Συνέντευξη με τον κύριο Κοσκίνη Γιώργο στη Σητεία. ΠΡΩΤΗ ΚΑΣΕΤΑ. Α. Πλευρά

Transcript

1 Συνέντευξη με τον κύριο Κοσκίνη Γιώργο στη Σητεία ΠΡΩΤΗ ΚΑΣΕΤΑ. Α. Πλευρά Απ ό,τι βλέπω παίζεται αρκετά όργανα. Ποιο ήταν το πρώτο όργανο που μάθατε; Το πρώτο το βιολί, λίγο μαντολίνο, λίγο λύρα, αλλά πολύ ελάχιστα. Το βιολί το μάθατε πρώτα ή μάθατε πρώτα τη λύρα και μετά πιάσατε το βιολί; Όχι. Ναι, κοίταξε έπιασα πρώτα ένα λυράκι, κείνα τα χρόνια, γιατί ήταν και δύσκολα να βρούμε όργανα όταν ήμαστε πιτσιρικάδες, παίρνω λοιπόν ένα λυράκι από ένα φίλο μου, έπαιζα μόνος μου έτσι και το παίδευα και με παίδευε. Σας έδειξε ο φίλος σας δηλαδή; Όχι. Ο φίλος μου δεν ήξερε. Αυτός το πήρε να το μάθει και τελικά δεν μπόρεσε να μάθει. Ποιος σας έδειξε λυράκι; Μόνος μου. Τίποτα. Ό,τι έχω μάθει δεν μου έχει δείξει κανείς. Τίποτα, τίποτα. Ούτε πώς κουρδίζουν το βιολί, ούτε πώς το πιάνουν το βιολί, μόνος μου. Δηλαδή, ποια ήταν τα πρώτα ερεθίσματά σας έτσι για να μάθετε βιολί; Μου άρεσε. Ή λύρα; Μου άρεσε. Κοιτάξτε, μου άρεσε πάρα πολύ γενικά η μουσική, το όργανο. Εμένα η μητέρα μου μ έχανε, όπου άκουγα γλέντι, από μικρό παιδί του δημοτικού, όπου άκουγα γλέντι, εγώ θα μουνα, ήμουνα πάντα από πάνω στον οργανοπαίχτη, είτε λυράρης, είτε βιολάτορας. Προσηλωμένος. Ν ακούω. Η μητέρα μου ήξερε ότι θα με βρει σε γλέντια 1

2 άμα δηλαδή στη κοντά στη γειτονιά, σε καφενείο, όπου ήταν εκδηλώσεις και τέτοια, ήξερε πού θα με βρει. Τέτοιο μεράκι είχα. Τέτοιο μεράκι είχα να μάθω. Βέβαια, εμείς εδώ στη Σητεία ήμαστε αδικημένοι όσοι ξεκινήσαμε να μάθουμε ένα όργανο. Δεν υπήρχε ωδείο, δεν υπήρχαν δασκάλοι, ακόμα κι αν λέγαμε σ ένα φτασμένο οργανοπαίχτη, έστω και παραδοσιακό, δηλαδή, πρακτικό που λέμε εμείς, να μας μάθει τίποτα, να μας μάθει κάτι σπάνια. Πολύ σπάνια. Σε τι ηλικία, δηλαδή, ξεκινήσατε να παίζετε έτσι πιο καλά, πιο οργανωμένα βιολί; Κοίταξε το βιολί το πιασα λίγο μεγάλος, το πιασα 16 χρονών. 16 χρονών; 16 χρονών. Το λυράκι που σας είπα προηγουμένως το πιασα δημοτικό. Στο δημοτικό; Όταν ήμουν πέμπτη, έκτη δημοτικού, το χα το λυράκι μπροστά και σημείωσα κάτι. Κάποιες νότες ας πούμε. Μετά βρήκα ένα βιολί, ήταν και δύσκολο τότε να βρούμε όργανα εδώ πέρα. Το βιολί σας από πού το πήρατε; Σας το δωσε κάποιος, το αγοράσατε; Ναι, το είχε κάποιος Αρχατζικάκης Κώστας, που το είχε αγοράσει στην αδερφή του, γύρω στο 1925 με 30 αν θυμάμαι καλώς. Το είχε πάρει, δηλαδή, για την αδελφή του; Για την αδερφή του, η οποία το παιζε όταν ήταν στο γυμνάσιο, μετά αυτή έφυγε και κάποτε ζητούσαμε ας πούμε, γιατί είμαστε πολύ γνωστοί, πού θα βρούμε λύρα, μου λέει «Γιώργη», αυτός μ έλεγε Γιωργιώ, «Γιωργιώ έχω ένα βιολί και πρέπει να ναι κει κάτω στη κασέλα το χουμε φυλάξει, πήγαινε πες στη μητέρα μου να στο δώσει, στο κάνω δώρο». Καταλαβαίνετε τώρα τη χαρά μου,ε; Πετούσα. Δηλαδή, μαθαίναν κι οι γυναίκες όργανα; Γιατί μας είπατε τώρα ότι το είχαν πάρει για την αδελφή του. Κοιτάξτε. Μαθαίνανε εδώ στη Σητεία πολύ λίγες. Αλλά περισσότερο πιάνο. 2

3 Μαθαίναν, δηλαδή, κλασικό βιολί, όχι παραδοσιακό; Ναι, υπήρχε παλιά ένας μουσικός εδώ πέρα και παρέδιδε μαθήματα, και όσοι είχαν την τύχη να πάνε από τους πιο παλιούς από μας οι πιο μεγάλοι, κάτι μάθανε με πιάνο, σε βιολί ή σε κιθάρα και τέτοια. Όχι βέβαια μεγάλα πράγματα. Όσοι όμως ήτανε ταλέντα προχωρήσανε. Εσείς στην οικογένειά σας είχατε κάποιο μουσικό, παππού, πατέρα; Κανέναν, αλλά ο προπάππος μου έπαιζε λύρα και μάλιστα και αυτή η λύρα, εάν θέλετε να κάμω έτσι λίγο τον ιστορικό, δεν ξέρω αν πρέπει να το κάνω, ότι τον έσωσε η λύρα απ τους Τούρκους. Ο προπάππος σας; Ναι. Μπορείς να μας πεις χρονικά πού είναι ο προπάππος σου; Ο προπάππος μου ήτανε, η καταγωγή του ήτανε απ το Μυλοπόταμο Ρεθύμνου. Από κει ήρθε εδώ; Αυτός ήρθε κυνηγημένος απ τους Τούρκους διότι ήταν, ίσως να ταν και λίγο ατίθασος. Και ήρθε εδώ στη Σκοπή. Εκεί ας πούμε εδούλευε σα βοσκός, δηλαδή, σα βοσκός, όπου βρισκε δουλειά. Γνωρίστηκε ας πούμε με τη γιαγιά του πατέρα μου, τη προγιαγιά, και παντρευτήκανε. Ήταν λυράρης καλός απ ό,τι λένε στα χρονικά εκείνα. Περίπου πότε ήταν αυτό; Ήταν το κοιτάξτε οι Τούρκοι φύγαν από δω το 22 έτσι; Πρέπει να ταν μεταξύ 10 και 20 κει περίπου, ξέρω και γω. Ίσως και πιο πρώτα. Αυτό, δηλαδή η χρονολογία δεν ξέρω πότε ήρθε. Ο πατέρας σου πότε γεννήθηκε; Ο πατέρας μου; Του 9 είναι ο πατέρας μου. Του 9, επομένως ο παππούς πρέπει Ήτανε πιο πίσω, πιο πίσω. Γύρω στο 1870; 3

4 Εκεί πρέπει να τανε ναι. Ίσως στη πρώτη επανάσταση ήταν το 66 μου φαίνεται η πρώτη επανάσταση στην Κρήτη; Ναι, τι έγινε τότε; Εκεί περίπου, σ αυτά τα χρόνια, τότε πρέπει να ρθε. Διότι απ ό,τι ξέρω ήταν κυνηγημένος απ τους Τούρκους γι αυτό ήρθε εδώ απ τα Χανιά, απ το Ρέθυμνο. Και σκέφτηκα να σου κάνω πρώτη ερώτηση αυτό, γιατί λέγεσαι Κοσκίνης και όχι Κοσκινάκης. Και υπάρχουνε, επειδή δεν δεχότανε να γίνει Κοσκινάκης. Εκεί ήταν όλο το πράμα, η οικογένειά του. Και Κοσκίνιδες υπάρχουνε στο Μυλοπόταμο, απ ό,τι έχω εγώ ερευνήσει ας πούμε από λυράρηδες, οι λυράρηδες που έρχονται εδώ πέρα είναι όλοι γνωστοί μου, όπως ο Σκευογιωργάκης που είναι από κει και μου λέει υπάρχουνε, αλλά λέγονται Κοσκινάδες αυτοί, ούτε Κοσκινάκιδες, ούτε Κοσκίνιδες, Κοσκινάδες και ίσως να είναι από τη δική μας την οικογένεια. Μάλιστα. Είπες ότι έσωσε η λύρα τον παππού σου, πώς έγινε; Λοιπόν. Αξίζει να το πούμε; Ναι. Στη Σκοπή όταν πήγε αυτός ο παλιός δεν ήταν φυσικά νεαρός, ήτανε καμιά νεαροί, παλικάρια που τα λέγαν τότε, και απέναντι στ Αχλάδια ήταν ο πασάς που εξουσίαζε όλη την περιοχή, δηλαδή, εξουσίαζε τη Σκοπή, τ Αχλάδια, το Παρασπόρι μια περιοχή. Αλλά οι Σκοπίτες ήταν ατίθασοι. Δεν μπορούσαν δηλαδή οι Τούρκοι τα φέρναν ας πούμε, ήταν πάντα σ αντιπαράθεση με τους Τούρκους και σκέφτηκε μόνο με δόλο να τους βγάλει από τη μέση. Και κάποτε στέλνει ντελάλη, ας πούμε, από το χωριό γιατί είναι απέναντι το ένα χωριό απ τα άλλο, δηλαδή είναι κανά δυο χιλιόμετρα ας πούμε, τρία χιλιόμετρα, στο χωριό και λέει ότι σας καλεί ο πασάς σε συμπόσιο φιλίας και να ρθει ο Κοσκίνης με τη λύρα να κάμουμε γλέντι. Πήγανε βέβαια αυτοί, κάνανε αυτό το ολέθριο λάθος και πήγανε ε, είχανε βέβαια στρώσει ας πούμε 4

