β) η αρχιτεκτονική ποιότητα είναι συστατικό στοιχείο του περιβάλλοντος,

Transcript

1 (slide 1) H ποιότητα στα έργα δημόσιας χρήσης - ανεξάρτητα αν η χρηματοδότησή τους προέρχεται από δημόσιους ή ιδιωτικούς πόρους και ανεξάρτητα από τη διαδικασία υλοποίησής τους - αποτελεί ένα κρίσιμης σημασίας ζήτημα. Ένα δημόσιο έργο αποτελεί μία ξεχωριστή οντότητα στον περιβαλλοντικό, κοινωνικό, ιστορικό και πολιτιστικό χώρο, ανεξάρτητα από την πηγή χρηματοδότησής του. (slide 2) Η υψηλή ποιότητα στα έργα αυτά αποτελεί θέμα με πολλαπλές πτυχές και προεκτάσεις που ξεφεύγουν από τα πλαίσια μιας μονοδιάστατης αντιμετώπισης που έχει σαν στόχο μόνο την αισθητική ή μια αυστηρά οικονομική προσέγγιση ιδιαίτερα σε μια περίοδο που η αισθητική έπαψε να συμμορφώνεται σε αυστηρούς κανόνες και σε μια εποχή που οι αποφάσεις λαμβάνονται κάτω από την πίεση της οικονομικής ύφεσης και του δημόσιου αιτήματος για περισυλλογή και λιτότητα. (slide 3) (slide 4) Το ζήτημα της ποιότητας δεν είναι θεωρητικό ζητούμενο, αλλά πρωτίστως είναι θέμα πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό και πάνω απ όλα πολιτιστικό. Είναι θέμα παιδείας και πολιτισμού και με αυτή την προοπτική η δημιουργία ενός έργου ποιότητας αποτελεί έκφραση πολιτισμού αφού καταγράφει την ιστορία και τις αντιλήψεις της εποχής του. Αυτή άλλωστε, ήταν η παρακαταθήκη της αρχιτεκτονικής ανέκαθεν: μια πράξη ιστορίας και πολιτισμού που εξυπηρετεί τον άνθρωπο σε συγκεκριμένες χωροχρονικές συντεταγμένες. (slide 5) Ο προβληματισμός γύρω από τα θέματα ποιότητας δεν είναι καινούριος. Αμέσως μετά την υπογραφή της στρατηγικής της Λισσαβόνας το 2001, σε ψήφισμα του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στις 12 Φεβρουαρίου 2001 για την αρχιτεκτονική ποιότητα του αστικού και αγροτικού περιβάλλοντος, καταγράφηκαν μεταξύ άλλων οι ακόλουθες δηλώσεις: (slide 6) α) η αρχιτεκτονική είναι θεμελιώδες στοιχείο της ιστορίας, του πολιτισμού και του πλαισίου ζωής των χωρών μας, αποτελεί μία από τις βασικές καλλιτεχνικές εκφράσεις στην καθημερινή ζωή των πολιτών και συγκροτεί την κληρονομιά του αύριο β) η αρχιτεκτονική ποιότητα είναι συστατικό στοιχείο του περιβάλλοντος, Στη βάση των δηλώσεων αυτών, το Συμβούλιο καλούσε συνοπτικά τα κράτη μέλη και την Επιτροπή να προχωρήσουν σε ενέργειες για την καλύτερη ενσωμάτωση της αρχιτεκτονικής ποιότητας και τη διατήρησης της κληρονομιάς στις διάφορες δράσεις και πολιτικές τους, ενθαρρύνοντας τις δράσεις προαγωγής και διάδοσης της αρχιτεκτονικής και αστικής παιδείας

