Αντισφαίριση (tennis): ιστορική αναδρομή της γέννησής της

Transcript

1 Αντισφαίριση (tennis): ιστορική αναδρομή της γέννησής της Μαββίδης Αλέξανδρος Από Αθλητική Ιστορία και Φιλοσοφία, 4, Το 19ο αιώνα ο Major Walter C. Wingfield (εικ. 5) αναπτύσσει το «fieldtennis» το οποίο παίζεται στην ύπαιθρο, χωρίς σταθερό γήπεδο και σταθερούς κανονισμούς. Η ρακέτα είναι πρόγονος της ρακέτας του Squash, ονομάζεται δε «Sphairistike» ή «lawn-tennis». Παίζεται κανονικά στην ύπαιθρο. Το ελληνικό όνομα «σφαιριστική» παύει να αναφέρεται στη συνέχεια. Λόγω της εύκολης κατασκευής των γηπέδων, όπου πια δεν απαιτούνταν ούτε τοίχος, ούτε οροφή, αλλά απλά ένα φιλέ στη μέση ενός γηπέδου σε τραπεζοειδές σχήμα (σχήμα 2), το άθλημα γνωρίζει μεγάλη άνθηση στην Αγγλία.. Ο Walter Wingfield έκανε μια δική του πατέντα για το φιλέ που το πήρε από το «Federball». Ο άνθρωπος που καθιέρωσε το σύγχρονο τέννις Walter Wingfield πέθανε στις 18. Απριλίου του Στον επικήδειό του δεν αναφέρθηκε ούτε μια φορά η λέξη «τέννις» /10/11 1

2 Εικόνα 5: Ο Major Walter C. Wingfield, ο ιδρυτής του σύγχρονου τέννις Η προέλευση των κανονισμών (πρώτοι κανονισμοί) Αναλυτική παρουσίαση των κανονισμών αναφέρεται στο μεσαίωνα. 2 Αυτοί ήταν γνωστοί ως «Schassen» κανονισμοί: Στον προαύλιο χώρο των ανακτόρων ή πάρκων, η επιτιθέμενη ομάδα προσπαθούσε να περάσει τη μπάλα μέσα από ένα τέρμα (εστία), την οποία υπερασπιζόταν η αμυνομένη ομάδα. Ένας αμυνόμενος παίκτης της πύλης (Galerie) προσπαθούσε να κάνει σερβίς πάνω στην οροφή, ώστε αυτή να αναπήδηση στο χώρο της αντίπαλης ομάδας. Οι παίκτες της ομάδας αυτής προσπαθούσαν με ένα κτύπημα ακριβείας να πετύχουν την πύλη και αυτό θα ήταν πόντος. Οι αμυντικοί κτυπούσαν τη μπάλα, ως βολέ (στον αέρα) ή μετά την πρώτη αναπήδησή της από το έδαφος. Οι επιθετικοί πάλι προσπαθούσαν να προωθήσουν τη μπάλα στην πύλη. Η ανταλλαγή της μπάλας διαρκούσε μέχρι αυτή να περάσει την πύλη ή να αναπηδήσει για δεύτερη φορά. Σε αντίθεση με σήμερα, η δεύτερη αναπήδηση δε σήμαινε άμεσα πόντο, αλλά αν μετά την δεύτερη αναπήδηση της μπάλας, αυτή «κρατιόταν στον αέρα» σημειωνόταν το σημείο και ονομαζόταν Schassen. Οι παίκτες άλλαζαν ρόλους (άμυνα - επίθεση). Αν τώρα η αντίπαλη ομάδα έκανε «Schassen» πίσω από το σημείο της αντίπαλης ομάδας, κέρδιζε τον πόντο και αν το σημείο ήταν πιο μπροστά, έχανε τον πόντο. Μόλις τέλειωνε η μάχη γύρω από το «Schassen», οι ομάδες άλλαζαν πάλι ρόλους (άμυνα - επίθεση). Μετρούσαν τα επιτευχθέντα τέρματα και τα «Schassen». Συνήθως το παιγνίδι κρινόταν στους 15 πόντους (πόντος =ένα τέρμα ή 2 «Schassen») Το 1539 η δεύτερη αναπήδηση ήταν ήδη ένα «Schassen» και η ομάδα ήθελε δύο για να πάρει έναν πόντο. Επίσης προστέθηκε ένα νήμα, αντί για το σημερινό φιλέ, στη μέση του γηπέδου. Το 1830 περίπου, ο Βρετανός Major Walter Clopton Wingfield, εισήγαγε για πρώτη φορά φιλέ, κολωνάκια, κορδέλες που περιόριζαν το χώρο (αργότερα γραμμές). Το γήπεδο είχε την παρακάτω μορφή (σχήμα 2) και το παιχνίδι παιζόταν με τους παρακάτω κανόνες 2 H. Gillmeister, Tennis: A cultural History, London 1997, 98 2

