ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ. «Ψυχο-κοινωνική προσαρμογή των μεταναστών στην Ελλάδα. Η περίπτωση του Κέντρου Ημέρας Βαβέλ,

Transcript

1 ΠΑΝΣΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΗΜΩΝ ΣΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΣΑΠΣΤΥΙΑΚΩΝ ΠΟΤΔΩΝ ΚΑΣΕΤΘΤΝΗ «ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΑΠΟΚΛΕΙΜΟ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΟΣΗΣΕ» ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ηεο Κιντή Καλλιρρόης «Ψυχο-κοινωνική προσαρμογή των μεταναστών στην Ελλάδα. Η περίπτωση του Κέντρου Ημέρας Βαβέλ, ως φορέας στήριξης της ψυχικής υγείας των μεταναστών» Σξηκειήο εμεηαζηηθή επηηξνπή: Μπαινχξδνο Γηνλχζεο - Δπηβιέπσλ (Γηεπζπληήο Δξεπλψλ Ηλζηηηνχηνπ Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο ηνπ Δζληθoχ Κέληξνπ Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ Δ.Κ.Κ.Δ., Α Βαζκίδαο Δξεπλεηήο) Κπξηαδή Νφηα (Καζεγήηξηα Σκήκαηνο Κνηλσληνινγίαο - Πάληεην Παλεπηζηήκην) Λπδάθε Άλλα (Αλαπιεξψηξηα Καζεγήηξηα Σκήκαηνο Κνηλσληνινγίαο-Πάληεην Παλεπηζηήκην) Αζήλα, Γεθέκβξηνο 21

2 Κοντεύουν μεσάνυχτα και ακούγεται ησυχία, από παντού απ τα σπίτια που ναι το να πάνω στο άλλο, από τους διαφορετικούς ορόφους όπου συσσωρεύεται η ζωή Σταμάτησαν το πιάνο στον τρίτο όροφο Δεν ακούω πια βήματα στον δεύτερο Στο ισόγειο το ράδιο σιώπησε Όλα θα κοιμηθούν σε λίγο Μένω μονάχος με το σύμπαν ολόκληρο. Δεν θέλω να πάω στο παράθυρο: Αν κοιτάξω, πόσα αστέρια! Πόσες μεγάλες σιωπές μείζονες έχει εκεί ψηλά! Τι ουρανός αντι-αστικός!... Αντί για αυτό, φυλακισμένος σ ένα πόθο να μην είμαι φυλακισμένος, ακούω με αγωνία τους θορύβους της νύχτας Ένα αυτοκίνητο με υπερβολική ταχύτητα!- τα βήματα των δύο που συζητούν μου μιλούν Ο ήχος από μια εξώπορτα που κλείνει απότομα με πονάει Όλα θα κοιμηθούν σε λίγο Μόνο εγώ αγρυπνώ, κοιμισμένος ακούγοντας Περιμένοντας κάτι πριν κοιμηθώ Κάτι Alvaro de Campos 1

3 Περιεχόμενα Ευχαριστίες.4 Περίληψη.5 Εισαγωγή.6 Μέρος Α Μετανάστευση..1 Α1. Κατηγοριοποίηση μεταναστών..11 Α2. Το προφίλ του μεταναστευτικού πληθυσμού της Ελλάδας..13 Μέρος Β Ένταξη των μεταναστών στην Ελλάδα 2 Β1. Κοινωνική ένταξη των μεταναστών..2 Β2. Το θεσμικό πλαίσιο για την μετανάστευση στην Ελλάδα..25 Β3. Ζητήματα ασφάλισης και υγείας των αλλοδαπών..29 Β3.1. Ζητήματα ασφάλισης των αλλοδαπών..29 Β3.2. Ζητήματα υγείας των αλλοδαπών..31 Β4. Ζητήματα κοινωνικής προστασίας των αλλοδαπών..34 Β5. Συμπερασματικές αναφορές..38 Μέρος Γ. Ψυχική υγεία και μετανάστευση..41 Γ1. Ψυχική υγεία..41 Γ2. Μετανάστευση και ψυχή υγεία..43 Γ3. Παράγοντες που επηρεάζουν την ψυχολογία του μετανάστη..45 Γ4. Υπηρεσίες ψυχικής υγείας για της μετανάστες στην Ελλάδα..54 Γ5. Συμπερασματικές παρατηρήσεις..56 Μέρος Δ. Μεθοδολογία έρευνας..57 Δ1. Κριτήρια Ένταξης..59 Μέρος Ε. Κέντρο Ημέρας «Βαβέλ»..64 2

4 Ε1. Κοινωνική Οικονομία..64 Ε2. Τι είναι τα Κέντρα Ημέρας..66 Ε3. Κέντρο Ημέρας «Βαβέλ»..68 Ε4.Στατιστική επεξεργασία της βάσης δεδομένων των εξυπηρετουμένων του Κ.Η. «Βαβέλ»..77 Μέρος ΣΤ. Οι συνεντεύξεις..82 Μέρος Ζ. Επίλογος..96 Βιβλιογραφία..13 Παράρτημα

5 Ευχαριςτύεσ Ζ παξνχζα εξγαζία δε ζα είρε νινθιεξσζεί ρσξίο ηελ θαζνδήγεζε ηνπ επηβιέπνληά κνπ θπξίνπ Γηνλχζε Μπαινχξδν, Γηεπζπληή ηνπ Ηλζηηηνχηνπ Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο ηνπ Δ.Κ.Κ.Δ., ηνλ νπνίν ζπκάκαη κε αηζζήκαηα εθηίκεζεο θαη επγλσκνζχλεο θαη εθθξάδσ ηεο επραξηζηίεο κνπ. Δμίζνπ ζεκαληηθέο ήηαλ γηα κέλα, νη ζπκβνπιέο ησλ άιισλ κειψλ ηεο ηξηκεινχο επηηξνπήο ηεο θπξίαο Άλλαο Λπδάθε, αλαπιεξψηξηα Καζεγήηξηα ηνπ Σκήκαηνο Κνηλσληνινγίαο ζην Πάληεην Παλεπηζηήκην, θαη ηεο θπξίαο Νφηαο Κπξηαδή, Καζεγήηξηα ηνπ Σκήκαηνο Κνηλσληνινγίαο ζην Πάληεην Παλεπηζηήκην, ησλ νπνίσλ νη θαηεπζχλζεηο ζε ζέκαηα κεζνδνινγίαο ππήξμαλ πνιχηηκεο. Δηιηθξηλέο θαη ζεξκέο επραξηζηίεο εθθξάδσ ζηνλ επηζηεκνληθά ππεχζπλν ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο «Βαβέι» θχξην Νίθν Γθησλάθε θαζψο θαη ζηα ππφινηπα κέιε ηεο επηζηεκνληθήο Οκάδαο ηνπ Κέληξνπ γηα ηε ζπλεξγαζία ηνπο. Ηδηαίηεξε επγλσκνζχλε, ηέινο, εθθξάδσ ζηνπο πέληε «αλψλπκνπο» κεηαλάζηεο πνπ ζπκκεηείραλ πξφζπκα ζηελ πξαγκαηνπνίεζε ηεο κειέηεο, αθηεξψλνληαο κέξνο ηνπ πνιχηηκνπ ρξφλνπ ηνπο. 4

6 Περύληψη Σα ηειεπηαία ρξφληα ν αξηζκφο ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα απμάλεη ζπλερψο. ε έλα πνιηηηζκηθά δηαθνξνπνηεκέλν πιαίζην κπνξνχκε λα ιάβνπκε ππφςηλ καο έλαλ αξηζκφ παξαγφλησλ πνπ κπνξεί λα είλαη ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο γηα ηελ ςπρνθνηλσληθή έληαμε ησλ αηφκσλ θαη ησλ νκάδσλ. Απηνί πεξηιακβάλνπλ ην κεηαλαζηεπηηθφ ηαμίδη, ηελ κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ηεο ρψξαο ππνδνρήο, ηελ απφθξηζε ζηνπο ςπρνπηεζηηθνχο παξάγνληεο ηεο θπξίαξρεο θνηλσλίαο. Οη παξαπάλσ παξάγνληεο απνηεινχλ ελ δπλάκεη πεξηβαιινληηθέο πεγέο άγρνπο θαη ζχγθξνπζεο, πνπ κπνξεί λα ζπληειέζνπλ ζηελ εθδήισζε θαη βίσζε ηεο κε επηηπρεκέλεο ςπρν-θνηλσληθήο πξνζαξκνγήο ζην λέν ηφπν εγθαηάζηαζεο. Μηα νινθιεξσκέλε ζεζκηθή πξνζέγγηζε ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ ζα πξέπεη λα ελζσκαηψλεη φινπο εθείλνπο ηνπο παξάγνληεο πνπ είλαη δπλαηφ λα ζπκβάιινπλ ζηελ θαιχηεξε ξχζκηζε θαη αίζζεζε επεμίαο θαη ιεηηνπξγηθφηεηαο ζηα άηνκα ηεο κεηαλάζηεπζεο. Ζ πνιηηηζκηθή ηθαλφηεηα (cultural competence) απνηειεί πξνυπφζεζε πξνθεηκέλνπ λα θαηαζηεί δπλαηή ε παξνρή θαηάιιεισλ ππεξεζηψλ ζε άηνκα θαη νκάδεο δηαθνξεηηθήο πνιηηηζκηθήο πξνέιεπζεο, ηα νπνία ππφ δηαθνξεηηθφ θαζεζηψο (νηθνλνκηθνί κεηαλάζηεο, πξφζθπγεο, αηηνχληεο άζπιν, ρσξίο ραξηηά) δηακέλνπλ πξφζθαηξα ή κφληκα ζηε ρψξα καο. Σα παξαπάλσ είλαη ε βαζηθή θηινζνθία πνπ θαηεπζχλεη θαη ραξαθηεξίδεη ηηο δξάζεηο θαη ηε ιεηηνπξγία ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο «Βαβέι», πνπ ππήξμε ην αληηθείκελν έξεπλαο ηεο ζπγθεθξηκέλεο εξγαζίαο. 5

7 Ειςαγωγό Ενχκε ζηηο απαξρέο ηνπ 21νπ αηψλα, πνπ ππφζρεηαη κεγαιχηεξεο θαη εληππσζηαθφηεξεο ηερλνινγηθέο επηηεχμεηο απ φηη ν πξνεγνχκελνο. Καηά πφζν φκσο, ζπλεηζθέξεη απηή ε επηζηεκνληθή πξφνδνο πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ εμέιημε ηνπ πνιηηηζκνχ καο ζηε βην-ςπρν-θνηλσληθή αλάπηπμε ηνπ αλζξψπνπ θαη ηελ ηειείσζε ηεο αηνκηθήο ηνπ επηπρίαο; ηελ επνρή καο ν άλζξσπνο εκθαλίδεηαη ηδηαίηεξα εχζξαπζηνο φζνλ αθνξά ηελ ςπρηθή ηνπ πγεία, ελψ ε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ απμάλεηαη δηαξθψο. Οη εηδηθνί αλαθέξνπλ φηη έλα ζηα δέθα άηνκα ζα λνζήζεη απφ θαηάζιηςε θάπνηα ζηηγκή ζηε δσή ηνπ. Τπνινγίδεηαη φηη ην 6% πεξίπνπ ηνπ γεληθνχ πιεζπζκνχ πάζρεη απφ θαηάζιηςε, δειαδή πεξηζζφηεξνη απφ 35 εθαηνκκχξηα άλζξσπνη ζε φιν ηνλ θφζκν θαη 55. ζηε ρψξα καο. Γελ ζα πξέπεη λα αγλνείηαη πσο ε ςπρηθή δηαηαξαρή, ε νπνία αληαλαθιά κηα θνηλσληθή παζνινγία θαη είλαη απνηέιεζκα ησλ αιιειεπηδξάζεσλ ηνπ ςπρν-βηνινγηθνχ ππνζηξψκαηνο θαη ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, απμάλεηαη ζε πεξηφδνπο νηθνλνκηθήο χθεζεο, θνηλσληθήο θξίζεο, θνηλσληθήο κεηαβνιήο (Δ.ΠΗ.ΦΤ.). ην πιαίζην απηφ ε κεηαθίλεζε απφ έλαλ ηφπν ζε έλαλ άιιν θαη ε εγθαηάζηαζε ζε κηα άιιε ρψξα ζεσξνχληαη ζηξεζνγφλεο δηαδηθαζίεο. Ζ κεηαλάζηεπζε θαη ε παιηλλφζηεζε θαίλεηαη λα απνηεινχλ παξάγνληεο επηθηλδπλφηεηαο γηα ηελ ςπρνθνηλσληθή πξνζαξκνγή ησλ κεηαλαζηψλ. Ζ κεηαλάζηεπζε θαη ε δηαβίσζε ζε κηα ρψξα ζε θαζεζηψο κεηνλφηεηαο είλαη ζχλζεηεο δηαδηθαζίεο νη νπνίεο ζπλδένληαη κε δηάθνξνπο παξάγνληεο επηθηλδπλφηεηαο (Μφηηε-ηεθαλίδε θαη άιινη,25:18-125), θαζψο νη κεηαλάζηεο έρνπλ λα αληηκεησπίζνπλ ηφζν ηηο δπζθνιίεο πνπ πξνέξρνληαη απφ ηε κεηαθίλεζή ηνπο, φζν θαη ζεκαληηθνχο ζηξεζνγφλνπο παξάγνληεο, φπσο είλαη νη θνηλσληθέο δηαθξίζεηο, ν ξαηζηζκφο, ε νηθνλνκηθή εθκεηάιιεπζε, ε δπζθνιία αλεχξεζεο θαηάιιειεο εξγαζίαο, ε απνηπρία επηθνηλσλίαο ζηελ θαηλνχξηα γιψζζα (Luthar,26). Οη κεηαλάζηεο δε ζπγθξνηνχλ νκνηνγελή νκάδα, θάζε άηνκν παξνπζηάδεη ηδηαηηεξφηεηεο θαηά ηελ πξνζαξκνγή ηνπ ζε έλα θνηλσληθφ πεξηβάιινλ. Έηζη απηφ πνπ καο ελδηαθέξεη λα θαηαδείμνπκε είλαη πσο νη ζπλζήθεο ηεο ρψξα ππνδνρήο, ελ πξνθεηκέλσ ηεο Διιάδαο, επελεξγνχλ ζηνλ ηξφπν πνπ βηψλνπλ νη κεηαλάζηεο ηελ θαζεκεξηλφηεηα ηνπο, θαη ζπλαθφινπζα ζηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ ζην λέν πεξηβάιινλ. Σα γεληθά εξσηήκαηα ινηπφλ πνπ επηδηψθεηαη λα πξνζεγγηζηνχλ ζηε ζπγθεθξηκέλε εξγαζία είλαη α) πνηνί παξάγνληεο θαζνξίδνπλ ηελ θνηλσληθνςπρνινγηθή πξνζαξκνγή ηνπ κεηαλάζηε ζηελ Διιάδα; β) πψο δηακνξθψλεηαη ε επίζεκε πνιηηηθή φζνλ αθνξά ηε δπλαηφηεηα έληαμεο ηνπ κεηαλάζηε ζηελ ρψξα καο; θαη γ) πνηά ε ζχλδεζε ηεο ελδερφκελεο ςπρνπαζνινγίαο ή ηεο ςπρηθήο δηαηαξαρήο κε ηε δηακνλή ηνπ κεηαλάζηε ζε κηα μέλε ρψξα θαη ηηο δπζθνιίεο πνπ απηφ ζπλεπάγεηαη; πσο επηζεκαίλεη ε Υξπζνρφνπ (25), ε επηινγή κνληέινπ ςπρνθνηλσληθήο έληαμεο ή ζηξαηεγηθήο επηπνιηηηζκνχ, ζχκθσλα κε ηνλ Berry (1997), δελ ζπληζηά ειεχζεξε δηαδηθαζία ε νπνία ζπληειείηαη ζε θνηλσληθφ θελφ ή, αθφκα πεξηζζφηεξν, ζε πιαίζην ηζνηηκίαο ησλ δηνκαδηθψλ ζρέζεσλ. Αληηζέησο, νη κεηαλάζηεο θαινχληαη λα πηνζεηήζνπλ ηηο πην ιεηηνπξγηθέο γηα ηελ επηβίσζή ηνπο ηαθηηθέο αλάινγα κε ηηο δπλαηφηεηεο θαη ηνπο πεξηνξηζκνχο πνπ ηίζεληαη ζηελ θνηλσλία ππνδνρήο. Έηζη 6

8 ινηπφλ ε δηεξεχλεζε ηεο δηακφξθσζεο ησλ θνηλσληθψλ ηνπο ζρέζεσλ ζηε ρψξα ππνδνρήο, ε θνηλσληθν-νηθνλνκηθή ηνπο ζέζε, δειαδή ε νηθνλνκηθή θαη ε εξγαζηαθή ηνπο θαηάζηαζε, νη ζπλζήθεο δηαβίσζεο ζηε λέα ρψξα, ε δηεξεχλεζε ησλ κειινληηθψλ ηνπο πξννπηηθψλ, αιιά θαη ε αλαγλψξηζε ηνπ βαζκνχ ηθαλνπνίεζεο ζπγθξηηηθά κε ηεο αξρηθέο πξνζδνθίεο ηεο κεηαλάζηεπζεο, κάιινλ πσο είλαη εθείλνη νη άμνλεο πνπ ζα πξέπεη λα νξηνζεηήζνπλ ην πεξηερφκελν θαη ηε δνκή ηεο ελ ιφγσ εξγαζίαο. Ζ πεξηπησζηνινγηθή κειέηε ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο «Βαβέι», επηιέρζεθε δηφηη πξφθεηηαη γηα έλαλ θνξέα πνπ σο απνζηνιή έρεη ηελ παξνρή ππεξεζηψλ θξνληίδαο ηεο ςπρηθήο πγείαο ησλ κεηαλαζηψλ ηεο Αζήλαο. Έηζη ε κειέηε πεξίπησζεο ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο «Βαβέι», σο έλα ζπγθεθξηκέλν επηζηεκνληθφ παξάδεηγκα, εθηηκάηαη πσο ζα καο δψζεη ηε δπλαηφηεηα ηεο επαθήο κε ηελ «αιήζεηα» απηνχ ηνπ θαηλνκέλνπ, κε άιια ιφγηα ζα καο δψζεη ηε δπλαηφηεηα λα θαηαλνήζνπλ έλλνηεο πην μεθάζαξα έλαληη κηαο απιήο παξνπζίαζήο ηεο κε αθεξεκέλεο ζεσξίεο ή αξρέο. Δπνκέλσο, ν ζηφρνο ηνπο έξεπλαο είλαη: o Να αλαδεηρζνχλ νη παξάγνληεο εθείλνη πνπ δηαθνξνπνηνχλ ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή ηεο έξεπλαο, δειαδή ηε δηάζηαζε ηεο ςπρν-θνηλσληθήο πξνζαξκνγήο ησλ κεηαλαζηψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα: o Πνηφ είλαη ην πξνθίι ησλ εμππεξεηνπκέλσλ ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο «Βαβέι»; Μέζσ απηνχ ζα αλαδπζνχλ: 1. νη ηνκείο ηεο κε ηθαλνπνηεηηθήο έληαμεο ησλ κεηαλαζηψλεμππεξεηνπκέλσλ, 2. νη πηζαλνί αηηηαθνί παξάγνληεο πνπ θηλεηνπνηνχλ ηε ιαλζάλνπζα ςπρνπαζνινγία, 3. νη πηζαλνί αηηηαθνί παξάγνληεο πνπ δελ επηηξέπνπλ ζηνπο κεηαλάζηεο-εμππεξεηνχκελνπο ηθαλνπνηεηηθή πξνζαξκνγή ζηε ρψξα ππνδνρήο. o Με πνηνχο ηξφπνπο ην Κέληξν Ζκέξαο «Βαβέι», σο δνκή ηνπ επξχηεξνπ Σξίηνπ Σνκέα ηεο Οηθνλνκίαο ηεο Διιάδαο, εληζρχεη ηελ ςπρνθνηλσληθή πξνζαξκνγή ησλ κεηαλαζηψλ-εμππεξεηνπκέλσλ; o Πνηά ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο ησλ κεηαλαζηψλ- εμππεξεηνχκελσλ; o Πψο νη ζπλζήθεο ηεο ρψξαο ππνδνρήο (ζεζκηθέο, πνιηηηζκηθέο, θιπ.), επεξεάδνπλ ηνλ ηξφπν πνπ νη κεηαλάζηεο βηψλνπλ ηελ θαζεκεξηλφηεηά ηνπο; ε έλα άιιν επίπεδν, ζα ιέγακε πσο απηφ πνπ ελδηαθέξεη απηή ηε κειέηε, είλαη λα αλαδείμεη ην θφζηνο ησλ ςπρνθνηλσληθψλ δηεξγαζηψλ ησλ κεηαλαζηψλ θαη λα ην ηνπνζεηήζεη απέλαληη ζηελ άγλνηα ηεο επξχηεξεο θνηλσλίαο ζρεηηθά κε απηή ηε πξαγκαηηθφηεηα ησλ κεηαλαζηψλ ζηε ρψξα εγθαηάζηαζεο, αιιά αθφκα θαη ζε 7

9 απηνχο πνπ επηκέλνπλ λα εξκελεχνπλ ην θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο κε φξνπο απνθιεηζηηθά νηθνλνκηθνηερληθνχο. Έηζη ινηπφλ ζην θεθάιαην έλα ζα εμεηαζηεί ην θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Διιάδα, θαζψο ζα αλαθεξζνχκε ηα δηαζέζηκα ζηαηηζηηθά δεδνκέλα πνπ καο επηηξέπνπλ λα έρνπκε κηα εηθφλα γηα ην πξνθίι ηεο. ην δεχηεξν θεθάιαην επηρεηξείηαη ε αλάιπζε ησλ δηαζηάζεσλ ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Διιάδα, ηφζν σο πξνο ην ζεζκηθφ πιαίζην ζηελ δηαρξνληθή εμέιημή ηνπ, φζν θαη σο πξνο ηξεηο βαζηθνχο ηνκείο: ηεο αζθάιηζεο, ηεο πγείαο θαη ηεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. Σα παξαπάλσ πιαηζηψλνπλ ηελ ζπδήηεζε πεξί έληαμεο ησλ κεηαλαζηψλ. Σν θεθάιαην πνπ αθνινπζεί αλαθέξεηαη ζηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ ςπρηθή πγεία ηνπ κεηαλάζηε θαη πσο νξίδεηαη ε θαηάζηαζε ζηε ρψξα καο. ηα θεθάιαηα ηέζζεξα θαη πέληε γίλεηαη αλαθνξά ζην κέξνο ηεο εκπεηξηθήο πεξηπησζηνινγηθήο έξεπλαο ηεο εξγαζίαο. Παξνπζηάδνληαη ε κεζνδνινγία ζπιινγήο θαη επεμεξγαζίαο ησλ δεδνκέλσλ, ην δείγκα θαη ην εξσηεκαηνιφγην, δειαδή ηα βαζηθά εξγαιεία ηεο ζπλέληεπμεο γηα ηε δηεμαγσγή ηεο πνηνηηθήο έξεπλαο. Αθνινχζσο, παξνπζηάδεηαη εθηελψο ε θπζηνγλσκία ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο «Βαβέι», κε ηδηαίηεξε έκθαζε ζηηο ππεξεζίεο πνπ πξνζθέξνληαη. Σα ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνέθπςαλ ζπλνιηθά απφ ηε ζεσξεηηθή θαη εκπεηξηθή δηεξεχλεζε ηνπ ζέκαηνο παξαηίζεληαη ζην ηειεπηαίν θεθάιαην, ελψ δηαηππψλνληαη θαη θάπνηεο πξνηάζεηο. Ζ εξγαζία νινθιεξψλεηαη κε ηελ παξάζεζε βηβιηνγξαθηθψλ πεγψλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζή ηεο, θαη κε ηελ επηζχλαςε ζην Παξάξηεκα ηεο εξγαζίαο πηλάθσλ, δηαγξακκάησλ απφ ηελ επεμεξγαζία ησλ ζηνηρείσλ ηνπ Κέληξνπ, λνκνζεζηψλ θαη ηνπ εξσηεκαηνιφγηνπ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε. Οη έξεπλεο ζρεηηθά κε ηελ ςπρνθνηλσληθή έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα είλαη ιίγεο ζρεηηθά κε έξεπλεο πνπ έρνπλ γίλεη γηα Έιιελεο κεηαλάζηεο ηνπ εμσηεξηθνχ, θαη αθφκα ιηγφηεξεο είλαη νη πνζνηηθέο έξεπλεο δειαδή έξεπλεο νη νπνίεο δίλνπλ κηα αξηζκεηηθή εηθφλα ηνπ θαηλνκέλνπ. Σν δήηεκα ηεο πξνζαξκνγήο ησλ αηφκσλ δηαθνξεηηθήο πνιηηηζκηθήο πξνέιεπζεο άξρηζε λα εξεπλάηαη ζηε ρψξα καο θπξίσο φζνλ αθνξά ηνπο παιηλλνζηνχληεο θαη ζρεδφλ πνηέ δελ κεηαθηλήζεθε πξνο ηελ κειέηε θαη θαηαγξαθή πιεπξψλ γχξσ απφ ηνπο θαζαξά εμσηεξηθνχο κεηαλάζηεο θαη ηηο πηπρέο ησλ πξνβιεκάησλ πνπ αληηκεησπίδνπλ. Ζ έξεπλα επηθεληξψζεθε θπξίσο ζε παηδηά (Kolaitis:22, 23, Μπεδεβέγθεο:28, 21) θαη ππάξρεη γεληθά κηα απνπζία εξεπλψλ αλαθνξηθά κε κεηαλάζηεο ελήιηθεο, γεγνλφο πνπ απνδεηθλχεη θαηαξρήλ ηελ επαηζζεζία πνπ επηδεηθλχεηαη αιιά θαη ηελ επθνιία πξφζβαζεο πνπ ππάξρεη ζε απηά, θπξίσο ιφγσ ηεο ζπγθέληξσζήο ηνπο ζηα ζρνιεία. Πξσηνπφξνη ζηελ δηαπίζησζε θαη πεξηγξαθή ζεσξηψλ ζηνλ Διιεληθφ ρψξν είλαη ν θαζεγεηήο Μαδηαλφο (1997,1998) -εηδηθά γηα ηηο κειέηεο ηνπ ζηνλ επηπνιηηηζκφ- θαη αθνινπζνχλ νη Γξ Κνιαΐηεο, Ληάθνο (1998) θαη Μπηιαλάθεο (1995). Με κεηαλάζηεο θαη πξφζθπγεο ππήξμαλ κφλν ζπνξαδηθέο έξεπλεο θαη θάπνηα ζηαηηζηηθή θαηαγξαθή θαη πεξηγξαθή ησλ εξγαζηψλ Με Κπβεξλεηηθψλ Οξγαλψζεσλ, θαη ε πξφζθαηε έξεπλα ηνπ 28 απφ ην Δζληθφ θαη Καπνδηζηξηαθφ Παλεπηζηήκην Αζελψλ πνπ εμεηάδεη κεηαμχ ησλ άιισλ ηηο ζηξαηεγηθέο πνπ πηνζεηνχλ νη κεηαλάζηεο γηα λα 8

10 αληηκεησπίζνπλ ηηο πηέζεηο θαη ηηο πξνθιήζεηο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επαθήο, θαη ηηο απφςεηο ηνπο γηα ην επίπεδν θαη ηελ πνηφηεηα ηεο πξνζαξκνγήο ηνπο ζηελ Διιάδα (Μπεδεβέγθεο,28). ηε βάζε απηή ε ζπγθεθξηκέλε εξεπλεηηθή κειέηε, αμηνπνηψληαο ηα δηαζέζηκα θαηαρσξεκέλα δεδνκέλα ησλ εμππεξεηνχκελσλ ηνπ Κέληξνπ, επηδίσμε λα αλαδείμεη ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ κεηαλάζηε - θνξέα ςπρνινγηθήο θαη θνηλσληθήο απνξγάλσζεο θαη αηηνχληα βνήζεηαο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πιαηζίνπ. Γεχηεξνλ, κε ηελ επαθή κε ηνπο ίδηνπο ηνπο εμππεξεηνχκελνπο πξνζπάζεζε λα αλαδείμεη λαη κελ ηνπο παξάγνληεο εθείλνπο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ θνηλσληθή έληαμε ηνπ κεηαλάζηε θαη ηελ ςπρηθή ηνπ πγεία, αιιά θπξίσο θξφληηζε λα ππνγξακκίζεη ηνπο ηξφπνπο πνπ ζπζρεηίδνληαη απηέο νη δχν κεηαβιεηέο. Σέινο, επηδίσμε ηελ αλάδεημε ηνπ νινθιεξσκέλνπ - ζπζηεκηθνχ πξνγξάκκαηνο παξνρήο ςπρνθνηλσληθψλ ππεξεζηψλ πνπ εθαξκφδεη ην Κέληξν, ψζηε λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο πνιηηηζκηθέο ηδηαηηεξφηεηεο θαη αλάγθεο ησλ κεηαλαζηψλ, θαη ηελ αλάδεημε ηεο θηινζνθίαο ηεο επηζηεκνληθήο νκάδαο, πνπ γλψκνλάο ηεο είλαη ε πνιηηηζκηθή επαηζζεζία, ε αλαγλψξηζε ηεο δπλακηθήο θχζεο ησλ πνιηηηζκψλ θαη ε απνηξνπή ησλ ζηεξενηχπσλ. 9

