Η χρήση δεικτών ως εργαλείο μέτρησης της βιωσιμότητας πόλεων

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η χρήση δεικτών ως εργαλείο μέτρησης της βιωσιμότητας πόλεων Μωραΐτη Αικατερίνη ΑΕΜ: 368 Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Βαγιωνά Δήμητρα ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 2014

2 Περιεχόμενα Περίληψη... 4 Abstract... 4 Εισαγωγή... 5 Κεφάλαιο 1: Η Βιώσιμη Ανάπτυξη Γενικά Η έννοια της Βιώσιμης Ανάπτυξης Οι αρχές της Βιώσιμης Ανάπτυξης Η αρχή της αειφορίας ή βιωσιμότητας και η χρήση δεικτών Η προσέγγιση της ΕΕ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη Η Βιωσιμότητα στον Αστικό Σχεδιασμό Βιώσιμη Πόλη Κεφάλαιο 2: Μέθοδοι μέτρησης της βιώσιμης ανάπτυξης Στοιχεία ενός συστήματος μέτρησης της βιωσιμότητας Η χρήση δεικτών Σύνθετοι Δείκτες Προσπάθειες για μέτρηση της βιωσιμότητας Εργασίες σε επίπεδο Περιφερειών και σε Τοπικό επίπεδο Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα πόλεων που χρησιμοποίησαν δείκτες για τον προσδιορισμόμέτρηση της βιωσιμότητας Εφαρμογή του συστήματος δεικτών Bogotá Cómo Vamos Information System στην πόλη της Μπογκοτά στην Κολομβία Εφαρμογή συστήματος δεικτών στην πόλη Buenos Aires της Αργεντινής Εφαρμογή συστήματος δεικτών στην πόλη Πόρτλαντ των Ηνωμένων Πολιτειών Εφαρμογή συστήματος δεικτών στην πόλη Kitakyushu στην Ιαπωνία Εφαρμογή συστήματος δεικτών στην πόλη Yangzhou της Κίνας Το παράδειγμα της πόλης του Seattle στις ΗΠΑ για μέτρηση της βιωσιμότητας Το παράδειγμα της πόλης του Λονδίνου στην Αγγλία με εφαρμογή δεικτών βιωσιμότητας αστικών ενεργειακών συστημάτων (UES) Το παράδειγμα της πόλης Beer-Sheva στο Ισραήλ με εφαρμογή συστήματος δεικτών βιωσιμότητας Το παράδειγμα της πόλης Saskatoon στον Καναδά με χρήση δεικτών αστικής βιωσιμότητας Το παράδειγμα της πόλης της Θεσσαλονίκης με χρήση δεικτών αειφορίας Κεφάλαιο 5: Συμπεράσματα [2]

3 Βιβλιογραφία Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία Ελληνική Βιβλιογραφία [3]

4 Περίληψη Οι επιπτώσεις της υποβάθμισης του περιβάλλοντος και της εξάντλησης των φυσικών πόρων, καθώς και η αυξανόμενη πολυπλοκότητα των ζητημάτων που συνδέονται µε το περιβάλλον και την ανάπτυξη, έχουν οδηγήσει σε ένα αυξημένο ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Μια από τις κοινές πρακτικές εφαρμογές που σχετίζεται με το ζήτημα της βιώσιμης ανάπτυξης είναι η δημιουργία δεικτών αξιολόγησης και συνεχούς παρακολούθησης της βιωσιμότητας σε ένα χωρικό σύστημα. Οι δείκτες έχουν προκύψει τα τελευταία χρόνια ως ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο στην προσπάθεια για εφαρμογή της αειφόρου ανάπτυξης, αξιολόγησης των πρακτικών προς αυτή την κατεύθυνση αλλά και αποσαφηνισμού των εννοιών και των παραµέτρων που εμπλέκονται. Η χρήση δεικτών συνεισφέρει τόσο στην αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης όσο και στις προβλέψεις των επόμενων χρόνων. Η παρούσα ερευνητική εργασία επιχειρεί να συμβάλει στη διερεύνηση και αποσαφήνιση των εννοιών και παραμέτρων της βιώσιμης ανάπτυξης και αειφορίας καθώς και στη μελέτη δεικτών παραθέτοντας διάφορα παραδείγματα εφαρμογής στο επίπεδο των πόλεων. Μέσα από τα εφαρμοσμένα παραδείγματα αναδεικνύονται διαφορετικές τεχνικές που αφορούν τις συγκεκριμένες ανάγκες της κάθε πόλης για βιωσιμότητα και παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα τους. Abstract The impact of environmental degradation, the depletion of natural resources and the increasing complexity of the issues related to environment and development increase the interest of international community for sustainable development. One of the most common practical applications related to sustainable development is the creation of indicators for evaluation and continuous monitoring of sustainability in a spatial system. Indicators have emerged in recent years as a very useful tool in effort to apply sustainable development, to evaluate practices in this direction and also clarify definitions and parameters involved. The use of indicators contributes both to survey the current situation as well as to forecast the coming years. This research paper attempts to contribute in the investigation and clarification of definitions and parameters of sustainable development and sustainability as well as to study indicators by quoting several case studies. Through the applied examples, different techniques that relate to the specific needs of each city for sustainability are highlighted and useful results are presented. Λέξεις κλειδιά Key words 1. Βιώσιμη Ανάπτυξη 1.Sustainable development 2. Βιωσιμότητα Πόλεων 2.Cities sustainability 3. Δείκτες/ Συστήματα Δεικτών 3.Indicators/ Indicators system [4]

5 Εισαγωγή Η πρόκληση για τις πόλεις να συμμετάσχουν σε βέλτιστες πρακτικές για τον αειφόρο σχεδιασμό έχει αυξηθεί. Η βιωσιμότητα και ο αειφόρος πολεοδομικός σχεδιασμός είναι μεν μια νέα έννοια όχι όμως άγνωστη και αποτελεί μια πραγματικότητα που πρέπει να αντιμετωπιστεί από πόλεις σε όλο τον κόσμο. Έναυσμα για την επιλογή του θέματος υπήρξε η ανάγκη για διερεύνηση της σημασίας και χρήσης δεικτών βιωσιμότητας που χρησιμοποιούνται στις σύγχρονες μελέτες και εφαρμόζονται από σύγχρονες πόλεις. Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας πραγματοποιείται μια εκτενής αναφορά στον ορισμό και στις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης καθώς και τη θέση της ΕΕ στο συγκεκριμένο ζήτημα. Επίσης, αναφέρεται η σύνδεση της βιωσιμότητας και του αστικού σχεδιασμού καθώς όλο και περισσότερες πόλεις έχουν αποφασίσει να ακολουθήσουν μια πιο ολιστική προσέγγιση και να υιοθετήσουν ένα βιώσιμο σχέδιο για τις πόλεις τους. Συνεχίζοντας, στο δεύτερο κεφάλαιο αναφέρονται οι προσπάθειες μέτρησης της βιωσιμότητας καθώς και οι κατηγορίες του συστήματος δεικτών που αφορούν κοινωνικούς, οικονομικούς και περιβαλλοντικούς δείκτες. Στο τρίτο κεφάλαιο παρατίθεται ένας συγκεντρωτικός πίνακας, ο οποίος προκύπτει από τη βιβλιογραφική αναζήτηση μελετών που ασχολούνται με τη δημιουργία συστημάτων δεικτών στο επίπεδο των πόλεων. Καταγράφεται ο αριθµός των δεικτών που χρησιμοποιούνται, οι πόλεις στις οποίες εφαρμόζονται, ο τίτλος και οι συγγραφείς της μελέτης καθώς και οι τομείς στους οποίους εφαρμόζεται το κάθε σύστημα δεικτών. Τέλος, παρουσιάζονται παραδείγματα πόλεων με δείκτες αειφορίας που στοχεύουν στην παρακολούθηση της επιτυχίας των σχεδίων βιωσιμότητάς τους. Γίνεται αναλυτική περιγραφή των δεικτών ώστε να γίνει κατανοητή η μεθοδολογία και ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούνται οι δείκτες. [5]

6 Κεφάλαιο 1: Η Βιώσιμη Ανάπτυξη 1.1. Γενικά Η σημερινή εποχή χαρακτηρίζεται από σημαντικές ανακατατάξεις, αμφισβητήσεις και μεγάλα κοινωνικά προβλήματα. Όλες οι τοπικές κοινωνίες οραματίζονται ένα καλύτερο αύριο, μια ποιότητα ζωής που θα ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις αλλά και στις προσδοκίες των πολιτών για ένα βιώσιμο περιβάλλον, με υγεία, άνεση και χρηστικότητα (Τριανταφύλλου, 2010). Όσον αφορά στην Ευρώπη, η οποία χαρακτηρίζεται πρωτίστως αστική, περιλαμβάνει κάποιες από τις λαμπρότερες πόλεις που δημιούργησε η ανθρωπότητα. Ο Braudel ονομάζει αυτές τις πόλεις «θερμοκήπια του πολιτισμού» και ο Levi Strauss «αντικείμενα της φύσης και θέματα πολιτισμού». Στη δεκαετία του 1990, οι πόλεις αναδεικνύονται ως τα πιο πολύπλοκα και δυναμικά ανθρώπινα οικοσυστήματα και όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης είναι «Built Politics». Στα μέσα του 20 ου αιώνα, η παραδοσιακή πόλη μετατρέπεται σε ένα κέντρο-περιφέρεια, ένα δίκτυο αποτελούμενο από δίκτυα μέσα σε ένα καθολικό δίκτυο ( Mega and Pedersen, 1998). Στην αυγή του 21 ου αιώνα, οι πόλεις εμφανίζονται ισχυρότερες στην ευρωπαϊκή σκηνή και παραμένουν τα κύρια κέντρα της οικονομικής δραστηριότητας, της καινοτομίας και του πολιτισμού. Η παγκοσμιοποίηση πυροδοτεί διαδικασίες αλλαγής οι οποίες δεν επηρεάζονται από τις τοπικές κοινότητες αλλά μπορούν να τις αναμορφώσουν παρά τη θέλησή τους ( Mega and Pedersen, 1998). Ο D. Harvey (1991) σε ένα έγγραφο με τίτλο «From Place to Space and Back Again» προτείνει την ενίσχυση της κοινωνικής θέσης ως τον καλύτερο τρόπο αντιμετώπισης των νέων προκλήσεων που προκύπτουν με την παγκοσμιοποίηση. Μια βιώσιμη πόλη είναι εκείνη που θα καταφέρει να εξισορροπεί τις οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικό-πολιτιστικές προόδους μέσα από τις διαδικασίες της ενεργού συμμετοχής των πολιτών ( Mega and Pedersen, 1998). Συνεπώς, η βιώσιμη ανάπτυξη αναδεικνύεται ως ένα από τα πρωτεύοντα θέματα καθώς η οικονομική μεγέθυνση πραγματοποιήθηκε εις βάρος του φυσικού περιβάλλοντος και η κοινωνική διάσταση της ανάπτυξης έμεινε στο περιθώριο. Επομένως, είναι απαραίτητος ο άμεσος επαναπροσανατολισμός της μεγέθυνσης μέσα από περιβαλλοντικά φιλικά μονοπάτια και με ταυτόχρονη ανάπτυξη της κοινωνικής διάστασης έτσι ώστε να μην τεθούν σε κίνδυνο οι μελλοντικές δυνατότητες ανάπτυξης (Πατσιάς, 2012) Η έννοια της Βιώσιμης Ανάπτυξης Η έννοια της αειφορίας έχει γίνει αναπόσπαστο μέρος του έργου της ανάπτυξης από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και έχει εξελιχθεί τα τελευταία 25 χρόνια από την Επιτροπή Brundtland. Ο καθορισμός της βιωσιμότητας δεν είναι απλή υπόθεση, δεδομένου ότι είναι μια ευρεία και βαθιά έννοια που εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Προκειμένου να δημιουργηθεί μια βάση για την κατανόηση και της βιωσιμότητας καθώς και τη δημιουργία δεικτών, είναι σημαντικό να γίνει κατανοητός ο πλέον αποδεκτός ορισμός της Βιώσιμης Ανάπτυξης, ο οποίος προέκυψε από τις εργασίες της Επιτροπής Brundtland και έχει υιοθετηθεί ευρέως από τα Ηνωμένα Έθνη, τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) και την Παγκόσμια Τράπεζα (CIDA, 2012). Στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 1987 παραδόθηκε η αναφορά με τίτλο «Το Κοινό μας Μέλλον» γνωστή και ως Brundtland report, στην οποία η βιώσιμη ανάπτυξη ορίζεται ως: η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες της παρούσας γενιάς χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιούν τις δικές τους ανάγκες (Συμβούλιο για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, 2014). [6]

