Συνέντευξη με τον Γεώργιο Ξενούδη.

Transcript

1 Συνέντευξη με τον Γεώργιο Ξενούδη. Σπ: Πηγαίνετε συχνά στην Κρήτη; Απ: Πηγαίνω τουλάχιστον δυο με τρεις φορές. Σπ: Πηγαίνατε σε πανηγύρια το καλοκαίρι; Απ: Στα πανηγύρια είχα να πάω από τότε που μπήκα στην Σχολή Ευελπίδων, μετά άρχισαν οι ταλαιπωρίες με τις μεταθέσεις, το ένα, το άλλο...ονειρευόμουν όταν ήταν τα πανηγύρια του καλοκαιριού πότε θα βρεθώ στην Κρήτη για να ζήσω πάλι τις στιγμές που ζούσα όταν ήμουν μικρός. Διότι, όταν ήμουν μικρός, ορισμένα πανηγύρια όπως του Αγίου Παντελεήμονα, της Παναγίας, του Χριστού, του Τιμίου Σταυρού τον Σεπτέμβριο, διαρκούσανε τρία μερόνυχτα. Την εποχή όταν ήμουνα μικρός, ας πούμε, έτσι ήταν τα πράγματα, λίγο - πολύ: καντάδα, βιολί, τραγούδι, φαί και κρασί. Σπ: Από μουσικούς ντόπιους; Απ: Τότε δεν έπαιζε κανένας κανένα άλλο όργανο, παρά μόνο βιολί στο χωριό. Ερ: Μέχρι ποια ηλικία ήσαστε στο χωριό; Απ: Εγώ ήμουν στο χωριό μέχρι το δημοτικό. Μετά πήγα Γενικό Σητείας στο Γυμνάσιο. Όποτε ερχόμουν έκανα τα καλοκαίρια και τις γιορτές, ας πούμε. Ερ: Μάλιστα. Και μετά πήγατε στην Αθήνα. Απ: Μετά έφυγα στα δεκαοχτώ μου χρόνια, ήρθα εδώ στην Αθήνα, μπήκα στην Σχολή Ευελπίδων, οπότε...τότε μου έκανε δώρο ο πατέρας μου, με την επιτυχία μου στην Σχολή Ευελπίδων, μου έκανε δώρο ένα βιολί. Αλλά δυστυχώς, δεν μου δόθηκε η ευκαιρία να το παίξω και πολύ, διότι αρχίσανε οι ταλαιπωρίες με τη Σχολή, διαβάσματα, με παρέες... Ειρ: Σε ποια ηλικία αρχίσατε να ασχολείστε με το βιολί; 1

2 Απ: Κάπου δώδεκα χρονών θα ήμουν. Δώδεκα, έπαιζα μέχρι δεκαοχτώ. Ειρ: Πώς το αποφασίσατε; Απ: Πώς το αποφάσισα. Ενστικτωδώς. Κανένας δεν μου έδειξε, κανένας. Δεν είχα βιολί, δανειζόμουν από τους χωριανούς μου και άρχισα να παίζω σιγά - σιγά, μέχρι που τέλειωσα το Γυμνάσιο. Ερ: Στο χωριό σας δεν υπήρχε άλλος μουσικός; Απ: Όχι. Όταν ήμουν στο Γυμνάσιο, παίζαμε πολλές φορές στις γυμναστικές επιδείξεις. Έχουμε μαζί με τον Μανόλη τον Φραγκούλη τον γιατρό, έχω κάτι φωτογραφίες που παίζαμε μαζί στις γυμναστικές επιδείξεις του σχολείου. Οι καθηγητές με παίρνανε σε παρέες που κάναμε σε εκδρομές, ας πούμε. Μετά που μπήκα στην Σχολή Ευελπίδων, αρχίσανε άλλα προβλήματα, έφυγα από την Κρήτη και σταμάτησα τότε να παίζω. Ερ: Τα ακούσματα αυτά που έχετε, από πού είναι; Απ: Τα ακούσματα που έχω, είναι από την εποχή εκείνη. Ερ: Ναι. Από ποιους; Απ: Από έναν Χριστοδουλάκη, συγκεκριμένα. Έναν Μανόλη Χριστοδουλάκη, ο οποίος παίζει απίθανο βιολί και είναι στην Τουρλωτή. Ερ: Συνεχίζει να παίζει; Απ: Συνεχίζει να παίζει. Για μένα, είναι το κάτι άλλο. Αυτός μ είχε συγκινήσει. Και άρχισα να παίζω τις κοντυλιές τις δικές του. Και έπαιζα και κοντυλιές του Καλογερίδη. Ειρ: Ποιος σας έδειξε βιολί; Απ: Κανένας. Απλώς, έβλεπα που παίζανε οι άλλοι και προσπαθούσα να μιμηθώ. Ειρ: Δεν είχατε, έτσι, κάποιον δάσκαλο που πηγαίνατε κοντά του... Απ: Δυστυχώς, την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν δάσκαλοι. Δηλαδή δεν είχα και την δυνατότητα απ το χωριό που ήμουνα να πάω σε κανένα ωδείο, ξέρω γω. Ειρ: Όχι, όχι σε ωδείο. Απ: Αλλά, μόνο από τα ακούσματα που είχαμε στο χωριό. 2

