Επιμόρφωση εκπαιδευτικών στη χρήση και αξιοποίηση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διδακτική διαδικασία. Εκπαίδευση Επιμορφωτών ΠΑΚΕ ΕργΦΕΤΠ/ΠΤΔΕ/ΠΑ

Transcript

1 Επιμόρφωση εκπαιδευτικών στη χρήση και αξιοποίηση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διδακτική διαδικασία Εκπαίδευση Επιμορφωτών ΠΑΚΕ ΕργΦΕΤΠ/ΠΤΔΕ/ΠΑ Ενότητα 2 Σύγχρονες αντιλήψεις για τη μάθηση και τη διδασκαλία και η εφαρμογή τους με εργαλεία υπολογιστικής και δικτυακής τεχνολογίας: Γλωσσάριο και αλφαβητικό ευρετήριο όρων Γιάννης Μπουσδούνης Αθήνα, Οκτώβριος 2008

2 Γλωσσάριο και αλφαβητικό ευρετήριο όρων ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην παρούσα εργασία περιλαμβάνονται, με απόλυτη αλφαβητική σειρά οι όροι της δεύτερης ενότητας με γενικό τίτλο: «Σύγχρονες αντιλήψεις για τη μάθηση και τη διδασκαλία και η εφαρμογή τους με εργαλεία υπολογιστικής και δικτυακής τεχνολογίας», που περιέχονται στα δύο πακέτα εκπαιδευτικού υλικού που κυκλοφόρησαν για την εκπαίδευση επιμορφωτών στα ΠΑΚΕ. Υποενότητες: 2.1. Από τις παραδοσιακές στις σύγχρονες απόψεις για τη μάθηση: Θεωρητικό πλαίσιο και μετεξέλιξη της εκπαιδευτικής πρακτικής 2.2. Οι σύγχρονες θεωρήσεις για τη μάθηση. Εξέλιξη των αντιλήψεων για την παιδαγωγική αξιοποίηση των Τ.Π.Ε. στην εκπαίδευση. Γνωστικός κονστρουκτιβισμός: J. Piaget & J. Bruner Η κοινωνικοπολιτισμική θεώρηση για τη μάθηση: L. Vygotsky Οι θεωρίες της εμπλαισιωμένης μάθησης Σύγχρονες προσεγγίσεις στη Διδακτική και τη Μεθοδολογία με τη διαμεσολάβηση των ΤΠΕ: Ενεργητική μάθηση. Ομαδοσυνεργατική μάθηση. Ευριστική αντιμετώπιση της γνώσης. Χαρακτηριστικά των ρόλων διδασκόντων και μαθητών στα νέα μαθησιακά περιβάλλοντα Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών στη Χρήση και Αξιοποίηση των ΤΠΕ στην Εκπαιδευτική Διδακτική Διαδικασία. Επιμορφωτικό υλικό για την εκπαίδευση των επιμορφωτών στα Πανεπιστημιακά Κέντρα Επιμόρφωσης. Τεύχος 1: Γενικό Μέρος. Πάτρα: ΥΠ.Ε.Π.Θ., Ε.Α.Ι.Τ.Υ. και Επιμορφωτικό Υλικό Γενικού Μέρους του Προγράμματος Σπουδών για την Εκπαίδευση των Επιμορφωτών. ΤΠΕ και θεωρίες μάθησης - Οι ΤΠΕ ως καινοτόμος δράση. Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Η επιλογή του συγκεκριμένου τρόπου καταγραφής, έγινε για εύκολη και άμεση πρόσβαση σε κάποιον απ τους παραπάνω όρους. Πιστεύω ότι θα φανεί χρήσιμη στους επιμορφούμενους των ΚΣΕ, σε συνδυασμό με οποιαδήποτε κατηγοριοποίηση των όρων (κατά θεωρία, κατά επιστήμονα κλπ).

3 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ζαγούρας, Χ., Δαγδιλέλης, Β., Κόμης, Β., Κουτσογιάννης, Δ., Κυνηγός, Χ., Ψύλλος, Δ., & άλ., (2007), Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών στη Χρήση και Αξιοποίηση των ΤΠΕ στην Εκπαιδευτική Διδακτική Διαδικασία. Επιμορφωτικό υλικό για την εκπαίδευση των επιμορφωτών στα Πανεπιστημιακά Κέντρα Επιμόρφωσης. Τεύχος 1: Γενικό Μέρος. (σ ). Πάτρα: ΥΠ.Ε.Π.Θ., Ε.Α.Ι.Τ.Υ. Μακρή-Μπότσαρη, Ε., Καλκάνης, Γ,. Ψυχάρης, Σ., Παρασκευά, Φ., Ρετάλης, Σ., Κυρκίνη, Α., Περάκη, Β., Κασιμάτη, Κ., (2007), Επιμορφωτικό Υλικό Γενικού Μέρους του Προγράμματος Σπουδών για την Εκπαίδευση των Επιμορφωτών. ΤΠΕ και θεωρίες μάθησης - Οι ΤΠΕ ως καινοτόμος δράση. (σ ). Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.

4 Homunculus IDEAL (πορεία προγράμματος επίλυσης προβλημάτων) Projects Τask analysis Tutorials Άγραφο χαρτί Μέχρι την εποχή του Piaget το παιδί θεωρούνταν ως homunculus, ως μικρογραφία του ενηλίκου, του οποίου η νόηση λειτουργεί όπως εκείνη των ενηλίκων, σε μικρότερη ωστόσο και στενότερη κλίμακα, και διευρύνεται σταδιακά, καθώς το παιδί συσσωρεύει γνώσεις και εμπειρίες. Ι = Identify, ταύτιση του προβλήματος D = Define, ορισμός και παρουσίαση του προβλήματος E = Explore, διερεύνηση πιθανών στρατηγικών A = Act, εφαρμογή των στρατηγικών L = Look, ανασκόπηση και αξιολόγηση. Σχέδια συνεργατικής έρευνας. Δεν αποτελούν μεθόδους διδασκαλίας, μολονότι οδηγούν σε αποτελέσματα μάθησης και μάλιστα πολύ πιο εντυπωσιακά από όλες σχεδόν τις άλλες μεθόδους διδασκαλίας. Διδασκαλία με διάρκεια μεγαλύτερη από μια διδακτική ώρα, η οποία αποσκοπεί στην παραγωγή ενός διδακτικού «προϊόντος». Aνάλυση έργου, η οποία αποτελεί συνήθη πρακτική στην εκπαίδευση. Βασίζεται στην γενική αρχή ότι απλές δραστηριότητες είναι ευκολότερο αντικείμενο μάθησης από σύνθετες. Η κεντρική ιδέα σχετίζεται με την κατάτμηση μίας δραστηριότητας σε επιμέρους έργα: Βασικές αρχές 1 η : Κάθε έργο αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της δραστηριότητας (π.χ. ανοίγω το καπάκι του φωτοτυπικού - όχι επιλέγω πόσες φωτοτυπίες θέλω). 2 η : Το πλήθος των έργων ορίζεται (εξαρτάται) από τις ανάγκες του εκπαιδευόμενου (ξεκινάμε με λίγα έργα και επιμερίζουμε περισσότερο εάν χρειάζεται). Λογισμικά καθοδήγησης και διδασκαλίας, τα οποία κατά κανόνα βασίζονται πάνω στις θεωρίες του συμπεριφορισμού. Θέση του Άγγλου φιλοσόφου John Locke ( ) ότι ο άνθρωπος έρχεται στον κόσμο ως tabula rasa (άγραφος πίνακας, άγραφο χαρτί), πάνω στο οποίο εγγράφονται οι νέες εμπειρίες του. Αισθητηριακή μνήμη Η πρώτη αποθήκη πληροφοριών. Η διαδικασία της επεξεργασίας τους αρχίζει από μια πρώτη επιλογή και την εισδοχή των ερεθισμάτων στα αισθητήρια όργανα. Στην αποθήκη αυτή παραμένουν τα ερεθίσματα για πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (από 0,1 μέχρι 1 δευτερόλεπτο για την όραση και από 2 μέχρι 4 δευτερόλεπτα για την ακοή), μέχρις ότου προωθηθούν στην επόμενη αποθήκη, ασχοληθούμε με αυτά και τα επεξεργασθούμε περαιτέρω. Ανακαλυπτική μάθηση Αναπαράσταση της γνώσης Αναστοχασμός (J. Bruner) Οι μαθητές ανακαλύπτουν τη γνώση (κανόνες, αρχές, ανάπτυξη δεξιοτήτων) μέσα από ανακαλυπτικές διαδικασίες με το πείραμα, τη δοκιμή, την επαλήθευση ή τη διάψευση. Κατά τον Bruner υπάρχουν τρεις τρόποι αναπαράστασης της γνώσης και αντιστοίχως τρεις τρόποι μάθησης, οι οποίοι ακολουθούν μια εξελικτική σειρά, α. ο πραξιακός, β. ο εικονικός και γ. ο συμβολικός. Οι άνθρωποι δηλ. μαθαίνουν και μπορούν να γνωρίσουν τον κόσμο α. με την πράξη, β. με την εικόνα και γ. με συμβολικά μέσα και κυρίως με την γλώσσα Η διαδικασία εκείνη κατά τη οποία ο μαθητής ξανασκέφτεται