2 Αν ένα έργο αναγνωρίζεται ως έργο πολιτισμού, με δημόσια παρουσία διαχρονικά και ως έργο με συγκεκριμένη πολιτισμική αποστολή, δεν μπορεί να αξιολογείται απλά και μόνο από οικονομικούς ή εμπορικούς όρους, αλλά χρειάζεται και η ίδια η διαδικασία δημιουργίας του να αναθεωρηθεί. Ένα έργο, δεν αποτελεί μόνο ένα στεγασμένο χώρο ή μια κατασκευή που απλά εξυπηρετεί κάποιες λειτουργικές ανάγκες που αποτυπώνονται με μια στενά οικονομική προοπτική. Ένα κτίριο αποτελεί μια ζωντανή μαρτυρία πολιτισμού, μια πολλαπλή παρέμβαση στο φυσικό και ανθρώπινο περιβάλλον και για το λόγο αυτό οφείλει από μόνο του να διαπαιδαγωγεί και να εμπνέει σεβασμό. Για την παρουσία του έργου στο χώρο δεν είμαστε απλά υπεύθυνοι αλλά και υπόλογοι τόσο προς τη σύγχρονη κοινωνία, όσο και προς τις επόμενες γενιές. (slide 7) Τα δημόσια κτίρια καταγράφουν τον πολιτισμό του σήμερα και πρέπει να αναρωτηθούμε αν η αρχιτεκτονική που παράγουμε είναι αυτή που μας εκφράζει. Αν η απάντηση είναι αρνητική, πρέπει να αλλάξουμε τις διαδικασίες με κάθε κόστος. Τα κρίσιμα θέματα που μπαίνουν στη συζήτηση αφορούν τις διαδικασίες παραγωγής της δημόσιας αρχιτεκτονικής, το ρόλο που διαδραματίζει στην υλοποίησή της η σχέση κόστους και ποιότητας και το πώς αντιλαμβανόμαστε την ποιότητα στην αρχιτεκτονική, με αναφορά στην αισθητική, στο περιβάλλον και την κοινωνία. (slide 8) Το ΕΤΕΚ στέκεται με ιδιαίτερη ανησυχία απέναντι στα θέματα των αντιλήψεων και διαδικασιών δημιουργίας και παραγωγής έργων δημόσιας χρήσης και απαιτεί την επίδειξη ευαισθητοποίησης στο μέγιστο βαθμό, για τρεις βασικούς λόγους: πρώτον, επειδή για την ανέγερσή τους δαπανείται δημόσιος πλούτος και χρήματα των φορολογουμένων, δεύτερον, επειδή τα έργα αυτά καταγράφουν τον πολιτισμό του σήμερα και τρίτον, επειδή οφείλουν να ανταποκρίνονται με ύψιστη ευαισθησία και ανθρωποκεντρισμό στις ανάγκες του χρήστη, δηλαδή ολόκληρης της κοινωνίας. (slide 9) Η ποιότητα αφορά το σύνολο των χαρακτηριστικών ενός έργου χωριστά, αλλά και συνολικά. Με την έννοια αυτή, θα μπορούσαμε να καταλήξουμε σε κάποιες επιμέρους παραδοχές που να αφορούν συγκεκριμένα κριτήρια λειτουργικότητας, ασφάλειας και υγείας, φιλικότητας στο περιβάλλον, αειφορίας, κατασκευής αλλά δύσκολα θα μπορούσαμε να καλύψουμε το κριτήριο της συνολικής σύλληψης και αρμονίας και ακόμα πιο δύσκολα το κριτήριο της αισθητικής. Το κρίσιμο ερώτημα λοιπόν είναι το εξής: Με ποιον τρόπο μπορεί να διασφαλιστεί η ποιότητα στα έργα δημόσιας χρήσης; (slide 10) Στο δύσκολο αυτό ζήτημα της αναζήτησης ποιότητας του δομημένου περιβάλλοντος με μέτρο τον άνθρωπο, η λύση θα μπορούσε να αναζητηθεί στην υιοθέτηση δημοκρατικών και συλλογικών πρακτικών διαφάνειας. Η ανάθεση έργων μέσα από διαδικασίες στις οποίες απουσιάζει η διαφάνεια, στις οποίες αποκλείονται συμμετοχές εξαιτίας των αυστηρών κριτηρίων που αφορούν τους δημιουργούς, στις οποίες παραβλέπεται η ιστορικότητα και η πολιτιστική διάσταση, στις οποίες δίνεται έμφαση μόνο στην οικονομική - εμπορική πτυχή μάς βρίσκει κάθετα αντίθετους. Κάθετα αντίθετους μας βρίσκει επίσης οποιαδήποτε