11 Μϋροσ Α Μετανϊςτευςη Ζ κεηαλάζηεπζε απνηειεί έλα απφ ηα πιένλ ζχλζεηα θαηλφκελα πνπ θαινχληαη λα δηαρεηξηζηνχλ νη ζχγρξνλεο θνηλσλίεο. Ο φξνο κεηαλάζηεπζε δελ πεξηιακβάλεη κφλν ηελ αιιαγή ηνπ ηφπνπ θαηνηθίαο ή/θαη εξγαζίαο, αιιά απνηειεί κηα πνιπζχλζεηε δηαδηθαζία πνπ ζπλδέεηαη κε ζεκαληηθέο νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο παξακέηξνπο πνπ επεξεάδνπλ ηα ίδηα ηα άηνκα, ηνλ ηξφπν ζπκπεξηθνξάο ηνπο θαη ηνλ θνηλσληθφ ηνπο πεξίγπξν, ηηο νκάδεο ζηηο νπνίεο αλήθνπλ ή άλεθαλ, ή αηζζάλνληαη φηη αλήθνπλ, ηελ νηθνλνκία, ηελ θνηλσλία, ηνλ πνιηηηζκφ ηεο ρψξαο ππνδνρήο, ηεο θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο δνκέο ηεο ρψξαο πξνέιεπζεο, ηελ ςπρηθή πγεία ησλ κεηαθηλνχκελσλ. Χο νηθνινγηθή κεηάβαζε, ε πξφθιεζε ηεο κεηαλάζηεπζεο θηλεηνπνηεί ςπρηθέο δηεξγαζίεο πνπ άιινηε ζπλεπάγνληαη ςπρνινγηθή θζνξά θαη θφζηνο, ελψ άιινηε νδεγνχλ ζε ςπρνινγηθή αλάπηπμε θαη σξίκαλζε (Γεσξγάο&Παπαζηπιηαλνχ,1993). Γηα λα ζπιιάβνπκε πξαγκαηηθά ηηο πνηθίιεο φςεηο ηεο πξνζαξκνγήο ησλ κεηαλαζηψλ ζηε ρψξα ππνδνρήο δελ κπνξνχκε λα κε ιάβνπκε ππφςηλ δεηήκαηα φπσο απηφ ηεο αλαδπφκελεο δηγισζζίαο, ηνπ επηπνινηηζκηθνχ ζηξεο, ηεο δπλακηθήο ησλ δηνκαδηθψλ ζρέζεσλ, ηεο ζηεξενηππηθέο αληηιήςεηο θαη ηηο θνηλσληθέο αλαπαξαζηάζεηο. Σν ζεσξεηηθφ δίιεκκα ηεο κεηαλάζηεπζεο, φζνλ αθνξά ζηα αίηηα πνπ ηελ πξνθαινχλ, ζπκππθλψλεηαη ζηνλ θπξίαξρν ξφιν ησλ αηφκσλ ή νκάδσλ. ζνλ αθνξά ηεο επηπηψζεηο, νη ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο πνηθίινπλ θαη αθνξνχλ ηηο ρψξεο απνζηνιήο θαη ππνδνρήο, ηνπο κεηαλάζηεο, ηελ θνηλσληθή ζέζε πνπ θαηέρνπλ θαη ηηο αιιαγέο πνπ πθίζηαληαη αλαθνξηθά κε ηελ ηαπηφηεηα 1 ηνπο. Οη κεηαβνιέο ζε αηνκηθφ επίπεδν αλαθέξνληαη ζηελ αιιαγή ηνπ αμηαθνχ ζπζηήκαηνο ησλ κεηαλαζηψλ, ζηελ πξνζαξκνγή ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπο ζηελ θνηλσλία ππνδνρήο, θαζψο θαη ζηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ θαηά ηελ έληαμή ηνπο ζην λέν θνηλσληθφ πεξηβάιινλ. Δζηηάδνπλ ελ γέλεη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη κεηαλάζηεο βηψλνπλ θαη ζρεδηάδνπλ ηελ έληαμή ηνπο ή κε, ζε αηνκηθφ θαη ζπιινγηθφ επίπεδν, κέζα απφ εζσηεξηθέο δηεξγαζίεο, ζπιινγηθέο ζπζπεηξψζεηο, κέζα απφ ηε ζρέζε ηνπο κε ηελ θπξίαξρε θνηλσληθή νκάδα ζε έλα πιαίζην πνιηηηθψλ έληαμεο, ην νπνίν πξνθαλψο πνηθίιεη αλάινγα κε ηε ρψξα ππνδνρήο (Πεηξάθνπ θαη ζπλεξγάηεο, 26, ζ:89-91). 1 Ζ ηαπηφηεηα είλαη ε γλψζε απφ κέξνο ελφο αηφκνπ φηη αλήθεη ζε θάπνηα ή θάπνηεο θνηλσληθέο νκάδεο ή ζε έλα εδαθηθφ ρψξν (ρψξα, πφιε, πεξηνρή θηι.), φπσο επίζεο θαη ε ζπλαηζζεκαηηθή θαη αμηνινγηθή ζεκαζία πνπ πξνέξρεηαη απφ απηή ηε γλψζε. πρλά ε θνηλσληθή ηαπηφηεηα δεκηνπξγείηαη ζην άηνκν κέζα απφ ηελ επαθή ηνπ κε άιια άηνκα ή κε άιιε νκάδα, «ε νπνία θαζηζηά ηε ζπκκεηνρή ζηε δηθή ηνπ νκάδα πξνέρνπζα» θαη ε νπνία κε ηελ χπαξμή ηεο απηή θαζαπηή δεκηνπξγεί ζην άηνκν δηαδηθαζίεο ηαχηηζεο. Ζ ηαπηφηεηα, σο κηα ηδηφηεηα ηνπ αηφκνπ, δελ είλαη θιεξνλνκήζηκε, αιιά εμειίζζεηαη κέζα ζην πιέγκα ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ. Έηζη ε θαηαζθεπή ηεο ηαπηφηεηαο είλαη ε θνηλσληθή δηεξγαζία, ε νπνία θαζνξίδεηαη κέζα απφ ηηο εμνπζηαζηηθέο δηαδηθαζίεο θαη ζπγθξνηείηαη απφ αληηθάζεηο, ζπγθξνχζεηο θαη ζπζπεηξψζεηο ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ (Γεσξγνγηάλλεο,1996: 57 58). 1

12 Α1. Κατθγοριοποιιςεισ μεταναςτϊν Ζ κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ζηηο επξσπατθέο ρψξεο έρεη δηακνξθψζεη κηα ζεηξά θαηεγνξηνπνηήζεσλ ησλ αηφκσλ πνπ εηζήιζαλ θαη έρνπλ εγθαηαζηαζεί ζηελ επηθξάηεηά ηνπο. Οη δηαθνξεηηθέο θαηεγνξίεο κεηαλαζηψλ ππνδειψλνπλ ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ηα ίδηα ηα θξάηε αληηιακβάλνληαη ηνλ μέλν θαη ηε ζέζε ηνπ ζηελ θνηλσλία. Δπίζεο αληαλαθιά ηηο αληηιήςεηο ησλ θξαηψλ γηα ηε κεηαλάζηεπζε ζε κφληκε ή πξνζσξηλή βάζε, θαζψο θαη ηε ζχλδεζή ηεο απφ ηηο αξρέο κε νηθνλνκηθνχο, δεκνγξαθηθνχο, αλζξσπηζηηθνχο, αλαπηπμηαθνχο ιφγνπο, αιιά θαη κε απηνχο ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο ηάμεο. Πξέπεη λα ππνγξακκηζηεί φηη νη θαηεγνξίεο (1. Γηεζλήο Οξγαληζκφο Μεηαλάζηεπζεο, 24, 2. Γηεζλήο Οξγαληζκφο Μεηαλάζηεπζεο, 26, 3. Όπαηε Αξκνζηεία ηνπ ΟΖΔ γηα ηεο Πξφζθπγεο, 27-28) πνπ πξνθχπηνπλ δελ αληαλαθινχλ ηελ αηνκηθή θαη ζπιινγηθή έθθξαζε ησλ ίδησλ ησλ κεηαλαζηψλ σο δξψλησλ ππνθεηκέλσλ, αιιά ηνπο ηξφπνπο πνπ ην ίδην ην θξάηνο πξνζπαζεί λα ειέγμεη θαη λα δηαρεηξηζηεί ηα δεηήκαηα ηεο κεηαλάζηεπζεο. Οη βαζηθέο θαηεγνξίεο είλαη: 1.κεηαλάζηεο, 2.πξφζθπγαο, 3.αηηψλ άζπιν, 4.αληζαγελήο, 5.πνιίηεο ηεο Δ.Δ., 6.παξάλνκνη κεηαλάζηεο, 7.αλήιηθνη (Παξάξηεκα 1). Πέξα απφ ηηο θαηεγνξηνπνηήζεηο γηα ηελ είζνδν θαη παξακνλή ησλ κεηαλαζηψλ, ηα θξάηε είλαη απνθιεηζηηθά ππεχζπλα γηα ηελ ρνξήγεζε ηεο ηζαγέλεηαο (ππεθνφηεηαο), δειαδή ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πιήξνπο κέινπο ζε κηα θνηλσλία θαη έρνπλ αλαπηχμεη δχν δηαθνξεηηθά ζπζηήκαηα κε ηελ νπνία ηελ απνδίδνπλ, ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη εθαξκφδνπλ απνθιεηζηηθά ην έλα ή ην άιιν ζχζηεκα αιιά κπνξεί λα ηα ζπλδπάδνπλ. Απηά ηα ζπζηήκαηα αληαλαθινχλ ηηο ηζηνξηθέο ζπλζήθεο αλάδεημεο ηνπ θάζε θξάηνπο, ηηο θπξίαξρεο αληηιήςεηο γηα ην έζλνο θξάηνο, αιιά θαη ηηο θνηλσληθέο θαη πνιηηηθέο κεηαβνιέο πνπ έρνπλ πξνθχςεη θαη εμαηηίαο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζε απηά. Σν Jus soli (ην δίθαην ηνπ εδάθνπο) ζεκαίλεη φηη ε ππεθνφηεηα εμαξηάηαη απφ ην ηφπν γέλλεζεο ηνπ αηφκνπ αλεμάξηεηα απφ ηελ ππεθνφηεηα ησλ γνληψλ ηνπ. ε απηή ηελ πεξίπησζε δελ δίλεηαη ζεκαζία ζηελ εζληθή πξνέιεπζε αιιά ζηελ επηθξάηεηα. Σν Jus sanguinis (ην δίθαην ηνπ αίκαηνο) ππνδειψλεη φηη ε ππεθνφηεηα ηνπ αηφκνπ εμαξηάηαη απφ ηελ ηζαγέλεηα ησλ γνληψλ θαη φρη απφ ηνλ ηφπν γέλλεζεο αθνχ νπζηαζηηθά ε απνλνκή ηζαγέλεηαο βαζίδεηαη ζηελ θιεξνλνκηθφηεηα θαη ρσξίο λα ζπλππνινγίδεηαη ν ηφπνο γέλλεζεο ή ην θξάηνο θαηνηθίαο ησλ γνληψλ. Σέινο ε ππεθνφηεηα ηνπ αηφκνπ κπνξεί λα κεηαβιεζεί κε ηελ αηνκηθή δηνηθεηηθή πξάμε ηεο πνιηηνγξάθεζεο. Απηφ ζπκβαίλεη ζηελ πεξίπησζε φπνπ έλα άηνκν δηαθνξεηηθήο ηζαγέλεηαο δηακέλεη γηα ζπγθεθξηκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα ζε θξάηνο πνπ δελ έρεη ηελ ηζαγέλεηά ηνπ. Γηα ηελ απφθηεζε ηεο ηζαγέλεηαο είλαη αλαγθαίν λα αηηεζεί ην ίδην ην άηνκν ελψ ε ρνξήγεζε ηεο ηζαγέλεηαο εμαξηάηαη απφ ηε βνχιεζε ηνπ θξάηνπο. Οξηζκέλα θξάηε επηηξέπνπλ ηε δηπιή ππεθνφηεηα. Οη θαηεγνξηνπνηήζεηο πνπ πξνθχπηνπλ απφ απηά ηα ζπζηήκαηα απφδνζεο ηζαγέλεηαο είλαη: νη νκνγελείο ή παιηλλνζηνχληεο, θαη 11

13 νη πνιηηνγξαθεκέλνη κεηαλάζηεο. Οη πξψηνη αληηκεησπίδνληαη σο κέξνο ηνπ έζλνπο άζρεηα αλ γελλήζεθαλ απηνί ή νη πξνγνλνί ηνπο ζηε ρψξα θαηαγσγήο, θαη επηπιένλ ζε πεξίπησζε κεηαθίλεζεο ζηε ρψξα θαηαγσγήο εάλ δελ έρνπλ ηελ ππεθνφηεηα ηνπο απνδίδεηαη κε εχθνιεο δηαδηθαζίεο. Γεληθά δελ θαηαγξάθνληαη σο κεηαλάζηεο, απνιακβάλνπλ εηδηθφ θαζεζηψο θαη γεληθψο δηεπθνιχλεηαη ε έληαμή ηνπο. Οη δεχηεξνη πξέπεη λα θαηαζέζνπλ αίηεζε θαη λα απνδείμνπλ φηη, κεηαμχ άιισλ, γλσξίδνπλ ηνλ πνιηηηζκφ θαη ηε γιψζζα ηεο ρψξαο πνπ ζα πάξνπλ ηελ ππεθνφηεηα. Ζ δηαδηθαζία είλαη πην πεξίπινθε θαη πνηθίιιεη ε δπζθνιία ηεο ζε θάζε ρψξα (Παξζάλνγινπ, 27). 12

14 Α2. Το προφίλ του μεταναςτευτικοφ πλθκυςμοφ τθσ Ελλάδασ Πξνθεηκέλνπ γηα ηε ζθαηξηθφηεξε δπλαηή πξνζέγγηζε ηνπ κεγέζνπο θαη ηνπ πξνθίι ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ πιεζπζκνχ ηεο ρψξα ηεο, θξίλεηαη ζθφπηκε ε ζχληνκε παξνπζίαζε θάπνησλ βαζηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ζηνηρείσλ ηεο. Σα φζα παξνπζηάδνληαη παξαθάησ βαζίδνληαη πξψηνλ ζηελ απνγξαθή ηνπ πιεζπζκνχ ηεο 18 Μαξηίνπ ηνπ 21, θαζφηη είλαη ε πην αλαιπηηθή θαη αμηφπηζηε κειέηε ησλ δηαζέζηκσλ ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ γηα ηνπο κεηαλάζηεο ζηελ Διιάδα, δεχηεξνλ ζηελ Έξεπλα Οηθνγελεηαθνχ Πξνυπνινγηζκψλ πνπ δηεμήρζε ηελ πεξίνδν Φεβξνπάξηνο 24 Ηαλνπάξηνο 25, ζε Έξεπλεο Απαζρφιεζεο Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ, ζηα Γεδνκέλα ζρεηηθά κε ηεο Άδεηεο Παξακνλήο ηνπ Τπνπξγείνπ Δζσηεξηθψλ, θαη ηέινο ζηε κειέηε ηνπ Διιεληθνχ Ηδξχκαηνο Δπξσπατθήο θαη Δμσηεξηθήο Πνιηηηθήο ην 28. Βαςικά χαρακτθριςτικά Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, πην ζπγθεθξηκέλα απφ ηε δεθαεηία ηνπ `7, θαη ηδηαίηεξα ηηο δεθαεηίεο ηνπ `8 θαη `9, νη ρψξεο ηεο Νφηηαο Δπξψπεο κεηαηξέπνληαη απφ ρψξεο απνζηνιήο κεηαλαζηψλ ζε ρψξεο ππνδνρήο. Σν ηειεπηαίν κεηαλαζηεπηηθφ ξεχκα πξνο ηηο ρψξεο ηεο Νφηηαο Δπξψπεο έρεη πάξεη ηελ νλνκαζία «λέα κεηαλάζηεπζε» γηα δχν θπξίσο ιφγνπο. Πξψηνλ, γηαηί είλαη ζρεηηθά πξφζθαην θαη αθνξά ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, θαη δεχηεξνλ, γηαηί εκθαλίδεη ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά πνπ ην δηαθνξνπνηνχλ απφ ηελ «παιαηά κεηαλάζηεπζε» πξνο ηηο ρψξεο ηεο Βφξεηαο θαη Κεληξηθήο Δπξψπεο. Ζ Venturini (24) επηζεκαίλεη δχν ππνπεξηφδνπο ζηελ εμειηθηηθή απηή θάζε ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξνψλ. Ζ πξψηε αθνξά ηελ δεθαεηία ηνπ 198, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο νπνίαο νη ρψξεο ηεο Νφηηαο Δπξψπεο δέρνληαη κεηαλαζηεπηηθά θχκαηα απφ ηηο θνληηλέο Μεζνγεηαθέο ρψξεο θαη ηελ Αζία, ε δεχηεξε αλαθέξεηαη ζηελ πεξίνδν πνπ μεθηλά κε ηελ πηψζε ηνπ ηείρνπο ηνπ Βεξνιίλνπ, δειαδή απφ ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 198 θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 199. Απηή ε πεξίνδνο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ ξαγδαία αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ πνιηηηθψλ πξνζθχγσλ θαη ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ θχκαηνο απφ ηηο αλαηνιηθνεπξσπατθέο ρψξεο (Venturini,24:13). Σα θπξηφηεξα απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά απηά είλαη ν θαηά βάζε αλεπίζεκνο ραξαθηήξαο ησλ κεηαλαζηεχζεσλ, ν κεγάινο αξηζκφο ησλ εζληθνηήησλ ησλ κεηαλαζηψλ θαη ησλ ρσξψλ απνζηνιήο, ν βαζηθφο ξφινο πνπ παίδεη ε παξανηθνλνκία θαη νη αλεπίζεκεο αγνξέο εξγαζίαο ζηηο ρψξεο ηεο Νφηηαο Δπξψπεο γηα ηελ απαζρφιεζε ηνπ αιινδαπνχ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, θαη ε κέρξη πξφζθαηα έιιεηςε νπζηαζηηθήο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο (Simon,1987:287). ηελ Διιάδα, ρψξα κε ρακειφ δείθηε πιεζπζκηαθήο αχμεζεο πιεζπζκνχ, εθηηκάηαη πσο ε θαζαξή κεηαλάζηεπζε είλαη ππεχζπλε γηα ηε δηαηήξεζε ηνπ ζεηηθνχ πνζνζηνχ πιεζπζκηαθήο αχμεζεο θαζψο ππνινγίδεηαη πσο ηε δεθαεηία , 13

15 ην 9 ηεο αχμεζεο ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο νθείιεηαη ζηνπο αιινδαπνχο (Γξεηηάθεο,21 α ), φπσο μεθάζαξα παξνπζηάδεηαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα 2. Πίνακας 1 Παξαηεξνχκε πσο ζηε δεθαεηία ε αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ ήηαλ κεγαιχηεξε απφ απφ εθείλε ηεο πξνεγνχκελεο δεθαεηίαο. ε απηήλ ηελ αχμεζε, ε κεηαλάζηεπζε ζπλέβαιε θαηά 97% ( άηνκα) θαη ε θπζηθή αχμεζε κφιηο θαηά 3% ( άηνκα). πσο παξαηεξεί ν Γξεηηάθεο (2 α ), ηα κεηαλαζηεπηηθά ξεχκαηα ησλ αιινδαπψλ θαη παιηλλνζηνχλησλ απηή ηε δεθαεηία, ζπλέβαιαλ ζηελ αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ θαηά ην ίδην πνζνζηφ πνπ ζπλέβαιε ε θπζηθή αχμεζε (γελλήζεηο κείνλ ζάλαηνη) ζηελ αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ ηε δεθαεηία Ζ ρψξεο πξνέιεπζεο ησλ κεηαλαζηψλ ήηαλ ε Αιβαλία, ε Βνπιγαξία, ε Γεσξγία, ε Ρνπκαλία, ε Ρσζία, ην Παθηζηάλ, ε Οπθξαλία, ε Πνισλία (Έκθε- Πνπινπνχινπ,25). 2 Σα κεηαλαζηεπηηθά ξεχκαηα φηαλ έρνπλ αξλεηηθφ πξφζεκν (-), αθνξνχλ ηελ απνδεκία. ηαλ ην πξφζεκν είλαη ζεηηθφ (+), αθνξνχλ ηε είζνδν αιινδαπψλ θαη ηελ παιηλλφζηεζε Διιήλσλ θαη νκνγελψλ. 14

16 πσο θαλεξψλεηαη ζηνλ παξαπάλσ πίλαθα (πίλαθαο 2), ην 21 ν πξαγκαηηθφο αξηζκφο ησλ αιινδαπψλ πνπ θαηαγξάθεθε (797.93), ήηαλ 4,7 θνξέο κεγαιχηεξνο ζε ζχγθξηζε κε ην 1991 ( ). Σν 54,5% άλδξεο θαη ην 45,5% γπλαίθεο, πνπ αληηζηνηρνχλ ζην 7,7% ηνπ πιεζπζκνχ ησλ αλδξψλ θαη ζην 6,3% ηνπ πιεζπζκνχ ησλ γπλαηθψλ. Καηά ηελ απνγξαθή ηνπ 21 νη μέλνη ππήθννη ζηελ Διιάδα αλέξρνληαη ζε πνζνζηφ 7,3% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ ( άηνκα). Χζηφζν, πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη ν αξηζκφο ησλ αιινδαπψλ απμήζεθε γξήγνξα κεηαμχ ηνπ 1991 θαη ηνπ 21 εθφζνλ θαηά ηελ απνγξαθή πιεζπζκνχ ηνπ 1991 είραλ θαηαγξαθεί αιινδαπνί, νη νπνίνη αληηπξνζψπεπαλ κφλνλ 1,6% ηνπ γεληθνχ πιεζπζκνχ, ελψ ην 1981 ην πνζνζηφ απηφ ήηαλ 1,7%. Με άιια ιφγηα, ν αξηζκφο ησλ αιινδαπψλ ζε ζρέζε κε ηνλ αξηζκφ ηνπ γεληθνχ πιεζπζκνχ απμάλεηαη ηδηαίηεξα γξήγνξα κέζα ζε κηα δεθαεηία (πίλαθαο 1/Παξάξηεκα1). Οη πεξηζζφηεξνη απφ ηεο κηζνχο πξνέξρνληαη απφ ηελ Αιβαλία, ελψ έλα επηπιένλ 16,2% απφ ηελ Κεληξηθή θαη Αλαηνιηθή Δπξψπε θαη ηελ πξψελ νβηεηηθή Έλσζε (πίλαθαο 2/Παξάξηεκα1). Σν 54,5% απηψλ είλαη άλδξεο (Εσγξαθάθεο θ.α., 29). Ο θχξηνο φγθνο ησλ κεηαλαζηψλ, πεξίπνπ 8, βξίζθεηαη ζηηο παξαγσγηθέο ειηθίεο εηψλ, ην 16,7% απηψλ είλαη ειηθίαο -14 εηψλ θαη ην 3,5% είλαη ειηθησκέλνη (>64 εηψλ). Οη κεηαλάζηεο πνπ αλήθνπλ ζην παξαγσγηθφ πιεζπζκφ ειηθίαο απφ 2 κέρξη 44 εηψλ, απνηεινχλ πεξηζζφηεξν απφ ην 5 ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ ησλ κεηαλαζηψλ (φηαλ ζην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο ην πνζνζηφ απηφ δελ ππεξβαίλεη ην 38%). ηνπο άλδξεο, ν πιεζπζκφο πνπ αλήθεη ζηηο παξαγσγηθέο ειηθίεο είλαη κεγαιχηεξνο απφ ηνλ κέζν φξν, ελψ νη γπλαίθεο έρνπλ κεγαιχηεξε αλαινγία ζηνπο λένπο θαη ζηνπο ειηθησκέλνπο (πίλαθαο9,1/ Παξάξηεκα1). Οη κεηαλάζηεο είλαη θπξίσο απφθνηηνη Μέζεο εθπαίδεπζεο (28,), νη νπνίνη καδί κε ηνπο απφθνηηνπο ηνπ Γεκνηηθνχ (23,3%) ππεξβαίλνπλ ην ήκηζπ ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ ηνπο. εκαληηθφ κέξνο είλαη απφθνηηνη Γπκλαζίνπ (17,9%) ελψ έλα 8,3% έρεη πηπρίν Σξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, είηε θαηέρεη δηδαθηνξηθφ ή Μάζηεξ. Οη πηπρηνχρνη ΣΔΛ θαη ΣΔ αλαινγνχλ ζην 3,1%, παξαπιήζην είλαη ην πνζνζηφ ησλ πηπρηνχρσλ κεηαδεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο (2,9%), νη πηπρηνχρνη ΣΔΗ ή ηεο Αλψηεξεο εθπαίδεπζεο απνηεινχλ ην 2,2%, έλα 7,9% θνηηά ζην Γεκνηηθφ, 2,9% έρεη εγθαηαιείςεη ην Γεκνηηθφ θαη ηέινο ην 3,2% δελ γλσξίδεη γξαθή θαη αλάγλσζε. Οη άλδξεο θαηέρνπλ κεγαιχηεξα πνζνζηά ζηηο εθπαηδεπηηθέο βαζκίδεο ησλ πηπρηνχρσλ ΣΔΛ θαη ΣΔ, ησλ απνθνίησλ Γπκλαζίνπ, ησλ απφθνηησλ Γεκνηηθνχ θαζψο θαη κεηαμχ εθείλσλ πνπ έρνπλ εγθαηαιείςεη ην ζρνιείν. Οη κεηαλάζηξηεο γπλαίθεο έρνπλ πςειφηεξν κνξθσηηθφ επίπεδν, θαζψο δηαζέηνπλ κεγαιχηεξα πνζνζηά ζηηο ππφινηπεο εθπαηδεπηηθέο βαζκίδεο, ελψ ζηελ θαηεγνξία ησλ απνθνίησλ Μέζεο εθπαίδεπζεο ε αλαινγία αλδξψλ / γπλαηθψλ είλαη 5/5 (πίλαθαο 11,12,13/Παξάξηεκα1). ρεηηθά κε ηελ νηθνγελεηαθή ηνπο θαηάζηαζε, δηαπηζηψλνπκε φηη πεξίπνπ 6 ησλ αιινδαπψλ πνπ εγθαηαζηάζεθε ζηελ Διιάδα γηα εξγαζία, δεη νηθνγελεηαθά. ην ζεκείν απηφ ππάξρεη κεγάιε δηαθνξά κεηαμχ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ. Οη γπλαίθεοαιινδαπέο δνπλ κε ηελ νηθνγέλεηά ηνπο ζε κεγαιχηεξν βαζκφ (73%), έλαληη 5 κφλνλ ησλ αλδξψλ πνπ δνπλ κε ηελ νηθνγέλεηά ηνπο. Σν ζεκαληηθφ πνζνζηφ απηψλ 15

17 πνπ αλαθέξνπλ σο ιφγν εγθαηάζηαζεο ηελ «επαλέλσζε νηθνγέλεηαο» (13,1%) θαλεξψλεη θάπνηα ηάζε/ζέιεζε ησλ αιινδαπψλ πνπ βξίζθνληαη ζηε ρψξα καο λα παξακείλνπλ θαη λα δήζνπλ κε ηελ νηθνγέλεηα ηνπο. Οη κεηαλάζηεο ζπγθεληξψλνληαη θπξίσο ζε νηθνλνκηθά αλεπηπγκέλεο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο, φπσο ζε θάπνηα ηνπξηζηηθά λεζηά (13-25%), ηελ Αηηηθή θαη ηε λφηην-δπηηθή Διιάδα θαζψο θαη ζηα ζχλνξα κε ηελ Αιβαλία. Οη ρακειφηεξεο ζπγθεληξψζεηο παξαηεξνχληαη ζηα Βφξεην-αλαηνιηθά ηεο ρψξαο, γχξσ απφ ηελ Αιεμαλδξνχπνιε. Ζ κεγαιχηεξε ζπγθέληξσζε κεηαλαζηψλ ζεκεηψλεηαη ζην Γήκν Αζελαίσλ, πεξίπνπ 132. κεηαλάζηεο πνπ αληηζηνηρνχλ ζην 17% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ. Ζ Θεζζαινλίθε παξνπζηάδεη ηε δεχηεξε κεγαιχηεξε ζπγθέληξσζε κε 27. κεηαλάζηεο, νη νπνίνη φκσο αλέξρνληαη κφλν ζην 7% ηνπ ηνπηθνχ πιεζπζκνχ (πίλαθαο 4/Παξάξηεκα1). Πεξίπνπ νη 415. απφ ηνπο αιινδαπνχο, δειαδή 55% ηνπ ζπλφινπ, ήιζαλ ζηε ρψξα καο γηα λα εξγαζηνχλ (πίλαθαο 5,6/Παξάξηεκα1). Αληίζεηα, ιηγφηεξν απφ 5% ήιζαλ γηα ζπνπδέο, γηα αλαδήηεζε άζπινπ ή σο πξφζθπγεο. Δπηπιένλ, ν επαλαπαηξηζκφο/παιηλλφζηεζε είλαη επίζεο πεξηνξηζκέλνο εθφζνλ κφλν 6,8% ησλ αιινδαπψλ έξρνληαη ζηελ Διιάδα γη απηφλ ην ιφγν. ζνλ αθνξά ινηπφλ ηηο επαγγεικαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ησλ κεηαλαζηψλ, νη Αιβαλνί θπξηαξρνχλ ζην ζθεληθφ, κε παξνπζία ζρεδφλ ζε φινπο ηεο ηνκείο. ηνλ θαηαζθεπαζηηθφ ηνκέα ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ εξγαδνκέλσλ είλαη Αιβαλνί, αιιά θαη άιιεο εζληθφηεηεο απαζρνινχληαη ζε ζπγθεθξηκέλνπο θιάδνπο π.ρ. νη Μπαγθιαληέζηνη θαη νη Παθηζηαλνί ζηε βηνκεραλία, νη Πνισλνί ζηηο θαηαζθεπέο, νη Βνχιγαξνη θαη νη Ηλδνί ζηε γεσξγία. Οη ηνκείο απαζρφιεζεο ηνπ γπλαηθείνπ κεηαλαζηεπηηθνχ πιεζπζκνχ παξνπζηάδνπλ ρακειφηεξε πνηθηινκνξθία, θαζψο νη πεξηζζφηεξεο κεηαλάζηξηεο εξγάδνληαη ζηελ θαηεγνξία «άιινη ηνκείο απαζρφιεζεο», ζηελ νπνία ππνζέηνπκε φηη δειψλεηαη ε απαζρφιεζε ησλ νηθηαθψλ βνεζψλ. Σν πνζνζηφ αλεξγίαο ησλ κεηαλαζηψλ δελ μεπεξλά ην 5,5% ησλ νηθνλνκηθά ελεξγψλ, έλαληη πεξίπνπ ην 1 πνπ ήηαλ γηα ηεο Έιιελεο ην 21. Μπνξνχκε ινηπφλ λα πνχκε φηη νη αιινδαπνί έρνπλ ζηελ πιεηνςεθία ηνπο πιήξε απαζρφιεζε κε ηελ έλλνηα φηη ην 5,5% αληηζηνηρεί ζηελ ειάρηζηε δηάξθεηα αλαδήηεζεο απαζρφιεζεο, είηε γηα λα βξνπλ ηελ πξψηε ηνπο απαζρφιεζε είηε γηα λα βξνπλ κηα θαηλνχξγηα απαζρφιεζε. Απφ ηελ άιιε, ζχκθσλα κε ηελ έξεπλα ηεο Μαξάηνπ-Αιηπξάληε (28) ε δνκή ηνπ εηζνδήκαηνο ησλ αιινδαπψλ θαη ησλ Διιήλσλ είλαη δηαθνξεηηθή. Πνιχ ιηγφηεξνη αιινδαπνί εληάζζνληαη ζηελ θαηεγνξία απηή πνπ ην εηζφδεκα είλαη πεξηζζφηεξν απφ δπν θνξέο θαη κηζφ πάλσ απφ ηελ γξακκή θηψρεηαο. Σα ζηνηρεία απηά επηβεβαηψλνπλ φηη ηα εηζνδήκαηα ησλ αιινδαπψλ είλαη γεληθά ρακειά (πίλαθεο 7,8/ Παξάξηεκα1). Ο ππνινγηζκφο ηνπ αξηζκνχ ησλ κεηαλαζηψλ πνπ δηακέλνπλ ζηε ρψξα ρσξίο άδεηα παξακνλήο απνδεηθλχεηαη ηδηαίηεξα δχζθνινο, θαζψο κάιηζηα πνιινί απφ ηνπο κεηαλάζηεο δηαηεξνχλ ην θαζεζηψο λφκηκεο παξακνλήο ηνπο γηα κηθξά κφλν ρξνληθά δηαζηήκαηα, δεδνκέλσλ ησλ γξαθεηνθξαηηθψλ δπζθνιηψλ πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηα πξνγξάκκαηα λνκηκνπνίεζεο. Οη εθηηκήζεηο ηνπ ΟΟΑ γηα ηνλ αξηζκφ ησλ κεηαλαζηψλ «ρσξίο ηα απαηηνχκελα έγγξαθα» αλαθέξνπλ φηη αλέξρεηαη ζην 3,4% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ ηεο Διιάδαο γηα ην 21 (European Commission 28a, Έκθε-Πνπινπνχινπ:27α). Ζ Διιάδα ζπλεπψο, μερσξίδεη σο ε ρψξα κε ην 16