3 Ερ: Αυτός ο Χριστοδουλάκης που λέμε τώρα, όταν είδε ότι είστε ένα φιλότιμο παιδί που θέλετε να μάθετε, δεν φιλοτιμήθηκε έτσι, να σας δείξει πώς πιάνουν το βιολί; Απ: Μου έδινε το βιολί του. Το βιολί του το έπαιξα και πολλές φορές μου το έδινε και το έπαιζα, όταν ήμουν εκεί πέρα. Αλλά δεν θυμάμαι τώρα συγκεκριμένα να μου έδειξε κάτι, πιθανόν, δεν αμφιβάλλω, πιθανόν να μου έδειξε. Δεν θυμάμαι κάτι το συγκεκριμένο. Τώρα τελευταία, μετά που ξανάρχισα, διότι στην διάρκεια των εικοσιπέντε - τριάντα (εικοσιεπτά) χρόνων της καριέρας που έμεινα στον στρατό, δεν δόθηκε η ευκαιρία - παρά δυο με τρεις φορές - έτσι να ταιριάξει σε καμιά παρέα να παίξω. Τελικά, το είχα αφήσει το βιολί. Μετά που έφυγα από την Υπηρεσία, έτυχε να πάω στην Παιρσό σ έναν γάμο και άκουσα τον Νίκο τον Τσαγκαράκη και κάτι άλλα παιδιά που παίζανε και ξύπνησε μέσα μου το παρελθόν. Την επομένη, έψαξα, κάπου είχα το βιολί, βρήκα το βιολί και άρχισα να το παίζω. Κατεβαίνοντας το επόμενο καλοκαίρι - ήτανε Μάρτιος τότε - το καλοκαίρι που κατέβηκα στην Κρήτη, πήγα και βρήκα τον Χριστοδουλάκη τον Μανόλη, που τον έχουμε στεφανώσει με τον πατέρα μου και είμαστε πολύ φίλοι, και του λέω: «Κουμπάρε, θέλω να μου μαγνητοφωνήσεις τις κοντυλιές σου». Και καθίσαμε και μαγνητοφώνησα τις κοντυλιές του. Ε, σιγά - σιγά με το μαγνητοφωνάκι, άρχισα και έμαθα τις κοντυλιές του. Ό, τι κοντυλιές δεν είναι του Καλογερίδη, είναι από τον Χριστοδουλάκη. Του οφείλω πολλά πάνω σ αυτόν τον τομέα, διότι με το να με βοηθήσει και να τον μαγνητοφωνήσω - διότι πολλοί δεν δέχονται την μαγνητοφώνηση - αυτός με το να τον μαγνητοφωνήσω και τα ακούσματά του, με βοηθήσανε να μάθω αυτά τα πράγματα. Ερ: Δηλαδή, κατά μια έννοια, τον θεωρείς δάσκαλό σου. Απ: Ναι, τον θεωρώ ως δάσκαλο. Σπ: Είπατε προηγουμένως, ότι όλοι μαθαίνανε βιολί. 3

4 Απ: Ήμαστε καμιά εικοσαριά άτομα στο χωριό, όταν ήμουν εγώ στην ηλικία των δώδεκα - δεκατριών χρόνων, που παίζαμε βιολί. Παίζαμε τα καλοκαίρια. Τα καλοκαίρια έτυχε να βρίσκομαι εκεί πέρα, γιατί τον χειμώνα... Σπ: Πώς μαθαίνανε όλοι οι κάτοικοι στο χωριό, αυτοί που παίζανε βιολί; Απ: Υπήρχαν παλιοί οι οποίοι παίζανε και κιθάρα και παίζανε και βιολί. Σπ: Λαούτο; Απ: Όχι λαούτο. Βιολί και κιθάρα. Ερ: Μαντολίνο; Απ: Όχι πολλοί. Ερ: Υπήρχε, όμως; Απ: Υπήρχε, ναι. Ερ: Στο χωριό; Απ: Υπήρχε στο χωριό μαντολίνο, αλλά δεν παίζανε. Ερ: Βιολί με μαντολίνο, έπαιζαν; Απ: Όχι. Βιολί με κιθάρα. Ερ: Με κιθάρα πάντα. Απ: Υπήρχε ένας Παπαδάκης Γεώργιος. Ερ: Το μαντολίνο έπαιζε σολιστικά, ας το πούμε έτσι, τις κοντυλιές; Απ: Για να είμαι ειλικρινής, δεν θυμάμαι κάποιον να παίζει συγκεκριμένα μαντολίνο. Ορισμένοι παίζανε λιγάκι, έτσι, αλλά όχι να παίξουνε σε καμιά παρέα. Δεν είχα ακούσει. Ερ: Λύρα παίζανε; Απ: Λύρα δεν είχα δει. Απ ότι είχα ακούσει, πριν από την γενιά την δικιά μας, δηλαδή όταν ήμασταν εμείς δώδεκα χρονών, οι παππούδες μας, υπήρχαν ορισμένοι στην περιοχή που παίζανε λύρα. Ερ: Υπήρχε, δηλαδή και από τους παππούδες σας η μαρτυρία ότι υπήρχε και η λύρα; 4

5 Απ: Ναι, και από τους παππούδες μας. Αλλά εγώ δεν είχα ακούσει λύρα. Λύρα άκουσα μετά, αργότερα. Ερ: Ναι. Απ: Οπότε μετά που...τώρα, τα τελευταία χρόνια αρχίζει να σβήνει το βιολί και να επικρατεί η λύρα. Ερ: Ναι. Σπ: Δηλαδή στα πανηγύρια που πάτε κάτω, τι θα έπαιζαν, λύρα; Απ: Λύρα. Σπ: Λύρα με λαούτο; Απ: Λύρα με λαούτο. Είναι ένα παιδί από το χωριό, δηλαδή έχει παντρευτεί από το χωριό, ο οποίος είναι επαγγελματίας που παίζει στο Ηράκλειο και έρχεται κι εκεί πέρα. Ερ: Ο Χριστοδουλάκης δεν προσκαλείται να παίξει σε γλέντια; Απ: Ο Χριστοδουλάκης παίζει. Προσκαλείται, αλλά ξέρετε, υπάρχουν κι ορισμένες αντιζηλίες μεταξύ των παικτών. Έτσι είχα διαπιστώσει, ας πούμε. Ε, και ο καθένας κοιτάζει την δική του...πάντως ο Χριστοδουλάκης πιστεύω αυτή τη στιγμή, να παίζει το καλύτερο βιολί στην Σητεία. Ερ: Όχι, το πνεύμα με το οποίο ρώτησα προηγουμένως, ήταν ότι υπάρχει ο Χριστοδουλάκης και προσκαλούν κάποιους άλλου απ έξω κι είναι λυράρηδες. Ο κόσμος δεν διαμαρτύρεται γι αυτό; Φαντάζομαι πως είναι ξενικό στο αυτί τους το βιολί. Απ: Πολλές φορές, εκεί που παίζουνε την λύρα, παίζει και ο Χριστοδουλάκης. Αλλά υπάρχει η εξής διαφορά: ότι τα μηχανήματα είναι του λυράρη, οπότε αν τον καλέσει ο λυράρης, θα παίξει. Θα παίξει ένα - δυο τραγούδια και μετά... Ερ: Ναι. Σπ: Τον λυράρη ποιος τον καλεί; Απ: Τον λυράρη, ή ο πολιτιστικός σύλλογος ή αυτός που θα κάνει τον γάμο (συνήθως σε γάμους παίζουνε). 5