3 υπερβολή στη σχεδιαστική προσέγγιση που αναλώνεται σε εξεζητημένες καλλιτεχνικές προτάσεις χάριν ενός άγονου εντυπωσιασμού. (slide 11) Θεωρούμε λοιπόν ότι μόνο η διαφάνεια και η συλλογικότητα θα μπορούσαν να αποτελούν ασφαλείς διαδρομές αναζήτησης ποιότητας και μέτρου. Είναι για αυτό που επιμένουμε στην ανάθεση έργων μετά από προκήρυξη Αρχιτεκτονικών διαγωνισμών που επιτρέπουν μια πλατιά συμμετοχή με πλουραλισμό προτάσεων και προσεγγίσεων και ταυτόχρονα επιμένουμε στην πολυεκπροσώπηση στις ομάδες κρίσης και αξιολόγησης των προτάσεων. (slide 12) Μέσα από τη διεξαγωγή Αρχιτεκτονικών Διαγωνισμών παράγονται αξιόλογα, ενδιαφέροντα, ποιοτικά και ασφαλή κτήρια, τα οποία αξιοποιούν στο μέγιστο τη δημιουργικότητα και πρωτοτυπία της αρχιτεκτονικής σκέψης, ενώ παράλληλα παράγουν πολιτισμό, συνεχίζοντας την αλυσίδα της πλούσιας αρχιτεκτονικής παράδοσης του τόπου. Η έκδοση των Κανονισμών Διεξαγωγής Αρχιτεκτονικών Διαγωνισμών ΕΤΕΚ του 2013 είχε ως βασικό στόχο την καταγραφή των αρχών που πρέπει να διέπουν τους Αρχιτεκτονικούς Διαγωνισμούς, ώστε να διασφαλίζεται η αντικειμενικότητα και διαφάνεια των Διαγωνισμών, προς όφελος, τόσο Αγωνοθέτη, όσο και των Διαγωνιζόμενων, καθώς και της κοινωνίας στην οποία απευθύνονται τα εν λόγω έργα. Σε αυτή τη φάση συνεργαζόμαστε με το Γενικό Λογιστήριο για την υιοθέτησή τους από την αρμόδια αρχή των δημοσίων συμβάσεων και την προώθησή τους στις αναθέτουσες αρχές που θέλουν να διοργανώσουν αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, ενώ στη συνέχεια σκοπεύουμε να τους μεταφράσουμε και στην αγγλική γλώσσα για να διευρύνουμε το πεδίο εφαρμογής τους. (slide 13) Σημαντική πρόνοια των Κανονισμών είναι εκείνη του Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού σύντομης διάρκειας, ο οποίος έχει μειωμένες απαιτήσεις ανάλυσης και παρουσίασης της πρότασης των Διαγωνιζόμενων και του οποίου η διάρκεια διεξαγωγής είναι σύντομη (έως τρεις μήνες από την προκήρυξη του διαγωνισμού), με αποτέλεσμα να περιορίζεται το κόστος, τόσο για τον Αγωνοθέτη, όσο και για τους Διαγωνιζόμενους. Το επιχείρημα πως ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός είναι ακριβός και χρονοβόρος αποτελεί μύθο, και αυτή η σύντομη διαδικασία αποτελεί σημαντικό βήμα για να ανατραπεί αυτή η κοινώς διαδεδομένη άποψη. Όπως αναφέρεται και στο ενημερωτικό φυλλάδιο που συνοδεύει το τεύχος των Κανονισμών είναι πολλά και ποικίλα τα οφέλη επιλογής αυτής της διαδικασίας, συνοπτικά αναφέρω: >Την εύρεση της κατάλληλης ομάδας έργου > Την αξιοποίηση νέων ταλαντούχων αρχιτεκτόνων > Το μεγάλο εύρος επιλογών > Την υψηλή ποιότητα σχεδιασμού > Την ανάδειξη του έργου και του Αγωνοθέτη