5 Ανθρωπιστής εκπ/κός Ανθρωπιστική εκπ/ση Ανθρωπιστική προσέγγιση μάθησης Ανθρωπιστική Ψυχολογία Ανοιχτή εκπ/ση - Ανοιχτή τάξη Αντίδραση Αντίληψη και μάθηση Αντιπροσωπευτική ενίσχυση «Ανώτερες» μορφές μάθησης Αξιολόγηση με φάκελο του μαθητή (e-portfolio) πάνω στη διαδικασία επίλυσης ενός προβλήματος. Κύριο χαρακτηριστικό ενός ανθρωπιστή εκπαιδευτικού είναι η εφαρμογή της μαθητοκεντρικής διδασκαλίας. Είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος απέναντι στην διαφορετικότητα των μαθητών του. Τονίζει δύο στοιχεία: α. τη μοναδικότητα του μαθητή και β. την ανάλογη στάση του εκπαιδευτικού απέναντι στον μαθητή. Διαπνέεται από δύο βασικές αρχές: α. την αναγνώριση της μοναδικότητας και της ατομικότητας κάθε μαθητή και β. την αντίδραση προς τον υπερβολικά μηχανιστικό και «απάνθρωπο» τρόπο προσέγγισης της διδασκαλίας και της μάθησης από πολλές ψυχολογικές θεωρίες. Έχει τις ρίζες της στην Φιλοσοφία και ειδικότερα στη Φιλοσοφία του υπαρξισμού. Εμφανίζεται ως η «τρίτη δύναμη», η οποία ήρθε ως αντίδραση ή ως συμπλήρωση από την μια μεριά στον συμπεριφορισμό και από την άλλη στην ψυχανάλυση. Βασικοί σκοποί της ανοιχτής εκπαίδευσης είναι: προσωπική ανάπτυξη, κριτική σκέψη, συνεργασία, διάθεση για δια βίου εκπαίδευση. Το σημαντικότερο πρόσωπο είναι ο μαθητής και όχι ο εκπαιδευτικός. Η ανοιχτή τάξη δεν προσκολλάται και δεν ακολουθεί υποχρεωτικά το ισχύον αναλυτικό πρόγραμμα. Η ενέργεια του υποκειμένου (οργανισμού), μετά τη διέγερση από το ερέθισμα. Η μάθηση είναι προϊόν της αντίληψης και είναι φυσικό να διέπεται από τους νόμους της. Αντιπροσωπευτική ενίσχυση έχουμε, όταν ενισχύεται όχι το υποκείμενο το οποίο μαθαίνει, αλλά το μοντέλο. Χαρακτηρίζουν ειδικά τον άνθρωπο και τις ιδιαίτερα ανθρώπινες διανοητικές επιδόσεις, αφού ο άνθρωπος διαθέτει μηχανισμούς μάθησης, τους οποίους δεν διαθέτουν τα άλλα ζώα. Μέσω αυτών ο άνθρωπος μπορεί και κινείται σε πιο σύνθετες περιοχές της γνώσης, έστω και αν αυτές θεμελιώνονται πάνω στις στοιχειώδεις και πολλές φορές αποτελούν προέκτασή τους. Ο ψηφιακός φάκελος του μαθητή (e-portfolio), -που είναι επίσης γνωστός στην βιβλιογραφία (Barrett, 2001,Woodward & Nanlohy, 2004, Wall et al., 2006) και ως eportfolio, e- portfolio, efolio, digital portfolio, webfolio- είναι κατά βάση μια ηλεκτρονική έκδοση του φακέλου εργασιών του μαθητή, που είναι βασισμένος στο χαρτί, δημιουργημένος σ ένα υπολογιστικό περιβάλλον και με ενσωμάτωση όχι μόνο κειμένου, αλλά και γραφικών, ήχου και βίντεο. Oι Wall et al.(2006). περιγράφουν τον ψηφιακό φάκελο του μαθητή ως: 1. επιλεγμένες και δομημένες συλλογές πληροφοριών, 2. που συγκεντρώθηκαν για ειδικούς σκοπούς και για να παρουσιάσουν/αποδείξουν κάποιου τις επιτεύξεις και την ανάπτυξη, 3. που αποθηκεύτηκαν ψηφιακά και που οργανώθηκαν με το κατάλληλο λογισμικό, 4. που αναπτύχθηκαν με τη χρήση κατάλληλων πολυμέσων και συνήθως μέσα σ ένα δικτυακό περιβάλλον και 5. που ανακτήθηκαν από μια ιστοσελίδα, ή που επιδόθηκαν με CD- ROM.