5 τα κάτι παλιά που τα λέγανε αυτοί τα παλιά τα λέγανε πόρτακα τα λέγανε δηλαδή, καμαρικά κι ήταν κατά κάποιο τρόπο το σαλόνι ας πούμε του Το μεγάλο δωμάτιο; Ναι μπράβο. Και είχανε τα ψητά τους, τα μεζέδες, τα κρασιά, κι όλα αυτά. Όπως ήταν κει και χορεύανε και οι Κρήτοι και οι Τούρκοι, ας πούμε, μιλούσαν την ίδια γλώσσα, ελληνικά και τους ίδιους χορούς, τα ίδια έθιμα δηλαδή είχανε εδώ πέρα με τους δικούς μας. Απ ό,τι τουλάχιστον έχω διαβάσει, ότι έχω ακούσει. Λοιπόν, καθίσανε, παίζανε, ο λυράρης, όμως, ο προπάππος μου δεν έπινε. Δεν ήταν του πιοτού. Δηλαδή έπινε ελάχιστο. Οι άλλοι όμως πίνανε οι Τούρκοι κει και μάλλον πρέπει απ ό,τι λένε να τους βάλανε μέσα ναρκωτικό στο ποτό. Μια στιγμή χάσαν τα κλωσόπουλα, έλεγε ένας Τούρκος «έλα Γιάννη πάμε δίπλα στη κουζίνα έχει και κάτι μεζεδάκια να πιούμε και κει ένα κρασί». Έβγαινε έξω του κόβαν το κεφάλι έξω απ την πόρτα. Μετά έλεγε στον άλλο, στον άλλο κι έμεινε τελευταίος ο λυράρης. Οι άλλοι ήταν όλοι έξω σφαγμένοι. 39 άτομα. Τελικά του λέει κι αυτουνού «Κοσκίνη έλα δίπλα είναι όλοι οι άλλοι πάμε να πάμε να παίξουμε και μια λυριά στο, δίπλα στη κουζίνα». Και όπως βγαίνει τι ν αντικρίσει ο άνθρωπος; Οι ανθρώποι που ήταν πριν λίγη ώρα μαζί του ήταν όλοι σκοτωμένοι. Τότε, λοιπόν, ο υπασπιστής του πασά ήταν ένας Άραβας, δεν ήταν Τούρκος. Ένας άνθρωπος τεραστίων, ας πούμε, με μεγάλη δύναμη και μεγάλος, ψηλός ας το πούμε έτσι. Αυτός συμπαθούσε τον παππού μου, του άρεσε η λύρα. Γι αυτό λέω τον έσωσε η λύρα. Και λέει, γιατί είχε ακούσει πολλές φορές, και λέει, «αυτόν αφήστε να τον εσφάξω εγώ». Τον πιάνει λοιπόν απ τα μαλλιά και με το που τον έσκυψε κάτω του λέει «φεύγα». Και έκανε ο άλλος ότι του έφυγε απ τα χέρια μέσα. Και σπάει κάτω ας πούμε και φεύγει. Ήταν βέβαια μεσημέρι, ήταν μέρα δεν ήταν νύχτα. Βάζουν οι Τούρκοι τις φωνές, «τρεχάτε να τον πιάσετε», καβαλικεύει το άλογο ο πασάς και τον κυνηγούσε με το άλογο, αλλά 5

6 βέβαια το άλογο δεν μπορούσε να ελιχθεί μέσα στις ελιές, στα δεντρά και καταλαβαίνετε τώρα αυτό τον άνθρωπο εκείνη την ώρα σε τι κατάσταση ήτανε, έτρεχε να πούμε κι ό,τι μπορούσε να γίνει. Όπως λοιπόν κατέβηκε κάτω τη ρεματιά που είναι το χωριουδάκι το Κυμουριώτη που λέμε, είναι σα ποτάμι πέρασε απέναντι σταματάει λοιπόν, που είχε δεντρά, σταματάει λοιπόν το άλογο και τον σκοπεύει πάνω με το μαρτίνι πάνω από το άλογο. Κι όπως του παίζει η μπάλα, έτσι τις λέγανε τις μπάλες τότε, είχε, έπαιρνε το τουφέκι το μαρτίνι έπαιρνε μια τέτοια αυτό εκεί πάνω, στο διασκελισμό την έφαγε εδώ πέρα πάνω στο τακούνι. Κι αφού τον είδε κι έτρεχε, κατάλαβε ότι δεν τον χτύπησε. Και του λέει «Κοσκίνη αφού γλύτωσες κι από το μαχαίρι κι από το τουφέκι μου, σου χαρίζω τη ζωή, δεν πρόκειται να σε ξανακυνηγήσω». Επήγε λοιπόν στο χωριό αυτός, σε μια κατάσταση, βέβαια, φυσικά κακή, έδωσε αυτό το θλιβερό μαντάτο στο χωριό και έφυγε μετά και πήγε δίπλα από πίσω μια περιοχή στο Λιόπετρο, Γιάννη που ξέρεις εσύ, και κρυβότανε αρκετό καιρό στις σπηλιές για να μη τόνε βρούνε. Τον έσωσε η λύρα, δηλαδή, ο Άραβας επειδή τον είχε ενθουσιάσει η λύρα του, ήταν η αιτία, γι αυτό προηγουμένως είπες μια κουβέντα, είπες ότι οι οργανοπαίχτες έχουνε οπωσδήποτε μια ιδιαίτερη, ας πούμε, εχτίμηση όπου κι αν πάνε. Διότι ο οργανοπαίχτης παλιότερα που δεν υπήρχαν τα σημερινά μέσα, όπως είναι τώρα υπάρχουν όλα, ακόμα κι η τηλεόραση μπορεί να πούμε ν ακούσεις ένα πρόγραμμα ν ακούσεις μουσική, έτσι, να περάσει η ώρα σου, δεν υπήρχανε, υπήρχανε μόνο οι οργανοπαίχτες που δίνανε ζωή όπου κι αν πηγαίνανε. Μα είτε πανεγύρι, μα είτε γάμος, μα είτε βάφτιση, μα είτε γενέθλια, μα είτε μια παρέα, ο οργανοπαίχτης δεν είναι η κεφαλή; Και πιστεύω ότι κι ακόμα και σήμερο, παρόλο που είμαστε σε μια άλλη εποχή οπωσδήποτε, υπάρχουν όλα τα μέσα να γλεντήσει ένας άνθρωπος, πάλι ο οργανοπαίχτης όπου κι αν πάει, εγώ τουλάχιστον κι ο Γιάννης και όλοι μας όπου κι αν πάμε είμαστε παρακαλετοί, έχουμε πολλούς φίλους, εντός 6

7 επαρχίας κι εκτός επαρχίας εγώ τουλάχιστον είμαι τουλάχιστον γνωστός σε όλη τη Κρήτη. Και παντού, διότι συνέπεσε να κάνω πολλούς, οι γνωριμίες μου είναι με όλους τους αξιόλογους οργανοπαίχτες που έχει η Κρήτη. Με όλους, καταλάβατε; Και καλά περάσαμε, δηλαδή, ήτανε ωραία. Πολύ ωραία ήτανε. Και τότε και τώρα. Και τώρα κάνουμε, όχι βέβαια όπως τότε. Ήμαστε πιο νέοι, είχαμε πιο πολύ όρεξη, αν και ο οργανοπαίχτης έχει το μεράκι του, το βιολί του γίνεται βίωμα, δεν μπορεί να ζήσει χωρίς το βιολί. Εγώ, δηλαδή, πολλές φορές είμαι στενοχωρημένος, είμαι σοκαρισμένος είτε από τη δουλειά μου, είτε οικογενειακά, είτε, είτε, και θα πιάσω το βιολί, έτσι να κάνω ένα αυτοσχεδιασμό και αμέσως με τονώνει το βιολί. Με τονώνει και καλμάρω. Και πιστεύω αυτό να συμβαίνει σε όλους, είτε παίζουνε καλά, διότι δεν είμαστε φτασμένοι οργανοπαίχτες εμείς. Κάτι κάνουμε, μπορούμε να κρατήσουμε μια παρέα, κάτι μπορούμε να κάνουμε, κάτι μπορούμε να προσφέρουμε, γιατί άλλο να είσαι φτασμένος, γιατί αυτοί που είναι και φτασμένοι κάνουν και τους επαγγελματίες εδώ που τα λέμε. Είπες ότι άρχισες με λύρα, με λυράκι και μετά έπιασες το βιολί. Ναι το βιολί. Αυτό το πέρασμα ήταν εύκολο; Απ το ένα στ άλλο; Υπάρχει μία διαφορά μεγάλη μεταξύ λύρας και βιολιού. Η λύρα, όπως ξέρουμε, πατάς στα κενά στις χορδές, το βιολί πατάς, το τόξο έχει άλλο παλμό, της λύρας έχει άλλο παλμό, υπάρχει οπωσδήποτε διαφορά. Αλλά ένας που έχει μεράκι και του αρέσει το όργανο μπορεί άνετα να μάθει και έχει φυσικά και όρεξη. Γιατί πέρσι πριν ρθει ο Μανώλης, ο γιατρός, στην Αθήνα είχαμε αναλάβει εδώ πέρα στο ωδείο και μαθαίναμε παιδιά. Από τα δέκα παιδιά που μαθαίναμε τα τρία, τα τέσσερα ήταν ταλεντάκια. Εμαθαίνανε, ό,τι τους δείχναμε το μαθαίνανε. Τους άλλους όσους τους πιέζαμε, τους κάναμε περισσότερο μπορώ να πω μάθημα, δεν μπορούσαμε να τους μάθουμε. Τους μαθαίνατε παραδοσιακό βιολί; 7

