«ΑΠΟ ΟΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΠΕ ΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΜΕΛΑ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΑΣΧΕ ΙΑΣΜΟ ΤΟΥ»

Transcript

1 ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΗΜΕΡΙ Α ΤΟΥ ΤΕΕ, «ΑΠΟ ΟΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΠΕ ΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΜΕΛΑ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΑΣΧΕ ΙΑΣΜΟ ΤΟΥ» ιαµαντής Παπαδόπουλος, ήµαρχος Σταυρούπολης (Αρχιτέκτων Μηχανικός) Αγγελική Πάλλη, Αρχιτέκτων Μηχανικός-M.Sc.στην αποκατάσταση Μνηµείων Πολιτισµού, Τεχνική Υπηρεσία ήµου Σταυρούπολης ΑΠΟ ΟΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΠΕ ΟΥ Το στρατόπεδο Παύλου Μελά, λόγω της ιδιαιτερότητας της χρήσης του, αποτελούσε, µέχρι πρόσφατα, ένα χώρο έγκλειστο, απροσπέλαστο από την πόλη και τους κατοίκους της. Ταυτόχρονα, έναν χώρο µνήµης για τους κατοίκους της περιοχής. Οι ραγδαίοι, απρογραµµάτιστοι και τις περισσότερες φορές αυθαίρετοι µετασχηµατισµοί της πόλης οδήγησαν στον εγκλωβισµό του σε έναν ιδιαίτερα πυκνοδοµηµένο και επιβαρυµένο αστικό ιστό. Με τη διάνοιξη και διαπλάτυνση των δύο σηµαντικών αρτηριών, που διέρχονται από το νότιο και δυτικό όριο του (αναφερόµαστε στις οδούς αβάκη και Λαγκαδά), την καθαίρεση των ψηλών, λιθόκτιστων περιβόλων του, την µεταφορά του ιστορικού τζαµιού και την κατασκευή υποσταθµού της ΕΗ η πόλη άρχισε να εισβάλει στο άβατοv του στρατοπέδου Παύλου Μελά. Η σταδιακή εγκατάλειψη από τους χρήστες του καθιστά πλέον τον χώρο του πρώην στρατοπέδου ένα αστικό κενό, που διατηρεί αρκετές ποιότητες, έναντι µιας πόλης η οποία τον περιβάλλει ασφυκτικά. Η ανάγκη απόδοσης και διαφύλαξης της ακεραιότητας του χώρου προβάλλει πλέον επιτακτική. Ο ανασχεδιασµός και η επανάχρηση του πρώην στρατοπέδου, αλλά και των όµορων γειτονιών του, µπορεί να συντελέσει στην ελκυστικότητα του υτικού τµήµατος της Θεσσαλονίκης και στην αναβάθµιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της περιοχής. Για τους παραπάνω λόγους, η ιοίκηση του ήµου Σταυρούπολης, σε συνεργασία µε την Τεχνική και τις υπόλοιπες Υπηρεσίες του ήµου, συνεχίζει τις απαιτούµενες ενέργειες για την παραχώρηση του χώρου. Πάγια θέση της αποτελεί η άµεση παραχώρηση της κυριότητας του συνόλου του χώρου του 1

2 πρώην Στρατοπέδου στο ήµο Σταυρούπολης και κατ επέκταση στην πόλη και στους κατοίκους της. Αντιτίθεται, στην κατάτµηση και στον κατακερµατισµό του και προωθεί το συνολικό ανασχεδιασµό του. ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΑΣΧΕ ΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΠΕ ΟΥ Αναµφίβολα, είναι πρωτόγνωρη και σηµαντική η εµπειρία που αποκοµίσαµε τα τελευταία χρόνια από έργα και µελέτες, µεγαλύτερης, ή µικρότερης κλίµακας, που υλοποιήθηκαν στον ελλαδικό χώρο και αφορούσαν στο σχεδιασµό του απαξιωµένου, δηµόσιου χώρου της πόλης. Με αφορµή διοργανώσεις ευρωπαϊκής και παγκόσµιας εµβέλειας (Θεσσαλονίκη 97- Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, Ολυµπιακοί Αγώνες Αθήνας), ή υλοποιήσεις κοινοτικών προγραµµάτων (Urban), γίναµε «συνεργοί» ή αποδέκτες τόσο των θετικών αποτελεσµάτων που επέφερε στην πόλη η αξιοποίηση των εν δυνάµει δηµόσιων χώρων της, όσο και των προβληµάτων που προέκυψαν από διάφορους παράγοντες. Αναφερόµαστε στα προβλήµατα που προέκυψαν από την πολυπλοκότητα των θεσµικών και ιδιοκτησιακών καθεστώτων αυτών των χώρων, από την καταστρατήγηση του σχεδιασµού τους και από την έλλειψη προγραµµατισµού και στρατηγικής για την αξιοποίησή τους. Παράλληλα, διαπιστώσαµε ότι ο σχεδιασµός που εκπορεύεται από τον ίδιο τον τόπο και τις ανάγκες του και υποστηρίζεται από τους πολίτες και τις πολιτικές αποφάσεις, µπορεί να αποκαταστήσει τις ευαίσθητες ισορροπίες που επικρατούν στις σύγχρονες πόλεις. Προωθώντας λοιπόν, το θέµα της παραχώρησης και επανάχρησης του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά, συντάξαµε ένα πλαίσιο αρχών και στόχων για τον ανασχεδιασµό του χώρου. Προηγήθηκε, η συγκριτική ανάλυση προγενέστερων µελετών για το στρατόπεδο, η ανάλυση και αναγνώριση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του στρατοπέδου και του περιβάλλοντα χώρου του. Συνοπτικά αναφέρουµε ότι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του χώρου του πρώην στρατοπέδου συνίστανται: 2

