ΙΝΣΙΣΟΤΣΟ ΑΣΡΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΣΡΟΥΤΙΚΗ ΕΘΝΙΚΟ ΑΣΕΡΟΚΟΠΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Transcript

1 ΙΝΣΙΣΟΤΣΟ ΑΣΡΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΣΡΟΥΤΙΚΗ ΕΘΝΙΚΟ ΑΣΕΡΟΚΟΠΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ιανουάριος 2011

2 ΙΝΣΙΣΟΤΣΟ ΑΣΡΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΣΡΟΥΤΙΚΗ ΕΘΝΙΚΟ ΑΣΕΡΟΚΟΠΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΙΩΑΝΝΟΤ ΜΕΣΑΞΑ & ΒΑΙΛΕΩ ΠΑΤΛΟΤ ΠΑΛΑΙΑ ΠΕΝΣΕΛΗ, ΑΘΗΝΑ ΣΗΛΕΥΩΝ0: , ΥΑΞ: ,

3 ΠΕΡΙΕΥΟΜΕΝΑ 1. Πξόινγνο Αζηεξνζθνπείν Υεικνύ Σν ηειεζθόπην «ΑΡΙΣΑΡΥΟ» Οη εγθαηαζηάζεηο ζην Αζηεξνζθνπείν Υεικνύ Πξόζβαζε ζηηο εγθαηαζηάζεηο Βειηίσζε ηνπ ρσκαηόδξνκνπ πνπ νδεγεί ζην Αζηεξνζθνπείν Σειεπηθνηλσλίεο Τπνινγηζηηθό Κέληξν Αζηξνλνκηθόο ζηαζκόο Καιαβξύησλ Οπηηθν - Ηιεθηξνληθό εξγαζηήξην Πεληέιεο Αζηεξνζθνπείν Κξπνλεξίνπ Σν ηειεζθόπην 1.23 κ Οη εγθαηαζηάζεηο ζην Αζηεξνζθνπείν Κξπνλεξίνπ Πξόζβαζε Τπνινγηζηηθό θέληξν Σειεπηθνηλσλίεο Δξεπλεηηθή δξαζηεξηόηεηα ζην Ι.Α.Α Ηιηαθή θαη ειηνζθαηξηθή θπζηθή πιάζκαηνο Φπζηθή ηεο κεζναζηξηθήο ύιεο Αζηέξεο κεγάιεο κάδαο Αζηξηθά ζπζηήκαηα θαη γαιαμίεο Αζηξνλνκία Τπεξύζξνπ Αζηξνλνκία Αθηίλσλ-Υ Κνζκνινγία Σν Κέληξν Δπηζθεπηώλ ηνπ Ι.Α.Α Πξώηεο παξαηεξήζεηο από ην ηειεζθόπην «Αξίζηαξρνο»

4 1. ΠΡΟΛΟΓΟ Σν Ιλζηηηνύην Αζηξνλνκίαο θαη Αζηξνθπζηθήο (Ι.Α.Α.), κεηεμέιημε ηνπ παιαηόηεξνπ Αζηξνλνκηθνύ Ιλζηηηνύηνπ, απνηειεί ηελ «θαξδηά» ηνπ Δζληθνύ Αζηεξνζθνπείνπ Αζελώλ (Δ.Α.Α.). θνπόο ηνπ είλαη ε κειέηε ηνπ εμσγήτλνπ θνζκηθνύ ρώξνπ θαη ησλ εμσηηθώλ θαηλνκέλσλ πνπ δηαδξακαηίδνληαη ζην ύκπαλ, ηα νπνία πξνζδηνξίδνπλ ελ πνιινίο ηελ πνξεία θαη ηελ εμέιημε θαη ηνπ δηθνύ καο «γήτλνπ» θόζκνπ. Σα κέζα θαη ε κεζνδνινγία πνπ ρξεζηκνπνηεί αλήθνπλ ζηνλ ρώξν ηεο πςειήο ηερλνινγίαο θαη ηεο πξνρσξεκέλεο επηζηεκνληθήο έξεπλαο, ζπκβάιινληαο θαη απηόλ ηνλ ηξόπν ζηελ ζπκκεηνρή ηεο ρώξαο καο ζηελ κεγάιε πεξηπέηεηα ησλ ζύγρξνλσλ αλαδεηήζεσλ αηρκήο ηνπ αλζξσπίλνπ πλεύκαηνο. Η παξνύζα επηηνκή ηεο θπζηνγλσκίαο θαη ηεο δπλακηθήο ηνπ Ιλζηηηνύηνπ θαηά ηελ δεθαεηία , θαηά ηελ νπνία είρα ηελ ηηκή λα ην δηεπζύλσ, απνηειεί έθθαλζε κηαο ζπιινγηθήο ηδηνπξνζσπίαο ε νπνία ζθπξειαηήζεθε κεηαμύ ησλ κειώλ ηνπ, κε επηζηέγαζκα ηελ επηηπρή νινθιήξσζε ηεο εγθαηάζηαζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηνπ ππεξζύγρξνλνπ ηειεζθνπίνπ «Αξίζηαξρνο», ζην επίζεο λεόδκεην αζηεξνζθνπείν Υεικνύ, αιιά θαη ηελ ελεξγό ζπκκεηνρή ησλ εξεπλεηώλ ηνπ ζηηο κεγάιεο δηαζηεκηθέο απνζηνιέο XMM-Newton, Herschel, Gaia θαη Solar Orbiter ηεο ESA (Δπξσπατθόο Οξγαληζκόο Γηαζηήκαηνο). Η αμηνπνίεζε ηνπ ππάξρνληνο από ην 2001 πξνζσπηθνύ θαη ε ελίζρπζε ηνπ Ιλζηηηνύηνπ κε ηελ πξόζιεςε λέσλ ηαιαληνύρσλ εξεπλεηώλ, θαηά ηελ ηξέρνπζα δεθαεηία ηεο επηζηεκνληθήο ηνπ πνξείαο, δηακόξθσζε έλα επξύ πεδίν δηεζλώλ εξεπλεηηθώλ, ηερλνινγηθώλ, επηκνξθσηηθώλ θαη θνηλσληθώλ δξαζηεξηνηήησλ κέζα από ηελ επίηεπμε ελόο πλεύκαηνο ζπιινγηθόηεηαο, ζπλεξγαζίαο, εζεινληηζκνύ, απνζηνιήο θαη αθνζίσζεο πνπ πξνζδίδεη ζην Ιλζηηηνύην καο ηηο ραξαθηεξηζηηθέο ηνπ ηδηνζπρλόηεηεο ζηνλ ρώξν ηεο ζύγρξνλεο επηζηεκνληθήο θαη εξεπλεηηθήο αλαδήηεζεο ζην πεδίν ηεο Αζηξνλνκίαο θαη Αζηξνθπζηθήο. Η ηαπηόηεηα θαη ην έξγν ηνπ Ιλζηηηνύηνπ απνηεινύλ κέξνο κηαο άιιεο «θσηεηλήο Διιάδαο» πνπ καο θαζηζηά αηζηόδνμνπο γηα ην κέιινλ ηεο παηξίδαο καο. Καθηγητής Φρήστος Γούδης Διευθυντής Ινστιτούτου Αστρονομίας και Αστροφυσικής Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών 3

5 2. ΑΣΕΡΟΚΟΠΕΙΟ ΥΕΛΜΟΤ Σο κτίριο του θόλου στο Αστεροσκοπείο Φελμού που στεγάζει το τηλεσκόπιο «ΑΡΙΣΑΡΦΟ». Οξαηό από ηα Καιάβξπηα είλαη ην Αζηεξνζθνπείν ηνπ Υεικνύ. Ο «ΑΡΙΣΑΡΥΟ», ην κεγαιύηεξν ηειεζθόπην ηεο Νόηην-αλαηνιηθήο Δπξώπεο, απνηειεί έλα από ηα κεγαιύηεξα εζληθά αλαπηπμηαθά εξεπλεηηθά έξγα ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηώλ ζηελ ρώξα καο θαη αλακέλεηαη λα ζέζεη ηελ ειιεληθή αζηξνλνκία ζην πξνζθήλην ηεο επξσπατθήο θαη δηεζλνύο έξεπλαο. ηόρνο ηνπ Ιλζηηηνύηνπ Αζηξνλνκίαο θαη Αζηξνθπζηθήο είλαη ην Αζηεξνζθνπείν Υεικνύ λα απνηειέζεη εθαιηήξην έξεπλαο, παηδείαο θαη πνιηηηζκνύ γηα νιόθιεξε ηελ ρώξα. Σν Αζηεξνζθνπείν Υεικνύ βξίζθεηαη ζηελ θνξπθή «Νεξατδόξαρε» ηεο νκώλπκεο νξνζεηξάο ηεο Πεινπνλλήζνπ ζε πςόκεηξν 2340 κ από ηελ επηθάλεηα ηεο ζάιαζζαο θαη ζε απόζηαζε 220 ρικ λνηηνδπηηθά ησλ Αζελώλ. Η ηνπνζεζία απηή είλαη από ηηο ζθνηεηλόηεξεο ηεο επεηξσηηθήο Δπξώπεο όπσο απηό είλαη εκθαλέο από δνξπθνξηθέο εηθόλεο πνπ Εις μνήμην Αιμιλίου Φαρλαύτη, ερευνητή του Ι.Α.Α. Ο Αιμίλιος Φαρλαύτης εργάσθηκε με σθένος για την επιτυχή περαίωση του Αστεροσκοπείου Φελμού, το οποίο δυστυχώς δεν πρόλαβε να δει ολοκληρωμένο καθότι έχασε τη ζωή του κατά τη διάρκεια ορειβασίας στο όρος Μαίναλο στις 14 Υεβρουαρίου του Φάρτης που απεικονίζει την φωτορύπανση της Ευρώπης. Η θέση που βρίσκεται το Αστεροσκοπείο Φελμού στη βόρεια Πελοπόννησο είναι από τις πλέον σκοτεινές της Ευρώπης. Σα στοιχεία προέρχονται από δορυφορικές παρατηρήσεις (Cinzano et al., 2001, MNRAS, 328, 689). απεηθνλίδνπλ ηελ θσηνξύπαλζε ζε δηάθνξεο πεξηνρέο ηεο Δπξώπεο. 2.1 ΡΝ ΡΖΙΔΠΘΝΞΗΝ «ΑΟΗΠΡΑΟΣΝΠ» ην Αζηεξνζθνπείν Υεικνύ έρεη εγθαηαζηαζεί ην ππεξζύγρξνλν νπηηθό ηειεζθόπην «ΑΡΙΣΑΡΥΟ» ην νπνίν θαηαζθεπάζηεθε από ηελ γεξκαληθή εηαηξία Carl Zeiss. Σν θύξην ραξαθηεξηζηηθό ηνπ είλαη ην θάηνπηξό ηνπ κε δηάκεηξν 2.3 κ πνπ ζε ζπλδπαζκό κε ηηο ππεξεπαίζζεηεο ζπζθεπέο παξαηήξεζεο πνπ δηαζέηεη θαη ηελ θαζαξόηεηα ηεο αηκόζθαηξαο ηεο πεξηνρήο ην θαζηζηά έλα πνιύ ηθαλό εξγαιείν γηα ηελ παξαηήξεζε αζηξνλνκηθώλ αληηθεηκέλσλ, αθόκα θαη πνιύ ακπδξώλ ή θαη καθξηλώλ αληηθεηκέλσλ πνπ βξίζθνληαη ζηηο εζραηηέο ηνπ ύκπαληνο. Σν ηειεζθόπην ζπλδπάδεη ηερλνινγία ε νπνία εθαξκόδεηαη ζε κεγαιύηεξα ηειεζθόπηα (κε δηάκεηξν θαηόπηξνπ 10 κ) έρνληαο σο απνηέιεζκα ηελ πνιύ θαιή ηθαλόηεηα ζηόρεπζεο ελόο αληηθεηκέλνπ (κε αθξίβεηα ζηόρεπζεο κηθξόηεξεο απηήο ησλ δπν δεπηεξνιέπησλ ηεο κνίξαο) θαζώο θαη εμαηξεηηθή αθξίβεηα ζηελ παξαθνινύζεζε 4

