είναι ο εξής: «Η Βιομηχανική Κληρονομιά είναι τα κατάλοιπα του βιομηχανικού πολιτισμού που έχουν ιστορική, τεχνολογική, κοινωνική, αρχιτεκτονική ή επιστημονική αξία. Αυτά τα κατάλοιπα αποτελούνται από κτίρια και μηχανήματα, εργαστήρια, μύλους και εργοστάσια, μεταλλεία, χώρους μεταποίησης και διύλισης, χώρους φύλαξης και αποθήκευσης, τόπους όπου παράγεται, μεταφέρεται και χρησιμοποιείται ενέργεια, μεταφορές με όλη την υποδομή τους, καθώς και χώρους που χρησιμοποιούνταν για κοινωνικές δραστηριότητες σχετικές με τη βιομηχανία, όπως η στέγαση, η θρησκευτική λατρεία και η εκπαίδευση.»

19 Μετά από αυτήν τη σύντομη επισκόπηση, γίνεται αντιληπτό ότι η βιομηχανική κληρονομιά περιλαμβάνει: Βιομηχανικά κτίρια Πρόκειται για κτίρια που στεγάζουν εργοστάσια, μανιφακτούρες και εργαστήρια. Κτίρια δηλαδή που στεγάζουν το μηχανολογικό εξοπλισμό, αλλά και γενικότερα ο χώρος όπου εκτελούνταν οι εργασίες, καθώς και οι αποθήκες και η κατοικία του διευθυντή. Το κτίριο της παλιάς ηλεκτρικής είναι το μοναδικό σωζόμενο δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής στην πόλη. Χτισμένο το 1910,

20 Εργατικές κατοικίες Σε αυτήν την κατηγορία, εκτός από τις κατοικίες που κατασκευάστηκαν συνήθως κοντά στους χώρους εργασίας για τη στέγαση των εργατών και των οικογενειών τους, μπορούμε επίσης να συμπεριλάβουμε κάθε είδους κατασκευή που χρησιμοποιήθηκε για κοινωνικούς σκοπούς ή για λόγους υγιεινής, όπως εκκλησίες, σχολεία και νοσοκομεία, λουτρά, κ.λπ. Τα «προσφυγικά» της Αλεξάνδρας 1933, Το συγκρότημα χτίστηκε από τους αρχιτέκτονες Κιμ. Λάσκαρη, Δ. Κυριακό, Β.Τσαγρή και παραδόθηκαν το

21 Έργα υποδομής, μεταφοράς, συγκοινωνίας, επικοινωνίας Η πτυχή αυτή της βιομηχανικής κληρονομιάς αποτελεί στην ουσία το υπόβαθρο της ανάπτυξης. Η ιστορία των υποδομών είναι μακρά και συμβαδίζει με την ιστορία της τεχνολογίας. Ο σταθμός άνοιξε στις 16 Ιουνίου 1886 από την εταιρεία Θεσσαλικών Σιδηροδρόμων

22 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΝΕΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ Η πρώτη κίνηση που πρέπει να γίνει είναι η θεσμοθέτηση της προστασίας, δηλαδή η δημιουργία του κατάλληλου νομικού πλαισίου που θα εξυπηρετήσει τις ανάγκες και θα αναδείξει τη σημασία της βιομηχανικής κληρονομιάς. Η δεύτερη κίνηση είναι η καταγραφή, δηλαδή, η ενδελεχής έρευνα και η δημιουργία μητρώων τα οποία θα περιέχουν στοιχεία, αρχεία, έντυπα, φωτογραφίες, μελέτες και άλλες πληροφορίες για την καλύτερη διαμόρφωση γνώσης σχετικά με το προς εξέταση πολιτιστικό αγαθό. Με την αξιοποίηση των βιομηχανικών συνόλων διατηρείται ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της περιοχής όπου βρίσκονται και δημιουργούνται νέα σημεία αναφοράς. Προτείνεται η ήπια προσαρμογή και οι συμβατές χρήσεις που αναδεικνύουν την ιστορικότητα και προστατεύουν την αρχιτεκτονική του κτιρίου, καθώς και ο σεβασμός για τις ιστορικές αλλαγές που υπέστη ένα κτίριο. Οι πολιτικές επανάχρησης με άξονα την πολιτιστική δραστηριότητα είναι ιδιαίτερα συνηθισμένες και μπορούν να πάρουν διάφορες μορφές (αθλητικά κέντρα, πολιτιστικά κέντρα, συναυλιακοί και εκθεσιακοί χώροι, εστιατόρια, βιβλιοθήκες, κ.λπ.). Οι χρήσεις που αφορούν κέντρα αναψυχής και διασκέδασης, αλλά και πολιτιστικούς πολυχώρους (μεγάλες εκτάσεις που συνδυάζουν διαφορετικές πολιτιστικές χρήσεις) είναι οι πιο δημοφιλείς.

23 ΕΚΘΕΣΙΑΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΕ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΚΤΙΡΙΑ Τα πρώην βιομηχανικά κτίρια, λόγω της τυπολογίας και της μορφολογίας που διαθέτουν, προσφέρονται για την εγκατάσταση μιας μεγάλης ποικιλίας νέων χρήσεων. Η επανάχρηση παλαιών κτιρίων δεν έχει να προβάλει ένα συγκεκριμένο μοντέλο πρότυπο σχεδιασμού, καθώς η διαφορετικότητα και η πολυπλοκότητα των περιπτώσεων συντείνουν σε μία ποικιλία χρήσεων. Για το λόγο αυτό, είναι σκόπιμη η εύρεση της βέλτιστης χρήσης, ώστε να επιτευχθεί ο στόχος της επανάχρησης που είναι η επανένταξη του κτιρίου στον αστικό χώρο. Κάθε νέα χρήση οφείλει να σέβεται τη σημασία και την αξία του μνημείου, να τις προβάλλει στη σύνθεση που θα προκύψει με την εισαγωγή της νέας χρήσης και να λαμβάνει υπ όψιν διάφορες παραμέτρους, όπως την αρχική λειτουργία του και την κατασκευαστική δομή του. Σε γενικές γραμμές, οι νέες χρήσεις πρέπει να εντάσσονται δημιουργικά στο κτίριο, να ενδυναμώνουν την ιστορική του μνήμη, να σέβονται την πολιτιστική του σημασία και να συνδιαλέγονται με τις λειτουργίες και τον χαρακτήρα του περιβάλλοντος

24 Ο ΒΑΘΜΟΣ ΕΠΕΜΒΑΣΗΣ, ΟΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗΣ Η διάσωση και προστασία των πρώην βιομηχανικών χώρων αποτελεί ένα σύνθετο ζήτημα στον τρόπο διαχείρισης των κελυφών που εμπεριέχουν. Η αξιολόγηση και κατ επέκταση ο βαθμός προστασίας είναι ένα πλαίσιο δεδομένων που σε σημαντικό βαθμό καθορίζει το είδος και το εύρος των επεμβάσεων. Οι παράγοντες που επηρεάζουν σημαντικά τις αποφάσεις αυτές είναι η ιστορική αξία και σημασία του κτιρίου, η ταυτότητά του, η αρχική του χρήση, η τυπολογία του, τα κατασκευαστικά του χαρακτηριστικά, η θέση του στον αστικό χώρο και η φυσιογνωμία του άμεσου περιβάλλοντος. Οι επεμβάσεις στο παλιό κτίριο οφείλουν να είναι αναστρέψιμες και να έχουν τις ελάχιστες δυνατές επιπτώσεις. Κάθε είδους αλλαγή ζητείται να τεκμηριώνεται έτσι ώστε να μην κινδυνεύει να χαθεί η αξία και η αυθεντικότητα του χώρου. Σε γενικές γραμμές, οι επεμβάσεις είναι σκόπιμο να στοχεύουν στην ανάδειξη της ιστορικής και αρχιτεκτονικής αξίας του κτίσματος, στην αισθητική του αναβάθμιση, του ίδιου αλλά και του περιβάλλοντα χώρου, αλλά και στη συνετή αξιοποίηση και επανένταξή του στη ζωή της πόλης, μέσα από μία διαδικασία που διαθέτει ευελιξία, ήπιο χαρακτήρα και προσαρμοστικότητα σε κάθε στάδιο.