3 Σχήμα2: γήπεδο τέννις το 1830 Όποιος κέρδιζε 15 πόντους, κέρδιζε τον αγώνα. Πόντος κερδιζόταν όταν η μπάλα δεν επιστρέφονταν πριν τη δεύτερη αναπήδησή της, έβγαινε έξω ή έπεφτε στο φιλέ. Μόνο αυτός που έκανε σερβίς, το οποίο εκτελούσε από συγκεκριμένο σημείο με συγκεκριμένο στόχο (σχήμα 2), κέρδιζε πόντους. Μόλις όμως έκανε λάθος παραχωρούσε αυτό το δικαίωμα στον αντίπαλο. Εικόνα 6: Διπλός αγώνας σε τραπεζοειδούς σχήματος γήπεδο 3

4 Η τραπεζοειδής μορφή του γήπεδο συνέχισε να υπάρχει, όπως φαίνεται από μαρτυρίες αναπαραστάσεων από ιστορικά βιβλία 3 και όταν οι χώροι για την εκτέλεση του σερβίς άλλαξαν, προς τη σημερινή τους μορφή (Εικόνα 6). Παράλληλα συνεχιζόταν και το παιγνίδι στις «κλειστές αίθουσες». To 1872 o Julian Marshall του έδωσε το όνομα real-tennis. Το παιγνίδι ήταν γνωστό ως «court tennis» στην Αμερική, «royal tennis» στην Αυστραλία «real tennis», και «courtepaume» στη Γαλλία. Το γήπεδο ήταν αρκετά ψηλό στην οροφή, αλλά είχε διαφορετικές διαστάσεις. Τα περισσότερα γήπεδα ήταν 34Χ12 μέτρα, αλλά υπήρχαν και γήπεδα 29Χ9,8 μέτρα. Οι κανονισμοί ήταν όμοιοι (με μικρές διαφορές) με εκείνους του «Lawn- Tennis». 4 Τα επέμενα δύο χρόνια υπήρχαν έντονες αμφισβητήσεις των κανονισμών παιγνιδιού και το Μάρτιο του 1875 του αποδόθηκαν καινούριοι κανόνες, οπότε έλαβε το όνομα «Lawn- Tennis». Έτσι δημιουργήθηκαν οι δυο χώροι σερβίς και η εκτέλεσή του γινόταν από την τελική γραμμή. Ο Julian Marshall δημιούργησε το 1877 ένα Σύλλογο στη Βρετανία τον «All England Croquet and Lawn Tennis Club» και ανανέωσε τους παλιούς κανονισμούς, οι οποίοι με μικρές αλλαγές που επήλθαν στη συνέχεια ισχύουν μέχρι και σήμερα. Στις 9 Ιουνίου 1877 έγιναν οι πρώτοι Αγγλικοί Αγώνες, στο πρώτο μεγάλο τουρνουά «field-tennis». Οι κανονισμοί ήταν όμοιοι με τους σημερινούς. Το σερβίς γινόταν από την τελική γραμμή. Το γήπεδο ήταν παραλληλόγραμμο, το φιλέ ήταν χαμηλότερο (απ ότι προηγούμενα) και η μπάλα είχε πια ένα άσπρο χνούδι. Απλά διατηρήθηκε το μέτρημα 15, 30, 40 (ή 45). Οι γυναίκες έπαιξαν σχετικά νωρίς τέννις. Το 1879 επιτράπηκε να παίζουν στην Ιρλανδία. Το 1884 έπαιξαν στο Wimbledon. Οι στολές τους ήταν άσπρα μακριά φορέματα, καπέλο! και όχι σπάνια παπούτσια με τακούνι!! 5 Η προέλευση της μπάλας Η μπάλα στην αρχή κατασκευάζονταν από διάφορα νήματα ή από το τρίχωμα αλόγου μερικές φορές και από άμμο. Αργότερα δε από ραμμένες δερμάτινες ταινίες 3 L. Sabbage, Pictorial History of tennis, New York 2004, /09/11. 5 L. Sabbage, Pictorial History of tennis, New York 2004, 6 4