6 Η κάμερα CCD που βρίσκεται εγκατεστημένη στην κύρια εστία του τηλεσκοπίου. Σο τηλεσκόπιο «ΑΡΙΣΑΡΦΟ». Σο κινούμενο μέρος του που ζυγίζει περίπου 40 τόνους μπορεί να στοχεύει με απίστευτη ακρίβεια (λίγα δευτερόλεπτα της μοίρας) τα ουράνια αντικείμενα. αληηθεηκέλσλ (γηα πάλσ από κηα ώξα κε ζρεδόλ κεδεληθή κεηαηόπηζε ηνπ ζηόρνπ). Η πξνζεγκέλε θαηαζθεπή ησλ νπηηθώλ ηνπ ζπζηεκάησλ ζε ζπλδπαζκό κε ηερληθέο απηόκαηεο δηόξζσζεο ησλ κεραληθώλ κεξώλ ηνπ ηειεζθνπίνπ εγγπάηαη ηελ άξηζηε πνηόηεηα ησλ αζηξνλνκηθώλ παξαηεξήζεσλ πνπ κπνξεί λα ππνζηεξίμεη ην ζπγθεθξηκέλν ηειεζθόπην. Σν ηειεζθόπην ήδε δηαζέηεη ηειεπηαίαο ηερλνινγίαο επηζηεκνληθά όξγαλα, ηα νπνία θαιύπηνπλ έλα κεγάιν θάζκα παξαηεξήζεσλ ζηελ ζύγρξνλε αζηξνλνκία/αζηξνθπζηθή. Η ζπλνπηηθή ηνπο πεξηγξαθή έρεη σο εμήο: CCD κάμεπα (πεδίν νξάζεσο ζηνλ νπξαλό 5 πξώηα ιεπηά ηεο κνίξαο) SITeAB, 1024 x 1024 pixels. Έρνληαο δπλαηόηεηα ςύμεο, κε πγξό άδσην, ζηνπο -120 o C, ε θάκεξα απηή ρξεζηκνπνηείηαη γηα ραξηνγξάθεζε νπξαλίσλ αληηθεηκέλσλ ζηα νπηηθά κήθε θύκαηνο κε ρξήζε εηδηθώλ θίιηξσλ. Παξαηεξήζεηο κε ηελ ζπγθεθξηκέλε θάκεξα παξαηίζεληαη ζην θεθάιαην 6. Φαζμαηογπάθορ σαμηλήρ και μεζαίαρ ανάλςζηρ (ATS: Aristarchos Transient Spectrometer). Ο φασματογράφος ATS (Aristarchos Transient Spectrometer) εγκατεστημένος σε μια από τις τέσσερις πλάγιες εστίες του τηλεσκοπίου «ΑΡΙΣΑΡΦΟ». Ο θαζκαηνγξάθνο απηόο ζπλδέεηαη κε ην ηειεζθόπην κε κηα ζπζηνηρία 50 νπηηθώλ ηλώλ νη νπνίεο κεηαθέξνπλ ην θσο από καθξηλά θνζκηθά αληηθείκελα κε απνηέιεζκα ηελ αλάιπζή ηνπ ζηα δηάθνξα κήθε θύκαηνο θαη ηελ αλίρλεπζε ζηνηρείσλ θαη κνξίσλ ππό ηελ κνξθή θαζκαηηθώλ γξακκώλ. 5

7 Ο θαζκαηνγξάθνο απηόο είλαη εθνδηαζκέλνο κε CCD θάκεξα (Apogee) 1024x1024 pixels. Φάζκαηα πεγώλ παξαηεξεκέλα κε ηνλ ζπγθεθξηκέλν θαζκαηνγξάθν παξαηίζεληαη ζην θεθάιαην 6. Ανισνεςηική ζςζκεςή για εξυπλανήηερ (RISE-2). H ζπζθεπή απηή, ήδε εγθαηεζηεκέλε ζην ηειεζθόπην, Η CCD κάμερα ευρέος πεδίου (VEC). Η κάμερα αυτή δίνει την δυνατότητα παρατήρησης μιας περιοχής στον ουρανό μέχρι και 12 πρώτα λεπτά της μοίρας. παξαηεξήζεηο πνιύ ακπδξώλ αληηθεηκέλσλ πνπ βξίζθνληαη ζε θνζκνινγηθέο απνζηάζεηο. Φαζμαηογπάθορ ςτηλήρ ανάλςζηρ (MES-AT: Manchester Echelle Spectrometer). Ο θαζκαηνγξάθνο απηόο Η συσκευή RISE-2 εγκατεστημένη σε μία από τις τέσσερις πλάγιες εστίες του τηλεσκοπίου. δηαζέηεη εηδηθό νπηηθό ζύζηεκα θαη ςεθηαθή θάκεξα ε νπνία επηηξέπεη ηελ πνιύ γξήγνξε θαηαγξαθή κεηαβνιώλ ηεο θσηεηλόηεηαο ελόο νπξαλίνπ αληηθεηκέλνπ. Με ηνλ ηξόπν απηό, κπνξεί, π.ρ., λα γίλεη αληηιεπηή ε δηέιεπζε ελόο πιαλήηε γύξσ από έλαλ αζηέξα. Η ζπζθεπή RISE-2 είλαη παλνκνηόηππε κε ηελ RISE-1 ε νπνία βξίζθεηαη εγθαηεζηεκέλε ζην Liverpool Telescope ζηελ La Palma (Καλάξηα Νεζηά). Με ηελ ζπκπιεξσκαηηθή ρξήζε θαη ησλ δύν απηώλ νξγάλσλ (εθκεηαιιεπόκελνη ηελ δηαθνξά ζην γεσγξαθηθό κήθνο ησλ δύν πεξηνρώλ Διιάδαο/Καλαξίσλ λήζσλ) επηηπγράλεηαη πιήξεο παξαθνινύζεζε ηεο κεηαβνιήο ηνπ αζηέξα από πηζαλή δηέιεπζε ελόο πιαλήηε. Vernikos-Eugenides CCD κάμεπα (VEC) εςπέορ πεδίος (12 πξώηα ιεπηά ηεο κνίξαο) Fairchild x 4096 pixels κε ςύμε πγξνύ αδώηνπ. Η θάκεξα απηή, ιόγσ ηεο απαξάκηιιεο επαηζζεζίαο ηεο ζην νξαηό θσο κπνξεί λα ππνζηεξίμεη Ο φασματογράφος υψηλής ανάλυσης MES-AT (Manchester Echelle Spectrometer). ήδε δνθηκαζκέλνο ζε ηειεζθόπηα ηνπ Μεμηθνύ (SPM), ηεο Απζηξαιίαο (AAT) θαη ησλ Καλαξίσλ λήζσλ (WHT), κπνξεί λα πξαγκαηνπνηήζεη παξαηεξήζεηο πςειήο αλάιπζεο θαη λα δώζεη πιεξνθνξίεο ηόζν γηα ηελ ρεκηθή ζύζηαζε νπξαλίσλ αληηθεηκέλσλ όζν θαη γηα ηελ θηλεκαηηθή ηνπο. Ο θαζκαηνγξάθνο είλαη εθνδηαζκέλνο κε CCD θάκεξα SITe κε 2048 x 2048 pixels. Φαζμαηόμεηπο Κέηπηζηρ Φίληπυν (MMFS) ην νπνίν ρξεζηκεύεη Σο φασματόμετρο (MMFS) μέτρησης των φωτομετρικών φίλτρων, σε πλήρη διάταξη, στις εγκαταστάσεις του οπτικοηλεκτρονικού εργαστηρίου στην Πεντέλη. ζηελ ιεπηνκεξή θαηαγξαθή ησλ ηδηνηήησλ ησλ θσηνκεηξηθώλ θίιηξσλ πνπ ρξεζηκνπνηνύληαη ζην ηειεζθόπην. 6

8 Σν εηδηθό απηό θαζκαηόκεηξν είλαη εγθαηεζηεκέλν ζην νπηηθν-ειεθηξνληθό εξγαζηήξην ηνπ Ιλζηηηνύηνπ Αζηξνλνκίαο θαη Αζηξνθπζηθήο ζηελ Πεληέιε. 2.2 ΝΗ ΔΓΘΑΡΑΠΡΑΠΔΗΠ ΠΡΝ ΑΠΡΔΟΝΠΘΝΞΔΗΝ ΣΔΙΚΝ Οη εγθαηαζηάζεηο ηνπ Αζηεξνζθνπείνπ Υεικνύ απνηεινύληαη από ην θηίξην ηνπ ζόινπ ηνπ ηειεζθνπίνπ, ην θηίξην ηα όξγαλα παξαθνινύζεζεο θαη θαηαγξαθήο ηεο πνηόηεηαο ησλ αζηξνλνκηθώλ παξαηεξήζεσλ θαζώο θαη κηθξό ζηέγαζηξν κε δεμακελή αδώηνπ. Ο ζόινο πνπ ζηεγάδεη ην ηειεζθόπην «Αξίζηαξρνο» θαηαζθεπάζζεθε από ηελ Διιεληθή εηαηξία «ΠΡΟΣΔΡ Α.Σ.Δ.». Σν θπξίσο κέξνο ηνπ θηηξίνπ απνηειείηαη από ηξία επίπεδα. ην πξώην επίπεδν ζηεγάδεηαη ην θέληξν ειέγρνπ ηνπ ηειεζθνπίνπ απνηεινύκελν από ηηο ειεθηξνληθέο ζπζθεπέο ππνζηήξημεο ηνπ ηειεζθνπίνπ. Γηα ιόγνπο ζεξκηθήο Άποψη από τις εγκαταστάσεις του Αστεροσκοπείου Φελμού. ε πρώτο πλάνο διακρίνεται ο θόλος του τηλεσκοπίου «ΑΡΙΣΑΡΦΟ», ενώ, στο μέσο περίπου της φωτογραφίας διακρίνονται οι λοιπές κτιριακές εγκαταστάσεις. το βάθος αριστερά της φωτογραφίας διακρίνονται οι εγκαταστάσεις των αναβατήρων του χιονοδρομικού κέντρου. ειέγρνπ ηνπ ηειεζθνπίνπ θαη δηακνλήο ησλ παξαηεξεηώλ θαζώο θαη ην θηίξην πνπ ζηεγάδεη ηνλ ππνζηαζκό ηεο Γ.Δ.Η. θαη ηηο βνεζεηηθέο γελλήηξηεο ξεύκαηνο. Σελ θαηαζθεπή ησλ θηηξίσλ ηνπ Αζηεξνζθνπείνπ Υεικνύ αλέιαβαλ Διιεληθέο εηαηξίεο. πκπιεξσκαηηθέο εγθαηαζηάζεηο είλαη επίζεο απηέο ηνπ ζνιίζθνπ πνπ ζηεγάδεη Ο κτίριο του θόλου μέσα στον οποίο στεγάζεται το τηλεσκόπιο «ΑΡΙΣΑΡΦΟ». Σο επάνω μέρος του θόλου έχει την δυνατότητα να περιστρέφεται και έτσι το τηλεσκόπιο μπορεί να στοχεύσει σε οποιοδήποτε σημείο του ουρανού μέσα από το περίπου 3 μ άνοιγμα του θόλου. Ο σχεδιασμός αυτός επιτρέπει την γρήγορη αποβολή θερμότητας από το εσωτερικό του κτιρίου, στοιχείο που βοηθάει στην άριστη ποιότητα των αστρονομικών παρατηρήσεων. Σο ιστορικό της κατασκευής του θόλου ξεκινώντας από την θεμελίωση (Οκτώβριος του 2001) μέχρι και την εγκατάσταση του τηλεσκοπίου (Αύγουστος του 2004). κόλσζεο από ην ππόινηπν πεξηβάιινλ ην δεύηεξν επίπεδν ηνπ ζόινπ παξακέλεη θελό από θάζε είδνπο δξαζηεξηόηεηα ελώ ζην ηξίην θαη ηειεπηαίν επίπεδν ηνπ ζόινπ, ζηεγάδεηαη ην ίδην ην ηειεζθόπην «Αξίζηαξρνο» ην νπνίν βξίζθεηαη ηνπνζεηεκέλν ζε θνιώλα ε νπνία είλαη αλεμάξηεηε από ην ππόινηπν θηίξην πξνο απνθπγή δηάδνζεο δνλήζεσλ πνπ ζα κπνξνύζαλ λα επεξεάζνπλ ην ηειεζθόπην θαη ηηο παξαηεξήζεηο. Σν θηίξην ηνπ ζόινπ ζθεπάδεηαη από θηλνύκελν κέξνο ην νπνίν κπνξεί λα πεξηζηξέθεηαη έηζη ώζηε λα αθνινπζεί πάληα ηελ θίλεζε ηνπ ηειεζθνπίνπ. Απηό ην θηλνύκελν κέξνο αλνίγεη αθήλνληαο έλα «παξάζπξν» ηξηώλ κέηξσλ πεξίπνπ από ην νπνίν κπνξεί λα βιέπεη ην ηειεζθόπην. Ο ζρεδηαζκόο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζόινπ έρεη ην πιενλέθηεκα όηη ηα νπηηθά ζπζηήκαηα ηνπ ηειεζθνπίνπ κπνξνύλ λα έξζνπλ 7