18 κεγαιχηεξν αλαινγηθά αξηζκφ κεηαλαζηψλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαη πηζαλψο κε ην κεγαιχηεξν αξηζκφ κεηαλαζηψλ «ρσξίο ηα απαηηνχκελα έγγξαθα». Με βάζε ηα απνηειέζκαηα ηεο Έξεπλαο Οηθνγελεηαθψλ Πξνυπνινγηζκψλ γηα ηελ πεξίνδν 24/25, νη κεηαλάζηεο πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηε ρψξα αλήθνπλ θαηά πιεηνςεθία ζηηο παξαγσγηθέο ειηθίεο (15 έσο 64). Αμίδεη λα ζεκεησζεί πσο ηα πνζνζηά ησλ ειηθησκέλσλ αιινδαπψλ είλαη ηδηαηηέξσο ρακειά, θαζψο θαη ε κέζε ειηθία ησλ κεηαλαζηψλ είλαη πεξίπνπ θαηά δέθα έηε κηθξφηεξε απφ ηελ αληίζηνηρε κέζε ειηθία ηνπ γεγελνχο πιεζπζκνχ. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ κεηαλαζηψλ είλαη έγγακνη (52%), ελψ ην 42% δειψλεη πσο δελ έρεη παληξεπηεί, ελψ νη θαηεγνξίεο «δηαδεπγκέλνο-ε» θαη «ρήξνο-α» ζεκεηψλνπλ ηα ρακειφηεξα πνζνζηά (Γηάγξακκα1/Παξάξηεκα1). Σα πεξηζζφηεξα λνηθνθπξηά ησλ κεηαλαζηψλ απνηεινχληαη απφ ηέζζεξα (4) άηνκα αθνχ ην πνζνζηφ αλέξρεηαη ζην 31%, ελψ αθνινπζνχλ ηα λνηθνθπξηά κε ηξία (3) άηνκα πνπ βξίζθνληαη ζην 26%. Σν πνζνζηφ ησλ λνηθνθπξηψλ κε δχν άηνκα (2) είλαη 16% θαη κε έλα άηνκν (1) είλαη ζην 11%. Σέινο ην πνζνζηφ ησλ λνηθνθπξηψλ κε έμη (6) άηνκα απνηεινχλ ην 4%, ελψ δελ θαίλεηαη λα έρνπλ θαηαγξαθεί λνηθνθπξηά κεηαλαζηψλ κε πάλσ απφ 6 άηνκα. Μεηαμχ Διιήλσλ θαη κεηαλαζηψλ αλαθνξηθά κε ην κέζν φξν ησλ αηφκσλ αλά λνηθνθπξηφ, νη κεηαλάζηεο έρνπλ, ηφζν ζπλνιηθά φζν θαη θαηά θαηεγνξίεο ειηθηψλ, κεγαιχηεξα πνζνζηά κειψλ απφ ηνπο Έιιελεο. Μφλε εμαίξεζε απνηειεί ε ειηθηαθή θαηεγνξία γηα άηνκα άλσ ησλ 65 εηψλ, ζηελ νπνία νη Έιιελεο έρνπλ κεγαιχηεξν πνζνζηφ (πίλαθαο14/ Παξάξηεκα1). Ζ ρνξήγεζε αδεηψλ παξακνλήο ζε κεγαιχηεξν αξηζκφ, ππνδειψλεη ηελ αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ λφκηκσλ, ηνπιάρηζηνλ, κεηαλαζηψλ πνπ δηακέλνπλ ζηε ρψξα. Ζ ζχγθξηζε ησλ ζηνηρείσλ δελ ππνδειψλεη ζεκαληηθή δηαθνξνπνίεζε φζνλ αθνξά ηεο θπξίαξρεο εζληθφηεηεο. Παξαηεξείηαη ε αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ θάπνησλ απφ απηψλ, ζην ζχλνιν ησλ κεηαλαζηψλ, φπσο ε αιβαληθή (63,2%), ε βνπιγαξηθή (9,8%), ε ξνπκαληθή (4,3%), θαη νη νπθξαληθή (3,4%) (Γηάγξακκα2, Παξάξηεκα1). Ζ ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ κεηαλαζηψλ (82,5%) δειψλεη πσο ν ιφγνο κεηαλάζηεπζεο θαη εγθαηάζηαζεο ζηελ Διιάδα, είλαη ε εξγαζία (εξγαζία: 68,1%, επνρηαθή εξγαζία: 2,3%, αλεμάξηεηεο ππεξεζίεο: 12,1%). Άιινη βαζηθνί ιφγνη είλαη απηνί ηεο ζπλέλσζεο κε ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο (11,8%), ε ζπδπγηθή ζρέζε κε πνιίηεο ηεο Δ.Δ. (2,7%), θαη νη ζπνπδέο (,6%) (πίλαθαο 15/ Παξαξηεκα1). ρεηηθά κε ην επίπεδν εθπαίδεπζεο ησλ κεηαλαζηψλ, πξνθχπηεη πσο είλαη απφθνηηνη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο (32,6%), νη νπνίνη καδί κε ηνπο απφθνηηνχο γπκλαζίνπ (26,7%) απνηεινχλ ην 59,3% ηνπ ζπλφινπ ησλ κεηαλαζηψλ. Σν 13,4% έρεη απνθνηηήζεη απφ ηδξχκαηα ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ην 16% έρεη απνιπηήξην ιπθείνπ, θαη ην 9,2% δελ έρεη νινθιεξψζεη ηε θνίηεζή ηνπ ζην δεκνηηθφ ή δε γλσξίδεη γξαθή θαη αλάγλσζε (Γηάγξακκα4,5/Παξάξηεκα1). Οη κεηαλάζηεο απαζρνινχληαη θαηά 31,7% ζηηο θαηαζθεπέο, θαηά 12,8% ζηε βηνκεραλία, θαη ζην εκπφξην θαηά 11,6%. Μεγάιν πνζνζηφ (2,5%) απαζρνιείηαη σο νηθηαθφ πξνζσπηθφ (Γηάγξακκα3/Παξάξηεκα1). Σέινο ε θαηαλνκή ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ ρψξα εγθαηάζηαζεο επεξεάδεηαη απφ δχν θχξηνπο παξάγνληεο. Ο έλαο είλαη νη «επθαηξίεο απαζρφιεζεο» θαη ν άιινο ηα «κεηαλαζηεπηηθά δίθηπα». Με θξηηήξην ηε ρξνληθή επίδξαζε ησλ δχν παξαγφλησλ κπνξνχκε λα ππνζέζνπκε πσο ζηελ πξψηε 17

19 θάζε εηζφδνπ ησλ κεηαλαζηψλ επέδξαζε πεξηζζφηεξν νη επθαηξίεο απαζρφιεζεο θαη ζε επφκελε θάζε επέδξαζαλ ζπλαζξνηζηηθά θαη ηα κεηαλαζηεπηηθά δίθηπα. Απηφ εμεγεί ηελ δηαθνξά ησλ 15 εθαηνζηηαίσλ κνλάδσλ φζνλ αθνξά ζηελ παξαηεξνχκελε κεγαιχηεξε ζπγθέληξσζε ησλ αιινδαπψλ απαζρνινπκέλσλ ηεο αζηηθέο πεξηνρέο (Γηάγξακκα6/Παξάξηεκα1). Κατανομή απαςχολουμένων κατά βαθμό αςτικότητασ και υπηκοότητασ 26 (%) Βαθμόσ αςτικότητασ Περιφέρεια πρωτευούςησ Πολεοδομικό ςυγκρότημα Θεςςαλονίκησ Λοιπέσ αςτικέσ περιοχέσ Υπηκοότητα Ελληνική Ξένη Σύνολο 31, ,4 8,6 9,9 8,7 26,4 23,4 26,2 Ημιαςτικέσ 13,2 11,1 13,1 Αγροτικέσ 2,5 7,5 19,6 Σύνολο Πεγή: Έξεπλα Δξγαηηθνύ Γπλακηθνύ ηεο ΔΤΔ Ζ δεηγκαηνιεπηηθή έξεπλα ηεο ΔΟΠ φζνλ αθνξά ηελ εθπαηδεπηηθή βαζκίδα πνπ παξαθνινπζνχλ ηα παηδία ησλ κεηαλαζηψλ, θαλεξψλεη πσο ζηελ πιεηνςεθία ηνπο θνηηνχλ ζην δεκνηηθφ (42%), ζην γπκλάζην (23%), θαη ην 16% ιακβάλεη πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε. Αληηζέησο ηα επίπεδα θνίηεζεο ησλ παηδηψλ ησλ κεηαλαζηψλ ζην ιχθεην είλαη 11%, θαη ζηελ αλψηαηε εθπαίδεπζε είλαη ρακειά (6,5%) (Γηάγξακκα7/Παξάξηεκα1). Ζ Έξεπλα Απαζρφιεζεο Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ (ΔΔΓ) παξέρεη ελδηαθέξνληα ζηνηρεία. Σν 25 (ΔΤΔ,25) ζε ζχλνιν αιινδαπψλ, ην 65,9% απαζρνιείηαη, ην 5,9% είλαη άλεξγνη, θαη ην 28,2% αλήθεη ζηνλ κε νηθνλνκηθά ελεξγφ πιεζπζκφ. Σν 26 (ΗΝΔ,ΓΔΔ,ΑΓΔΓΤ,25) νη πεξηζζφηεξεο Άδεηεο Παξακνλήο είραλ εθδνζεί ζηελ πεξηνρή ηεο Αηηηθήο (43%) θαη αθνινπζνχζαλ νη πεξηνρέο ησλ εξξψλ, Ζξαθιείνπ θαη Θεζζαινλίθεο. Σν 27 (ΔΤΔ,27) ν αξηζκφο ησλ αιινδαπψλ αλέξρεηαη ζε 58.7 (5,4% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ), εθ ησλ νπνίσλ ην 49,2% αληηπξνζψπεπαλ γπλαίθεο (5,2% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ) θαη ην 5,9% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ είλαη ε ζπκκεηνρή ησλ αλδξψλ. Σέινο ζχκθσλα κε ηελ έξεπλα ηνπ Καλειιφπνπινπ (28) 3 πνπ ρξεζηκνπνίεζε ζηνηρεία απφ ηεο ΔΔΓ, πξνθχπηεη φηη ην 56% ησλ κεηαλαζηψλ δεη ζε κεγάιεο πφιεηο ηεο 3 Πεγή: ΔΔΓ 2 ν ηξίκελν 1998, 1999, 2 θαη

20 Διιάδαο θαη ην 28% ζε αζηηθέο πεξηνρέο ηεο ρψξαο. Σν 51,6% δεη ζηελ Αηηηθή θαη ην 19,5% ζηελ Κεληξηθή Μαθεδνλία. χκθσλα κε ηε βάζε δεδνκέλσλ ζρεηηθά κε ηεο Άδεηεο Παξακνλήο ηνπ Τπνπξγείνπ Δζσηεξηθψλ, ν αξηζκφο ησλ Αδεηψλ Παξακνλήο ην Γεθέκβξε ηνπ 28 αλέξρεηαη ζηηο , θαη ηνλ Απξίιην ηνπ 28 ζηηο Οη πεξηζζφηεξεο άδεηεο παξακνλήο πνπ βξίζθνληαλ ζε ηζρχ ηνλ Απξίιην ηνπ 28 αλήθαλ ζε Αιβαλνχο/εο (63,5%), αθνινπζνχζαλ νη Βνχιγαξνη/εο (4,2%), θαη νη Οπθξαλνί/εο (4%). Ζ κειέηε ηνπ Διιεληθνχ Ιδξχκαηνο Δπξσπατθήο θαη Δμσηεξηθήο Πνιηηηθήο (ΔΛΗΑΜΔΠ) (Triantafyllidou, Maroufof,28: ) ππνινγίδεη γηα ηνλ Απξίιην ηνπ 28 ηνλ ζπλνιηθφ αξηζκφ ησλ κεηαλαζηψλ ζε (1,3% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ). Υσξίο ηνπο νκνγελείο νη αξηζκνί ππνινγίζηεθαλ ζε 93. θαη 8,2% αληίζηνηρα, θαη ν ζπλνιηθφο αξηζκφο ησλ «λφκηκσλ» κεηαλαζηψλ εθηηκήζεθε ζε θαη 9,69% αληίζηνηρα. Οη κεηαλάζηεο «ρσξίο ηα απαηηνχκελα έγγξαθα» ππνινγίζηεθαλ ζε Σέινο ε κειέηε ηνπ Εσγξαθάθε,θ.α. (29) αλαθέξεη πσο ην 28 ζηελ Διιάδα ν αξηζκφο ησλ κεηαλαζηψλ αλέξρεηαη ζηα 1,2 εθαηνκκχξηα. 19

21 Μϋροσ Β Ένταξη των μεταναςτών ςτην Ελλϊδα ε απηφ ην θεθάιαην ζα παξνπζηαζηνχλ δεηήκαηα φζνλ αθνξά ηηο κεηαλαζηεπηηθέο πνιηηηθέο θαη πξαθηηθέο, πνπ ην Διιεληθφ θξάηνο έρεη επηιέμεη λα αλαπηχμεη είηε κεκνλσκέλα είηε ζηε βάζε ησλ θαλνληζκψλ ηεο Δ.Δ.. Θα γίλεη αλαθνξά ζηηο δηαζηάζεηο ηεο απνθαινχκελεο έληαμεο ησλ κεηαλαζηψλ, φζνλ αθνξά ην ζεζκηθφ πιαίζην ηεο ρψξαο καο γηα ηελ κεηαλάζηεπζε, θαη πην ζπγθεθξηκέλα ζηα δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ζηνλ ηνκέα ηεο εξγαζίαο, ηεο πγείαο, ηεο αζθάιηζεο, θαη ηεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. Γειαδή ζε βαζηθά ζεκεία κέζεμεο ηνπ κεηαλάζηε ζηελ θνηλσληθή δσή, ζεκεία επαθήο καδί ηεο, πνπ θάζε έλα απφ απηά κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη εληζρχνληαο ή ζηξεβιψλνληαο θαη απνδπλακψλνληαο ηε δηαδηθαζία έληαμεο. Θα πξέπεη λα είλαη ζαθέο φηη ν ζπλδπαζκφο ησλ παξαπάλσ πεδίσλ θαη φρη νη κνλνδηάζηαηεο πνιηηηθέο, κπνξνχλ λα έρνπλ ηα απνηειέζκαηα ηεο θνηλσληθήο έληαμεο, πνπ ππνηίζεηαη φηη είλαη ην δεηνχκελν γηα κηα δεκνθξαηηθή θαη αιιειέγγπα θνηλσλία. Β1. Κοινωνικι ζνταξθ των μεταναςτϊν Ζ θνηλσληθή έληαμε ζεκαίλεη ηελ νκαιή πξνζαξκνγή ηνπ αηφκνπ ζε κηα θνηλσλία, είλαη ε δηαδηθαζία θνηλσληθνπνίεζεο ηνπ αηφκνπ εληφο ελφο θνηλσληθνχ ζπλφινπ. Ο φξνο ηεο θνηλσληθήο έληαμεο πεξηιακβάλεη φιεο ηηο πνιηηηθέο, ηηο δηαδηθαζίεο θαη ηηο ελέξγεηεο εθείλεο πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη πξνθεηκέλνπ έλα άηνκν λα πηνζεηήζεη θάπνηεο ζπγθεθξηκέλεο ζπλήζεηεο θαη απνδεθηέο ζπκπεξηθνξέο πνπ ζα ηνπ επηηξέςνπλ λα απνξξνθεζεί νκαιά κέζα ζε κηα θνηλσλία θαη λα δήζεη αξκνληθά κε ηνπο άιινπο πνιίηεο. Ο φξνο θνηλσληθή έληαμε (ην ιαηηληθφ insertion) δηαθέξεη απφ ηνλ φξν inclusion. ηνλ φξν insertion αλαγλσξίδνπκε ζπλήζσο ηελ δηαδηθαζία ηεο έληαμεο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο δεπηεξνγελνχο θνηλσληθνπνίεζεο (δειαδή απαζρφιεζε, ζπκκεηνρή ζε ζπλδηθαιηζηηθνχο θνξείο, ζε ζσκαηεία, ζπκκεηνρή ζηα θνηλά, θαηνρή ή ηδηνθηεζία πξνζσπηθήο θαηνηθίαο, θαηαλάισζε θ.ιπ.), ελψ ζηνλ φξν inclusion αλαγλσξίδνπκε ηνπο βαζηθνχο άμνλεο ηεο πξσηνγελνχο θνηλσληθνπνίεζεο (νηθνγέλεηα, ζρνιείν, ζπκκεηνρή ζηελ θνηλσλία γεληθφηεξα). Ο φξνο έληαμε, σο πνιηηηθφο φξνο, ηέζεθε ζην επίθεληξν ηνπ δεκνζίνπ δηαιφγνπ φηαλ απμήζεθε ζηελ Δπξψπε ην θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο θαη ηφηε κπήθε ζην επίθεληξν ηνπ επηζηεκνληθνχ ελδηαθέξνληνο (Μπάγθαβνο, Παπαδνπνχινπ 26: 35-36). Ζ έληαμε λνείηαη σο κηα «ακθίδξνκε» δηαδηθαζία πξνζαξκνγήο κέζα απφ ηελ ακνηβαία θαηαλφεζε θαη ηελ εθκάζεζε-γλσξηκία-απνδνρή εθ κέξνπο ησλ κεηαλαζηψλ ησλ βαζηθψλ αξρψλ ηεο ρψξαο ππνδνρήο. Ο φξνο ηεο έληαμεο ελ γέλεη πεξηγξάθεη ηηο δηαδηθαζίεο θαη ηνλ βαζκφ ηεο ζπκκεηνρήο ηνπ αηφκνπ ζε έλα θνηλσληθφ ζχζηεκα. ηελ πεξίπησζε ησλ κεηαλαζηψλ, απηέο νη δηαδηθαζίεο θαζνξίδνληαη απφ ηηο ζπλζήθεο αλαζχζηαζεο ηεο ζρέζεο ηνπ αηφκνπ κε ηελ θνηλσλία ππνδνρήο θαη ηνπο φξνπο ζπκκεηνρήο ζε απηήλ. Πξφθεηηαη γηα πνιηηηθέο πνπ 2

22 θαζνξίδνπλ ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηελ πηνζέηεζε αμηψλ πνπ αξκφδνπλ πεξηζζφηεξν ζηελ θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα, ζηηο ζπλζήθεο θαη ηνπο φξνπο δηαβίσζεο ηεο λέαο ρψξαο. Με άιια ιφγηα, πξφθεηηαη δειαδή γηα κηα «δηαδηθαζία δηπιήο θαηεχζπλζεο», απφ ηε κηα εληαηηθνπνίεζε ησλ πξνζπαζεηψλ πνπ θαηαβάιινληαη απφ ηα θξάηε ππνδνρήο, θαη απφ ηελ άιιε απμεκέλε ζπκβνιή ησλ ίδησλ ησλ κεηαλαζηψλ. ινη νη ηνκείο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο ηνπ αηφκνπ πνπ άπηνληαη ηνπ δεκνζίνπ βίνπ, απνηεινχλ ηνπο βαζηθνχο παξάγνληεο ηεο θνηλσληθήο έληαμεο. Ζ έληαμε νξίδεηαη σο ην πεδίν δξαζηεξηνηήησλ πνπ νξνζεηεί ηνλ δεκφζην ρψξν παξέκβαζεο. Ζ έληαμε ηνπ κεηαλάζηε ζηελ ρψξα ππνδνρήο ζπλδέεηαη κε ηνπο φξνπο εηζφδνπ ηνπ ζε απηήλ θαη κε ηελ ηζφηεηα πξφζβαζεο ζηηο δεκφζηεο θαη θνηλσληθέο ππεξεζίεο, φπσο ζε απηέο ηεο εθπαίδεπζεο, ηεο ζηέγαζεο, ηεο απαζρφιεζεο, ηεο πγείαο. χκθσλα κε ηνπο Μπάγθαβν θαη Παπαδνπνχινπ (26: , 251, 253, 346), σο κεραληζκνί θνηλσληθήο έληαμεο ζεσξνχληαη ν ρξφλνο παξακνλήο ζηελ ρψξα ππνδνρήο, ε ζηαζεξφηεηα ζηελ θαηνηθία, ε δηαδηθαζία λνκηκνπνίεζεο, ν ρξφλνο λνκηκφηεηαο, ε γιψζζα, ην εθπαηδεπηηθφ ππφβαζξν, ε ζπκκεηνρή ζηελ απαζρφιεζε, νη δηαδξνκέο απαζρφιεζεο ζηελ Διιάδα. Ζ έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ θαζνξίδεηαη απφ ην πιέγκα ησλ ζρέζεσλ πνπ ζπλζέηνπλ νη βαζηθέο παξάκεηξνη επεξεαζκνχ ηεο, δειαδή, φπσο πξναλαθέξζεθε, ε ζηαζεξφηεηα απαζρφιεζεο θαη θαηνηθίαο, ην εθπαηδεπηηθφ ππφβαζξν, ε γλψζε ηεο γιψζζαο ηεο ρψξαο ππνδνρήο ζε ζπλάξηεζε κε ηελ δηάζεζε εθ κέξνπο ησλ κεηαλαζηψλ εγγξάθσλ λφκηκεο εξγαζίαο θαη παξακνλήο ζηελ ρψξα ππνδνρήο. Σέινο ε ζρέζε κεηαμχ ζξεζθείαο θαη λνκηκνπνίεζεο απνδεηθλχεηαη πνιχ ζεκαληηθή, θαζψο νη Υξηζηηαλνί θαίλεηαη λα λνκηκνπνηνχληαη ζε πςειφηεξα πνζνζηά απφ ηνπο κνπζνπικάλνπο. Σν κνληέιν ηνπ «race relations cycles» ησλ Park θαη Burgess (1921, ζην ηαπξηλνχδε,27) ζρεηηθά κε ηελ έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ ζηε ρψξα ππνδνρήο, αλαθέξεηαη ζε ηξεηο καθξνρξφληεο επηθνηλσληαθέο θάζεηο, νη νπνίεο (θάπνηε) νδεγνχλ ζηελ αθνκνίσζε ησλ κεηαλαζηψλ (ηέηαξηε θάζε) ζηελ θνηλσλία ππνδνρήο. Ζ πξψηε θάζε, ε θάζε γλσξηκίαο θαη πξνζαλαηνιηζκνχ ζηελ θνηλσλία ππνδνρήο, ζπληειείηαη ζε αηνκηθφ επίπεδν απφ ηελ πιεπξά ησλ ζρεηηθά απνκνλσκέλσλ αθφκε κεηαλαζηψλ. ηε δεχηεξε θάζε αθνινπζεί αληαγσληζκφο θαη ζχγθξνπζε κε ηνλ γεγελή πιεζπζκφ γηα ηα επξηζθφκελα ζε αλεπάξθεηα αγαζά, φπσο απηά ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο ή θαηνηθίαο, ελψ παξάιιεια εληείλεηαη ε νκαδνπνίεζε ησλ κεηαλαζηψλ κε βάζε ηα εζληθά θξηηήξηα θαη ηε δεκηνπξγία εζλνηηθψλ θνηλνηήησλ. ηελ Σξίηε θάζε ζπλερίδεηαη ε βξαδεία πξνζαξκνγή ησλ αληαγσληζηηθψλ νκάδσλ, ησλ νξγαλψζεψλ ηνπο θαη ηνπ δηαρσξηζκνχ ησλ ζπκθεξφλησλ ηνπο, αθνχ ζην εζσηεξηθφ ηεο εζλνηηθήο κεηνλφηεηαο ζπλερίδεηαη ε δηαδηθαζία ηεο εμνκνίσζεο. Απηή νινθιεξψλεηαη ζηελ ηέηαξηε θαη ηειεπηαία θάζε, απηή ηεο αθνκνίσζεο θαηά ηελ νπνία εμαιείθεηαη ε εζληθή δηάζηαζε, ν εζλνηηθφο δηαρσξηζκφο θαη εζληθή ηαπηφηεηα. χκθσλα κε ηνλ γεξκαλφθσλν εξεπλεηή ηεο κεηαλάζηεπζεο Hans Joachim Hoffman-Nowotny (1973, ζην ηαπξηλνχδε,27) ε δηαδηθαζία ηεο έληαμεο κεηαλαζηψλ αθνινπζεί α) ηε θάζε ηεο ηνπνζέηεζεο ζην ρακειφηεξν θνηλσληθφ ζηξψκα πνπ αληηζηνηρεί ζε δνκηθή αθνκνίσζε, β) ηελ ελζσκάησζε, κε ηε δηεζλνηηθή δηθηχσζε ηνπ αηφκνπ, γ) ηελ πξνζαξκνγή ζηελ θνπιηνχξα ηνπ ζπζηήκαηνο ππνδνρήο πνπ νξίδεηαη σο αθνκνίσζε. ηελ ηέηαξηε θάζε θαη ηειεπηαία, αθνινπζεί ε 21

23 θνηλσληθή ζπκκεηνρή, κε ηελ απφθηεζε θνηλσληθψλ θαη πνιηηηθψλ δηθαησκάησλ, κε ηελ νπνία επηηπγράλεηαη ε πιήξεο ελζσκάησζε. Ζ ελζσκάησζε έρεη επέιζεη φηαλ νη κεηαλάζηεο ζπκκεηέρνπλ ζε θνηλσληθέο αμίεο (επαγγεικαηηθή ζέζε, επίπεδν κηζζνχ) θαη ζε νξγαλψζεηο ηεο θνηλσλίαο ππνδνρήο (ζχιινγνη, ζπλδηθαιηζηηθέο νξγαλψζεηο) (Hoffman-Nowotny:1987, ζην ηαπξηλνχδε,27). Ζ δηαδηθαζία απηή πξνυπνζέηεη πσο ε θνηλσλία ππνδνρήο έρεη απνδερηεί ηε δηαθνξεηηθφηεηα ησλ κεηαλαζηψλ, ηελ έρεη θαηαλνήζεη θαη επηζπκεί ηε ζπλεξγαζία. Σν άηνκν (ή ε νκάδα δηαηεξεί) ηελ εζληθή ηνπ (ηεο) ηαπηφηεηα. Σν χςνο ηεο ελζσκάησζεο κεηξά ην βαζκφ ζπκκεηνρήο ζηηο θνηλσληθέο αμίεο θαη δνκέο, ελψ ην χςνο ηεο αθνκνίσζεο κεηξά ην βαζκφ ζπκκεηνρήο ζε ζηνηρεία ηνπ πνιηηηζκνχ (γιψζζα, θαλφλεο, αμίεο). Καηά αλαινγία ιεηηνπξγεί ην επίπεδν ησλ επθαηξηψλ πνπ έρεη ν κεηαλάζηεο λα ελζσκαησζεί ζηε θνηλσλία ππνδνρήο, κε ην βαζκφ ηεο αθνκνίσζεο. Ζ εηνηκφηεηα γηα αθνκνίσζε θαζψο θαη ε επίηεπμε ηεο αθνκνίσζεο ησλ κεηαλαζηψλ εμαξηάηαη απφ ηελ εηνηκφηεηα γηα ηελ ελζσκάησζή ηνπο απφ ηελ πιεπξά ηεο ρψξαο ππνδνρήο. Απηφ θαλεξψλεη πσο ε δηαδηθαζία ηεο ελζσκάησζεο πξνεγείηαη απηή ηεο αθνκνίσζεο. εκαληηθφο, θαη γηα ηηο δχν δηαδηθαζίεο, είλαη ν ξφινο ηεο θνηλσλίαο ππνδνρήο θαη ηεο πνιηηηθήο, θαη ζχκθσλα κε ηνλ Hoffman- Nowotny (ηαπξηλνχδε, 27) ε κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή πνπ ιακβάλεη ππφςηλ θαη ηελ ςπρηθή πγεία ησλ κεηαλαζηψλ, ρσξίο πηέζεηο γηα αθνκνίσζε, πξνσζεί θαιχηεξα ηελ ελζσκάησζή ηνπο. Θα κπνξνχζε λα ππνζηεξηρζεί ε ζέζε πσο ε κεηαλάζηεπζε θαη ε έληαμε ηνπ κεηαλάζηε κπνξεί λα νξηνζεηεζνχλ σο κηα επαλαθνηλσληθνπνίεζε απηνχ. Ζ πξαγκαηηθφηεηα ηελ νπνία βηψλνπλ νη κεηαλάζηεο ζα κπνξνχζε λα νξηζζεί ζηε βάζε ηεο αληηθεηκεληθήο θαη ππνθεηκεληθήο πξαγκαηηθφηεηαο κέζα απφ ην έξγν ησλ Berger & Luckmann : «ε πξαγκαηηθόηεηα ηεο θαζεκεξηλήο δσήο είλαη απνηεινύκελε από κηα ηάμε αληηθεηκέλσλ ηα νπνία έρνπλ νξηζηεί σο αληηθείκελα πξηλ εκθαληζηεί θάπνηνο θαη όπσο όινη νη άλζξσπνη (ν κεηαλάζηεο) δεη ζε έλα θόζκν γεσγξαθηθά πξνζδηνξηζκέλν ρξεζηκνπνηεί εξγαιεία, δεη κέζα ζε έλα ηζηό αλζξσπίλσλ ζρέζεσλ νη νπνίεο είλαη ηαθηνπνηεκέλεο κέζσ ελόο ιεμηινγίνπ. Η πξαγκαηηθόηεηα εζσηεξηθεύεηαη αιιά θαη ζπληεξείηαη ζηε ζπλείδεζε κέζα από θνηλσληθέο δηαδηθαζίεο» (Berger & Luckmann, 23:54). Έηζη, φπσο ν κεηαλάζηεο βηψλεη ηελ πξαγκαηηθφηεηα κέζα απφ ηελ επηθνηλσλία θαη ηελ αιιειφδξαζή ηνπ κε ηνπο άιινπο ζε έλα πιαίζην νξγάλσζεο ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ πνπ είλαη ζεζκνπνηεκέλν θαη ηεξαξρεκέλν ελψ ζε πνιιά ζεκεία δηαθνξεηηθφ απφ ην δηθφ ηνπ. Ζ ππνθεηκεληθή ηνπ πξαγκαηηθφηεηα κεηαζρεκαηίδεηαη ζην λέν πεξηβάιινλ κε ηα ηππνπνηεηηθά ζρήκαηα ζχιιεςεο θαη αληηκεηψπηζεο ηνπ άιινπ ή ησλ άιισλ ηα νπνία ηζρχνπλ αιιά θαη κεηαζρεκαηίδνληαη. Οξηζκέλνη κεηαζρεκαηηζκνί κπνξεί λα είλαη ξηδηθνί, ελψ άιινη λα είλαη πξνζσξηλνί σο πξνο ηε δηάξθεηά ηνπο (Πεηξάθνπ θαη Κατια, 25). Έλαο νξηζκφο πνπ πξφηεηλε ε Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή (ESC) ηεο Δ.Δ., είλαη απηφο ηεο πνιηηηθήο έληαμεο, «πνπ βαζίδεηαη ζηε ζηαδηαθή εμίζσζε ησλ δηθαησκάησλ θαη θαζεθόλησλ ησλ κεηαλαζηώλ, όπσο θαη ηεο πξόζβαζήο ηνπο ζε αγαζά θαη ππεξεζίεο, κε ηα δεδνκέλα πνπ ηζρύνπλ θαη γηα ηνλ ππόινηπν πιεζπζκό, ππό ζπλζήθεο ίζσλ επθαηξηώλ θαη ίζεο αληηκεηώπηζεο» (ESC, 22:1). Ζ Δπξσπατθή Δπηηξνπή πξνηείλεη ζε πξφζθαηε Δγθχθιηφ ηεο φηη «ε έληαμε πξέπεη λα λνείηαη σο κία ακθίδξνκε δηαδηθαζία βαζηζκέλε ζηα ακνηβαία δηθαηώκαηα θαη ηηο αληίζηνηρεο 22