6 Σπ: Παρατηρείτε κάποια αλλαγή στο ρεπερτόριο των λυράρηδων; Δηλαδή έχουν έρθει σκοποί από κάποια άλλη περιοχή; Απ: Παίζουν τα Ρεθυμιώτικα. Ρεθυμιώτικα, κάποια συρτά, πεντοζάλια. Ερ: Τα παίζουν οι ντόπιοι; Απ: Όχι, οι ντόπιοι δεν τα παίζουν. Οι ντόπιοι είμαστε στο χωριό τρεις, τέσσερις... Ο Ηλίας ο Οικονομάκης - είναι η καταγωγή του απ το χωριό - ο Νίκος ο Τσαγκαράκης που έπαιξε χτες, είναι χωριανός μου, ένας Μανόλης Χριστοδουλάκης είναι στο χωριό και ένας Μιχάλης Ζερβάκης. Αυτοί έχουνε μείνει στο χωριό. Σπ: Όταν κληθούν, δηλαδή, οι ντόπιοι θα παίξουν τα Κρητικά. Απ: Ναι, αλλά συνήθως σε πανηγύρια παίζουνε λύρα. Ερ: Εκεί παίζουν αυτά που θέλει ο λυράρης. Απ: Ε, ναι. Εκεί παίζουν εντελώς διαφορετικούς σκοπούς απ ό,τι είναι του Καλογερίδη ή τα ντόπια αυτά που παίζουνε. Ειρ: Θεωρείτε τον εαυτό σας ημιεπαγγελματία, ερασιτέχνη, πώς; Έχετε παίξει με άλλους μουσικούς στο παρελθόν; Απ: Όχι, εντελώς πρωτόπειρος αισθάνομαι. Σας μιλάω ειλικρινά. Μετά που μαγνητοφώνησα τις κοντυλιές του κουμπάρου μου και βρήκα και τις κοντυλιές του Καλογερίδη, έχω αυτό: όταν σταματήσω την δουλειά απ τον κομπιούτερ, ας πούμε, πηγαίνω σε μια γωνιά στο σπίτι για να μην ενοχλώ και τους άλλους γιατί οι άλλοι διαβάζουν και ακούω το μαγνητόφωνο και παίζω έτσι τις κοντυλιές. Προσπάθησα να μάθω όσο το δυνατόν πιο πιστά. Κατά το δυνατόν, διότι αυτό δεν είναι και τόσο εύκολο. Μετά, στο βιολί καθένας δίνει τον εαυτό του μέσα. Δηλαδή, το ίδιο πράγμα, όσοι κι αν το παίξουμε, θα το παίξουμε διαφορετικά. Δεν υπάρχει περίπτωση να το παίξουμε το ίδιο ακριβώς. Καθένας δίνει την ψυχή του μέσα. Εμένα με συγκινεί πολύ, αλλά δεν έχω φτάσει ακόμα στο σημείο να ανατριχιάσω. Δηλαδή, ώρες - ώρες αισθάνομαι παίζοντας, αισθάνομαι αυτήν την αίσθηση, αλλά δεν αισθάνομαι έτσι σ όλα τα τραγούδια που παίζω. 6

7 Ειρ: Ποια τραγούδια σας αρέσει να παίζετε περισσότερο; Απ: Όχι, αυτές τις κοντυλιές. Δεν έχω καμιά διάκριση. Τις παίζω όλες, αυτές τις συνηθισμένες, ας πούμε, και όλες με ευχαριστούν. Αλλά δεν έχω φτάσει στο παίξιμο, όπως θα θελα εγώ, να το ευχαριστιέμαι. Ερ: Αυτό σημαίνει ότι είστε τελειομανής, ίσως. Απ: Ίσως, ναι. Ερ: Εμείς σας ακούσαμε μέσα και ομολογώ πως ορισμένες φορές ανατρίχιασα. Απ: Ίσως ναι, γιατί και στην δουλειά μου θέλω να είμαι τελειομανής. Πιθανόν να μην είναι και καλό αυτό, δεν ξέρω. Σπ: Σίγουρα, αν έχετε κάποιο άκουσμα και θέλετε να το φτάσετε... Απ: Όχι. Θέλω να βγάζω τη φωνή. Τη φωνή που βγάζω από το βιολί, να την αισθανθώ. Ερ: Έχετε παίξει ποτέ με ενισχυτή; Απ: Για να είναι ειλικρινής, μια φορά είχαμε πάει σε μια γιορτή, ο δικός μας ο σύλλογος ο Τουρλωτιανός - γιατί έχουμε κάνει έναν σύλλογο Τουρλωτιανών - πήγα να παίξω, αλλά δυστυχώς η ακουστική ήταν απαίσια και σταματήσαμε. Αλλά δεν νομίζω ότι δίνει ο ενισχυτής την ποιότητα που έχει το βιολί. Ερ: Μα αυτό ακριβώς ήθελα να ρωτήσω, γιατί είπατε ότι ανατριχιάζετε όταν παίζετε το βιολί. Απ: Ανατριχιάζω όταν παίζω μόνος μου. Ερ: Αυτό σημαίνει ότι ακούτε το βιολί. Και δεν λέω, οποιοσδήποτε μπορεί να ακούει, αλλά ο καλλιτέχνης το ακούει με διαφορετικό τρόπο. Απ: Ναι. Ερ: Και όταν το έχει κοντά του, στο αυτί του, το ακούει διαφορετικά και το αισθάνεται, ίσως, διαφορετικά. Έτσι δεν είναι; Έχει την αίσθηση όχι μόνο του ήχου στο αυτί, αλλά και του ίδιου του βιολιού. Απ: Συνηθίζω, μάλιστα, να μαγνητοφωνώ αυτά που παίζω και μετά να τα ακούω για να δω τις ελλείψεις που παρουσιάζω. Αλλά δεν ξέρω, είναι και η ηλικία τώρα που δεν βοηθάει στην προσαρμογή. Αλλιώς τα 7