9 πνιύ γξήγνξα ζε ζεξκηθή ηζνξξνπία κε ηνλ πεξηβάιινληα ρώξν νδεγώληαο έηζη ζε κηα θαηάζηαζε όπνπ ε ηνπηθή αηκόζθαηξα δελ έρεη αλαηαξάμεηο θαη επνκέλσο ε πνηόηεηα ησλ εηδώισλ είλαη ε βέιηηζηε δπλαηή. Σν θηίξην ειέγρνπ θαη δηακνλήο βξίζθεηαη ζε απόζηαζε 35 κέηξσλ από ην θηίξην ηνπ ζόινπ ηνπ ηειεζθνπίνπ, νύησο Οι κτιριακές εγκαταστάσεις των χώρων όπου διαμένει το προσωπικό και του κέντρου ελέγχου του τηλεσκοπίου. Οι εγκαταστάσεις αυτές βρίσκονται 35 μ μακριά από το τηλεσκόπιο ώστε να μην υπάρχει ανθρώπινη δραστηριότητα που θα μπορούσε να επηρεάσει την σωστή λειτουργία του τηλεσκοπίου. ώζηε ε αλζξώπηλε δξαζηεξηόηεηα, ε ζεξκόηεηα από ηηο κεραλέο, ηνπο Η/Τ θιπ. λα κελ επεξεάδνπλ ηελ ιεηηνπξγία ηνπ ηειεζθνπίνπ θαη θπξίσο ηελ πνηόηεηα ησλ αζηξνλνκηθώλ παξαηεξήζεσλ. ειεθηξνληθνύο ππνινγηζηέο θαη ηα ειεθηξνληθά ζπζηήκαηα ηα νπνία ειέγρνπλ ην ηειεζθόπην, ηνλ ζόιν θαη ηα επηζηεκνληθά όξγαλα ηα νπνία είλαη εγθαηεζηεκέλα ζην ηειεζθόπην. Δπίζεο ππάξρνπλ βνεζεηηθνί ππνινγηζηέο γηα ηελ ππνζηήξημε ηεο αλάιπζεο ησλ δεδνκέλσλ πνπ ιακβάλνληαη ζε πξσηνγελή κνξθή από ην ηειεζθόπην. ην ίδην θηίξην ζηεγάδεηαη θαη κηθξό νπηηθν-ειεθηξνληθό εξγαζηήξην γηα ηελ ππνζηήξημε εξγαζηώλ ζπληήξεζεο ηνπ ηειεζθνπίνπ. Σν κεγαιύηεξν κέξνο ηνπ θηηξίνπ απηνύ απνηειείηαη από ρώξνπο δηακνλήο ηνπ πξνζσπηθνύ πνπ εξγάδεηαη θαη επηζθέπηεηαη ην αζηεξνζθνπείν. Ο ρώξνο απηόο απνηειείηαη από ηξεηο θξεβαηνθάκαξεο ηθαλέο λα θηινμελήζνπλ επηά άηνκα ζπλνιηθά, δύν ηνπαιέηεο κε κπάλην, ρώξν εζηίαζεο θαη αλάπαπζεο θαζώο θαη θνπδίλα κε όιεο ηηο απαξαίηεηεο ζπζθεπέο γηα ηελ εμαζθάιηζε ηεο άλεηεο δηακνλήο ηνπ πξνζσπηθνύ. Η θηηξηαθή ππνδνκή νινθιεξώλεηαη κε δύν αθόκα θηίξηα. ην έλα θηίξην Σο κέντρο ελέγχου του τηλεσκοπίου. Κατά την παρατήρηση, όλες οι εντολές για την στόχευση και κίνηση του τηλεσκοπίου αλλά και την καταγραφή των παρατηρήσεων από τους ανιχνευτές γίνεται από αυτόν τον ειδικά διαμορφωμένο χώρο. Σν θηίξην ειέγρνπ ηνπ ηειεζθνπίνπ απνηειείηαη από έλα ρώξν κε εγθαηεζηεκέλνπο όινπο ηνπο Σο κτίριο των γεννητριών που στεγάζει τα δύο ηλεκτρομαγνητικά ζεύγη. Οι γεννήτριες αυτές τροφοδοτούσαν τις εγκαταστάσεις του Αστεροσκοπείου Φελμού μέχρι το 2007 οπότε και εγκαταστάθηκε υποσταθμός της Δ.Ε.Η. διασφαλίζοντας μόνιμη παροχή ηλεκτρικού ρεύματος. ήμερα χρησιμεύουν επικουρικά σε περίπτωση βλάβης του δικτύου της Δ.Ε.Η. ζηεγάδνληαη νη δύν γελλήηξηεο (75 kva θαη 12 kva) νη νπνίεο ππνζηεξίδνπλ ηελ ιεηηνπξγία ηνπ ηειεζθνπίνπ ζε πεξίπησζε βιάβεο ηνπ δηθηύνπ ηεο Γ.Δ.Η. ην δεύηεξν θηίξην ζηεγάδνληαη, 8

10 από ην 2007, νη εγθαηαζηάζεηο θαη ν κεηαζρεκαηηζηήο πςειήο ηάζεσο ηνπ δηθηύνπ ηεο Γ.Δ.Η. Η παξνρή ξεύκαηνο πξαγκαηνπνηείηαη κέζσ ππνγείνπ δηθηύνπ ηεο Γ.Δ.Η. (από ηηο εγθαηαζηάζεηο ηνπ Υηνλνδξνκηθνύ Κέληξνπ έσο θαη ην Αζηεξνζθνπείν Υεικνύ). ην βνξηλό κέξνο ηνπ θηηξίνπ όπνπ ζηεγάδεηαη ν ππνζηαζκόο ηεο Γ.Δ.Η. ππάξρεη κηθξό ζηέγαζηξν γηα ηελ θύιαμε δεμακελήο πγξνύ αδώηνπ. Η δεμακελή απηή έρεη ρσξεηηθόηεηα 600 ιίηξσλ θαη ηξνθνδνηείηαη κε πγξό άδσην από εηδηθό όρεκα ηεο εηαηξείαο Air Liquid Hellas. Ο υποσταθμός της Δ.Ε.Η. εγκατεστημένος σε ειδικό κτίριο το οποίο κατασκευάστηκε το Αλάκεζα ζηνλ ζόιν ηνπ ηειεζθνπίνπ θαη ζην θηίξην ειέγρνπ θαη δηακνλήο ππάξρεη ζνιίζθνο, ν νπνίνο ζηεγάδεη έλα κηθξό ηειεζθόπην MEADE κε δηάκεηξν θαηόπηξνπ 30 εθ πνπ ρξεζηκεύεη γηα ηελ παξαθνινύζεζε θαη ηελ θαηαγξαθή ηεο αηκνζθαηξηθήο πνηόηεηαο (ηνπηθέο αηκνζθαηξηθέο δηαηαξαρέο θαη αλαηαξάμεηο, παξάγνληεο νη νπνίνη επεξεάδνπλ θαη αιινηώλνπλ ηηο αζηξνλνκηθέο παξαηεξήζεηο). Η δεξαμενή υγρού αζώτου χωρητικότητας 600 λίτρων. Σο υγρό άζωτο χρησιμεύει στην ψύξη των υπερευαίσθητων ανιχνευτών CCD του τηλεσκοπίου στους -120 o C. Με τον τρόπο αυτό μειώνεται στο ελάχιστο ο θερμικός θόρυβος των ανιχνευτών με αποτέλεσμα την δυνατότητα καταγραφής ακόμα και πολύ αμυδρής ακτινοβολίας από μακρινά κοσμικά αντικείμενα. Αμίδεη ηέινο λα ζεκεησζεί όηη ε παξνρή λεξνύ ζην θηίξην δηακνλήο γίλεηαη από Δύο από τις τρεις υπόγειες δεξαμενές που χρησιμοποιούνται για την φύλαξη του νερού. Ειδικό σύστημα αγωγών οδηγεί το βρόχινο νερό από τη στέγη των κτιριακών εγκαταστάσεων στις δεξαμενές. Ο θολίσκος ο οποίος στεγάζει ένα βοηθητικό τηλεσκόπιο 30 εκατοστών. Σο τηλεσκόπιο αυτό χρησιμεύει για την καταγραφή στοιχείων της ποιότητας της ατμόσφαιρας με την μέθοδο DIMM (Differential Image Motion Monitor). Με τη μέθοδο αυτή μπορούμε να έχουμε άμεσα στοιχεία για την ποιότητα των αστρονομικών παρατηρήσεων. ηξεηο ππόγεηεο δεμακελέο ρσξεηηθόηεηαο 10 ηόλσλ ε θάζε κία. Η ζπζζώξεπζε ηνπ λεξνύ γίλεηαη κέζσ ζπζηήκαηνο αγσγώλ πνπ νδεγνύλ ην βξόρηλν λεξό πνπ ζπγθεληξώλεηαη ζηε ζηέγε ησλ θηηξηαθώλ εγθαηαζηάζεσλ ζηηο δεμακελέο. Από ηηο δεμακελέο, ην λεξό, κε ηελ βνήζεηα ππόγεηαο αληιίαο, δηνρεηεύεηαη ζην θηίξην δηακνλήο. 9

11 2.3 ΞΟΝΠΒΑΠΖ ΠΡΗΠ ΔΓΘΑΡΑΠΡΑΠΔΗΠ Έσο θαη ηε βάζε ηνπ Υηνλνδξνκηθνύ Κέληξνπ Καιαβξύησλ (πςόκεηξν 1700 κ.) ππάξρεη αζθαιηνζηξσκέλνο δξόκνο ν νπνίνο δηαηεξείηαη αλνηθηόο θαζ όιε ηε δηάξθεηα ηνπ έηνπο. Καηά ηε ζεξηλή πεξίνδν, γηα ηε κεηάβαζε από ηε βάζε ηνπ Υηνλνδξνκηθνύ Κέληξνπ έσο ηελ θνξπθή ρξεζηκνπνηείηαη ν ππάξρσλ θάλνληαο απαγνξεπηηθή ηελ πξόζβαζε πξνο ην αζηεξνζθνπείν. Καηά ηνπ ρεηκεξηλνύο κήλεο ππάξρεη ε δπλαηόηεηα πξόζβαζεο ζηηο εγθαηαζηάζεηο κέζσ ηεο ρξήζεο ησλ αλαβαηήξσλ θαη ηνπ εηδηθνύ νρήκαηνο ηνπ Υηνλνδξνκηθνύ Κέληξνπ. Οι εγκαταστάσεις του Φιονοδρομικού Κέντρου Καλαβρύτων (υψόμετρο 1700 μ). Διακρίνονται οι χιονοδρομικές πίστες μια εκ των οποίων οδηγεί στην κορυφή όπου βρίσκεται το Αστεροσκοπείο Φελμού. Η πρόσβαση προς το Αστεροσκοπείο Φελμού είναι αδύνατη κατά τους χειμερινούς μήνες. Σο χιόνι στοιβάζεται σε μεγάλες ποσότητες που σχηματίζουν λόφους μέχρι και 15 μ ύψος. δαζηθόο δξόκνο (ρσκαηόδξνκνο), κήθνπο 8.5 ρηιηνκέηξσλ. Γηα ην ζθνπό απηό ην Αζηεξνζθνπείν Υεικνύ είλαη Κατά τους χειμερινούς μήνες η πρόσβαση προς το Αστεροσκοπείο Φελμού γίνεται μέσω των εγκαταστάσεων του Φιονοδρομικού Κέντρου Καλαβρύτων. Οι αναβατήρες που οδηγούν στην τελευταία πίστα του Φιονοδρομικού Κέντρου, καταλήγουν σε μια απόσταση περίπου 100 μέτρων από το τηλεσκόπιο. Σα δύο οχήματα του Αστεροσκοπείου Φελμού που χρησιμοποιούνται για την μεταφορά προσωπικού και εξοπλισμού. εθνδηαζκέλν κε δύν ηδηπ 4x4. Καηά ηε ρεηκεξηλή πεξίνδν ε κεηάβαζε ζηελ θνξπθή είλαη αδύλαηε κέζσ ηνπ νδηθνύ δηθηύνπ ιόγσ ρηνληνύ. ε αξθεηά ζεκεία ην ρηόλη ζπζζσξεύεηαη ζρεκαηίδνληαο ιόθνπο πνπ θηάλνπλ θαη ηα 15 κ. ύςνο 2.4 ΒΔΙΡΗΩΠΖ ΡΝ ΣΩΚΑΡΝΓΟΝΚΝ ΞΝ ΝΓΖΓΔΗ ΠΡΝ ΑΠΡΔΟΝΠΘΝΞΔΗΝ Σν Αζηεξνζθνπείν Υεικνύ απέρεη 18 ρηιηόκεηξα από ηελ πόιε ησλ Καιαβξύησλ. Η δηαδξνκή κέρξη ην ρηνλνδξνκηθό θέληξν ησλ Καιαβξύησλ είλαη αξθεηά θαιή κε δξόκν κε αζθάιηηλε επίζηξσζε. Από απηό ην ζεκείν θαη κεηά αξρίδεη κηα δύζβαηε 10