4 > Την επένδυση στην ποιότητα! (slide 14) Χωρίς αμφιβολία οι συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) αποτελούν καινοτόμες λύσεις χρηματοδότησης, εφόσον στηρίζονται σε δεσμεύσεις ενός ιδιωτικού φορέα να προσφέρει ένα έργο που μπορεί να συνδεθεί με τεχνικά, καθώς και περιβαλλοντικά και κοινωνικά κριτήρια, ενώ παράλληλα, δίνουν κεντρικό ρόλο στον ιδιωτικό τομέα στην ανάπτυξη και στην εφαρμογή μακροπρόθεσμων στρατηγικών για σημαντικά προγράμματα στους τομείς της βιομηχανίας, του εμπορίου και των υποδομών. (slide 15) Εάν οι ΣΔΙΤ χρησιμοποιηθούν με σοφία, θα μπορούσαν να συμβάλλουν ιδιαίτερα σε πολλά επίπεδα: > Στη βελτίωση της σχέσης ποιότητας/τιμής των υποδομών, αξιοποιώντας την αποτελεσματικότητα και το δυναμικό καινοτομίας του ανταγωνιστικού ιδιωτικού τομέα, είτε ως προς το κόστος, είτε ως προς την επίτευξη καλύτερης ποιότητας. > Στην κατανομή του κόστους χρηματοδότησης των υποδομών σε όλη τη διάρκεια ζωής του περιουσιακού στοιχείου. > Στη βελτίωση του καταμερισμού των κινδύνων μεταξύ των ιδιωτών και του δημοσίου, ο οποίος ιδεατά μειώνει το συνολικό κόστος των έργων. > Στην ενίσχυση των προσπαθειών σε επίπεδο διατηρησιμότητας, καινοτομίας και έρευνας και ανάπτυξης για την πραγματοποίηση των αναγκαίων τομών όσον αφορά την εξεύρεση νέων λύσεων για τις κοινωνικοοικονομικές προκλήσεις της κοινωνίας. > Στην προώθηση καινοτομιών (από απόψεως εξοπλισμού ή συστημάτων) που εξασφαλίζουν ένα ανταγωνιστικό προβάδισμα. (slide16) Όλα αυτά τα οφέλη μπορούν με βεβαιότητα να μεγιστοποιηθούν αν ακολουθηθούν τα κριτήρια ποιότητας που τέθηκαν πιο πάνω. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να ταυτιστούν οι ΣΔΙΤ με συγκεκριμένες μεθόδους ανάθεσης έργων, αντίθετα πρέπει να ακολουθούν τη βέλτιστη κάθε φορά διαδικασία για την εξασφάλιση των κριτηρίων που τίθενται εξαρχής, με αναφορά σε παραμέτρους ποιότητας και αντίκτυπου σε κοινωνία, οικονομία και περιβάλλον. Για παράδειγμα η χρήση της μεθοδολογίας design&build πιθανόν να μετριάζει το ρίσκο και να περιορίζει τις αλλαγές και απαιτήσεις του εργολάβου κατά τη φάση της κατασκευής, όμως πώς καλύπτει το κριτήριο της συνολικής σύλληψης και αρχιτεκτονικής ταυτότητας του κτηρίου, το οποίο αποτελεί και σημαντικό επιχείρημα στην προσέλκυση ενός επενδυτή; (slide 17) Είναι συνεπώς απαραίτητο να μελετηθούν όλα τα είδη και μέθοδοι υλοποίησης και χρηματοδότησης έργων και να κωδικοποιηθούν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους ανάλογα, έτσι ώστε να ετοιμαστεί ένα συμφωνημένο και τεκμηριωμένο πλαίσιο

5 επιλογής, το οποίο να κατευθύνει το Δημόσιο για να μην γίνεται κάθε φορά κατά το δοκούν επιλογή της μεθόδου, χωρίς απαραίτητα να είναι η ενδεδειγμένη για την περίπτωση. Ήδη βρισκόμαστε σε συνεργασία με το Υπουργείο Σ&Ε για τη δημιουργία αυτού του πλαισίου, αλλά και με το Γενικό Λογιστήριο για τη βελτίωση των διαδικασιών προκήρυξης, ανάθεσης και υλοποίησης των δημόσιων έργων. Στόχος είναι όποια και αν είναι η μέθοδος που