25 Πιο συγκεκριμένα, διακρίνονται τα ακόλουθα: 1. Πλήρης διατήρηση και μετατροπή σε ζωντανό μουσείο, όπως είναι το παράδειγμα του βιομηχανικού συγκροτήματος χυτηρίων της πόλης (Völklingen) Φέλκλινγκεν της Γερμανίας, όπου ολόκληρο το συγκρότημα απέκτησε μουσειακό χαρακτήρα.

26 2. Διατήρηση και επανάχρηση, μαζί με τον μηχανολογικό εξοπλισμό όπου υπάρχει και με ελάχιστες επεμβάσεις όπου κρίθηκαν αναγκαίες, όπως για παράδειγμα η Τεχνόπολις, το Μουσείο Ύδρευσης Θεσσαλονίκης, το Βιομηχανικό Μουσείο Ερμούπολης, το Τεχνολογικό Πάρκο Λαυρίου, το Πιλοποιείο Πουλόπουλου στα Πετράλωνα και το κέντρο Daring Centre στο Έσσεν της Γερμανίας. το Πιλοποιείο Πουλόπουλου στα Πετράλωνα Μουσείο Ύδρευσης Θεσσαλονίκης

27 3. Μερική διατήρηση, όπως συνέβη στο Gasometer Simmering40 στη Βιέννη και στην περίπτωση του Parc de la Villette, όπου διασώθηκαν ορισμένα κτίσματα και δημιουργήθηκε ένα τεχνολογικό πάρκο με νέες εγκαταστάσεις. 4. Διατήρηση μεμονωμένων στοιχείων με προσθήκες και ανακατασκευές ή η διατήρηση μόνο του μηχανολογικού εξοπλισμού, όπως στην περίπτωση του Μουσείου Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού που διατηρήθηκε μόνο η βόρεια όψη.

28 5. Κατεδάφιση και ανάπλαση, όπως είναι το παράδειγμα του βιομηχανικού συγκροτήματος της πόλης Oberhausen της Γερμανίας, όπου ολόκληρη η έκταση με τις μεγάλες βιομηχανικές μονάδες και στη θέση της κατασκευάστηκαν εμπορικό κέντρο, συγκρότημα κατοικιών, ξενοδοχεία και χώροι αθλητισμού και αναψυχής Ο παλιός σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας «Central Eléctrica del Mediodía». (Πηγή: ιστοσελίδα %20directores/obras_lopez_otero/central_electrica_m ediodia/ce ntral_electrica.jpg ) Γενική άποψη της πινακοθήκηες Tate Modern από ψηλά. (Πηγή: ιστοσελίδα architect.co.uk/images/jpgs/lond on/tate_modern_wa jpg

29 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΕ ΚΤΙΡΙΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ Το ενδιαφέρον για τη βιομηχανική κληρονομιά στη χώρα μας εμφανίζεται γύρω στο 1980, οπότε και δημιουργείται η Ομάδα Βιομηχανικής Αρχαιολογίας της Διεύθυνσης Λαϊκού Πολιτισμού του Τμήματος Νεωτέρων Μνημείων του ΥΠΠΟ με σκοπό την έρευνα, την καταγραφή και τη διάσωση τόσο των βιομηχανικών όσο και των προβιομηχανικών μνημείων. Με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί το Αρχείο Βιομηχανικής Αρχαιολογίας με τη βοήθεια και από τις κατά τόπους Εφορείες Νεωτέρων Μνημείων. Το 1981 ιδρύεται το Κοινωφελές Ίδρυμα ΕΤΒΑ από την Ελληνική Τράπεζα Βιομηχανικής Αναπτύξεως με αφιερώματα σε περιοδικά, όπως η «Αρχαιολογία» και τα «Τεχνικά Χρονικά», με οργάνωση συνεδρίων με θέματα βιομηχανικής αρχαιολογίας, αλλά και με τις πρώτες προσπάθειες καταγραφής της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς, ανάπλασης και επανάχρησης βιομηχανικών χώρων με σκοπό τη μελέτη της ιστορίας της νεοελληνικής τεχνολογίας και την ενίσχυση της έρευνας και της παιδείας στην Ελλάδα. Σήμερα ονομάζεται Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς και το έργο που έχει προσφέρει είναι ιδιαίτερα αξιόλογο. Μέσα από τις εκδόσεις του, τη δημιουργία δικτύου μουσείων (επτά μέχρι τώρα και σχεδιάζονται κι άλλα), την υπηρεσία ιστορικού αρχείου, την υπηρεσία έρευνας και προβολής, έχει καταφέρει να πρωτοστατήσει στην προστασία και την πολιτιστική διαχείριση της βιομηχανικής κληρονομιάς της Ελλάδας. Η Ελλάδα γίνεται μέλος του TICCIH μόλις το 1992 και έτσι το ελληνικό τμήμα αρχίζει να δραστηριοποιείται με συνέδρια και εκδόσεις περιοδικών δελτίων.