24 ππνρξεώζεηο ησλ λνκίκσο θαηνηθνύλησλ ζηε ρώξα πνιηηώλ ηξίησλ ρσξώλ θαη ηεο θνηλσλίαο πνπ ηνπο δέρεηαη, ε νπνία παξέρεη ηηο ζπλζήθεο γηα πιήξε ζπκκεηνρή ηνπ κεηαλάζηε» (CEC, 23: 17). ε απηή ηελ νπηηθή πηζαλά λα είλαη παξαθηλδπλεπκέλν ην πιαίζην αλάιπζεο λα ηεζεί ζηε βάζε ησλ επηινγψλ θαη ζηξαηεγηθψλ ησλ κεηαλαζηψλ φπσο παξνπζηάδεηαη απφ δηάθνξεο ζεσξήζεηο, φπσο απηή ησλ κνληέισλ ςπρνθνηλσληθήο έληαμεο. χκθσλα κε ηνλ Berry (1997), ην άηνκν πνπ κεηαλαζηεχεη ε παιηλλνζηεί θαιείηαη λα επηιέμεη αλάκεζα ζε ηέζζεξηο κνξθέο ςπρνθνηλσληθήο πξνζαξκνγήο, νη νπνίεο νλνκάδνληαη «ηαθηηθέο επηπνιηηηκνχ». Αλαιπηηθφηεξα νη ηαθηηθέο επηπνιηηηζκνχ έρνπλ σο εμήο: α) ε αθνκνίσζε (assimilation), ζπλίζηαηαη ζηελ εγθαηάιεηςε ηεο εζλνπνιηηηζκηθήο ηαπηφηεηαο ηεο ρψξαο πξνέιεπζεο θαη ζηελ απνξξφθεζε ηεο κεηνλφηεηαο απφ ηελ θπξίαξρε νκάδα ηεο ρψξαο ππνδνρήο, ε νπνία ιεηηνπξγεί σο «ρσλεπηήξη» θαη απνζθνπεί ζηελ πνιηηηζκηθή νκνηνγέλεηα, β) ε ελζσκάησζε (integration), ζπκβαίλεη φηαλ ηα άηνκα ηεο κε θπξίαξρεο νκάδαο επηιέμνπλ λα δηαηεξήζνπλ σο έλα βαζκφ ηελ πνιηηηζκηθή ηνπο ηαπηφηεηα αιιά ηαπηφρξνλα επηδηψθνπλ ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηηο πξαθηηθέο ηεο θπξίαξρεο νκάδαο, γ) ν δηαρσξηζκόο (separation), αλαθέξεηαη ζηε δηαηήξεζε ηεο εζλνπνιηηηζκηθήο ηαπηφηεηαο ηεο ρψξαο πξνέιεπζεο θαη ζηελ ηαπηφρξνλε απνζηαζηνπνίεζε απφ ηελ επξχηεξε θνηλσλία. Οη απνζρηζηηθέο ηάζεηο θαη ε δεκηνπξγία γθέην πξνθχπηνπλ απφ ηελ πηνζέηεζε απηήο ηεο ηαθηηθήο, θαη ηέινο δ) ε πεξηζσξηνπνίεζε (marginalization), πξνθχπηεη φηαλ ηα άηνκα ηεο κε θπξίαξρεο νκάδαο έρνπλ κηθξφ ελδηαθέξνλ ή δπλαηφηεηα γηα ηε δηαηήξεζε ηεο πνιηηηζκηθήο ηνπο ηαπηφηεηαο θαη ζπλάκα κηθξφ ελδηαθέξνλ ή δπλαηφηεηα γηα αιιειεπίδξαζε κε ηελ θπξίαξρε νκάδα. ηηο ρψξεο ππνδνρήο νη κεηαλάζηεο κνξθνπνηνχλ έλαλ ηδηφκνξθν ζχιαθα ν νπνίνο εθηίζεηαη ζε πςειφ θίλδπλν θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ, θαζψο θαηά θαλφλα βξίζθνληαη ζε αζζελή νηθνλνκηθή θαηάζηαζε θαη πξνέξρνληαη απφ ρψξεο θαη πεξηνρέο ιηγφηεξν αλεπηπγκέλεο απφ ηελ θνηλσλία ππνδνρήο. Δπηπξνζζέησο, νη πνιηηηζκηθέο δηαθνξέο απνηεινχλ απφ κφλεο ηνπο αηηίεο θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ, γηαηί ε πνιηηηζκηθή απφζηαζε αλάκεζα ζηνπο κεηαθηλνχκελνπο πιεζπζκνχο θαη ηνπο γεγελείο είλαη ηδηαίηεξα κεγάιε. Αλ δερηνχκε πσο ν πνιηηηζκφο είλαη ε γιψζζα, ε ελδπκαζία, ε δηαηξνθή, ε δηαζθέδαζε, ε ζξεζθεία, ην ζχζηεκα αμηψλ, ηφηε γίλεηαη θαλεξφ πσο ε κεηαλάζηεπζε σο δηαδηθαζία «μεξηδψλεη» ην άηνκν απφ ην πνιηηηζκηθφ ηνπ πεξηβάιινλ, ην απνδηνξγαλψλεη θαη ηνλ εθζέηεη κεηέσξν κπξνζηά ζηελ θνηλσληθή ζπλνρή ηεο ρψξαο ππνδνρήο (Καζηκάηε, Φεκκέλνο, 24: ). Χο θαηλφκελν πνπ ζπλαληάηαη ζηα πιαίζηα κηαο θνηλσλίαο, ν θνηλσληθφο απνθιεηζκφο ζπληζηά κηα δηαδηθαζία θνηλσληθψλ ζρέζεσλ ε νπνία δεκηνπξγεί εκπφδηα ζηελ πξφζβαζε ζε αγαζά, ππεξεζίεο θαη δηθαηψκαηα ζε νξηζκέλεο νκάδεο αηφκσλ. Δμαηηίαο ηνπ γεγνλφηνο απηνχ νη νκάδεο απηέο ζεσξνχληαη κεηνλεθηνχζεο, ν θνηλσληθφο απνθιεηζκφο εθδειψλεηαη ζε ηνκείο, φπσο ε ζηέγαζε, ε εθπαίδεπζε, ε πγεία, θαη ε πξφζβαζε ζε ππεξεζίεο. Θίγεη φρη κφλν άηνκα πνπ έρνπλ ππνζηεί ζνβαξή νπηζζνδξφκεζε, αιιά θαη θνηλσληθέο νκάδεο, ηδηαίηεξα ζε αζηηθέο θαη αγξνηηθέο πεξηνρέο νη νπνίεο απνηεινχλ αληηθείκελν δηάθξηζεο, δηαρσξηζκνχ ή εμαζζέλεζεο ησλ παξαδνζηαθψλ κνξθψλ ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ. Σα αίηηα ηνπ απνθιεηζκνχ είλαη ε αλεξγία θαη ηδίσο ε καθξνρξφληα αλεξγία, ν αληίθηππνο ηεο βηνκεραληθήο αιιαγήο ζε κε εηδηθεπκέλνπο εξγαδφκελνπο, ε εμέιημε ησλ 23

25 νηθνγελεηαθψλ δνκψλ θαη ε παξαθκή ησλ παξαδνζηαθψλ κνξθψλ αιιειεγγχεο, ε αχμεζε ηνπ αηνκηθηζκνχ θαη ε παξαθκή ησλ παξαδνζηαθψλ αληηπξνζσπεπηηθψλ ζεζκψλ θαη νη λέεο κνξθέο κεηαλάζηεπζεο, ηδηαίηεξα ε παξάλνκε κεηαλάζηεπζε θαη νη κεηαθηλήζεηο ηνπ πιεζπζκνχ (Σζηάθαινο, 24: 5-51). Ο απνθιεηζκφο είλαη κηα θνηλσληθή θαηαζθεπή πνπ ηελ πξνζδηνξίδεη ε έιιεηςε αηνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ πνπ ε ζπγθεθξηκέλε θνηλσλία ζεσξεί βαζηθά, ε έιιεηςε ζπκκεηνρήο ζηελ παξαγσγή θαη ηελ απφιαπζε θνηλσληθψλ θαη δεκφζησλ αγαζψλ, θαη ε έιιεηςε ζπκκεηνρήο ζηελ δηακφξθσζε ηεο έλλνηαο αιιά θαη ζηελ άζθεζε ηεο εμνπζίαο (Παπαδνπνχινπ,22:43-52). Ο απνθιεηζκφο δελ είλαη κηα θαηάζηαζε αιιά κηα δηαδηθαζία, κηα δηαδηθαζία έθπησζεο πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ αληζφηεηα θαη ηελ θηψρεηα. Ζ αληίιεςε απηή ηνπ απνθιεηζκνχ σο δηαδηθαζίαο ζεκαίλεη φηη απηφο δελ εθιακβάλεηαη σο γεγνλφο απφιπην αιιά ζρεηηθφ, γεγνλφο κε δηαβαζκίζεηο (Καζηκάηε,1998:7-72). Ζ έλλνηα ηνπ «απνθιεηζκνχ» ραξαθηεξίδεηαη απφ ηέζζεξα ζηνηρεία ηα νπνία δειψλνπλ θαη ηελ ηδηαηηεξφηεηά ηεο ζε ζρέζε κε ηηο ππφινηπεο έλλνηεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηα πιαίζηα ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ. Ο θνηλσληθφο απνθιεηζκφο είλαη κηα έλλνηα πνιπδηάζηαηε, κηα έλλνηα πνιηηηθήο δηαρείξηζεο, κηα έλλνηα-νξίδνληα, θαη κηα έλλνηα πνπ αλαθέξεηαη ζε κηα δηαδηθαζία θαη φρη ζε κηα θαηάζηαζε. Χο πνιπδηάζηαηε έλλνηα αλαθέξεηαη ζε πνιχ δηαθνξεηηθά επίπεδα αλάιπζεο θαη παξαπέκπεη ζε θνηλσληθά θαηλφκελα δηαθνξεηηθήο θχζεο, δειαδή ππάξρνπλ πνιιέο θαη δηαθνξεηηθέο πεξηπηψζεηο αηφκσλ πνπ θηλδπλεχνπλ λα νιηζζήζνπλ ζε θάπνηα απφ ηηο πνιπάξηζκεο δηαδηθαζίεο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ. Ζ έληαμε ηεο νκάδσλ δηαθνξεηηθήο ζπλείδεζεο, φπσο απηή ησλ κεηαλαζηψλ, απαηηεί κηα ζνβαξή επέλδπζε ζηελ πξνεηνηκαζία (αμηνπξεπήο ππνδνρή, εθκάζεζε γιψζζαο θ.ιπ.), γεγνλφο πνπ ζηελ ειιεληθή πεξίπησζε θαίλεηαη λα κε ιεηηνπξγεί ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ. Πξφθεηηαη άξαγε γηα παξάιεςε γηα ιφγνπο άγλνηαο, ε γηα ζθφπηκε έιιεηςε ζηνηρεηψδνπο πξνγξακκαηηζκνχ, θαζψο ε εμαζιίσζε ησλ αλζξψπσλ απηψλ ξίρλεη δξακαηηθά ην θφζηνο εξγαζίαο απνηειψληαο θζελή εξγαηηθή δχλακε, πνπ αλέθαζελ ππήξμε ν επηηαρπληήο ησλ ξπζκψλ αλάπηπμεο, θαζψο έηζη βειηηψλνπλ ην θνηλσληθφ γφεηξν θαη ηε δσή ησλ γεγελψλ; 24

26 Β2. Το κεςμικό πλαίςιο για τθ μετανάςτευςθ ςτθν Ελλάδα Ζ κεηαλάζηεπζε σο ηνκέαο δηαρείξηζεο θαη εθαξκνγήο δεκφζηαο πνιηηηθήο έρεη αβέβαην ραξαθηήξα. Απφ ηε κηα, νη ελδηαθεξφκελνη θνηλσληθνί θαη πνιηηηθνί θνξείο κεηαβάιινληαη ζπρλά θαη γξήγνξα, θαη απφ ηελ άιιε, εμειίζζνληαη ξαγδαία ηα ζηνηρεία ηνπ θαηλνκέλνπ (ι.ρ. ν αξηζκφο κεηαλαζηψλ, ε πξνέιεπζε, ν ρξφλνο παξακνλήο, θιπ.), θαη αληίζηνηρα αιιάδνπλ νη ζηφρνη ηεο ζρεηηθήο πνιηηηθήο. Λφγσ ηνπ πνιχπιεπξνπ ραξαθηήξα ηνπ ζέκαηνο, πνπ αγγίδεη θνηλσληθέο, πνιηηηζηηθέο θαη νηθνλνκηθέο παξακέηξνπο, παξαηεξείηαη ε ηάζε γηα επηπφιαηεο πξνηάζεηο θαη ιχζεηο, παξαβιέπνληαο πνιπζχλζεηεο πξαγκαηηθφηεηεο. Ζ θαζαπηφ κεηαλάζηεπζε ζεσξείηαη φηη ππνγξακκίδεη ηηο αδπλακίεο ησλ θαηά ηφπσλ θνηλσληθψλ ζπζηεκάησλ, φπσο απηψλ ζηελ πγεία, ζηελ εξγαζία θαη ζηελ εθπαίδεπζε, κε έκθαζε ζηηο αλζξψπηλεο αλάγθεο ησλ κεηαλαζηψλ, ρσξίο λα εηζάγεη θαη αλάγθε λέα θνηλσληθά πξνβιήκαηα ζηε ρψξα ππνδνρήο (ΚΔΜΟ,23). Το κεςμικό πλαίςιο Ζ κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ηεο εθάζηνηε ρψξαο δελ κπνξεί λα είλαη απνθνκκέλε απφ ην επξχηεξν θνηλσληθφ θαη νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ ηεο, πξέπεη λα ιακβάλεη ππφςηλ ηεο θαη λα έρεη κηα ζαθή θαη ζπλεθηηθή αληίιεςε γηα ηηο δηεξγαζίεο πνπ ζπληεινχληαη ζε δηεζλέο θαη επξσπατθφ επίπεδν νη νπνίεο ηξνθνδνηνχλ ηα κεηαλαζηεπηηθά ξεχκαηα, θαζψο θαη λα ζέηεη κε ζαθήλεηα ηνπο ζηφρνπο ηεο, γηα ην θνηλσληθφ θαη νηθνλνκηθφ κνληέιν πνπ ζα πηνζεηήζεη, φρη κφλν ζην παξφλ αιιά θαη ζην κέιινλ (ΗΑΠΑΓ). Ζ κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή νξίδεηαη σο ην ζχλνιν ησλ κέηξσλ θαη ησλ πηνζεηεκέλσλ θνηλσληθψλ πξαθηηθψλ, ζχκθσλα κε δχν αλαγθαίνπο θαη ζπκπιεξσκαηηθνχο άμνλεο, νη νπνίνη: o ξπζκίδνπλ θαη ειέγρνπλ ηελ είζνδν, ηε δηακνλή θαη ηελ απαζρφιεζε ησλ κε πνιηηψλ κηαο ζπγθεθξηκέλεο θνηλσλίαο. o αληηκεησπίδνπλ ηνπο ήδε εγθαηεζηεκέλνπο κεηαλαζηεπηηθνχο πιεζπζκνχο ζε εζληθφ έδαθνο (Μπάγθαβνο-Παπαδνπνχινπ:26). χκθσλα κε ηελ Παπαδνπνχινπ (26), ν πξψηνο άμνλαο αληηζηνηρεί ζηελ θαζαξή «κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή» κηαο ρψξαο θαη έρεη ραξαθηήξα πεξηζζφηεξν «θαηαζηαιηηθφ», «αζηπλνκηθφ», «ακπληηθφ» θαη «απσζεηηθφ» θαη άξα αξλεηηθφ σο πξνο ην πεξηερφκελφ ηνπ. Ο δεχηεξνο άμνλαο αληηζηνηρεί ζηηο ιεγφκελεο «πνιηηηθέο έληαμεο» θαη ελζσκάησζεο πνπ ηείλνπλ λα δεκηνπξγήζνπλ ηηο λνκηθέο θαη ηππηθέο πξνυπνζέζεηο ζπλχπαξμεο ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ πιεζπζκψλ κε ηνπο πνιίηεο κηαο θνηλσλίαο. Σν χληαγκα (1975/1986/21) αλαγλσξίδεη ζπγθεθξηκέλα δηθαηψκαηα ζηνπο αιινδαπνχο πνπ θαηνηθνχλ ζηε ρψξα: ηα δηθαηψκαηα ηνπ νηθνγελεηαθνχ αζχινπ («Η θαηνηθία ηνπ θαζελόο είλαη άζπιν, ε ηδησηηθή θαη νηθνγελεηαθή δσή ηνπ αηόκνπ είλαη απαξαβίαζηε» άξζξν 9), ειεπζεξία ηεο έθθξαζεο («Καζέλαο κπνξεί λα δηαδίδεη πξνθνξηθά, γξαπηά θαη δηα ηνπ ηύπνπ ηνπο ζηνραζκνύο ηνπ ηεξώληαο ηνπο λόκνπο ηνπ Κξάηνπο» άξζξν 14), πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ ησλ εξγαδνκέλσλ («Όινη νη 25

27 εξγαδόκελνη αλεμάξηεηα από θύιν ή άιιε δηάθξηζε, έρνπλ δηθαίσκα ίζεο ακνηβήο γηα παξερόκελε εξγαζία ίζεο αμίαο» άξζξν 22), ην θνηλσληθφ δηθαίσκα ην νπνίν επηηάζζεη ην ζεβαζκφ ηεο αμίαο ηνπ αλζξψπνπ («Ο ζεβαζκόο θαη ε πξνζηαζία ηεο αμίαο ηνπ αλζξώπνπ απνηεινύλ ηελ πξσηαξρηθή ππνρξέσζε ηεο Πνιηηείαο» άξζξν 2 παξ.1). Δπίζεο θαηνρπξψλεη ξεηά κε ηε δηάηαμε ηνπ άξζξνπ 5 παξ.2 ηελ απαγφξεπζε ησλ δηαθξίζεσλ κεηαμχ εκεδαπψλ θαη αιινδαπψλ, αλαθέξνληαο ξεηά θαη ηηο θπιεηηθέο δηαθξίζεηο. Γηαθξίζεηο κεηαμχ Διιήλσλ θαη αιινδαπψλ πξνθχπηνπλ ζε ζέκαηα φπσο ην δηθαίσκα γηα ειεχζεξε ζπλάζξνηζε («Οη Έιιελεο έρνπλ ην δηθαίσκα λα ζπλέξρνληαη ήζπρα θαη ρσξίο όπια» άξζξν 11), ην δηθαίσκα ειεχζεξεο ζχζηαζεο ζπιιφγνπ («Οη Έιιελεο έρνπλ ην δηθαίσκα λα ζπληζηνύλ ελώζεηο θαη κε θεξδνζθνπηθά ζσκαηεία, ηεξώληαο ηνπο λόκνπο πνπ πνηέ όκσο δελ κπνξνύλ λα εμαξηήζνπλ ηελ άζθεζε ηνπ δηθαηώκαηνο απηνύ από πξνεγνύκελε άδεηα» άξζξν 12). Σα ζέκαηα ηεο κεηαλάζηεπζεο, κέρξη ην 199, ξπζκίδνληαλ απφ ην Ν.431/1929, αλαζεσξεκέλν ην 1948, ν νπνίνο αθνξνχζε ηνπο πξφζθπγεο πνπ πξνέθπςαλ κε ηε Μηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή. Ο πξψηνο θαη θχξηνο λφκνο γηα ηελ κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ήηαλ ν Ν.1975/1991 κε ηίηιν «Δίζνδνο, έμνδνο, παξακνλή, εξγαζία, απέιαζε αιινδαπώλ, δηαδηθαζία αλαγλώξηζεο πξνζθύγσλ θαη άιιεο δηαηάμεηο», πνπ ελαξκφληδε ηελ Διιεληθή λνκνζεζία κε ηε λνκνζεζία ηεο ηφηε ΔΟΚ (Σξηαληαθπιιίδν,25:22). ηφρνο απηήο ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο ήηαλ ν πεξηνξηζκφο ηεο κεηαλάζηεπζεο (λφκηκεο θαη παξάλνκεο), ε νπνία ζεσξήζεθε επηβιαβήο γηα ηελ ειιεληθή θνηλσλία θαη νηθνλνκία, θαη γηα απηφ νη ξπζκίζεηο ηνπ Νφκνπ ήηαλ ηφζν απζηεξέο πνπ θαζηζηνχζαλ ζρεδφλ αδχλαηε ηε λφκηκε είζνδν ησλ κεηαλαζηψλ. Βαζηθέο αξρέο απνηεινχζαλ ε απαγφξεπζε εξγαζίαο, φηαλ δελ ππάξρεη άδεηα εξγαζίαο, ε απέιαζε σο ηηκσξία γηα ηνπο αιινδαπνχο θαη ν πεξηνξηζκφο ησλ θηλήζεσλ αθφκε θαη ησλ λφκηκσλ αιινδαπψλ γηα «ιόγνπο αζθαιείαο ηνπ θξάηνπο» (άξζξν 14 ηνπ λ. 431 θαη άξζξν 26 ηνπ λ. 1975). Ζ έκθαζε πνπ δίδεηαη, εθείλε ηελ επνρή, ζηελ θαηαζηαιηηθή πνιηηηθή θαη ζηνλ θνηλσληθφ έιεγρν αληαλαθιά ηε ζηάζε ηεο πνιηηείαο απέλαληη ζηε κεηαλάζηεπζε θαη αλαδεηθλχεη ηε βαζηθή θηινζνθία πνπ είλαη «ε πξνζσξηλόηεηα ηεο παξακνλήο ηνπ αιινδαπνύ ζηε ρώξα καο», γεγνλφο πνπ θαζηζηά δπζκελή ηε ζέζε ηνπ αιινδαπνχ θαη ηελ εμαξηά ηφζν απφ ηελ εξγαζία ηνπ φζν θαη απφ ηνλ εξγνδφηε ηνπ (Γεσξγνχιαο, 23:91-162, Λακπξηαλίδεο, 21). Με ηνλ λ.1975/91 ε κεηαλάζηεπζε ηέζεθε ππφ δησγκφ κε ηελ εηζαγσγή ηνπ φξνπ ιαζξνκεηαλάζηεπζε, θαη νη δεκφζηεο ππεξεζίεο ππνρξεψζεθαλ απφ ηνλ λ.1975/91 λα αξλνχληαη ηελ παξνρή νπνηαζδήπνηε ππεξεζίαο αθφκα θαη ζε ζέκαηα πγείαο. Οη δήκνη ππνρξεψζεθαλ λα αξλνχληαη ηελ έθδνζε αδείαο γάκνπ, νη αζθαιηζηηθνί νξγαληζκνί δηέθνςαλ ηηο παξνρέο πξνο κε λνκηκνπνηεκέλνπο κεηαλάζηεο έζησ θαη αλ είραλ ήδε θαηαβάιεη ζπρλά επί ρξφληα εηζθνξέο, αθφκα θαη ηα ζρνιεία ππνρξεψζεθαλ γηα θάπνην δηάζηεκα λα αξλνχληαη ηελ εγγξαθή καζεηψλ πνπ νη γνλείο ηνπο δελ είραλ άδεηα παξακνλήο. Σνλ λφκν 1975/91 εμεηδίθεπζαλ κηα ζεηξά απφ ππνπξγηθέο απνθάζεηο θαη πξνεδξηθά δηαηάγκαηα σο ην 1996 νπφηε θαη ηξνπνπνηήζεθε κε ηνλ λ.2452/1996 «Ρύζκηζε ζεκάησλ πξνζθύγσλ θαηά ηξνπνπνίεζε ησλ δηαηάμεσλ ηνπ λ. 1975/1991 θαη άιιεο δηαηάμεηο». Ο λφκνο απηφο κεηαμχ άιισλ πξνέβιεπε ηελ δεκηνπξγία εηδηθνχ ζψκαηνο ζπλνξηαθψλ θξνπξψλ θαη ηηο δηαδηθαζίεο λνκηκνπνίεζεο ησλ κεηαλαζηψλ. Άιιαμε έηζη ε πξνεγνχκελε ζηάζε ηεο πνιηηείαο θαη ε πνιηηηθή γηα ηελ κεηαλάζηεπζε ηέζεθε ζε λέα βάζε. 26

28 Σν 1997 ζπληειείηαη ε πξψηε δηαδηθαζία λνκηκνπνίεζεο ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα, πνπ δηαξζξψζεθε ζε δχν θάζεηο. Έηζη, ρσξίο λα θαηαξγείηαη ν πξνεγνχκελνο λφκνο, εθδίδνληαη δχν πξνεδξηθά δηαηάγκαηα, ην Π.Γ.358/97 θαη ην Π.Γ. 359/97, πνπ ξχζκηζαλ ηηο δηαδηθαζίεο θαηαγξαθήο θαη λνκηκνπνίεζεο ησλ κεηαλαζηψλ ζε δχν θάζεηο: ηελ πξψηε θάζε κε ηελ απφθηεζε ηεο Πξνζσξηλήο Κάξηαο Παξακνλήο (Λεπθή Κάξηα), θαη ηελ δεχηεξε θάζε κε ηελ απφθηεζε ηεο Κάξηαο Παξακνλήο Πεξηνξηζκέλεο Υξνληθήο Γηάξθεηαο (Πξάζηλε Κάξηα). πλνιηθά κεηαλάζηεο θαηέζεζαλ αίηεζε γηα λα ιάβνπλ ηε ιεπθή θάξηα (θάξηα δηακνλήο πεξηνξηζκέλεο δηάξθεηαο- 6 κελψλ), ε νπνία δφζεθε ζε φινπο ζρεδφλ ηνπο ππνςήθηνπο. Μφλνλ αιινδαπνί πέξαζαλ φκσο ζηε δεχηεξε θάζε ηνπ πξνγξάκκαηνο, ππνβάιινληαο αίηεζε γηα ηελ πξάζηλε θάξηα (πξνζσξηλή θάξηα δηακνλήο, κε δηάξθεηα 1, 2 ή 5 εηψλ). Παξαηεξείηαη πσο κε ηελ ηξνπνπνίεζε ηνπ λ.1975/91 θαη ηελ πξψηε δηαδηθαζία λνκηκνπνίεζεο (1998-2), ε ηδηφηεηα ηνπ κεηαλάζηε ηαπηίζηεθε κε ηελ χπαξμε κφληκεο εξγαζίαο θαη πνιινί πξνζσξηλά άλεξγνη θαη κε κεηαλάζηεο ηέζεθαλ ζην πεξηζψξην. Ζ πνιηηηθή θαη ε δηαδηθαζία λνκηκνπνίεζεο ησλ κεηαλαζηψλ πνπ αθνινχζεζε ε ειιεληθή πνιηηεία αθνινπζνχζε ηηο θαηεπζχλζεηο πνπ είραλ αθνινπζήζεη φιεο νη λνηηνεπξσπατθέο ρψξεο θαη εληαζζφηαλ ζην πιαίζην ηεο «εθ ησλ πζηέξσλ» ειέγρνπ ηεο κεηαλάζηεπζεο κέζσ ηεο ζπιινγήο ζηνηρείσλ γηα ηνπο κεηαλάζηεο. Οη απζηεξνί φξνη λνκηκνπνίεζεο ζε ζπλδπαζκφ κε ην πεξηνξηζκέλν δηάζηεκα ηζρχνο ηεο άδεηαο παξακνλήο αλαπαξήγαγαλ ηελ δηαηήξεζε ελφο ζεκαληηθνχ ηκήκαηνο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο ζην πιαίζην ηεο δεκηνπξγίαο ελφο ειαζηηθνχ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, πνπ ήηαλ αλαγθαίνο φξνο γηα ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ζην πιαίζην κηαο παγθνζκηνπνηεκέλεο αγνξάο (Κνχξηνβηθ, 2:167). Ο Ν. 291/21 «Δίζνδνο θαη παξακνλή αιινδαπώλ ζηελ Διιεληθή Δπηθξάηεηα. Κηήζε ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο κε πνιηηνγξάθεζε θαη άιιεο δηαηάμεηο», απνηειεί έλαλ ζπλδπαζκφ ηεο θηινζνθίαο πνπ δηέπεη ηηο δηαηάμεηο ηνπ Ν. 1975/1991 θαη ησλ Π.Γ. ηνπ ηα άξζξα νξίδνληαη νη φξνη γηα ηελ απφθηεζε ηεο άδεηαο εξγαζίαο θαη παξακνλήο γηα ηνπο κειινληηθνχο κεηαλάζηεο θαη ζηα άξζξα πξνηείλεηαη κηα δεχηεξε πξνζπάζεηα-επθαηξία θαηαγξαθήο θαη λνκηκνπνίεζεο γηα ηνπο αλεπίζεκνπο/κε θαηαγεγξακκέλνπο κεηαλάζηεο (Μαξάηνπ-Αιηπξάληε,27: 57-59). Ο λφκνο 291/21 θαζφξηδε κηα «πεξίπινθε, ρξνλνβφξα, δαπαλεξή» (ΚΔΜΟ,24:67) θαη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο κε απνηειεζκαηηθή δηνηθεηηθή δηαδηθαζία, θαζψο νη άδεηεο δηακνλήο θαη εξγαζίαο δίλνληαλ ζπλήζσο εθπξφζεζκα, κεηά ηελ παξέιεπζε ηνπ ρξφλνπ (έλα έηνο), γηα ηνλ νπνίν ππνηίζεηαη πσο είραλ ηζρχ. Λίγν δειαδή κεηά ηελ νινθιήξσζε ηεο δηαδηθαζίαο απφθηεζεο ηεο άδεηαο, ν κεηαλάζηεο θαινχληαλ λα ππνβάιιεη εθ λένπ ηα ραξηηά, ζπκπεξηιακβάλνπλ θαη ηνπ αληηηίκνπ ηνπ αληίζηνηρνπ παξαβφινπ γηα ηελ αλαλέσζή ηεο. Ο λφκνο ζπγθέληξσζε 368. αηηήζεηο λνκηκνπνηήζεσλ (Σξαληαθχιινπ,25). Σν εγρείξεκα λνκηκνπνίεζεο ηνπ αιινδαπνχ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ κε ην λέν λφκν ηνπ 21, ιακβάλεη ζνβαξέο δηαζηάζεηο κε ηελ έλλνηα φηη απνηειεί ην δηαβαηήξην εηζφδνπ ησλ κεηαλαζηψλ ζην ζχζηεκα θνηλσληθήο πξνζηαζίαο θαη θξνληίδαο, θαζψο παχνπλ λα απνηεινχλ έλα δηαξθψο ελαιιαζζφκελν θαη πεξηζσξηαθνχ ραξαθηήξα εξγαηηθφ δπλακηθφ. Ζ λνκηκνπνίεζε ησλ αιινδαπψλ 27