8 Παραδοσιακό, αλλά με νότες, με νότες πρακτικές. Υπάρχει μια μέθοδος που μπορούμε να διδάξουμε. Και μαθαίνουνε τα παιδιά εύκολα, αφού φυσικά μάθουνε θεωρία. Μουσική θεωρία; Ναι. Και ξεπεταχτήκανε μέσα σε εφτά μήνες και παίζανε τραγουδάκια πολύ ωραία. Για πες μου κάτι. Με τη λύρα απ ό,τι κατάλαβα και μετά απ ό,τι μας είπες, ήσουνα συναισθηματικά δεμένος, είχες αυτή την ιστορία με τον παππού. Όχι, δεν ήμουνα συναισθηματικά, όχι, εγώ τότε δεν το ξερα. Την ιστορία την έμαθα μετά, διότι αυτή έχει γραφτεί η ιστορία, είναι στον Άγιο-Χαράλαμπο του Αχλαδίου, είναι μάλιστα τα λείψανά τους κι είναι εκεί μέσα στην εκκλησία, είναι ιστορικό, είναι ντοκουμέντο ιστορικό. Ήθελα να σε ρωτήσω αν είχες αυτή τη συναισθηματική Όχι, εγώ δεν ήταν η λύρα. Εμένα μ άρεσε το βιολί. Και θες να σας πω κάτι, εδώ η περιφέρεια η δική μας, το κάθε χωριό τότε είχε πέντε έξι οργανοπαίχτες, μεταξύ είχε, ήταν οι τέσσερις οπωσδήποτε οι πέντε βιολατόροι ένας λυράρης, καταλάβατε; Είχε πιάσει το βιολί. Όπως και στα Χανιά κι αυτή τη στιγμή παίζουν περισσότερα βιολιά απ ό,τι παίζουνε λύρες. Η λύρα είναι από Ρέθυμνο, περιοχή Ανωγείων, ας πούμε, στο Ηράκλειο κι αυτά. Την εποχή του προπάππου όμως; Τότε δεν υπήρχαν τα βιολιά. Δεν υπήρχαν λέτε; Βιολιά δεν υπήρχαν τότε. Τα βιολιά, κάποτε μιλήσαμε για τα βιολιά, πώς ήρθαν εδώ πέρα και πώς στα Χανιά. Έχω τη γνώμη ότι τα βιολιά τα μεταφέρανε, ξέρετε τότε ήμαστε ενετοκρατούμενοι και δω στη Σητεία και ίσως μετά που ήταν οι Ιταλοί που είχαν τα Δωδεκάνησα, ίσως από κει. Και στα Χανιά; 8

9 Τα Χανιά πάλι δυτικά, από Κέρκυρα, ήταν πάλι τα Εφτάνησα ήταν τότε πάλι τα χανε οι Ιταλοί, θυμάστε να πούμε και ίσως και από κει. Διότι δεν μπορεί να εξηγηθεί αλλιώς, πώς η κεντρική Κρήτη ας πούμε παίζει λύρα και μόνο τα δυο άκρα παίζουνε βιολιά. Εμείς είμαστε κοντά στα Δωδεκάνησα που ήτανε οι Ιταλοί. Που είχαν φυσικά τα βιολιά. Αυτή την ερμηνεία δίνομε εμείς, γιατί το χουμε πολλές φορές, αλλιώς δεν γίνεται. Είχε ας πούμε το βιολί πιάσει εδώ πέρα έτσι. Το μαθε ο ένας στον άλλο, άκουμε, κι έτσι αγαπήθηκε το βιολί και ήταν το βιολί. Εγώ ήθελα το βιολί. Ήταν δύσκολο όμως να βρω τότε βιολί που μουν παιδί. Το βρήκα μετά κι αυτό από τύχη. Είπες προηγουμένως κάτι που ήθελα να επανέλθω σ αυτό. Ότι «ήθελα να ήξερα μουσική» κάπως έτσι το διατύπωσες, δεν θυμάμαι Όχι, είπα ότι δεν υπήρχαν τότε εδώ μουσικοί δασκάλοι για να μάθουμε. Ένα παράπονο ότι δεν είχες ναι. Αυτό είναι παράπονο, ναι. Δηλαδή αισθάνεσαι μειονεκτικά το ότι δεν ξέρεις μουσική; Πώς το είπες; Αισθάνεσαι μειονεκτικά ότι Που δεν ξέρω νότες κι αυτά, ναι. Πολύ. Εγώ αυτό το λέω ας πούμε και το λέω και με περηφάνια ότι αν υπήρχε εδώ πέρα δάσκαλος, εγώ μπορούσα να μουνα πολύ μεγάλος βιολίστας. Ναι, θα ήσουνα. Θα μουνα. Θα ήσουνα ένας βιολίστας που Θα μουνα πολύ μεγάλος, διότι είχα όρεξη, ήμουνα ταλέντο και θα ήμουν σίγουρα. Αλλά το να πιάσεις ένα όργανο, το οποίο είναι και το δυσκολότερο όργανο απ ό,τι ξέρουμε το βιολί, να το πιάσεις, μόνος σου, χωρίς να σου δείξει ένας πώς το κουρδίζουν, πώς το πιάνουν και να μάθεις κάτι αυτό καταμαρτυρεί ότι μπορούσα να μάθω. 9

10 Όχι, πρόσεξέ με Γιώργο. Μπορεί, πιθανώς να ήσουνα ένας Γιεχούντι Μενουχίν. Όχι, όχι σ αυτή τη κλίμακα. Πρόσεξέ με. Όχι σ αυτό τ ανάστημα αλλά ένας αξιόλογος παίχτης. Άκουσέ με. Άκουσε την ερώτησή μου. Μπορεί να ήσουνα κι ένας Γιεχούντι Μενουχίν, εάν μάθαινες μουσική. Αλλά το ότι δεν είχες αυτές τις δυνατότητες για τους λόγους που είπες κι ασχολήθηκες με την παραδοσιακή μουσική κι έμαθες καλά παραδοσιακή μουσική και μπορείς τώρα να είσαι ένας πολύ καλός τεχνίτης. Αξιόλογος όχι καλός, δεν μπορούμε να πούμε ότι είμαι απ τους μεγάλους, είμαι, τα καταφέρνω απλώς. Αξιόλογος, όπως θες πες το. Εγώ απ το λίγο που άκουσα λέω είναι πολύ καλός τεχνίτης. Εσύ χαρακτήρισέ το όπως θέλεις. Αυτό δεν σε ικανοποιεί πάρα πολύ; Με ικανοποιεί. Είμαι υπέρ-ικανοποιημένος που έμαθα αυτό το όργανο κι όπως είπε κι ο φίλος μου ο Σταυρουλάκης προηγουμένως ότι απέκτησα πάρα πολλούς φίλους λόγω του οργάνου, πολλές γνωριμίες, αυτό μετρά πολύ. Γιατί βλέπω ας πούμε πολλούς φίλους μου, την παρέα μου, που δεν παίζουν όργανο και πολλές φορές μου το κάνουν και παράπονο, γιατί και γω να μη παίζω όργανο, και βλέπω ας πούμε πώς προσέχουνε όπου πάμε, κατάλαβες; Αν καταλάβαμε καλά όμως για τον κύριο Γιάννη είναι προτιμότερο που δεν ξέρει νότες, γιατί νιώθει ελευθερία, λέει τι να τις κάνω τις νότες; Κοίταξε να δεις, όχι. Εγώ δεν θα συμφωνήσω με το Γιάννη. Οι νότες είναι το παν για έναν που παίζει, ό,τι όργανο κι αν είναι αυτό. Πρώταπρώτα, στο βιολί είναι όλη η δυσκολία, όλη η ουσία είναι το τόξο, δεν είν τα δάχτυλα. Το τόξο είναι. Εμείς παίζουμε τώρα τόξο όπως μας πάει η πρακτική. Ενώ όταν παίζεις νότες θα το πας, θα το έχεις εκεί που πρέπει τη δοξαριά, ο παλμός, τα πάντα. Δεν είναι. Εγώ ξέρω ο 10

11 Κονιτόπουλος ο συχωρεμένος, αυτός ο μεγάλος που έπαιζε τα νησιώτικα, διότι εγώ έχω επιδοθεί και στα νησιώτικα και μπορώ να σου πω ότι ήταν το ερέθισμά μου απ αυτόν τον άνθρωπο όταν γνωριστήκαμε κι αυτός ερχότανε εδώ πέρα, κάναμε παρέες κι όλα αυτά. Έχει ένα ανιψιό, της Αγγελικής το γιο, ο οποίος είχε κάνει εφτά με οχτώ χρόνια βιολί στο ωδείο και τώρα τα παράτησε φυσικά και κάνει το επάγγελμα που έχει ψωμί. Σε πληροφορώ ότι αποδίδει καλύτερα από το μπάρμπα του τα νησιώτικα όπως τα παίζει. Κι είναι αιτία αυτό που τον έχει βοηθήσει πολύ. Το να μάθει κανείς νότες νομίζω δεν είναι κακό πράμα. Το να διαβάζει από νότες, νομίζεις ότι βοηθάει αυτό; Κοίταξε να δεις, οι παραδοσιακοί μουσικοί όχι. Ξέχασέ το. Εκτός τις κοντυλιές του Καλογερίδη που τις έχει βγάλει σε παρτιτούρες, διότι αυτός είχε σπουδάσει και μουσική εδώ που τα λέμε στο Παρίσι κι ήταν καταρτισμένος ο άνθρωπος. Περίπου αυτές οι κοντυλιές που παίζει δεν ήταν δικές του κοντυλιές, αν δηλαδή, δεν ξέρω αν το ξέρετε εσείς ότι πιστεύεται ότι δεν ήταν κοντυλιές. Οι κοντυλιές ήταν του Φοραδάρη. Ο Φοραδάρης ήταν ένας παλιός δημιουργός, ήτανε απ τη Ζήρο, ο Φοραδάρης. Αυτός λοιπόν το λυράκι το κλασικό, όχι τη βιολόλυρα, αυτός είχε βγάλει αυτές τις κοντυλιές. Τότε λοιπόν έκανε, τα χρόνια εκείνα που ταν νεαρός ο Καλογερίδης, έκανε συλλογή, δηλαδή συλλέκτης όχι όμως δεν είχε, δεν υπήρχαν τα μαγνητόφωνα, με τ αυτί, επειδή ήταν ο άνθρωπος μουσικός και ένας μουσικός, όπως είπαμε προηγουμένως τόνε βοηθά πάρα πολύ στο κάθετι. Δηλαδή, το κάθετι το αρπάει, δεν έχει σημασία αν δεν είχε μαγνητόφωνο κεινιά την εποχή. Αυτός λοιπόν τι έκανε; Πήγαινε στα πανηγύρια που παίζανε, άκουγε το Φοραδάρη, άκουγε τις κοντυλιές, δηλαδή του φα τη κοντυλιά, του ντο η κοντυλιά του Φοραδάρη, δεν ήτανε του Καλογερίδη. Λοιπόν πήρε αυτές τις κοντυλιές από το λυράκι το κλασικό που δεν μπορούσε ο άνθρωπος να τα παίξει και τις έβαλε κάτω τους επρόσθεσε αυτά που έπρεπε να 11