12 ρσκάηηλε δηαδξνκή ζπλνιηθνύ κήθνπο 8.5 ρικ. ε νπνία ηειηθά θαηαιήγεη ζηηο εγθαηαζηάζεηο ηνπ Αζηεξνζθνπείνπ. Η κεραία της μικροκυματικής ζεύξης μεταξύ Αστεροσκοπείου Φελμού και Πεντέλης. Λόγω του ότι δεν υπάρχει άμεση επαφή μεταξύ των δυο τοποθεσιών η σύζευξη γίνεται μέσω αναμεταδότη ο οποίος βρίσκεται στα Γεράνεια όρη. Σο ιστορικό της βελτίωσης του δασικού δρόμου που οδηγεί από το Φιονοδρομικό Κέντρο προς το Αστεροσκοπείο Φελμού. την φωτογραφία αυτή φαίνεται η κακή κατάσταση του δρόμου πριν από τον επτέμβριο του 2005 καθώς και η βελτίωσή του μετά από τα έργα που έγιναν κατά την περίοδο επτεμβρίου και Οκτωβρίου του εκαληηθά βειηησηηθά έξγα έγηλαλ θαηά ηνλ επηέκβξην ηνπ 2005 κε ζθνπό ηελ επηδηόξζσζε θαη, ζε κεξηθά ζεκεία, θαηαζθεπή εθ λένπ ηνπ δξόκνπ πνπ νδεγεί πξνο ηηο εγθαηαζηάζεηο ηνπ Αζηεξνζθνπείνπ. 2.5 ΡΖΙΔΞΗΘΝΗΛΩΛΗΔΠ Από ηνλ Ννέκβξην ηνπ 2009 νη εγθαηαζηάζεηο ηνπ Αζηεξνζθνπείνπ Υεικνύ είλαη ζπλδεδεκέλεο, κέζσ δηθηύνπ νπηηθώλ ηλώλ, κε ην Δζληθό δίθηπν ηειεπηθνηλσληώλ επηηξέπνληαο ηαρύηεηεο κέρξη θαη 100 Mb/s γηα πξόζβαζε ζην internet θαη γηα κεηαθνξά δεδνκέλσλ. Σν δίθηπν απηό επηηξέπεη θαη ηειεθσληθή επηθνηλσλία. Πξηλ από ηελ ύπαξμε ησλ νπηηθώλ ηλώλ νη ηειεπηθνηλσλίεο ηνπ Αζηεξνζθνπείνπ Υεικνύ γηλόηαλ κέζσ κηθξνθπκαηηθήο δεύμεο κε δπλαηόηεηα ηαρπηήησλ κέρξη θαη 13 Mb/s. Λόγσ ηνπ όηη δελ ππάξρεη θαηεπζείαλ νπηηθή επαθή ηνπ Αζηεξνζθνπείνπ κε ηελ Αζήλα, ε δεύμε γίλεηαη κέζσ ελόο ελδηάκεζνπ αλακεηαδόηε ζηα Γεξάλεηα όξε. Η δηεξγαζία απηή είλαη αθόκα ζε ιεηηνπξγία θπξίσο γηα ηελ ρξήζε ηειεθσληθώλ γξακκώλ από ηηο εγθαηαζηάζεηο ηνπ Δ.Α.Α. ζην Θεζείν θαη ζηελ Πεληέιε αιιά θαη ζαλ βνεζεηηθόο ζε πεξίπησζε βιάβεο ηνπ δηθηύνπ ησλ νπηηθώλ ηλώλ. 2.6 ΞΝΙΝΓΗΠΡΗΘΝ ΘΔΛΡΟΝ Σν Αζηεξνζθνπείν Υεικνύ είλαη εμνπιηζκέλν κε δίθηπν ππνινγηζηώλ (server, work stations, ππνινγηζηέο, θιπ) πνπ ππνζηεξίδνπλ ηε ιεηηνπξγία ηνπ ηειεζθνπίνπ, ησλ αζηξνλνκηθώλ νξγάλσλ θαη ηηο επηθνηλσλίεο θαζώο θαη ζύζηεκα απνζήθεπζεο δεδνκέλσλ (Data Storage System) κε δπλαηόηεηα απνζήθεπζεο κέρξη 15 Terabytes. Δπίζεο, ππάξρνπλ ππνινγηζηέο εμνπιηζκέλνη κε εηδηθά πξνγξάκκαηα επεμεξγαζίαο αζηξνλνκηθώλ δεδνκέλσλ γηα ηελ άκεζε επεμεξγαζία ησλ παξαηεξήζεσλ από ην ηειεζθόπην από ηνπο εξεπλεηέο ηνπ Ιλζηηηνύηνπ αιιά θαη από επηζθέπηεο εξεπλεηέο. 2.7 ΑΠΡΟΝΛΝΚΗΘΝΠ ΠΡΑΘΚΝΠ ΘΑΙΑΒΟΡΩΛ ηελ πόιε ησλ Καιαβξύησλ ππάξρεη ρώξνο απνθιεηζηηθά παξαρσξεκέλνο από ηηο ηνπηθέο αξρέο ζην Αζηεξνζθνπείν Υεικνύ. Ο ρώξνο δηαζέηεη ηελ θαηάιιειε επίπισζε γηα λα θηινμελήζεη κέρξη θαη δύν άηνκα όπσο επίζεο ηειέθσλν θαη internet κε ηαρύηεηεο κέρξη θαη 10 Mb/s. 11

13 3. ΑΣΕΡΟΚΟΠΕΙΟ ΚΡΤΟΝΕΡΙΟΤ την πόλη των Καλαβρύτων υπάρχει σταθμός για τις ανάγκες του Αστεροσκοπείου Φελμού. το χώρο αυτό υπάρχει δυνατότητα διαμονής και εργασίας του προσωπικού του αστεροσκοπείου. 2.8 ΝΞΡΗΘΝ - ΖΙΔΘΡΟΝΛΗΘΝ ΔΟΓΑΠΡΖΟΗΝ ΞΔΛΡΔΙΖΠ ην θηίξην ηνπ Ιλζηηηνύηνπ Αζηξνλνκίαο θαη Αζηξνθπζηθήο ζηελ Πεληέιε ιεηηνπξγεί νπηηθν-ειεθηξνληθό εξγαζηήξην κε ζθνπό ηελ ππνζηήξημε, Άποψη του οπτικο-ηλεκτρονικού εργαστηρίου που βρίσκεται στα κτίρια του Ι.Α.Α. στην Πεντέλη. Σο εργαστήριο είναι εφοδιασμένο με ειδικές οπτικές τράπεζες για την υποστήριξη των συσκευών του τηλεσκοπίου. ζπληήξεζε, βαζκνλόκεζε θαη αλαβάζκηζε ησλ επηζηεκνληθώλ νξγάλσλ. Δίλαη εθνδηαζκέλν κε εηδηθέο νπηηθέο ηξάπεδεο θαζώο θαη κε ηηο απαξαίηεηεο ζπζθεπέο θαη εξγαιεία γηα ηελ δνθηκή θαη θαηαζθεπή νπηηθώλ δηαηάμεσλ. Πεξηζζόηεξεο πιεξνθνξίεο γηα ην Αζηεξνζθνπείν Υεικνύ ππάξρνπλ δηαζέζηκεο ζηελ ειεθηξνληθή ζειίδα: Σο κτίριο του θόλου στο Αστεροσκοπείο Κρυονερίου που στεγάζει το τηλεσκόπιο με διάμετρο κατόπτρου 1.23 μ. Σν Αζηεξνζθνπείν Κξπνλεξίνπ ηδξύζεθε ην 1972 θαη βξίζθεηαη ζηελ πεξηνρή ηεο Κνξηλζίαο ζηε βόξεηα Πεινπόλλεζν ζηελ θνξπθή ηνπ όξνπο Κπιιήλε θνληά ζην ρσξηό Κξπνλέξη. Γηαζέηεη έλα ηειεζθόπην κε δηάκεηξν θαηόπηξνπ 1.23 κ. ην νπνίν είλαη έλα από ηα κεγαιύηεξα ηειεζθόπηα πνπ ππάξρνπλ απηή ηελ ζηηγκή ζηελ Διιάδα, κε πνιιέο επηηπρεκέλεο επηζηεκνληθέο παξαηεξήζεηο θαηά ηελ καθξά δηάξθεηα ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ (έηνο έλαξμεο παξαηεξήζεσλ: 1975). Δλδεηθηηθά αλαθέξνπκε όηη γηα ηελ πεξίνδν ππάξρνπλ πάλσ από 50 εξγαζίεο ζε επίζεκα δηεζλή αζηξνλνκηθά πεξηνδηθά κε θξηηέο νη νπνίεο βαζίδνληαη ζε παξαηεξήζεηο από ην ζπγθεθξηκέλν ηειεζθόπην. 3.1 ΡΝ ΡΖΙΔΠΘΝΞΗΝ 1.23 μ. Σν νπηηθό ηειεζθόπην ηνπ Αζηεξνζθνπείνπ Κξπνλεξίνπ θαηαζθεπάζηεθε από ηελ βξεηαληθή εηαηξία Grubb Parsons Co., Newcastle, ην Σν ηειεζθόπην είλαη ηύπνπ Cassegrain θαη απνηειείηαη από έλα παξαβνινεηδέο πξσηεύνλ θάηνπηξν δηακέηξνπ 1.23 κ θαη έλα ππεξβνινεηδέο δεπηεξεύνλ θάηνπηξν δηακέηξνπ 0.31 κ 12

14 Σο τηλεσκόπιο 1.23 μ του Αστεροσκοπείου Κρυονερίου. Ενδεικτικό της μακρόχρονης επιτυχημένης του πορείας είναι ότι την δεκαετία υπάρχουν περισσότερες των 50 δημοσιεύσεων σε διεθνή περιοδικά με κριτές οι οποίες προκύπτουν από παρατηρήσεις με το συγκεκριμένο τηλεσκόπιο. κε εζηηαθό ιόγν f/13. Σα θάηνπηξα θαηαζθεπάζηεθαλ από ηελ εηαηξία Zerodur. Σν ηειεζθόπην είλαη εθνδηαζκέλν κε ςεθηαθή CCD κάμεπα ηύπνπ Apogee 47p κε 1024 x 1024 pixels παξέρνληαο ζπλνιηθό πεδίν ζηνλ νπξαλό πεξίπνπ 3 πξώηα ιεπηά ηεο κνίξαο θαζώο θαη έλα Σο κτίριο του ξενώνα στο Αστεροσκοπείο Κρυονερίου. το κτίριο αυτό μπορούν να φιλοξενηθούν έως και 10 άτομα. ΓΔΗ. Τπάξρνπλ νη θαηάιιειεο εγθαηαζηάζεηο (θηίξην 80η.κ.) γηα ηελ δηακνλή ηθαλνπνηεηηθνύ αξηζκνύ πξνζσπηθνύ (κέρξη θαη 10 άηνκα) δηαζέηνληαο ππλνδσκάηηα, θνπδίλα, θαη αίζνπζα εξγαζίαο γηα ην πξνζσπηθό. Ο κλίβανος που χρησιμεύει για την επαλουμίνωση των κατόπτρων του Αστεροσκοπείου. ε αυτή την ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα υπάρχουν οι απαραίτητες υποδομές για τον καθαρισμό και την επαλουμίνωση των κατόπτρων. Η ψηφιακή κάμερα CCD η οποία χρησιμοποιείται για παρατηρήσεις με το τηλεσκόπιο του Κρυονερίου. ζύζηημα αλλαγήρ θίληπυν (filter wheel) όπσο θαη κηα ζεηξά ησλ βαζηθώλ θίιηξσλ (U,B,V,R,I). 3.2 ΝΗ ΔΓΘΑΡΑΠΡΑΠΔΗΠ ΠΡΝ ΑΠΡΔΟΝΠΘΝΞΔΗΝ ΘΟΝΛΔΟΗΝ Σν Αζηεξνζθνπείν Κξπνλεξίνπ δηαζέηεη ηελ βαζηθή ππνδνκή γηα ηε ζηήξημε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ όπσο θαη ζπλερή παξνρή ειεθηξηθνύ ξεύκαηνο από ην δίθηπν ηεο Δπίζεο, ππάξρεη αίζνπζα επαινπκίλσζεο θαηόπηξνπ. ην ππόγεην ηνπ θηηξίνπ ηνπ ζόινπ ππάξρεη ν θαηάιιεινο εμνπιηζκόο κε ηνλ νπνίν πξαγκαηνπνηείηαη ε επαινπκίλσζε ηνπ θπξίσο θαηόπηξνπ ηνπ ηειεζθνπίνπ. Πξέπεη λα ηνληζηεί όηη κε ηνλ ζπγθεθξηκέλν εμνπιηζκό (πνπ είλαη ν κνλαδηθόο ζηελ Διιάδα) γίλεηαη ε επαινπκίλσζε ησλ θαηόπηξσλ όισλ ζρεδόλ ησλ κηθξόηεξσλ ηειεζθνπίσλ 13