8 αφομοιώνεις όταν είσαι μικρός και αλλιώς τα αφομοιώνεις όταν είσαι μεγάλος. Ερ: Ασφαλώς, αλλά ποτέ δεν είναι αργά. Απ: Ποτέ δεν είναι αργά, ναι. Τουλάχιστον κάνουμε κάτι το οποίο μας ευχαριστεί, έτσι, τις ώρες που δεν έχουμε τι να κάνουμε. Ερ: Το βιολί το κρατάτε πάντα εδώ, στον λαιμό; Το στηρίζετε κανονικά το βιολί; Απ: Ναι. Ερ: Δεν το κρατάτε κάτω, ποτέ; Απ: Όχι. Ερ: Γιατί αυτό; Απ: Έχω πάρει ένα υποσιάγωνο κάτω, το οποίο με εξυπηρετεί να κρατάω το βιολί και να το στηρίζω. Να ναι ελεύθερο το χέρι. Ερ: Ο Χριστοδουλάκης έτσι το παίζει το βιολί; Απ: Όχι, ο Χριστοδουλάκης όταν το παίζει το βιολί, το ακουμπάει εδώ. Ερ: Ναι. Κι όχι στο στήθος; Απ: Το ακουμπάει στο χέρι και στο στήθος. Ενώ το βιολί πρέπει να κρατιέται εδώ. Σπ: Πώς λέμε αν είναι καλό ένα βιολί; Απ: Από την φωνή και από το ξύλο. Για να είμαι ειλικρινής, έχω βρει δυο - τρία βιολιά και τα χω βρει από το Μοναστηράκι, από βόλτες που κάνω εδώ πέρα, τις Κυριακές. Ερ: Παλιά βιολιά, δηλαδή. Απ: Παλιά βιολιά, ναι, τα οποία προσπαθώ να τα φτιάξω, τα λουστράρω, τα περιποιούμαι και έχω καταφέρει να έχω δυο βιολιά που αυτά πιστεύω ότι είναι καλά. Μ αρέσουνε, δηλαδή μπορώ να τα παίξω άνετα. Η επιθυμία μου ήτανε εφόσον εγώ δεν έμαθα μουσική, τουλάχιστον να μάθουν τα παιδιά μου. Και Δόξα τω θεώ, η πρώτη μου κόρη έχει πάρει πτυχίο. Και η μικρή μου είναι προς το τέλος κι αυτή. Και καμιά φορά, παίζουμε και μαζί στο πιάνο. 8

9 Ερ: Πόσο μεγάλα είναι; Απ: Η πρώτη έχει τελειώσει τη Νομική και είναι εικοσιτεσσάρων χρονών και κάνει τώρα την εξάσκησή της. Η μικρή μου είναι στην Οδοντιατρική αλλά κι αυτή στην αρχή δεν ήθελε να παίζει, διότι δημιουργείται μια δυσκολία μέχρι να συνηθίσει το μάτι τις νότες, εκεί ξεκινάς, αλλά μέχρι να προσαρμοστεί το μάτι στις νότες, δημιουργείται μια αντίδραση. Και τότε την πιέσαμε λίγο και εγώ και η μητέρα της για να συνεχίσει. Και πράγματι συνέχισε και τώρα τελειώνει. Ειρ: Στα γλέντια, τώρα, έχετε περιπτώσεις όπου προσκαλούνται κάποιοι έξω από την περιοχή σας, με πληρωμή; Απ: Ναι, τώρα αυτό γίνεται. Όταν ήμουνα μικρός, θυμάμαι στο χωριό που παίζαμε στα καφενεία και παίζανε οι χωριανοί. Και μάλιστα, ο καθένας πήγαινε κι έριχνε και κάτι, ας πούμε, στην κιθάρα μέσα. Μετά που αρχίσαμε εμείς, οι πιο μικροί - ο Νίκος ο Τσαγκαράκης, ας πούμε, κι εγώ - δεν θέλαμε να παίρνουμε τα χρήματα. Βέβαια, χαλάσαμε λίγο την πιάτσα αλλά ήταν καλύτερα έτσι, γιατί αρχίσαμε και παίζαμε όλοι μετά βιολί, δεν παίζανε συγκεκριμένοι, παίζανε όλα τα παιδιά που παίζανε βιολί κι ο καθένας έκανε το κέφι του. Σπ: Υπήρχαν παλιά επαγγελματίες; Απ: Υπήρχανε, ναι. Κοιτάζανε να βγάλουν κανένα κομμάτι ψωμί, ας πούμε. Ήτανε ζόρικα τα χρόνια. Τώρα συζητάμε για το 1945, 1955 με Δεν ήταν εύκολα τα πράγματα. Ερ: Ο Χριστοδουλάκης, παραπάνω απ όλα τα άλλα ήταν επαγγελματίας, έτσι δεν είναι; Απ: Ο Χριστοδουλάκης, όχι. Έκανε άλλα επαγγέλματα αλλά έπαιζε, μπορώ να πω, ως επαγγελματίας. Ερ: Η αμοιβή του πώς ήτανε; Απ: Τότε, ό,τι ήθελε ο καθένας έδινε. Δεν είχε... Ερ: Δηλαδή, την ώρα του γλεντιού ό,τι ήθελε ο καθένας πρόσφερε; Απ: Ναι. 9