12 προσθέσει κι έφτιαξε αυτές τις περίφημες κοντυλιές και τις οποίες αυτές κοντυλιές απ ό,τι ξέρω τουλάχιστον και στην Ευρώπη και παντού τις παραδέχονται. Μάλιστα στη συμφωνική ορχήστρα της Βιέννης απ ό,τι έχω πληροφορηθεί, υπάρχουνε οι κοντυλιές του Καλογερίδη. Παίζονται δηλαδή εκεί. Και μάλιστα ήρθανε πριν κάμποσα χρόνια Αυστριακοί βιολάτορες και κάμαν συναυλία τιμής ένεκεν του Καλογερίδη στο Ηράκλειο και παίξανε τις κοντυλιές, όπως ακριβώς τις ήπαιζε ο Καλογερίδης. Καταλάβατε; Δεν ήταν δημιουργός, ήταν απλώς ο άνθρωπος που επήρε αυτή τη μουσική και την έφτιαξε όπως είναι τώρα. Διότι παιζόταν στη λύρα αλλά δεν παιζόταν τέλεια. Αλλά όμως ο Φοραδάρης τις είχε βγάλει από μέσα του, αυτός είχε κάνει τη σύνθεση. Ήτανε ο δημιουργός ο παλιός. Δηλαδή, γιατί αυτά τα χω λίγο ερευνήσει. Οι κοντυλιές οι δικές μας εδώ πέρα, γιατί έτσι τις λέμε, κοντυλιές τις λέμε, δηλαδή η παράδοσή μας εδώ πέρα είναι κατά 60% να μη σου πω και παραπάνω, είναι δημιουργίες του Φοραδάρη. Πες μου κάτι άλλο, μια και μιλήσαμε για Καλογερίδη λίγο. Ο Καλογερίδης έκανε αυτό που έκανε, έκλεβε τις μελωδίες αυτές κι αυτό είναι θεμιτό στην παράδοση, διότι δεν υπάρχουν δάσκαλοι, ακούει κανείς, κλέβει με το αυτί, το λέμε με καλή έννοια ότι κλέβει και έφτιαξε αυτές τις κοντυλιές προσθέτοντας αυτά τα δικά του. Αυτές τις περίφημες κοντυλιές, ναι. Γιατί αυτές ξαναγύρισαν πάλι πίσω στους πρακτικούς οργανοπαίχτες και έγιναν τόσο αγαπητές; Τι ήταν αυτό που έκανε ο Καλογερίδης και τις έκανε τόσο αγαπητές; Να σας πω. Οι κοντυλιές αυτές όπως τις έφτιαξε ο Καλογερίδης, αυτές είναι για μένα, είναι ακουστικές κοντυλιές, οργανικές, δηλαδή, δεν είναι το να κάτσεις να τραγουδήσεις αυτές οι κοντυλιές, να κάμεις γλέντι. Είναι να τις ακούσεις να τις απολαύσεις. Είναι τόσο ωραίες, τόσο καλοφτιαγμένες που όλοι οι υπόλοιποι οργανοπαίχτες οι πραχτικοί εθέλανε να μάθουνε αυτές τις κοντυλιές να τις παίζουνε. Βέβαια ποτέ δεν θα πιάσουνε τον 12

13 Καλογερίδη να παίξουν όπως, ο Μανόλης είναι ο μόνος που εχτελεί τις κοντυλιές του Καλογερίδη, ουδείς άλλος. Και ένας άλλος Ανδρουλιδάκης Κωστής. Αυτοί, ο Μανόλης τις εμελέτησε και τις έχει σχεδόν Ο Μανόλης ο Φραγκούλης; Ναι, ο Μανόλης ο Φραγκούλης. Εμείς οι άλλοι τις παίζουμε χοντρικά, διότι δεν τις μελετήσαμε όσο έπρεπε. Κατάλαβες; Αυτό είναι. Αυτή η κοντυλιά του Καλογερίδη θέλει πολύ δουλειά για να την εβγάλει, με τις λεπτομέρειες που έχει αυτός ο άνθρωπος φτιάξει πάνω σ αυτά τ ακούσματα. Ανεξάρτητα απ αυτά, εγώ επιμένω σ αυτή την ερώτηση που σου έκανα, τι είναι αυτό που έκανε ο Καλογερίδης που έκανε αυτές τις κοντυλιές να είναι τόσο ελκυστικές; Κοιτάξτε να δείτε αν τις άκουγες τώρα από ένα λυράρη, διότι είπαμε αυτές ήτανε του Φοραδάρη οι κοντυλιές. Απ ό,τι ξέρω δεν ήταν μόνο από λυράρηδες, ήταν κι από βιολιστές. Μα τα βιολιά ήταν μεταγενέστερα όπως είπαμε. Όχι, ο Καλογερίδης έζησε σε μια εποχή που τα βιολιά υπήρχανε. Προϋπήρχαν τα βιολιά. Ναι, υπήρχαν ναι. Επομένως δεν άκουγε μόνο από λύρες, άκουγε κι από βιολιά. Δηλαδή κι από βιολιά πήρε. Κοιτάξτε να δείτε, αλλά εγώ απ ό,τι ξέρω κι απ ό,τι οι πληροφορίες μου, κι η έρευνα που χω κάνει, ήτανε ακούσματα του Καλογερίδη, του Φοραδάρη. Τα πήρε λοιπόν αυτός σαν μουσικός και σαν καλός παίχτης που ήτανε κι έφτιαξε, τους πρόσθεσε αυτά που έπρεπε να προσθέσει απάνω και τις έβγαλε. Και έβγαλε τις περίφημες κοντυλιές, που είπαμε ότι είναι περισσότερο ακουστικές, δηλαδή να κάτσεις να την απολαύσεις, να την ακούσεις από ένα καλό παίχτη. Αυτό είναι. Διότι άμα κάτσεις τώρα να γλεντήσεις με μια παρέα για μαντινιάδες και τέτοια είναι αυτές οι συνηθισμένες οι λυρίσιες οι κοντυλιές που λέμε εμείς, όπου τις έχουμε 13

14 ως σολ, φα, πώς το λένε ντο, λα και ρε κι όλα αυτά. Έτσι το λέμε. Λέμε βάστα να παίξω μια του ρε. Αυτά τα λέγανε και πριν απ τον Καλογερίδη; Τα λέγανε, τα λέγανε, ναι. Έτσι τα λέγανε, ναι. Του μι κι αυτά, βέβαια. Και είμαστε, πρέπει να νιώθουμε εμείς οι Στειακοί και οι οργανοπαίχτες, αλλά και γενικά όλη η Σητεία υπερήφανοι που είχαμε αυτό τον άνθρωπο, αυτό το δάσκαλο το μεγάλο και έκαμε αυτή τη περίφημη μουσική. Όσοι μπορέσανε, μπορούνε και μπορέσανε και τις εκτελούνε, όπως είπαμε ο Μανώλης, δεν το λέω γιατί είναι μπροστά μου, γιατί εμείς με το Μανώλη είμαστε σαν αδέλφια και δεν το λέω να τον επαινέσω, είναι πράγματι γιατί κατόρθωσε και μελέτησε, τις μελέτησε τις κοντυλιές, όσο ήπρεπε και γι αυτό τις παίζει τόσο ωραία. Εγώ δεν ασχολήθηκα εδώ που τα λέμε, εγώ έχω μια άλλη νοοτροπία, εγώ ασχολούμαι περισσότερο με συρτά, αυτά τα χανιώτικα, τα ρεθυμνιώτικα, κι αυτά μ αρέσουν πάρα πολύ, μπορώ να σου πω ότι μ αρέσουν πιο καλύτερα απ τη δική μας μουσική. Έτσι το χω γω, μ αρέσουν πάρα πολύ. Και μπορώ να πω ότι τα καταφέρνω και τα παίζω καλά. Γιατί όχι. Ναι. Μ αρέσει αυτή η μουσική. Αλλά παίζεις και τις κοντυλιές; Και παίζω και τις κοντυλιές σε λυρίστικο χρώμα. Εδώ υπήρχαν κοντυλιές που τις λέγανε Πλατυβολιώτικιες. Πάνω απ αυτό το βουνό που βλέπουμε απέναντι, είναι κάτι χωριουδάκια, παλιά χωριουδάκια που τα λένε Πλατύβολα, επειδή είναι τα βουνά είναι κάπως και από κει κάτι λυράρηδες παλιοί, είχαν βγάλει ορισμένα ακούσματα, τους οποίους ούτε και τους ξέρουμε κι εμείς τώρα. Υπήρχαν πάντως. Και λέει Πλατυβολιώτικιες κοντυλιές, οι οποίες είναι καθαρό λυρίστικο δηλαδή άκουσμα και στο βιολί ακόμα. Τι εννοείτε λυρίστικο χρώμα; Μπορείς να μας το εξηγήσεις αυτό ακριβώς τι σημαίνει λυρίστικο άκουσμα; Πώς το εννοείς; 14

15 Δηλαδή, η λεπτομέρεια που κάνει το βιολί δεν μπορεί να την κάνει η λύρα. Αυτοί τα παίζανε λίγο πιο απλά. Πιο απλά. Ο βιολάτορας, όμως, όταν έχει και λίγο να του κόβει, αυτή την ίδια κοντυλιά της προσθέτει κάτι, όπως είπαμε ότι ο Καλογερίδης έφτιαξε αυτές τις κοντυλιές του Φοραδάρη και έφτιαξε αυτές τις ωραίες κοντυλιές. Ήταν ο άνθρωπος, ο μαέστρος που έβαλε μέσα αυτά που έπρεπε να βάλει. Θα σου πω τη σάλτσα, να στο πω πιο απλά. Και γινήκανε τόσο ωραίες κοντυλιές. Δεν ήταν απλές, απλές που τις έπαιζε ο άλλος. Έτσι ήταν κι αυτοί οι λυράρηδες, που ναι μεν είχανε την έμπνευση και βγάλανε αυτούς τους σκοπούς τους λέγανε αυτοί, τ ακούσματα ας τα πούμε έτσι, δεν είχαν όμως τη, πώς να σας το πω, δηλαδή, δεν μπορούσαν να τις φτιάξουνε τις κοντυλιές, να τις βάλουν μέσα, έπαιζε απλά, ε, και τις λένε λυρίστικες κοντυλιές. Δηλαδή αυτό το απλό ύφος είναι το λυρίστικο; Ναι, οι κοντυλιές. Γιατί εδώ που τα λέμε οι λυράρηδες εδώ πέρα, οι λυράρηδες και οι παλιοί εβγάλανε αυτά τα ακούσματα όλα. Και ο συχωρεμένος ο Δερμιτζογιάννης κι αυτός είχε βγάλει κάνα δυο κοντυλιές ας πούμε δικές του, μια σούστα, μια κοντυλιά του, κι αυτός είχε βγάλει κι εμείς κι εγώ κι ο Μανώλης έχουμε κάνει κάτι δικά μας, ας πούμε, μπορούμε να τα παίξουμε καμιά άλλη φορά, να τα ακούσετε. Σε δικό μας στυλ. Δηλαδή, μια κοντυλιά που είναι του ρε, τη διαφοροποιώ εγώ και τη κάνω σε δικό μου στυλ. Κι ο Μανώλης έχει κάνει το ίδιο, έχει μελετήσει κι έχει κάνει το ίδιο κι αυτός το ίδιο. Έχουμε δηλαδή αυτή την ευχέρεια να κάνουμε κάτι. Θέλω να μου πεις τώρα κάτι, γιατί είπες προηγουμένως ότι δίδαξες και παιδιά εδώ πέρα; Με το Μανώλη μαζί, ναι. Μας είχανε πει από το Πνευματικό Κέντρο εδώ πέρα, ο Μιαουδάκης που σας είπα προηγουμένως ο Μανώλης κι αυτά, ελάτε εσείς που κάτι καταφέρνετε, να μάθουμε και πέντε παιδιά εδώ στη Σητεία να παίζουνε βιολί, γιατί όλο λύρα, λύρα, λύρα, πάει να ξαλειφτεί 15