3 - Στην ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΘΕΣΗ του στις υτικές συνοικίες και στην εγγύτητα µε το ιστορικό κέντρο της πόλης - Στην ΕΥΚΟΛΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗ (µέσω των οδικών αξόνων που διέρχονται από τα όρια του και της µελλοντικής γραµµής µετρό) - Στην ΙΣΤΟΡΙΚΗ του ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Υποστηρίζεται χωρικά από ιστορικά κτίσµατα και διατάξεις που χρονολογούνται από την περίοδο ίδρυσης του (τα τέλη του 19 ου ) ως τα µέσα του 20 ου αι. Παράλληλα από την καταγραφή του ως τόπου µαρτυρίου στην µνήµη των κατοίκων της περιοχής, λόγω της λειτουργίας του επί γερµανικής κατοχής ως στρατόπεδο συγκέντρωσης και βασανισµού. - Στη ΙΑΤΗΡΗΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ (αναφερόµαστε στο φυσικό ανάγλυφο, το πράσινο, τα ίχνη νερού, που θυσιάστηκε για την «ανάπτυξη») και άλλων ΠΟΙΟΤΗΤΩΝ που έχουν εκλείψει από την πόλη (όπως ήχοι, απρόσκοπτη θέα, ενδιαφέρουσες οπτικές φυγές, ελεύθεροι χώροι). Η δοµή του χώρου, µας οδήγησε στον εντοπισµό τριών, κύριων, χωρικών ενοτήτων. Πρόκειται για τον «ιστορικό χώρο», το «φυσικό χώρο» και τον «αστικό χώρο». Ο «ιστορικός χώρος», βρίσκεται στο νότιο τµήµα του στρατοπέδου, αποτέλεσε τµήµα του αρχικού πυρήνα του και πρόσφατα χαρακτηρίστηκε ως ιστορικός τόπος. Στην οργάνωση του αντανακλάται η προσπάθεια εκσυγχρονισµού της οθωµανικής ιοίκησης, που εκφράζεται µε την κατασκευή δυτικότροπων, εκλεκτικιστικών κτιρίων, µεγάλων διαστάσεων και µε την ορθολογική οργάνωση και διάταξή τους στον χώρο. Ο «φυσικός χώρος», βρίσκεται στο ανατολικό τµήµα του στρατοπέδου, διατηρεί αρκετά στοιχεία από το φυσικό περιβάλλον και είναι αραιοδοµηµένος (κυρίως µε µεταλλικά στέγαστρα). Ο αστικός χώρος καταλαµβάνει το βόρειο τµήµα του στρατοπέδου, δηλαδή την περιοχή στην οποία επεκτείνεται το Στην ενότητα αυτή παρατηρείται µεγάλη κατάτµηση του χώρου (µια πρωτόλεια πολεοδόµηση, κοινή στα στρατόπεδα αλλά και στους πρώτους οργανωµένους προσφυγικούς οικισµούς, της Πρόνοιας). Αποτέλεσµα αυτής της οργάνωσης είναι η δηµιουργία ενός πυκνού ορθογωνικού καννάβου και µιας µικροκλίµακας (κλίµακας του οικείου) που έρχεται σε αντίστιξη µε τον υπόλοιπο κατασκευασµένο και αδόµητο χώρο, προσδίδοντας σ αυτόν, το χαρακτήρα του µεταβατικού χώρου. 3