5 σε διάφορα μάλιστα μεγέθη. Η Ρila και η Ρila Paganica ήταν μεγαλύτερες, γεμισμένες με πούπουλα, ενώ η Ρωμαϊκή Follis, που ήταν ακόμη μεγαλύτερη, φαίνεται γεμιζόταν κάπου-κάπου με αέρα. Για το τέννις ως γνωστόν επικράτησε η μικρότερη που ονομαζόταν «αρπαστόν» (Harpastum) και ήταν πολύ σφιχτή. 6 Η μπάλα στο 16 ο -17 ο ακόμα αιώνα δεν είχε σχέση με τη σημερινή, αποτελούνταν από δέρμα πολυτελείας. Αυτές είχαν ένα πυρήνα από μαλλί, και οι δεύτερης διαλογής μπάλες, είχαν μέσα άμμο. Όπως είναι φυσικό οι μπάλες αυτές ήταν βαριές και παρουσιαζόταν περιπτώσεις τραυματισμών μέχρι και θάνατοι. Στην παραγωγή μπαλών πρωτοστατούσαν οι Γάλλοι σε πείσμα των Άγγλων. Τον 16ο αιώνα το δερμάτινο περίβλημα αντικαταστάθηκε με πανί. 7 Σήμερα η μπάλα αποτελείται ως γνωστό από πεπιεσμένο αέρα, μέσα σε ένα λαστιχένιο περίβλημα με χνούδι και είναι έτσι πολύ ελαφρύτερη.. Η προέλευση του ονόματος τέννις Στην Αγγλία το παιχνίδι στις κλειστές αίθουσες ονομαζόταν ήδη από τον 15ο αιώνα Τέννις. Το όνομα ίσως προήλθε από το αρχαίο Γαλλικό tenez = κρατώ, απαντώ ή κάνω, που με αγγλική προφορά έγινε Τέννις. 8 Γύρω στον 17 ο και 18 ο αιώνα έγιναν πολλές προσπάθειες να πραγματοποιηθεί το παιγνίδι όχι στις κλειστές αυτές αίθουσες, αλλά έξω στο χορτάρι ή το χώμα (field tennis). Δεν είχε όμως την ανάλογη επιτυχία. Αυτό οφειλόταν στην ποιότητα της μπάλας που δεν αναπηδούσε όσο έπρεπε σ' αυτά τα γήπεδα. Η μπάλα τώρα αποτελούνταν από σύρματα τυλιγμένα σφαιρικά αναμεμειγμένα με δέρμα και ένα δερμάτινο περίβλημα. Μόλις το 19 ο αιώνα, που εφευρέθηκε η πλαστική μπάλα, απέδωσε η προσπάθεια αυτή. 9 Στην Αγγλία πάλι από το 1830 περίπου ο Βρετανός Major Walter Clopton Wingfield /09/ Th. Henricks, 1991,58; 15/09/ /09/11 ; 15/09/11; R. Crego, Sports and Games of the 18 th and 19 th centuries Westpoint 2003, /10/11 5

6 έδωσε μια νέα μορφή στο παιγνίδι κάτω από το όνομα σφαιριστική «Sphairistike» (εικόνα 7) ή «lawn-tennis» και μόνο τέννις στη συνέχεια. Εικόνα 7: Το επίσημο σήμα της «Sphairistike» ή «lawn-tennis» που έδωσε το 1830 περίπου ο Βρετανός Major Walter Clopton Wingfield Η προέλευση του τρόπου μετρήματος Όσον αφορά τον τρόπο μετρήματος, είναι και αυτός πολύ παλιός. Παρατηρούμε μια ομοιότητα σε όλα τα ρωμαϊκά έθνη, δηλαδή το ότι είχε ληφθεί ως βάση το 15 και μετρούσαν 15,30,40 (όχι όμως 45),60. Ακόμα το ίδιο ισχύει για την περίπτωση της ισοπαλίας 40-40, το πλεονέκτημα και το νικηφόρο πόντο. Μια εξήγηση για το μέτρημα είναι ότι επειδή κάθε ώρα (υποδιαίρεση της ημέρας) έχει 60 λεπτά διαιρέθηκε αυτός ο αριθμός με το 4 σύμφωνα με το γεγονός ότι η ημέρα έχει 24 ώρες (4x6 = 24). Κάθε παιχνίδι (γκέιμ) λοιπόν προέκυψε να έχει 4 νικηφόρους πόντους. Η εξαίρεση στο μέτρημα 40 αντί 45 έγινε γιατί ήταν δυσκολότερο να 6