10 Ερ: Αν γινόταν, δηλαδή, ένας γάμος και τον προσκαλούσανε να παίξει σ έναν γάμο; Απ: Ε, αυτοί που χορεύανε, δίνανε. Αυτό συζητάμε τώρα, πριν από τριάντα - σαράντα χρόνια. Ερ: Για τότε μιλάμε, για την εποχή εκείνη. Απ: Τώρα, είναι διαφορετικά τα πράγματα. Ερ: Η οικογένεια που έκανε τον γάμο, δεν πλήρωνε τίποτα; Απ: Δεν θυμάμαι να πλήρωνε. Απλώς αυτοί που χορεύανε, πήγαιναν και ρίχνανε εκεί από κάτω. Τώρα, τι μαζεύανε τι δεν μαζεύανε, δεν ξέρω. Ερ: Την εποχή εκείνη - πριν φύγουμε από την εποχή εκείνη, θα ήθελα να σου κάνω ακόμα μια ερώτηση - γινόντουσαν «παραγγελιές»; Απ: Πώς εννοείτε τις «παραγγελιές»; Ερ: «Παραγγελιές» που κάνουν και σήμερα. Δηλαδή σηκώνεται κάποιος, πάει στα όργανα και πληρώνει κάτι και λέει: «Θα χορέψω με την παρέα μου» και δεν επιτρέπεται κανείς άλλος να χορέψει. Απ: Αυτό, όχι. Αυτό το χω διαπιστώσει εις το Ρέθυμνο. Αυτά τα πράγματα τα χω ακούσει στο Ρέθυμνο, που έτυχε να είμαι σε γάμους, ας πούμε, και λέει «θα χορέψει η οικογένεια τάδε». Δεν είχαμε εμείς τέτοια πράγματα. Όποιος προλάβαινε, χόρευε. Ερ: Και όποιος ήθελε, έδινε πάλι. Απ: Και όποιος ήθελε, έδινε. Δεν ήτανε τίποτα το συγκεκριμένο. Ερ: Ήτανε απαραίτητο ο χορευτής, αυτός που χόρευε μπροστά, να πληρώσει; Απ: Όχι. Ποτέ δεν θυμάμαι. Χόρευε, αν ήθελε έδινε, δεν ήθελε δεν έδινε. Αν και δίνανε. Χορεύανε ταγκό, διότι την εποχή εκείνη ναι μεν χορεύανε συρτά, αλλά ήταν τα Ευρωπαϊκά πιο προσφιλή στους νέους. Μετά στο τέλος, θα πηγαίνανε να κερνούσανε την μπάντα και να ρίχνανε και κάτι στην κιθάρα. Μέχρι που στο τέλος, γέμιζε και η κιθάρα από κέρματα και δεν ακουγόταν. 10

11 Ειρ: Τους μουσικούς τους είχανε σε καλή θέση μέσα στην κοινωνία, τους αντιμετώπιζαν χειρότερα από τους υπόλοιπους; Απ: Θα σας γελάσω. Δεν έτυχε να έχω τέτοια συναισθήματα, επειδή εγώ ήμουν στο σχολείο. Όταν γύριζα το καλοκαίρι, θα παίζαμε καντάδες. Εγώ δεν θυμάμαι ποτέ... Πάντοτε έπαιζα... Σπ: Δηλαδή, αν λέγατε εσείς στον πατέρα σας: «Θέλω να γίνω μουσικός», τι θα σας έλεγε; Απ: Νομίζω ότι θα αντιδρούσε. Αποκλειστικά αν πήγαινες για μουσικός, θα αντιδρούσε. Γιατί θα σου λεγε «να μάθεις γράμματα και άστο το όργανο». Ερ: Καθαρά για λόγους επαγγελματικούς, ή από αντιπάθεια προς το επάγγελμα; Απ: Όχι, διότι την εποχή εκείνη, όπως και τώρα ας πούμε, οι γονείς θέλουν τα παιδιά τους να μάθουν γράμματα. Δε νομίζω πως υπήρχε κανένας ιδιαίτερος λόγος. Ίσως να πιστεύανε ότι δεν έχει και ψωμί το να ασχοληθείς με την μουσική. Ερ: Αλλά τους μουσικούς δεν τους θεωρούσαν παρακατιανούς, ας πούμε, όπως σ άλλες περιοχές που λένε «Να, ήρθαν οι γύφτοι». Απ: Όχι, όχι. Ερ: Τον εκτιμούσαν τον μουσικό. Απ: Τον εκτιμούσαν. Ειρ: Στα γλέντια, οι μουσικοί καθόντουσαν μέσα στον χορό ή σε κάποιο πάλκο; Απ: Όχι, όχι. Όλοι καθόμασταν, χορεύαμε, άμα είχε κουραστεί ο ένας θα πιανε ο άλλος. Σπ: Δεν είχατε δηλαδή ένα πάλκο. Απ: Όχι, όχι. Ειρ: Και οι γυναίκες; Απ: Οι γυναίκες γύρω - γύρω, καθότανε με τις μαμάδες τους. 11