4 Παρά τις ευδιάκριτες ποιότητες που διαφυλάσσει ο χώρος του στρατοπέδου, οι συνοικίες που τον περιβάλλουν χαρακτηρίζονται από αντιθέσεις, ελλείψεις και ασυνέχειες, που εκφράζονται τόσο σε χωρικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Ταυτόχρονα όµως διατηρούν, λόγω των ιδιαίτερων ιστορικών και κοινωνικοοικονοµικών συγκυριών που συνέβαλαν στη δηµιουργία και ανάπτυξή τους, ίχνη από το φυσικό περιβάλλον και από τις ανθρώπινες δραστηριότητες που συντελέστηκαν στην περιοχή, οι οποίες σταδιακά εκδιώχθηκαν, ή ξεπεράστηκαν (αναφερόµαστε στο πράσινο που λειτουργεί ως υπόµνηση του υγρού στοιχείου και στο κτιριακό απόθεµα νεώτερο ή παλιότερο). Επίσης, διαθέτουν έναν ιδιαίτερα δυναµικό πληθυσµό, διαφορετικής προέλευσης και κουλτούρας που αναζητά έναν τόπο θελκτικό και οικείο. Λόγω των ιδιαίτερων ποιοτήτων που διατηρεί ο χώρος του πρώην στρατοπέδου, κρίνουµε σκόπιµο τον επανασχεδιασµό του, µε βάση τις αρχές της αειοφόρου ανάπτυξης, µε έµφαση στην επαναφορά του φυσικού στοιχείου µέσα στην πόλη και την αποκατάσταση της ιστορικής µνήµης, στοχεύοντας ουσιαστικά στον επαναπροσδιορισµό της σχέσης του ανθρώπου µε την πόλη. Η παραπάνω λογική θα πρέπει σταδιακά να εφαρµοστεί και στον υπόλοιπο αστικό χώρο, εξοµαλύνοντας τις ασυνέχειες και αντιθέσεις που εκφράζονται τόσο σε κοινωνικό όσο και σε χωρικό επίπεδο, ενθαρρύνοντας το αίσθηµα του τόπου και ενεργοποιώντας το ενδιαφέρον των κατοίκων της περιοχής για τον δηµόσιο χώρο. Παράλληλα, είναι επιθυµητή: Η λειτουργική και ταυτόχρονα δηµιουργική ένταξη του στρατοπέδου στην ευρύτερη και στην άµεση αστική περιοχή του (επεξεργασία ορίωνδηµιουργία πορειών-συνδέσεων). Η προστασία, διαφύλαξη και ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και ποιοτήτων (φυσικών και κατασκευασµένων), που διατηρεί ο χώρος. Αναφερόµαστε: Στη ρυµοτοµία και τα ίχνη της. Στην κλίµακα και τις χωρικές διατάξεις των κτιριακών εγκαταστάσεων. Στα ιστορικά κτίρια 4

5 Στα πιθανά αρχαιολογικά ευρήµατα. Στα φυσικά στοιχεία Η απόδοση του χώρου στον πεζό (κάτοικο της πόλης και επισκέπτη). Η διατήρηση της µικρότερης δυνατής δόµησης και κάλυψης. Η χωροθέτηση και κατασκευή, νέων κτιρίων, ή δοµικών στοιχείων, µεταξύ των οποίων και το πράσινο, είναι επιθυµητή:στη θέση παλιών κτιρίων, που δεν κρίνεται σκόπιµη η αποκατάσταση τους. Στις περιοχές, όπου οργανώνονται οι προσβάσεις στον χώρο. Σε σηµεία, όπου απαιτείται η οµαλή µετάβαση από το δοµηµένο στο αδόµητο, ή η ενίσχυση υφιστάµενων χωρικών διατάξεων. Λοιπές, νέες κατασκευές, που ενδεχοµένως, θα αναπτυχθούν στους ελεύθερους χώρους, µπορούν να έχουν χαρακτήρα εφήµερο (εφελκυόµενες, µεταλλικές ή ξύλινες κατασκευές), ή να είναι υπόγειες. Τα νέα κτίρια θα πρέπει να αφοµοιώνουν δηµιουργικά και να µεταπλάθουν τα χαρακτηριστικά των υφιστάµενων κτιρίων του στρατοπέδου και των µεταπολεµικών κτιρίων των καπνοµάγαζων της Τερψιθέας, καταλήγοντας σε νέες µορφές. Σε επίπεδο χρήσεων, λόγω της κεντρικότητας της θέσης του, προτείνεται ο ανασχεδιασµός του στρατοπέδου ως µητροπολιτικό πάρκο. Η ανάδειξη του δοµηµένου και ελεύθερου χώρου του σε τόπο συλλογικό, τόπο συνάντησης, επικοινωνίας και πολιτιστικής δηµιουργίας, µε έµφαση στον πολυπολιτισµικό χαρακτήρα του υτικού τµήµατος της Θεσσαλονίκης. Επιθυµητή είναι η διατήρηση και επέκταση του πρασίνου (αστικού ή φυσικού) και η χωροθέτηση κοινωφελών και κοινόχρηστων δραστηριοτήτων που σχετίζονται µε το χαρακτήρα των τριών ενοτήτων που διακρίναµε στο χώρο του στρατοπέδου. Ειδικότερα:Στην ενότητα «ιστορικός χώρος» είναι επιθυµητή η ανάπτυξη πολιτιστικών δραστηριοτήτων και διοικητικών δραστηριοτήτων του δήµου Σταυρούπολης. Οι δραστηριότητες αυτές προϋποθέτουν τη δηµιουργία των παρακάτω χώρων ανάπτυξής τους:εκθεσιακών, ερευνητικών και µουσειακών χώρων, µε µόνιµες και περιοδικές εκθέσεις (π.χ. Μουσείο προσφυγικού ελληνισµού, 5