7 αποδοθεί στην προφορά και χάριν συντομίας έγινε το Άλλη εξήγηση είναι από την εποχή του «jeu de paume» με τις περιοχές του γηπέδου. Κάθε φορά που ο παίκτης πετύχαινε έναν πόντο, πλησίαζε κατά μια «ζώνη» προς την κεντρική γραμμή του γηπέδου. Το παιγνίδι άρχιζε με τη Ζώνη 0. Με κάθε πόντο που κέρδιζε ο παίκτης, προχωρούσε στις ζώνες και έτσι κέρδιζε τον πόντο. 11 Άλλη εκδοχή προέρχεται από τον 14 ο αιώνα, όπου έπαιζαν στοιχήματα ένα γρόσι «denier», το οποίο είχε αξία 15 «denier». Σε ένα σετ, το οποίο τότε αποτελούταν από 4 παιγνίδια (games), έβαζαν 4 φορές 15 «deniers» : 15, 30, 45 και 60 «deniers». Το «0» χαρακτηρίζεται με την αγγλική λέξη «Love». Αυτό προέρχεται πιθανώς από την ποιητική διάλεκτο των γαλλικών «l'œuf» (=το αυγό) και περιγράφει έτσι την εμφάνιση του 0. Άλλη πηγή αναφέρει ότι το "Love" προέρχεται από την αγγλική φράση «to do something for love», που πάει να πει «κάνω κάτι μάταια». Η ισοπαλία λέγεται "deuce", πιθανώς από τα γαλλικά "a deux du jeu", που σημαίνει «δύο πόντοι για το παιγνίδι», σύμφωνα με το γεγονός ότι απαιτούνται άλλοι δύο πόντοι συνεχόμενοι, μετά από αυτήν, για να κερδηθεί το παιχνίδι. 12 Η προέλευση της τεχνικής /09/ /09/ /09/

8 Εικόνα 8: η κοντή ρακέτα, περιορισμός ότι η μπάλα έπρεπε να κτυπήσει πρώτα στον τοίχο, η πολύ άβολη ενδυμασία, επέβαλαν την ανάλογη τεχνική στο «πρωτόγονο τέννις». Εικόνα 9: τόσο η παίκτρια όσο και ο παίκτης κρατούν τη ρακέτα τους πολύ κοντά στην κεφαλή της, κάτι που συνεπάγεται πιο αδύναμο κτύπημα, με τα σημερινά δεδομένα. 8

9 Εικόνα 10: Το κράτημα της ρακέτας γίνεται καλύτερο. Η Susanne Lenglen (δεξιά), σε ένα forehand με τρέξιμο στα πλάγια, εκτός από την περιβολή, η κίνηση είναι όμοια με σημερινές παίκτριες Η ενδυμασία, η ρακέτα, οι μπάλες, οι κανονισμοί, επέβαλαν στην αρχή να προέχει «η ομορφιά», η αρμονία της κίνησης, άλλα και οι περιορισμοί που προέκυπταν από τον εξοπλισμό που αναφέρθηκε. Στην εικόνα (8) τέννις στις κλειστές αίθουσες, η ρακέτα ήταν μικρή (κοντά στο χέρι). Η περιβολή δεν επέτρεπε άνετες κινήσεις, όπως και μεταγενέστερα, πάντα πριν το 1900, στη φωτογραφία με την παίκτρια, η οποία κρατάει τη ρακέτα πολύ ψηλά στο «λαιμό», όπως και ο παίκτης σε ένα backhand (εικόνα 9). Λίγο μεταγενέστερα,, (εικόνα 10) η παίκτρια κρατάει τη ρακέτα κανονικά από τη λαβή, σε ένα καρφί (smash), το οποίο είναι περίπου σαν τη σημερινή εκτέλεση, ενώ η κίνηση της Susanne Lenglen (δεξιά), σε ένα forehand με τρέξιμο στα πλάγια δεν έχει σε τίποτα να ζηλέψει τη σημερινή εκδοχή του κτυπήματος.. 9