30 Παραδείγματα επανάχρησης Σήμερα, μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι παρά τα προβλήματα αυτά, τα βιομηχανικά τοπία του 19ου αιώνα και του Μεσοπόλεμου έχουν βρει, ως πολιτιστικές αξίες, τη θέση τους στη συνείδηση των επιστημόνων, αλλά και των περισσότερων ευαισθητοποιημένων πολιτών. Το αθηναϊκό εργοστάσιο της Γαλλικής Εταιρείας Αεριόφωτος (κοινώς γκαζιού) ιδρύθηκε το 1857 για τον φωτισμό της πόλης σε μια εποχή που άρχισε να γίνεται ορατή η Βιομηχανική Επανάσταση στο ελληνικό κράτος. Η τοποθεσία που επιλέχθηκε βρισκόταν πάνω στον κύριο άξονα προς τον Πειραιά.

31 Η αρχιτεκτονική τυπολογία του συγκροτήματος είναι κοινή και μ εκείνη που χρησιμοποιήθηκε και σε άλλες Ευρωπαϊκές πόλεις. Αποδεσμεύεται, δηλαδή, από τις τάσεις της εποχής που κυριαρχούν στην αρχιτεκτονική και προσαρμόζει τους όγκους και της εγκατάσταση των μηχανών στις ανάγκες της παραγωγής.30 Τα κτίσματα είναι κατασκευασμένα από λιθοδομή. Η όψη τους είναι επιχρισμένη, η στέγη είναι ξύλινη με φεγγίτες και έχουν επικάλυψη από βυζαντινά ή γαλλικά κεραμίδια και λαμαρίνα και εσωτερικά έχουν οροφή από μπαγδατί. Το αεριοφυλάκιο 2 (Δ4) μετά την αποκατάσταση. Σήμερα φιλοξενεί εικαστικές εκθέσεις και άλλες εκδηλώσεις. Η αίθουσα με τους παλιούς φούρνους. Σήμερα φιλοξενεί εικαστικές εκθέσεις και παραστάσεις. (Πηγή: ιστοσελίδα )

32 Σήμερα, η Τεχνόπολις, είναι ένα ζωντανό μουσείο βιομηχανικής κληρονομιάς και τόπος διεξαγωγής πολιτιστικών δραστηριοτήτων ευρείας κλίμακας, όπως φεστιβάλ, συναυλίες, συνέδρια, συνεντεύξεις τύπου, θεατρικές και χορευτικές παραστάσεις, παιδικές εκδηλώσεις, και εικαστικές εκθέσεις. Στόχος του βιομηχανικού μουσείου της Τεχνόπολις είναι η ανάδειξη της τεχνολογίας του παλιού εργοστασίου, που αποτελεί ένα από τα λίγα μνημεία βιομηχανικής κληρονομιάς της Ελλάδας που διασώζονται, μαζί με τον μηχανολογικό του εξοπλισμό. Το εργοστάσιο του γκαζιού αποτελεί πηγή γνώσης και μνημείο του παρελθόντος.

33 ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΑΝΤΛΙΟΣΤΑΣΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΕ ΜΟΥΣΕΙΟ ΥΔΡΕΥΣΗΣ Εξωτερική άποψη του Μουσείου Ύδρευσης.