12 Ειρ: Είχανε την ίδια θέση, δηλαδή μπορούσαν να σηκωθούν να χορέψουν, έτσι, να πάρουν μέρος άνετα, χωρίς να παρεξηγηθούν; Απ: Δεν ξέρω, αλλά την εποχή που έζησα εγώ, υπήρχε τόση εκτίμηση αλλά υπήρχε και τόση τιμιότητα από μέρους των παιδιών της ηλικίας μου, δεν υπήρχε ποτέ περίπτωση να στραβοκοιτάξει κανένας καμιά κοπέλα (στραβοκοίταγμα καταλαβαίνετε τι σημαίνει). Και πάρα πολλές φορές πηγαίναμε. Απόψε, ας πούμε, έχουμε έναν χορό. Μαζευόμασταν τέσσερις - πέντε και πηγαίναμε στα σπίτια και λέγαμε: «Θα ρθει η Καίτη στον χορό; Θα χορέψουμε απόψε στο τάδε σημείο». Κανένας ποτέ δεν μας είπε το παραμικρό. Ερχότανε οι κοπελιές μόλις τους λέγαμε, τάδε η ώρα, τάδε η ώρα ερχότανε. Χορεύαμε όλη τη νύχτα, το πρωί φεύγανε, πηγαίνανε να κοιμηθούνε κι εμείς μετά πηγαίναμε και τους κάναμε καντάδες. Ερ: Αυτά ήταν κάποια εξαιρετικά βράδια, θα έλεγα. Υπάρχουν μέρη σήμερα, που προσκαλούσατε, ας πούμε, κάποιες γνωστές σας κοπέλες από το κοντινό σας περιβάλλον; Απ: Απ το χωριό, απ το χωριό. Ερ: Αλλά αν ήταν ένα πανηγύρι ή ένας γάμος που συμμετέχει όλο το χωριό, πιθανώς και από άλλα χωριά, κι εκεί μπορούσε η γυναίκα - η οποιαδήποτε γυναίκα - να σηκωθεί να χορέψει, να τραγουδήσει άφοβα, έτσι, δεν υπήρχε κάποια προκατάληψη; Απ: Συνήθως δεν τραγουδούσαν οι γυναίκες. Ερ: Δεν επιτρεπόταν, δηλαδή να τραγουδήσουν; Απ: Όχι, δεν ταίριαζε. Δεν υπήρχε, δηλαδή, κανένας λόγος, αλλά δεν ταίριαζε. Θα τραγουδούσανε όταν ήτανε στο σπίτι. Με παρέα σε κάποιο σπίτι, συγγενείς ή φίλοι. Ερ: Να χορέψουν, όμως, μπορούσαν; Απ: Ναι. Ερ: Ελεύθερα; Απ: Ελεύθερα. 12

13 Ερ: Δεν περίμεναν να τις σηκώσει κάποιος καβαλιέρος, δηλαδή, για να χορέψουν. Απ: Ε, ναι. Κάποιος καβαλιέρος έπρεπε να τις σηκώσει. Να σηκωθεί η κοπέλα μόνη της να πάει να χορέψει; Ερ: Αν χόρευαν εκείνη την στιγμή, ας πούμε, Πηδηχτό, δεν μπορούσε να σηκωθεί μια κοπέλα και να μπει στον χορό; Απ: Μπορούσε, αλλά δεν το κάνανε. Συνήθως τις παίρναμε εμείς και τις βάζαμε στον κύκλο. Ειρ: Οι μουσικοί, τώρα, νομίζετε ότι παίζουν καλύτερα όταν έχουν μπροστά τους καλούς χορευτές; Δηλαδή ανάλογα με το κέφι που δημιουργείται, εσείς επηρεάζεστε στο παίξιμό σας; Απ: Επηρεάζει πολύ και η κιθάρα. Ειρ: Ο τρόπος που συνοδεύει; Απ: Ο τρόπος που συνοδεύει. Όταν συνοδεύει ωραία, θα σε φέρει κι εσένα στον ρυθμό που χρειάζεται, να αποδώσεις και εσύ. Όταν δεν παίζει η κιθάρα... Σπ: Παλιά, με αυτό που ακούσαμε μέσα, υπάρχει κάποια διαφορά; Συνοδεύανε, τότε, πάλι με ακόρντα τρίφωνα, όπως λέμε, με ολόκληρα τα ακόρντα, κρατούσαν Ρε ή Ρε ματζόρε ολόκληρο; Απ: Ναι, ναι. Σπ: Και παλιά έτσι ήτανε ή είχανε μόνο την τονική και ακούγονταν μόνο το Ρε στο λαούτο; Απ: Όχι, όχι. Παίζανε κιθάρα, παίζανε. Τώρα μπορεί να παίζανε καλύτερα, διότι οπωσδήποτε και το Ντο ματζόρε και το Ρε μινόρε, όλα αυτά μπορούν να τα πιάσουν τώρα, γιατί υπάρχουνε βιβλία και τα μαθαίνουνε. Την εποχή εκείνη, μόνο ακουστικά, ας πούμε. Ενώ σήμερα, οπωσδήποτε παίζουν καλύτερα. Όπως πιστεύω και ότι σήμερα πρέπει να παίζουν πιο πιστά τις κοντυλιές απ ό,τι τις παίζανε παλιότερα, διότι τώρα υπάρχει το μαγνητόφωνο, το βάζεις στο αυτί μια, δυο, τρεις, τέσσερις, θα το πιάσεις. Ενώ την εποχή εκείνη, τα πρώτα ακούσματα, τις 13