15 πνπ ππάξρνπλ ζηελ Διιάδα (θπξίσο ζε παλεπηζηεκηαθνύο ρώξνπο). εθπνκπέο από ηνλ Ήιην. Σα πνιύ 3.3 ΞΟΝΠΒΑΠΖ Έσο θαη ηηο εγθαηαζηάζεηο ηνπ Αζηεξνζθνπείνπ (πςόκεηξν 930 κ.) ππάξρεη αζθαιηνζηξσκέλνο δξόκνο ν νπνίνο δηαηεξείηαη αλνηθηόο θαζ όιε ηε δηάξθεηα ηνπ έηνπο. 3.4 ΞΝΙΝΓΗΠΡΗΘΝ ΘΔΛΡΟΝ Σν Αζηεξνζθνπείν Κξπνλεξίνπ είλαη εμνπιηζκέλν κε δύν ππνινγηζηέο, νη νπνίνη ρξεζηκεύνπλ γηα ηελ ιεηηνπξγία ηεο ςεθηαθήο θάκεξαο θαη γηα ηελ παξάιιειε ρξήζε βνεζεηηθνύ ινγηζκηθνύ γηα ην ηειεζθόπην. 3.5 ΡΖΙΔΞΗΘΝΗΛΩΛΗΔΠ Τπάξρεη ζηαζεξή ηειεθσληθή επηθνηλσλία κέζσ γξακκήο ηνπ Ο.Σ.Δ. θαζώο θαη ειεθηξνληθή επηθνηλσλία (ρακειήο ηαρύηεηαο ζύλδεζεο) κέζσ ζύλδεζεο ADSL. Πεξηζζόηεξεο πιεξνθνξίεο γηα ην Αζηεξνζθνπείν Κξπνλεξίνπ ππάξρνπλ δηαζέζηκεο ζηελ ειεθηξνληθή ζειίδα: /ask_main.htm 4. ΕΡΕΤΝΗΣΙΚΗ ΔΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ ΣΟ Ι.Α.Α. 4.1 ΖΙΗΑΘΖ ΘΑΗ ΖΙΗΝΠΦΑΗΟΗΘΖ ΦΠΗΘΖ ΞΙΑΠΚΑΡΝΠ ην Ι.Α.Α. δηεξεπλώληαη νη πεγέο θαη νη δηαδηθαζίεο επηηάρπλζεο ησλ ειηαθώλ ελεξγεηαθώλ ζσκαηηδίσλ (ΗΔ) ζε πνιύ πςειέο ελέξγεηεο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ειηαθώλ εθξήμεσλ, άκεζα ζρεηηδόκελεο κε ην ζέκα ηνπ Γηαζηεκηθνύ Καηξνύ. Γηελεξγείηαη, κε δηεζλείο ζπλεξγαζίεο, αλάιπζε δεδνκέλσλ ΗΔ από ηα δηαζηεκόπινηα STEREO, ACE, Ulysses, WIND, θαη SOHO ησλ ESA θαη NASA θαη ζπζρέηηζε ηνπο κε ειεθηξνκαγλεηηθέο Η πρόβλεψη γεγονότων ΗΕ είναι υψίστης σημασίας για ασφαλή διαπλανητικά ταξίδια (προέλευση Posner et al. 2007, EOS Trans. AGU, 88 (52), Fall Meet. Suppl., Abstract SH41A- 0302). ελεξγεηαθά ΗΔ θηάλνπλ ζηε Γε ζε ιηγόηεξν από κηα ώξα από ηελ έθξεμε ζηνλ Ήιην θαη κπνξνύλ λα δηαπεξάζνπλ ηα ηνηρώκαηα δηαζηεκνπινίσλ θαη δνξπθόξσλ θαη λα θαηαζηξέςνπλ ηα ειεθηξνληθά ηνπο, θαζώο θαη ηηο ζηνιέο αζηξνλαπηώλ πξνθαιώληαο επηδήκηεο αιιαγέο ηνπ DNA ηνπο. Η πξόβιεςε ησλ γεγνλόησλ ΗΔ ζηα πιαίζηα ηνπ Γηαζηεκηθνύ Καηξνύ είλαη πςίζηεο ζεκαζίαο. Με δηεζλείο ζπλεξγαζίεο πινπνηείηαη ζην Ι.Α.Α. ε κειέηε ηνπ θαηλνκέλνπ δεμακελώλ ζσκαηηδίσλ θαη ε κειέηε ηεο επίδξαζεο ηεο δνκήο ηνπ Γηαπιαλεηηθνύ Μαγλεηηθνύ Πεδίνπ επάλσ ζην πξνθίι ηεο έληαζεο ησλ ΗΔ. Γίλνληαη ζπγθξίζεηο ησλ εληάζεσλ, ησλ θαζκάησλ θαη ηεο ζύλζεζεο ΗΔ, κε ηαπηόρξνλε αλάιπζε δεδνκέλσλ ζε εληειώο δηαθνξεηηθέο πεξηνρέο ηεο Ηιηόζθαηξαο. Γίλεηαη αλάιπζε ησλ εληάζεσλ θαη ησλ γσληαθώλ θαηαλνκώλ ησλ ΗΔ κε ζθνπό ηελ εμεύξεζε ύπαξμεο αλαθιαζηήξσλ ζην δηάζηεκα θαη ηε δηεξεύλεζε ηεο επίδξαζήο ηνπο ζηα γεγνλόηα ΗΔ. ην Ι.Α.Α. (εγεηηθό κέινο νκάδαο εξγαζίαο ηεο Γηεζλνύο Αθαδεκίαο Αζηξνλαπηηθήο) κειεηάηαη ε επίδξαζε ησλ ειηαθώλ εθξήμεσλ ζηνλ Άξε θαη ζε αζηξνλαύηεο κειινληηθώλ απνζηνιώλ. Σν Ι.Α.Α. ζπκκεηέρεη ζηελ πινπνίεζε ελόο Δπξσπατθνύ πζηήκαηνο Πξνεηδνπνίεζεο Γηαζηεκηθνύ Καηξνύ. 14

16 Σο Ι.Α.Α. είναι Δομικός Επιστημονικός Ερευνητής του πειράματος EPD του SOLAR ORBITER της ESA ( ESA/SRE, Δεκέμβριος 2009). Οη κειέηεο πινπνηνύληαη ζηα πιαίζηα ησλ εξεπλεηηθώλ έξγσλ SEPServer θαη COMESEP ηνπ FP7, κε ην Ι.Α.Α. σο Κύξην Δπηζηεκνληθό Δηαίξν. Tν Ι.Α.Α. είλαη Γνκηθόο Δπηζηεκνληθόο Δξεπλεηήο (Co-Investigator) ηνπ Energetic Particle Detector (EPD) ηεο κειινληηθήο απνζηνιήο SOLAR ORBITER ηεο ESA (εθηόμεπζε ην 2017) πνπ κε ην Solar Probe Plus (NASA) ζα νδεγήζεη ζε ηεξάζηηα πξόνδν ηελ πξόβιεςε ηνπ Γηαζηεκηθνύ θαηξνύ. 4.2 ΦΠΗΘΖ ΡΖΠ ΚΔΠΝΑΠΡΟΗΘΖΠ ΙΖΠ εκαληηθή έξεπλα πξαγκαηνπνηείηαη από Δξεπλεηέο ηνπ Ι.Α.Α., νη νπνίνη κειεηνύλ ηηο ηδηόηεηεο ηεο ύιεο πνπ απνηειεί ην κεζναζηξηθό ρώξν κέζα ζηνπο γαιαμίεο (αέξην θαη ζθόλε) ζηα δηάθνξα ζηάδηα εμέιημεο (από ηελ δεκηνπξγία σο ηνλ «ζάλαην» ησλ αζηεξηώλ θαη ηελ κεηαηξνπή ηεο ζε λέα άζηξα). ην Ι.Α.Α. δξαζηεξηνπνηείηαη κηα από ηηο πην ελεξγέο νκάδεο δηεζλώο ζηελ αλίρλεπζε θαη κειέηε ππνιεηκκάησλ ππεξθαηλνθαλώλ αζηέξσλ ζηνλ Γαιαμία καο θαη ζε θνληηλνύο γαιαμίεο. Δίλαη γλσζηό όηη νη αζηέξεο «πεζαίλνπλ» κέζσ βίαησλ, ή κε, εθξήμεσλ αλάινγα κε ηελ κάδα ηνπο κε απνηέιεζκα λα εθηηλάζζεηαη ε ύιε ηνπο ζην κεζναζηξηθό ρώξν ην κεγαιύηεξν κέξνο ηεο νπνίαο θηλείηαη κε ππεξερεηηθέο ηαρύηεηεο. Η Φαρτογράφηση της περιοχής του υπολείμματος υπερκαινοφανούς G από ερευνητική ομάδα του Ινστιτούτου Αστρονομίας και Αστροφυσικής. Η παρατήρηση αυτή επελέγη από το διεθνούς κύρους επιστημονικό περιοδικό Astronomy & Astrophysics ως εξώφυλλο του τεύχους 3 του τόμου 481 (2008). ύιε ηνπ αζηέξα πνπ εθηηλάζζεηαη δεκηνπξγεί θειύθε αεξίσλ, ηα νπνία αλάινγα κε ηελ αξρηθή κάδα θαη ηελ εμέιημε κπνξεί λα είλαη ππνιείκκαηα ππεξθαηλνθαλώλ αζηέξσλ (supernova remnants) ή πιαλεηηθά λεθειώκαηα (planetary nebulae). Νεθειώκαηα όκσο δεκηνπξγνύληαη θαη γύξσ από άιια αληηθείκελα όπσο νη κπιε κεηαβιεηνί αζηέξεο (luminous blue variables stars) ιόγσ ηεο αζηάζεηαο θαη ησλ ζπλερώλ απσιεηώλ κάδαο πνπ παξνπζηάδνπλ. Έλαο από ηνπο ζηόρνπο ησλ εξεπλεηώλ ηνπ Ι.Α.Α. είλαη ε αλίρλεπζε θαη, ελ ζπλερεία, ε θηλεκαηηθή θαη δπλακηθή κειέηε ησλ δεκηνπξγνύκελσλ λεθεισκάησλ κέζα από εηθόλεο θαη θαζκαηνζθνπηθέο παξαηεξήζεηο. Από απηέο κπνξνύλ λα πξνθύςνπλ πιεξνθνξίεο γηα ηελ κνξθνινγία ηνπο, ηηο ηαρύηεηεο δηαζηνιήο ηνπο, ηνπο κεραληζκνύο από ηνπο νπνίνπο δεκηνπξγήζεθαλ, ηηο απνζηάζεηο ηνπο, ηηο δηαζηάζεηο ηνπο θ.ι.π. πνπ ηειηθά ζα βνεζήζνπλ ηα ζεσξεηηθά κνληέια λα 15

17 Σο πλανητικό νεφέλωμα του δακτυλιδιού (ring nebula) όπως έχει παρατηρηθεί με το τηλεσκόπιο «ΑΡΙΣΑΡΦΟ». Φαρτογράφηση της περιοχής του υπολείμματος υπερκαινοφανούς G από ερευνητική ομάδα του Ινστιτούτου Αστρονομίας και Αστροφυσικής. Η παρατήρηση αυτή επελέγη από το διεθνούς κύρους επιστημονικό περιοδικό Astronomy & Astrophysics ως εξώφυλλο του τεύχους 3 του τόμου 499 (2009). απεηθνλίζνπλ όζν ην δπλαηόλ θαιύηεξα ηη πξαγκαηηθά ζπκβαίλεη ζε απηά θαη θαη επέθηαζε ζηνλ γαιαμία. Δπηπιένλ, πξαγκαηνπνηνύληαη κειέηεο ηνπ πιεζπζκνύ ησλ ππνιεηκκάησλ ππεξθαηλνθαλώλ ζε θνληηλνύο γαιαμίεο από όπνπ ζπλάγνπκε όηη νη ηδηόηεηεο (π.ρ. ζεξκνθξαζία, ιακπξόηεηα) ηνπ πιεζπζκνύ ηνπο εμαξηώληαη από ην ηνπηθό ηνπο πεξηβάιινλ θαη ηα πνζνζηά ζρεκαηηζκνύ κεγάιεο κάδαο άζηξσλ. Πέξαλ ηεο αλσηέξσ εθπεκπόκελεο αθηηλνβνιίαο, κειεηώληαη νη ηδηόηεηεο ηεο ζθόλεο ζε ππεξθαηλνθαλείο θαη ππνιείκκαηα ππεξθαηλνθαλώλ αζηέξσλ θαζώο θαη ζηνλ πεξηβάιινληα ρώξν ηνπο θαζώο ε ζθόλε ζηνπο γαιαμίεο είλαη έλα ζεκαληηθό ζπζηαηηθό πνπ θαζνξίδεη ηα κνξθνινγηθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά θαζώο θαη ηνλ ξπζκό αζηξηθήο γέλεζεο πνπ είλαη απαξαίηεην ζηνηρείν γηα ηελ θαηαλόεζε ηεο εμέιημήο ηνπο. Μηα ζεκαληηθή επίζεο εξεπλεηηθή δξαζηεξηόηεηα πνπ δηεμάγεηαη από εξεπλεηέο ηνπ Ι.Α.Α., είλαη ε πξνζπάζεηα ππνινγηζκνύ βαζηθώλ παξακέηξσλ κέζα από παξαηεξήζεηο πιαλεηηθώλ λεθεισκάησλ, ηα νπνία καο παξέρνπλ ζεκαληηθέο πιεξνθνξίεο γηα ηελ γαιαμηαθή ρεκηθή εμέιημε, ηελ αζηξηθή εμέιημε θαη ηνλ εκπινπηηζκό ζε ρεκηθά ζηνηρεία ηνπ κεζναζηξηθνύ ρώξνπ. Μέζσ ηεο παξαηήξεζεο ηεο ρεκηθήο ζύζηαζεο ησλ πιαλεηηθώλ λεθεισκάησλ καο δίλεηαη ε δπλαηόηεηα λα βγάινπκε ζπκπεξάζκαηα γηα ηε ζύλζεζε ησλ ππξήλσλ ζην εζσηεξηθό ησλ αζηέξσλ θαη ηε κεηαθνξά ύιεο ζηα επηθαλεηαθά ζηξώκαηα. Δπηπιένλ, ην πιήζνο ησλ πιαλεηηθώλ λεθεισκάησλ θαη νη κάδεο ηνπο πξνζδηνξίδνπλ ηελ πνζόηεηα ηνπ πιηθνύ πνπ εκπινπηίδεη έλαλ γαιαμία. Οη εξεπλεηέο ηνπ Ι.Α.Α. πξαγκαηνπνηνύλ θάζε ρξόλν ζεκαληηθό αξηζκό παξαηεξήζεσλ ζε δηάθνξα ηειεζθόπηα αλά ηνλ θόζκν (επίγεηα θαη δνξπθνξηθά), ζπιιέγνληαο ηηο απαξαίηεηεο πιεξνθνξίεο γηα ηελ κειέηε ησλ αλσηέξσ πξνβιεκάησλ. 4.3 ΑΠΡΔΟΔΠ ΚΔΓΑΙΖΠ ΚΑΕΑΠ Η κειέηε ησλ άζηξσλ κεγίζηεο κάδαο είλαη έλαο ελεξγόο ηνκέαο έξεπλαο ηνπ Ι.Α.Α. πγθεθξηκέλα, πξνζπαζνύκε λα απαληήζνπκε ζην εξώηεκα: πνηα είλαη ε 16