6 Απόσβεση Μια συγκεκριμένη μορφή συμπεριφοράς παύει να υπάρχει, όταν δεν τη συνοδεύει η ενίσχυση η οποία τη στηρίζει. Απόκτηση εννοιών Η διαδικασία εντοπισμού των ουσιωδών γνωρισμάτων με βάση τα οποία διακρίνονται τα μέλη από τα μη μέλη μιας έννοιας ή μιας κατηγορίας. Αποστήθιση Μορφή μάθησης που στηρίζεται σε εσωτερικά κίνητρα. Δεν πρέπει να ταυτίζεται με τη μηχανική μάθηση, αλλά είναι επιθυμητή, γιατί ο μαθητής έχει σε κάθε στιγμή και για άμεση χρήση πληροφορίες και γνωστικά στοιχεία που αποτελούν τις βάσεις διάφορων περιοχών γνώσης, στις οποίες δεν μπορεί να «ανεβεί», χωρίς το βάθρο το οποίο του προσφέρουν γνώσεις οι οποίες μαθαίνονται με αποστήθιση. Αρνητική ενίσχυση Η αντίδραση στις διάφορες μορφές της συμπεριφοράς, δραστηριότητες, γνώσεις, δεξιότητες, στάσεις, διαθέσεις κλπ., τις οποίες χρησιμοποιεί το άτομο κατά την προσαρμογή του προς το περιβάλλον και η οποία μειώνει τις πιθανότητες επανάληψης μιας μορφής συμπεριφοράς. Αρνητικοί ενισχυτές Οι αντιδράσεις του περιβάλλοντος, που επηρεάζουν αρνητικά την συμπεριφορά. Αρχή προβαδίσματος της σκέψης έναντι της γλώσσας Για να γίνει το παιδί κύριος του γλωσσικού οργάνου και να μάθει να το χρησιμοποιεί σωστά, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να υπάρχουν ήδη αυτοματοποιημένοι μηχανισμοί της σκέψης. Άσκηση Η πιο αποτελεσματική μέθοδος για τη βελτίωση της απομνημόνευσης. Ατομικός κονστρουκτιβισμός Η εικόνα του παιδιού, το οποίο είναι απομονωμένο και αποκομμένο από την κοινωνία. Αυθεντικό πλαίσιο Γίνεται ορατό σε πραγματικές καταστάσεις ζωής. Αυτοαποτελεσματικότητα Αναφέρεται στο κατά πόσο θεωρούμε ότι είμαστε ικανοί και σε θέση να χειριστούμε τους ιδιαίτερους στόχους μας. Αυτορυθμιζόμενη μάθηση Η χρήση των δεξιοτήτων αυτο-ελέγχου στις νέες καταστάσεις, είναι το προϊόν των αλληλεπιδράσεων μεταξύ τριών παραγόντων: Αυτορύθμιση Αφομοίωση Βραχύχρονη μνήμη Γενετική επιστημολογία 1. των προσωπικών χαρακτηριστικών 2. της συμπεριφοράς, και 3. του κοινωνικού περιβάλλοντος. Ξεκινά αρχικά από την παρατήρηση του προτύπου, ακολουθεί τη μίμηση του προτύπου για να καταλήξει στον αυτο-έλεγχο και την τελική προσαρμογή της επιδεικνυόμενης δεξιότητας στις νέες συνθήκες, που είναι και το τελικό ζητούμενο της αυτο-ρυθμιζόμενης μάθησης. Η εσωτερίκευση των συμβολικών συστημάτων, έτσι ώστε το παιδί να μπορεί να σκέφτεται και να επιλύει προβλήματα χωρίς την βοήθεια των άλλων. Η ικανότητα της νόησης να εντάσσει στο γνωστικό σύστημα νέους ερεθισμούς μέσω των σχημάτων τα οποία διαθέτει. Η βραχύχρονη μνήμη είναι η αποθήκη στην οποία παραμένουν οι πληροφορίες, καθώς το άτομο αρχίζει να τις επεξεργάζεται. Βασικό χαρακτηριστικό της, η πολύ μικρή χωρητικότητά της. Το θεωρητικό πλαίσιο του Piaget, επειδή ενδιαφέρθηκε πρώτιστα για το πώς η γνώση αναπτύχθηκε στους ανθρώπινους οργανισμούς, βασιζόμενος στο υπόβαθρο της

7 βιολογίας και της φιλοσοφίας. Γενίκευση Σχηματισμός εννοιών. (Η δυνατότητα του μαθητή να προσδιορίσει πράγματα που συναντά για πρώτη φορά, εντάσσοντάς τα σε μια έννοια ή μια κατηγορία -τάξη εννοιώνπου έχει ήδη σχηματίσει). Γλωσσοψυχολογία Κλάδος της επιστήμης η οποία εξετάζει την εκμάθηση και την εξέλιξη της γλώσσας σε συνάφεια προς τη γενική πνευματική ανάπτυξη του ατόμου. Γνωστικές δομές Βασικές ενότητες γνώσης μέσω των οποίων ταξινομούνται και διευθετούνται προηγούμενες εμπειρίες, ενώ παράλληλα προετοιμάζουν το πλαίσιο κατανόησης μελλοντικών εμπειριών. (σχήματα Piaget) Γνωστική ανάπτυξη Συνίσταται στη διαρκή μεταβολή των σχημάτων (γνωστικών δομών). Γνωστική επανάσταση Προώθησε απόψεις, οι οποίες περιγράφουν τη μάθηση ως απόκτηση ή αναδιοργάνωση γνωστικών δομών με τις οποίες επεξεργαζόμαστε, αποθηκεύουμε και ανακαλούμε πληροφορίες. Γνωστική ευελιξία Η ικανότητα της άμεσης επαναδόμησης των γνώσεων κάποιου με πολλούς τρόπους, ως αυτενεργό αντίδραση σε μεταβαλλόμενες συνθήκες και ανάγκες. Γνωστικές θεωρίες Ερμηνεύουν τη μάθηση, επικεντρώνοντας την προσοχή στις αλλαγές οι οποίες επισυμβαίνουν στις νοητικές διαδικασίες τις οποίες χρησιμοποιούν οι άνθρωποι στην προσπάθειά τους να ερμηνεύσουν τον κόσμο. Με άλλα λόγια, από τη σκοπιά των γνωστικών θεωριών, μάθηση είναι μια αλλαγή στις γνωστικές δομές, η οποία δίνει τη δυνατότητα στο άτομο να χρησιμοποιεί διάφορες μορφές συμπεριφοράς, κατάλληλες κάθε φορά για την εκάστοτε περίσταση. Γνωστική μαθητεία Μοντέλο, μέσα από το οποίο η μάθηση αποκτά νόημα και είναι ευκολότερο να συμβεί όταν οι μαθητευόμενοι βρίσκονται σε ένα πραγματικό-αυθεντικό πλαίσιο και οι δραστηριότητες με τις οποίες ασχολούνται είναι αυτές εξαιτίας των οποίων οδηγούνται σε βαθύτερα επίπεδα κατανόησης της επιδιωκόμενης γνώσης. Γνωστικός συμπεριφορισμός Είναι ένα συμπεριφοριστικό μοντέλο, το οποίο όμως αποδέχεται και τις γνωστικές διαδικασίες, τον ενεργό ρόλο του ανθρώπου στην μάθηση κι έτσι το μοντέλο ερέθισμα - αντίδραση γίνεται μια τριμελής/τριπολική σχέση που προσδιορίζει τη μάθηση και τη συμπεριφορά: άτομοπεριβάλλον-συμπεριφορά. Δασκαλοκεντρικές μορφές διδασκαλίες Δευτερογενείς (ή εξαρτημένοι) ενισχυτές Διαθεματικότητα Πρόκειται για μορφές διδασκαλίας κατά τις οποίες την πρωτοβουλία δράσης και επικοινωνίας έχει αποκλειστικά σχεδόν ο εκπαιδευτικός, ενώ ο ρόλος των μαθητών εξαντλείται στην προσεκτική παρακολούθηση και την ακριβή καταγραφή στη μνήμη τους των στοιχείων τα οποία παρουσιάζει ο εκπαιδευτικός. Δευτερογενείς ενισχυτές είναι όσοι αρχικά ήταν ουδέτεροι, επειδή όμως συνδέθηκαν συχνά με πρωτογενείς ή με άλλους ισχυρούς δευτερογενείς ενισχυτές, απέχτησαν την ιδιότητα ενός ενισχυτή (π.χ. χαμόγελο, χτύπημα στον ώμο, βαθμοί κλπ.). Η επέκταση της ανάλυσης ενός υπό μελέτη αντικειμένου σε σφαίρες που επεκτείνονται πέρα από τα αυστηρά όρια της μιας