7 Περιέχει δύο βασικές έννοιες : Η χρήση δεικτών ως εργαλείο μέτρησης της βιωσιμότητας πόλεων Την έννοια των «αναγκών», ιδίως τις βασικές ανάγκες του φτωχού πληθυσμού του κόσμου, στις οποίες πρέπει να δοθεί επιτακτικά προτεραιότητα Την ιδέα των περιορισμών που επιβάλλονται από την κατάσταση της τεχνολογίας και της κοινωνικής οργάνωσης έτσι ώστε το περιβάλλον να έχει την ικανότητα να αντιμετωπίσει τις σημερινές και τις μελλοντικές ανάγκες (CIDA, 2012) Ο όρος ανάπτυξη αναφέρεται στους απαραίτητους κοινωνικό-οικονομικούς μετασχηματισμούς οι οποίοι οδηγούν σε μια πιο επιθυμητή κατάσταση, δηλαδή σε μια διαδικασία, και όχι σε μία κατάσταση μιας συγκεκριμένης χρονικής στιγμής. Ως εκ τούτου, ο ορισμός της ανάπτυξης περιλαμβάνει όχι μόνον τους στόχους αλλά και τα μέσα με τα οποία θα επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί. Ο όρος ανάπτυξη στηρίζεται σε ηθική βάση καθώς συμπεριλαμβάνει στόχους όπως η ισότητα και εμπεριέχει ποιοτικά και όχι μόνο ποσοτικά στοιχεία (Πατσιάς, 2012). Επομένως η ανάπτυξη δεν είναι δυνατόν να μετρηθεί ως χρηματική αξία και μόνον. Ως εκ τούτου ο όρος ανάπτυξη είναι πολύ πιο ευρύς από την οικονομική μεγέθυνση, περιλαμβάνοντας, όπως αναφέρουν και οι Pearce, Markandya και Barbier (1989), πέρα από την οικονομική και την κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη λαμβάνοντας υπόψη το φυσικό περιβάλλον. Από τον ορισμό της ανάπτυξης προκύπτει ότι η μέτρησή της θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει έναν μεγάλο αριθμό δεικτών. Στην κατεύθυνση αυτή αναπτύχθηκαν στην δεκαετία του 1960 οι αποκαλούμενοι «κοινωνικοί δείκτες» ενώ αργότερα περιελήφθησαν και «περιβαλλοντικοί δείκτες» ενώ κατά την τελευταία δεκαετία γίνονται συστηματικές προσπάθειες για την ανάπτυξη κοινώς αποδεκτών «δεικτών βιώσιμης ανάπτυξης» (Πατσιάς, 2012) Οι αρχές της Βιώσιμης Ανάπτυξης Η βιώσιμη ανάπτυξη είναι μια δυναμική διαδικασία η οποία ισορροπεί τα τοπικά, κοινωνικά, οικονομικά και οικολογικά συστήματα των κοινοτήτων που επιδιώκουν να προστατεύσουν τις φυσικές διαδικασίες και πόρους για τις μελλοντικές γενιές. Η αλλαγή νοοτροπίας, ηθικών αξιών, νομοθετικού πλαισίου και επιστημονικής προσέγγισης δεν είναι εύκολη. Η βιωσιμότητα απαιτεί αλλαγή βαθιά ριζωμένων αντιλήψεων που μετατρέπονται σε πλήθος καθημερινών επιλογών σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο (Δεκλερής, 2003; Πατσιάς, 2012). Επομένως το γενικό πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης διαμορφώνεται με βάση δώδεκα θεμελιώδεις αρχές: 1. Αρχή της Δημόσιας Οικολογικής Τάξης: Η βιώσιμη ανάπτυξη αποτελεί ευθύνη του κράτους και δεν αφήνεται στη λειτουργία της αγοράς. 2. Αρχή της Βιωσιμότητας: Διατήρηση του φυσικού κεφαλαίου και απαγόρευση κάθε μείωσης ή υποβάθμισης. 3. Αρχή της Φέρουσας Ικανότητας: Διατήρηση της σταθερής κατάστασης των οικοσυστημάτων με ανάπτυξη που βρίσκεται κάτω από τα όρια αντοχής τους. 4. Αρχή της Υποχρεωτικής Αποκατάστασης διαταραχθέντων οικοσυστημάτων: Αποκατάσταση του απολεσθέντος φυσικού κεφαλαίου. 5. Αρχή της Βιοποικιλότητας: Διατήρηση της βιοποικιλότητας που θεωρείται κριτήριο και παράγοντας ευρωστίας των οικοσυστημάτων 6. Αρχή της κοινής φυσικής κληρονομιάς: Τα κοινά φυσικά αγαθά δεν επιτρέπεται να ιδιοποιηθούν και η κοινή χρήση τους να περιορισθεί ή να καταργηθεί. 7. Αρχή της Ήπιας Ανάπτυξης των Ευπαθών Οικοσυστημάτων: Στα ευπαθή οικοσυστήματα (δάση, ακτές, βουνά, μικρά νησιά, τοποθεσίες φυσικού κάλους) [7]

8 επιτρέπεται «ήπια» ανάπτυξη που ορίζεται κατά περίπτωση, ώστε να μην επιβαρύνει το περιβάλλον υπέρμετρα. 8. Αρχή της Χωρονομίας: Επιβάλλεται ο συνολικός σχεδιασμός και χωροταξικός σχεδιασμός των δραστηριοτήτων, ώστε να εξασφαλίζεται η διατήρηση της φέρουσας ικανότητας των οικοσυστημάτων. 9. Αρχή της Πολιτιστικής Κληρονομιάς: Διατήρηση των σπουδαιότερων πολιτιστικών στοιχείων (μνημεία, αρχιτεκτονικά σύνολα, τόποι). 10. Αρχή του Βιώσιμου Αστικού Περιβάλλοντος: Διατήρηση της ποιότητας ζωή στις πόλεις και αναχαίτιση της ανάπτυξης μεγαλουπόλεων. 11. Αρχή προστασίας του Φυσικού Κάλλους: Διατήρηση και προστασία του τοπίου με παρεμβάσεις που δεν το αλλοιώνουν. 12. Αρχή της Οικολογικής Συνείδησης: Καθιέρωση της οικολογικής συνείδησης των πολιτών που είναι και οι προστάτες του περιβάλλοντος. Για σωστή και αποδοτική εφαρμογή των αρχών αυτών θα πρέπει να επιλυθούν οι συγκρούσεις τριών συμφερόντων: της οικονομικής ανάπτυξης, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της προστασίας του περιβάλλοντος, τα οποία είναι αλληλοεξαρτώμενα Η αρχή της αειφορίας ή βιωσιμότητας και η χρήση δεικτών Με τον όρο Αειφόρος Ανάπτυξη γίνεται προσπάθεια να προσεγγιστεί το ζήτημα της κατεύθυνσης που θα πρέπει να λάβει η ανάπτυξη για να συνθέσει όλες τις διαστάσεις της σε πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, τεχνικό/τεχνολογικό και πολιτισμικό επίπεδο έτσι ώστε να καταστεί βιώσιμη. Ένας από τους πιο διαδεδομένους ορισμούς για την Αειφόρο Ανάπτυξη είναι αυτός που αναφέρθηκε προηγουμένως και δόθηκε από την Παγκόσμια Επιτροπή Περιβάλλοντος και Ανάπτυξης (WCED, 1987). Η εκτίμηση της αειφορίας βασίζεται σε δείκτες για την αποτίμηση της ανθρώπινης ανάπτυξης και της κατάστασης του περιβάλλοντος. Ο κάθε δείκτης παρέχει πληροφορία σχετικά με την κατάσταση ή την τάση κάποιων τμημάτων των ανθρωπογενών ή οικολογικών συστημάτων. Οι δείκτες είναι απαραίτητοι για τη λήψη αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα καθώς παρέχουν πληροφορίες που στοχεύουν στη βιώσιμη ανάπτυξη και μετρούν την πρόοδο προς αυτή. Η αξία των δεικτών ως εργαλεία πολιτικής ενισχύεται όταν χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με τους στόχους που έχουν τεθεί ως τμήμα των διαφόρων εθνικών πολιτικών σχετικών με τη βιώσιμη ανάπτυξη (Κουλουμπής, 2007; Pearce & Atkinson, 1998). Το συνέδριο του Rio υπήρξε η αρχή για την παγκόσμια διάδοση της έννοιας της βιώσιμης ή αειφόρου ανάπτυξης. Τα αποτελέσματα αυτού του Συνεδρίου ήταν (Τριανταφύλλου, 2010): Η Διακήρυξη του Rio για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη Η Συνθήκη για την Κλιματολογική Αλλαγή Η Συνθήκη για τη Βιολογική Ποικιλότητα Η Διατήρηση και η Βιώσιμη Ανάπτυξη όλων των τύπων των δασών Η Agenda 21 Οι προσπάθειες να βρεθούν κατάλληλα μέτρα μέτρησης της βιωσιμότητας χρονολογούνται από το 1980 όταν η Επιτροπή Brundtland εισήγαγε το θέμα ως ένα από τα σημαντικότερα αντικείμενα χρήσης για τη λήψη πολιτικών αποφάσεων. Στη διάσκεψη του Ρίο για το περιβάλλον το 1992 ψηφίστηκε η Agenda 21, ένα διεθνές σχέδιο δράσης για την βιώσιμη ανάπτυξη. Ο πληθυσμός, η κατανάλωση και η τεχνολογία αποτελούν τις κύριες κινητήριες δυνάμεις της περιβαλλοντικής αλλαγής σύμφωνα με την Agenda 21. Ως εκ τούτου, προσφέρει πολιτικές και προγράμματα για την επίτευξη βιώσιμης ισορροπίας μεταξύ [8]

9 αυτών των δυνάμεων. Οι πολιτικές θα πρέπει να καθοδηγούνται από τις κυβερνήσεις, με ευρεία συμμετοχή των μη κυβερνητικών οργανώσεων και του κοινού, όπως επίσης και με συνεργασίες με διεθνείς οργανισμούς και επιχειρήσεις. Η Agenda 21 έχει 40 κεφάλαια και χωρίζεται σε τέσσερις βασικές ενότητες όπου καθεμία παρέχει μια λίστα με τις προτεινόμενες ενέργειες που απαιτούνται προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της βιώσιμης ισορροπίας (The Earth Summit's Agenda for Change, 2014). Οι τέσσερις ενότητες είναι οι εξής: 1. Κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις: Επικεντρώνεται στην καταπολέμηση της φτώχειας, ιδίως για τις αναπτυσσόμενες χώρες, στην αλλαγή των προτύπων κατανάλωσης, στην προαγωγή της υγείας, στην αλλαγή του πληθυσμού και στη βιώσιμη διευθέτηση κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. 2. Διατήρηση και διαχείριση των πόρων για την ανάπτυξη: Περιλαμβάνει την προστασία της ατμόσφαιρας, την καταπολέμηση της αποψίλωσης των δασών, την προστασία των ευαίσθητων οικοσυστημάτων, τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, τον έλεγχο της ρύπανσης και τη διαχείριση της βιοτεχνολογίας και των ραδιενεργών αποβλήτων. 3. Ενίσχυση του ρόλου των ομάδων, όπως τα παιδιά και οι νέοι, οι γυναίκες, οι ΜΚΟ, οι τοπικές αρχές, οι επιχειρήσεων και οι εργαζόμενοι, καθώς και των αυτόχθονων πληθυσμών, την κοινότητά τους και τους αγρότες. 4. Μέσα εφαρμογής, συμπεριλαμβανομένης της επιστήμης, της μεταφοράς τεχνολογίας, της εκπαίδευσης, των διεθνών οργανισμών και των χρηματοδοτικών μηχανισμών (CIDA, 2012) Επίσης, προτείνεται η ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων έτσι ώστε η ευημερία των μελλοντικών γενεών να παραμένει στο ίδιο επίπεδο με εκείνη των προηγούμενων. Αναφέρεται ακόμη ότι πρέπει να αναπτυχθούν Σύνθετοι Δείκτες Βιώσιμης Ανάπτυξης, ώστε να δημιουργηθεί μια βάση πάνω στην οποία να στηρίζεται η διαδικασία λήψης αποφάσεων. Εξάλλου η χρησιμότητα των σύνθετων δεικτών στην ποσοτικοποίηση φαινομένων, στην ανάδειξη της σχέσης αιτίου- αποτελέσματος, στην εύκολη σύγκριση μεταξύ διαφορετικών ετών και περιοχών και στην ενημέρωση του κοινού, είναι γνωστή (Καλοδημίδης, 2011). Η προσέγγιση για την επιλογή των δεικτών γενικά εμπίπτει σε δύο γενικές κατηγορίες, topdown (πάνω προς τα κάτω) ή bottom-up (κάτω προς τα πάνω). Η top-down προσέγγιση σημαίνει ότι οι φορείς χάραξης πολιτικής καθορίζουν τους στόχους και τους δείκτες, τα δεδομένα που συλλέγονται είναι συνήθως ιδιαίτερα τεχνικά και απαιτούν από τους εμπειρογνώμονες να τα ερμηνεύσουν. Η bottom-up προσέγγιση είναι βασισμένη στην κοινότητα και περιλαμβάνει εκτεταμένες διαβουλεύσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη για την επιλογή των κατάλληλων δεικτών. Η βασική διαφορά των δύο προσεγγίσεων είναι η πολυπλοκότητα. Οι top-down μέθοδοι περιλαμβάνουν περισσότερα εργαλεία που επιτρέπουν μεγαλύτερο βάθος ανάλυσης, ενώ οι διαδικασίες bottom-up είναι πιο βασικές και γενικές. Ανάλογα την περίσταση είναι δυνατόν να συνδυαστούν οι προσεγγίσεις για να δημιουργήσουν ένα υβριδικό μοντέλο προσέγγισης. Αυτές οι δύο προσεγγίσεις αντανακλούν την ανάγκη να αναπτυχθούν δείκτες που θα βασίζονται σε ακριβή επιστημονικά δεδομένα, καθώς και δείκτες που θα είναι εύκολα κατανοητοί για το κοινό και τους πολιτικούς ιθύνοντες (CIDA, 2012) Η προσέγγιση της ΕΕ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μετά την θέση που κράτησε στην διάσκεψη του Γιοχάνεσμπουργκ η οποία ήταν ανεπιτυχής καθώς η βιώσιμη ανάπτυξη έχανε έδαφος έναντι της οικονομικής μεγέθυνσης, έχοντας αναλάβει ένα ρόλο πρωτοπόρου σε παγκόσμιο επίπεδο και έχοντας [9]