18 κεγαιύηεξε δπλαηή κάδα αζηέξα πνπ δεκηνπξγεί ε Φύζε; Λόγσ ησλ πνιύπινθσλ αζηαζεηώλ ζηε δηαδηθαζία δεκηνπξγίαο άζηξσλ κεγάιεο κάδαο, ε ζεσξεηηθή πξόβιεςε ηνπ κέγηζηνπ νξίνπ κάδαο είλαη δύζθνιε. Σν απνδεθηό όξην ησλ 150 ειηαθώλ καδώλ, πξόζθαηα ακθηζβεηήζεθε κε παξαηήξεζε αζηέξσλ κε 300 ειηαθέο κάδεο. Τπέρυθρη εικόνα του Μεγάλου Νέφους του Μαγγελάνου από το δορυφόρο Spitzer, από εργασία ερευνητών του Ι.Α.Α. ημειώνονται και τα γνωστά άστρα μεγάλης μάζας. Η μελέτη των υπέρυθρων ιδιοτήτων τους παρέχει σημαντικές πληροφορίες για την εξελικτική πορεία που ακολουθούν τα άστρα μεγάλης μάζας. Ένα από τα νεαρά και μεγάλης μάζας σμήνη (Arches cluster) υπό μελέτη στο Ι.Α.Α. Ο εντοπισμός μεγάλης μάζας εκλειπτικών συστημάτων στο σμήνος αυτό θα βοηθήσει στον καθορισμό του ορίου μέγιστης μάζας αστέρα που σχηματίζεται στη Υύση. Αζηξνλόκνη ηνπ Ι.Α.Α. ρξεζηκνπνηνύλ κηα εηδηθή ηερληθή κέηξεζεο καδώλ, κέζσ δηπιώλ εθιεηπηηθώλ ζπζηεκάησλ. Ο ζθνπόο είλαη ν εληνπηζκόο θαη αθξηβήο κέηξεζε κεγάιεο κάδαο αζηέξσλ ζε λεαξά ζκήλε κεγάιεο κάδαο, όρη κόλν ζην δηθό καο Γαιαμία, αιιά θαη ζε γεηηνληθνύο γαιαμίεο. Οη αθξηβείο κεηξήζεηο πνπ πξνθύπηνπλ είλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ θαηαλόεζε ηεο δεκηνπξγίαο θαη εμέιημεο ησλ άζηξσλ κεγάιεο κάδαο. Η θαηάιεμε ηέηνησλ άζηξσλ νδεγεί ζε εθξήμεηο ππεξθαηλνθαλώλ ή εθηηλάμεηο αθηίλσλ γάκκα. Παξάιιεια, ζην Ι.Α.Α. γίλεηαη κειέηε ησλ ηδηνηήησλ άζηξσλ κεγάιεο κάδαο ζην ππέξπζξν. Με ηελ εθηόμεπζε ηνπ δνξπθόξνπ Spitzer πνπ ιεηηνπξγεί ζηα ππέξπζξα κήθε θύκαηνο είλαη πιένλ δπλαηή ε ζπζηεκαηηθή κειέηε εθαηνληάδσλ άζηξσλ κεγάιεο κάδαο ζε πεξηβάιινληα κε δηαθνξεηηθή κεηαιιηθόηεηα, ζε δηαθνξεηηθνύο γαιαμίεο. Τπέξπζξε αθηηλνβνιία εθπέκπνπλ άζηξα κε ζεξκή ή θξύα ζθόλε. Ωο εθ ηνύηνπ, ε αλίρλεπζε άζηξσλ κεγάιεο κάδαο ζην ππέξπζξν απνθαιύπηεη ηελ ύπαξμε ζθόλεο, ε κειέηε ηεο νπνίαο είλαη πνιύ ζεκαληηθή γηα ηελ θαηαλόεζε ηεο εμειηθηηθήο ηνπο πνξείαο. Αζηξνλόκνη ηνπ Ι.Α.Α. εξεπλνύλ ηα ραξαθηεξηζηηθά απηά, θαζώο θαη ηα λεθειώκαηα πνπ ζρεκαηίδνληαη ώζηε λα θαηαλνήζνπλ ηνπο κεραληζκνύο αθαίξεζεο κάδαο θαη εκπινπηηζκνύ ηεο δηαζηξηθήο ύιεο. Καηά ηελ ηειεπηαία πεληαεηία αζηξνλόκνη ηνπ Ι.Α.Α. δξαζηεξηνπνηνύληαη ζηνλ ηνκέα ηεο Αζηεξνζεηζκνινγίαο, έλα θιάδν ηεο Αζηξνθπζηθήο πνπ αζρνιείηαη κε ηε κειέηε ηόζν ηνπ ηξόπνπ πνπ πάιινληαη νξηζκέλεο θαηεγνξίεο αζηέξσλ ζρεηηθά κεγάισλ καδώλ θαη ειηθηώλ, όζν θαη ησλ ζπλζεθώλ πνπ επηθξαηνύλ ζην εζσηεξηθό ησλ αζηέξσλ απηώλ θαη πνπ πξνθαινύλ απηνύο ηνπο παικνύο. Οη κειέηεο απηέο βαζίζηεθαλ ζε παξαηεξήζεηο πνπ έγηλαλ από ηειεζθόπηα 17

19 ηόζν ζηελ Διιάδα, όζν θαη ζηε Νόηην Αθξηθή. 4.4 ΑΠΡΟΗΘΑ ΠΠΡΖΚΑΡΑ ΘΑΗ ΓΑΙΑΜΗΔΠ Η κειέηε αζηξηθώλ πιεζπζκώλ θαη αζηξηθώλ ζπζηεκάησλ ζηνπο γεηηνληθνύο καο γαιαμίεο, ε ηαμηλόκεζε ησλ καθξηλώλ γαιαμηώλ, ε εθηίκεζε ησλ θπζηθώλ παξακέηξσλ, θαη ηεο θαηαλνκήο ησλ δηαθόξσλ ηύπσλ, ζπκβάιιεη (α) ζηελ δηεξεύλεζε ηεο αζηξηθήο δεκηνπξγίαο θαη είλαη θύξηνο παξάγσλ γηα ηελ θαηαλόεζε ηεο εμέιημεο ηνπο θαη (β) ζηελ έξεπλα ηεο νξαηήο θαη αόξαηεο ύιεο πνπ ππάξρεη ζην ύκπαλ. Δξεπλεηέο ηνπ Ι.Α.Α. δηαζέηνπλ ηελ ηερλνγλσζία ζε εθαξκνγέο επεμεξγαζίαο θαη αλάιπζεο αζηξνλνκηθώλ εηθόλσλ θαη δεδνκέλσλ, θαζώο θαη ζε ζπζηήκαηα Σερλεηήο Ννεκνζύλεο, ε νπνία είλαη απαξαίηεηε γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε απηώλ ησλ κειεηώλ. Ο γαλαξίας NGC 6822 και τα αστρικά συμπλέγματα (κόκκινο περίγραμμα). Με διαβαθμίσεις του γκρι παρουσιάζονται οι ισοπληθείς άστρων μικρής ηλικίας. Με βάζε παξαηεξήζεηο αζηξηθώλ ζκελώλ ζηνπο γαιαμίεο LMC θαη SMC από ην Γηαζηεκηθό Σειεζθόπην Hubble ηεο NASA, θαζώο θαη ζηνλ γαιαμία NGC 6822, εξεπλεηέο ηνπ Ι.Α.Α. δηαπίζησζαλ δηαρσξηζκό κάδαο ζηα λέα απηά ζπζηήκαηα ν νπνίνο ζρεηίδεηαη αληίζηξνθα κε ηελ θεληξηθή ππθλόηεηα θαη είλαη πξσηνγελνύο θύζεο. ην Ι.Α.Α. γίλεηαη αζηξνκεηξηθή έξεπλα θαη θαηάξηηζε θαηαιόγνπ δεπγώλ αζηέξσλ. Σέηνηνπ είδνπο δεύγε αζηέξσλ έρνπλ δεκηνπξγεζεί ηαπηόρξνλα, ζηελ ίδηα πεξηνρή ηνπ γαιαμία, ην θάζε δεύγνο, θαη από ην ίδην πιηθό. Γηα ηνπο ιόγνπο απηνύο ε κειέηε ηνπο βνεζά ηνλ έιεγρν θαη ηε βειηίσζε ησλ ζεσξηώλ πνπ απνζθνπνύλ ζηελ θαηαλόεζε ηνπ ηξόπνπ εμέιημεο ηόζν ησλ αζηέξσλ όζν θαη ηνπ γαιαμία καο. Καλλιτεχνική απεικόνιση του διαστημικού παρατηρητηρίου της αποστολής ESA/Gaia. ESA - C. Carreau Δξεπλεηέο ηνπ Ι.Α.Α. ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζην Data Processing and Analysis Consortium (DPAC, ) γηα ηελ πξνεηνηκαζία θαη ηελ πινπνίεζε ηεο επεμεξγαζίαο θαη ηεο αλάιπζεο ησλ δεδνκέλσλ ηνπ πξνγξάκκαηνο GAIA ηεο ESA. ην Ι.Α.Α. αλαπηύζζεηαη κνληέιν θαηαλνκήο αζηξηθώλ πιεζπζκώλ ζηνπο γαιαμίεο LMC θαη SMC κε ζθνπό ηε δεκηνπξγία βηβιηνζεθώλ ζπλζεηηθώλ θαζκάησλ γαιαμηώλ θαζώο θαη ινγηζκηθό γηα ηελ απηόκαηε ηαμηλόκεζε θαη παξακεηξνπνίεζε ησλ θαζκάησλ. Σν Ι.Α.Α. ζπκκεηέρεη θαη ζην GΑΙΑ Research for European Astronomy Training ( ), κηα παλεπξσπατθή ζύκπξαμε επηζηεκόλσλ, γηα ηελ πξνεηνηκαζία ηεο επηζηεκνληθήο εθκεηάιιεπζεο ησλ απνηειεζκάησλ ηεο απνζηνιήο GAIA. Σέινο, εξεπλεηέο ηνπ Ι.Α.Α. αλαπηύζζνπλ ην ινγηζκηθό M.A.G.I.L. γηα ηελ εμαγσγή ησλ θπζηθώλ παξακέηξσλ εθηεηακέλσλ αληηθεηκέλσλ (όπσο, π.ρ., γαιαμίεο). Σν ινγηζκηθό απηό έρεη ηελ ηθαλόηεηα λα πξνζνκνηώλεη εηθόλεο 18