επιλέγεται κάθε φορά, ανάλογα με την κλίμακα, τα χαρακτηριστικά και τις προδιαγραφές κάθε έργου, να παραμένουν ως σταθερές αξίες η διασφάλιση της ποιότητας και ασφάλειας των έργων, καθώς και η προστασία των δημοσίων αγαθών και συμφέροντος. Ένα έργο δεν ολοκληρώνεται σίγουρα με τον σχεδιασμό και την ανάθεσή του, ούτε καν με την παραλαβή του. Για αυτό τον λόγο πρέπει στη συζήτηση να συμπεριλάβουμε παραμέτρους όπως ο κύκλος ζωής του έργου, η εξασφάλιση της βιωσιμότητάς του και τα χαμηλά λειτουργικά του έξοδα, ακόμη και όταν αυτό θα συνεπάγεται αύξηση του αρχικού κόστους επένδυσης. (slide 18) Η ιδανική προσέγγιση θα ήταν πιθανόν να συνδυάσουμε τις μεθοδολογίες και να κρατήσουμε από την κάθε μία - στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό τα θετικά της χαρακτηριστικά, ανάλογα με το στάδιο που εκείνη εφαρμόζεται: > Design Concept και βασικές παράμετροι για τον σχεδιασμό από αρχιτεκτονικό διαγωνισμό > Διαφύλαξη Ασφάλειας, Ποιότητας, Αισθητικής, Λειτουργικότητας, Περιβαλλοντικών Επιδόσεων, Ενεργειακών Επιδόσεων, Ένταξης στο δομημένο περιβάλλον, Κυκλοφοριακών επιπτώσεων μέσω της διαδικασίας ανάθεσης στον κατασκευαστή > Δέσμευση του ανάδοχου ότι θα ακολουθήσει το σχεδιασμό του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού (αφήνοντάς του περιθώρια καινοτομίας) και τους όρους των διαδικασιών, κυρίως εάν θα αναλάβει την συντήρηση ή λειτουργία του έργου ΣΔΙΤ (slide 19) Αγαπητοί μου, Η ποιότητα στην αρχιτεκτονική αποτελεί αίτημα δημοσίου συμφέροντος και ως εκ τούτου θα έπρεπε να είναι ζήτημα παιδείας. Δυστυχώς, σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, τα επιχειρήματα υπέρ μιας οικονομικής και ωφελιμιστικής προσέγγισης βρίσκουν πρόσφορο έδαφος. Σε περιόδους οικονομικής κρίσης, η κρίση αξιών καραδοκεί και χρειάζεται να είμαστε διπλά προσεκτικοί. Οι οργανωμένοι φορείς οφείλουν να υιοθετήσουν πρακτικές που διασφαλίζουν την αρχιτεκτονική ποιότητα και προστατεύουν το δημόσιο συμφέρον. Οφείλουμε να δώσουμε την ευκαιρία στην άνθησης του αρχιτεκτονικού διαλόγου στα θέματα του δημόσιου χώρου μέσα από διαδικασίες συμπερίληψης και διαφάνειας που να επιτρέπουν και στους νέους δημιουργούς να συμμετέχουν ισότιμα. Τα έργα δημόσιας χρήσης, αποτελούν στοιχείο δημόσιου πλούτου, έκφραση πολιτισμού και κληροδοτήματα με κοινωνικές προεκτάσεις. Αξίζουν σεβασμό και αισιοδοξώ ότι η σημερινή εκδήλωση θα συμβάλει προς την κατεύθυνση αυτή με ωφέλιμα συμπεράσματα και εισηγήσεις που θα μπορούσαν να εμβολιάσουν τις πολιτικές των αρμόδιων σωμάτων της χώρας μας ώστε η

6 ποιότητα και η ιδιαιτερότητα των δημόσιας χρήσης έργων να λαμβάνονται υπόψη με ακόμα μεγαλύτερο σεβασμό και ευαισθησία. (slide 20) Εκφράζω τις ευχαριστίες και τα συγχαρητήριά μου σε όσους συνέβαλαν στη διοργάνωση και εύχομαι κάθε επιτυχία στις εργασίες.