10 Εικόνα 11 : Πριν από το 1900, ενώ η ρακέτα, το κράτημα της και η τεχνική εκσυγχρονίστηκαν, η ενδυμασία παρέμεινε άβολη. Εικόνα 12: Η αρμονία στην κίνηση του backhand (αριστερά) σε αντίθεση με το σύγχρονο τέννις, όπου προέχει η δυναμικότητα του κτυπήματος (δεξιά). Η πρώτη φωτογραφία στην εικόνα 12 είναι το 1921, όταν οι παίκτες ακόμα έπαιζαν αγώνα με μακριά παντελόνια. Κάποιοι επέμεναν μέχρι το 1968 (δεύτερη φωτογραφία). Οι αιωρήσεις ήταν πιο ψηλά, στο backhand, ο παίκτης δε κρατάει με το άλλο χέρι (αριστερό) τη ρακέτα στην προετοιμασία, όπως θα έκανε σήμερα. Κρατάει μάλιστα μια άλλη μπάλα, ενώ ο αγώνας είναι επίσημος και όχι προπόνηση. Η πρώτη φωτογραφία στην εικόνα 12, λίγο μεταγενέστερη της προηγούμενης, δείχνει την προτεραιότητα στην τεχνική που έμεινε από πολύ παλιά, δηλαδή την αρμονία στην κίνηση. Τέλεια «έκταση» και παραμονή στην «πλάγια θέση» δεν συναντάται πλέον σήμερα στο κτύπημα, γιατί προέχει η φιλοσοφία του δυνατού κτυπήματος και της διαφορετικής συμμετοχής του σώματος, όπως δείχνει το σκίτσο (δεξιά) στην ίδια εικόνα (12). Σερβίς με μια ταχύτητα γύρω στα 100 km/h ήταν κάποτε πολύ δυνατά σερβίς (ακόμα και πριν τη δεκαετία του 70). Σήμερα σερβίς με διπλάσια ταχύτητα είναι αναμενόμενα από τους περισσότερους επαγγελματίες παίκτες. Αλλά και τα υπόλοιπα κτυπήματα άλλαξαν σε τεχνική και ταχύτητα. Το forehand (fh) πέρασε από την πλάγια θέση στη μετωπική την ώρα της επαφής με τη μπάλα. Οι αιωρήσεις της ρακέτας έγιναν πιο γρήγορες και η συμμετοχή του σώματος μεγαλύτερη (στροφή στον κάθετο άξονα του σώματος). Στο backhand (bh) έγινε 10

11 επίσης η μεγάλη αλλαγή να παίζεται και με δύο χέρια, κάτι που γίνεται σε ελάχιστες περιπτώσεις και στο fh. 13 Η προέλευση της ρακέτας Στα τέλη του 15 ου αιώνα γεννήθηκε η ρακέτα του τέννις. Αυτή ήταν από ξύλο μασίφ και είχε, όπως τα ταμπούρλα, λεπτή δερμάτινη μεμβράνη στην επιφάνεια της κεφαλής. Στις αρχές του 16 ου αιώνα οι ρακέτες πλέκονταν με χορδές από έντερο. Σήμερα οι ρακέτες είναι μακρύτερες ( 69 cm) και οι χορδές δεν πλέκονται πια διαγώνια προς τη λαβή /09/ /09/