20 εθηεηακέλσλ αληηθεηκέλσλ όπσο ζα ηα «δεη» θαη ζα ηα αλαγλσξίζεη ε GAIA. 4.5 ΑΠΡΟΝΛΝΚΗΑ ΞΔΟΘΟΝ Η Αζηξνλνκία Τπεξύζξνπ απνηειεί έλαλ από ηνπο πιένλ ζύγρξνλνπο θιάδνπο ηεο αζηξνλνκίαο. Η ξαγδαία αλάπηπμε ηεο ηερλνινγίαο νδήγεζε ζηελ θαηαζθεπή εηδηθώλ ζπζθεπώλ ηθαλώλ λα θαηαγξάθνπλ ηελ αθηηλνβνιία αθόκα θαη ησλ πην ςπρξώλ νπξαλίσλ αληηθεηκέλσλ ηα νπνία εθπέκπνπλ ζηα ππέξπζξα κήθε θύκαηνο. Σν πξόζθαην παξάδεηγκα ηνπ δηαζηεκηθνύ ηειεζθνπίνπ Herschel ηνπ Δπξσπατθνύ Οξγαληζκνύ Γηαζηήκαηνο (ESA) είλαη ραξαθηεξηζηηθό ηεο αλάπηπμεο θαη ηεο επηθαηξόηεηαο ηνπ θιάδνπ απηνύ ηεο αζηξνλνκίαο. ππάξρεη δηάρπηε ζηνπο γαιαμίεο. Παξάιιεια, κπνξνύλ λα δνπλ «κέζα» από ηε ζθόλε θαη λα αληρλεύζνπλ αληηθείκελα πνπ ζε άιια κήθε θύκαηνο (π.ρ. ζηελ νπηηθή αθηηλνβνιία) δελ είλαη νξαηά. Τπέρυθρες παρατηρήσεις του Γαλαξία μας από το διαστημικό τηλεσκόπιο COBE της NASA και αντίστοιχες προσομοιώσεις του Γαλαξία με την χρήση μοντέλου διάδοσης ακτινοβολίας από ερευνητική ομάδα του Ινστιτούτου Αστρονομίας και Αστροφυσικής. Η εργασία αυτή επελέγη από το διεθνούς κύρους επιστημονικό περιοδικό Astronomy & Astrophysics ως εξώφυλλο του τεύχους 1 του τόμου 459 (2006). Καλλιτεχνική απεικόνιση του υπέρυθρου διαστημικού παρατηρητηρίου Herschel της ESA ( ESA 2009). Αζηξνλόκνη ηνπ Ι.Α.Α. δξαζηεξηνπνηνύληαη ηόζν ζε επηζηεκνληθά ζέκαηα ηεο αζηξνλνκίαο ππεξύζξνπ όζν θαη ζε ζέκαηα δηαζηεκηθήο ηερλνινγίαο. ηα ππέξπζξα κήθε θύκαηνο νη αζηξνλόκνη κπνξνύλ λα αληρλεύζνπλ εθπνκπή από πνιύ ςπρξά αληηθείκελα όπσο ε κεζναζηξηθή ζθόλε ε νπνία ην Ι.Α.Α. γίλεηαη έξεπλα πάλσ ζε ζέκαηα κνξθνινγίαο ησλ γαιαμηώλ. Μέζσ παξαηεξήζεσλ ζηα νπηηθά θαη ζηα ππέξπζξα κήθε θύκαηνο αιιά θαη κε ηελ ρξήζε ηξηζδηάζηαηνπ κνληέινπ δηάδνζεο αθηηλνβνιίαο γίλνληαη κειέηεο γηα ηνλ πξνζδηνξηζκό ησλ ηδηνηήησλ θαη ηεο ζπλνιηθήο πνζόηεηαο ηεο ζθόλεο θαζώο θαη γηα ηελ ζρεηηθή θαηαλνκή ηεο ζε ζρέζε κε ηα αζηέξηα θαη ην αέξην ζηνπο γαιαμίεο. Παξάιιεια, κε θαζκαηνζθνπηθέο παξαηεξήζεηο απνθαιύπηνληαη ζηνηρεία θαη κόξηα (όπσο π.ρ. ην κόξην ηνπ λεξνύ) κέζα από ηελ εθπνκπή ηνπο ζηα παξαηεξνύκελα κήθε θύκαηνο. Η αλίρλεπζε πνιύ δεζηήο ζθόλεο ππνδειώλεη έληνλν πεδίν αθηηλνβνιίαο, 19

21 ηθαλό λα ηελ ζεξκάλεη ζε ζρεηηθά πςειέο ζεξκνθξαζίεο. Σν ραξαθηεξηζηηθό απηό ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ αλίρλεπζε ελεξγώλ ππξήλσλ ζηα θέληξα ησλ γαιαμηώλ πνπ ζε άιια κήθε θύκαηνο παξακέλνπλ θξπκκέλνη. Δξεπλεηέο ηνπ Ι.Α.Α. πξαγκαηνπνηνύλ ηέηνηεο κειέηεο ζπλδπάδνληαο παξαηεξήζεηο ζε δηάθνξα κήθε θύκαηνο όπσο, π.ρ., ππέξπζξα, αθηίλεο-υ, θαη νπηηθά. Σν δηαζηξηθό πιηθό πνπ απνηειείηαη θπξίσο από ζθόλε θαη αέξην πδξνγόλν είλαη ζε ζπλερή αιιειεπίδξαζε κε ηνπο γελλήηνξέο ηνπ, ηα άζηξα. Σν πιηθό απηό εθηνμεύεηαη ζηνλ δηαζηξηθό ρώξν από ηηο βίαηεο εθξήμεηο ππεξθαηλνθαλώλ αζηέξσλ. ηε ζπλέρεηα, είλαη απηό ην πιηθό ην νπνίν ζα δεκηνπξγήζεη ηα λέα άζηξα κέζα από δηαδηθαζίεο βαξπηηθήο θαηάξξεπζεο. Αζηξνλόκνη ηνπ Ι.Α.Α. κειεηνύλ ηα ππνιείκκαηα από απηέο ηηο εθξήμεηο ησλ ππεξθαηλνθαλώλ αζηέξσλ γηα λα βγάινπλ ζπκπεξάζκαηα γηα ηηο δηεξγαζίεο γέλλεζεο θαη ζαλάηνπ ησλ άζηξσλ. Δξεπλεηέο ηνπ Ι.Α.Α. έρνπλ ζπκκεηάζρεη ζηελ βαζκνλόκεζε ηνπ αληρλεπηή HIFI ν νπνίνο είλαη εγθαηεζηεκέλνο ζην δηαζηεκηθό ηειεζθόπην Herschel ηνπ Δπξσπατθνύ Οξγαληζκνύ Γηαζηήκαηνο. ελεξγόο ζπκκεηνρή ζε απηή ηελ απνζηνιή. Σν Ιλζηηηνύην Αζηξνλνκίαο θαη Αζηξνθπζηθήο ηνπ Δζληθνύ Αζηεξνζθνπείνπ Αζελώλ είλαη κέινο ηνπ Κέληξνπ Διέγρνπ (Instrument Control Center) ηνπ αληρλεπηή HIFI κε ζεκαληηθή ζπκκεηνρή ζηελ βαζκνλόκεζε θαη ηνλ έιεγρν ησλ δπλαηνηήησλ ηνπ νξγάλνπ απηνύ. 4.6 ΑΠΡΟΝΛΝΚΗΑ ΑΘΡΗΛΩΛ-Σ Η αζηξνλνκία αθηίλσλ-υ απνηειεί κία από ηηο θύξηεο επηζηεκνληθέο θαηεπζύλζεηο ηνπ Ι.Α.Α. Φσηόληα αθηίλσλ-υ εθπέκπνληαη θαηά ηελ πξνζαύμεζε ύιεο ζε εμαηξεηηθά ζπκπαγή αζηξνλνκηθά αληηθείκελα, όπσο αζηέξεο λεηξνλίσλ ή κειαλέο νπέο. Παξαηεξήζεηο ζηηο αθηίλεο-υ ζπλεπώο αληρλεύνπλ ηα πιένλ βίαηα θαη ελεξγεηηθά θαηλόκελα ζην ύκπαλ, π.ρ. ην ζρεκαηηζκό κειαλώλ νπώλ. Η έξεπλα ζην Ι.Α.Α. επηθεληξώλεηαη ζηε κειέηε Δλεξγώλ Γαιαμηαθώλ Ππξήλσλ, κειαλώλ νπώλ κε κάδεο έλα εθαηνκκύξην έσο θαη έλα δηζεθαηνκκύξην κεγαιύηεξεο από ηελ ειηαθή νη νπνίεο βξίζθνληαη ζηα θέληξα γαιαμηώλ θαη πξνζαπμάλνπλ ηε κάδα ηνπο Σο λογότυπο του Κέντρου Ελέγχου του υψηλής ανάλυσης φασματογράφου HIFI ( SRON 2007). Η Ελλάδα δια του Ινστιτούτου Αστρονομίας και Αστροφυσικής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών είναι ένα από τα μέλη αυτού του Κέντρου. Ο θαζκαηνγξάθνο HIFI ζρεδηάζηεθε θαη θαηαζθεπάζζεθε από κηα κεγάιε ζύκπξαμε ηλζηηηνύησλ κε θύξην ηλζηηηνύην ηνλ Οιιαλδηθό Οξγαληζκό Γηαζηήκαηνο (SRON). Με ηελ επθαηξία ηεο έληαμεο ηεο Διιάδαο ζηελ ESA (Δπξσπατθό Οξγαληζκό Γηαζηήκαηνο) ζηηο αξρέο ηνπ 2005, επηηεύρζεθε Καλλιτεχνική απεικόνιση του διαστημικού παρατηρητηρίου ακτίνων-φ XMM-Newton της ESA ( ESA). θαηαβξνρζίδνληαο ύιε από ηνλ ελδναζηξηθό ρώξν ελώ ηαπηόρξνλα αθηηλνβνινύλ ηεξάζηηα πνζά ελέξγεηαο. Γηα ηε κειέηε ησλ Δλεξγώλ Γαιαμηαθώλ Ππξήλσλ αζηξνλόκνη ηνπ Ι.Α.Α. ζπκκεηέρνπλ ζηηο κεγαιύηεξεο δηεζλείο 20

22 επηζηεκνληθέο ζπλεξγαζίεο θαη ρξεζηκνπνηνύλ ηαθηηθά ηα κεγαιύηεξα δηαζηεκηθά θαη επίγεηα ηειεζθόπηα γηα ηε ζπιινγή δεδνκέλσλ. Σν Ι.Α.Α. έρεη αλαπηύμεη ζπγθεθξηκέλε ηερλνγλσζία ζηηο αθηίλεο-υ, όπσο ινγηζµηθό γηα ηελ απηνκαηνπνηεκέλε αλάιπζε δεδνκέλσλ από ηα δηαζηεκηθά ηειεζθόπηα Chandra ηεο NASA θαη ΥΜΜ-Newton ηνπ Δπξσπατθνύ Οξγαληζκνύ Γηαζηήκαηνο. Έλα από ηα θαίξηα εξσηήκαηα πνπ νη εξεπλεηέο ηνπ Ι.Α.Α. πξνζπαζνύλ λα απαληήζνπλ είλαη πνηνί είλαη νη κεραληζκνί πνπ δεκηνπξγνύλ ηεξάζηηαο κάδαο κειαλέο νπέο ζηα θέληξα ησλ γαιαμηώλ. Η πιένλ δηαδεδνκέλε ζεσξία ππαγνξεύεη όηη ζρεκαηίδνληαη θαηά ηηο ζπγθξνύζεηο γαιαμηώλ. Αζηξνλόκνη ηνπ Ι.Α.Α. έζεζαλ ηελ ππόζεζε απηή ππό ακθηζβήηεζε. Μειέηεζαλ ηε κνξθνινγία γαιαμηώλ κε ελεξγνύο ππξήλεο θαη Η πιο ευαίσθητη παρατήρηση στις ακτίνες-φ από τον δορυφόρο XMM-Newton του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος. Ερευνητές του Ι.Α.Α. συμμετέχουν στην διεθνή ομάδα που αναλύει και ερμηνεύει τα δεδομένα από την παρατήρηση αυτή με σκοπό τον προσδιορισμό του ποσοστού των απορροφημένων Ενεργών Γαλαξιακών Πυρήνων στο ύμπαν. θαηέδεημαλ όηη νη γαιαμηαθέο ζπλελώζεηο δελ είλαη ε κνλαδηθή δηαδηθαζία ζρεκαηηζκνύ ηνπο. Η εμέιημε κε ην ρξόλν ησλ Δλεξγώλ Γαιαμηαθώλ Ππξήλσλ απνηειεί εξεπλεηηθό πεδίν κε έληνλν ελδηαθέξνλ. Παξαηεξήζεηο δείρλνπλ όηη νη Δλεξγνί Γαιαμηαθνί Ππξήλεο ήηαλ πνιππιεζείο ζην λεαξό ύκπαλ ελώ ζήκεξα είλαη ζπάληνη. Η θπζηθή δηαδηθαζία πνπ νδεγεί ζε απηή ηε κεηαβνιή παξακέλεη άγλσζηε. Αζηξνλόκνη ηνπ Ι.Α.Α. πξνζπαζνύλ λα ιύζνπλ απηό ην πξόβιεκα, ζπλδπάδνληαο παξαηεξήζεηο ζηηο αθηίλεο-υ κε δεδνκέλα ζε άιια κήθε θύκαηνο (π.ρ. νπηηθό, ππέξπζξν). Δπηπιένλ, ε ελέξγεηα πνπ εθιύεηαη θαηά ηελ πξνζαύμεζε ύιεο πάλσ ζε ππέξκαδεο κειαλέο νπέο πηζηεύεηαη όηη επεξεάδεη ηνπο γαιαμίεο πνπ ηηο θηινμελνύλ. Δξεπλεηέο ηνπ Ι.Α.Α. ζπκκεηέρνπλ ζε πξνγξάκκαηα πνπ ζηόρν έρνπλ ηελ θαηαλόεζε ηεο αιιειεπίδξαζεο γαιαμηώλ θαη κειαλώλ νπώλ. Πξόζθαηα βξήθαλ ελδείμεηο πνπ ππνδεηθλύνπλ όηη νη Δλεξγνί Γαιαμηαθνί Ππξήλεο πεξηνξίδνπλ ηελ παξαγσγή άζηξσλ ζηνπο γαιαμίεο θαη δελ ηνπο επηηξέπνπλ λα απμήζνπλ ηελ αζηξηθή ηνπο κάδα. Μηα από ηηο βαζηθέο δπζθνιίεο ζηε κειέηε ηεο εμέιημεο ησλ ππέξκαδσλ κειαλώλ νπώλ θαη ηεο επίδξαζήο ηνπο ζηνπο γαιαμίεο πνπ ηηο θηινμελνύλ είλαη όηη έλα ζεκαληηθό, άιια όρη θαιά πξνζδηνξηζκέλν, πνζνζηό ηνπο είλαη θξπκκέλεο πίζσ από ππθλά πέπια ζθόλεο ηα νπνία θαζηζηνύλ ηνλ εληνπηζκό ηνπο δύζθνιν. Σν Ι.Α.Α. ζπκκεηέρεη ζε παξαηεξεζηαθά πξνγξάκκαηα πνπ ζθνπό έρνπλ λα εληνπίζνπλ θαη λα πξνζδηνξίζνπλ ηνλ αξηζκό ησλ Δλεξγώλ Γαιαμηαθώλ Ππξήλσλ ησλ νπνίσλ ε αθηηλνβνιία απνξξνθάηαη από λέθε αεξίνπ θαη ζθόλεο. 4.7 ΘΝΠΚΝΙΝΓΗΑ ην Ι.Α.Α. δηεμάγεηαη ζεκαληηθή έξεπλα ζε ζέκαηα Κνζκνινγίαο, δειαδή ζε ζέκαηα πνπ άπηνληαη ηεο ίδηαο ηεο δνκήο θαη εμέιημεο ηνπ ύκπαληνο σο ζπλόινπ, αιιά θαη ησλ επηκέξνπο δνκηθώλ ιίζσλ πνπ ην απνηεινύλ. 21