14 πρώτες κοντυλιές που είχα μάθει, μόνο με το να τα ακούσεις. Να περιμένεις τώρα να έρθει η Κυριακή, να παίξει στο χορό, ν ακούσεις την κοντυλιά και ό,τι πιάσεις τώρα και μετά να αρχίσεις όλη την εβδομάδα τώρα, να γρατζουνάς το βιολί για να την βγάλεις! Ενώ τώρα, μπορείς να το παίξεις, πόσες φορές! Εγώ έμαθα μέσα σε τέσσερις - πέντε μήνες (απ το τέλος του 1995 που το άρχισα) όσες κοντυλιές δεν είχα μάθει σ όλη μου την ζωή, δηλαδή όταν ήμουν μικρός. Γιατί; Δεν είχες τα ακούσματα. Μάλλον, ναι μεν είχες τα ακούσματα, αλλά δεν είχες τη συνεχή επανάληψη. Ειρ: Υπάρχουν κάποια τραγούδια που απαγορεύεται να τα παίξουν με όργανα; Ερ: Που όταν τραγουδιούνται, δεν επιτρέπεται να συνοδεύονται με όργανα; Απ: Όχι, δεν έχουμε εμείς τέτοια. Πιθανώς να υπάρχουν αλλού αυτά, δεν ξέρω. Όλα τα τραγουδούσαμε. Όλες τις κοντυλιές τις τραγουδούσαμε. Ακόμα και τον Πηδηχτό, και γυρίσματα του Πηδηχτού παίζαμε και τραγουδούσαμε, και γρήγορα. Βέβαια ο Καλογερίδης, δεν ζει. Έχει ορισμένες κοντυλιές του που τραγουδιούνται, ορισμένες είναι λίγο πιο γρήγορες, δεν...και δεν βγαίνει να παίζεις λίγο πιο αργά την κοντυλιά για να γίνει και τραγουδιστική, ας πούμε. Σπ: Υπήρχε κάποιος συγκεκριμένος τρόπος για να τα μάθουν ή όλοι λέγανε, όλοι τραγουδούσανε; Απ: Κοιτάξτε, όλοι λέγανε τις μαντινάδες τους. Σπ: Υπήρχε κάποιος, δηλαδή, που ήταν πιο... Απ: Υπήρχανε παλιότερα ορισμένοι ριμαδόροι, που ήταν... Ερ: Κάνανε, ποτέ, αγώνες μεταξύ τους; Απ: Βεβαίως. Το κάτι άλλο. Να τραγουδάνε δυο ώρες συνέχεια, να λέει ο ένας, να απαντάει ο άλλος. Έχουν φύγει όλοι, όμως. Και δεν ξέρω και τι να χει σωθεί! Πάντως, αυτούς τους ανθρώπους τι το θέλεις, είναι... Ερ: Υπήρχανε περιπτώσεις, αυτοί οι αγώνες να μην είναι μόνο αγώνες γλεντιού ή ας το πούμε ενός ερωτικού παιχνιδιού που λέει ο ένας και 14

15 απαντάει ο άλλος πάνω σ ένα θέμα, αλλά να υπήρχαν έτσι κάποιοι αγώνες που γινόντουσαν για να βγάλει το άχτι του κανείς ή πικρίες; Απ: Ναι, ναι. Και για έρωτα μπορούσαν να μιλήσουνε, αλλά και για άλλα πράγματα, από αντίδραση ο ένας προς τον άλλον, να λογομαχήσουνε. Ερ: Δηλαδή, αν είχα εγώ μια πικρία μαζί σου, θα μπορούσαμε να λύσουμε έτσι τις διαφορές μας; Απ: Ναι, ναι, μπορούμε να...όχι απολύτως, ας πούμε, μπορούσε να πει κανένας έτσι, αλλά συνήθως ήταν ερωτικά. Γιατί όπως και να ναι, εμείς που δεν ζούσαμε στο χωριό, δεν είχαμε έτσι συναισθηματικούς δεσμούς με κορίτσια, αλλά τα παιδιά που μένανε στο χωριό... οπωσδήποτε δημιουργούνται ορισμένες σχέσεις μεταξύ των παιδιών, ερωτικής φύσεως. Αλλά την εποχή εκείνη, ήταν μόνο το μάτι και να πιάσεις το χεράκι. Περισσότερο... και να πεις και καμιά μαντινάδα, ε, και κανένα κοκκίνισμα και κάτω τα μάτια. Δεν είχε πολλά - πολλά. Πάντως ήτανε πιο ωραία η εποχή εκείνη, πιο ρομαντική. Συναισθηματικά, ήταν πιο ωραία. Ερ: Το γλέντι, το οποιοδήποτε γλέντι - είτε πανηγύρι ήταν αυτό, είτε το γλέντι το ερωτικό που λέγαμε προηγουμένως - ήταν μια ευκαιρία, έτσι, για... Απ: Για να συναντήσεις το κορίτσι σου. Ερ: Είχε κάποια άλλη σημασία το γλέντι, εκτός απ αυτό; Απ: Ή στην εκκλησία ή στο γλέντι να την δεις. Ερ: Δηλαδή, πέρα από ψυχαγωγία το γλέντι ή σημείο συνάντησης (ερωτικής συνάντησης, ας το πούμε γενικά), είχε κανέναν άλλον σκοπό το γλέντι, όπως το νιώσατε εσείς την εποχή εκείνη; Απ: Απλώς, περισσότερο συναισθηματικό. Αλλά και από την άλλη μεριά, όταν μαζευόμαστε η παρέα - της ηλικίας, ας πούμε, τα παιδιά - έτυχε να είμαστε καμιά εικοσαριά που μαζευόμαστε. Ερ: Είχε και τον χαρακτήρα της επίδειξης, να το πω έτσι; Απ: Της επίδειξης; Πιστεύω, ναι. Πιστεύω, ναι. Αν και την εποχή εκείνη, όλοι ήμαστε σ ένα καζάνι. 15