10 ασκήσει μεγάλη πίεση για την υιοθέτηση συγκεκριμένων και φιλόδοξων στόχων, καλείται πλέον αφενός να υλοποιήσει άμεσα τους στόχους που έχουν τεθεί και συγχρόνως να κινηθεί πέραν αυτών (π.χ. σε θέματα όπως η κλιματική αλλαγή), αποδεικνύοντας εμπράκτως ότι αποτελεί µία δυναμική κοινότητα ευαισθητοποιημένη σε θέματα περιβάλλοντος. Για να το επιτύχει αυτό η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να προσέξει ιδιαίτερα δύο παραμέτρους (Παπαϊωάννου- Μαυροειδής, 2005): i. τις δράσεις που πραγματοποιούνται στο εσωτερικό της ΕΕ, καθώς χρειάζονται αρκετές δράσεις για την υλοποίηση των στόχων και δεσμεύσεων µε έμφαση στην ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών παραμέτρων στις τομεακές προτεραιότητες ii. να µην αποξενωθεί και απομονωθεί από την υπόλοιπη διεθνή κοινότητα, κρατώντας έναν ρόλο καθαρά "ελιτίστικο" και αποξενωμένο από τα ιδιαίτερα καθημερινά προβλήματα της παγκόσμιας κοινότητας έξω από αυτήν όπως ο υποσιτισμός, η εξάπλωση των ασθενειών, οι πολύ χαμηλού ρυθμοί ανάπτυξης Η ΕΕ έχει συγκεκριμένα μέσα τα οποία είναι οι στρατηγικές που θα καθορίσουν την πορεία της βιώσιμης ανάπτυξης στην ευρωπαϊκή κοινότητα όπως είναι οι παρακάτω: Στρατηγική για την αειφόρο χρήση των φυσικών πόρων: Καθορίζονται οι κατευθύνσεις της δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για την επόμενη 25ετία για αποδοτικότερη και αειφόρο χρήση των φυσικών πόρων καθ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Στόχος της στρατηγικής είναι ο περιορισμός των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που έχει η χρήση των φυσικών πόρων (εξάντληση και ρύπανση) ενώ παράλληλα τηρούνται οι στόχοι που όρισε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας για την οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση. Στη συγκεκριμένη στρατηγική εμπλέκονται όλοι οι τομείς οι οποίοι καταναλώνουν πόρους ώστε να βελτιωθεί η αποδοτικότητα των πόρων, να περιοριστούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις και να υποκατασταθούν οι εξαιρετικά ρυπογόνοι πόροι με εναλλακτικές λύσεις (Καλοδημίδης, 2011; europa, 2014). Στρατηγική για την πρόληψη και την ανακύκλωση αποβλήτων: Η συγκεκριμένη στρατηγική χαράσσει τις κατευθύνσεις της δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και περιγράφει τα μέτρα για βελτιωμένη διαχείριση των αποβλήτων. Στόχος είναι να μειωθούν οι αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις των αποβλήτων καθ όλο τον κύκλο ζωής τους, από την παραγωγή μέχρι την τελική διάθεση τους, μέσω της ανακύκλωσης. Τα απόβλητα αντιμετωπίζονται όχι μόνο ως πηγή ρύπανσης αλλά και ως ενδεχόμενος πόρος προσφερόμενος για εκμετάλλευση (Καλοδημίδης, 2011; europa, 2014). Σχέδιο δράσης για τις περιβαλλοντικές τεχνολογίες: Αναφέρεται σε τεχνολογίες που στοχεύουν στον περιορισμό της ρύπανσης, σε λιγότερα ρυπογόνα προϊόντα και υπηρεσίες και σε αποδοτικά μέσα διαχείρισης των πόρων. Αυτές οι οικολογικές τεχνολογίες μπορούν να εφαρμοστούν σε όλους τους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας, καθώς περιορίζουν το κόστος μειώνοντας την κατανάλωση πόρων και ενέργειας και συνεπώς αυξάνουν την ανταγωνιστικότητα δημιουργώντας παράλληλα λιγότερα απόβλητα και εκπομπές (Καλοδημίδης, 2011; europa, 2014). Πρόγραμμα- πλαίσιο για την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα ( ) [10]

11 Το εν λόγω πλαίσιο για την καινοτομία και ανταγωνιστικότητα (CIP) στοχεύει στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και του δυναμικού καινοτομίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και οι δράσεις του αποβλέπουν στη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, σε περισσότερες θέσεις εργασίας και στην ανάπτυξη της κοινωνίας της γνώσης (Καλοδημίδης, 2011; europa, 2014). Πρόγραμμα για τις καθαρές και ανταγωνιστικές μικρού και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις: Οι μικρού και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις αντιπροσωπεύουν περίπου το 99% όλων των επιχειρήσεων και το 57% της οικονομικής προστιθέμενης αξίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Όμως όσον αφορά τη νομοθεσία σε θέματα περιβάλλοντος, δεν εφαρμόζεται από τις επιχειρήσεις είτε γιατί δεν φθάνουν το όριο ώστε να ενεργοποιηθεί η εφαρμογή της νομοθεσίας είτε γιατί δεν γνωρίζουν τις επιπτώσεις στο περιβάλλον που αφορούν τη δραστηριότητά τους. Για να μπορέσουν αυτές οι επιχειρήσεις να υιοθετήσουν βιώσιμους τρόπους παραγωγής και εμπορικές πρακτικές, η Επιτροπή καταρτίζει πρόγραμμα συνδρομής τ οποίο αποσκοπεί στην τήρηση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας από τις μικρομεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις μειώνοντας το κόστος συμμόρφωσης, στην αύξηση της οικο- απόδοσης των επιχειρήσεων καθώς και στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους και της οικο- καινοτομίας. Το εν λόγω πρόγραμμα δράσης περιλαμβάνει τη βελτίωση της νομοθεσίας, την προσαρμογή των εργαλείων περιβαλλοντικής διαχείρισης, τη χρηματοδοτική στήριξη στις επιχειρήσεις, την ανάπτυξη των τοπικών ικανοτήτων καθώς και την επικοινωνία για την ενημέρωση (Καλοδημίδης, 2011; europa, 2014) Η Βιωσιμότητα στον Αστικό Σχεδιασμό Οι πόλεις ή αλλιώς οι αστικές ανεπτυγμένες περιοχές με μεγάλο πληθυσμό είναι σημαντικές καθώς η ανθρώπινη κοινωνική και οικονομική δραστηριότητα συγκεντρώνεται εκεί (Mori and Christodoulou, 2012). Τα κτίρια και το δομημένο περιβάλλον είναι τα εξ ορισμού στοιχεία του αστικού περιβάλλοντος. Προσδίδουν σε μια πόλη χαρακτήρα, αποτελούν σημεία αναφοράς, τα οποία δίνουν ταυτότητα στο χώρο της και καθιστούν τα μέρη της πόλο έλξης για να ζει και να εργάζεται ο άνθρωπος. Συγκεκριμένα, στην Ευρώπη, ο κόσμος περνά σχεδόν το 90% του χρόνου του μέσα σε κτίρια (Τριανταφύλλου, 2010). Οι πόλεις διαδραματίζουν ένα σημαντικό ρόλο στην κοινωνική και οικονομική δραστηριότητα αλλά έχουν κακές επιδόσεις όσον αφορά το περιβαλλοντικό ζήτημα λόγω των εξωτερικών παραγόντων (Mori and Christodoulou, 2012). Η ταχεία αστικοποίηση είναι συχνά εις βάρος της απώλειας των πολύτιμων οικοσυστημάτων και εδαφών για την ικανοποίηση των αστικών απαιτήσεων. Επιπλέον, αν οι τρέχουσες και οι μελλοντικές αστικές περιοχές συνεχίζουν την ίδια κατανάλωση πόρων, χωρίς να προβλέπουν τις μελλοντικές ανάγκες, τα σοβαρά περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα θα κάνουν την εμφάνιση τους. Ως εκ τούτου, οι διεθνείς οργανισμοί έχουν διαπράξει μεγάλες προσπάθειες για την προώθηση των βιώσιμων πρακτικών αστικοποίησης και σήμερα η αποστολή απευθύνεται σε ευρύ κοινό μεταξύ των διαφόρων επιστημονικών κλάδων (Shen et al, 2011) Στο σχήμα 1.1 παρουσιάζονται οι αστικές βιώσιμες διαστάσεις ώστε να γίνει κατανοητή η αλληλεπίδραση του αστικού χώρου με το περιβάλλον. Στην έκθεση Brundtland (WCED, 1987) αναφέρεται ότι πολλά περιβαλλοντικά προβλήματα έχουν ένα τόπο προέλευσης, ενώ η παγκόσμια περιβαλλοντική υποβάθμιση εκδηλώνεται συχνά και σε τοπικό επίπεδο (Finco and Nijkamp, 2001). Είναι σημαντική η αξιολόγηση της βιωσιμότητας στις πόλεις προκειμένου να γίνει κατάλληλη διαχείριση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα σε αυτές. Η τοπική και αστική διάσταση της αειφορίας γίνονται όλο και πιο επικρατής στη διεθνή βιβλιογραφία και ο ορισμός των [11]

12 τοπικών ειδικών δεικτών στο αστικό περιβάλλον συγκεντρώνει μεγάλο ενδιαφέρον (Scipioni et al, 2009). Στην Παγκόσμια Συνδιάσκεψη του 1992 αναγνωρίσθηκε ότι οι κατά τόπους δήμοι έχουν ιδιαίτερο ρόλο να διαδραματίσουν στην επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης και καταρτίσθηκε η Τοπική Agenda 21 (LA 21). Η Ατζέντα καλεί τους δήμους να καταστρώσουν στρατηγικές για την αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής τους, οι οποίες θα προέλθουν από το διάλογο με τους δημότες τους, τις επιχειρήσεις και άλλους παράγοντες. Η Ευρώπη είναι παγκοσμίως πρωτοπόρος στην Agenda LA 21 με περισσότερους από δήμους που έχουν δεσμευθεί να συμμετέχουν στη διαδικασία αυτή. Η πληροφόρηση που έρχεται από το ερευνητικό έργο της Τοπικής Agenda 21 για την Αυτοαξιολόγηση των Τοπικών Αρχών, στην οποία συμμετέχουν περισσότερες από 250 τοπικές αρχές από όλη την Ευρώπη, είναι ότι η διαδικασία LA 21 αποδείχθηκε εξαιρετικά αποτελεσματική στην αλλαγή συμπεριφοράς, την κατανόηση και την πρακτική σε τοπικό επίπεδο, καθώς και στην καλύτερη εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας (Λέκα, 2012). Συνεπώς, η οικοδόμηση των πόλεων και των σύγχρονων κτιρίων οφείλει να ανταποκριθεί στις περιβαλλοντικές προκλήσεις με σκοπό να μπορέσει να απορροφήσει την αστική ανάπτυξη προστατεύοντας το φυσικό κεφάλαιο και να προσφέρει και πάλι ευκαιρίες, χωρίς ωστόσο να θέτει σε κίνδυνο την ευημερία των μελλοντικών γενεών (Λέκα, 2012). Η μορφολογία, ο προσανατολισμός, το κλίμα είναι μερικές από τις παραμέτρους που λαμβάνονται υπόψη από την αρχή ώστε το κτίριο να επιτύχει μέγιστες συνθήκες άνεσης με όσο το δυνατόν λιγότερη κατανάλωση ενέργειας καθώς σήμερα οι καταστροφικές συνέπειες της ρύπανσης- μόλυνσης του περιβάλλοντος και η συνεχής αύξηση του κόστους πρώτων υλών έχει κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου σε παγκόσμιο επίπεδο. Η αλλαγή στον τρόπο μελέτης, κατασκευής, ανακαίνισης και κατεδάφισης των κτιρίων και του δομημένου περιβάλλοντος μπορεί να επιφέρει σημαντικές βελτιώσεις στις περιβαλλοντικές και οικονομικές επιδόσεις των πόλεων και στην ποιότητα ζωής των κατοίκων τους. Για το λόγο αυτό η αειφόρος δόμηση των νέων κτιρίων και υποδομών και η αειφόρος ανακαίνιση των υπαρχόντων οφείλει να αποτελέσει εθνική προτεραιότητα για ένα βιώσιμο αστικό περιβάλλον (Τριανταφύλλου, 2010). [12]