29 επίζεο ζπλεπάγεηαη, κε βάζε ηηο αξρέο ηνπ ζπληάγκαηνο, ηελ αξρή ηεο ηζνλνκίαο θαη ηε ηζφηηκεο κεηαρείξηζεο ηνπο απφ ην θξάηνο, ην νπνίν ζεκαίλεη φηη νη κεηαλάζηεο απνθηνχλ δηθαηψκαηα πξφζβαζεο ζηηο ππεξεζίεο ιήςεο θνηλσληθψλ παξνρψλ θαη βνεζεκάησλ. Σνλ Ηαλνπάξην ηνπ 24 κε ην λφκν 322/24, απμήζεθε ε δηάξθεηα ηζρχνο ηεο άδεηαο δηακνλήο ζηα δχν ζπλερή ρξφληα. Έηζη ειαηηψζεθαλ νη γξαθεηνθξαηηθέο δηαδηθαζίεο θαη δηεπθνιχλνληαλ νη κεηαλάζηεο. Ο λφκνο 322/24 ηξνπνπνηήζεθε ζηελ πνξεία απφ ηνπο λφκνπο: Ν.3448/6 (ΦΔΚ Α 57), Ν. 3536/27 (ΦΔΚ Α 42), Ν. 3613/27 (ΦΔΚ Α 263). ηηο 23 Απγνχζηνπ 25 ε θπβέξλεζε ςήθηζε έλα λέν λφκν Ν.3386/25, γηα ηα ζέκαηα ηεο κεηαλάζηεπζεο, ν νπνίνο ελζσκάησζε ζηελ εζληθή έλλνκε ηάμε ηηο Οδεγίεο 23/86/ΔΚ (ζρεηηθά κε ην δηθαίσκα ηεο νηθνγελεηαθήο επαλέλσζε)ο θαη 23/19/ΔΚ (ζρεηηθψο κε ην θαζεζηψο ησλ επί καθξφλ δηακελφλησλ). Ο λένο λφκνο 3386 θαζηεξψλεη ηηο παξαθάησ εθηά (7) θαηεγνξίεο αδεηψλ δηακνλήο θαη ηνπο ηχπνπο άδεηαο δηακνλήο γηα θάζε θαηεγνξία (ΤΠ. Δ., Δγθχθιηνο αξ. 38, 25, 7-8): 1)γηα εξγαζία, 2)γηα αλεμάξηεηε νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα, 3)γηα εηδηθνχο ιφγνπο, 4)γηα εμαηξεηηθνχο ιφγνπο (αλζξσπηζηηθνχο, δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο, ζχκαηα εκπνξίαο αλζξψπσλ), 5)γηα νηθνγελεηαθή επαλέλσζε, 6)αφξηζηεο δηάξθεηαο ζε πξφζσπα πνπ έρνπλ 1εηή ζπλνιηθή δηακνλή ζηελ Διιάδα, 7)επί καθξφλ δηακέλνληνο ζηελ Διιάδα πνπ κπνξεί λα ρνξεγεζεί ζε πξφζσπα κε λφκηκε 5εηή παξακνλή ζηελ ρψξα, θαη κε βάζε ηηο Οδεγίεο ηεο Δ.Δ. θαζηεξψλεηαη γηα πξψηε θνξά ην Γειηίν Γηακνλήο θαη ην Γειηίν Μφληκεο Γηακνλήο γηα ηα κέιε ηεο νηθνγέλεηαο ηνπ Έιιελα πνιίηε ή ηνπ πνιίηε ηεο Δ.Δ. (Παξάξηεκα 3). Ο λένο λφκνο γηα ηα ζέκαηα κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο, ν 3536/7 πνπ δεκνζηεχηεθε ζηηο 23 Φεβξνπαξίνπ ζηελ Δθεκεξίδα ηεο Κπβεξλήζεσο, θέξλεη θάπνηεο αιιαγέο ζηα θξηηήξηα πνπ πξέπεη λα θαιχπηεη θάπνηνο γηα λα ππνβάιιεη αίηεζε γηα άδεηα παξακνλήο ζηελ Διιάδα. Πιένλ κπνξνχλ λα ππνβάινπλ αίηεζε: α) φζνη έρνπλ γξαθηεί ζε δεκφζην εθπαηδεπηηθφ ίδξπκα πξσηνβάζκηαο ή δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο πξηλ ηελ θαη απφ ηφηε ζπλερίδνπλ λα κέλνπλ ζηελ Διιάδα, β) φζνη είλαη γνλείο ηέθλνπ ην νπνίν γξάθηεθε ζε δεκφζην εθπαηδεπηηθφ ίδξπκα πξσηνβάζκηαο ή δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο πξηλ ηελ θαη ζπλερίδεη λα θνηηά κέρξη ην 27, γ) φζνη έρνπλ γελλεζεί ζηελ Διιάδα θαη ζπλερίδνπλ λα κέλνπλ ζηελ Διιάδα, δ) φζνη είλαη γνλείο ηέθλνπ πνπ γελλήζεθε ζηελ Διιάδα κέρξη ηηο εθφζνλ ν/ε ζχδπγνο δηακέλεη λφκηκα ζηε ρψξα θαη ε) φζνη έρνπλ ηειέζεη γάκν ζηελ Διιάδα κέρξη αλ ν έλαο απφ ηνπο δχν ζπδχγνπο δηακέλεη λφκηκα ζηε ρψξα. Δπίζεο δηθαίσκα αίηεζεο έρνπλ: φζνη είραλ ππνβάιιεη αίηεζε γηα ρνξήγεζε Δηδηθνχ Γειηίνπ Σαπηφηεηαο Οκνγελνχο κέρξη ην νπνίν είρε απνξξηθζεί κέρξη θαη , φζνη ήηαλ θάηνρνη Δηδηθνχ Γειηίνπ Σαπηφηεηαο Οκνγελή ην νπνίν έιεμε κέρξη θαη δελ αλαλεψζεθε θαη φζνη είραλ ππνβάιιεη αίηεζε γηα άδεηα δηακνλήο κέρξη ε νπνία είρε απνξξηθζεί απφ ηελ Πεξηθέξεηα κέρξη θαη

30 Β3. Ζθτιματα αςφάλιςθσ και υγείασ των αλλοδαπϊν ε έλα κηθηφ αζθαιηζηηθφ ζχζηεκα φπσο ην ειιεληθφ, ε πξφζβαζε ζηελ πεξίζαιςε ππάξρεη κέζσ ησλ αζθαιηζηηθψλ ηακείσλ. Έλα αλαζθάιηζην θαη κε πξνζηαηεπφκελν άηνκν, ηππηθά, δελ έρεη πξφζβαζε νχηε ζηελ πξσηνβάζκηα, νχηε ζηε δεπηεξνβάζκηα πγεηνλνκηθή πεξίζαιςε. Οη κεηαλάζηεο απνηεινχλ κηα νκάδα πνπ, αλάινγα θαη κε ηε ρψξα πξνέιεπζήο ηνπο, έρνπλ ζνβαξφηεξα πξνβιήκαηα πγείαο, θέξνπλ λνζήκαηα φπσο ε θπκαηίσζε ή ε εινλνζία πνπ ελδεκνχλ ζηηο παηξίδεο ηνπο. Οη ζπλζήθεο εξγαζίαο θαη ζηέγαζεο ζηελ Διιάδα, επηβαξχλνπλ ην πγεηνλνκηθφ ηνπο πξνθίι πξνζζέηνληαο θαη ηα εξγαηηθά αηπρήκαηα, αιιά θαη παζήζεηο απφ ηηο ζπλζήθεο δηαηξνθήο θαη δηαβίσζήο ηνπο. Απηφ δεκηνπξγεί έλα κείδνλ ζέκα, πνπ πξέπεη λα αληηκεησπηζηεί φρη κφλν γηα ιφγνπο αλζξσπηζηηθνχο αιιά θαη γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ γεληθνχ πιεζπζκνχ. Απηφ πνπ βαζηθά πξέπεη λα επηζεκαλζεί, φζνλ αθνξά ηα δεηήκαηα αζθάιηζεο θαη πγείαο ησλ αιινδαπψλ κεηαλαζηψλ ζηε ρψξα καο, είλαη πσο ιφγσ ηεο χπαξμεο δηαθνξεηηθψλ θαηεγνξηψλ κεηαλαζηψλ (λφκηκνη θαη παξάλνκνη νηθνλνκηθνί κεηαλάζηεο, παιηλλνζηνχληεο νκνγελείο θαη πξφζθπγεο), δελ ππάξρεη έλαο εληαίνο ηξφπνο ξχζκηζεο. ηελ ελφηεηα απηή, ζα γίλεη πξνζπάζεηα λα παξνπζηαζηεί ην ηζρχνλ ζεζκηθφ πιαίζην φζνλ αθνξά ζηελ αζθαιηζηηθή θάιπςε, ζηηο παξνρέο πγεηνλνκηθήο πεξίζαιςεο θαζψο θαη ζηελ θνηλσληθή θξνληίδα, γηα ηηο ηέζζεξηο δηαθνξεηηθέο θαηεγνξίεο αιινδαπψλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα. Β3.1. Ζθτιματα αςφάλιςθσ ηνλ ηζρχνληα λφκν 291/21, θαη ζπγθεθξηκέλα ζην άξζξν 39 παξ.1 ηνπ θεθαιαίνπ γηα ηα δηθαηψκαηα θαη ηηο ππνρξεψζεηο ησλ αιινδαπψλ, αλαθέξεηαη φηη «νη αιινδαπνί πνπ δηακέλνπλ λόκηκα ζηελ Διιάδα αζθαιίδνληαη ζηνπο νηθείνπο αζθαιηζηηθνύο νξγαληζκνύο θαη απνιακβάλνπλ ησλ ηδίσλ αζθαιηζηηθώλ δηθαησκάησλ κε ηνπο εκεδαπνύο». Δπνκέλσο, νη αιινδαπνί εθείλνη πνπ έρνπλ εηζέιζεη ζηε ρψξα θαη παξακέλνπλ λφκηκα, εθφζνλ απαζρνινχληαη κε ζρέζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο ή αζθνχλ αλεμάξηεηε νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα, έρνπλ ην δηθαίσκα θαη ηελ ππνρξέσζε λα αζθαιίδνληαη ζηνπο δηάθνξνπο αζθαιηζηηθνχο νξγαληζκνχο, φπσο αθξηβψο θαη νη Έιιελεο πνιίηεο θαη δηθαηνχληαη ηεο ίδηεο παξνρέο. χκθσλα κε ηνλ θαλνληζκφ ηνπ ΗΚΑ «αζθαιηζκέλνο ζην ΙΚΑ είλαη νπνηνδήπνηε πξόζσπν παξέρεη εμαξηεκέλε εξγαζία, αλεμάξηεηα από ηελ ππεθνόηεηα ηνπ ή ηελ ηζαγέλεηα ηνπ». πλεπψο, νη αιινδαπνί νηθνλνκηθνί κεηαλάζηεο πνπ έρνπλ άδεηα παξακνλήο θαη εξγαζίαο θαη νη νπνίνη πξνζθέξνπλ εμαξηεκέλε εξγαζία, αλεμάξηεηα απφ ηελ ηδηφηεηα ηνπ εξγνδφηε θαη ηε ζχκβαζε πνπ έρνπλ, αζθαιίδνληαη ζην ΗΚΑ. ηεξηδφκελνη πάληα ζηα ζηνηρεία απφ ηνλ αζθαιηζηηθφ θνξέα, ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 24 νη αιινδαπνί αζθαιηζκέλνη ηνπ Η.Κ.Α. αληηπξνζσπεχνπλ ην 12,52% ησλ αζθαιηζκέλσλ, νη άλδξεο ην 15,24% θαη νη γπλαίθεο ην 8,52% (πίλαθαο16,17,18/ Παξάξηεκα2). Γηα ηνλ Ηνχιην ηνπ 26, νη αιινδαπνί αληηπξνζψπεπαλ ην 14.2% ησλ αζθαιηζκέλσλ ( ). Πην ζπγθεθξηκέλα νη άλδξεο αληηπξνζψπεπαλ ην 16.68% ησλ αζθαιηζκέλσλ θαη νη γπλαίθεο ην 1.63% (πηλάθαο 19,2/Παξάξηεκα2). Σν 29

31 Ννέκβξε ηνπ 28, νη αιινδαπνί αληηπξνζσπεχνπλ ην 13,42% ησλ αζθαιηζκέλσλ, νη αιινδαπνί άλδξεο ην 16,9 ησλ αζθαιηζκέλσλ αλδξψλ θαη νη αιινδαπέο γπλαίθεο ην 8,8 ησλ αζθαιηζκέλσλ γπλαηθψλ (ηνηρεία Απαζρφιεζεο ΗΚΑ:28). Σν ΣΔΒΔ απνηειεί θνξέα θχξηαο αζθάιηζεο ησλ επαγγεικαηηψλ θαη βηνηερλψλ θαη ππάγεηαη ζηνλ ΟΑΔΔ. Ζ αζθάιηζε ζην Σ.Δ.Β.Δ. είλαη ππνρξεσηηθή θαη αζθαιίδνληαη φινη νη Δπαγγεικαηίεο θαη Βηνηέρλεο πνπ έρνπλ ζπκπιεξψζεη ην 18ν έηνο ηεο ειηθίαο ηνπο θαη αζθνχλ επάγγεικα, αλεμάξηεηα κε ηε κνξθή ιεηηνπξγίαο ηεο επηρείξεζεο, αηνκηθή ή εηαηξεία (νκφξξπζκε, εηεξφξξπζκε, Α.Δ, Δ.Π.Δ.). Δπίζεο ζηελ αζθάιηζε ηνπ ΣΔΒΔ ππάγνληαη θαη δηάθνξεο άιιεο θαηεγνξίεο επαγγεικαηηψλ φπσο μελνδφρνη, εθηεισληζηέο, θαζψο θαη απαζρνινχκελνη κε ζχκβαζε έξγνπ ζε θνξείο ηνπ Γεκνζίνπ Σνκέα. Οη αζθαιηζκέλνη αιινδαπνί ζην ΣΔΒΔ έρνπλ αθξηβψο ηα ίδηα δηθαηψκαηα θαη ππνρξεψζεηο κε ηνπο Έιιελεο αζθαιηζκέλνπο. ην ΣΔΒΔ ππάξρνπλ κφλν ζηνηρεία γηα ηνλ αξηζκφ εγγεγξακκέλσλ αλά ππεθνφηεηα, ειηθία, λνκφ θαη θχιν. χκθσλα κε ηελ Έθζεζε ηνπ ΔΚΚΔ ην 25 πξνθχπηεη φηη απφ ηνπο άκεζνπο αζθαιηζκέλνπο κφλνλ 9.75 είλαη αιινδαπνί (1,7% ηνπ ζπλφινπ) εγγεγξακκέλνη ζην ΣΔΒΔ, εθ ησλ νπνίσλ είλαη γπλαίθεο (3). Ζ πην ζπρλή ρψξα πξνέιεπζεο είλαη ε Αιβαλία, φπνπ ν αξηζκφο ησλ εγγεγξακκέλσλ ζην ΣΔΒΔ είλαη 3.37 άηνκα εθ ησλ νπνίσλ 948 είλαη γπλαίθεο. Ο δεχηεξνο πςειφηεξνο αξηζκφο είλαη 625 άηνκα εθ ησλ νπνίσλ ηα 291 είλαη γπλαίθεο θαη πξνέξρνληαη απφ ηε Μεγάιε Βξεηαλία. Σέινο, ππάξρεη κηα νκάδα ρσξψλ πνπ ζπγθεληξψλεη 3-4 εγγεγξακκέλνπο: Γεξκαλία κε 39 άηνκα, Κχπξνο 372 άηνκα, Βνπιγαξία 346 άηνκα, Ηηαιία 339 άηνκα θαη πξία 3 άηνκα. Αο ζεκεησζεί επίζεο, φπσο θαη ζην ΗΚΑ, ε πιεηνςεθία ησλ εγγεγξακκέλσλ αιινδαπψλ (73% ) είλαη κεηαμχ 2 θαη 4 εηψλ (Γεδνκέλα ΣΔΒΔ). Ο ΟΓΑ ηδξχζεθε κε ην λφκν 4169/61 θαη ππάγνληαη ππνρξεσηηθά: νη αγξφηεο, νη απηνηειψο δειαδή πξνζσπηθά απαζρνινχκελνη, ζπζηεκαηηθά θαη θαηά θχξην βηνπνξηζηηθφ επάγγεικα ζηελ αγξνηηθή νηθνλνκία (ηδηνθηήηεο θαη εθκεηαιιεπηέο αγξνθηεκάησλ, θηελνηξφθνη, πηελνηξφθνη, κειηζζνθφκνη θ.ι.π.) θαζψο θαη νη αιηείο πνπ δελ ππάγνληαη ζηελ αζθάιηζε άιινπ θνξέα. Δπίζεο, ππάγνληαη νη αγξεξγάηεο, (νη απαζρνινχκελνη θαηά θχξην βηνπνξηζηηθφ επάγγεικα κε εκεξνκίζζην ή κηζζφ, ζε νπνηαδήπνηε παξαγσγηθή αγξνηηθή εξγαζία). ηνλ θιάδν θχξηαο αζθάιηζεο Αγξνηψλ ηνπ ΟΓΑ κπνξνχλ λα αζθαιηζηνχλ θαη νη αιινδαπνί πνπ απαζρνινχληαη ζηελ αγξνηηθή νηθνλνκία θαη έρνπλ ιάβεη άδεηα άζθεζεο εξγαζίαο, εθφζνλ βέβαηα απαζρνινχληαη ζπζηεκαηηθά θαηά θχξην επάγγεικα θαη φρη πεξηζηαζηαθά θαη αληινχλ ην βηνπνξηζκφ ηνπο απφ ηελ απαζρφιεζε απηή. Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ εγγξαθή ηνπο ζηα Μεηξψα ηνπ Κιάδνπ αιιά θαη γηα ηε ζπλέρηζε ηεο αζθάιηζήο ηνπο, είλαη ε ππνβνιή ζηνλ ΟΓΑ Τπεχζπλσλ Γειψζεσλ ησλ εξγνδνηψλ-θηεκαηηψλ, ζηνπο νπνίνπο απαζρνινχληαη θαη απφ ηηο νπνίεο λα πξνθχπηνπλ 75 εκέξεο απαζρφιεζεο απφ 1/1/98 θαη κεηά. Αλαθνξηθά κε ηνπο Βνξεηνεπεηξψηεο, ζα πξέπεη λα έρνπλ Γειηίν Σαπηφηεηαο Οκνγελνχο θαη νη ππήθννη θξαηψλ-κειψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο λα δηαζέηνπλ άδεηα δηακνλήο, πνπ λα έρεη ρνξεγεζεί ζχκθσλα κε ηνπο Καλνληζκνχο ηεο Δ.Δ.. 3

32 Γηθαηνχρνη ησλ αζθαιηζηηθψλ παξνρψλ ηνπ ΟΓΑ είλαη νη αζθαιηζκέλνη θαη νη ζπληαμηνχρνη ηνπ ΟΓΑ θαη ηα πξνζηαηεπφκελα κέιε ηεο νηθνγέλεηάο ηνπο, πνπ δηθαηνχληαη πεξίζαιςε απφ ηνλ Οξγαληζκφ θαη έρνπλ βηβιηάξην πγείαο ζε ηζρχ. Γηα ηε ζεψξεζε ησλ βηβιηαξίσλ πγείαο ησλ αιινδαπψλ αζθαιηζκέλσλ, νη νπνίνη έρνπλ ηα ίδηα δηθαηψκαηα κε ηνπο Έιιελεο αζθαιηζκέλνπο, απαηηείηαη ε πξνζθφκηζε ηεο άδεηαο παξακνλήο ηνπο. Με βάζε ηα δεδνκέλα ηνπ ΟΓΑ ν γεληθφο αξηζκφο αιινδαπψλ πνπ είλαη αζθαιηζκέλνη ζηνλ Ο.Γ.Α. είλαη άηνκα εθ ησλ νπνίσλ άλδξεο (81,8% ηνπ ζπλφινπ) θαη γπλαίθεο (18,2% ηνπ ζπλφινπ). Απφ ηηο γεηηνληθέο ρψξεο (Αιβαλία, Βνπιγαξία) ζπγθεληξψλεηαη ζρεδφλ ην 88% ησλ αζθαιηζκέλσλ ζην ΟΓΑ. Μφλνλ νη Αιβαλνί απνηεινχλ ην 79% ησλ αζθαιηζκέλσλ. Δπηπιένλ, αλ ζπκπεξηιάβνπκε ηελ Ρνπκαλία ζηηο γεηηνληθέο ρψξεο, ην πνζνζηφ απμάλεηαη ζην 91%. Ο αξηζκφο ησλ Παθηζηαλψλ είλαη ζπλνιηθά 31, ησλ Αηγππηίσλ 212 θαη ησλ Ηλδψλ 971. Δπηπιένλ, 72,2% ησλ αιινδαπψλ αζθαιηζκέλσλ ζην ΟΓΑ είλαη ιηγφηεξα απφ 4 εηψλ (ΔΚΚΔ: 25). Β3.2. Ζθτιματα υγείασ των αλλοδαπϊν Σν δήηεκα ηεο πγείαο ησλ κεηαλαζηψλ εηζήιζε ζηελ πνιηηηθή αηδέληα κεηά ην 2. Ζ ηππηθή πξφζβαζε ζηηο δσξεάλ ππεξεζίεο ηνπ ΔΤ ππήξμε θαη παξακέλεη ζπλάξηεζε ηεο επίζεκεο απαζρφιεζεο θαη ηνπ λφκηκνπ θαζεζηψηνο, θαλέλα απφ ηα νπνία δελ ίζρπε γηα ηελ πιεηνςεθία ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα ζηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 199, πξηλ ηηο δχν δηαδηθαζίεο λνκηκνπνίεζεο. Σνλ Ηνχιην ηνπ 2, ην Τπνπξγείν Τγείαο θαη Πξφλνηαο δεκνζίεπζε Δγθχθιην ζρεηηθά κε ηελ «ηαηξηθή πεξίζαιςε θαη λνζειεία» γηα ππεθφνπο ρσξψλ εθηφο ηεο Δ.Δ.. χκθσλα κε απηήλ θαη ν λφκηκνο κεηαλάζηεο κπνξεί λα έρεη δσξεάλ πξφζβαζε ζην ΔΤ, εθφζνλ θαηέρεη βηβιηάξην πγείαο εθδηδφκελν απφ ην αζθαιηζηηθφ ηακείν ζην νπνίν είλαη εγγεγξακκέλνο (Παξάξηεκα 3). Πξνθεηκέλνπ φκσο λα ρνξεγεζεί ζηνπο αιινδαπνχο ε άδεηα παξακνλήο πξέπεη λα ζπληξέρνπλ ζσξεπηηθά θάπνηεο πξνυπνζέζεηο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ, λα είλαη αζθαιηζκέλνη γηα ηελ θάιπςε εμφδσλ λνζειείαο, ηαηξηθήο θαη θαξκαθεπηηθήο πεξίζαιςεο θαη γηα ηελ θάιπςε εξγαηηθνχ αηπρήκαηνο ή λα έρνπλ ήδε ππνβάιεη ζρεηηθή αίηεζε. Δπίζεο, απαηηείηαη λα είλαη πγηείο, γεγνλφο πνπ απνδεηθλχεηαη κε ην πηζηνπνηεηηθφ πγείαο, πνπ εθδίδεηαη απφ εκεδαπά θξαηηθά λνζειεπηηθά ηδξχκαηα ή θέληξα πγείαο ή ζεξαπεπηήξηα θαη ηαηξεία ηνπ ΗΚΑ. ε απηφ, πξέπεη λα πηζηνπνηείηαη φηη ν αιινδαπφο δελ πάζρεη απφ λφζεκα, ην νπνίν ζχκθσλα κε ηα δηεζλή δεδνκέλα θαη ηελ Παγθφζκηα Οξγάλσζε Τγείαο (ΠΟΤ), κπνξεί λα απνηειέζεη θίλδπλν γηα ηε δεκφζηα πγεία. Σα έμνδα γηα ηηο εμεηάζεηο πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ έθδνζε ηνπ πηζηνπνηεηηθνχ βαξαίλνπλ ηνλ ελδηαθεξφκελν αιινδαπφ (άξζξ.21 θαη 26 Ν. 291/21). ηελ πεξίπησζε νηθνγελεηαθήο ζπλέλσζεο, ηα κέιε ηεο νηθνγέλεηάο (ζχδπγνο, άγακα ηέθλα θάησ ησλ 18 εηψλ), πνπ ζπληεξνχληαη απφ ηνλ λφκηκν αιινδαπφ (ηνπιάρηζηνλ 2ρξφληα) έρνπλ ην δηθαίσκα λα αζθαιηζηνχλ έκκεζα ζηνλ αζθαιηζηηθφ θνξέα ηνπ αιινδαπνχ (άξζξ. 28 Ν. 291/21). Γηα ηελ παξνρή λνζνθνκεηαθήο θαη 31

33 ηαηξνθαξκαθεπηηθήο πεξίζαιςεο ζ απηή ηελ θαηεγνξία αιινδαπψλ, απαηηείηαη ε πξνζθφκηζε βηβιηαξίνπ πγείαο αζθαιηζηηθνχ θνξέα γηα λα θαιπθζεί ε δαπάλε απφ απηφλ. ηελ πεξίπησζε πνπ δελ ππάξρεη βηβιηάξην πγείαο αζθαιηζηηθνχ θνξέα, ππνρξενχληαη λα πιεξψζνπλ ηε δαπάλε ηεο λνζειείαο ηνπο. χκθσλα κε ην λ.291/21, άξζξν 51, παξ. 1 «ηα λνκηθά πξόζσπα δεκνζίνπ ή ηδησηηθνύ δηθαίνπ ππνρξενύληαη λα κε δέρνληαη γηα εμέηαζε αίηεκα αιινδαπνύ πνπ βξίζθεηαη ζην ειιεληθό έδαθνο αλ δελ είλαη θάηνρνο άδεηαο παξακνλήο ή δελ έρεη ζεώξεζε εηζόδνπ ή γεληθά δελ απνδεηθλύεη όηη παξακέλεη λόκηκα ζηελ Διιάδα. Δμαηξνύληαη ηα λνζνθνκεία, ηα ζεξαπεπηήξηα θαη νη θιηληθέο ζηηο πεξηπηώζεηο πνπ νη αιινδαπνί εηζάγνληαη εθηάθησο γηα λνζειεία». Ο λφκνο επίζεο ζπκπιεξψλεη ηελ παξαπάλσ δηάηαμε πξνβιέπνληαο φηη εμαηξνχληαη θαη ηα αλήιηθα παηδηά. Γηα εηζαγσγή ζην λνζνθνκεία ηαθηηθνχ πεξηζηαηηθνχ πξνθαηαβάιιεηαη ππνρξεσηηθά ην 5 ηνπ εθηηκψκελνπ θφζηνπο λνζειείαο. Δπηπιένλ, πξνβιέπεηαη φηη νη δηεπζπληέο ησλ θιηληθψλ θαη ζεξαπεπηεξίσλ ππνρξενχληαη λα ελεκεξψλνπλ ηελ αζηπλνκηθή ππεξεζία ή ηελ ππεξεζία αιινδαπψλ θαη κεηαλάζηεπζεο γηα ηελ άθημε θαη αλαρψξεζε αιινδαπψλ, πνπ λνζειεχνληαη ζηα ηδξχκαηα απηά (παξάγξαθν 4 ηνπ άξζξνπ 85, Ν.3386/25). Οη ππάιιεινη ησλ παξαπάλσ ππεξεζηψλ, πνπ παξαβαίλνπλ ηηο δηαηάμεηο απηέο, δηψθνληαη πεηζαξρηθά θαη ηηκσξνχληαη ζχκθσλα κε ηνλ Πνηληθφ Κψδηθα γηα παξάβαζε θαζήθνληνο. ηε βάζε απηή, πξφβιεκα αληηκεησπίδνπλ φζνη πάζρνπλ απφ ρξφληα λνζήκαηα ή ζα ρξεηαζηεί λα θάλνπλ θάπνηα επέκβαζε ή δαπαλεξή ζεξαπεία δεδνκέλεο θαη ηεο θαηά θαλφλα δπζρεξνχο νηθνλνκηθήο ηνπο ζέζεο (Παπαζηψπε-Παζηά,1995:275-36). Αλαθνξηθά κε ηνπο παιηλλνζηνχληεο νκνγελείο Πνληίνπο θαη ηνπο Βνξεηνεπεηξψηεο, ηζρχεη επλντθφηεξν θαζεζηψο. Μεηά ηελ απφθηεζε ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο νη παιηλλνζηνχληεο έρνπλ ηα ίδηα δηθαηψκαηα θαη ππνρξεψζεηο κε ηνπο Έιιελεο πνιίηεο. ηελ πεξίπησζε πνπ δελ κπνξνχλ λα απνδείμνπλ ηελ ειιεληθή θαηαγσγή ηνπο, εμνκνηψλνληαη κε ηνπο παξάλνκνπο αιινδαπνχο. Ζ έκθαζε ζηελ πξνζηαζία απηήο ηεο νκάδαο θαίλεηαη θαη απφ ηε δεκηνπξγία εηδηθψλ ζεζκψλ φπσο ην Δζληθφ Ίδξπκα Τπνδνρήο θαη Απνθαηάζηαζεο Απνδήκσλ θαη Παιηλλνζηνχλησλ Οκνγελψλ Διιήλσλ (ΔΗΤΑΠΟΔ), κε ηελ ίδξπζε θαη ιεηηνπξγία θέληξσλ θηινμελίαο θαη ηε δεκηνπξγία θέληξνπ πκπαξάζηαζεο Παιηλλνζηνχλησλ Μεηαλαζηψλ απφ ηελ Δθθιεζία ηεο Διιάδνο. ε θάζε πεξίπησζε, ην κέινο ηνπ λνηθνθπξηνχ πνπ είλαη αζθαιηζκέλν ή παίξλεη επίδνκα πξφλνηαο θαιχπηεη θαη ηα ππφινηπα (εμαξηεκέλα) κέιε ηεο νηθνγέλεηαο. Οη νκνγελείο έρνπλ αθφκε ηε δπλαηφηεηα απηαζθάιηζεο ζηνλ Οξγαληζκφ Γεσξγηθψλ Αζθαιίζεσλ. Σν Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα 668/ πξνβιέπεη ηε δσξεάλ ηαηξνθαξκαθεπηηθή πεξίζαιςε ησλ αηηνχλησλ άζπιν θαη ησλ πξνζθχγσλ πνπ δελ είλαη αζθαιηζκέλνη ή δελ έρνπλ ηελ νηθνλνκηθή δπλαηφηεηα λα θαιχςνπλ νη ίδηνη ηα έμνδα. Ζ ηαηξνθαξκαθεπηηθή πεξίζαιςε πεξηιακβάλεη δσξεάλ λνζειεία ζε δεκφζην λνζνθνκείν θαη δσξεάλ ρνξήγεζε θαξκάθσλ απφ ηα δεκφζηα λνζνθνκεία. Γηα λα έρνπλ δηθαίσκα ζηε δσξεάλ ηαηξνθαξκαθεπηηθή πεξίζαιςε, νη κελ αηηνχληεο άζπιν πξέπεη λα έρνπλ ζηελ θαηνρή ηνπο εηδηθφ δειηίν αηηνχληνο άζπιν, νη δε πξφζθπγεο πξέπεη λα δηαζέηνπλ ην δειηίν ηαπηφηεηαο πνιηηηθνχ πξφζθπγα (Ν. 291/21). χκθσλα κε ην Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα 266/1999, ηα ίδηα ηζρχνπλ θαη γηα ηνπο αιινδαπνχο ησλ νπνίσλ ε παξακνλή ζηελ Διιάδα έρεη εγθξηζεί γηα αλζξσπηζηηθνχο 32