8 Διάκριση Διδακτικό επιμορφωτικό υλικό Διδακτικό σενάριο Διδακτικός σχεδιασμός γνωστικής περιοχής, προκειμένου η μελέτη αυτή να εγγραφεί σε ένα γενικότερο πλαίσιο και να διασυνδεθεί με άλλες έννοιες. Η ικανότητα να ξεχωρίζουμε τις έννοιες που σχηματίζουμε με τη γενίκευση. Θεωρείται οτιδήποτε υλικό (έντυπο, ψηφιακό αλλά και αντικείμενα όπως αφίσες, χάρτες κλπ) πρόκειται να χρησιμοποιηθεί στη διδασκαλία. Περιγραφή μιας διδασκαλίας με εστιασμένο γνωστικό(ά) αντικείμενο(α), συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς στόχους, διδακτικές αρχές και σχολικές πρακτικές. Ένα διδακτικό σενάριο μπορεί να έχει διάρκεια περισσότερων από μιας διδακτικών ωρών. (R. M. Gagné). Θεωρήθηκε επί μακρόν ως μια αξιόπιστη διαδικασία για την προετοιμασία προγραμμάτων και μαθημάτων κατάρτισης. Περιλαμβάνει 5 στάδια: Ανάλυση του στοχευόμενου κοινού και των αναγκών του, Σχεδίαση των μαθημάτων, Ανάπτυξη του διδακτικού υλικού, Εφαρμογή, Αξιολόγηση και επιστροφή στο πρώτο στάδιο. Διδασκαλία Στο επίκεντρο της σχολικής εργασίας βρίσκεται η συμπεριφορά του μαθητή, την οποία προσπαθεί να μεταβάλει ο δάσκαλος κατά τρόπο συνειδητό, σχεδιασμένο και προγραμματισμένο. Το σύνολο αυτών των δραστηριοτήτων το ονομάζουμε «διδασκαλία». Διεπιστημονικότητα Διερευνητική μάθηση Δίκτυα της γνώσης Δομισμός (Κονστρουκτιβισμός) Δραστηριότητα και συμμετοχή Η εμπλοκή περισσοτέρων από μιας γνωστικών περιοχών στη μελέτη ενός φαινομένου. Έχει σαν βασικό στόχο να εμπλέξει τους εκπαιδευόμενους στην εκμάθηση γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων, μέσω μιας σκόπιμης διερευνητικής διαδικασίας, η οποία έχει δομηθεί γύρω από σύνθετα, αυθεντικά ερωτήματα και προσεκτικά σχεδιασμένες εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Οι εκπαιδευόμενοι εκθέτουν τα δικά τους ερωτήματα, διατυπώνουν υποθέσεις, προβάλλουν ιδέες και απόψεις τους και κατόπιν αναζητούν πληροφορίες, σχεδιάζουν και υλοποιούν πειράματα ή παρατηρήσεις ώστε να ελέγξουν τις αρχικές υποθέσεις τους. Η εκτέλεση αυτού του είδους έρευνας με τον τρόπο αυτό από τον εκπαιδευόμενο, δεν προάγει απλά τη γνώση του αντίστοιχου γνωστικού πεδίου αλλά και την γενικότερη επιστημονική ικανότητα και σκέψη του. Κατά την άποψη των δομιστών δεν χρειάζεται να επιβάλλουμε μια άκαμπτη γραμμική ιεραρχία στην διδασκαλία και στη μάθηση, αφού η γνώση δεν συγκροτείται από γραμμικές ιεραρχίες, αλλά από δίκτυα τα οποία δομούνται γύρω από βασικές ιδέες. Αυτά τα δίκτυα των γνώσεων περιλαμβάνουν στοιχεία, έννοιες και κανόνες μαζί με αξίες, προδιαθέσεις, διαδικαστική γνώση (δεξιότητες εφαρμογής) και συσχετιστική γνώση (πότε και γιατί να προσεγγίσεις και να εφαρμόσεις άλλα μέρη του δικτύου). Η μάθηση δεν είναι η απόκτηση γνώσεων, αλλά μία διαδικασία δόμησης και αναδόμησης των γνωστικών δομών και διαδικασιών του ατόμου. Η οικοδόμηση της γνώσης προκύπτει από τη δραστηριότητα (Jonassen, 1999). Επομένως, η γνώση ενσωματώνεται στη δραστηριότητα.

9 Εγκαθιδρυμένη ή Εμπλαισιωμένη μάθηση Εικονικός τρόπος αναπαράστασης της γνώσης Εκπαίδευση της συνεπίδρασης Εναρμόνιση Ενεργοποίηση μαθητή Ενιαία Συγκεντρωτική Διδασκαλία Ενίσχυση Ενισχυτές: υλικοί, συμβολικοί, κοινωνικοί Η γνώση πρέπει να παρουσιαστεί σε ένα αυθεντικό πλαίσιο, δηλαδή σε καταστάσεις και εφαρμογές που θα περιλαμβάνουν ή θα εμπλαισιώνουν τη συγκεκριμένη γνώση. Η μάθηση απαιτεί την κοινωνική αλληλεπίδραση και τη συνεργασία. Αναφέρεται στις γνωστικές διαδικασίες που είναι τοποθετημένες μέσα σε φυσικά και κοινωνικά πλαίσια Αναπαράσταση της γνώσης με εικόνα. (Bruner) Αποτελεί μια γνήσια ανθρωπιστική αντίδραση προς την παραδοσιακή εκπαίδευση, η οποία προσπαθεί να συγκεράσει και να οδηγήσει σε συνεπίδραση συναισθηματικές και γνωστικές πλευρές της διδασκαλίας και μάθησης. Είναι μάλλον ένα σύνολο στάσεων παρά μια συγκεκριμένη διδακτική μέθοδος. Η λειτουργία της νόησης με την οποία το άτομο αντιμετωπίζει αποτελεσματικά πρωτόγνωρους ερεθισμούς. Η ενεργητική συμμετοχή των μαθητών στη διδασκαλία, η οποία συμβάλλει στη μακροπρόθεσμη συγκράτηση όσων μαθαίνουμε. Διδασκαλία ομοειδών γνώσεων, από διαφορετικά μαθήματα. Ενίσχυση είναι η συνέπεια μιας ενέργειας, η οποία αυξάνει ή μειώνει τις πιθανότητες επανάληψης αυτής της ενέργειας. Υλικοί : παιχνίδια, καραμέλες και οποιοδήποτε υλικό πράγμα, που είναι επιθυμητό. Συμβολικοί: έχουν συμβατική αξία, όπως το χρήμα, οι βαθμοί, τα αστεράκια που δίνει η δασκάλα για κάθε άριστα κλπ., και μπορούν να «εξαργυρωθούν» σε πρωτογενείς ενισχυτές (π.χ. η μητέρα δίνει στο παιδί σοκολάτα, επειδή έφερε καλούς βαθμούς από το σχολείο), σε άλλους υλικούς ενισχυτές (π.χ. παιχνίδια, φόρεμα, ποδήλατο), σε άλλους συμβολικούς ενισχυτές (π.χ. χρήματα για τον κουμπαρά) κλπ. Κοινωνικοί: σχετίζονται με εκδηλώσεις αποδοχής και επιδοκιμασίας, π.χ. προσοχή, έπαινος, επίνευση, χαμόγελο κλπ. Λειτουργούν στην περιοχή των διαπροσωπικών σχέσεων και για αυτό πολλές φορές δεν συνειδητοποιούμε τη δράση τους. Ενορατική μάθηση Σχολή για την επίλυση προβλημάτων (Μορφολογική Ψυχολογία) σύμφωνα με την οποία η λύση επέρχεται ξαφνικά ως μια «εσωτερική λάμψη», μετά από μια διαδικασία αναδιοργάνωσης του προβλήματος. Εξαρτημένη μάθηση Εξωτερικοί ενισχυτές Επαγωγική μέθοδος επεξεργασίας κανόνων Επανάληψη Επανατροφοδότηση Επεξεργασία πληροφοριών Είναι κυρίως βιολογική μάθηση. Σκοπός της είναι να προετοιμάσει τον οργανισμό για την ζωή και να τον βοηθήσει στην προσαρμογή του στο περιβάλλον. Οι υλικοί, οι συμβολικοί και οι κοινωνικοί ενισχυτές Η διδασκαλία πρέπει να προχωρεί έτσι, ώστε ύστερα από την επεξεργασία των παραδειγμάτων να κατανοούν και να διατυπώνουν τον κανόνα τα ίδια τα παιδιά. Αποτελεσματική μέθοδος για καλή απομνημόνευση (σε συνεργασία με την άσκηση). Εξασφαλίζει τη συγκράτηση. Ο μηχανισμός, ο οποίος έχει τη δυνατότητα να πληροφορεί το κέντρο σχετικά με το αποτέλεσμα των ενεργειών του και στη συνέχεια να ρυθμίζει ανάλογα τις δραστηριότητές του. Γνωστική θεωρία της μάθησης, η οποία μελετάει τον τρόπο με