16 το βιολί που ήταν το πρώτο όργανο στην επαρχία. Κι είπαμε κι εμείς, εντάξει. Μας υποσχεθήκανε ότι θα μας φέρουνε τουλάχιστον 20, 25 παιδιά, αλλά μας φέρανε μόνο 9. Ασχοληθήκαμε λοιπόν μ αυτά τα 9 παιδιά με το Μανώλη μαζί, εφτά, οχτώ μήνες. Εάν τ ακούσετε τώρα, τουλάχιστον τα πέντε, θα δείτε ότι είναι η προσπάθεια που κάναμε ήτανε αξιόλογη. Τα παιδιά αυτή τη στιγμή παίζουν κοντυλιές, παίζουν τραγουδάκια και μάλιστα ο Δροσίτης ο καθηγητής που ρχεται και δίνει τα διπλώματα του φάνηκε παράξενο. Αν είναι δυνατό σ εφτά μήνες να παίζουν αυτά τα παιδιά αυτό το βιολί. Ήταν λίγο ταλεντάκια κι αυτά μάθανε. Ύστερα θα μου πεις δυο φορές τη βδομάδα επί δύο ώρες στο πόδι εκεί. Πώς να πιάσουν το βιολί, τη στάση, τα πάντα, τα πάντα. Δυο μήνες τους κάνουμε τόξο, μόνο τόξο. Καταλάβατε; Τώρα μέσα απ την εμπειρία που απέκτησες απ αυτή τη διδασκαλία θέλω να μου εξηγήσεις κάτι άλλο που ρώτησα προηγουμένως. Αλλά θέλω να σε ρωτήσω και σένα, όταν λες κοντυλιά, όταν λέμε κοντυλιά, εσείς που παίζετε τις κοντυλιές τι εννοείτε; Τι είναι αυτή η κοντυλιά; Κοιτάξτε να δείτε, αυτό είναι παραδοσιακά ακούσματα αλλά τις είχαν ονομάσει οι παλιοί κοντυλιές και έμεινε, κοντυλιά και έμεινε. Ναι εντάξει. Το όνομα εντάξει. Έμεινε ας πούμε κοντυλιά. Εγώ δηλαδή δεν μπορώ να δώσω ερμηνεία, ας πούμε, γιατί τις βγάλαν κοντυλιές, δεν μπορώ εγώ να τη δώσω την ερμηνεία. Όχι εγώ θέλω άλλο να καταλάβω. Όχι για το όνομα. Πες πως τις λέγανε Γιώργη. Δεν έχει σημασία. Όταν λες ότι παίζεις τη κοντυλιά του φα Είναι ο τόνος. Ή παίζεις τη κοντυλιά του σολ, τι εννοείς, τι είναι αυτό; Και πώς πάει; Είναι ότι παίζεται από σολ η κοντυλιά. Δηλαδή, δεν παίζεται, την ίδια κοντυλιά του σολ, όμως, ένας καλός παίχτης τη παίζει κι από ρε, τη παίζει κι από φα. Άμα ξέρεις. Αλλά έχει βαφτιστεί του σολ, δηλαδή 16

17 αρχίζει απ τον τόνο του σολ. Και παίζεται μια σειρά, δεν είναι μόνο μία, παίζεται μια σειρά τουλάχιστον εφτά, οχτώ κομμάτια, τα οποία είναι σαν ποτ-πουρί δηλαδή η μία πίσω απ την άλλη. Δηλαδή αρχίζεις από τον τόνο του φα και παίζεις μια σειρά από, πώς τα λέτε αυτά, τι είναι αυτά, κοντυλιές τα λέτε κι αυτά τα κομμάτια που μου είπες τώρα τη σειρά; Ναι, είναι σειρά που παίζονται ας πούμε στου σολ, παίζονται οι κοντυλιές αυτές όλες από σολ, αλλά είναι αλληλένδετα, δηλαδή, αρχίζεις από μία ας το πούμε και όμως σε οδηγεί, άμα τα ξέρεις φυσικά, σε οδηγεί το ένα πίσω απ τ άλλο, είναι δεμένα αυτά τα πράματα. Και βγάζεις μια σειρά με πέντε, έξι κομμάτια Αυτό το ένα, το δύο, το τρία, το τέσσερα που πάνε το ένα πίσω απ τα άλλο, όπως είπες, πώς τα λέτε, τι είναι αυτά; Με μια λέξη κοντυλιές, αλλά παίζονται στη κοντυλιά του σολ. Δηλαδή, λέτε κοντυλιά και το μεγάλο και τα μικρότερα. Ναι, βεβαίως. Δεν είναι μικρότερα, διότι μια κοντυλιά έχει τα γυρίσματά της, δηλαδή, μια κοντυλιά αρχίζει ας πούμε από ένα γύρισμα και έχει τουλάχιστον τρία, τέσσερα γυρίσματα. Η ίδια κοντυλιά. Όχι είπατε προηγουμένως τα μικρά κομματάκια τα λένε κοντυλιές, αλλά παίζουμε την κοντυλιά του φα. Άρα λέτε κοντυλιά και αυτό που παίζετε απ την αρχή μέχρι το τέλος και τα γυρίσματα και τα μικρά που χορεύετε το ποτ-πουρί που είπατε; Και τα μικρά, φυσικά, ναι. Να στο πω πιο απλά. Αρχίζεις και μου λες θα σου παίξω κοντυλιά του φα. Αρχίζεις και παίζεις τρία, τέσσερα, πέντε, έξι, επτά, οκτώ λεπτά και όλο αυτό είναι κοντυλιές του φα. Εκεί μέσα μου είπες ότι είναι μικρά κομμάτια το ένα πίσω απ τ άλλο. Ναι, είναι τα λεγόμενα γυρίσματα που τα λέμε εμείς, δηλαδή, αρχίζω και μετά το μπατέρνομε σε τρεις στροφές, ή τέσσερις στροφές παράδειγμα, που παίζω, θα βάλω το επόμενο που είναι η συνέχειά του, μέχρι να 17

18 τελειώσει όλη αυτή. Ύστερα, όταν έχουμε γλέντι, θ αρχίσουμε πάλι απ την αρχή. Δηλαδή, μπορώ να συμπεράνω ότι η κοντυλιά είναι ένα μεγάλο πράγμα Ναι, διαιρεμένη σε διάφορες στροφές. Σε γυρίσματα. Όχι να μου τα πεις πώς τα λέτε ακριβώς. Εμείς τα λέμε γυρίσματα. Έτσι τ ακούγαμε εμείς από τους προκατόχους μας, ας πούμε, οργανοπαίχτες, έτσι τα πήραμε έτσι τα λέμε. Τώρα μπορεί να χουνε ένα άλλο όρο μουσικά, αλλά εμείς έτσι το λέμε. Χρησιμοποιήσατε ποτέ ή ακούσατε τον όρο δαχτυλιές αντί κοντυλιές; Δαχτυλιές; Δαχτυλιές ναι, τις λέγανε οι παλιοί λυράρηδες. Παίξε μου μια δαχτυλιά λέει, ας πούμε, γιατί θεωρούσαν ότι ένας καλός λυράρης τα δάχτυλά του ήταν τέτοια που βγάνανε, τη μουσική, ήτανε πολύ γλυκιά η μουσική και τις έλεγαν δαχτυλιές οι παλιοί. Εμείς δεν το συνηθούμε να το λέμε αυτό το πράμα. Δηλαδή, τουλάχιστον στη δική μου την ηλικία ας πούμε που παίζαμε δεν λέγαμε δαχτυλιές ποτέ εμείς, αλλά λέγανε οι πολύ παλιοί. Δηλαδή, θα λέγατε ότι οι δαχτυλιές είναι τα γυρίσματα; Όχι. Τα μικρά κομματάκια αυτά; Ούτε. Ήτανε η μαεστρία που είχε στα δάχτυλά του να βγάζουνε νότες σωστές και γλυκές. Δηλαδή δαχτυλιές δεν ήταν τα γυρίσματα; Όχι, όχι. Ήταν η μαεστρία Τα δάχτυλα ήταν. Υπήρχε περίπτωση να γινόταν ανάμειξη των γυρισμάτων μιας κοντυλιάς του φα και μιας κοντυλιάς του ρε; Ναι. Μπατέρνεται, δηλαδή, όταν παίζεις, μπορεί να πάει από το φα στο ρε άνετα. 18