13 Σχήμα 1.1: Αστικές Βιώσιμες Διαστάσεις Πηγή: Alberti, 1996 και ιδία επεξεργασία 1.7. Βιώσιμη Πόλη Βιώσιμη πόλη σημαίνει ότι επιδιώκεται μια αρχιτεκτονική και μια στρατηγική για το βιώσιμο σπίτι, για τη βιώσιμη γειτονιά και εν γένει για την πόλη ως ένα μέρος ενός ευρύτερου βιώσιμου χωροταξικού σχεδιασμού. Η βιώσιμη πόλη περνά μέσα από το βιώσιμο νοικοκυριό, τη βιώσιμη οργάνωση των χώρων εργασίας, των χώρων άθλησης, ψυχαγωγίας, κλπ. Η ενεργειακή διαχείριση της σύγχρονης πόλης, η διαχείριση των απορριμμάτων και των αποβλήτων και η διαχείριση για τον καθαρό αέρα της πόλης, το πράσινο, την ύδρευση και τους διάφορους άλλους τομείς πολιτικής για τις πόλεις, αποτελεί ένα από τους βασικούς στόχους πάνω στον οποίον συναντιούνται πολλές πολιτικές διακυβέρνησης στον σύγχρονο κόσμο (Καλοδημίδης, 2011; Solon, 2012). Όμως πρέπει να τονιστεί ότι το σύστημα αξιολόγησης μιας βιώσιμης πόλης δεν έχει εδραιωθεί πλήρως καθώς οι απαιτούμενες προϋποθέσεις για την αξιολόγηση της βιωσιμότητας της πόλης είναι ακόμα ασαφής (Mori and Christodoulou, 2012). Η βιώσιμη πόλη όμως δεν είναι βιώσιμη χάρη στις υλικές υποδομές. Γίνεται βιώσιμη μέσα από υπηρεσίες, υπηρεσίες που συντηρούν τον κοινωνικό ιστό, που μεριμνούν για την αντιμετώπιση των ανθρώπινων προβλημάτων (πχ πρόγραμμα «βοήθεια στο σπίτι») και οι οποίες βοηθούν την ανθρώπινη προσωπικότητα να ανταπεξέλθει στην πίεση της κοινωνικής πραγματικότητας και των προσωπικών προβλημάτων και αναγκών. Η πόλη γίνεται ακόμη πιο βιώσιμη μέσα από τη δυνατότητα των ανθρώπων να δραπετεύσουν από αυτήν, να αποκτήσουν εμπειρίες φύσης, εμπειρίες οικοτουριστικών προορισμών. Μέρος της βιωσιμότητας της πόλης κρίνεται από την ικανότητα της πόλης και της κοινωνίας της να μη λειτουργεί ως γκέτο ενάντια στη φύση και τη βιοποικιλότητα (Καλοδημίδης, 2011; Solon, 2012). [13]

14 Κεφάλαιο 2: Μέθοδοι μέτρησης της βιώσιμης ανάπτυξης 2.1. Στοιχεία ενός συστήματος μέτρησης της βιωσιμότητας Ένα σύστημα μέτρησης της βιωσιμότητας για να είναι αποδεκτό πρέπει να διαθέτει ορισμένα χαρακτηριστικά στοιχεία όπως: οι θεμελιώδεις αρχές πάνω στις οποίες βασίζεται να είναι κοινά αποδεκτές, να μπορεί να καταγράφει αλληλεπιδράσεις μεταξύ της ανθρώπινης δραστηριότητας και των μεταβολών του περιβάλλοντος και να δίνει κατανοητά συμπεράσματα για την αποτελεσματική χάραξη της πολιτικής με γνώμονα την βιωσιμότητα. Συνεπώς, σε ένα τέτοιο σύστημα η χρήση δεικτών είναι απαραίτητη (Πατσιάς, 2012). Οι άνθρωποι στην καθημερινή τους ζωή χρησιμοποιούν συχνά δείκτες ώστε να εντοπίσουν κάποια αλλαγή σε µία «φυσιολογική» ή επιθυμητή κατάσταση όπως για παράδειγμα, ο πυρετός είναι µία ένδειξη απειλής της καλής υγείας, το κόκκινο φωτάκι στο αυτοκίνητο είναι ένδειξη ότι τελειώνουν τα καύσιμα κλπ. Οι πληροφορίες που παράγονται από τους δείκτες είναι σημαντικές τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στην επιστήμη και τη χάραξη της ορθής πολιτικής (Φαρσάρη & Πρατσάκος, 2013). Η πιο μεγάλη πρόκληση ενός συστήματος βιωσιμότητας είναι το πώς θα καταφέρει να συναθροίσει εντελώς διαφορετικά είδη πληροφοριών, με διαφορετικά συστήματα μέτρησης, σε ένα κατανοητό μήνυμα (Πατσιάς, 2012). 2.2 Η χρήση δεικτών Ο οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (OECD) δίνει τον ακόλουθο ορισμό για τον δείκτη: «Είναι μια παράμετρος ή μια τιμή που προκύπτει από παραμέτρους, που δίνει πληροφορίες για την κατάσταση ενός φαινομένου του περιβάλλοντος ή μιας περιοχής και ο οποίος έχει σημασία που προεκτείνεται πέρα από την άμεση τιμή της παραμέτρου την οποία αντιπροσωπεύει». Διαφορετικά ένας δείκτης μπορεί να οριστεί ως μία πληροφορία, η οποία αποτελεί μέρος μίας διαδικασίας διαχείρισης και έχει σημασία πέραν από την τιμή που αντιπροσωπεύει. Η Επιστημονική Επιτροπή Περιβαλλοντικών Προβλημάτων (SCOPE) υποστηρίζει ότι τα δύο βασικά χαρακτηριστικά των δεικτών είναι ότι ποσοτικοποιούν την πληροφορία ώστε η σημασία της να γίνει πιο ξεκάθαρη, και ότι απλοποιούν πληροφορίες για σύνθετα φαινόμενα βελτιώνοντας με αυτό τον τρόπο την επικοινωνία. Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στους δείκτες Βιώσιμης Ανάπτυξης οι Farrel και Hart (1998) δίνουν τον ακόλουθο ορισμό. «Είναι ένα μέτρο το οποίο παρέχει χρήσιμες πληροφορίες για ένα φυσικό, κοινωνικό ή οικονομικό σύστημα, συνήθως σε αριθμητική μορφή, και το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει την κατάσταση του συστήματος, για να εντοπίσει αλλαγές σε αυτό ή να αναδείξει σχέσεις αιτίου αποτελέσματος». Συνεπώς, ένας δείκτης δεν είναι τίποτα άλλο παρά συμπυκνωμένη πληροφορία σε τέτοια μορφή ώστε να μπορεί να κατανοηθεί πιο εύκολα. Οι δείκτες βιώσιμης ανάπτυξης μπορούν να βοηθήσουν στην αξιολόγηση της επίτευξης του στόχου της αειφορίας, στην ανάλυση της σχέσης μεταξύ των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και του περιβάλλοντος, στην ευρεία συμμετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων και τα αποτελέσματά τους μπορούν να ανατροφοδοτούν την πολιτική διαδικασία ώστε να γίνονται οι απαραίτητες ρυθμίσεις και διορθώσεις. Με την υιοθέτηση δεικτών μπορούν ευκολότερα να προσδιοριστούν τα ζητήματα προτεραιότητας, έτσι ώστε να κατευθυνθεί η συλλογή στοιχείων και πληροφοριών (Οικολογική Επιθεώρηση, 2013). Επιπρόσθετα, οι δείκτες πρέπει να αντιπροσωπεύουν τα περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά μιας περιοχής και να χρησιμοποιούνται για την αναγνώριση και αντιμετώπιση σημαντικών προβλημάτων, ώστε να διασφαλιστεί η βελτίωση και η ανάπτυξη περιοχών σύμφωνα με τη βιωσιμότητα και τα κριτήρια διαχείρισης των φυσικών [14]

15 αποθεμάτων. Σύμφωνα και με την Agenda 21 οι δείκτες πρέπει να πληρούν τις ακόλουθες προϋποθέσεις (Meadows, 1998): 1. Να συμβαδίζουν με τη γενική ροπή της κοινωνίας, που είναι μακροχρόνια θεμελιώδης για την περιβαλλοντική και κοινωνικοοικονομική ισορροπία. 2. Να είναι στατικά μετρήσιμοι και να ανταποκρίνονται τα δεδομένα τους για τουλάχιστον 1 με 2 δεκαετίες. 3. Να είναι ελκυστικοί από τις τοπικές αρχές. 4. Να είναι κατανοητοί από τον μέσο άνθρωπο. 5. Να υπάρχει διαθεσιμότητα και αξιοπιστία των πηγών. 6. Να γίνεται χρήση πρόσφατων στατιστικών δεδομένων. 7. Να γίνεται ολιστική προσέγγιση που να περιλαμβάνει ποιοτικούς και ποσοτικούς όρους. Οι κατηγορίες των δεικτών που περιλαμβάνουν οι βιώσιμοι δείκτες είναι οι περιβαλλοντικοί, κοινωνικοί και οικονομικοί δείκτες και αναλύονται παρακάτω. Περιβαλλοντικοί Δείκτες Η συγκεκριμένη ομάδα δεικτών έχει αποσπάσει το ενδιαφέρον των ερευνητών καθώς το περιβάλλον και η προστασία του είναι μείζονος σημασίας και απαραίτητη προϋπόθεση στα πλαίσια της αειφόρου ανάπτυξης. Επίσης, σημαντικό ερευνητικό έργο πάνω σε περιβαλλοντικούς δείκτες είχε ήδη αρχίσει να γίνεται από τα τέλη της δεκαετίας του 60 (OECD 1991; Pykh and Malkina- Pykh 1994; Environmental Indicator Bulletin 1993) και τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών είχαν αρχίσει να χρησιμοποιούνται στα πλαίσια προγραμμάτων προστασίας περιβάλλοντος σε εθνικό αλλά και διεθνές επίπεδο (Μπριασούλη, 1997). Οι περιβαλλοντικοί δείκτες αναφέρονται σε ένα περιβαλλοντικό μέσο και η πλειοψηφία τους αφορά την ατμόσφαιρα, τον αέρα, το νερό και το οικοσύστημα (CIDA, 2012). Ορισμένοι από τους περιβαλλοντικούς δείκτες είναι οι εξής: Πράσινοι χώροι Ποσοστό προστατευόμενων περιοχών/ταμιευτήρων/ ποταμών-λιμνών/ πάρκων σε σχέση με τη συνολική έκταση Ποσοστό των δέντρων στην πόλη σε σχέση με την περιοχή της πόλης και το μέγεθος του πληθυσμού Μείωση των αερίων του θερμοκηπίου- Ενεργειακή αποδοτικότητα Συνολικό ποσό εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου ανά πόλη και ανά κάτοικο Ποσοστό της συνολικής ενέργειας που καταναλώνεται στην πόλη και προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές Κινητικότητα Μέσος χρόνος μετακίνησης και κόστος Τρόποι Μετακίνησης- Ποσοστό χρήσης μέσων μετακίνησης (π.χ. ιδιωτικά οχήματα, δημόσια μέσα μεταφοράς, ποδήλατα, πεζοί) Ποιότητα νερού/ Διαθεσιμότητα Συνολικό ποσό διαθεσιμότητας νερού Δείκτη ποιότητας νερού Ποσοστό του πληθυσμού που έχει πρόσβαση σε επαρκή και ασφαλές πόσιμο νερό [15]

16 Ποιότητα αέρα Επίπεδο αιωρούμενων σωματιδίων (PM10 - mg/m3) Επίπεδο αιωρούμενων σωματιδίων (PM2.5 - mg/m3) Εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα Μείωση στρατοσφαιρικού όζοντος Απόβλητα/Ανακύκλωση-Επαναχρησιμοποίηση Ποσοστό ανακύκλωσης Ποσότητα των αποβλήτων που παράγονται Κοινωνικοί Δείκτες Οι συγκεκριμένοι δείκτες έχουν συγκεντρώσει μικρό ποσοστό ερευνητικής προσπάθειας σε σύγκριση με τους υπόλοιπους. Σε αυτή την ομάδα δεικτών χρησιμοποιούνται οι παραδοσιακοί δείκτες για την εκτίμηση της ποιότητας ζωής (ποσοστό πληθυσμού, υποσιτισμός) αλλά και αόριστοι δείκτες όπως ο έλεγχος της ανάπτυξης, η ελκυστικότητα κλπ (Μπριασούλη, 1997). Ένα από τα βασικά ζητούμενα της αειφορίας, η κοινωνική ισότητα, δίνει προτεραιότητα στη δημόσια συμμετοχή, στην έννοια της κοινότητας (community) και στην κοινή γνώμη σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (OECD 1991,1994). Ορισμένοι από τους κοινωνικούς δείκτες είναι (CIDA, 2012): Πλήρης γειτονιά (Complete neighborhood)/ Συμπαγής πόλη Πληθυσμός και πληθυσμιακή πυκνότητα Η πρόσβαση σε υπηρεσίες σε μικρή απόσταση (επίπεδο γειτονιάς) Ποσοστά εγκληματικότητας Μέτρα για ισοκατανομή του εισοδήματος Μέτρα κατά της ανισότητας Δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης Στέγαση Προσιτή στέγαση Ποιότητα Δημόσιου Χώρου Ποσοστό δρόμων που βρίσκονται σε καλή κατάσταση Ποσοστό κάλυψης χώρων πρασίνου (δημόσια πάρκα) σε σχέση με την περιοχή και το μέγεθος του πληθυσμού Εκπαίδευση Αριθμός των σχολείων με προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Ποσοστό αλφαβητισμού ενηλίκων Υγεία Ποσοστό θνησιμότητας Προσδόκιμο ζωής Ποσοστό του πληθυσμού με πρόσβαση σε υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης Υποσιτισμός Οικονομικοί Δείκτες Παρόλο που οι οικονομικοί δείκτες δεν είναι τόσο διαδεδομένοι στην χρήση όσο οι περιβαλλοντικοί, κατέχουν ένα σημαντικό υπόβαθρο. Οι περισσότεροι αποτελούν οικονομικά μεγέθη και ένας από αυτούς είναι ο σημαντικότερος. Ο δείκτης αυτός είναι το [16]