10 τον οποίον η γνώση εισέρχεται, αποθηκεύεται και ανακαλείται από τη μνήμη. Επίλυση προβλημάτων Αναφέρεται στις προσπάθειες που καταβάλλει ένα άτομο, προκειμένου να επιτύχει έναν σκοπό, για τον οποίον δεν έχει έτοιμη μια λύση. Συχνά πρέπει ο σκοπός να αναλυθεί σε επιμέρους στόχους, έτσι ώστε με την επίτευξη των επιμέρους στόχων να προσεγγίζεται η επίτευξη του συγκεκριμένου σκοπού. Η λύση παρουσιάζεται ως μία ενέργεια, η οποία απαιτεί τον εντοπισμό και την εφαρμογή συγκεκριμένων κανόνων, γνώσεων και γνωστικών διαδικασιών. Εποικοδομισμός (J. Piaget) Θεωρεί ότι η ανάπτυξη της λογικής και επιστημονικής σκέψης του παιδιού είναι μια εξελικτική διαδικασία με διάφορα στάδια. Εποπτικότητα υλικού Σημαντικός παράγοντας ο οποίος συντελεί στην καλή απομνημόνευση. Ερέθισμα Οτιδήποτε μπορεί να ενεργοποιήσει το υποκείμενο (οργανισμό), ώστε να προβεί σε διάφορες διεργασίες, προκειμένου να κατανοήσει, να επεξεργασθεί το ερέθισμα και Ερωτηματική μορφή διδασκαλίας Εσωτερικοί ενισχυτές Ευέλικτη ζώνη Ζώνη επικείμενης ανάπτυξης Θετική ενίσχυση Θετικοί ενισχυτές Καθοδηγούμενη ανακάλυψη να αντιδράσει κατάλληλα Ο μαθητής συμμετέχει ενεργώς σε όλες τις φάσεις της διδασκαλίας, ξεκινώντας από την απλή απάντηση στις ερωτήσεις του εκπαιδευτικού και φτάνοντας σε πολυσύνθετες μορφές συνεργασίας στα πλαίσια του διαλόγου. Η ενέργεια η ίδια αποτελεί και την ενίσχυσή της. παραδείγματα εσωτερικών ενισχυτών είναι η υπερηφάνεια για τις επιδόσεις, η ικανοποίηση της περιέργειας, η ευχαρίστηση της μάθησης, η αισθητική απόλαυση κλπ., οι οποίες δίνουν από μόνες τους ευχαρίστηση, ακόμη και όταν δεν οδηγούν σε μια εξωτερική αμοιβή. Είναι μια προωθημένη μορφή διαθεματικότητας. Η ευέλικτη ζώνη διαθεματικών και δημιουργικών δραστηριοτήτων όπως λέγεται για το Δημοτικό, ζώνη καινοτόμων δράσεων για το Γυμνάσιο, αφορά θεματικές ενότητες όπως η Ολυμπιακή Παιδεία, η διαπολιτισμική εκπαίδευση, η Αγωγή Υγείας, τα εικαστικά, η τοπική Ιστορία και πολλά άλλα θέματα, τα οποία δεν έχουν την μορφή τυπικής διδασκαλίας, δεν θα βαθμολογούνται οι μαθητές, θ' αξιολογούνται μ' έναν άλλο τρόπο. Περιγράφεται ως η ζώνη των προβλημάτων τα οποία το παιδί δεν έχει ακόμη μάθει να επιλύει, αλλά είναι σε θέση να το μάθει με την πρώτη ευκαιρία και ορίζεται από την μια από ό,τι το παιδί μπορεί να κάνει βοηθούμενο και ό,τι μπορεί να κάνει χωρίς βοήθεια. (Vygotsky) Η αποδοχή στις διάφορες μορφές της συμπεριφοράς, δραστηριότητες, γνώσεις, δεξιότητες, στάσεις, διαθέσεις κλπ., τις οποίες χρησιμοποιεί το άτομο κατά την προσαρμογή του προς το περιβάλλον και η οποία αυξάνει τις πιθανότητες επανάληψης μιας μορφής συμπεριφοράς. Οι αντιδράσεις του περιβάλλοντος, που επηρεάζουν θετικά την συμπεριφορά. Ένας πολύ ευρύς όρος, ο οποίος περιλαμβάνει μεθόδους και πρακτικές διδασκαλίας, οι οποίες έχουν ως κοινό παρονομαστή την εξασφάλιση ευκαιριών στον μαθητή να παίζει και να χειρίζεται αντικείμενα αυτενεργώντας και