19 Δηλαδή, να παίζονται τα γυρίσματα της κοντυλιάς του φα Άνετα, ναι. Ή από σολ, λα ή από λα πας μι, να πούμε, παίζονται πολλά. Αρκεί ο οργανοπαίχτης να πούμε να μπορεί να τα κάνει αυτά τα πράγματα. Διότι έχει ορισμένους που μπορούμε άλλοι δεν μπορούνε. Επειδή ξέρεις και μουσική, όπως μου είπες, ήθελα να σε ρωτήσω το απλό. Εάν μια κοντυλιά του ρε την κάνεις τρανσπόρτο στο λα, και την παίξεις, αντί να την παίξεις στο ρε την παίξεις στο λα και παίζεις ακριβώς το ίδιο πράγμα, τότε τη λες κοντυλιά του ρε ή τη λες κοντυλιά του λα; Γενικά την έχουμε βαφτίσει κοντυλιά του ρε. Αλλά ένας οργανοπαίχτης που τα καταφέρνει μπορεί ένας να την παίξει και στο λα ματζόρε, να την παίξει και στο φα μπορεί να την παίξει, μπορεί να τη παίξει στο ρε του λα την κοντυλιά, γίνονται αυτά τα πράγματα. Ναι, αλλά όταν τη μεταφέρεις εκεί, συνεχίζεις να την λες ότι είναι κοντυλιά του ρε; Ναι, έτσι τις έχουμε βαφτίσει, ναι. Ανεξάρτητα του πού την παίζεις συνεχίζεις να τη λες Ανεξάρτητα, αλλάζει ο τόνος απλώς. Αλλά εμείς τις έχουμε βαφτίσει σολ, του λα κοντυλιές, του μι κοντυλιές, έτσι τις λέγαμε παλιά. Δηλαδή, ένας ας πούμε που εγώ έπαιζα παράδειγμα σ ένα γλέντι και μου ρθε ν ακούσει μια κοντυλιά του σολ, θα μου πει Γιώργο παίξε μια κοντυλιά του σολ. Ήξερε αυτός τι θα ακούσει. Καταλάβατε; Ανεξάρτητα όμως μ αυτό, ένας οργανοπαίχτης, ο οποίος είπαμε ότι τα καταφέρνει, την ίδια κοντυλιά την παίζει σ άλλο τόνο. Μπορεί άνετα να τη παίξει. Καταλάβατε, αυτό είναι. Ένας, όμως, που δεν μπορεί να τη παίξει και την έχει μάθει στο σολ, τη παίζει μόνο σολ, διότι εκεί ήτανε βαφτισμένη η κοντυλιά να παίζεις σ αυτό τον τόνο από τα παλιά. Παρατηρώντας τώρα αυτές τις μέρες εδώ και παλιά από την εμπειρία που έχω δηλαδή, να παίζετε μια κοντυλιά, βλέπω ότι πάμε απ το ένα 19

20 γύρισμα στο άλλο. Πολλές φορές όμως βλέπω ότι αλλάζουν μέσα στα γυρίσματα αυτά και πέφτουν ή ανεβαίνουν σ άλλο τόνο, έτσι; Ναι, τόνοι είπαμε, αυτό είπαμε. Εκεί που γίνεται αυτή η αλλαγή και πάτε σε άλλο τόνο, πώς το καταφέρνετε αυτό, πώς πάει; Ε, είναι θέμα εμπειρίας, είναι θέμα προσπάθειας, να μπορέσει ο οργανοπαίχτης να κάμει αυτό το πήδημα, ας το πούμε, να πάει από τον ένα τόνο στον άλλο και βρίσκει τον τρόπο, με το δικό του τρόπο. Διότι ο κάθε ένας έχει τη δική του προσωπικότητα στο παίξιμό του. Είναι εύκολο αυτό να γίνει; Δεν είναι εύκολο, αν δεν κάμεις προσπάθεια δεν μπορείς να το κάμεις, να το μάθεις. Πότε είναι πολύ δύσκολο έτσι, πότε αισθάνεσαι ότι είναι πολύ δύσκολο; Στην αρχή όταν σκεφτείς να κάνεις αυτό το πράμα είναι δύσκολο, αλλά με την προσπάθεια. Εγώ, ας πούμε, πολλές φορές το βάζω έτσι πείσμα να βγάλω ένα κομμάτι, όχι οπωσδήποτε στις κοντυλιές, γιατί τις κοντυλιές λίγο πολύ τις ξέρουμε, να βγάλω στα νησιώτικα παραδείγματι, είναι κάτι πολύ δύσκολα πράγματα. Ειδικά αυτά που παίζονται από ντο, κάτι μπάλα που παίζονται από ντο κι όλα αυτά, δηλαδή, αν παίξεις τον πολίτικο μπάλο οπωσδήποτε, το πιο δύσκολο κομμάτι της παραδοσιακής μουσικής. Έχει τέτοια ημιτόνια και τέτοια πράγματα που θέλει, το προσπαθώ τώρα, που εγώ τα πιάνω εύκολα, εγώ είμαι πολύ, τα πιάνω πολύ εύκολα τη μουσική, προσπαθώ τώρα το λιγότερο ένα χρόνο, τον έχω βγάλει και μου λείπουν ακόμα στοιχεία που λέω θα τα βγάλω οπωσδήποτε. Αλλά, αν δε το παίξω έτσι που θέλω, δεν γίνεται. Είναι η προσπάθεια, η προσπάθεια. Η μουσική είναι οπωσδήποτε το πιο δύσκολο πράγμα που μπορεί να υπάρξει. Η μουσική ούτε μαθαίνεται, ούτε τελειώνει, ούτε μπορεί να πει κανείς ότι είναι τέλειος, ούτε ότι την ήμαθε. Κι αυτοί ακόμα οι φτασμένοι παίχτες. Αν δεν μελετάς κάθε μέρα κι αν δεν κάνεις μια προσπάθεια, δεν πρόκειται να κάνεις τίποτα. Πολλές 20

21 φορές το παρατάω το βιολί για λόγους που, οι δουλειές, όλα αυτά και κάνω να το παίξω ένα μήνα, είκοσι μέρες, το πιάνω και νομίζω ότι είμαι μαθητής. Αυτό θέλει τουλάχιστο μια φορά, μια ώρα την ημέρα, δυο ώρες την ημέρα να το πιάνεις να το παίξεις. Δεν χάνεις ούτε το τόξο τον παλμό του, ούτε τίποτα. Πρέπει να χεις μια σχετική πείρα οπωσδήποτε. Και παρά ταύτα, δηλαδή, μεταφέροντάς τη σε άλλο τόνο, πάλι συνεχίζεις να τη λες κοντυλιά του ρε. Αυτό έχει σημασία να το Ναι. Έτσι το λέμε. Δηλαδή ένας που ξέρει από γλέντι, ανεξάρτητα αν είναι οργανοπαίχτης, και μ ακούσει μια στιγμή και παίξω του ρε τη συγκεκριμένη κοντυλιά και την παίξω από ένα άλλο τόνο, αυτός το καταλαβαίνει. Το καταλαβαίνει, διότι αυτή η κοντυλιά είναι αυτή, αλλά παίζεται διαφορετικά, έχει οπωσδήποτε άκουσμα διαφορετικό. Η γενική έτσι αντίληψη, εάν κάνεις κάτι τέτοιο, να παίξεις μια κοντυλιά σε άλλο τόνο, θεωρείται ότι είναι κακό, καλό πώς το κρίνουν; Δεν νομίζω ότι είναι κακό, ίσα-ίσα που ένας οργανοπαίχτης πρέπει αυτά τα πράγματα να τα κάνει. Διότι είναι και να μην ακούμε όλο το ίδιο και το ίδιο. Δηλαδή, μπορεί ας πούμε η συγκεκριμένη κοντυλιά, το συγκεκριμένο άκουσμα να παιχτεί από άλλο τόνο και ν αρέσει, πολλές φορές πιο πολύ. Όπως είπαμε όταν το παίζεις άμα το παίζεις καλά. Μπορεί να εξυπηρετήσει και κάποιο άλλο λόγο αυτό το πράγμα; Εξυπηρετεί καμιά φορά ορισμένους που θέλουν να τραγουδήσουνε και δεν μπορούν να βγούνε και δεν μπορούν να βγούνε στον τόνο στο ρε και μπορούν να βγούνε στο φα, που είναι πιο ή στο ντο. Παίζονται όλα αυτά. Δε μου λες, όταν παίζεις έτσι σ ένα γλέντι, όπως αυτό που κάναμε προχθές, και έχεις μπροστά σου κάποιον που ξέρεις ότι η φωνή του είναι διαφορετική, παίζοντας εκεί αισθάνεσαι την ανάγκη, ή την υποχρέωση ν αλλάξεις τόνο ούτως ώστε να φέρεις το όργανο στον τόνο του; Ναι, πολλές φορές γίνεται αυτό το πράγμα, όταν βλέπουμε ένα άνθρωπο που ξέρω ότι έχει μπάσα φωνή και δεν μπορεί να πούμε να βγει ψηλά, 21

22 θα του παίξω άμα θέλει να τραγουδήσει ένα τραγούδι, δεν έχει σημασία αν είναι κοντυλιά. Αν παρατηρήσατε, προχθές που έπαιξα δύο νησιώτικα τα παιξα από τόνο που μπορούσαμε να τραγουδήσουμε όλοι. Αυτά παίζονται κι από άλλο τόνο. Όχι, εγώ ρωτάω, αν παίζοντας κοντυλιές, αν είναι εύκολο να το κάνεις αυτό; Εύκολο, εύκολο είναι. Όταν έχω ένα όπου ξέρω ότι είναι μερακλής κι ότι μπορεί να τραγουδήσει σωστά κι όλα αυτά, μπορώ να του παίξω στη φωνή του. Κατάλαβες, μπορώ να του παίξω στη φωνή του. Αλίμονο όταν δεν μπορέσεις ας πούμε, ένας που θα κάτσει σε μια παρέα, αναλαμβάνει κατά κάποιο τρόπο μια ευθύνη είναι να βγάλει ένα γλεντάκι είτε παρέα είναι αυτή, είτε γενικό γλέντι είναι αυτό, αλίμονο αν δεν μπορείς να ικανοποιήσεις ας πούμε και ορισμένα άτομα που έχουνε την όρεξη να τραγουδήσουνε, αλλά δεν μπορούν να βγουν εκεί που παίζεις ένα τραγούδι και μπορούν να βγουν σ ένα άλλο τόνο. Πρέπει να χεις την ικανότητα να τους ικανοποιήσεις κι αυτούς. Διότι αυτό λέγεται κι ομήγυρης, λέγεται γλέντι, συνοχή, τα πάντα σε μια παρέα. Αν είναι να τραγουδάω εγώ και δυο άλλα άτομα, κι οι άλλοι να μη μπορούν να τραγουδήσουν, αυτό δεν είναι γλέντι μετά. Δηλαδή, πότε λέμε ότι ένα γλέντι πέτυχε ας πούμε; Ένα γλέντι πέτυχε όταν υπάρχουν πρώτα-πρώτα μερακλήδες, να το νιώθουν το γλέντι. Δεύτερο να υπάρχει συνοχή, να μη καθίσουμε, ας πούμε, μια παρέα δέκα, δεκαπέντε άτομα να πούμε ότι θα πιούμε θα γλεντήσουμε και οι τρεις ή τα πέντε άτομα να προσπαθούνε κι οι υπόλοιποι να κουβεντιάζουν και να λένε ό,τι θέλουνε. Αυτό το γλέντι είναι αποτυχία. Όταν υπάρχει συνοχή και θέλουν όλοι να γλεντήσουνε, το γλέντι έχει επιτυχία πάντα. Έχει πάντα επιτυχία. Τουλάχιστον εγώ που έχω, δεν μετριούνται οι παρέες και τα γλέντια που χω κάνει. Δεν μπορώ να πω, αμέτρητα. Έτυχε να τύχω σε μερακλήδες και να λέω μετά, την άλλη μέρα που μονολογώ μόνος μου, και λέω αν είναι δυνατό 22