12 Εικόνα 13: Η εξέλιξη της ρακέτας στο τέννις. Από ξύλο αρχικά και μικρή κεφαλή σε γραφίτη, τιτάνιο και πολύ μεγαλύτερη επιφάνεια κεφαλής Η εικόνα 13, επάνω δείχνει ρακέτα και μπάλες από τον 18ο αιώνα (1789), οι άλλες δυο είναι αρχές του 19ου αιώνα. Ολόκληρη η ιστορική εξέλιξη είναι στην κάτω φωτογραφία. Το βέλος δείχνει την πιο κρίσιμη καμπή της εξέλιξης στη δεκαετία 70, όπου στη «μεταλλική» εποχή της, έχει ήδη μεγαλύτερη κεφαλή (επιφάνεια). Η κατασκευή της μεγαλύτερης αυτής κεφαλής, αλλά και άλλες ιδιόκτητες της σύγχρονης ρακέτας (όπως και το βάρος) οδήγησε τους κατασκευαστές σε καινούργια υλικά (γραφίτης, τιτάνιο κλπ.). αφήνοντας πίσω στο χρονοντούλαπο της ιστορίας το ξύλο και το αλουμίνιο. Τα εμπόδια στην εξέλιξη του αθλήματος Κατά τον 16o και17o αιώνα το «jeu de paume» έγινε ένα λαϊκό άθλημα. Και οι φωνές κριτικής για το άθλημα έγιναν περισσότερες. Το γεγονός αρχικά ότι οι αριστοκρατία το είχε μετατρέψει σε «τζόγο», έδωσε το δικαίωμα για έντονες διαμαρτυρίες. Στους χώρους αυτούς των κλειστών γηπέδων λάμβαναν χώρα και άλλα τυχερά παιγνίδια και συναλλαγές απατεώνων. Με τον καιρό όμως, οι μεγάλοι αυτοί κλειστοί χώροι μετατράπηκαν έτσι το 17 ο και 18 ο αιώνα σε θέατρα και αίθουσες χωρών και δεξιώσεων για να σταματήσει έτσι το φαινόμενο εκμετάλλευσης του παιγνιδιού από παράνομες δραστηριότητες. Ακριβώς τότε έρχεται και η γαλλική επανάσταση (1789) και φρενάρει εντελώς την άνθηση του τέννις στην Ευρώπη. Στην Αγγλία ωστόσο διατηρήθηκε το παιγνίδι «jeu de paume» λίγο περισσότερο, αλλά τα γήπεδα μειωθήκαν δραστικά και εκεί. Το 19o αιώνα αρχίζει πάλι η ανάπτυξη στην περιφέρεια, στα μεγάλα αγροκτήματα. Το 1878 υπάρχουν 20 γήπεδα στην Αγγλία του παιγνιδιού «jeu de paume, το οποίο τώρα ονομάζεται «real tennis», «royal tennis» η και απλά «Tennis». 15 Η έλευση του τέννις στην Ελλάδα Στην Ελλάδα η αντισφαίριση άρχισε να παίζεται επίσημα με την ίδρυση του Ομίλου Αντισφαίρισης Αθηνών (1896). Το 1963 διοργανώθηκε το πρώτο διεθνές /10/11 12

13 τουρνουά στην Κέρκυρα. Αργότερα ιδρύθηκαν και άλλοι σύλλογοι στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη και άλλες επαρχιακές πόλεις που ανήκουν στην Ελληνική Φίλαθλη Ομοσπονδία Αντισφαίρισης (Ε.Φ.Ο.Α.), η οποία ιδρύθηκε το Η ανάπτυξη του αθλήματος υστερεί κατά πολύ της ανάπτυξης σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη αλλά και της ανάπτυξης άλλων αθλημάτων στην Ελλάδα όπως ποδόσφαιρο, μπάσκετ, βόλεϊ, στίβος κλπ. Έχει να επιδείξει μόνο ατομικές μεμονωμένες προσπάθειες αθλητών που κατάφεραν μέσα σε μη ιδανικές συνθήκες να διακριθούν διεθνώς, όπως παλαιότερα η Αγγελική Κανελλοπούλου (κατέκτησε την 43 η θέση της παγκόσμιας κατάταξης) και πρόσφατα η Λένα Δανηιλίδου (κατόρθωσε να ανεβεί στο νούμερο 14! της παγκόσμιας κατάταξης) και ο Κώστας Οικονομίδης (κατέκτησε την 112 η θέση της παγκόσμιας κατάταξης). Δεν είναι όμως στη φιλοσοφία ενός ιστορικού άρθρου, η διερεύνηση αυτού του φαινόμενου στασιμότητας, παρά η ελπίδα να καταγράψει μετά από μερικά χρόνια καλύτερα δεδομένα για το άθλημα στη χώρα μας 13