17 Ακαθόριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) μιας χώρας χωρίς τις περιβαλλοντικές απώλειες, γνωστό και ως Πράσινο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (Μπριασούλη, 1997). Ορισμένοι οικονομικοί δείκτες είναι οι εξής (Canadian International Development Agency, 2012; Καλοδημίδης, 2011): Ποσοστά ανεργίας/ Θέσεις εργασίας Ρυθμός υποαπασχόλησης/απασχόλησης/ανεργίας Ποσοστό των πράσινων θέσεων εργασίας στην τοπική οικονομία Μέσος όρος επαγγελματικής εκπαίδευσης σε χρόνια του εργατικού δυναμικού Οικονομική Ανάπτυξη Ετήσιος ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ Κατά κεφαλήν ΑΕΠ Εθνικό εισόδημα Εξωτερικό χρέος Παραγωγικότητα οικονομίας Ιδιωτική τελική κατανάλωση Βιομηχανική παραγωγή Σταθερότητα ανάπτυξης Ξένες Άμεσες Επενδύσεις Η ερευνητική κοινότητα έχει συμβάλλει αρκετά στην ανάπτυξη των δεικτών για την ορθολογική υποστήριξη των αποφάσεων της ανάπτυξης και του σχεδιασμού. Όμως είναι λίγοι εκείνοι που πληρούν τα κριτήρια και ανταποκρίνονται στην χρήση τους. Αυτό συμβαίνει γιατί κάποιοι είναι τεχνολογικά ακατόρθωτο να εφαρμοστούν, γιατί είναι δυσνόητοι και άρα δύσκολα αποδεκτοί και τέλος επειδή δεν έχουν βρεθεί τα σωστά δεδομένα. Επιτακτική ανάγκη παραμένει η κοινωνική αποδοχή της ιδέας και της ανάγκης να επιτευχθεί η βιώσιμη ανάπτυξη. (Καλοδημίδης, 2011) Σύνθετοι Δείκτες Στην πράξη, η ερευνητική κοινότητα χρησιμοποιεί σύνθετους περιβαλλοντικούς δείκτες, με τους οποίους η ερμηνεία και η σύγκριση των τάσεων είναι πιο εύκολη από ότι μελετώντας μεμονωμένους δείκτες. Ως σύνθετους δείκτες εννοούμε το «σύνολο συγκεντρωτικών ή σταθμισμένων παραμέτρων/δεικτών το οποίο περιγράφει τους συγκεντρωτικούς αριθμούς που έχουν υπολογισθεί σαν συνάρτηση δύο ή περισσοτέρων παραμέτρων/δεικτών που αντιπροσωπεύουν ένα σύστημα ή φαινόμενο» (OECD, 2002). Η σωστή κατασκευή τους προϋποθέτει προσεχτική επιλογή των επιμέρους δεικτών αλλά και του καταμερισμού των σχετικών βαρών τους. Η ερμηνεία και η αξιολόγηση των παρατηρήσεων και των τιμών τους απαιτεί ιδιαίτερη ικανότητα και εξοικείωση του εκάστοτε χρήστη- αναλυτή (Κουρούνη, 2012). Οι δείκτες και τα αποτελέσματα αυτών μπορούν να συμβάλλουν στη χάραξη πολιτικής για την αειφορία. Θέτοντας τα φαινόμενα σε εννοιολογικό σχήμα και επισημαίνοντας τις τάσεις, οι δείκτες βιωσιμότητας απλοποιούν, ποσοτικοποιούν, αναλύουν και βοηθούν στην επικοινωνία της σύνθετης και πολύπλοκης πληροφορίας. Υπάρχουν διάφορες πρωτοβουλίες που υπάρχουν για την ανάπτυξη δεικτών και πλαισίων για την αειφόρο ανάπτυξη (Λέκα, 2012). Σύμφωνα με το εγχειρίδιο του ΟΟΣΑ, Handbook on Constructing Composite Indicators: Methodology and Use Guide (2008) το ποίο υιοθετεί τα συμπεράσματα των ερευνών των Saisana και Tarantola (2002) και Nardo et al (2005) τα κύρια πλεονεκτήματα και [17]

18 μειονεκτήματα τω σύνθετων δεικτών παρουσιάζονται παρακάτω (Πίνακας 2.1 και Πίνακας 2.2): Πίνακας 2.1: Πλεονεκτήματα Σύνθετων Δεικτών Πλεονεκτήματα 1. Σύνοψη σύνθετης- πολυδιάστατης πραγματικότητας 2. Ευκολότερη ερμηνεία Αξιολόγηση διαχρονικής περιόδου της περιβαλλοντικής επίδοσης των χωρών Μείωση του ορατού μεγέθους των δεικτών χωρίς να υποβαθμίζει την πληροφοριακή βάση 5. Περιλαμβάνει περισσότερες πληροφορίες 6. Θέτει το θέμα της επίδοσης και της προόδου μιας χώρας στο επίκεντρο της πολιτικής 7. Διευκολύνει την επικοινωνία με το ευρύ κοινό και προωθεί την υπευθυνότητα 8. Βοηθά στη διατύπωση- ενίσχυση της κατανόησης εννοιών για το εξειδικευμένο και μη ακροατήριο 9. Βοηθά στην αποτελεσματική σύγκριση σύνθετων περιβαλλοντικών διαστάσεων Πηγή: OECD Handbook on Constructing Composite Indicators: Methodology and Use Guide, 2008 Πίνακας 2.2: Μειονεκτήματα Σύνθετων Δεικτών 1. Μειονεκτήματα Αποπροσανατολισμός πολιτικής εάν κατασκευαστεί πρόχειραλανθασμένα 2. Μπορεί να οδηγεί σε υπεραπλουστευμένα συμπεράσματα 3. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί καταχραστικά 4. Η επιλογή των δεικτών και του βαθμού βαρύτητας μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο πολιτικής διένεξης 5. Εάν η μέθοδος κατασκευής δεν είναι διαφανής μπορεί να συγκαλύψει σοβαρά μειονεκτήματα ορισμένων διαστάσεων και να αυξήσει τη δυσκολία ανάγνωσης κατάλληλων μέτρων αντιμετώπισης Άστοχες πολιτικές όταν οι δύσκολα μετρήσιμες διαστάσεις 6. αγνοούνται Πηγή: OECD Handbook on Constructing Composite Indicators: Methodology and Use Guide, 2008 Ακολουθούν πέντε παραδείγματα σύνθετων περιβαλλοντικών δεικτών, οι οποίοι είναι ευρείας χρήσης, ενημερώνονται ανά τακτά διαστήματα, κατασκευάζονται από έγκυρους οργανισμούς ενσωματώνοντας ικανοποιητικό αριθμό χωρών και έχουν απασχολήσει κατά καιρούς την ερευνητική κοινότητα. Ο πρώτος δείκτης είναι αυτός της Περιβαλλοντικής επίδοσης και θεωρείται ένας σχετικά ολοκληρωμένος δείκτης της περιβαλλοντικής αειφορίας περιέχοντας σημαντικό αριθμό χωρών (163), ο οποίος δίνει τη δυνατότητα ελέγχου των επιδόσεων μιας χώρας σε σχέση με τους περιβαλλοντικούς στόχους που έχει θέσει, διευκολύνοντας ταυτόχρονα τη σύγκριση μεταξύ των χωρών. Ο δεύτερος δείκτης, ο χαρούμενος πλανήτης, βασίζεται στη φέρουσα ικανότητα και στα όρια του πλανήτη καθώς και στην ανάγκη του ανθρώπου να ζει μια μακροχρόνια ευτυχισμένη ζωή και συνεπώς εκφράζει τη σχέση του ανθρώπου με τον πλανήτη. Μελετά 143 χώρες τις οποίες κατατάσσει σύμφωνα με το πόσο η ζωή των ανθρώπων κοστίζει στη γη οδηγώντας έτσι στην ανάγκη για ύπαρξη ενός νέου πιο [18]

19 βιώσιμου τρόπου ανάπτυξης. Ο τρίτος δείκτης, κατά σειρά ανάλυσης, είναι ο δείκτης περιβαλλοντικής ευπάθειας που ποσοτικοποιεί την ευπάθεια του περιβάλλοντος μιας χώρας από φυσικούς και ανθρωπογενείς κινδύνους. Περιλαμβάνει 142 χώρες και αναδεικνύει την θεώρηση της περιβαλλοντικής ευπάθειας ως σημαντικό συστατικό του μοντέλου της αειφορίας. Επίσης, ένας ακόμα δείκτης που είναι οικείος στο ευρύ κοινό είναι το οικολογικό αποτύπωμα που ερευνά 152 χώρες όσον αφορά τη ζήτηση για κατανάλωση ανανεώσιμων πόρων από τον άνθρωπο. Τέλος, ο δείκτης διαχείρισης φυσικών πόρων μετρά και αξιολογεί τις δεσμεύσεις μιας χώρας στο θέμα της διατήρησης των οικοτόπων και της προστασίας της βιοποικιλότητας. Περιλαμβάνει 157 χώρες βοηθώντας στην επιλογή των χωρών που τους παρέχεται εξωτερική βοήθεια με σκοπό την καταπολέμηση της φτώχειας (Λέκα, 2012) Προσπάθειες για μέτρηση της βιωσιμότητας Καθώς η παρακολούθηση της Βιώσιμης Ανάπτυξης άρχισε να εξελίσσεται ως ξεχωριστός τομέας διάφορες επιστημονικές ομάδες, καθώς και κρατικοί φορείς, δημιούργησαν τις δικές τους προσεγγίσεις και συστήματα μέτρησης της ΒΑ. Οι περισσότερες προσπάθειες που έχουν γίνει μέχρι σήμερα είναι σε επίπεδο χωρών παρά σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Στην συγκεκριμένη εργασία θα δοθεί προσοχή στους δείκτες που αναφέρονται σε τοπικό επίπεδο και σε επίπεδο πόλεων Εργασίες σε επίπεδο Περιφερειών και σε Τοπικό επίπεδο I. Δείκτες Ποιότητας Ζωής σε Τοπικό Επίπεδο (Local Quality of Life Counts) Στα πλαίσια της εφαρμογής της Ατζέντας 21, η κυβέρνηση της Μεγάλης Βρετανίας προτείνει στις τοπικές κοινότητες της χώρας να υιοθετήσουν μία ομάδα 29 δεικτών παρακολούθησης της βιώσιμης ανάπτυξης. Προτείνει επίσης σε κάθε κοινότητα όπως συμπληρώσει την ομάδα δεικτών με επιπλέον δείκτες ξεχωριστού τοπικού ενδιαφέροντος. Η συγκεκριμένη ομάδα 29 δεικτών όπως αναφέρεται στην σχετική ιστοσελίδα, είναι το απόσταγμα από ένα πολύ μεγαλύτερο σύνολο δεικτών που αρχικά προτάθηκαν. Η τελική επιλογή των δεικτών έγινε μετά από πιλοτικές δοκιμές σε ορισμένες κοινότητες καθώς και μετά από μελέτες εμπειρογνωμόνων (Γιαμπουράς, 2009). II. ISSI Είναι ένας σύνθετος δείκτης που αναπτύχθηκε από το Ιταλικό Ινστιτούτο Βιώσιμης Ανάπτυξης (Istituto per lo Sviluppo Sostenibile Italia) με στόχο την καταγραφή της προόδου προς την επίτευξη μιας Βιώσιμης Ανάπτυξης σε επίπεδο νομών (NUTS 3). Περιλαμβάνει δείκτες οι οποίοι είναι χωρισμένοι σε τρεις κατηγορίες: 1. Κοινωνικοοικονομική Ανάπτυξη 2. Περιβάλλον 3. Κατανάλωση των Φυσικών Πόρων Η βαθμολόγηση των δεικτών έγινε με βάση το πόσο απέχουν οι δείκτες από συγκεκριμένους μακροπρόθεσμους στόχους που έχουν τεθεί. Η επιλογή των δεικτών έγινε με τη χρήση τριών κριτηρίων: 1. Το πλαίσιο δεικτών της επιτροπής βιωσιμότητας του ΟΗΕ (UNCSD) 2. Τους δείκτες βιωσιμότητας της στατιστικής υπηρεσίας της ΕΕ (Eurostat) 3. Τις τοπικές ανάγκες των νομών της Ιταλίας [19]