23 εγώ το παιξα αυτό το βιολί χτες βράδυ; Και κάνω μια κριτική στον εαυτό μου, και λέω γιατί το παιξες Γιώργη αυτό το βιολί το ωραίο χτες βράδυ; Το παιξες γιατί υπήρχαν πέντε ανθρώποι, δέκα ανθρώποι μέσα στο γλέντι που ήτανε μερακλήδες, που μου δώσανε ας πούμε αυτή τη, με ωθήσανε ας πούμε, μου κάνανε κέφι, όρεξη. Άλλες φορές που τυχαίνουνε αυτοί, οι ταραξίες και όλοι αυτοί, οι οποίοι δεν τραγουδούνε, δεν πάνε με το βιολί, πάνε να πούνε μια μαντινιάδα και όταν τελειώνουν τη στροφή αρχίζει αυτός, τότε λοιπόν μου χαλάει το κέφι μου και δεν ακούγεται το βιολί που παίζω. Δεν μπορώ να πω, δεν ακούγεται. Είναι δηλαδή Κι όχι μόνο σε μένα, αυτό υπάρχει σε όλους τους οργανοπαίχτες. Κατάλαβες; Είναι δηλαδή το γλέντι μια τελετουργία που έχει κανόνες; Βεβαίως. Όταν δεν μπορούν να σεβαστούνε αυτοί που θέλουν να γλεντήσουνε τους κανόνες του γλεντιού, τότε έχει αποτυχία. Όταν όμως κάνουν μια προσπάθεια έστω ένα ποσοστό έστω 60-70% να μη πούμε 100%, τότε το γλέντι πετυχαίνει. Και φεύγουν ευχαριστημένοι όλοι. Μπορείς να μου πεις έτσι μερικούς κανόνες, που δεν είναι κανόνες, βέβαια, γραπτοί ξέρω γω, αλλά έτσι εθιμικοί κανόνες που πρέπει να τους σέβεται κανείς όταν είναι στο γλέντι. Όποιος συνυπάρχει σ ένα γλέντι, σε μια παρέα όπως θες πάρ το, είτε γενικό γλέντι είναι, παρέα είναι, είτε ξέρω γω πρέπει να σέβεται πρώτα-πρώτα αυτόν που παίζει το όργανο, που προσπαθεί να του μεταδώσει το κέφι, το γλέντι κι όλα αυτά. Πρέπει να τον σέβεται. Εάν δεν τον σεβαστεί, είναι ένας κανόνας, εάν δεν τον σεβαστεί, μοιραίως ο οργανοπαίχτης δυσανασχετεί, στενοχωριέται και ξέρεις ένας οργανοπαίχτης όταν στενοχωρηθεί πώς ν αποδώσει μετά στο όργανο. Αυτό τουλάχιστον εμένα μου χει τύχει πάρα πολλές φορές. Με στενοχωρήσανε, έκανα, ας πούμε, πώς να το πω τώρα, έκανα υπομονή να περάσει και να φύγω. Όμως έφυγα δυσαρεστημένος, όπως και όλοι 23

24 γενικά οι οργανοπαίχτες. Μα είτε καλός είναι ο οργανοπαίχτης είτε μέτριος, την ώρα που παίζει κάτι θέλει κι αυτός να τον προσέξουνε. Άρα λοιπόν προσοχή στον οργανοπαίχτη. Ένας κανόνας. Άλλος; Τι θα παίξομε. Σας παίζω, ας πούμε, ένα τραγούδι, ανεξάρτητα αν είναι κοντυλιά, ή αν είναι νησιώτικο, αν είναι κάτι, ένα τραγούδι, που μπορούν να το τραγουδήσουν μέσα απ τη παρέα τρία, τέσσερα άτομα, δώσ εσύ που δεν το ξέρεις προσοχή πώς θα το τραγουδήσουνε κι έχει μετά ένα χρώμα ωραίο η παρέα. Όταν δεν υπάρχει αυτό το πράμα φυσικά. Αυτοί γενικά είναι οι κανόνες. Δηλαδή, πρώτα να δίνεται προσοχή στον οργανοπαίχτη, να τόνε σέβονται, να σέβονται μάλλον τη μουσική. Όχι σαν άτομο εμένα. Τη μουσική που παίζουμε, που βγάζουμε απ αυτό το βιολί, αυτό το άψυχο, που είναι άψυχο, ένα ξύλο άψυχο είναι κι όμως τι λέει αυτό το άψυχο ξύλο; Τι λέει; Σεβασμό λοιπόν στη μουσική, σεβασμό στη παρέα, σ όλους, σεβασμό στη όταν δεν είσαι καλλίφωνος κι όταν μπαίνεις μέσα, διότι έχεις την όρεξη, αλλά δεν έχεις την ικανότητα και το βλέπεις ότι το χαλάς, σταμάτα. Άκουσε τον άλλο που είναι αηδόνι, που μπορεί να τραγουδήσει, να τον απολαύσεις. Έτσι είναι. Αυτοί είναι οι γενικοί κανόνες σ ένα γλέντι να πετύχει και να φύγουν όλοι ευχαριστημένοι. Ωστόσο, σ ένα γλέντι παρεμβαίνει κι ένας παράγοντας που πολλές φορές δημιουργεί αστάθμητες καταστάσεις κι αυτός είναι το αλκοόλ. Δηλαδή, ένα γλέντι δεν νοείται χωρίς πιοτό. Είναι αλήθεια πως μερικοί το παρακάνουν. Ναι αυτό ήθελα να το τονίσω εγώ, ότι τα περισσότερα γλέντια που χαλούνε Β. Πλευρά. Λοιπόν ξαναπέστε από την αρχή πάλι αυτή την ερώτηση. 24

25 Ναι, μου είπατε ότι το αλκοόλ είναι αυτό που είναι απαραίτητο σε μια παρέα για να κάμει κέφι αυτός που γλεντάει, αλλά υπάρχουνε και άτομα που πίνουνε ποσότητα περισσότερη απ ό,τι πρέπει να πιούνε και χαλούν το γλέντι. Εγώ έχω τύχει σε πολλές περιπτώσεις, στα χρόνια αυτά που γλεντούσα, διότι γλεντούσα από μικρό παιδί, και ήμουνε σε γλέντια μια ζωή που λέμε κι ακόμα. Μου τύχανε πάρα πολύ τέτοιοι και μου χαλάσανε το γλέντι. Κι όχι μόνο μία παρέα που είμαστε πέντε, δέκα άτομα, πολλές φορές γενικά γλέντια, δηλαδή, είτε γάμος, είτε βάφτιση, είτε γενέθλια, είτε, που λέμε βάνω απόψε σ ένα χορό ένα γλέντι να χορέψουμε, να γλεντήσουμε τύχανε πάρα πολλοί τέτοιοι, οι οποίοι για μένα είναι ασυνείδητοι ανθρώποι. Τι το πίνεις το πιοτό αυτό το πολύ και δεν ξέρεις τι κάνεις; Εσπάσανε βιολιά, αυτοί οι μεθυσμένοι πολλές φορές, εσπάσανε κιθάρες κι έμεινε το γλέντι χωρίς όργανα, έτσι. Άρα, λοιπόν, το αλκοόλ είναι καλό, αλλά να πιεις μέτρια. Το μέτριο είναι το καλύτερο. Διότι τότε είναι που σου ανεβάζει, σου κάνει, σου φτιάχνει και να τραγουδήσεις και να χορέψεις και ο οργανοπαίχτης να παίξει καλύτερα, αλλά το πολύ είναι οπωσδήποτε ζημιά. Η εμπειρία που έχω από τα γλέντια, μου λέει αυτό, ότι πολλές φορές μας χαλάσανε ωραία γλέντια αυτοί οι μεθυσμένοι, αυτοί που μεθούν, πίνουν πολύ και μεθάνε. Όταν είναι μεγάλα γλέντια, είναι φυσικό να υπάρχουν τέτοιοι τύποι μέσα, οι οποίοι πίνουν ανεξέλεγκτοι. Πάντα υπάρχουν δυστυχώς. Αλλά εγώ μιλάω για ένα γλέντι, ας πούμε, που είναι φίλοι. Που τους ξέρουν ο ένας τον άλλο. Είναι ένας κανόνας αυτός, ας πούμε, που τον σέβονται όλοι, ότι, όταν είμαστε σε γλέντι, η παρέα μας, η καλή μας η παρέα, οι γνωστοί μας, οι φίλοι μας Όχι, υπάρχουνε και άτομα τα οποία εγώ έχω και φίλους. Δεν ντρέπομαι να το πω. Είναι αγαπητοί φίλοι, πολύ αγαπητοί φίλοι και έχουν αυτό το ελάττωμα δυστυχώς. Το χουν αυτό και θα πιούνε, φωνάζουνε, κάνουνε 25

26 ό,τι φανταστείς να πούμε, πολλές φορές και βρίζουνε, νομίζουνε ότι είναι καλαμπούρι αυτό το πράγμα και μοιραίως το γλέντι χαλάει. Και πώς αντιμετωπίζουν αυτές τις καταστάσεις; Δεν αντιμετωπίζεται. Τι να κάνεις τώρα μ έναν ο οποίος είναι γνωστός σου. Να τον χτυπήσεις, να του πεις φύγε απ την παρέα, δεν γίνεται. Δηλαδή, αν το κάνει μια, δυο, τρεις φορές και σας χαλάει έτσι το γλέντι τι κάνετε; Υπάρχουνε άτομα που πίνουνε και πίνουνε ασυναίσθητα και ίσως δεν το νιώθουν κείνη την ώρα, δεν μπορώ να τους σπουδάσω, δεν μπορώ να τους καταλάβω δηλαδή. Και τους το χω πει, γιατί έχω το θάρρος, επειδή είναι φίλοι να τους πω, «ρε συ» του λέω, «ρε Γιώργη», να σου πω ένα όνομα έτσι τυχαίο, «γιατί πίνεις παραπάνω, αφού δεν το καταλαβαίνεις ότι χαλάς το γλέντι. Α, νομίζεις ότι το θέλω», λέει. Αυτές είναι οι απαντήσεις, «δεν το κάνω, λέει, εξεπίτηδες, με μπατέρνει λέει το πολύ ποτό και δεν ξέρω μετά τι κάνω». Αυτό είναι. Δυστυχώς υπάρχουνε. Όταν πετύχει μια παρέα, ένα γλέντι, είναι το κάτι άλλο. Εγώ στη ζωή μου έχω κάνει πάρα πολλά, έχω κάνει ωραία γλέντια, που τουλάχιστον μου χουν μείνει αλησμόνητα και θα τα θυμάμαι μέχρι να ζω, διότι ήτανε πετυχημένα γλέντια, πολύ όμορφα γλέντια, με μερακλήδες ανθρώπους, που ξέρανε και νιώθανε το τραγούδι, τις ωραίες μαντινιάδες, διότι και οι μαντινιάδες οι δικές μας, εγώ έχω να πω ότι μια μαντινιάδα καλή άμα την αναλύσεις γράφεις ένα βιβλίο. Τέτοια φιλοσοφία έχει η δική μας η ποίηση. Μια μαντινιάδα λέει πολλά. Πάρα πολλά όταν είναι καλοβγαλμένη η μαντινιάδα. Μπορείς να μου πεις μια τέτοια μαντινάδα που θεωρείς πως είναι, ας πούμε, το άκρον άωτο; Εγώ έχω βγάλει μαντινιάδες, βγάζω μαντινιάδες, έχω βγάλει πάρα πολλές και νομίζω ότι είναι Τις έχεις δημοσιεύσει κιόλας; 26