6 Εθνικής Αντίστασης και ευρύτερα, Μουσείο ιστορίας της πόλης, των ανθρώπων της και του συγκεκριµένου χώρου). ηµοτικού καταστήµατος. (Η χωροθέτηση αυτής της χρήσης θα συµβάλλει στη διατήρηση του συνόλου του χώρου ζωντανού κατά τις πρωινές ώρες).αµφιθεάτρων, συνεδριακών χώρων, κινηµατογράφου Η ενότητα «φυσικός χώρος» θα πρέπει να αντιµετωπιστεί ως χώρος ανοικτός σε αυθόρµητες δραστηριότητες, ενθαρρύνοντας δραστηριότητες πολιτιστικές, αναψυχής, περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, ήπιου αθλητισµού κ.τ.λ. Η ενότητα «αστικός χώρος» θα πρέπει να αντιµετωπιστεί ως περιοχή εγκατάστασης κοινωφελών δραστηριοτήτων, τοπικού χαρακτήρα (π.χ. ίδρυση κέντρου υποστήριξης και εκπαίδευσης των µειονεκτούντων πολιτών στην εξεύρεση εργασίας, µικρών εργαστηρίων καλλιτεχνικής δηµιουργίας κ.τ.λ.) Παράλληλα, κρίνεται σκόπιµη: Η εναλλακτική χρήση των ελεύθερων χώρων σε έκτακτες περιπτώσεις φυσικού κινδύνου, για τη συγκέντρωση των κατοίκων των όµορων συνοικιών. Η κατασκευή υπόγειων χώρων στάθµευσης, στην περίµετρο του χώρου (εφ όσον το υπέδαφος επιτρέπει), για την εξυπηρέτηση των νέων χρήσεων του στρατοπέδου, των επισκεπτών αλλά και των κατοίκων της περιοχής. Η διερεύνηση της βιωσιµότητας της λύσης. Σηµειώνεται, ότι θα ήταν επιθυµητή η εγκατάσταση τριτοβάθµιων εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Αναφερόµαστε σε µετεγκατάσταση ενός πανεπιστηµιακού τµήµατος του Α.Π.Θ. (µε περιορισµένες απαιτήσεις σε έκταση) και σε καµία περίπτωση ολόκληρης Σχολής, που τη θεωρούµε αδύνατη καθώς αφ ενός απαιτεί µεγάλο ποσοστό δοµηµένου χώρου και αφ ετέρου ουσιαστικά αποκλείει µεγάλο τµήµα του χώρου από τους υπόλοιπους χρήστες (κατοίκους της πόλης και επισκέπτες). 6

7 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Τέλος, θα πρέπει να σηµειωθεί ότι ο ανασχεδιασµός, η επανάχρηση και η διαχείριση ενός τόσο σηµαντικού χώρου αναµφίβολα δηµιουργεί προσδοκίες, ανησυχίες, αντιρρήσεις και ενίοτε, απογοητεύσεις. Σε κάθε περίπτωση όµως ενεργοποιεί το ενδιαφέρον τόσο των ειδικών, όσο και των πολιτών για τον χώρο τον οποίο βιώνουν καθηµερινά, την πόλη τους. Έχει εποµένως, ιδιαίτερη σηµασία για το µέλλον της πόλης, παράλληλα µε τις ενέργειες των ήµων στους οποίους διοικητικά ανήκουν τα πρώην στρατόπεδα, η ενεργοποίηση και συµµετοχή των πολιτών, των φορέων και οργανώσεων που ενδιαφέρονται για την πόλη και την ιστορία της. 7