20 III. Εκστρατεία Βιώσιμης Ανάπτυξης πόλεων Η πρώτη Ευρωπαϊκή σύνοδος για την βιώσιμη ανάπτυξη των πόλεων που έγινε στο Άαλμποργκ της Δανίας το 1994 υιοθέτησε μία συνθήκη για την βιώσιμη ανάπτυξη των πόλεων της Ευρώπης. Στη σύνοδο τέθηκαν ορισμένοι βασικοί στόχοι και συμφωνήθηκε η εφαρμογή των διατάξεων της Ατζέντας 21. Επίσης η σύνοδος κατέληξε στην υιοθέτηση μιας βασικής ομάδα δεικτών. Οι αρχικά 80 τοπικές αρχές που δεσμεύτηκαν να εφαρμόσουν τις αποφάσεις της συνόδου φτάνουν σήμερα τις 1650 (Γιαμπουράς, 2009). IV. Τοπικοί Δείκτες Βιωσιμότητας (Fraser Basin council-sustainability indicators ) Περιλαμβάνει δείκτες τοπικής βιωσιμότητας οι οποίοι είναι χωρισμένοι σε 15 κατηγορίες οι οποίες είναι (Παρατηρητήριο Αειφορίας και Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης ΠΑΠΘ, 2014; Γιαμπουράς, 2009): 1. Πληθυσμός 2. Μόρφωση 3. Εισόδημα και απασχόληση 4. Ποιότητα νερού 5. Ατμοσφαιρική ρύπανση 6. Κοινοτική συνεργασία 7. Κοινωνική Εργασία 8. Υγεία 9. Κατοικία 10. Πολυμορφία οικονομίας 11. Άγρια ζωή και ψάρια 12. Κατανάλωση ενέργειας 13. Ισονομία 14. Δάση 15. Γεωργία V. Μελέτη Δεικτών Βιωσιμότητας Ομάδας Κοινοτήτων (Bastrop, Caldwell, Hays, Travis and Williamson Counties ) Περιλαμβάνει δείκτες τοπικής βιώσιμης ανάπτυξης οι οποίοι είναι ομαδοποιημένοι σε τέσσερα επίπεδα (Παρατηρητήριο Αειφορίας και Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης ΠΑΠΘ, 2014; Γιαμπουράς, 2009) : 1. Η Κοινότητα μας / Τα παιδιά μας 2. Η υγεία μας / Το περιβάλλον μας 3. Η εργατική μας δύναμη / Η οικονομία μας 4. Η γη μας / Η υποδομή μας VI. CEROI Το πρόγραμμα Παρακολούθησης του Περιβάλλοντος των Πόλεων στο Διαδίκτυο (Cities Environment Reports On the Internet) εντάσσεται στα πλαίσια της τοπικής Ατζέντας 21. Στόχος του προγράμματος είναι η δημιουργία μίας βάσης δεδομένων στο διαδίκτυο η οποία θα καταγράφει συγκεκριμένους δείκτες για την βιώσιμη ανάπτυξη διαφόρων πόλεων ανά τον κόσμο. Η βάση θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τις τοπικές κοινότητες στη διαδικασία λήψης αποφάσεων αλλά και από το ευρύ κοινό για την σύγκριση της απόδοσης της πόλης τους με άλλες πόλεις του κόσμου. Η επιλογή των δεικτών έγινε με βάση το πλαίσιο DPSIR το οποίο είναι (Παρατηρητήριο Αειφορίας και Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης ΠΑΠΘ, 2014; Γιαμπουράς, 2009; Μουσιόπουλος & Νικολάου, 2008): [20]

21 Κινητήριες Δυνάμεις (π.χ. βιομηχανική παραγωγή) Driving forces Πιέσεις στο Περιβάλλον (π.χ. εκπομπές αέριων ρύπων) Pressures on the environment Κατάσταση του Περιβάλλοντος (π.χ. ποιότητα του αέρα) State of the environment Επιπτώσεις (π.χ. προβλήματα υγείας) Impacts on population, economy Αντίδραση-Ανάδραση της κοινωνίας (π.χ. φόρος εκπομπών) Response of the society Σχήμα 2.1: Μεθοδολογικό πλαίσιο DPSIR Κινητήριες Δυναμεις Αντίδραση- Ανάδραση Πιέσεις Επιπτώσεις Κατάσταση Πηγή: Μουσιόπουλος & Νικολάου, 2008 και ιδία επεξεργασία Πίνακας 2.3: Οι δείκτες του προγράμματος παρακολούθησης του περιβάλλοντος των πόλεων στο διαδίκτυο ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ STATE ΚΙΝΗΤΗΡΙΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ DRIVING FORCES ΠΙΕΣΕΙΣ PRESSURE ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ IMPACT ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ RESPONSE Μόρφωση Ενηλίκων Ακαθάριστο προϊόν πόλης Αέριες εκπομπές Θάνατοι από ασθένειες Πρόσβαση σε καθαρό νερό Ποιότητα ατμοσφαιρικού αέρα Μολυσμένες Περιοχές Ικανοποίηση των πολιτών από την τοπική αυτοδιοίκηση Επάρκεια δημοσίων ανοικτών χώρων Ιστορικά Κτίρια Τρόποι διακίνησης πολιτών Τρόπος διακίνησης παιδιών προς το σχολείο Κατανάλωση ενέργειας Κατανάλωση καυσίμων από τα αυτοκίνητα Παράνομη εργοδότηση Απολήψεις νερού από πηγές και επιφανειακά ύδατα Εκπομπές CO2 Εκπομπές NOx,CO και CH4 Εκπομπές SO2 Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου Περιοχές εγκαταλελειμμένες Παιδική θνησιμότητα Εγκληματικότητα ανηλίκων Προσδόκιμο ζωής Ρυθμός θανάτων Ηχορύπανση Πυκνότητα πληθυσμού Εκπομπές CFC S Καρδιοπάθειες Πρόσβαση στη μόρφωση Επενδύσεις για μέσα μαζικής μετακίνησης Επενδύσεις για δημιουργία χώρων πρασίνου Τοπικά μέσα πληροφόρησης Επάρκεια τοπικών υπηρεσιών Ορθολογική διαχείριση των κοινοτικών πόρων [21]

22 Αριθμός ατόμων που χρησιμοποιούν εγκαταστάσεις ψυχαγωγίας Αύξηση πληθυσμού Ωφέλιμος χώρος κατοικίας Ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος Αριθμός προγραμμάτων που προωθούν την βιώσιμη ανάπτυξη Αριθμός γυναικών σε διευθυντικές θέσεις Συμμετοχή του Κοινού στη μείωση των απορριμμάτων Ισοκατανομή εισοδήματος Ασφάλεια κατοίκων Δαπάνες για την εκπαίδευση Ποιότητα πόσιμου νερού Κατάσταση αστικής άγριας φύσης Αριθμός μαθητών Τοπική παραγωγή τροφίμων Λόγος εισοδήματος προς ενοίκιο κατοικίας Πηγές πόσιμου νερού Αριθμός φτωχών οικογενειών Διάθεση απορριμμάτων Παραγωγή απορριμμάτων Πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη Τηλεφωνικές συνδέσεις Επενδύσεις για δίκτυα ύδρευσης Αριθμός ταξιδιών Ποιότητα των επιφανειακών υδάτων Αριθμός Αστέγων Κυκλοφοριακός φόρτος Κυκλοφοριακές αιχμές Ανεργία Αυθαίρετη δόμηση Κατανάλωση νερού Επεξεργασία Λυμάτων Αλλαγές στις χρήσεις γης Τοπικοί περιβαλλοντικοί φόροι Χρήση φιλικών προς το περιβάλλον προϊόντων Συμμετοχή του κοινού στη διαδικασία λήψης αποφάσεων Συμμετοχή στις εκλογές Φιλικοί προς τους πεζούς και ποδηλάτες δρόμοι Προστατευόμενες περιοχές Ανακύκλωση Πηγή: Πατσιάς, 2012 Μείωση στην κατανάλωση νερού Κεφάλαιο 3: Παραδείγματα πόλεων που χρησιμοποίησαν δείκτες για τον προσδιορισμό-μέτρηση της βιωσιμότητας Ο Βιώσιμος Σχεδιασμός σε επίπεδο δήμου είναι μια ευκαιρία για τις πόλεις να αντεπεξέλθουν στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν με έναν καινοτόμο και οικονομικά αποδοτικό τρόπο ώστε να επιτύχουν το όραμά τους, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις πτυχές της οικονομίας, του περιβάλλοντος και της κοινωνίας. Δεν υπάρχει ένας τρόπος ή μέθοδος που να εφαρμόζεται σε όλες τις πόλεις. Κάθε σχέδιο βιωσιμότητας πρέπει να ανταποκρίνεται και να ικανοποιεί τις ανάγκες της πόλης για την οποία εκπονείται. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι περισσότερες μέθοδοι προσφέρουν μια ολιστική άποψη που περιλαμβάνει το περιβάλλον, την κοινωνία και την οικονομία. Στην έκθεση «Indicators for Sustainability- How cities are monitoring and evaluating their success», η οποία δημιουργήθηκε με τη συνεργασία του Καναδικού Οργανισμού Διεθνούς Ανάπτυξης (CIDA), οι πόλεις που έχουν επιλεγεί αντιπροσωπεύουν μικρές, μεσαίες και μεγάλες πόλεις όσον αφορά τα μέγεθος. Οι πόλεις που ασχολούνται με τον σχεδιασμό στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης έχουν επιτελέσει σημαντικό έργο για την ανάπτυξη δεικτών και την παρακολούθησή τους σε συνεχή βάση. Το πλαίσιο προγραμματισμού μπορεί να είναι μέσα σε μια ολιστική σκοπιά, λαμβάνοντας υπόψη το περιβάλλον, την [22]

23 κοινωνία και την οικονομία ή μπορεί να είναι περισσότερο εστιασμένο σε ένα συγκεκριμένο θέμα, όπως οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (CIDA, 2012). Στον Πίνακα 3.1 παρουσιάζονται κάποιες μελέτες που αποσκοπούν στην αποτίμηση της βιωσιμότητας των πόλεων με τη χρήση των κατάλληλων σε κάθε περίπτωση δεικτών. [23]

24 Πίνακας 3.1: Συγκεντρωτικός πίνακας επιστημονικών κειμένων με παραδείγματα εφαρμογής δεικτών βιωσιμότητας σε πόλης Πίνακας επιστημονικών κειμένων με χρήση δεικτών βιωσιμότητας Α/Α Έτος Άρθρο Συντάκτης Πόλη και Χώρα Πλαίσιο Βιωσιμότητας/Σύστημα Δεικτών Αριθμός δεικτών Τομείς εφαρμογής "Indicators for Sustainable Development: Theory, Method, Applications" Hartmut Bossel, Διεθνές Ινστιτούτο για την Αειφόρο Ανάπτυξη (IISD) Seattle, ΗΠΑ Σύστημα δεικτών του Seattle με κάλυψη όλων των σημαντικών πτυχών του βασικού προσανατολισμού για εκπλήρωση της βιωσιμότητας και αειφορίας 19 Ύπαρξη, Αποτελεσματικότητα, Ελευθερία δράσης, Ασφάλεια, Ικανότητα προσαρμογής, Συνύπαρξη, Ψυχολογικές ανάγκες "Indicators for sustainability" Canadian International Development Agency Bogota, Κολομβία Bogotá Cómo Vamos Information System για Στατιστική Σύγκριση Διαχείρισης Συστήματος Δεικτών 37 Εκπαίδευση, Υγεία, Στέγαση και Υπηρεσίες, Περιβάλλον, Κυκλοφορία οχημάτων, Δημόσιος χώρος, Ασφάλεια πολιτών, Ευθύνη του πολίτη, Δημόσια διοίκηση, Δημόσια οικονομική, Οικονομική ανάπτυξη "Indicators for sustainability" Canadian International Development Agency Buenos Aires, Αργεντινή Individual action plans: 2030 Δράση για το Κλίμα Plan 2008, Πρόγραμμα Ενεργειακής Απόδοσης σε Δημόσια Κτίρια του Μπουένος Άιρες, Σχέδιο Βιώσιμης Κινητικότητας, Διαχείρισης των Υδάτων, Αποχέτευση και Σχέδια για την ποιότητα του αέρα 47 Σχέδιο Δράσης για το Κλίμα 2030, Πρόγραμμα Απόδοσης 2008 Ενέργειας στα Δημόσια Κτίρια, Σχέδιο Βιώσιμης Κινητικότητας, Διαχείριση Υδάτινων Πόρων, Υγιεινή, Διαχείρισης Αέριας Ρύπανσης, Τεχνολογικό Σχέδιο Πόλης, Σχέδιο Προτεραιότητας Πεζών

25 "The Portland Plan" Portland City Portland, Ηνωμένες Πολιτείες Portland Plan 2011 βάσει πλαισίου για την ισότητα χωρισμένο σε εννέα τομείς δράσης 13 Διαμετακόμιση και ενεργός μεταφορά, Μειωμένες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, Πλήρης γειτονιές, Υγιέστεροι άνθρωποι, Υγιέστερες λεκάνες απορροής "Indicators for sustainability" Rio+20 united nations conference on sustainable development UNCSD Canadian International Development Agency United Nations UN Kitakyushu, Ιαπωνία Sydney, Αυστραλία Η Πρωτοβουλία Kitakyushu με βάση το σύστημα DPSIR (Κινητήριες δυνάμεις, Πιέσεις, Κατάσταση του περιβάλλοντος, Επιπτώσεις, Αντίδραση-Ανάδραση) Sustainable Sydney 2030 plan βασισμένο σε τρεις πυλώνες: Πράσινο, Παγκόσμιο και Συνδεδεμένο (Green, Global and Connected) Ποιότητα αέρα, Διαθεσιμότητα νερού, Ποιότητα νερού, Αστικό πράσινο, Μείωση της πίεσης στην ατμόσφαιρα του αέρα, Μείωση της πίεσης στο σύστημα νερού, Μείωση των αποβλήτων, Μείωση της πίεσης στην κατανάλωση, Διαθεσιμότητα βασικών ανθρώπινων αναγκών, Ανθρώπινη υγεία, Θεσμική ικανότητα, Οικονομική και Κοινωνική ικανότητα, Αποδοτική χρήση της ενέργειας Σύδνεϋ Πράσινο, Παγκόσμιο και Συνδεδεμένο - Green-Global-Connected "Indicators for sustainability" Canadian International Development Agency Yangzhou, Κίνας Δείκτες με βάση την απόδοση χρησιμοποιώντας την Βάση Δεδομένων της Αειφόρου Ανάπτυξης της Κίνας 24 Οικονομική ανάπτυξη, Συνθήκες διαβίωσης, Ποιότητα περιβάλλοντος, Οικονομική δυναμική, Κοινωνική δυναμική, Περιβαλλοντική δυναμική, Οικονομικές δυνατότητες, Κοινωνικές δυνατότητες, Δυνατότητες eco-service βελτίωσης [25]