11 «Κατώτερες» μορφές μάθησης Κίνητρα μαθητή Κλασική εξάρτηση Κλειστά λογισμικά Κοινή ή κατανεμημένη γνώση Κοινότητα πρακτικής Κοινωνική μάθηση δραστηριοτήτων οι οποίες τον ενθαρρύνουν να ερευνά και να εξερευνά, να αναλύει και γενικώς να επεξεργάζεται ερεθίσματα και πληροφορίες και όχι απλώς να αντιδρά σε αυτά. Έτσι χαρακτηρίζουμε τις πρώτες μορφές μάθησης, τις συμπεριφορικές (κλασική εξάρτηση, μάθηση με δοκιμή και λάθος, λειτουργική εξάρτηση), επειδή είναι από την φύση τους απλές και στοιχειώδεις. Οι μορφές αυτές είναι κοινές στα ζώα και στον άνθρωπο. Ο σημαντικότερος, ίσως, παράγοντας της μάθησης. Ο οργανισμός μαθαίνει να συνδέει δύο ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Τη μελέτησε ο Ιβάν Παυλώφ ( , βραβείο Νόμπελ 1904). Τα εκπαιδευτικά λογισμικά τα οποία στηρίζονται στη συμπεριφοριστική θεώρηση για τη μάθηση και έχουν βασικό γνώρισμα την αυστηρά δομημένη εξελικτική τους αλληλουχία, με συγκεκριμένη στοχοθεσία, που για να την κατακτήσει ο εκπαιδευόμενος, θα πρέπει να ακολουθήσει βήματα προς την κατάκτηση της γνώσης. Η γνώση δεν πραγματώνεται μέσα στο κεφάλι των εκπαιδευομένων, αλλά κατανέμεται στον κόσμο μεταξύ των ατόμων, των εργαλείων, των αντικειμένων, καθώς και των βιβλίων που χρησιμοποιούν, των κοινοτήτων και των πρακτικών στις οποίες συμμετέχουν Πέρα από τη σημασία ή το περιεχόμενο της εμπλαισιωμένης μάθησης, η ανθρωπολογική προοπτική εστιάζει στις κοινότητες που σημαίνει ότι κάποιος μαθαίνει από την ύπαρξη και τη συμμετοχή στην κοινότητα (Lave J., Wenger E.,1991). Η μάθηση μέσω παρατήρησης της συμπεριφοράς των άλλων και κατ αυτόν τον τρόπο ο μαθητής έχει τη δυνατότητα και την ευκαιρία να μαθαίνει από τις εμπειρίες των άλλων. Κοινωνικοπολιτιστική θεωρία Θεωρία του Vygotsky, σύμφωνα με την οποία πρέπει να μελετήσουμε πρώτα τις κοινωνικές και πολιτισμικές διαδικασίες του περιβάλλοντος ενός παιδιού, προκειμένου να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τις γνωστικές του λειτουργίες. Η ικανότητα σκέψης και μάθησης αναπτύσσεται σε μεγάλο βαθμό υπό την επίδραση των κοινωνικών συνθηκών. Κοινωνικός κονστρουκτιβισμός Κοινωνιογνωστική θεωρία Κονστρουκτιβισμός (δομισμός) Το παιδί βρίσκεται διαρκώς σε διαπροσωπικές σχέσεις και διαδράσεις με διάφορα πρόσωπα, τα οποία ζουν και δραστηριοποιούνται μέσα σε μια συγκεκριμένη κοινωνικο-πολιτιστική παράδοση και τα οποία συμπροσδιορίζουν και συγκαθορίζουν τί και πότε μαθαίνει ένα παιδί και πώς αναπτύσσει τις ικανότητες της σκέψης του (Vygotsky) Μελετά τις διαδικασίες οι οποίες βοηθούν το άτομο να μάθει, παρατηρώντας τη συμπεριφορά των άλλων και κατ αυτόν τον τρόπο να αποχτήσει σταδιακά τον έλεγχο της ίδιας της συμπεριφοράς του. Εκπρόσωπος της προσέγγισης αυτής είναι ο Albert Bandura ( ), ο οποίος περιγράφει τη συμπεριφορά του ανθρώπου ως αλληλεπίδραση παραγόντων γνωστικών, συμπεριφορικών και περιβαλλοντικών και όχι απλώς ως αποτέλεσμα των ενισχύσεων. Αποδίδει πολύ μεγάλη σημασία στις εσωτερικές, νοητικές διεργασίες του ατόμου. Η μάθηση δεν μεταδίδεται, αλλά είναι

12 Κριτική σκέψη Λειτουργική εξάρτηση Λογικομαθηματική σκέψη Μάθηση Μάθηση εννοιών Μάθηση κανόνων Μάθηση με δοκιμή και λάθος Μάθηση με μίμηση Μάθηση με ταύτιση Μάθηση της επιθετικής συμπεριφοράς Μαθητοκεντρικές μορφές διδασκαλίας μια διαδικασία προσωπικής κατασκευής της γνώσης, η οποία εδράζεται πάνω σε προγενέστερες γνώσεις. Η μάθηση απαιτεί την αναδιάταξη και αναδόμηση των νοητικών δομών του ατόμου, έτσι ώστε αυτές να προσαρμοστούν με τη νέα γνώση, αλλά και να προσαρμόσουν τη νέα γνώση στις υφιστάμενες νοητικές δομές.. Η οικοδόμηση της γνώσης είναι ο σκοπός της μάθησης. Η ικανότητα του ατόμου να θέτει σε ενέργεια τις γνωστικές του ικανότητες, ώστε να καταλήγει σε σωστές εκτιμήσεις, να οδηγείται σε σωστά συμπεράσματα και να λαμβάνει σωστές αποφάσεις. Μορφή μάθησης, σύμφωνα με την οποία, η μάθηση μιας συμπεριφοράς γίνεται το εργαλείο, το όργανο, το μέσον, το οποίο προκαλεί συγκεκριμένες συνέπειες.. Ο οργανισμός μαθαίνει να συνδέει συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς με συγκεκριμένες συνέπειές τους. Οι συνέπειες, οι οποίες ακολουθούν μια μορφή συμπεριφοράς καθορίζουν αν θα επανεμφανισθεί στο μέλλον. Τη μελέτησε ο Burrhus F. Skinner ( Η ικανότητα του ατόμου να αποδίδει στον κόσμο ιδιότητες τις οποίες το ίδιο διαπιστώνει ή «κατασκευάζει». Με τον τρόπο αυτό σχηματίζει έννοιες, κατανοεί σχέσεις, συλλαμβάνει την φύση του αριθμού, κάνει συλλογισμούς κλπ. Διαδικασία που οδηγεί σε διαρκή μεταβολή της συμπεριφοράς ενός ατόμου και η οποία προκύπτει ως αποτέλεσμα της εμπειρίας ή άσκησης. Διαδικασία πρόσκτησης της γνώσης (συμπεριφορισμός). Διαδικασία δημιουργίας της γνώσης (κονστρουκτιβισμός). Αποτέλεσμα της συμμετοχής σε κοινωνικές ομάδες (κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες) Διαδικασία εντοπισμού των ουσιωδών γνωρισμάτων με βάση τα οποία διακρίνονται τα μέλη από τα μη μέλη μιας έννοιας ή μιας κατηγορίας. Οι κανόνες εκφράζουν κατηγορίες σχέσεων μεταξύ εννοιών και κατηγοριών. Δύο είναι οι κύριες μέθοδοι διδασκαλίας και κατανόησης κανόνων, η επαγωγική και η παραγωγική. Μορφή συνειρμικής μάθησης, η οποία συμπληρώνει την κλασική εξάρτηση με την μελέτη της προσαρμοστικής συμπεριφοράς. Μορφή μάθησης με παρατήρηση και εκτέλεση μιας μορφής συμπεριφοράς. Ταύτιση είναι η ενσυνείδητη ή υποσυνείδητη αποδοχή αξιών, κανόνων, στάσεων, διαθέσεων και τρόπων συμπεριφοράς προσώπων με τα οποία μας συνδέει μια θετική σχέση, προσώπων δηλ. τα οποία αγαπάμε ή θαυμάζουμε. Η παρατήρηση της επιθετικής συμπεριφοράς του μοντέλου επηρεάζει τη συμπεριφορά των παιδιών. Μετακίνηση του κέντρου βάρους απ το δάσκαλο στο μαθητή. Οι σχέσεις των μαθητών προς τον εκπαιδευτικό αναβαθμίζονται και γίνονται από σχέσεις κατωτέρου προς ανώτερο, σχέσεις διαλεκτικής επικοινωνίας ισότιμων εταίρων, ενώ οι σχέσεις προς το διδακτικό αντικείμενο μετατρέπονται από σχέσεις αναπαραγωγής της γνώσης, σε σχέσεις παραγωγής της