34 ιφγνπο ή έρεη νξηζηεί ζε απηνχο πξνζεζκία ε νπνία δελ έρεη εθπλεχζεη αθφκα, ζχκθσλα κε ην άξζξν 8 ηνπ Πξνεδξηθνχ Γηαηάγκαηνο 61/1999. ηελ θαηεγνξία απηή εκπίπηνπλ θαη νη αιινδαπνί αζζελείο κε HIV ή άιιεο κεηαδνηηθέο αζζέλεηεο, νη νπνίνη κπνξνχλ λα επσθειεζνχλ ηεο δσξεάλ ηαηξνθαξκαθεπηηθήο πεξίζαιςεο θαη λνζειείαο, εθφζνλ φκσο ε θαηάιιειε ζεξαπεία δελ εθαξκφδεηαη ζηε ρψξα πξνέιεπζήο ηνπο (Ν. 2955/21). Οη Καηεπζπληήξηεο Οδεγίεο ηεο Όπαηεο Αξκνζηείαο θαη ηνπ πλεγφξνπ ηνπ Πνιίηε, ζην ζεκείν 1.2 αλαθέξνπλ φηη «Σα αζπλόδεπηα παηδηά πξέπεη λα ππνβάιινληαη ζε πξνιεπηηθή ηαηξηθή εμέηαζε θαηά ηελ άθημή ηνπο ζηε ρώξα πξνθεηκέλνπ λα ππάξρεη έγθαηξε δηάγλσζε ηπρόλ αζζελεηώλ θαη θαηόπηλ λα έρνπλ πξόζβαζε ζε ππεξεζίεο πγείαο ζε ηζόηηκε βάζε κε ηα παηδηά πνιίηεο ηεο Διιάδαο». Κάηη ηέηνην δελ πξνβιέπεηαη ζηελ ειιεληθή λνκνζεζία : ην Π.Γ. 22/27 νξίδεη, ζην άξζξν 8, φηη κφλν «εθόζνλ ππάξρνπλ ζνβαξέο ελδείμεηο πνπ ην θαζηζηνύλ αλαγθαίν». ηελ πεξίπησζε ησλ κεηαλαζηψλ, παξάγνληεο πνπ δπζθνιεχνπλ ηελ πξνζβαζηκφηεηα ζηηο ππεξεζίεο πγείαο, εθηφο φισλ ησλ παξαπάλσ, είλαη ε αληηθεηκεληθή δπζθνιία επηθνηλσλίαο ησλ αζζελψλ κε ην ηαηξηθφ πξνζσπηθφ ιφγσ ηεο ειιηπνχο γλψζεο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο αιιά θαη ε ειιηπήο ελεκέξσζε ζρεηηθά κε ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζπζηήκαηνο πγείαο. Ζ δπζθνιία απηή επηζθξαγίδεηαη απφ ην γεγνλφο ηεο παληειήο απνπζίαο δηεξκελέσλ ζηα δεκφζηα λνζνθνκεία θαη ζηηο άιιεο δνκέο πνπ απεπζχλνληαη ζηνπο κεηαλάζηεο. Δπίζεο παξαηεξείηαη απνπζία εμεηδηθεπκέλνπ πξνζσπηθνχ θαη δνκψλ λα αληαπεμέιζεη ζηηο ηδηαίηεξεο αλάγθεο ησλ αιινδαπψλ αζζελψλ πνπ πξνθχπηνπλ ιφγσ ηεο δηαθνξεηηθήο θνπιηνχξαο (π.ρ. άξλεζε κνπζνπικάλαο γπλαίθαο λα εμεηαζζεί απφ άληξα γηαηξφ), αιιά θαη ησλ ςπρνθνηλσληθψλ δεδνκέλσλ πνπ ηνπο ραξαθηεξίδνπλ. Δίλαη επίζεο πηζαλφ νη άηππνη κεηαλάζηεο ιφγσ θφβνπ, επηθπιαθηηθφηεηαο θαη αλαζθάιεηαο λα κελ αλαδεηνχλ θξνληίδα ζηηο δεκφζηεο ππεξεζίεο πγείαο παξά κφλν φηαλ ε θαηάζηαζε ηεο πγείαο ηνπο ρεηξνηεξεχζεη, νπφηε θαη ην θφζηνο πεξίζαιςεο είλαη ηειηθά πςειφηεξν (Παπαζηψπε-Παζηά,1995:275-36). Οη ζπλέπεηεο ηεο πεξηνξηζκέλεο πξφζβαζεο κίαο κεγάιεο κεξίδαο ησλ θαηνίθσλ ηεο ρψξαο ζην ζχζηεκα πγείαο κπνξεί λα απνδεηρζνχλ ηδηαίηεξα δπζκελείο γηα ηελ πγεία ησλ ίδησλ ησλ κεηαλαζηψλ αιιά θαη γηα ηε δεκφζηα πγεία γεληθφηεξα. Δίλαη γεγνλφο πσο κεηαλάζηεο κε λφκηκνη, εμππεξεηνχληαη απφ ηεο δνκέο ηνπ Δζληθνχ πζηήκαηνο Τγείαο, θαζψο νη ιεηηνπξγνί πγείαο δηεπθνιχλνπλ ηελ πξφζβαζε ησλ κεηαλαζηψλ ζηε δσξεάλ ηαηξνθαξκαθεπηηθή πεξίζαιςε. Έηζη κάιινλ απνηειεί ζηξαηεγηθή κεηαμχ ησλ κεηαλαζηψλ «ρσξίο ραξηηά» πνπ έρνπλ αλάγθε πξφζβαζεο ζε λνζνθνκείν λα ρξεζηκνπνηνχλ ηα επείγνληα. Σα ζηνηρεία αδεκνζίεπηεο έξεπλαο ζε κεγάιν λνζνθνκείν ηεο Θεζζαινλίθεο θαηακεηξνχλ ην πνζνζηφ ησλ αιινδαπψλ αζζελψλ πνπ θαηαθεχγνπλ ζηα επείγνληα ζε 88% κεηαμχ ησλ αλαζθάιηζησλ, αιιά θαη ζε 58,8% κεηαμχ ησλ αζθαιηζκέλσλ κεηαλαζηψλ (Kotsioni and Hatziprokopiou,28). εκαληηθφο είλαη ν ξφινο ππνζηεξηθηηθψλ θνηλσληθψλ δηθηχσλ αιιά θαη κε θπβεξλεηηθψλ νξγαλψζεσλ (Μ.Κ.Ο.) πνπ παξέρνπλ δσξεάλ πξσηνβάζκηα ππεξεζίεο πγείαο θαη θαξκαθεπηηθή πεξίζαιςε ζε κεηαλάζηεο πνπ δελ έρνπλ πξφζβαζε ζην ΔΤ. Γηεπθνιχλνπλ επίζεο ηελ πξφζβαζε ησλ εμππεξεηνχκελσλ κεηαλαζηψλ ζηα 33

35 Ννζνθνκεία γηα εμεηδηθεπκέλεο εμεηάζεηο ή λνζειεία κέζσ ηεο ρξήζεο ελφο άηππνπ δηθηχνπ παξαπνκπψλ. Β4. Ζθτιματα κοινωνικισ προςταςίασ των αλλοδαπϊν ην λφκν 291/21, ελψ ζην άξζξν 39, παξάγξ. 2, αλαθέξεηαη φηη: «Οη δηαηάμεηο ηνπ Ννκνζεηηθνύ Γηαηάγκαηνο 57/1973 (πεξί ιήςεσο κέηξσλ θνηλσληθήο πξνζηαζίαο ησλ νηθνλνκηθώο αδπλάησλ θαη θαηαξγήζεσλ ησλ δηεπνπζώλ ηνλ ζεζκόλ ηεο απνξίαο δηαηάμεσλ), όπσο θάζε θνξά ηζρύεη γηα ηελ θνηλσληθή πξνζηαζία, εθαξκόδνληαη θαη ζηνπο αιινδαπνύο πνπ δηακέλνπλ λόκηκα ζηελ Διιάδα». Πξέπεη λα δηεπθξηληζηεί φηη ζηε δηάηαμε απηή ππάγνληαη, κε βάζε ηελ εγθχθιην ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο θαη Πξφλνηαο κε αξηζκ. Τ4α/νηθ.8992/13-7-2, κόλν νη αιινδαπνί ππήθννη ησλ ζπκβαιινκέλσλ κεξώλ ζηνλ Δπξσπατθό Κνηλσληθό Υάξηε ηνπ 1961, ζηνλ Αλαζεσξεκέλν Δπξσπατθό Κνηλσληθό Υάξηε ηνπ 1996 θαη ζηε χκβαζε γηα ηελ Ηαηξηθή Κνηλσληθή Αληίιεςε ηνπ 1953 ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο πνπ δηακέλνπλ λόκηκα ζηε ρώξα καο θαζψο θαη νη νκνγελείο, εθφζνλ πιεξνχλ ηηο παξαθάησ πξνυπνζέζεηο: είλαη άλεξγνη, αλαζθάιηζηνη, επξίζθνληαη ζε θαηάζηαζε νηθνλνκηθήο αδπλακίαο θαη δελ έρνπλ νηθείνπο πνπ λα κπνξνχλ λα ηνπο αζθαιίζνπλ. ε απηέο ηηο δχν θαηεγνξίεο παξέρεηαη απφθαζε νηθνλνκηθήο αδπλακίαο απφ ηηο θαηά ηφπνπο Γηεπζχλζεηο Κνηλσληθήο Πξφλνηαο ησλ Ννκαξρηψλ, κε βάζε ηελ νπνία εθδίδεηαη βηβιηάξην πεξίζαιςεο αλαζθάιηζησλ, κε ην νπνίν θαιχπηεηαη ε δαπάλε γηα λνζνθνκεηαθή πεξίζαιςε ζε λνζειεπηηθά ηδξχκαηα ηνπ ΔΤ. Απφθαζε νηθνλνκηθήο αδπλακίαο κπνξεί λα εθδνζεί θαη γηα θάιπςε άιισλ αλαγθψλ, φπσο εηζαγσγή ζε παηδηθνχο ζηαζκνχο, ζε Θεξαπεπηήξηα Υξνλίσλ Παζήζεσλ, ζην Γεξνθνκείν Αζελψλ θαζψο θαη γηα ηελ θάιπςε λνζειίσλ εμσηεξηθνχ, ζε πεξίπησζε πνπ δελ κπνξεί λα γίλεη ζεξαπεία ζηελ Διιάδα. Αλαθνξηθά κε ηε ρνξήγεζε πξνλνηαθψλ επηδνκάησλ, δηθαηνχρνη ησλ επηδνκάησλ ηεηξαπιεγίαο παξαπιεγίαο, βαξηάο λνεηηθήο πζηέξεζεο θαζψο θαη ηνπ επηδφκαηνο εγθεθαιηθήο παξάιπζεο, είλαη νη παιηλλνζηνχληεο νκνγελείο θαζψο θαη νη ππήθννη ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, ηνπ Δληαίνπ Δπξσπατθνχ Οηθνλνκηθνχ Υψξνπ θαη ησλ θξαηψλ πνπ ππάγνληαη ζηελ θπξσκέλε κε ην Ν.Γ.417/59 ΦΔΚ 246 η. Α 1959 Δπξσπατθή χκβαζε, εθφζνλ θαηνηθνχλ λφκηκα θαη κφληκα ζηελ Διιάδα. Δπίζεο, νη νκνγελείο νη νπνίνη δηαζέηνπλ «Δηδηθφ Γειηίν Σαπηφηεηαο Οκνγελνχο» δηθαηνχληαη ηα επηδφκαηα ηπθιφηεηαο θαη θσθαιαιίαο. Δπηπιένλ, ππάξρεη εηδηθή πξφβιεςε γηα ηελ παξνρή επηδφκαηνο κεηξφηεηαο ζε γπλαίθεο, πνπ επξίζθνληαη λφκηκα ζηε ρψξα θαη έρνπλ πηζηνπνηεηηθφ νηθνλνκηθήο αδπλακίαο (Ν.Γ.57/1973), ιφγσ ηνπ φηη αδπλαηνχλ λα αληηκεησπίζνπλ κε δηθά ηνπο κέζα ηεο βαζηθέο βηνπνξηζηηθέο ηνπο αλάγθεο. Σέινο ην 25 ςεθίζηεθε θαη ηέζεθε ζε ηζρχ ν λφκνο 334/25 πνπ ζεζπίδεη ηελ αξρή ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο κεηαμχ ησλ αηφκσλ αλεμαξηήησο ηεο εζληθήο ή θπιεηηθήο ηνπο θαηαγσγήο, ησλ ζξεζθεπηηθψλ ή άιισλ πεπνηζήζεψλ ηνπο, ηελ αλαπεξία, ηελ ειηθία ή ην ζεμνπαιηθφ πξνζαλαηνιηζκφ. Με ηελ πηνζέηεζε ηνπ λφκνπ 334/25 ε ειιεληθή λνκνζεζία ελαξκνλίζηεθε κε ην επξσπατθφ δίθαην ζηα ζέκαηα δηαθξίζεσλ θαη ίζεο κεηαρείξηζεο. ηα πιαίζηα ηεο ελαξκφληζεο πξνβιέπεηαη 34

36 ε αλάζεζε ηεο ππεξάζπηζεο ηεο αξρήο ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο ζε ζεζκηθά φξγαλα φπσο ν πλήγνξνο ηνπ Πνιίηε, ε Δπηηξνπή γηα ηελ Ίζε Μεηαρείξηζε ηνπ Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο θαη ζηνλ ηνκέα ηεο απαζρφιεζεο θαη εξγαζίαο ην ζψκα Δπηζεψξεζεο Δξγαζίαο. Οη Γεκφζηνη Φνξείο, Τπνπξγεία θαη Σνπηθέο απηνδηνηθήζεηο (Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ, Τπνπξγείν Τγείαο θαη Πξφλνηαο, Τπνπξγείν Δξγαζίαο Γεληθή Γξακκαηεία Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ, ηκήκα Απαζρφιεζεο Αιινδαπψλ, ΟΑΔΓ, Οξγαληζκφο Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο (Ο.Δ.Δ.Κ), Οξγαληζκφο Δξγαηηθήο Δζηίαο, ηα Διιεληθά Πξνμελεία, Κέληξα Δμππεξέηεζεο Πνιηηψλ θαη ε αλνηθηή ηειεθσληθή γξακκή 1464, Γεληθή Γξακκαηεία Λατθήο Δπηκφξθσζεο), πνπ παξέρνπλ ππεξεζίεο πξνο ηνπο κεηαλάζηεο, εκπιέθνληαη ηφζν ζηελ δηαδηθαζία λνκηκνπνίεζεο, φζν θαη ζε άιιεο εθθάλζεηο ηεο παξνπζίαο ηνπο ζηελ Διιάδα. Οη Τπεξεζίεο απηέο, εθηφο απφ ηελ παξαιαβή θαη ηελ δηεθπεξαίσζε ησλ αηηήζεσλ ησλ κεηαλαζηψλ παξέρνπλ, νπζηαζηηθά, θαη ππεξεζίεο ελεκέξσζεο (νδεγίεο γηα ηελ ζπκπιήξσζε ησλ αηηήζεσλ, πιεξνθνξίεο γηα ηηο δηαδηθαζίεο πνπ πξέπεη λα αθνινπζήζνπλ, δηάθνξεο απνξίεο θαη εξσηήκαηα ησλ κεηαλαζηψλ πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ δηαδηθαζία γηα ηελ έθδνζε άδεηαο παξακνλήο θαη εξγαζίαο). Οη ππεξεζίεο πνπ εκπιέθνληαη ζε απηή ηελ δηαδηθαζία είλαη νη Γηεπζχλζεηο Δξγαζίαο ησλ Ννκαξρηψλ, ηα Σκήκαηα Αιινδαπψλ θαη Μεηαλάζηεπζεο ησλ Πεξηθεξεηψλ ηεο Υψξαο, νη Γήκνη θαη νη Κνηλφηεηεο πνπ είλαη εγθαηεζηεκέλνη νη κεηαλάζηεο. Ο ξφινο ησλ παξαπάλσ ππεξεζηψλ ζηελ δηαδηθαζία έθδνζεο ή αλαλέσζεο ηεο άδεηαο παξακνλήο θαη εξγαζίαο ζπλίζηαηαη ζηελ παξαιαβή ησλ αηηήζεσλ ησλ αιινδαπψλ, ζηελ θαηάζεζε ησλ απαξαίηεησλ δηθαηνινγεηηθψλ, ζηελ δηαβίβαζε ησλ θαθέισλ ησλ αηηήζεσλ ζε ππεξεζίεο είηε γηα έιεγρν, είηε γηα έθδνζε δηαθφξσλ πηζηνπνηεηηθψλ. Ζ θπξηφηεξε δξάζε ηεο Διιεληθήο Πνιηηείαο πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε είλαη ηα Κέληξα Δμππεξέηεζεο Πνιηηψλ θαη ην ηειεθσληθφ θέληξν ηελ πεξίπησζε ησλ Κέληξσλ Δμππεξέηεζεο Πνιηηψλ, παξέρεηαη πιεξνθφξεζε επίζεο γηα ηηο δηαδηθαζίεο αίηεζεο, γηα ρνξήγεζε πηζηνπνηεηηθψλ πξσηνδηθείνπ, ιεμηαξρηθψλ πξάμεσλ, βηβιηαξίσλ αζζελείαο θαη γλήζηνπ ππνγξαθήο (νη ππεξεζίεο απηέο απεπζχλνληαη πέξαλ ησλ κεηαλαζηψλ θαη ζηνλ γεληθφ πιεζπζκφ) αιιά θαη γηα επηθχξσζε ηεο άδεηαο παξακνλήο (απεπζχλεηαη ζηνπο κεηαλάζηεο). Δπίζεο ππάξρεη ζεζκνζεηεκέλε πξφβιεςε γηα ηνπο κεηαλάζηεο ζε ζέκαηα πξνθνξηθήο γιψζζαο θαη επηθνηλσλίαο. ε απηά ηα πιαίζηα ππάξρεη ε δπλαηφηεηα επηθνηλσλίαο κέζσ ηεο αλνηθηήο ηειεθσληθήο γξακκήο 1464, ζηα Βνπιγαξηθά, ηα Ρσζηθά, ηα Αιβαληθά, ηα Αξαβηθά θαη ηα Αγγιηθά. ηελ Διιάδα έρνπλ δεκηνπξγεζεί θαη ιεηηνπξγνχλ εθηά(7) Γξαθεία ππνζηήξημεο Μεηαλαζηψλ απφ ηνλ Μάην ηνπ 26, κε ζηήξημε ηνπ επξσπατθνχ πξνγξάκκαηνο «EQUAL» θαη έρνπλ ζθνπφ λα βνεζήζνπλ θαη λα ππνζηεξίμνπλ ηνπο κεηαλάζηεο, θπξίσο ηνπο εξγαδφκελνπο γηα ηζφηηκε άζθεζε ησλ εξγαζηαθψλ θαη αζθαιηζηηθψλ ηνπο δηθαησκάησλ. πληνληζηήο ησλ γξαθείσλ είλαη ην Κέληξν Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο ηνπ Ηλζηηηνχηνπ Δξγαζίαο ηεο Γ..Δ.Δ. (Κ.Δ.Κ. ΗΝ.Δ.- Γ./.Δ.Δ.). Σα γξαθεία απηά βξίζθνληαη ζηελ Αζήλα, ζηνλ Πεηξαηά, ζηε Θεζζαινλίθε, ζην Βφιν, ζηελ Πάηξα. Σα γξαθεία δεκηνπξγήζεθαλ απφ ζπλδηθαιηζηηθέο νξγαλψζεηο εξγαδνκέλσλ, απφ ην Διιεληθφ Φφξνπκ Μεηαλαζηψλ, 35

37 θαη απφ ηελ Με Κπβεξλεηηθή Οξγάλσζε PRAKSIS. ηα γξαθεία εξγάδεηαη εμεηδηθεπκέλν πξνζσπηθφ (Έιιελεο θαη Μεηαλάζηεο) πνπ έρνπλ εθπαηδεπηεί γηα ηελ ππνζηήξημε ησλ κεηαλαζηψλ θαη παξέρεηαη ελεκέξσζε/πιεξνθφξεζε γηα ηα εξγαζηαθά ηνπο δηθαηψκαηα θαζψο θαη γηα ζέκαηα λνκηκνπνίεζεο, εθπαίδεπζεο θ.ά., ππνζηήξημε θαη παξαπνκπή ζε αξκφδηεο ππεξεζίεο, δηθηχσζε κε ζπιινγηθνχο θνξείο δξάζεο φπσο ζπλδηθάηα, θνηλφηεηεο κεηαλαζηψλ, εξγνδνηηθνί θνξείο, θαη ηέινο πξνψζεζε δηαδηθαζηψλ δηαιφγνπ κε ηηο δεκφζηεο ππεξεζίεο, ηνπο θνηλσληθνχο θαη ηνπηθνχο θνξείο θαη αλάπηπμε δξάζεσλ επαηζζεηνπνίεζεο γηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ απαζρφιεζε θαη ηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο ησλ κεηαλαζηψλ κε θχξην ζηφρν ηελ εμάιεηςε ησλ δηαθξίζεσλ θαη ησλ αληζνηήησλ εηο βάξνο ηνπο (Δλεκεξσηηθφ Φπιιάδην: Γξαθεία Τπνζηήξημεο Μεηαλαζηψλ). Σν Τπνπξγείν Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο πξνσζεί ζε φιε ηελ ρψξα πξνγξάκκαηα εθκάζεζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο ζηα πηζηνπνηεκέλα Κέληξα Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο (Κ.Δ.Κ.). Πξφθεηηαη γηα έλα πξφγξακκα θαηάξηηζεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα γηα ηνπο κεηαλάζηεο κε ζηφρν ηελ εθκάζεζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο θαη ηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ γξαθήο, αλάγλσζεο, ρξήζεο αξηζκψλ απφ αλέξγνπο κεηαλάζηεο πξνθεηκέλνπ λα δηεπθνιπλζεί ε θνηλσληθή θαη επαγγεικαηηθή ηνπο ελζσκάησζε. Ζ θαηάξηηζε απηή νδεγεί ζηελ απφθηεζε Πηζηνπνηεηηθνχ Διιελνκάζεηαο (β επηπέδνπ) θαηφπηλ ζπκκεηνρήο ηνπο ζηηο αληίζηνηρεο εμεηάζεηο (Τπ.Α.Κ.Π.). Απφ ηε Γεληθή Γξακκαηεία Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο εθπνλήζεθε πξφγξακκα ζπνπδψλ ην πνίν πινπνηείηαη απφ ην Ηλζηηηνχην Γηαξθνχο Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ (Η.Γ.ΔΚ.Δ.) θαη ηε Γεληθή Γξακκαηεία «Γηά βίνπ Μάζεζεο», γηα ηελ εθκάζεζε ηεο ειιεληθήο σο δεχηεξεο γιψζζαο ζε εξγαδφκελνπο κεηαλάζηεο, ην νπνίν ζπλδέεη ηε γιψζζα κε ηελ αγνξά εξγαζίαο. Σν Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ Γεκφζηαο Γηνίθεζεο θαη Απνθέληξσζεο πξνσζεί: - Ππογπάμμαηα για ηην Εκμάθηζη ηηρ ελληνικήρ Γλώζζαρ ζε Πιζηοποιημένα Κένηπα Επαγγελμαηικήρ Καηάπηιζηρ. Σα πξνγξάκκαηα απηά ζηνρεχνπλ λα βνεζήζνπλ ηνπο κεηαλάζηεο, ηνπο πξφζθπγεο θαη ηνπο επαλαπαηξηζκέλνπο πνπ είλαη άλεξγνη θαη δελ κπνξνχλ λα εληαρζνχλ ζηελ θνηλσλία ιφγσ ηεο έιιεηςεο ηεο γλψζεο ηεο Διιεληθήο γιψζζαο. - Ππόγπαμμα εκμάθηζηρ ηηρ Ελληνικήρ γλώζζαρ ζαν δεύηεπηρ γλώζζαρ για ηοςρ επγαζόμενοςρ μεηανάζηερ. Σν πξφγξακκα απηφ ζηνρεχεη λα βνεζήζεη ηεο κεηαλάζηεο λα κάζνπλ ηελ Διιεληθή Γιψζζα θαη βαζηθέο πιεξνθνξίεο γηα ηνλ Διιεληθφ πνιηηηζκφ. - εμινάπια για ηην διαπολιηιζμική πποζέγγιζη για ηοςρ δημοζίοςρ ςπαλλήλοςρ. Απηά ηα ζεκηλάξηα ζηνρεχνπλ ζηελ εθπαίδεπζε ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ πνπ αζρνινχληαη ζε θαζεκεξηλή βάζε κε ηηο ππνζέζεηο ησλ κεηαλαζηψλ 4. 4 Ο ξφινο ησλ Με Κπβεξλεηηθψλ Οξγαλψζεσλ πνπ παξέρνπλ ππεξεζίεο ζηνπο κεηαλάζηεο είλαη θπξίσο ππνζηεξηθηηθφο θαη ελεκεξσηηθφο. Πνιιέο ΜΚΟ έρνπλ νξγαλψζεη ηδηθή ηαρχξξπζκε γισζζηθή εθπαίδεπζε, δηδάζθνληαο δσξεάλ καζήκαηα ειιεληθήο γιψζζαο, φπσο Σν Διιεληθό Φόξνπκ Μεηαλαζηώλ, Σν Κπξηαθάηηθν ρνιείν Μεηαλαζηώλ, ην ηέθη Μεηαλαζηώλ κε ηελ νκάδα Πίζσ Θξαλία. Καζψο θαη θάπνηνη χιινγνη, φπσο ν ύιινγνο Μπαγθιαληέο, ε Αθαδεκία Πιάησλνο, ε Οκάδα Γαζθάισλ Πξόνδνο Πεηξαηά θαη Α Αζελώλ, ην Αλνηρηό ρνιείν Μεηαλαζηώλ θαη Πξνζθύγσλ. 36

38 Σν Τπνπξγείν Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο επηρνξεγεί ηνπο εξγνδφηεο γηα ηελ πξφζιεςε αηφκσλ απφ επάισηεο θνηλσληθέο νκάδεο θαη γηα ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα ησλ κειψλ ησλ επάισησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ. Ζ δηάξθεηα ηεο επηρνξήγεζεο γηα θάζε εξγαδφκελν είλαη 24 κήλεο θαη κεηά απφ απηφ ην δηάζηεκα ν εξγνδφηεο είλαη ππνρξεσκέλνο λα απαζρνιήζεη ηνλ εξγαδφκελν γηα κηα επηπιένλ πεξίνδν έμη ή δψδεθα κελψλ αλάινγα κε ην κέγεζνο ηεο θάζε επηρείξεζεο. Σν Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ έρεη πξνρσξήζεη ζηελ εθαξκνγή ηνπ Οινθιεξσκέλνπ Πξνγξάκκαηνο δξάζεο (Ο.Π.), ππφ ηνλ δηαθξηηηθφ ηίηιν Πξφγξακκα «ΔΣΗΑ». Σν ελ ιφγσ Πξφγξακκα θαιχπηεη ηελ ρξνληθή πεξίνδν ηφρνο ησλ δξαζηεξηνηήησλ απηψλ είλαη νη ππήθννη λα θαηαζηνχλ ηθαλνί λα ιεηηνπξγνχλ αλαινγηθά ηζφηηκα κε ηνπο εκεδαπνχο θαη Δπξσπαίνπο πνιίηεο ηεο ρψξαο καο, εθνδηαζκέλνη κε φια ηα ερέγγπα γηα πιήξε θαηαλφεζε ησλ ζεκειησδψλ θαλφλσλ θαη αμηψλ ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο. Σν «ΔΣΗΑ» δηαξζξψλεηαη ζε έμη επηρεηξεζηαθά πξνγξάκκαηα ζηα νπνία εκπιέθνληαη αλαιφγσο νθηψ ππνπξγεία θαη αθνξνχλ ζε ζπγθεθξηκέλνπο άμνλεο θαη κέηξα πνιηηηθήο. Σα έμη απηά επηρεηξεζηαθά πξνγξάκκαηα είλαη ηα εμήο: 1) Πιεξνθφξεζε θαη Δμππεξέηεζε 2) Πξνψζεζε ζηελ απαζρφιεζε 3) Δθπαίδεπζε 4) Τγεία θαη ηέγαζε 5) Πνιηηηζκφο 6) σθξνληζηηθή κεηαρείξηζε θαη Μέξηκλα γηα ηεο απνθπιαθηδφκελνπο ηελ Φπρηαηξηθή Κιηληθή ηνπ Αηγηλήηεηνπ Ννζνθνκείνπ, ιεηηνπξγεί εηδηθή δηαπνιηηηζκηθή κνλάδα πγείαο γηα κεηαλάζηεο δχν θνξέο ηελ εβδνκάδα. Μνλάδεο ηνπ ΔΤ αιιά θαη ηκήκαηα θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ ηεο ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο πξνζθέξνπλ ζπκβνπιεπηηθή ζε δεηήκαηα πγείαο (IAPAD,22). Δηδηθά γξαθεία «Μεηαθηλνχκελσλ Πιεζπζκψλ θαη Σαμηδησηηθήο Ηαηξηθήο», ιεηηνπξγνχλ απφ ην Κέληξν Διέγρνπ θαη Πξφιεςεο Ννζεκάησλ ην νπνίν είλαη ππεχζπλν γηα ην ζρεδηαζκφ δξάζεσλ γηα κεηαλάζηεο (ΚΔΛΠΝΟ). Σν Τπνπξγείν Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο πινπνίεζε ην έηνο 27 ζε ζπλεξγαζία κε ην Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ ππφ ηελ αηγίδα ηεο Δ.Δ., ην πξφγξακκα «Δλφηεηα κέζα απφ ηελ άζιεζε ηηο ηέρλεο θαη ην δηαπνιηηηζκηθφ δηάινγν» (ΤΤΚΑ,27). 37