26 Indicators for sustainability Canadian International Development Agency Barcelona, Ισπανία Παρατηρητήριο Βαρκελώνης, τοπική Agenda 21, Χάρτης του Aalborg και Σχέδιο δράσης της Λισαβόνας 25 Προστασία των χώρων πρασίνου, Προώθηση μιας συμπαγούς και ποικιλόμορφης πόλης, Βελτίωση της κινητικότητας και βελτίωση της ποιότητας ζωής των πεζών, Βέλτιστα επίπεδα ποιότητας του περιβάλλοντος, Εξοικονόμηση φυσικών πόρων, Μείωση της παραγωγής αποβλήτων, Αύξηση της κοινωνικής συνοχή, Οικονομική δραστηριότητα προσανατολισμένη στην αειφόρο ανάπτυξη, Πρόοδο προς την αειφορία, Μείωση των επιπτώσεων της πόλης στον πλανήτη, Δείκτης που σχετίζεται με όλους τους στόχους της δέσμευσης για την αειφορία "Selecting sustainability indicators for urban energy systems" James Keirstead Λονδίνο, Αγγλία Δείκτες αειφορίας βάσει αστικών ενεργειακών συστημάτων (UES) 42 Δημογραφικά στοιχεία, Οικονομική δομή, Τοπικό περιβάλλον, Υποδομή, Εγχώριες δραστηριότητες, Μεταφορές, Εμπορικές Δραστηριότητες, Βιομηχανία, Ενέργεια, Κοινωνικές επιπτώσεις, Οικονομικές επιπτώσεις, Περιβαλλοντικές επιπτώσεις [26]

27 "A multi-spatial scale aprroach to urban sustainability- An illustration of the domestic and global hinterlands of the city of Beer-Sheva" Stossel, Kissinger and Meir Beer- Sheva, Ισραήλ Δείκτες αστικής κλίμακας με βάση το οικολογικό αποτύπωμα 16 Παγκόσμια προώθηση συμφωνιών για την άμβλυνση της κλιματικής αλλαγής, Ανάπτυξη νέων τεχνολογιών ενεργειακής απόδοσης, Ανάπτυξη τεχνολογιών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, Παγκόσμια προώθηση συμφωνιών για την άμβλυνση της κλιματικής αλλαγής, Υποστήριξη της προώθησης των νέων τεχνολογιών μεταφορών, Προώθηση πιο αποδοτικών τεχνολογιών τροφίμων (αύξηση των αποδόσεων ελαχιστοποίηση της ενέργειας και χημικών εισροών), Υποστήριξη της εξέλιξης των νέων τεχνολογιών "Περιβαλλοντική Αστική Βιωσιμότητα σε Μεσαίας Κλίμακας Παράκτιες Πόλεις. Προσέγγιση με Περιβαλλοντικούς Δείκτες" "Περιβαλλοντική Αστική Βιωσιμότητα σε Μεσαίας Κλίμακας Παράκτιες Πόλεις. Προσέγγιση με Περιβαλλοντικούς Δείκτες" "Spatial quantification and pattern analysis of urban sustainability based on a subjectively weighted indicator model: A case study in Λέκα Ακριβή Λέκα Ακριβή Shen & Guo Σάντα Μόνικα, ΗΠΑ Δήμος Γλυφάδας, Ελλάδα Saskatoon, Canada Δείκτης Ποιότητας Περιβάλλοντος (ΔΠΠ) Δείκτης Ποιότητας Περιβάλλοντος (ΔΠΠ) Δείκτες Αστικής Βιωσιμότητας Κατάσταση φυσικών πόρων, Διαχείριση φυσικών πόρων Κατάσταση φυσικών πόρων, Διαχείριση φυσικών πόρων Αστικοποίηση, νοικοκυριά, Χρήσεις γης, Ποιότητα ζωής, Οικονομία, Κοινωνικόπολιτικά, Περιβαλλοντικά ζητήματα [27]

28 the city of Saskatoon, SK, Canada" "Environmental, social and economic information management for the evaluation of sustainability in urban areas: A system of indicators for Thessaloniki, Greece" "Δείκτες περιβάλλοντος και αειφορίας για τη Θεσσαλονίκη" Achillas et al Μουσιόπουλος & Νικολάου Θεσσαλονίκη, Ελλάδα Συστήματα Δεικτών Περιβάλλοντος και Αειφορίας 88 Οικονομία- Πληθυσμός, Χωροταξία- Πολεοδομία, Ενέργεια, Μεταφορές, Γεωργία- Κτηνοτροφία- Αλιεία, Βιομηχανία, Τουρισμός, Ατμοσφαιρική ρύπανση- Κλιματική αλλαγή, Υδατικοί πόροι-θαλάσσιο περιβάλλον, Στερεά απόβλητα, Χλωρίδα- Πανίδα- Ποικιλότητα, Υγεία, Εκπαίδευση- Έρευνα & Τεχνολογία "Οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αειφόρο ανάπτυξη των πόλεων και η Habitat Agenda" Κάτσος Αθανάσιος Δήμος Αμαρουσίου, Ελλάδα Σύστημα δεικτών βιωσιμότητας βάσει του πλαισίου Habitat Agenda 23 Καθημερινή ζωή, Δημογραφικά στοιχεία, Κοινωνική Συνοχή, Οικονομική ανάπτυξη, Πολιτισμός [28]

29 Κάποια από τα παραπάνω παραδείγματα εφαρμογής δεικτών σε πόλεις αναλύονται παρακάτω Εφαρμογή του συστήματος δεικτών Bogotá Cómo Vamos Information System στην πόλη της Μπογκοτά στην Κολομβία Η Μπογκοτά, πρωτεύουσα της Κολομβίας, είναι η πιο πυκνοκατοικημένη πόλη της χώρας με κατοίκους. Είναι επίσης μία από τις μεγαλύτερες πόλεις στη Λατινική Αμερική και συγκαταλέγεται μεταξύ των τριάντα μεγαλύτερων πόλεων του κόσμου. Βρίσκεται σε οροπέδιο στα βουνά των Άνδεων στα μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και έχει πληθυσμιακή πυκνότητα κατοίκων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο (Bogota, 2012; Latinoamericana, 2012). Η πόλη της Μπογκοτά υποστηρίζει δύο συστήματα πληροφοριών που ονομάζονται Sistema Integrado de Información de Estadísticas Com- paradas- Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα Συγκριτικής Στατιστικής (SIEC 2012) και Sistema de Indicadores de Gestión- Οδηγίες Διαχείρισης Συστήματος (SIS 2012). Σε αυτά τα συστήματα, οι διαθέσιμες πληροφορίες συγκεντρώνονται από την πόλη και χωρίζεται σε τρεις μεγάλους τομείς: κοινωνικό, οικονομικό και περιβαλλοντικό τομέα (Gestió, 2012). Σύμφωνα με τα δύο παραπάνω συστήματα οι δείκτες που δημιουργήθηκαν για την πόλη της Μπογκοτά είναι: Προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση (έτη) Ρυθμός θνησιμότητας ανά 1000 κατοίκους Έλλειψη ποιότητας στον τομέα της στέγασης Ποσοτικό έλλειμμα στον τομέα της στέγασης Κάλυψη στέγασης με νερό/ υπηρεσίες αποχέτευσης Κάλυψη στέγασης με υπηρεσίες ενέργειας Κάλυψη στέγασης με υπηρεσίες του φυσικού αερίου Άτυπες μορφές απασχόλησης (% ) Ποσοστό ανεργίας Ανικανοποίητες βασικές ανάγκες Index - Inbi Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης - IDH Δείκτης Συνθηκών Διαβίωσης ICV Δείκτης Τιμών Καταναλωτή - IPC Ποσοστό φτώχειας Κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε δολάρια ΗΠΑ Τηλέφωνα ανά 100 κατοίκους Υπάρχει ένα ακόμη σύστημα δεικτών και οδηγείται από την κοινωνία (Πίνακας 3.2). Η πρωτοβουλία αυτή, που είναι γνωστή ως Bogotá Cómo Vamos, δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας του Ουσιαστικά αποτελεί ένα φόρουμ για ανάλυση και συζήτηση της αλληλεπίδρασης της Δημόσιας Διοίκησης με το ευρύ κοινό και των ομάδων που εργάζονται υπέρ της πόλης. Περιλαμβάνει θέματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση, την υγεία, τη στέγαση και υπηρεσίες, το περιβάλλον, την κυκλοφορία, τον δημόσιο χώρο, την ασφάλεια των πολιτών, την ευθύνη του Πολίτη, τη δημόσια διοίκηση, τη δημόσια οικονομική και την οικονομική ανάπτυξη (Vamos, 2012).

30 Πίνακας 3.2: Σύστημα Δεικτών Bogotá Cómo Vamos Τομέας Τι μετράει Δείκτες Εκπαίδευση Υγεία αλλαγές στην κάλυψη, την ποιότητα και τη δημόσια αντίληψη της υπηρεσίας αλλαγές στην κάλυψη, την ποιότητα και τη δημόσια αντίληψη της υπηρεσίας 1.καθαρά ποσοστά κάλυψης 2.μέσες βαθμολογίες στις εξετάσεις εκπαιδευτικής επίδοσης 3.ποσοστό γνώσης των αξιών 4. βαθμολόγηση της υπηρεσίας από τον πολίτη 1.ποσοστό κάλυψης του συστήματος υγείας 2.ποσοστό μητρικής θνησιμότητας 3.θνησιμότητα παιδιών κάτω των 5 ετών 4.βαθμολόγηση της υπηρεσίας από τον πολίτη Στέγαση και Υπηρεσίες Περιβάλλον Κυκλοφορία οχημάτων Δημόσιος χώρος Ασφάλεια πολιτών Ευθύνη του πολίτη Δημόσια διοίκηση Δημόσια οικονομική Οικονομική ανάπτυξη αλλαγές στις ελλείψεις στέγασης κατά προτεραιότητα, στην κάλυψη του πόσιμου νερού και των εγκαταστάσεων υγιεινής και στη δημόσια αντίληψη για τις υπηρεσίες αλλαγές στα επίπεδα ρύπανσης και στην αντίληψη του κοινού αλλαγές στις καθυστερήσεις λόγω κυκλοφορίας και στη δημόσια αντίληψη αλλαγές στην ποσότητα δημόσιου χώρου ανά κάτοικο και στην κάλυψη δρόμων που βρίσκονται σε καλή κατάσταση και στην αντίληψη του κοινού αλλαγές στα ποσοστά ανθρωποκτονιών, τη θυματοποίηση-victimization και τη δημόσια αντίληψη της ανασφάλειας αλλαγές στη συμπεριφορά των πολιτών και στις συνέπειες των παραβάσεων του δικαίου αλλαγές στην αντίληψη για τη δημόσια διοίκηση, στους δημόσιους υπαλλήλους καθώς και στα γραφεία των τοπικών δημάρχων μεταβολές στους δείκτες οικονομικής υγείας και στα αποτελέσματα του διεθνούς πιστωτικού κινδύνου αλλαγές στην παραγωγικότητα, στην ανταγωνιστικότητα και στην αγορά εργασίας Πηγή: CIDA, ελλείμμα στον τομέα της στέγασης κατά προτεραιότητα 2.ποσοστό κάλυψης υδραγωγείων 3.αποχετευτικό σύστημα και ποσοστό κάλυψης των λυμάτων 4.βαθμολόγηση της υπηρεσίας από τον πολίτη 1.αριθμός των στοιχείων που υπερβαίνουν τα νόμιμα όρια για κάθε ρύπο του αέρα 2.ποσοστό του επεξεργασμένου νερού από τη βιομηχανία 3.επίπεδο της αναδάσωσης και των χώρων πρασίνου 4.αντίληψη των πολιτών για τη ρύπανση 1.μέσος χρόνος παραμονής στην κυκλοφορία 2.αντίληψη των πολιτών για τις αλλαγών στην κυκλοφορία, στην ποιότητα των υπηρεσιών, στις οδικές συνθήκες και στη διαχείριση της κυκλοφορίας 1.το ποσοστό δρόμων σε καλή κατάσταση 2.κάλυψη σιδηροδρομικών υπηρεσιών 3.κάλυψη των ποδηλατοδρόμων 1.ποσοστό ανθρωποκτονιών 2.ποσοστό θυματοποίησης 3.αντίληψη της ανασφάλειας από τους πολίτες 1.ποσοστό ατυχημάτων 2.αριθμός κλήσεως που έχει εκδοθεί 3.θάνατοι συνδεόμενοι με κατανάλωση αλκοόλ 4.ποσοστά φοροδιαφυγής 5.αντίληψη ευθύνης και αλληλεγγύης από τους πολίτες 1.αντίληψη των πολιτών για την εικόνα, τη διαχείριση και την εμπιστοσύνη των δημόσιων φορέων της περιφέρειας 1.κατάσταση χρέους 2.κατάσταση δαπανών 3.κατάσταση εισοδήματος 1. ποσοστά ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ 2.απασχόληση, υποαπασχόληση και ανεργία 3.ρυθμοί αύξησης εξαγωγών 4.αντίληψη των πολιτών για την οικογενειακή οικονομική κατάσταση Το έργο είναι αποτέλεσμα της συμμαχίας μεταξύ της Casa Editorial El Tiempo, του Ιδρύματος Corona και του Εμπορικού Επιμελητηρίου της Μπογκοτά. Τα μέτρα παρακολούθησης βελτιώνουν την πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες καλύτερης ποιότητας και να λαμβάνει υπόψη την αντίληψη του κοινού. [30]