27 Είναι σε μια κάστα καλή, δηλαδή, μπορεί να μην είμαι ο κορυφαίος, αλλά είναι καλές μαντινιάδες. Τις έχεις δημοσιεύσει κιόλας κάπου; Δεν τις έχω, υπολογίζω ότι κάποτε που θα ηρεμήσω θα τις ταξινομήσω, διότι είναι ερωτικές, είναι γενικές, δεν είναι η μαντινιάδα, μια μαντινιάδα μιλάει για μια ξεχωριστή, να πούμε, ιστορία. Εγώ πολλές φορές ένα ερέθισμα μου δίνεται κι αμέσως λέω, αυτό πρέπει να το κάνω μαντινιάδα. Παλεύω με το μυαλό μου τη βγάζω τη μαντινιάδα. Μια μαντινιάδα να σας πω, η οποία έχει και βραβευτεί. Μια μαντινάδα έτσι είτε δική σου είτε άλλη, που έχεις ακούσει από άλλους, που θεωρείς ότι αυτή η μαντινάδα είναι το κάτι άλλο. Ναι, έχω κι από μαντινιαδολόγους φίλους μου, μαντινιάδες ωραίες. Μια μαντινιάδα και μάλιστα συγκεκριμένα ο Μανόλης, ο φίλος μου ο Φραγκούλης, μ έβαλε να τη πάω στο διαγωνισμό. Μου λέει πήγαινέ την και θα δεις ότι θα πάρεις το πρώτο βραβείο. Εγινόταν, λοιπόν, εδώ, ένας σταθμός εδώ πέρα, ραδιοφωνικός σταθμός, είχε κάνει αυτή την εκδήλωση και είχε κάνει το διαγωνισμό μαντινιάδας. Οι μαντινιάδες που είχαμε, εμείς τις λέμε μαντινιάδες, μέσα τις λέτε μαντινάδες, οι άλλοι οι Μεσοπαντήτες που λέμε τώρα εμείς, δηλαδή Ηρακλειώτες, Ρεθυμνιώτες, εμείς τις λέμε μαντινιάδες. Και την πήγα. Ήτανε λοιπόν 1200 μαντινιάδες. Απ τις 1200 μαντινιάδες η επιτροπή, μεταξύ αυτών ήτανε στην επιτροπή και ο Μανώλης ο Μιαουδάκης. Γιατί ο Μανώλης ο Μιαουδάκης, δεν ξέρω αν έχετε μάθει, είναι ένας πολύ αξιόλογος άνθρωπος. Τον ξέρω πολύ καλά γιατί είναι συγγενής μου. Πολύ αξιόλογος άνθρωπος. Έχει γράψει θεατρικά έργα και τι δεν κάνει αυτός ο άνθρωπος; Όργανα παίζει, τι θες; Και καλό παιδί. Ήτανε φιλόλογοι, η επιτροπή αποτελούνταν από ανθρώπους των γραμμάτων. Δεν ήτανε τυχαία εκεί. Και διαλέξαν λοιπόν τις 300 μαντινιάδες. Απ τις 300 διαλέξανε τις καλύτερες 15. Μεταξύ οι 15 ήταν κι η δική μου. Η 27

28 δική μου βέβαια, ακουστικά, όποιος την ακούσει στην αρχή, μόνο όταν έχεις εμπειρία μεγάλη από μαντινιάδες την καταλαβαίνεις. Δεν είναι τόσο χτυπητή να πούμε, όπως μια ερωτική μαντινιάδα άλλη που λες, μα τι είναι αυτή, τι ωραία μαντινιάδα αυτή, εμένα ήταν ως εξής. Εγώ κάποτε σας είπα ότι φιλοσοφώ ή μάλλον ερεθίζομαι από ορισμένα πράγματα και βγάζω μια μαντινιάδα. Επειδή έχω μια ηλικία, δεν είμαι μικρός και άκουγα τους παλιότερους, την πλημμύρα τη λέγανε νερουσά, τον άτυχο άνθρωπο, τον λέγανε κακορίζικο, εγώ βάσει αυτονών των δύο λέξεων, έβγαλα μια μαντινιάδα και λέω «του κακορίζικου η ζωή μοιάζει με το χωράφι, άπου το παίρνει η νερουσά και μένει το σκουράφι», το σκουράφι τώρα είναι η τσικουρτή πέτρα, οι τσικουρτές πέτρες που είναι έτσι άγριες τις λένε, οι παλιοί τις λέγανε σκουράφια. Κι είναι μια σπάνια λέξη, δεν ξέρω αν την έχετε ακούσει καμιά φορά. Οι παλιοί τη ξέρανε κι εμείς που τις ακούγαμε. Λοιπόν επαρομοίασα λοιπόν τον άτυχο ότι μοιάζει μ ένα χωράφι που γίνεται μια πλημμύρα που τη λέγαν νερουσά, και τα παίρνει τα πάντα και μένει αυτή η τσικορτή μόνο πέτρα. Δηλαδή το χώμα το ξεπλύνει και μένει. Πώς την είπες την πέτρα αυτή; Σκουράφι. Έτσι λέγαν τις πέτρες τις άγριες τσιγκαρτές που είχαν έτσι προεξοχές, τις λέγαν οι παλιοί σκουράφι. Λοιπόν και πήρα, αυτό το νόημα έχει η μαντινιάδα μου και κει εβραβεύτηκε. Πήρε το πρώτο βραβείο. Πράγματι πολύ καλό. Διότι έχει φιλοσοφία. Είναι διότι, άκουσα πάλι τον Κωστή τον Ανταίο, ο οποίος είναι, ο Κωστής ο Ανταίος είναι το άλφα και το ωμέγα. Λογοτέχνης μεγάλος, μαντινιαδολόγος, ποιητής, κι εμείς είχαμε συζητήσει πολλές φορές και μια μαντινιάδα λέει για να έχει, ας πούμε, να δέχεται η μαντινιάδα ότι είναι καλή, καλοβγαλμένη, πρέπει να αποτελείται από κρητικές παλιές λέξεις και συνάμα να χει και τη φιλοσοφία της. Λοιπόν, αν παρατηρήσετε αυτή η μαντινιάδα έχει όλες τις λέξεις, σκουράφι, πολύ 28

29 σπάνια λέξη, νερουσά, το κακορίζικο που το λέγανε οι παλιοί λέγαν τον άτυχο, τον λέγανε πάντα κακορίζικο. Έτσι; Και έκανα αυτή τη μαντινιάδα. Και κατά τη γνώμη μου έχει τη φιλοσοφία της κι έχει και τις λέξεις τις παλιές, γι αυτό και βραβεύτηκε. Ενώ άκουγες άλλες οι οποίες ήταν πολύ χτυπητές, έτσι ερωτικές ωραίες μαντινιάδες και λέγαν μα τι είναι ωρέ αυτή η μαντινιάδα. Έχω βγάλει πάρα πολλές μαντινιάδες, πάρα πολλές μαντινιάδες έχω βγάλει. Και λέω κάποτε να τις κάνω βιβλίο, όχι μόνο και μόνο για να το κάνω εμπόριο, αλλά έτσι να μείνει και για την ιστορία. Έτσι ακριβώς, μα δεν παύει να είναι μια πνευματική Μάλιστα, συγκεκριμένα, προχτές πριν δεκαπέντε μέρες ήταν η κόρη μου στην Αθήνα, έχει παντρευτεί είναι κει πάνω κι ήρθε να μας δει κι έπιασε τα χειρόγραφα και μου λέει «ξέρεις τίποτα, άντε να γράψω» μου λέει «μερικές, διότι εσύ θα τα χάσεις και θα πάει αυτό το υλικό χαϊμένο». Λέω «μπορεί να τα χω γράψει πρόχειρα, αλλά κάποτε θα τα κάνω βιβλίο, μόνο εντάξει, κάτσε να βγάλουμε ακόμα μερικές». Για τον έρωτα μιλώ, για την ψευτιά μιλώ, για το χωρισμό μιλώ στις μαντινιάδες, για πολλά πράγματα. Υπάρχουνε βέβαια και, διότι η Κρήτη ευτυχώς, έχει πάρα πολλούς αξιόλογους ποιητάδες, μαντιναδολόγους και έχουμε αυτή τη παράδοση διότι μια, τι λέμε τώρα, λέμε ένα γλέντι παραδοσιακό, κοντυλιές, είτε τα συρτά, εάν δεν συνοδεύονται και με τις καλές μαντινιάδες, δεν λέει τίποτα. Όταν λέμε σόλο, δηλαδή παίζω μόνο σκέτη μουσική τι λέει. Αυτό σημαίνει ότι λόγος και μουσική είναι δεμένα μεταξύ τους. Βεβαίως, είναι αλληλένδετα αυτά τα πράγματα. Γι αυτό και οι επαγγελματίες οι λυράρηδες που λένε πολύ καλές μαντινιάδες, δεν είναι δικές τους οι μαντινιάδες. Αυτοί τις περισσότερες τις αγοράζουνε από βοσκούς που έχουν εκεί την ηρεμία πάνω στα βουνά και έρχεται το ταλέντο και κάθεται και βγάνει αυτές τις ωραίες μαντινιάδες. Κάποτε ένας, μου φαίνεται ότι λέγεται Δραμουντάνης, δεν είμαι σίγουρος, 29