13 Μαιευτική διδασκαλία Μακρόχρονη μνήμη Μεικτές μορφές διδασκαλίες Μετείκασμα Μετωπική μορφή διδασκαλίας Μίμηση προτύπων Μοντέλο (πρότυπο) Μορφές διδασκαλίες Μπιχεϊβιοριστές (Συνειρμιστές) Νόμοι της μάθησης Νόμος καλής εντύπωσης ή τέλειας μορφής Ομαδοσυνεργατική γνώσης. Δίνουν την ευκαιρία για συνεργασία, άντληση υλικού, ανάλυση, σύνθεση, παρουσίαση και δημοσίευση, με κύριο πρωταγωνιστή το μαθητή Ο εκπαιδευτικός δεν διδάσκει με την συμβατική έννοια του όρου, αλλά με τον διάλογο βοηθάει τον μαθητή να βρει μόνος του την γνώση. Η αποθήκη στην οποία παραμένουν επί μεγάλο χρονικό διάστημα (ή για πάντα) οι πληροφορίες. Η χωρητικότητά της είναι πολύ μεγάλη και ο χρόνος αποθήκευσης επίσης μακρός. Πρόκειται για μορφές διδασκαλίας κατά τις οποίες στην επικοινωνία κατά την επεξεργασία της ύλης συμμετέχουν τόσο ο εκπαιδευτικός όσο και ο μαθητής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της αισθητηριακής μνήμης, στην επίδραση του οποίου στηρίζεται η αρχή της απόδοσης της κίνησης στον κινηματογράφο. Μολονότι δηλ. η κινηματογραφική ταινία αποτελείται από αυτοτελείς εικόνες, η αισθητηριακή μνήμη με το μετείκασμα μας επιτρέπει να αντιλαμβανόμαστε κανονικές κινήσεις. Μορφή διδασκαλίας κατά την οποία ο εκπαιδευτικός βλέπει κατά μέτωπον τους μαθητές και τους παρουσιάζει το μάθημα. Μάθηση με μίμηση Το πρόσωπο που παρακολουθούμε (και αποδεχόμαστε) κατά τη μάθηση με μίμηση ή ταύτιση. Κατατάσσονται σε τέσσερις κατηγορίες: α. δασκαλοκεντρικές, β. μαθητοκεντρικές, γ. μεικτές και δ. ομαδοκεντρικές Επιστήμονες, οι οποίοι ερμηνεύουν τη διαδικασία της μάθησης μόνον ως σύνδεση ερεθίσματος και αντίδρασης (S- R), αποκλείουν δηλ. από τη μελέτη τις ενδιάμεσες διαδικασίες. Στηρίζονται κυρίως στα πορίσματα της πειραματικής έρευνας της μάθησης με ζώα. Η σύνοψη των πορισμάτων των ερευνών του Thorndίke. Κυριότεροι: α) Ο νόμος της ετοιμότητας (για κάθε μάθηση πρέπει να υπάρχουν κίνητρα). β) Ο νόμος του αποτελέσματος. Μια σύνδεση ανάμεσα σε ένα ερέθισμα και στο αποτέλεσμα που προκαλεί ενισχύεται και σταθεροποιείται, όταν το αποτέλεσμα είναι ευχάριστο και αντίθετα εξασθενεί, όταν το αποτέλεσμα είναι δυσάρεστο. γ) Ο νόμος της άσκησης. Μια σύνδεση ανάμεσα σε ένα ερέθισμα και μια αντίδραση ενισχύεται και σταθεροποιείται με την άσκηση και την επανάληψη. Βασικός νόμος της αντίληψης και της μάθησης κατά τη Μορφολογική Ψυχολογία. Πρόκειται για την εγγενή τάση του ανθρώπινου πνεύματος να οργανώνει το αντιληπτικό πεδίο κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να αποκτήσει την τελειότερη μορφή. Το πνεύμα μας δηλ. συλλαμβάνει και αντιλαμβάνεται τα αντικείμενα και τα φαινόμενα ως «όλα», παρά τις ενδεχόμενες ελλείψεις, τις ατέλειες, τα κενά, τις δυσμορφίες που παρουσιάζουν, διότι το χαρακτηρίζει η τάση για αρτίωση, για τελείωση των μορφών. Μορφή διδασκαλίας με ομάδες μαθητών. Η ομαδική εργασία

14 διδασκαλία γενικώς είναι πιο ευχάριστη από την ατομική, διότι συμβαδίζει με την ανάγκη των παιδιών για δράση και ενέργεια Οργάνωση υλικού Προσπάθεια να δώσουμε νόημα σε υλικό για να το απομνημονεύσουμε καλύτερα. Κωδικοποίησή του και διατήρησή του. Παραγωγική μέθοδος επεξεργασίας κανόνων Η διατύπωση του κανόνα από τον εκπαιδευτικό και η θεμελίωσή του με κατάλληλα και επαρκή παραδείγματα Πλαίσιο Πολλαπλή νοημοσύνη Πραξιακός τρόπος αναπαράστασης της γνώσης Προγραμματισμένη διδασκαλία Προσλαμβάνουσες παραστάσεις Προσομοίωση Πρότυπο (Μοντέλο) Πρωτογενείς ενισχυτές Σπειροειδές πρόγραμμα Δίνει νόημα και σημασία στο περιεχόμενο. Σύμφωνα με τον Gardner, η νοημοσύνη δεν είναι μια μοναδική και ενιαία οντότητα, αλλά αποτελείται από ξεχωριστές, διακριτές και ανεξάρτητες μονάδες. Τα εφτα συν ένα είδη νοημοσύνης που πρότεινε είναι τα εξής: Γλωσσική Νοημοσύνη, Λογικο-μαθηματική Νοημοσύνη, Χωροταξική νοημοσύνη, Μουσική Νοημοσύνη, Σωματοκινητική Νοημοσύνη, Διαπροσωπική Νοημοσύνη, Ενδοπροσωπική Νοημοσύνη, Νατουραλιστική νοημοσύνη. Αναπαράσταση της γνώσης με την πράξη. (Bruner) Μέθοδος η οποία στηρίζεται στις αρχές της λειτουργικής εξάρτησης:. α) της προοδευτικής προσέγγισης του στόχου και β) της σχεδιασμένης ενίσχυσης. Προκειμένου π.χ. να σχεδιάσει την διδασκαλία μιας δεξιότητας, ο ειδικός αναλαμβάνει καταρχήν την ανάλυση της επιθυμητής συμπεριφοράς στα στοιχεία της και ακολουθεί μια γενναιόδωρη στην αρχή ενίσχυση και της παραμικρής προσέγγισης του επιθυμητού στόχου και μια προγραμματισμένη ενίσχυση των παραπέρα βημάτων. Κατευθύνουν την προσοχή των μαθητών σε σημαντικές έννοιες του προς μάθηση υλικού, τονίζουν τις σχέσεις και τις διασυνδέσεις ανάμεσα στις ιδέες που παρουσιάζει ο εκπαιδευτικός και συνδέουν το νέο υλικό με τις γνώσεις που ήδη κατέχουν. Αποτελούν τη γέφυρα ανάμεσα σε αυτά που ξέρουν οι μαθητές και σε αυτά που πρόκειται να διδαχθούν. Αναπαράσταση της συμπεριφοράς ή των χαρακτηριστικών διεργασίας μέσω ενός μοντέλου, κυρίως υπολογιστή, οι παράμετροι και οι μεταβλητές του οποίου αποτελούν είδωλα των αντίστοιχων μεγεθών της διεργασίας που μελετάται. Το πρόσωπο που παρακολουθούμε (και αποδεχόμαστε) κατά τη μάθηση με μίμηση ή ταύτιση. Πρωτογενείς ενισχυτές ονομάζονται εκείνοι οι οποίοι δεν χρειάζεται να μαθευτούν. Οι ενισχυτές αυτοί σχετίζονται με την ικανοποίηση των βασικών αναγκών του οργανισμού (τροφή, ύπνος, νερό, στέγη, αναπαραγωγή). Σύμφωνα με την ιδέα του σπειροειδούς προγράμματος, οι έννοιες πρέπει πρώτα να διδάσκονται στα παιδιά με έναν απλό τρόπο, ώστε να τις κατανοούν και να παρουσιάζονται με έναν πιο σύνθετο τρόπο, καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν. Στηρίζεται στη ριζοσπαστική του άποψη του Bruner πως οποιοδήποτε αντικείμενο είναι δυνατόν να διδαχθεί σε οποιονδήποτε μαθητή με έναν τρόπο κατάλληλο για το επίπεδο της κατανόησής του. Στάδια Γνωστικής Ανάπτυξης Τέσσερις φάσεις ανάπτυξης κατά τον Piaget:

15 Στερεότυπο Στρατηγικές διδασκαλίας Στρατηγική βασικών εννοιών Στρατηγική διεύρυνσης γνωστικών σχημάτων Στρατηγική δραστηριοποίησης οργανωτικών δομών Στρατηγική εκμάθησης αλγορίθμων Στρατηγική ένταξης σε μια γνωστή συσχέτιση Στρατηγική ερμηνείας στατικών και δυναμικών φαινομένων Στρατηγική σχηματισμού δικτύου Συμβολικός τρόπος αναπαράστασης της γνώσης Συμόρφωση Συμπεριφορισμός αισθησιοκινητικών λειτουργιών (0-2 έτη περίπου), συμβολικών λειτουργιών (2-7 έτη περίπου), συγκεκριμένων γνωστικών λειτουργιών (7-11 έτη περίπου), αφηρημένων γνωστικών λειτουργιών (11-15 έτη περίπου) Συμβολικός χαρακτηρισμός που αποδίδεται στα μέλη μιας ομάδας ανθρώπων (εθνικής, κοινωνικήςκ.λ.π.). Η δημιουργία στερεοτύπων στηρίζεται στη μάθηση με εξάρτηση και σε μια διαδικασία απλουστευτικής γενίκευσης. Ο όρος "στρατηγική της διδασκαλίας" αναφέρεται σε μία επιμελώς σχεδιασμένη ακολουθία σύνθετων αλλά εναρμονισμένων μεταξύ τους διδακτικών ενεργειών, οι οποίες λαμβάνουν χώρα μέσα στην τάξη κατά την ώρα του μαθήματος στο πλαίσιο της αλληλεπίδρασης εκπαιδευτικού και μαθητών και της επαφής των τελευταίων με το αντικείμενο διδασκαλίας. Σύμφωνα με την στρατηγική αυτή δεν είναι αποτελεσματική η γραμμική μάθηση από τα χαμηλότερα προς τα υψηλότερα (τύπου Gagné), αλλά πρέπει να ξεκινάει από τα ψηλά και να κατεβαίνει προς τα χαμηλά. Η στρατηγική αυτή προσπαθεί να χρησιμοποιήσει τα σχήματα ως στηρίγματα της μάθησης. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή πρέπει να προτάσσουμε οποιασδήποτε διδασκαλίας περιεκτικά θεωρητικά σχήματα και κατ αυτόν τον τρόπο να προσφέρουμε το νέο υλικό ύστερα από την κατάλληλη δραστηριοποίηση οργανωτικών στηριγμάτων. Η διδασκαλία πρέπει να βρίσκει και να διδάσκει τους κατάλληλους αλγορίθμους για τους διάφορους τύπους προβλημάτων των διάφορων μαθημάτων. Ο δάσκαλος πρέπει να φροντίζει, ώστε τα νέα περιεχόμενα διδασκαλίας να εντάσσονται σε ευρύτερα πλαίσια, τα οποία σχετίζονται με αυτά. Ο μαθητής πρέπει να ξέρει εξ αρχής αν χρειάζεται να εστιάσει την προσοχή του σε δομές μορφής (με σταθερά στοιχεία) ή σε λειτουργικές δομές (φάσεις, στάδια, βαθμίδες, μέρη κλπ.). Αποβλέπει στον σχηματισμό δικτύων εννοιών, τα οποία επιτρέπουν την επεξεργασία νέων γνώσεων. Αναπαράσταση της γνώσης με συμβολικά μέσα και κυρίως με τη γλώσσα. (Bruner) Τροποποίηση των υπαρχόντων γνωστικών σχημάτων, ώστε να ενσωματωθούν τα νέα ερεθίσματα στις υπάρχουσες γνωστικές δομές του ατόμου. Γενικός όρος ο οποίος στεγάζει διάφορες προσεγγίσεις, οι οποίες αποδέχονται τρεις τουλάχιστον βασικές αρχές και πεποιθήσεις: α. Η μελέτη της μάθησης πρέπει να επικεντρώνεται στην παρατηρήσιμη συμπεριφορά και όχι σε εσωτερικά πνευματικά φαινόμενα και γεγονότα ή σε γλωσσικές αναπαραστάσεις γεγονότων. β. Η μελέτη της συμπεριφοράς πρέπει να αρχίζει με τα πιο απλά στοιχεία της, δηλ. με ειδικά ερεθίσματα και ειδικές αντιδράσεις. γ. Η διαδικασία της μάθησης οδηγεί σε μεταβολή της

16 Συνειρμική μάθηση Συνειρμιστές (Μπιχεϊβιοριστές) Συνεργατική μάθηση Σχέδιο εργασίας, «project» Σχηματισμός εννοιών Υπαρξισμός Υπερμάθηση (overlearning). Υποβοηθούμενη ανακάλυψη Υποκείμενο συμπεριφοράς. Η μάθηση σημαίνει τη σύνδεση ερεθισμάτων-ανταπόκρισης. Επιστήμονες, οι οποίοι ερμηνεύουν τη διαδικασία της μάθησης μόνον ως σύνδεση ερεθίσματος και αντίδρασης (S- R), αποκλείουν δηλ. από την μελέτη τις ενδιάμεσες διαδικασίες. Στηρίζονται κυρίως στα πορίσματα της πειραματικής έρευνας της μάθησης με ζώα. Διδασκαλία με συνεργασία των μαθητών. Μπορεί να βοηθήσει στην ουσιαστική αποδέσμευση και απεξάρτηση του μαθητή απ το δάσκαλο. Διδασκαλία με διάρκεια μεγαλύτερη από μια διδακτική ώρα, η οποία αποσκοπεί στην παραγωγή ενός διδακτικού «προϊόντος» Η διαδικασία η οποία περιλαμβάνει τη συνειδητοποίηση ότι υπάρχουν διαφορετικές ταξινομήσεις. Αναζητεί την φύση και τον σκοπό της ανθρωπιάς και της ανθρώπινης ύπαρξης και μελετάει την σημασία τού να είσαι άνθρωπος και τον τρόπο με τον οποίον αναπτύσσεται και εκφράζεται η ανθρωπιά σε κάθε άτομο. Η συνέχιση της άσκησης και πέρα από το σημείο της αλάνθαστης αναπαραγωγής στην απομνημόνευση. Η εφαρμογή της αρχής της σταδιακής μείωσης της βοήθειας των μεγάλων και η σταδιακή ανάληψη όλο και μεγαλύτερης υπευθυνότητας από τα παιδιά. Ο οργανισμός, ο οποίος διεγείρεται από το ερέθισμα και αντιδρά.