31 Παρόμοιες πρωτοβουλίες με την Bogotá Cómo Vamos έχουν αναπτυχθεί σε πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής, όπως το Cali, το Ρίο και το Σάο Πάολο. Περισσότερες από 70 πρωτοβουλίες πολιτών σε 10 χώρες της Λατινικής Αμερικής έχουν συμβάλει στη δημιουργία δικτύου για Δίκαιες και Δημοκρατικές Βιώσιμες Πόλεις. Το δίκτυο επιτρέπει την αλληλεπίδραση, την ανταλλαγή και το συντονισμό αυτών των πρωτοβουλιών για την ενίσχυσή τους σε τοπικό επίπεδο, αλλά και την αύξηση του μεγέθους των πόλεων και σε πιθανές επιπτώσεις σε ολόκληρη την ήπειρο. Ένας από τους επόμενους στόχους του δικτύου είναι να βρεθούν κοινοί δείκτες μεταξύ διαφορετικών πόλεων και πρωτοβουλιών (Latinoamericana, 2012) Εφαρμογή συστήματος δεικτών στην πόλη Buenos Aires της Αργεντινής Η Αυτόνομη πόλη του Μπουένος Άιρες (Autonomous City of Buenos Aires) είναι η πρωτεύουσα της Αργεντινής. Εντός των 203,2 χλμ 2 που αποτελούν την πρωτεύουσα, η πόλη φέρει ένα πληθυσμό περίπου κατοίκων (Censo, 2010). Στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στον τομέα των υπηρεσιών της για την παραγωγή εσόδων για την πόλη, ενώ άλλες πηγές οικονομικού κεφαλαίου αποτελούν τα έσοδα από τη ναυτιλία και τον τουρισμό (CIDA, 2012). Όσον αφορά την αειφορία, σε αντίθεση με άλλες πόλεις που έχουν στρατηγικές ή στόχους «ομπρέλα», το Μπουένος Άιρες έχει υιοθετήσει ατομικά σχέδια δράσης για την επίτευξη μιας κοινής βιώσιμης ανάπτυξης. Το σχέδιο δράσης της πόλης περιλαμβάνει το Σχέδιο Δράσης για το Κλίμα το 2030, το Πρόγραμμα Απόδοσης Ενέργειας σε δημόσια κτήρια (2008) και το Σχέδιο Βιώσιμης Κινητικότητας του Μπουένος Άιρες. Άλλα σχέδια περιλαμβάνουν το νερό, την αποχέτευση και τη διαχείριση της ποιότητας του αέρα. Το 2008, στο Μπουένος Άιρες επισημοποιήθηκε η δημιουργία της Τεχνολογικής Πόλης για την αποτελεσματική προώθηση των εξαγωγών των υπηρεσιών πληροφορικής ώστε να γίνει η πόλη ένα κομβικό σημείο των ΤΠΕ όχι μόνο στη Λατινική Αμερική αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο. Τέλος, η πόλη σχεδιάζει να ενισχύσει τους κοινωνικούς κόμβους, τη συνοχή και τη δημόσια υγεία μέσω του Σχεδίου Προτεραιότητας Πεζών Στο σύστημα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι δείκτες που επιλέχθηκαν για την πόλη (Πίνακας 3.3): Πίνακας 3.3: Πίνακας Δεικτών της πόλης του Buenos Aires 1 Τομείς Σχέδιο Δράσης για το Κλίμα 2030 (EIU 2011) Δείκτες 1.Μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 32,7% (μείωση κατά 5 εκατομμύρια τόνων διοξειδίου του άνθρακα ανά έτος) 2.Βελτίωση της διαχείρισης της κυκλοφορίας, με τη δημιουργία λωρίδων για τις δημόσιες μεταφορές 3.Προώθηση των πεζών και των ποδηλατών 4.Βελτίωση της τεχνολογίας των οχημάτων 5.Μείωση του αποτυπώματος άνθρακα 2 Πρόγραμμα Απόδοσης 2008 Ενέργειας στα Δημόσια Κτίρια (ICLEI 2011) 1. Έρευνα στις δομές των δημόσιων κτιρίων 2.Έρευνα λειτουργίας του ηλεκτρικού εξοπλισμού και των επιπέδων κατανάλωσής τους 3.Εγκατάσταση αισθητήρων για καταγραφή της θερμοκρασίας και της υγρασίας 4.Μέτρηση της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας από τον εξοπλισμό που έχει τοποθετηθεί στους κύριους και τμηματικούς ηλεκτρικούς πίνακες 5. Έρευνα για τον αριθμό του προσωπικού σε κάθε γραφείο και σε κάθε όροφο κατά τη διάρκεια κάθε εργάσιμης ώρα της ημέρας 6. Έρευνα θερμικής άνεσης 7.Μέτρηση του φωτισμού πάνω από σταθμούς εργασίας 8.Ανάλυση της κατανάλωσης νερού κάθε κτιρίου 9.Κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας 10. Έκθεση κάθε 3,5 και 10 χρόνια βάσει του νόμου 3246/09 [31]

32 3 Σχέδιο Βιώσιμης Κινητικότητας 1.Προτεραιότητα του προγράμματος των δημόσιων μεταφορών 2.Αποκλειστική λεωφορειολωρίδα 3.Εφαρμογή του συστήματος λεωφορείων υψηλής ποιότητας εξυπηρέτησης 4.Εισαγωγή καλύτερου προγράμματος ποδηλάτων 5.Πρόγραμμα προτεραιότητας πεζών 6.Χρήση διαφόρων τύπων μεταφορών 7.Έρευνα στους καταναλωτές για την αποδοχή της λειτουργία των μεταφορών 8.Μέσος όρος ημερήσιων εκδρομών 9.Ποσό ποδηλασίας και λεωφορειολωρίδων 4 Διαχείριση Υδάτινων Πόρων (EIU 2011) 1.Εγκατάσταση μετρητών νερού σε όλη την πόλη 2.Μείωση της κατανάλωσης νερού κατά 40% έως το τέλος του Υγιεινή (EIU 2011) 1.Αναβάθμιση του παρωχημένου συστήματος αποχέτευσης 2.Εγκατάσταση νέων αποχετεύσεων και δευτερευόντων συλλεκτών σε 17 λεκάνες απορροής γύρω από την πόλη μέχρι το Πρόσβαση του πληθυσμού σε εγκαταστάσεις υγιεινής (%) 4.Επεξεργασία λυμάτων (%) 6 7 Διαχείρισης Αέριας Ρύπανσης (EIU 2011) Τεχνολογικό Σχέδιο Πόλης 1.Εφαρμογή νέου δικτύου παρακολούθησης του αέρα 2.45 εγκαταστάσεις παρακολούθησης συγκεκριμένων ρύπων σε διάφορα σημεία της πόλης 3.Μείωση εκπομπών αερίων από τα οχήματα κατά 10% μέχρι το τέλος του 2012, μέσω των οχημάτων που πληρούν τις ελάχιστες προδιαγραφές εκπομπών 4. Καθημερινή παρακολούθηση αζώτου, διοξειδίου του θείου και αιωρούμενων επιπέδων σωματιδιακής ύλης τα οποία μετρώνται σε ug/m3 Βραχυπρόθεσμοι στόχοι: 1. Δημιουργία του Επαρχιακού 2.Νομοσχέδιο για την προώθηση των επιχειρήσεων ΤΠΕ στην πόλη του Μπουένος Άιρες σχέδιο 3. Σχέδιο εργασίας με την κοινότητα του Parque Patricios Μεσοπρόθεσμοι στόχοι: 1.Τοποθέτηση σε τοπικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο 2.Προσέλκυση επενδύσεων (ΤΠΕ, Ανάπτυξη Ακινήτων) 3.Ανάπτυξη των Υποδομών και Υπηρεσιών Μακροπρόθεσμοι στόχοι:1.δημιουργία κοινοπραξίας των εταιρειών της συνοικίας 2.Έρευνα και Ανάπτυξη / Ανταγωνιστική Ενίσχυση 3.Διεθνοποίηση των εταιρειών 8 Σχέδιο Προτεραιότητας Πεζών Πηγή: CIDA, Προσαρμογή του δημόσιου δρόμου στο κέντρο της πόλης έτσι ώστε να ενθαρρύνει την κυκλοφορία των πεζών, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων πεζοδρομίων και πεζοδρόμων μεταξύ των αστικών κέντρων και των κόμβων μεταφορών 2.Σεβασμός στις συμφωνίες που περιγράφονται στο Σύμφωνο Κινητικότητας του 2004, οι οποίες ορίζουν τη χρήση ορισμένων ειδικών λωρίδων για οχήματα, όπως λωρίδα για τα λεωφορεία 3.Προώθηση οχημάτων καθαρών τεχνολογιών 4.Επιβολή κανόνων για προστασία των πεζών από τους κινδύνους της κυκλοφορίας 5.Κανόνες για τον εξοπλισμό του δρόμου (παγκάκια, δοχεία απορριμμάτων, κλπ.) σε δημόσιους δρόμους 6.Ενσωμάτωση του Προγράμματος Προτεραιότητας Πεζών στο μεγαλύτερο συστήματος Αστικών Συγκοινωνιών 3.3. Εφαρμογή συστήματος δεικτών στην πόλη Πόρτλαντ των Ηνωμένων Πολιτειών Η πόλη του Πόρτλαντ με πληθυσμό (απογραφή 2010), ιδρύθηκε το 1851 και εκτείνεται σε πάνω από 145 τετραγωνικά μίλια. Η οικονομία του Πόρτλαντ έχει διαφοροποιηθεί σταδιακά τις τελευταίες δεκαετίες. Η σταθερή του ανάπτυξη σε μη παραδοσιακούς τομείς, όπως η κατασκευή ηλεκτρικού εξοπλισμού, οργάνων και των σχετικών προϊόντων, έχει βοηθήσει την οικονομία του Πόρτλαντ να προσαρμοστεί στις εθνικές και παγκόσμιες τάσεις. Η πόλη έχει ένα όραμα 25 χρόνων (Portland in 2035) ονομάζεται το Portland Plan (2011), το οποίο είναι οργανωμένο γύρω από ένα πλαίσιο για την ισότητα και χωρίζεται σε εννέα τομείς δράσης: την ευημερία και την επιτυχία της επιχείρησης, την εκπαίδευση και την ανάπτυξη δεξιοτήτων, την αειφορία και το φυσικό περιβάλλον, την υγεία του ανθρώπου, τα τρόφιμα και τη δημόσια ασφάλεια των μεταφορών, την τεχνολογία και τη δίκαιη [32]

33 πρόσβαση, τις συμμετοχικές διαδικασίες και την ποιότητας ζωής, τον σχεδιασμό, τον προγραμματισμός και τους δημόσιους χώρους, τις γειτονιές και την στέγασης, τις τέχνες, τον πολιτισμό και την καινοτομία (Plan, 2011). Εκτός από το σχέδιο Πόρτλαντ, η πόλη έχει επίσης μια σειρά από συγκεκριμένες πρωτοβουλίες (CIDA, 2012): Σχέδιο Δράσης για το Κλίμα (2009). Αυτό επικεντρώνεται στην πόλη του Πόρτλαντ και στις προσπάθειες για τη μείωση του άνθρακα σε περιφερειακή κλίμακα και τις πολλαπλές δράσεις που προτείνονται για να ξεκινήσει αυτή την προσπάθεια. Portland Five Year Economic Development Strategy (EDS 2009). Το σχέδιο αυτό περιλαμβάνει πολλαπλές προσπάθειες που αποσκοπούν στην προώθηση της οικονομικής ανάκαμψης και σε μια μακροπρόθεσμη πορεία προς μια ισχυρότερη οικονομική μεγέθυνση. Ένας από τους κύριους τομείς είναι το πράσινο στις θέσεις εργασίας. Σχέδια Μεταφορών. Η πόλη έχει υιοθετήσει έναν αριθμό σχεδίων μεταφοράς, συμπεριλαμβανομένων πιο πρόσφατα των city-wide Streetcar Systems Plan (2009) και Bicycle Master Plan (2010). Τα σχέδια αυτά έχουν μια ισχυρή περιβαλλοντική συνιστώσα (Transportation, 2010; Portland, 2009). Εικόνα 3.1: Portland Streetcar Πηγή: Portland, 2009 Χρήση γης και τα σχέδια Κοινοτικής Ανάπτυξης. Τα σχέδια χρήσης γης που αναπτύχθηκαν κατά την τελευταία δεκαετία έχουν στόχους τις πολιτικές και τις δράσεις που προτείνονται από τη βιωσιμότητα, με τους τίτλους όπως «πράσινα κτίρια» και «όμβρια». Για παράδειγμα, το South Waterfront Plan (2004), που προωθεί μια νέα πυκνή αστική κοινότητα, με έμφαση στις νότιες περιοχές, καθώς και το North Pearl District Plan (2008), το οποίο επικεντρώνεται σε κοινωνικά θέματα που έχουν αγνοηθεί από τα προηγούμενα σχέδια. Το σχέδιο Πόρτλαντ οργανώνεται γύρω από τρεις ολοκληρωμένες στρατηγικές: την Οικονομική Ευημερία & Προσιτότητα, την Εκπαίδευση και τις Υγιή Συνδεδεμένες Γειτονιές. Κάθε στρατηγική έχει μια πολιτική 25 χρόνων και 5ετή σχέδια δράσης. Παρακάτω παρουσιάζεται ο πίνακας με το σύστημα δεικτών της πόλης (Πίνακας 3.4). [33]