39 Β5. Συμπεραςματικζσ αναφορζσ Απφ ηελ αλάιπζε πνπ πξνεγήζεθε θαη αθνξνχζε ηνπ θνξείο θαη ηηο παξερφκελεο ππεξεζίεο ηνπο γηα κεηαλάζηεο κπνξνχλ λα εμαρζνχλ ηα αθφινπζα ζπκπεξάζκαηα: 1. πσο παξαηεξεί ν πλήγνξνο ηνπ Πνιίηε (29:39-4), ηα πξνβιήκαηα ζρεηίδνληαη κε ηελ απξνζπκία ηεο Γηνίθεζεο λα εγγπεζεί ηε λφκηκε παξακνλή σο πξνυπφζεζε γηα ηελ θνηλσληθή έληαμε ησλ αηηνχλησλ κεηαλαζηψλ. ηε ρψξα καο ην βαζηθφ θξηηήξην γηα ηε λνκηκνπνίεζε ησλ κεηαλαζηψλ είλαη ε πιεξσκή εηζθνξψλ Κνηλσληθήο Αζθάιηζεο αζθαιηζκέλνπ θαη εξγνδφηε. Ζ έιιεηςε ζπλεξγαζίαο ησλ εξγνδνηψλ, νη νπνίνη αξλνχληαη ηελ εθπιήξσζε ησλ ππνρξεψζεσλ ηνπο κε ηνπο Αζθαιηζηηθνχο θνξείο, απνηειεί ην άκεζν θαη κεγαιχηεξν πξφβιεκα ησλ πεξηζζφηεξσλ κεηαλαζηψλ επεηδή ηνπο εθζέηνπλ ζηνλ θίλδπλν λα κελ απνθηήζνπλ Άδεηα παξακνλήο/ εξγαζίαο/δηακνλήο ή λα ράζνπλ ηε λνκηκφηεηά ηνπο ζηε ρψξα (Έκθε-Πνπινπνχινπ, 29). 2. Οη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο θνξείο, παξέρνπλ ππεξεζίεο γηα ηνπο κεηαλάζηεο ζηα πιαίζηα ησλ ππεξεζηψλ πνπ παξέρνπλ ζε θάζε Έιιελα πνιίηε. Ζ νκάδα ησλ κεηαλαζηψλ, θαίλεηαη λα αληηκεησπίδεη έλαλ ζεζκνζεηεκέλν θνηλσληθφ απνθιεηζκφ, κε ηελ κνξθή ηνπ απνθιεηζκνχ απφ ηηο ππεξεζίεο αθνχ νη κε λφκηκνη κεηαλάζηεο, βάζεη ηνπ λνκηθνχ πιαηζίνπ είλαη απνθιεηζκέλνη απφ ηελ παξνρή νπνηαζδήπνηε δεκφζηαο ππεξεζίαο, πιελ απηψλ ησλ εθηάθησλ αλαγθψλ. 3. ζνλ αθνξά ηηο ππεξεζίεο πνπ εκπιέθνληαη ζηελ δηαδηθαζία έθδνζεο ή αλαλέσζεο αδεηψλ παξακνλήο ή εξγαζίαο ησλ αιινδαπψλ, ζα πξέπεη λα επηζεκαλζεί ε πνιππινθφηεηα ησλ δηαδηθαζηψλ θαη ε αιιεινεπηθάιπςε ησλ αξκνδηνηήησλ ησλ εκπιεθφκελσλ ππεξεζηψλ. Απηφ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηνλ ηεξάζηην αξηζκφ ησλ αηηνχλησλ αιινδαπψλ, ηελ κε απαξαίηεηε ηερλνινγηθή ππνδνκή θη ππνζηήξημε, ηελ έιιεηςε κεραλνγξάθεζεο θαη ηα πξνβιήκαηα νξγάλσζεο πνπ παξνπζηάδνληαη, έρεη σο ζπλέπεηα ηελ απνζάξξπλζε ησλ αιινδαπψλ λα εκπιέθνπλ ζηε δηαδηθαζία λνκηκνπνίεζεο Ζ παξνρή ππεξεζηψλ πγείαο παξ φιν πνπ απνηειεί ππνρξέσζε ηεο Διιεληθήο Πνιηηείαο ζε φινπο ηεο αλζξψπνπο νη νπνίνη δνπλ θαη εξγάδνληαη ζηελ επηθξάηεηά ηεο, φζνλ αθνξά ηνπο κεηαλάζηεο θαιχπηεηαη θπξίσο απφ Μ.Κ.Ο. θαη ηνπο θνξείο ηνπ Σξίηνπ ηνκέα, ηφζν ζηελ δηάζηαζε παξνρήο ηαηξνθαξκαθεπηηθήο πεξίζαιςεο, φζν θαη ζηνπο ηνκείο ςπρηθήο πγείαο θαη ηνμηθνεμαξηήζεσλ. 5. Σέινο, θαη ζχκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο κειέηεο γηα ηελ εθπφλεζε ηνπ Δπηρεηξεζηαθνχ Πξνγξάκκαηνο «Γηα ηεο Μεηαλάζηεο ζηελ Διιάδα» (απφ ην ΤΠΔΓΓΑ), παξαηεξείηαη κεγάιε έιιεηςε ελεκέξσζεο ησλ ζηειερψλ ησλ θνξέσλ ζρεηηθά κε ηα δηθαηψκαηα ησλ κεηαλαζηψλ κε απνηέιεζκα λα είλαη δχζθνιε έσο αδχλαηε ε ηζφηηκε εμππεξέηεζή ηνπο απφ ηηο παξαπάλσ δεκφζηνπο θνξείο. Καζψο ζηελ πιεηνςεθία ησλ δεκφζησλ θνξέσλ δελ ππάξρεη ζεζκνζεηεκέλε 5 ηελ έξεπλα ηνπ ΗΝΔ ην 24 (24β:37) κε δείγκα 525 άηνκα, ην 62,7% αλαθέξνπλ σο ην θπξηφηεξν πξφβιεκα ηηο πνιχπινθεο δηαδηθαζίεο λνκηκνπνίεζεο. Οη δπζθνιίεο νθείινληαη θπξίσο α)ζηελ άγλνηα ή ηελ άξλεζε εθαξκνγήο ηνπ Νφκνπ απφ ηηο δηνηθεηηθέο αξρέο, β)ζηελ Αζηπλνκία, θαζψο νη εληαηηθνί έιεγρνη πνπ πθίζηαληαη θαζεκεξηλά αθφκα θαη νη λφκηκνη κεηαλάζηεο, δεκηνπξγεί αλαζθάιεηα ζε φινπο, γ)ζηελ αδπλακία ζπκκεηνρήο ζε θέληξα ιήςεο απνθάζεσλ, φπνπ νη κεηαλάζηεο δελ κπνξνχλ λα ζπκκεηέρνπλ αθφκα θαη ζπκβνπιεπηηθά γηα ηα δεηήκαηα πνπ ηνπο αθνξνχλ. 38

40 δπλαηφηεηα παξνρήο ππεξεζηψλ γηα ηνπο κεηαλάζηεο ζε ζέκαηα επηθνηλσλίαο θαη πξνθνξηθήο γιψζζαο, είλαη δχζθνιε έσο αδχλαηε ε πξνζβαζηκφηεηα ησλ κεηαλαζηψλ ζηηο φπνηεο ππεξεζίεο πιεξνθφξεζεο απφ δηάθνξνπο θνξείο. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη δελ ππάξρνπλ θνξείο (ηδηαίηεξα θξαηηθνί) πνπ λα αζρνινχληαη απνθιεηζηηθά κε ηελ ππνζηήξημε ηεο νκάδαο ησλ κεηαλαζηψλ. Οη πεξηζζφηεξνη θνξείο πεξηιακβάλνπλ ηνπο κεηαλάζηεο ζηα πξνγξάκκαηα πνπ πινπνηνχλ εληαγκέλνπο σο κηα απφ ηηο θνηλσληθά απνθιεηζκέλεο νκάδεο. 39

41 Σκληρός, άκαρδος κόσμος που δεν άνοιξε ποτέ μια ομπρέλα πάνω από το δέντρο που βρέχετε αλλά καθώς βραδιάζει ένα άστρο κάπου ή ένα φλάουτο συνηγορεί για ολόκληρη την ανθρωπότητα Τάσος Λειβαδίτης 4

42 Μϋροσ Γ Ψυχικό Υγεύα και μετανϊςτευςη Ζ ςπρηθή πγεία θαη ε κεηαλάζηεπζε απνηειεί αληηθείκελν δηεπηζηεκνληθψλ πξνζεγγίζεσλ ηεο Αλζξσπνινγίαο, ηεο Φπρηαηξηθήο θαη εηδηθφηεξα ηνπ λεφηεπθηνπ θιάδνπ ηεο Γηαπνιηηηζκηθήο Φπρηαηξηθήο πνπ απνηειεί θιάδν ηεο Κνηλσληθήο Φπρηαηξηθήο (Μαδηαλφο,2), ηεο Φπρνινγίαο αιιά θαη ηεο Παηδαγσγηθήο. ην θεθάιαην απηφ, ν ιφγνο καο ζα επηθεληξσζεί ζηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ θαη δηαηαξάζζνπλ ηελ ςπρηθή πγεία ηνπ κεηαλάζηε αθελφο απφ ηελ ίδηα ηελ πξφθιεζε ηεο κεηαλάζηεπζεο, θαη αθεηέξνπ απφ ηελ ζηξεζνγφλα θαζεκεξηλφηεηα ηεο ρψξαο ππνδνρήο. Δπίζεο ζα γίλεη αλαθνξά ζηηο δνκέο πνπ ιεηηνπξγνχλ ζηελ Διιάδα θαη νη κεηαλάζηεο κπνξνχλ λα απεπζπλζνχλ γηα λα δεηήζνπλ βνήζεηα. ην ζεκείν απηφ πξέπεη λα ππνγξακκηζηεί ν ξφινο ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο θαη ε ζρέζε ηεο κε ηελ ςπρηθή πγεηά ησλ κεηαλαζηψλ, θαζψο ε κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ηεο ρψξαο ππνδνρήο ζπληζηά ζεκαληηθή δηάζηαζε ζηε δηαδηθαζία ηεο αλαζπγθξφηεζεο ηεο ζέζεο θαη ηεο ηαπηφηεηαο ηνπ λένπ ππνθείκελνπ ζηε λέα θνηλσλία. Γ1. Ψυχικι υγεία χκθσλα κε ηνλ Π.Ο.Τ., ε ςπρηθή πγεία είλαη ε θαηάζηαζε ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο επεμίαο φπνπ ην άηνκν κπνξεί λα δεη θαη λα εξγάδεηαη κε άλεζε κέζα ζηελ θνηλφηεηα, θαη λα ηθαλνπνηείηαη απφ ηα πξνζσπηθά ηνπ ραξαθηεξηζηηθά θαη επηηεχγκαηα. χκθσλα κε ηελ Marie Jahoda (Μαδηαλφο,2) ε ζεηηθή ςπρηθή πγεία νξίδεηαη ζαλ ην απνηέιεζκα ηεο θπζηνινγηθήο ζπκπεξηθνξάο, ζαλ κηα θαηάζηαζε ηζνξξνπίαο πνπ πεξηθιείεη εθηά ραξαθηεξηζηηθά: 1.ηελ επίγλσζε απφ ην άηνκν ηεο ηαπηφηεηάο ηνπ, 2.ηε δπλαηφηεηα ηνπ αηφκνπ λα είλαη απηνδχλακν, 3.ηε δπλαηφηεηα αληίζηαζεο ζην ζηξεο (κηα ζχλζεζε ηεο πξψηεο θαη ηεο δεχηεξεο ηδηφηεηαο), 4.ηε δπλαηφηεηα ηνπ αηφκνπ λα είλαη ελεξγεηηθφ θαη αλεμάξηεην απφ θνηλσληθέο επηξξνέο, 5.ηελ ηθαλφηεηα λα ειέγρεη ην πεξηβάιινλ, 6.ηελ ηθαλφηεηα λα αγαπά, λα εξγάδεηαη θαη λα δηαζθεδάδεη θαη 7.ηε δπλαηφηεηα λα επηιχεη ηα πξνβιήκαηά ηνπ. Φαηλφκελα θνηλσληθά, φπσο ν πνιηηηζκφο, ν αζηηζκφο, ε θνηλσληθή ζέζε (status), ε θνηλσληθή απνξγάλσζε (disorganization), ε θνηλσληθή απνκφλσζε, ε κε ζηαζεξφηεηα, ε θνηλσληθή αληίδξαζε, ε θνηλσληθή επηινγή, ε απνμέλσζε, ε αλνκία, ε ελζσκάησζε έρνπλ ζπλδεζεί αηηηνινγηθά κε ηελ εκθάληζε ςπρνπαζνινγηθψλ θαηαζηάζεσλ (Μαδηαλφο,2). Αθφκα νη βαζηθέο θνηλσληθέο-δεκνγξαθηθέο κεηαβιεηέο φπσο ε ειηθία, ην θχιν, ν ηφπνο κφληκεο θαηνηθίαο, ε νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε, ε εζληθή θαηαγσγή, ε θνηλσληθή ηάμε (εθπαίδεπζε, επάγγεικα), έρνπλ βξεζεί κέζα απφ πνιπάξηζκεο επηδεκηνινγηθέο έξεπλεο φηη ζπκβάιινπλ ζηελ έθιπζε κηαο ςπρηθήο δηαηαξαρήο ή ζρεηίδνληαη κε νξηζκέλεο απφ απηέο. Έρεη βξεζεί φηη ηα άηνκα κε ειηθία άλσ ησλ 45 εηψλ εκθαλίδνληαη λα λνζνχλ ςπρηθά ζε κεγαιχηεξν πνζνζηφ απφ φηη άιιεο ειηθίεο. Βηνινγηθνί ζπληειεζηέο 41

43 επηδξνχλ κεηά ηα 45 έηε ζηελ εθδήισζε θαηαζηάζεσλ φπσο ε θιηκαθηήξηνο πνπ ζπλδέεηαη άκεζα κε ςπρνινγηθέο δηαηαξαρέο (θαηάζιηςε, άγρνο). Οη γπλαίθεο, ζηηο πεξηζζφηεξεο επηηφπηεο έξεπλεο, θαίλεηαη λα αλαθέξνπλ ηελ χπαξμε ςπρνπαζνινγηθψλ ζπκπησκάησλ ζε δηπιάζην πνζνζηφ απφ ηνπο άλδξεο. Σν παξαπάλσ αηηηνινγείηαη απφ ην γεγνλφο φηη νη γπλαίθεο έρνπλ πςειφηεξν βαζκφ απηνεθηίκεζεο ηεο θαηάζηαζήο ηνπο, φηη ε έθθξαζε ζπκπησκάησλ είλαη πην θνληά ζηε γπλαηθεία θχζε θαη φηη νη ξφινη ηεο γπλαίθαο επζχλνληαη γηα ηελ εκθάληζε ζηξεο ζε απηέο. ζνλ αθνξά ηε δηάζηαζε ηνπ ηφπνπ κφληκεο θαηνηθίαο, έρεη βξεζεί φηη ε γεληθή ςπρηαηξηθή λνζεξφηεηα εκθαλίδεηαη κάιινλ ε ίδηα ζηνπο θαηνίθνπο αζηηθψλ πεξηνρψλ κε απηνχο ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο, δειαδή είλαη αλεμάξηεηε απφ ηε γεσπνιηηηθή πεξηνρή. ζνλ αθνξά ηελ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ησλ αηφκσλ πνπ εκθαλίδνπλ ςπρηαηξηθέο δηαηαξαρέο, είλαη δηαδεπγκέλα ή ζε ρεξεία ή άγακα, δειαδή άηνκα πνπ εθηίζεληαη ζε θαηαζηάζεηο ςπρνπηεζηηθέο φπσο είλαη ν ρσξηζκφο θαη ε εγθαηάιεηςε. Ζ κεηαβιεηή ηεο εζληθήο πξνέιεπζεο είλαη ζηελά ζπλδεδεκέλε κε ην θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο. Ζ θνηλσληθή ζέζε ησλ κεηαλαζηψλ (ιηγφηεξν ή πεξηζζφηεξν κεηνλεθηηθή), ν παηξνπαξάδνηνο πνιηηηζκφο θαη ν βαζκφο αθνκνίσζεο ηνπ κεηαλάζηε απφ ηνλ μέλν πνιηηηζκφ ελέρνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ εκθάληζε ςπρηθήο λνζεξφηεηαο (ζηξεο επηπνιηηηζκνχ) (Μαδηαλφο, 1996). ΜΔΣΑΒΛΖΣΖ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΤΦΖΛΟΤ ΚΗΝΓΤΝΟΤ Φχιν Γπλαίθεο Ζιηθία & >45 Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε Υεξεία, δηαδχγην Απαζρφιεζε Αλεξγία Κνηλσληθν-νηθνλνκηθή θαηάζηαζε Υακεινχ γνήηξνπ επάγγεικα, ρακειή εθπαίδεπζε Μφληκε θαηνηθία Μεγαινππφιεηο (βαζκφο εμαζηηζκνχ) Κηλεηηθφηεηα- Δζληθή Μεηαλάζηεο, πξφζθπγεο θαηαγσγή Πνιηηηζηηθή αιιαγή ηξεο επηπνιηηηζκνχ χκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηνπ ΠΟΤ (27a), ελψ ην 3 πεξίπνπ ηνπ πιεζπζκνχ παγθνζκίσο εθηηκάηαη φηη πάζρεη απφ θάπνηα ςπρηθή δηαηαξαρή ζε θάζε ρψξα, ηνπιάρηζηνλ ηα 2/3 ησλ ςπρηθψλ αζζελψλ δελ ηπγράλνπλ ζεξαπείαο. Απηή ε ππνζεξαπεία ζπκβαίλεη αθφκε θαη ζε ρψξεο κε πςεινχο πφξνπο, φπσο νη ΖΠΑ, φπνπ ην 31% ηνπ πιεζπζκνχ πξνζβάιιεηαη απφ ςπρηθή αζζέλεηα θάζε ρξφλν θαη κεηαμχ απηψλ ην 67% δελ ηπγράλεη ζεξαπείαο. Δπηπιένλ ζηελ Δπξψπε ε ςπρηθή αζζέλεηα πξνζβάιιεη ην 27% ησλ αλζξψπσλ θάζε ρξφλν, 74% εθ ησλ νπνίσλ δελ ηπγράλεη ζεξαπείαο. Σαπηφρξνλα πάλσ απφ ην 5 ησλ κεηαλαζηψλ αλά ηνλ θφζκν έρνπλ πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο. Σα πξνβιήκαηα απηά κπνξεί λα πεξηιακβάλνπλ ρξφληεο ςπρηθέο δηαηαξαρέο, ηξαπκαηηθέο εκπεηξίεο θαη ςπρηθή έληαζε. Απηφ ην θαηλφκελν είλαη πην έληνλν ζηνπο κεηαλάζηεο πνπ έθπγαλ απφ ηε ρψξα ηνπο ιφγσ δηψμεσλ. Ζ κεηαλάζηεπζε ζεκαίλεη πσο ν κεηαλάζηεο αθήλεη πίζσ ηελ νηθνγέλεηά ηνπ, ηνπο θίινπο ηνπ θαη ηηο γλσζηέο ηνπ δνκέο ζηήξημεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ 42

44 θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ θαη ππεξεζηψλ πγείαο, νη νπνίεο ηνπο βνεζνχλ ζην λα αλαπηχμνπλ αλζεθηηθφηεηα θαη ςπρηθή επεμία (ν.π.). Γ2. Μετανάςτευςθ και Ψυχικι υγεία Αλ αλαδεηήζνπκε ηελ πξψηε ελαζρφιεζε ηεο Φπρηαηξηθήο κε ηελ ςπρνπαζνινγία ησλ κεηαλαζηψλ, ρξνληθά ζα ηελ ηνπνζεηήζνπκε ζηηο εξγαζίεο ησλ Fairchild (1913), ηνπ Lauglim (1922), θαη ηνπ Odegaard (1932). Απφ ηα κέζα ηνπ 19 νπ αηψλα, δηεπζπληέο Φπρηαηξηθψλ Αζχισλ, θπξίσο, δεκνζίεπαλ ηηο πξψηεο εξγαζίεο γηα ηε ζρέζε ηεο κεηαλάζηεπζεο θαη ηεο ςπρηθήο πγείαο (Jarvis:185, Spitzka:188, White:192 ζην Βατφπνπινο,22). ιεο νη παξαπάλσ θαηέιεγαλ πσο νη κεηαλάζηεο είλαη «θνξείο ηξέιαο» ή ηνπιάρηζηνλ ηείλνπλ πξνο ηα εθεί. Απηφο πνπ ζέηεη ηε βάζε γηα ηηο έξεπλεο είλαη ν Odegaard, Ννξβεγφο Φπρίαηξνο, ην 1932 πνπ εμέηαζε Ννξβεγνχο κεηαλάζηεο ζηε Minesota θαη Ννξβεγνχο πνπ έκεηλαλ ζηελ παηξίδα ηνπο. Παξφιε ηελ ειιηπή κεζνδνινγία, θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα-ππφζεζε, πσο ε πξνζσπηθφηεηα ε ίδηα είλαη απηή πνπ νδεγεί ην άηνκν ζηε κεηαλάζηεπζε (ππφζεζε θνηλσληθήο επηινγήο ή πξνδηάζεζεο). Δπίζεο ηα απνηειέζκαηά ηνπ αλαθέξνπλ απμεκέλν πνζνζηφ ζρηδνθξέλεηαο ζηνπο Ννξβεγνχο κεηαλάζηεο, ζε ζρέζε κε ην γεγελή πιεζπζκφ, εμεηάδνληαο φκσο, κφλν ηηο εηζαγσγέο ζε ςπρηαηξηθά άζπια. ηε ζπλέρεηα αθνινπζνχλ πιήζνο εξεπλψλ, θαη ζε φιεο γηλφηαλ απνδεθηφ πσο ν κεηαλάζηεο έρεη κεγαιχηεξε επαηζζεζία ζηηο ςπρηθέο δηαηαξαρέο. Σελ επνρή εθείλε, νη πεξηζζφηεξνη γηαηξνί ππνζηεξίδνπλ ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο κεηαλάζηεπζεο θαη ηνλίδνπλ ηα αξλεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζε αληίζεζε κε ηελ επξσζηία ησλ ήδε θαιά εδξαησκέλσλ νκάδσλ (Teilman, 1985). Μέρξη ηε δεθαεηία ηνπ 6, θπξηαξρνχλ δχν ππνζέζεηο γηα ηε ζρέζε κεηαλάζηεπζεο θαη ςπρηθήο αξξψζηηαο (Μπηιηλάθεο,1993). Ζ πξψηε ππνζηεξίδεη πσο ν άξξσζηνο ή ν ππνθιηληθά άξξσζηνο κεηαλαζηεχεη ζε πςειφηεξν βαζκφ απφ φηη ν πγηήο, θαη ε δεχηεξε ππφζεζε ππνζηεξίδεη πσο ην ζηξεο ηεο κεηαλάζηεπζεο πξνθαιεί ςπρηθή αξξψζηηα (Grove et all, 1986). Γηα πξψηε θνξά αξρίδεη λα ιακβάλεηαη ππφςηλ απηφ πνπ ν Ruesch θαη Handlin (1948, 1958) είραλ νξίζεη σο επηπνιηηηζκφ (acculturation) θαη culture shock. Λφγσ ησλ απμεκέλσλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξεπκάησλ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, θπξίσο ζηελ Δπξψπε, ζπρλφο είλαη ν ιφγνο γηα ηελ ζρέζε ηεο κεηαλάζηεπζεο θαη ηεο ςπρηθήο πγείαο. Παξφιν πνπ ε κεηαλάζηεπζε είλαη έλα ελ γέλεη ηξαπκαηηθφ γεγνλφο, σζηφζν δελ είλαη ηεο ίδηαο έληαζεο γηα φινπο, θαζψο ν κεηαλαζηεπηηθφο πιεζπζκφο είλαη αλνκνηνγελήο (γιψζζα, θνπιηνχξα, θνηλσληθή ζέζε, πξνζσπηθφηεηα, θιπ.). Έηζη ινηπφλ γηα ηελ εμαγσγή αζθαιέζηεξσλ ζπκπεξαζκάησλ, ζα πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππφςηλ φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξνη παξάκεηξνη επεξεαζκνχ ηεο κεηαλαζηεπηηθήο δηαδηθαζίαο (επηπνιηηηζκφο, ππνζηεξηθηηθά ζπζηήκαηα ηεο ρψξαο ππνδνρήο, θιπ.). Οη ζπλεζέζηεξεο ινηπφλ ςπρηθέο αζζέλεηεο πνπ αλαθέξεηαη πσο αληηκεησπίδνπλ νη κεηαλάζηεο, ζα κπνξνχζαλ λα ζπλνςηζηνχλ ζηηο παξαθάησ: 43

45 ηξεο, άγρνο Καηάζιηςε Μεηαηξαπκαηηθή αγρψδεο δηαηαξαρή (PTSD-Post Traumatic Stress Disorder) ρηδνθξέλεηα Ζ απηνθηνλία απνηειεί ηελ δξακαηηθφηεξε εμέιημε ησλ ςπρηθψλ αζζελεηψλ. Δίλαη ηειεπηαία αληίδξαζε ζε κηα κεγάιε ππξακίδα ζπκπησκάησλ. Μηα πξφζθαηε έξεπλα ζηελ Διιάδα, ησλ Μ. Νηάιια, Β. Καξαδήκα θαη Υξ. Πξάπα (24:13-113) κε ζέκα «Μεηαλάζηεπζε θαη Φπρηθή Τγεία», ζε κεηαλάζηεο απφ ηελ Αιβαλία θαη παιηλλνζηνχληεο απφ ηελ πξψελ νβηεηηθή Έλσζε, έδεημε ηελ κε γξακκηθή, πεξίπινθε ζρέζε πνπ έρνπλ ηα πξνβιήκαηα πνιηηηζκηθήο ηαπηφηεηαο κε ηα ςπρηθά θαη ςπρνζσκαηηθά πξνβιήκαηα ησλ κεηαλαζηψλ. Παξάγνληεο πνπ θαηέδεημε ε έξεπλα θαη επηδξνχλ ζηελ εκθάληζε ησλ ςπρνζσκαηηθψλ πξνβιεκάησλ είλαη ηφζν ε αθνκνίσζε (πηνζέηεζε ηαπηφηεηαο ηεο ρψξαο ππνδνρήο), φζν θαη ε πεξηζσξηνπνίεζε (αδηαθνξνπνίεηε ηαπηφηεηα) θαη ν δηαρσξηζκφο (παξαδνζηαθή ηαπηφηεηα). Μηα δεχηεξε έξεπλα ζρεηηθά κε ηηο δηαζηάζεηο ηεο ςπρηθήο αζζέλεηαο ζε κεηαλάζηεο ςπρηθά αζζελείο πξαγκαηνπνηήζεθε ζηα Ννζνθνκεία «Δπαγγειηζκφο», «Γεληθφ Κξαηηθφ Ννζνθνκείν Νίθαηαο», «σηεξία» θαη ζην «Γηαπνιηηηζκηθφ ηαηξείν ηνπ Αηγελίηεηνπ» (Θενηνθάηνπ,24), αθνξά έξεπλα αξρείνπ ζε αζζελείο πνπ λνζειεχηεθαλ κεηά ην 1995 θαη σο ην 22 ηηο ςπρηαηξηθέο θιηληθέο ησλ αληίζηνηρσλ λνζνθνκείσλ. ε ζρέζε κε ηε ρψξα θαηαγσγήο ησλ κεηαλαζηψλ ςπρηθά αζζελψλ έλαο κεγάινο αξηζκφο πξνέξρεηαη απφ βαιθαληθέο ρψξεο θαη εηδηθφηεξα απφ ηελ Αιβαλία. Ζ ειηθηαθή νκάδα ησλ ςπρηθά αζζελψλ κεηαλαζηψλ πνπ ζπγθεληξψλεη απμεκέλα πνζνζηά λνζεξφηεηαο είλαη απηή ησλ 31-4 θαη αθνινπζνχλ νη ειηθίεο ησλ 16-3 θαη 41-5 αληίζηνηρα. Σν πνζνζηφ ησλ γπλαηθψλ ςπρηθά αζζελψλ είλαη ζρεηηθά κεγαιχηεξν απφ απηφ ησλ αλδξψλ, ηέινο ε δηάγλσζε ηεο ςπρσζηθήο ζπλδξνκήο θαη θαηαζιηπηηθήο ζπλδξνκήο παξνπζηάδνπλ κεγάιε ζπρλφηεηα ζηνπο κεηαλάζηεο ςπρηθά αζζελείο. 44