34 Το παλιό Κεντρικό Αντλιοστάσιο του Οργανισμού Υδρεύσεως Θεσσαλονίκης, στεγάζει το Μουσείο Ύδρευσης. Το παλιό αντλιοστάσιο αποτελείται από τρία επιμέρους κτίρια, το κεντρικό, το κτίριο ατμολεβήτων ή λεβητοστάσιο μαζί με την ημιυπαίθρια αποθήκη κάρβουνου, που αποτελεί προέκτασή του και το κτίριο διοίκησης. Όσον αφορά στον μηχανολογικό εξοπλισμό, το αντλιοστάσιο λειτούργησε αρχικά με ατμομηχανές, έπειτα με πετρελαιομηχανές και τέλος με ηλεκτρομηχανές. Δυστυχώς, οι μηχανές της περιόδου του ατμού δεν διασώθηκαν, με εξαίρεση δύο μεγάλους ατμολέβητες. Το συγκρότημα κατασκευάστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα ( ) σε απόσταση περίπου μέτρων από τα δυτικά τείχη του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης. Τη διαχείριση και εκμετάλλευση του έργου της υδροδότησης της Θεσσαλονίκης είχε αναλάβει τότε η Οθωμανική Εταιρεία Υδάτων (Compagnie Ottomane des Eaux de Salonique), την οποία είχαν ιδρύσει Βέλγοι κεφαλαιούχοι το 1888 με έδρα την Κωνσταντινούπολη. Το έργο κατασκεύασαν Βέλγοι τεχνικοί.

35 Μετατροπή των εγκαταστάσεων της Ηλεκτρικής Εταιρείας Σπάρτης σε Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού Το κτήριο της παλιάς Ηλεκτρικής Εταιρείας Σπάρτης, που ανήκε στο Δήμο Σπάρτης, είναι χαρακτηριστικό ελληνικό βιομηχανικό κτίσμα της περιόδου του Μεσοπολέμου. Γύρω στο 1925 ιδρύθηκε μια μικρή μονάδα παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, επί ιδιόκτητου χώρου, ενώ το 1928 η επιχείρηση επεκτάθηκε, παρέχοντας ηλεκτρικό ρεύμα, εκτός από την πλατεία, στους δρόμους, στα εμπορικά καταστήματα και στα σπίτια.

36 το 1932 έχουμε την εγκατάσταση νέας πετρελαιομηχανής και μιας τρίτης το Το 1959, η ΔΕΗ εξαγόρασε το εργοστάσιο και απομάκρυνε τον μηχανολογικό εξοπλισμό του, ώστε να χρησιμοποιηθεί αλλού. Τότε λοιπόν, σταμάτησε η λειτουργία του εργοστασίου. Εσωτερική άποψη από το Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού. Πρέσα και βαρούλκο ζωοκίνητου ελαιοτριβείου από το Δράγανο Λευκάδας, 20ος αιώνας.

37 Μετατροπή της αποθήκης φορτηγών σε Μουσείο Μπενάκη Το πολιτιστικό κέντρο του Μουσείου Μπενάκη βρίσκεται στην οδό Πειραιώς 138, όπως και το Γκάζι και η Σχολή Καλών Τεχνών, η οποία αποτελεί έναν από τους βασικούς νέους άξονες ανάπτυξης της Αθήνας. Επέμβαση σε υπάρχον κτίσμα με προσθήκη ενός ορόφου. Οι γενικές αρχές της αρχιτεκτονικής σύνθεσης βασίζονται στην ιδέα ενός εσωστρεφούς κλειστού κτιρίου κιβωτού που ανοίγεται στο εσωτερικό του (αίθριο). Η κλειστότητα και επιπεδότητα των εξωτερικών τοίχων με τα ελάχιστα αναγκαία ανοίγματα σχισμές αντιστρέφεται στο εσωτερικό αίθριο, όπου κυριαρχεί η διαφάνεια και η αίσθηση του βάθους με τη διαστρωμάτωση των διαδοχικών επιπέδων των υλικών ξύλινες περσίδες, περιμετρικοί μεταλλικοί εξώστες στις τρεις πλευρές και υαλοπέτασμα με μεταλλικό πλέγμα μπροστά από την ράμπα.

38 Γενική άποψη του αιθρίου. ΣΟΦΙΑ ΜΑΡΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