23 Σν ύκπαλ απνηειείηαη θαηά θύξην ιόγν από ηξεηο ζπληζηώζεο, νη αιιειεπηδξάζεηο ησλ νπνίσλ δεκηνπξγνύλ ηελ πνιππινθόηεηα θαη πνιπκνξθηθόηεηα ησλ θνζκηθώλ δνκώλ πνπ παξαηεξνύληαη, δειαδή ησλ αζηέξσλ, γαιαμηώλ, ζκελώλ γαιαμηώλ, κειαλώλ νπώλ, θβάδαξο, πάιζαξο θιπ. Οη ηξείο απηέο ζπληζηώζεο είλαη: (α) ε γλσζηή ζε εκάο ύιε (πνπ ηελ απνηεινύλ ηα πξσηόληα, λεηξόληα, ειεθηξόληα, λεηξίλα θιπ), (β) ε ιεγόκελε «ζθνηεηλή» ύιε πνπ νπζηαζηηθά είλαη κηα κνξθή ύιεο πνπ δελ αιιειεπηδξά ειεθηξνκαγλεηηθά (δελ παξάγεη δειαδή θσο) θαη πνπ είλαη πεξίπνπ νθηώ θνξέο πην πνιύ από ηελ πξώηε ζπληζηώζα πνπ αλαθέξακε, θαη (γ) ε ιεγόκελε «ζθνηεηλή» ελέξγεηα, ε νπνία απνηειεί ηελ θπξίαξρε ζπληζηώζα, κε 70% πεξίπνπ επί ηνπ ζπλνιηθνύ πνζνύ πιν-ελέξγεηαο, ηνπ ύκπαληνο. Η Κνζκνινγηθή εξεπλεηηθή δξαζηεξηόηεηα ζην Ι.Α.Α. επηθεληξώλεηαη θπξίσο ζηελ πξνζπάζεηα αθξηβνύο κέηξεζεο ηεο ζπκκεηνρήο ησλ δηαθνξεηηθώλ ζπληζησζώλ ζην ζπλνιηθό θνζκηθό ξεπζηό, αιιά θαη ηεο πηζαλήο θνζκηθήο εμέιημεο ηεο «ζθνηεηλήο» ελέξγεηαο ρξεζηκνπνηώληαο πιεηάδα πξνζεγγίζεσλ (ππεθαηλνθαλείο ηύπνπ Ια, ππόβαζξν κηθξνθπκαηηθήο αθηηλνβνιίαο, θιπ), νξηζκέλεο από ηηο νπνίεο έρνπλ πξνηαζεί από αζηξνλόκνπο ηνπ Ι.Α.Α., όπσο παξαδείγκαηνο ράξηλ ε ρξήζε ελεξγώλ γαιαμηαθώλ ππξήλσλ θαη γαιαμηώλ κε έληνλε αζηξνγέλεζε σο ηρλειάηεο ησλ θνζκνινγηθώλ παξακέηξσλ. Σν Ι.Α.Α. δξαζηεξηνπνηείηαη επίζεο ζηελ κειέηε ηεο δνκήο, δπλακηθήο θαη θνζκηθήο εμέιημεο ηεο κεγάιεο θιίκαθαο δνκήο ηνπ ύκπαληνο θαη ησλ θνζκηθώλ δνκώλ πνπ πεξηέρεη. Ιδηαίηεξα κειεηνύληαη ηα κεγαιύηεξα θνζκηθά ζώκαηα πνπ βξίζθνληαη θνληά ζε δπλακηθή ηζνξξνπία, όπσο νη νκάδεο θαη ζκήλε γαιαμηώλ αιιά θαη ε άισο ηνπο ζθνηεηλήο ύιεο ζηελ νπνία είλαη εκβαπηηζκέλα. Οη κειέηεο απηέο πξαγκαηνπνηνύληαη κε: ηελ αλάιπζε πνιπθαζκαηηθώλ παξαηεξήζεσλ νπηηθώλ, ππέξπζξσλ θαη αθηίλσλ-υ ώζηε λα ππάξρεη ε αθξηβέζηεξε δπλαηή θαηαλόεζε ησλ θπζηθώλ δηεξγαζηώλ πνπ ζπληεινύληαη ζην εζσηεξηθό απηώλ ησλ θνζκηθώλ ζσκάησλ αιιά θαη ζην εγγύο πεξίγπξν ηνπο, ηε ζεσξεηηθή κειέηε ησλ πξνβιέςεσλ δηαθνξεηηθώλ θνζκνινγηθώλ ζεσξήζεσλ ζρεηηθά κε ην αλακελόκελν πιήζνο αιιά θαη ηηο κάδεο ησλ ζθνηεηλώλ άισ πνπ εκπεξηέρνπλ νκάδεο θαη ζκήλε γαιαμηώλ, ρξεζηκνπνηώληαο αλαιπηηθέο πξνζεγγίζεηο κέζσ ηνπ θνξκαιηζκνύ Press-Schecther, θαη ηελ ρξήζε αξηζκεηηθώλ Κνζκνινγηθώλ θαη ξεπζηνδπλακηθώλ πξνζνκνηώζεσλ Ν-ζσκάησλ, γηα ηελ κειέηε ησλ επηπηώζεσλ ηεο κεγξακκηθήο πεξηνρήο ηεο βαξύηεηαο ζηελ κνξθνινγία θαη ηελ δπλακηθή ησλ θνζκηθώλ απηώλ δνκώλ αιιά θαη ησλ αιιειεπηδξάζεώλ ηνπο, πνπ πηζηεύεηαη όηη επεξεάδνπλ ζεκαληηθά ηελ εμέιημή ηνπο. Προβολή της κατανομής άλω σκοτεινής ύλης σε Κοσμολογική προσομοίωση του ύμπαντος στην σημερινή του ηλικία (αριστερή εικόνα) και όταν το ύμπαν ήταν στην μισή σημερινή του ηλικία (δεξιά εικόνα). Όπως είναι φανερό η χρονική εξέλιξη των κοσμικών δομών είναι δραματική. Η προσομοίωση έγινε σε συνεργασία με το ερευνητικό κέντρο ΙΑΣΕ της Κόρδοβας Αργεντινή. Η προσομοιωμένη κοσμική κλίμακα αντιστοιχεί σε 1.6 δισεκατομμύρια έτη φωτός. Σο μέγεθος των κουκίδων αντιστοιχεί στη μάζα των άλω σκοτεινής ύλης, με τις μεγαλύτερες να προσομοιάζουν τα μεγαλύτερα σμήνη γαλαξιών και τις μικρότερες τις ομάδες γαλαξιών. 22

24 5. ΣΟ ΚΕΝΣΡΟ ΕΠΙΚΕΠΣΩΝ ΣΟΤ Ι.Α.Α. Εκδηλώσεις για το κοινό στον προαύλιο χώρο του ιστορικού τηλεσκοπίου Δωρίδη στο Θησείο. Σν 1995, ζηα πιαίζηα επηδνηνύκελνπ πξνγξάκκαηνο από ηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαη ην Τπνπξγείν Αλάπηπμεο, ην Δζληθό Αζηεξνζθνπείν Αζελώλ δεκηνπξγεί έλα Κέληξν Δπηζθεπηώλ (ΚΔ) ζηνλ Αζηξνλνκηθό ηαζκό Πεληέιεο, θαηά ηα πξόηππα πνιιώλ κεγάισλ αζηεξνζθνπείσλ ηνπ εμσηεξηθνύ. ην ΚΔ δηαηίζεηαη αζηξνλνκηθόο εμνπιηζκόο πνπ βξίζθεηαη θπξίσο ζηελ Πεληέιε. Ο εμνπιηζκόο απηόο πεξηιακβάλεη: από ηελ εηαηξεία T. Cook & Sons, γηα ινγαξηαζκό ηνπ βαζύπινπηνπ εξαζηηέρλε αζηξνλόκνπ R.S. Newall. Σελ επνρή εθείλε ππήξμε ην κεγαιύηεξν δηνπηξηθό ηειεζθόπην ηνπ θόζκνπ. Σν 1891 κεηαθέξζεθε ζην αζηεξνζθνπείν ηνπ Cambridge θαη ην 1957 δσξήζεθε ζην Αζηεξνζθνπείν Αζελώλ θαη εγθαηαζηάζεθε ζηνλ Αζηξνλνκηθό ηαζκό Πεληέιεο. Τπήξμε ην θύξην αζηξνλνκηθό όξγαλν γηα ηνπο Έιιελεο αζηξνλόκνπο κέρξη ην Έθηνηε ρξεζηκνπνηήζεθε ζπνξαδηθά γηα αζηξνλνκηθέο παξαηεξήζεηο κέρξη ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ Αλαθαηλίζηεθε ην 1995 θαη ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ παξαηήξεζε δηαθόξσλ αζηξνλνκηθώλ θαηλνκέλσλ από ηνπο επηζθέπηεο ηνπ Κέληξνπ Δπηζθεπηώλ έσο ην 2006, όπνπ κεγάιε βιάβε ηνπ ζόινπ ηνπ ηειεζθνπίνπ ην κεηέηξεςε, ειιείςεη νηθνλνκηθώλ πόξσλ γηα ηελ επηδηόξζσζή ηεο, ζε κνπζεηαθό αληηθείκελν. Σν ηειεζθόπην έρεη δηάκεηξν αληνθζαικίνπ θαθνύ 62.5 εθαηνζηώλ θαη κήθνο ελλέα κέηξσλ. ηεγάδεηαη ζε πεξηθαιιέο θηίξην από πεληειηθό κάξκαξν θαη ν ζόινο ηνπ έρεη δηάκεηξν 14 κέηξα. Σν δάπεδν ηνπ ηειεζθνπίνπ είλαη θηλεηό (αλειθπζηήξαο) γηα λα εμαζθαιίδεηαη ε εύθνιε πξόζβαζε ησλ παξαηεξεηώλ ζην πξνζνθζάικην ζύζηεκα. Παξάιιεια, δηακνξθώζεθε ν ηζόγεηνο ρώξνο ηνπ θηηξίνπ πνπ ζηεγάδεη ην ηειεζθόπην Newall, ζε αίζνπζα δηαιέμεσλ, ρσξεηηθόηεηνο 120 αηόκσλ, ε νπνία είλαη πιήξσο εμνπιηζκέλε κε ζύγρξνλν νπηηθναθνπζηηθό εμνπιηζκό. Σο διοπτρικό τηλεσκόπιο Newall στην Πεντέλη, ένα από τα παλαιότερα μεγάλα τηλεσκόπια παγκοσμίως. To κεγάιν δηνπηξηθό ηζηνξηθό ηειεζθόπην Newall. Σν ηειεζθόπην απηό θαηαζθεπάζηεθε ζηελ Αγγιία ην 1869 Ο μικρός θόλος στην Πεντέλη που στεγάζει το τηλεσκόπιο των 35 εκατοστών. 23