16 Ερ: Εννοείται, αλλά... Απ: Ε, λίγο περισσότερο ο ένας απ τον άλλον, ας πούμε, ναι. Ερ: Πώς εκδηλωνόταν αυτή η κοινωνική επίδειξη; Απ: Με καλύτερο ντύσιμο, με καλύτερα κοσμήματα... Ερ: Η μουσική έπαιζε κανέναν ρόλο; Δηλαδή, μήπως μπορούσε να είναι και μέσω της μουσικής, μέσω του τραγουδιού; Απ: Θα σας γελάσω. Δεν είχα διαπιστώσει κάτι τέτοιο. Ερ: Δηλαδή, θα μπορούσε - να πω ένα άλλο παράδειγμα, έτσι, πιο απτό - ένα παιδί το οποίο θεωρείται στο χωριό ότι είναι υψηλής τάξεως, π.χ. πιθανόν να είναι ο γιος του παπά ή ο γιος του τάδε με μεγάλη περιουσία, είναι ο πιο πολύφερτος γαμπρός και ενδιαφέρεται για μία κοπέλα. Και υπάρχει ένας άλλος, φτωχός, και ενδιαφέρεται κι αυτός για την ίδια κοπέλα. Και με το τραγούδι του ο φτωχός, καταφέρνει να του «φάει» την κοπέλα. Απ: Δεν έζησα τέτοια συναισθήματα προσωπικά εγώ, αλλά πιθανόν να συνέβαιναν. Τον χειμώνα δεν ασχολούμουν εγώ με άλλα πράγματα, εκτός από το διάβασμα. Οπότε το καλοκαίρι, κοίταζα πώς να ξεσκάσω ή πώς να διασκεδάσω έτσι, εντελώς, χωρίς ούτε καμιά πονηριά ούτε τίποτα. Απλώς να γλεντήσουμε, να πούμε την καντάδα μας, να πούμε την μαντινάδα μας. Ερ: Η μουσική της περιοχής αυτής, μήπως έχει κάποια έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που την διαχωρίζουν από τα υπόλοιπα διαμερίσματα της Κρήτης; Απ: Πιστεύω η μουσική της περιοχής έχει ορισμένα χαρακτηριστικά, τα οποία την ξεχωρίζουν όχι μόνο από τα άλλα μέρη της Κρήτης, αλλά και από άλλα μέρη της επαρχίας της Σητείας. Την περιοχή τη δικιά μου, την λέγανε Βορινά χωριά. Η μουσική, λοιπόν, των Βορινών χωριών είναι πολύ διαφορετική απ ό,τι είναι της Νότιας Κρήτης ή της Ανατολικής Κρήτης, συγνώμη, της Ανατολικής Σητείας. Και αν δείτε ή όταν μαγνητοφωνηθεί ο Μανόλης ο Φραγκούλης, παίζει εντελώς διαφορετικά απ ότι παίζω εγώ. 16

17 Ενώ ήμαστε συμμαθητές στο Γυμνάσιο και μαζί παίζαμε, αλλά εγώ είχα άλλα ακούσματα, άλλα ακούσματα είχε ο Μανόλης. Και πιστεύω, είναι πολύ έντονη η διαφορά μεταξύ των δύο, του παιξίματος του Μανόλη και του παιξίματος του δικού μου. Ερ: Αυτός πρέπει να είναι Μικρασιάτης. Έχει Μικρασιάτικο όνομα. Απ: Α, δεν ξέρω. Ερ: Βέβαια. Απ: Πάντως, είναι εντελώς διαφορετικές κοντυλιές. Ερ: Όταν λέτε διαφορετικές, εννοείτε ότι το άκουσμα είναι διαφορετικό, η τεχνική, τι; Απ: Διαφορετικό το άκουσμα. Δηλαδή, αν παίξουμε με τον Τσαγκαράκη, αν συγκρίνετε, αν ακούσετε τον Τσαγκαράκη και ακούσετε και εμένα, θα δείτε ότι υπάρχουν κοινά στοιχεία. Αν ακούσετε εμένα και ακούσετε και τον Φραγκούλη, θα δείτε ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά. Βλέπετε, είναι τα ακούσματα της περιοχής διαφορετικά. Στην Σητεία που ήμαστε εμείς, ήταν ο Γιάννης ο Δερμιτζάκης και κάπου, άλλα ακούσματα είχαν. Ενώ εμείς είχαμε άλλα. Ερ: Ο Δερμιτζάκης είχε επηρεάσει πολλούς καλλιτέχνες; Απ: Δε νομίζω. Ερ: Όχι. Γιατί; Απ: Θα σας γελάσω. Ερ: Το λέω αυτό, γιατί ο πιο γνωστός από τους Στειακούς καλλιτέχνες έξω από την Κρήτη, είναι ο Δερμιδογιάννης. Αυτό, βέβαια, μπορεί να οφείλεται και στους δίσκους που έβγαλε. Απ: Και στους δίσκους που έβγαλε. Ήτανε λεβέντης, χόρευε, έπαιζε, είχε μία παρουσία που ήτανε τιμή για την Σητεία ο Γιάννης ο Δερμιτζάκης. Ερ: Αλλά αυτό που είπατε τώρα, το έχω ακούσει και από άλλους και μου κάνει εντύπωση γιατί υπήρχαν δυο πλευρές. Υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος λόγος, ήταν θέμα προσωπικό, ήταν θέμα καλλιτεχνικό; 17

18 Απ: Όχι, όχι, δεν νομίζω να υπήρχε αυτό. Επειδή ήταν ο Γιάννης ο Δερμιτζάκης φίλος με τον πατέρα μου, πηγαίνοντας στο Γυμνάσιο εγώ - αλλά πήγαινα στην Πέμπτη τάξη του Γυμνασίου - τα τέσσερα πρώτα χρόνια τα πέρασα στον Άγιο Νικόλαο και είχα ακούσματα του Χριστοδουλάκη. Πηγαίνοντας στην Σητεία, πήγαινα στο μαγαζί που είχε ο Γιάννης ο Δερμιτζάκης και παρακολουθούσα. Ίσως τα ακούσματα που είχα εγώ, ήτανε διαφορετικά από αυτά που άκουγα από τον Γιάννη τον Δερμιτζάκη. Και δεν ξέρω, δεν πήρα τίποτα από τον Γιάννη τον Δερμιτζάκη. Όχι πως δεν ήτανε ωραία. Μια χαρά άνθρωπος ήτανε, πολλές φορές έπιασε την κιθάρα και παίξαμε μαζί, αλλά τα ακούσματά του ήταν κάτι διαφορετικό. Πάντως, αυτό που θέλω να ευχηθώ, είναι να μην σβήσει ποτέ η μουσική της Κρήτης, οι Στειακές κοντυλιές να μην σβήσουν ποτέ, είναι ωραίες. Αλλά πρέπει να συγκινούν. Και πρέπει να διαδοθούν για να συγκινούνται τα παιδιά. 18