46 Γ3. Παράγοντεσ που επθρεάηουν τθν ζνταξθ και τθ ψυχικι υγεία του μετανάςτθ Ζ κεηαλάζηεπζε είλαη κηα πνιπζχλζεηε δηαδηθαζία ε νπνία έρεη άκεζε επίδξαζε ζηα ίδηα ηα άηνκα, ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπο, ζηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπο θαη ζηελ ςπρηθή ηνπο πγεία (Κνηιηάξε,1997). Ζ άληζε θαη αβέβαηε έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ ζηηο θνηλσληθέο δηεξγαζίεο ηεο ρψξαο ππνδνρήο, απεηιεί ηελ απηναληίιεςε θαη ηελ θνηλσληθή εηθφλα ηνπ εαπηνχ ησλ κεηαλαζηψλ. η μεταναςτευτική διαδικαςία Ζ κεηαλαζηεπηηθή δηαδηθαζία αθνινπζεί δηάθνξα ζηάδηα, πνπ φια έρνπλ ζαλ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπο ηελ χπαξμε ιηγφηεξνπ ή πεξηζζφηεξνπ ζηξεο. Ο φξνο ζηξεο ζηε βηβιηνγξαθία πξνζεγγίδεηαη κε ηξεηο ηξφπνπο (Scotland, 1987, Sarafino, 199 ζην Βατφπνπινο,22). Ζ πξψηε πξνζέγγηζε αλαγλσξίδεη ην ζηξεο σο εξέζηζκα (stimulatus). ηελ αλαθνξά απηή ππάξρεη επηθέληξσζε ζηελ πεγή ηεο δπζθνξίαο, γεγνλφηα ή θαηαζηάζεηο πνπ ηηο αληηιακβάλεηαη ην άηνκν σο απεηιεηηθέο. Ζ δεχηεξε πξνζέγγηζε ην αληηιακβάλεηαη σο θαηάζηαζε ηάζεο (state of tension). Δδψ πεξηθιείνληαη θαη ηα ζσκαηηθά ζπκπηψκαηα (π.ρ. αίζζεκα παικψλ, κνχδηαζκα). Ζ ηξίηε πξνζέγγηζε αλαγλσξίδεη ην ζηξεο σο κηα δηαδηθαζία πνπ πεξηθιείεη ηνπο ιεγφκελνπο ζηξεζνγφλνπο- ςπρνπηεζηηθνχο παξάγνληεο (stressors), δίλνληαο έηζη έκθαζε ζε κηα αιιειεπίδξαζε ηνπ αηφκνπ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο. Γειαδή είλαη κηα αληηιεπηηθή δηαθνξά κεηαμχ ησλ απαηηήζεσλ-αλαγθψλ (demands) κηαο θαηάζηαζεο, θαη ησλ εθνδίσλ-πφξσλ (resources) πνπ έρεη ην άηνκν ζηε δηάζεζή ηνπ γηα λα εθπιεξψζεη απηέο ηηο αλάγθεο. Σν ζηξεο αξρίδεη απφ ηε ιεγφκελε πξν-κεηαλαζηεπηηθή θάζε, φηαλ δειαδή ην άηνκν απνθαζίδεη λα κεηαλαζηεχζεη. ηελ πεξίπησζε ππνρξεσηηθήο κεηαλάζηεπζεο θαη ηνπ θφβνπ ζχιιεςεο, βαζαληζηεξίσλ ή ζαλάησζεο, ην ζηξεο είλαη αξθεηά ηζρπξφ. Σν άηνκν αλαγθάδεηαη λα θχγεη θξπθά κε ην θφβν φηη δε ζα κπνξέζεη λα επηζηξέςεη. Δίλαη δε ιηγφηεξν πξνεηνηκαζκέλν γηα ηε κεηαλάζηεπζε. ηελ πεξίπησζε ηεο κε ππνρξεσηηθήο κεηαλάζηεπζεο, ππάξρεη ζηξεο θπξίσο κέρξη ηελ νξηζηηθή απφθαζε κεηαλάζηεπζεο θαη αθνχ έρεη πξνεγεζεί πεξίνδνο δπζθνιηψλ, πνπ ζρεηίδνληαη θπξίσο κε ηελ νηθνλνκηθή αλέρεηα. Ζ εθδήισζε κηαο ςπρηθήο δηαηαξαρήο παξνπζηάδεηαη ζπλήζσο φηαλ ν κεηαλάζηεο έρεη εγθαηαζηαζεί ζηε ρψξα ππνδνρήο, κε βαζηθφηεξν ην ιεγφκελν άγρνο απνρσξηζκνχ (Μαξθνπνχινπ,1974: 9). Γηα ην παξαπάλσ ππάξρνπλ αξθεηνί ιφγνη πνπ θπξίσο ζρεηίδνληαη κε κηα ζεηξά απσιεηψλ. Απψιεηα ζπγγελψλ θαη θίισλ, απψιεηα γιψζζαο θαη θνπιηνχξαο, απψιεηα θνηλσληθνχ ζηάηνπο. Οη απψιεηεο απηέο νδεγνχλ ζε πέλζνο. πλαηζζήκαηα πφλνπ θπξηαξρνχλ γηα φια εθείλα πνπ αθέζεθαλ πίζσ, θαζψο θαη ζπλαηζζήκαηα θφβνπ γηα ην άγλσζην, παξαλνεηδείο θαη θαηαζιηπηηθέο θαηαζηάζεηο κπνξεί λα ελαιιάζζνληαη ζε απηφ ην ζηάδην, θαζηζηψληαο ην άηνκν πξνδηαηεζεηκέλν γηα νιηθή απνδηνξγάλσζε. Δπίζεο ην παξαπάλσ κπνξεί λα ππεξαζπηζηεί απφ ην γεγνλφο πσο ν κεηαλάζηεο θαηά ηελ έληαμή ηνπ ζηε λέα ρψξα, απηφ πνπ ηνλ απαζρνιεί είλαη νη βαζηθνί παξάκεηξνη γηα λα επηβηψζεη, δειαδή ε αλεχξεζε εξγαζίαο θαη θαηνηθίαο. 45

47 ην δεχηεξν ζηάδην ν κεηαλάζηεο δηαθαηέρεηαη απφ ζπλαηζζήκαηα ιχπεο γηα ην «ρακέλν» θφζκν θαη λνζηαιγίαο. Ο κεηαλάζηεο αξρίδεη λα αλαγλσξίδεη ζπλαηζζήκαηα πνπ κέρξη πξηλ αξληφηαλ θαη έηζη είλαη ηθαλφο λα ππνθέξεη ηνλ πφλν, θαη λα αξρίζεη λα ελζσκαηψλεηαη αξγά ζηε λέα θνπιηνχξα. ην ηξίην ζηάδην, ν κεηαλάζηεο αλαθαιχπηεη πάιη ηελ επραξίζηεζε ηεο ζθέςεο θαη ηνπ ζρεδηαζκνχ γηα ην κέιινλ. Γελ μερλά ην παξειζφλ ηνπ, αιιά δελ ην ζεσξεί θαη «ρακέλν παξάδεηζν» πνπ ζηαζεξά ζα ήζειε λα γπξίζεη πίζσ (ν.π.). χκθσλα κε ηνλ Chalmers (1981, ζην Βατφπνπινο,22), ε εκπεηξία ηνπ ζηξεο ηνπ κεηαλάζηε είλαη ε ηζνξξνπία ή ε αληζνξξνπία πνπ απνξξέεη σο απνηέιεζκα ηεζζάξσλ ζπληζησζψλ: 1.εζσηεξηθψλ αλαγθψλ θαη αμηψλ, 2.εμσηεξηθψλ πεξηβαιινληηθψλ απαηηήζεσλ (demands), 3.πξνζσπηθψλ εθνδίσλ- πφξσλ (resources) ή ηθαλνηήησλ, θαη 4.εμσηεξηθψλ πεξηβαιινληνινγηθψλ ππνζηεξηθηηθψλ ζπζηεκάησλ. Έηζη ε κεηαλάζηεπζε ζρεηίδεηαη κε ηηο αλάγθεο (demands) ησλ αηφκσλ πνπ ππφθεηληαη ζε απηή ηελ αιιαγή, ζην ζηξεζνγφλν δπλακηθφ (stress potential) θαη ζηελ πξνβνιή (salience) απηψλ ησλ αλαγθψλ, ζηα πξνζσπηθά θαη πεξηβαιινληηθά εθφδηα (recourses) πνπ έρνπλ ηα άηνκα ζηε δηάζεζή ηνπο γηα λα «ζπλαληήζνπλ» ηηο αλάγθεο, θαη ηέινο ζην θίλδπλν ηεο δηάιπζεο ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο νκνηφζηαζεο εμαηηίαο αληθαλφηεηαο αληηκεηψπηζεο φισλ απηψλ. ην κνληέιν πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ην ηκήκα ηεο Φπρηαηξηθήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ Toronto θαη απφ ην Clarke Institute ην 1981, ψζηε λα κειεηεζνχλ κεηαλάζηεο απφ ηε Νφηηα Αθξηθή, παξνπζηάδεηαη ε ζρέζε κεηαμχ παξαγφλησλ θηλδχλνπ, πξνζηαηεπηηθψλ παξαγφλησλ θαη ςπρηθήο πγείαο ηνπ κεηαλάζηε (Βατφπνπινο,22). Χο παξάγνληεο θηλδχλνπ αλαθέξνληαη νη α. αληηθεηκεληθέο ζπλζήθεο (ε απψιεηα ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ παηξίδα, ν ρξφλνο πνπ κεζνιάβεζε απφ ηε κεηαλάζηεπζε, ε δηαθνξά ηεο θνπιηνχξαο), β. αηνκηθέο πξννπηηθέο (απηφ πνπ νλνκάδνπκε εζληθή ηαπηφηεηα θαη νη πεπνηζήζεηο ηνπ αηφκνπ), γ. θνηλσληθέο πξννπηηθέο (ε ζπκπεξηθνξά ηεο θνηλσλίαο απέλαληη ζηνπο κεηαλάζηεο) (ρήκα1). 46

48 Σχήμα 1 Προ- μεταναςτευτικό ςτρεσ Προςωπικά εφόδιαπόροι (recourses) Κοινωνικοδημογραφικά χαρακτηριςτικά ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ Μετα- μεταναςτευτικό ςτρεσ Κοινωνικά εφόδια (recourses) Σσλ Morton Beisser- Ilene Hyman (1997) (πξνζαξκνζκέλν ζρήκα από Βατόπνπινο,22) χκθσλα κε απηφ ην κνληέιν νη κεηαλάζηεο θαίλεηαη λα βξίζθνληαη κφληκα αληηκέησπνη κε αλάγθεο απφ ην εζσηεξηθφ θαη εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ ηνπο, πνπ φιεο ζρεδφλ απηέο ραξαθηεξίδνληαη απφ έλα ζηξεζνγφλν δπλακηθφ (stress potential). ζν απμάλεηαη απηφ, ηφζν ην άηνκν δηαθηλδπλεχεη ηε ζπλαηζζεκαηηθή ηνπ νκνηφζηαζε. Οη αλάγθεο πνπ δελ ηθαλνπνηνχληαη γίλνληαη ζηξεζζνγφλνη παξάγνληεο (stressors), θαη θαηαζηξέθνπλ ηε ζπλαηζζεκαηηθή νκνηφζηαζε. Ζ αληηκεηψπηζε ηνπ αηφκνπ (coping), δειαδή ε πξνζπάζεηα ηνπ αηφκνπ λα θπξηαξρήζεη ζηηο αλάγθεο ηνπ, βνεζά λα κεηξηαζζεί ε πξνβνιή (salience) απηψλ ησλ αλαγθψλ. Ζ αληηκεηψπηζε γίλεηαη κε ηε βνήζεηα ησλ εθνδίσλ πνπ έρνπλ ηα άηνκα ζηε δηάζεζή ηνπο. Σα εθφδηα ηνπ αηφκνπ πεξηιακβάλνπλ έκθπηα ή επίθηεηα ραξαθηεξηζηηθά ή ηδηφηεηεο, φπσο ε θπζηθή θαηάζηαζε, ε απηνεθηίκεζε, ε κφξθσζε, νη δεμηφηεηεο, ε εκπεηξία, ηα ραξαθηεξηζηηθά θνπιηνχξαο. Αθνινπζψληαο ην ζρήκα, ηα αηνκηθά εθφδηα πεξηιακβάλνπλ ηελ νηθνλνκηθή θαηάζηαζε, ηελ εξγαζία, ηε γλψζε ηεο γιψζζαο, ηε κφξθσζε, ελψ ηα εθφδηα ηνπ πεξηβάιινληνο δηαθξίλνληαη ζε πξσηεχνληα φπσο ε χπαξμε θίισλ θαη ζπγγελψλ, ε νηθνλνκηθή ππνζηήξημε απφ θίινπο ή ζπγγελείο, θαη ζε δεπηεξεχνληα φπσο γξαθεία θνηλσληθν-ςπρνινγηθήο ζηήξημεο γηα κεηαλάζηεο, γξαθεία επξέζεσο εξγαζίαο, θιπ. 47

49 η χώρα υποδοχήσ Οη κεηαλάζηεο ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο δελ αλαγλσξίδνπλ ηελ απνδνρή απφ ηε ρψξα ππνδνρήο, αθφκε θαη φηαλ ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο, φπσο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, είλαη ζεζκνζεηεκέλα ηα φξηα θαη νη φξνη εγθαηάζηαζεο, δηαβίσζεο θαη εξγαζίαο ηνπο. Δίλαη γεγνλφο φηη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ απνδνρή ή απφξξηςε ηνπ κεηαλάζηε παίδεη ηφζν ε θνηλσληθή πιεηνςεθία φζν θαη νη θξαηηθνί ζεζκνί ηεο ρψξαο ππνδνρήο (Δκθε-Πνπινπνχινπ,1986:43). Οη κεηαλάζηεο ζπλήζσο βηψλνπλ ζπλζήθεο απνκφλσζεο θαη θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ. Ζ έλλνηα ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ, απηή ε θνηλσληθή θαηαζθεπή, πξφθεηηαη γηα κηα θαηάζηαζε πνπ ηελ πξνζδηνξίδεη: ε έιιεηςε αηνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ πνπ ε ζπγθεθξηκέλε θνηλσλία ζεσξεί βαζηθά, ε έιιεηςε ζπκκεηνρήο ζηελ παξαγσγή θαη ηελ απφιαπζε θνηλσληθψλ θαη δεκφζησλ αγαζψλ, θαη ε έιιεηςε ζπκκεηνρήο ζηε δηακφξθσζε ηεο έλλνηαο αιιά θαη ζηελ άζθεζε ηεο εμνπζίαο (Καζηκάηε,24:67). Ο αιινδαπφο κεηαλάζηεο αληηκεησπίδεηαη σο πξνζσξηλφο εξγάηεο θαη φρη σο πνιίηεο ή ππνθείκελν δηθαίνπ, πθίζηαηαη πεξηνξηζκνχο ζε ζεκειηψδε δηθαηψκαηα θαη ζε ππεξεζίεο ηνπ θξάηνπο, βηψλεη πνιηηηθέο αζηπλφκεπζεο θαη θαηαζηνιήο. Με ηηο ζεζκηθέο δηαθξίζεηο θαη ηελ άληζε πξφζβαξε ζηα εξγαζηαθά θαη θνηλσληθά δηθαηψκαηα εγθαζηδξχνληαη ζρέζεηο εμνπζίαο κεηαμχ γεγελψλ θαη κεηαλαζηψλ, δηακνξθψλνληαη λέεο ηεξαξρίεο φπνπ νη κεηαλάζηεο ηνπνζεηνχληαη ζηηο θαηψηεξεο θνηλσληθέο ζέζεηο ή απνθιείνληαη θαη πεξηζσξηνπνηνχληαη εληειψο (Παπαδνπνχινπ, 22). Οη κεηαλάζηεο ζπλήζσο απαζρνινχληαη κεξηθά, πξφζθαηξα ή επνρηαθά απνηειψληαο έλα εξγαηηθφ δπλακηθφ πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ πςειή επαγγεικαηηθή θαη γεσγξαθηθή θηλεηηθφηεηα. Οη πεξηζζφηεξεο εξγαζίεο ζηηο νπνίεο απαζρνινχληαη είλαη κεηαθεξφκελεο (σο πξνο ηνλ ηφπν εμάζθεζεο, ηνλ ηνκέα εξγαζίαο, ηνλ εξγνδφηε), θαζνξηζκέλεο δηάξθεηαο, κε ρακειά εκεξνκίζζηα θαη ρσξίο θνηλσληθά δηθαηψκαηα. Λφγσ ηνπ παξαπάλσ θαζεζηψηνο ηνπο νη πεξηζζφηεξνη κεηαλάζηεο θηλνχληαη εθηφο ησλ πιαηζίσλ ησλ ζπιινγηθψλ ζπκβάζεσλ εξγαζίαο, απνηειψληαο έλα δπλακηθφ ην νπνίν ακείβεηαη κε απνδνρέο θάησ ηνπ επηηξεπφκελνπ νξίνπ πνπ ζέηνπλ νη ζπλδηθαιηζηηθέο νξγαλψζεηο, πνπ δελ επηβαξχλεη ηνλ εξγνδφηε κε αζθαιηζηηθέο εηζθνξέο, πνπ είλαη πην επάισην ζηηο πηέζεηο θαη ζηηο απνιχζεηο θαη εμππεξεηεί ηελ επηδίσμε πνιιψλ επηρεηξήζεσλ γηα πξνζαξκνγή ηνπ αξηζκνχ ησλ εξγαδνκέλσλ ζηηο δηαθπκάλζεηο ηεο παξαγσγήο (Φεκκέλνο,22: , Καξαζαββφγινπ,21, Έκθε-Πνπινπνχινπ,29). Δδψ ινηπφλ κπνξνχκε λα θάλνπκε ιφγν γηα απψιεηα ηεο θνηλσληθήο ηνπο ζέζε κε παξαλνκαζηή ηελ ππναπαζρφιεζε θαη ηελ κε αλαγλψξηζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη επαγγεικαηηθψλ πξνζφλησλ ηνπο (Έκθε-Πνπινπνχινπ,29). Θα ιέγακε ινηπφλ πσο νη κεηαλάζηεο νθείινπλ λα πξνζαξκνζηνχλ ζηηο θαηαζηάζεηο ππνδνρήο θαη ζε απηέο πξνζαξκφδνληαη. Γελ πξνζαξκφδνληαη ζηελ θνηλσλία ππνδνρήο αιιά ζηελ θαηάζηαζε ηνπ κεηαλάζηε ζηελ θνηλσλία ππνδνρήο (Μνπζνχξνπ,1991:118). Έηζη ινηπφλ ζα κπνξνχζε λα ππνζηεξηρζεί ε πξφηαζε πσο 48

50 ην γθέην ηεο κεηαλάζηεπζεο δελ είλαη ηφζν ρσξνηαμηθνχ φζν θνηλσληθνχ πεξηερνκέλνπ, ζχκθσλα κε «εζσηεξηθά» ζχλνξα αλάκεζα ζε πιεζπζκνχο δηαθνξεηηθνχο ιφγσ ηεο θαηαγσγήο ηνπο θαη ηεο ζέζεο ηνπο ζηνλ θαηακεξηζκφ ηεο εξγαζίαο. Ζ άκεζε επίπησζε ηεο εηζξνήο μέλνπ πιεζπζκνχ ζε κηα ρψξα θαη ε δεκηνπξγία δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ θαη αληηδξάζεσλ αλάκεζα ζηνπο κφληκνπο θαηνίθνπο θαη ηνπο κεηαλάζηεο νδεγνχλ ζηε βίσζε ζπλζεθψλ απνκφλσζεο ησλ κεηαλαζηψλ. Οη αληηδξάζεηο απηέο ζπρλά θαηαιήγνπλ ζηελ δεκηνπξγία ξαηζηζηηθψλ ηάζεσλ εθ κέξνπο ησλ γεγελψλ. Ο ξαηζηζκφο απηφο απνηειεί ζπλήζσο, κφληκε αηηία πξνζηξηβψλ, δηαπιεθηηζκψλ θαη εγθιεκαηηθψλ ελεξγεηψλ αλάκεζα ζηηο δχν θνηλφηεηεο (ν.π.). Ο ξαηζηζκφο νξίδεηαη σο ε πνιηηηθή νηθνλνκηθψλ, θνηλσληθψλ, εθπαηδεπηηθψλ θαη λνκηθψλ δηαθξίζεσλ πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ άπνςε ηεο αλσηεξφηεηαο κηαο θπιήο, εζληθήο ή θνηλσληθήο νκάδαο θαη ζηελ άπνςε ησλ κειψλ ηεο φηη νθείινπλ λα δηαηεξήζνπλ ηελ θαζαξφηεηα ηεο θπιήο ηνπο θαη ηελ θπξηαξρία ηνπο απέλαληη ζηηο ππφινηπεο θπιεηηθέο, πνιηηηθέο, εζληθέο θαη ηα ινηπά νκάδεο πνπ ζεσξνχλ θαηψηεξεο (Μπακπηληψηεο,1998:1548). Έηζη ινηπφλ ε ζηάζε ηεο ρψξαο ππνδνρήο, νη ξαηζηζηηθέο εθδειψζεηο 6 ησλ θαηνίθσλ ηεο, ε πεξηθξφλεζε πνπ ζπρλά παξαηεξείηαη γηα ηνλ πνιηηηζκφ θαη ηελ γιψζζα ησλ κεηαλαζηψλ, ηα ζεζκηθά θελά γηα ηζφηηκε έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ ζηε λέα θνηλσλία, έρνπλ δπζκελή επίδξαζε ζηελ ςπρνινγηθή θαηάζηαζε ησλ αηφκσλ θαη ζπρλά δεκηνπξγνχλ ζπλαηζζήκαηα κεηνλεμίαο, θαησηεξφηεηαο θαη αλαζθάιεηαο. Έλα άιιν ζεκείν πνπ θαίλεηαη λα δηαδξακαηίδεη νπζηαζηηθφ ξφιν ζηελ δηακφξθσζε ηεο ςπρνινγίαο ησλ κεηαλαζηψλ είλαη ε ηθαλφηεηα ηεο γισζζηθήο ηνπο επηθνηλσλίαο. Ζ αδχλακε επηθνηλσληαθή ηθαλφηεηα ζπλεπάγεηαη αδπλακία ρξήζεο ηεο γιψζζαο απφ ηε κηα, θαη ρακειή επαγγεικαηηθή απνξξφθεζε απφ ηελ άιιε. Έηζη, ζηαδηαθά απνδίδεηαη ζηνπο κεηαλάζηεο κηα ηαπηφηεηα αληθαλφηεηαο ή κεησκέλεο ηθαλφηεηαο ε νπνία πξνθαιείηαη θαη εδξαηψλεηαη θνηλσληθά. πσο καο ιέεη ε Γηαλλάθνπ (23): «Η αγσλία ηνπο γηα ηελ επηηπρία ηεο επηθνηλσλίαο θαη ηεο απνδνρήο από ηνπο ζπλνκηιεηέο ηνπο, πξνεμνθιεί ζε αξθεηέο πεξηπηώζεηο θαη ηελ απνηπρία ηεο. Η απνηπρία απηή ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ απόξξηςε από ην θνηλσληθό πεξηβάιινλ θαη ζεκαηνδνηεί έηζη ηελ θνηλσληθή απνηπρία. Απνηέιεζκα ησλ όζσλ πξναλαθέξζεθαλ είλαη νη κεηαλάζηεο λα αηζζάλνληαη πεξηζσξηνπνηεκέλνη θαη απνκνλσκέλνη, θαη δύζθνια ιακβάλνπλ αλαγλώξηζε γηα ηηο όπνηεο πξνζπάζεηεο θαηαβάιινπλ ώζηε λα έρνπλ κηα ηζόηηκε ζέζε ζηελ θνηλσλία ηεο ρώξαο ππνδνρήο». 6 α)χκθσλα κε έξεπλα ηεο MRB ζηελ πεξηθέξεηα ηεο πξσηεχνπζαο, κε δείγκα 491 άηνκα, αλέδεημε σο ην κεγαιχηεξν πξφβιεκα πνπ έρνπλ νη εξσηψκελνη ην ξαηζηζκφ ησλ Διιήλσλ. Πην έληνλα ηνλ αηζζάλνληαη νη Αιβαλνί, νη Άξαβεο θαη νη Αθξηθαλνί. β)χκθσλα κε ηελ έξεπλα ησλ Tastoglou&Hadjicostanti (23:27-212) αλαθέξεηαη πσο κεξηθέο γπλαίθεο αληηκεησπίδνπλ πξνβιήκαηα ξαηζηζκνχ αθφκα ζηνπο δξφκνπο θαη ζηηο γεηηνληέο ηνπο (π.ρ. ηηο βξίδνπλ γηαηί κηινχλ κεηαμχ ηνπο ηε γιψζζα ηνπο. γ)ζ έξεπλα ηνπ ΔΚΚΔ (Σδσξηδνπνχινπ,1999:169-14) κε δείγκα 1. άηνκα, αλαθέξεηαη ζηελ μελνθνβία ησλ Διιήλσλ απέλαληη ζηνπο Αιβαλνχο θαη ηνπο «Ρσζνπφληηνπο», θαζψο θαη ζην ρξψκα ηεο θπιήο φπσο «καχξνο», «θίηξηλνο». δ)χκθσλα κε ηελ Δπξσπατθή Κνηλσληθή έξεπλα πνπ αθνξά 19 ρψξεο (Μαινχηαο θ.α., 27:88), πξνθχπηεη φηη ζηελ Διιάδα ε επηζπκία απνθπγήο ηεο εηζφδνπ κεηαλαζηψλ δηαθνξεηηθήο θπιήο είλαη 2,25 θνξέο κεγαιχηεξνο, δειαδή ππεξδηπιάζηνο ηνπ επξσπατθνχ κέζνπ φξνπ. 49

51 επιπολιτιςμόσ Ζ κεηαλάζηεπζε επηβάιιεη, θαζηζηά αλαγθαίν ηνλ επηπνιηηηζκφ. Ο φξνο «επηπνιηηηζκφο» ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα ζπλνςίζεη ην ζχλνιν ησλ θαηλνκέλσλ πνπ ζπλδένληαη κε ηε δηαπνιηηηζκηθή επαθή θαη ηηο ζπλαθφινπζεο κεηαβνιέο πνπ επηζπκβαίλνπλ ζηηο πνιηηηζκηθέο νκάδεο. Ζ πξψηε εκθάληζε ηεο ιέμεο ζηελ αγγιφθσλε βηβιηνγξαθία απνδίδεηαη ζηνλ Powell (188, 1883 ζην Sam, 26) θαη ε εηζαγσγή ηνπ ζηελ Φπρνινγία ζηνλ G. Stanley Hall (194 ζην Rudmin, 23). Οη κεηαλάζηεο θαηά ηε δηαδηθαζία επηπνιηηηζκνχ, πέξα απφ ηνπο βαζηθνχο ζηφρνπο βειηίσζεο ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ηνπο ζέζεο, εθηίζεληαη θαζεκεξηλά ζε δχν δηαθνξεηηθά πνιηηηζηηθά πιαίζηα ή θνπιηνχξεο 7 : ζε απηφ ηεο ρψξαο πξνέιεπζεο, πνπ εθθξάδεηαη θπξίσο κέζσ ηνπ νηθνγελεηαθνχ πεξηβάιινληνο, θαη ζε απηφ ηεο ρψξαο ππνδνρήο. Ο Berry (1991) αλαθέξεη πσο ν επηπνιηηηζκφο, δειαδή ε ςπρνινγηθή πξνζαξκνγή, δελ γίλεηαη κφλν ζε επίπεδν νκάδαο αιιά θαη ζε επίπεδν αηφκνπ. Σν απνηέιεζκα είλαη λα βηψλνπλ νη κεηαλάζηεο επηπνιηηηζηηθφ ζηξεο, ην νπνίν ζπρλά επηηείλεηαη απφ ηηο θνηλσληθέο θαη ξαηζηζηηθέο δηαθξίζεηο ηηο νπνίεο πθίζηαληαη νξηζκέλα απφ απηνί (Berry,1997). Σξεηο παξάγνληεο πνπ εληζρχνπλ ηε δεκηνπξγία ηνπ επηπνιηηηζηηθνχ ζηξεο είλαη νη παξαθάησ: Γηαηήξεζε ηεο εζληθήο πνιηηηζκηθήο θιεξνλνκηάο (εμ αηηίαο ηεο θνπιηνχξαο φινη νη άλζξσπνη ηείλνπλ λα είλαη εζλνθεληξηθνί (Chrisman,1991) Δπαθή κε ηε ρψξα ππνδνρήο Φπρνινγηθή ηζνξξνπία θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δηαδηθαζίαο ηνπ επηπνιηηηζκνχ αιιά θαη κεηά απφ απηή (Safdar et al,23). χκθσλα κε ηνλ Berry, ν φξνο ηνπ επηπνιηηηζηηθνχ ζηξεο, θαιχπηεη ηηο δηαθνξεηηθέο κνξθέο άγρνπο πνπ κπνξεί λα αληηκεησπίδεη έλαο κεηαλάζηεο θαηά ηε πεξίνδν κεηαθνξάο ηνπ απφ κηα ρψξα κε δεδνκέλε θνπιηνχξα, ζε θάπνηα άιιε. Σν άηνκν αληηκεησπίδεη δηάθνξσλ κνξθψλ ζηξεο φπσο: νηθνλνκηθφ ζηξεο (δπζθνιία αλεχξεζεο θαηάιιειεο εξγαζίαο, επαξθή ζηέγε, ηθαλνπνηεηηθφ εηζφδεκα), θνηλσληθφ ζηξεο (αληηκεηψπηζε δηαθνξεηηθνχ ζπζηήκαηνο αμηψλ, αληηκεηψπηζε αξλεηηθψλ ζπκπεξηθνξψλ θαη ζηάζεσλ πξνο ηνπο λεναθεηρζέληεο ιφγσ ηεο εζληθήο θαη πνιηηηζκηθήο ηνπο ηαπηφηεηαο), ςπρνινγηθφ ζηξεο (κνλαμηά, θαηάζιηςε, αληηκεηψπηζε παιαηψλ θαη λέσλ ςπρνινγηθψλ ηξαπκάησλ), θαη αθφκε θπζηθφ ζηξεο (έλα άηνκν λα είλαη ζχκα εγθιεκαηηθήο ελέξγεηαο ή θπζηθήο θαηαζηξνθήο). Ζ ζπζρέηηζε ηνπ επηπνιηηηζκνχ κε ην άγρνο εμαξηάηαη απφ παξάγνληεο φπσο ην θχιν θαη ε ειηθία (Παπαζηπιηαλνχ,2). Ο Berry, εληνπίδεη ζε έξεπλεο φηη νη γπλαίθεο παξνπζηάδνπλ πεξηζζφηεξα ζπκπηψκαηα άγρνπο απφ ηνπο άλδξεο, φηαλ πξνέξρνληαη απφ πνιχ θιεηζηφ πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ, θαη φηη νη γπλαίθεο είλαη πηζαλφλ λα αληηκεησπίζνπλ κεγαιχηεξεο δπζθνιίεο πξνζαξκνγήο απφ φ,ηη νη άλδξεο, αιιά κφλνλ φηαλ ν θνηλσληθφο ξφινο ηνπο απνθιίλεη ζεκαληηθά κεηαμχ ησλ 7 χκθσλα κε ηνλ Chrisman (1991), ε θνπιηνχξα «εθνδηάδεη ηνπο αλζξώπνπο κε ηξόπνπο κέζα από ηνπο νπνίνπο βξίζθνπλ λόεκα ζηε δσή, βνεζώληαο λα δίλνπλ πεξηερόκελν ζηηο ζθέςεηο, ηηο ζπκπεξηθνξέο θαη ηα γεγνλόηα θαη επηηξέπνληαο λα δηαηππώλνπλ ππνζέζεηο γηα ηε δσή θαη ηελ θαηεύζπλζε πνπ ζα πξέπεη λα πάξεη». H θνπιηνχξα επεξεάδεη ηα πξφηππα, ηηο αμίεο θαη ηηο ζπκπεξηθνξέο ησλ αλζξψπσλ, θαζψο θαη ην πψο νη άλζξσπνη θαηαιαβαίλνπλ, εξκελεχνπλ θαη απνθξίλνληαη ζηνλ εαπηφ ηνπο, ζηνπο άιινπο θαη ζηνλ θφζκν γχξσ ηνπο. 5

52 θνηλσληψλ πξνέιεπζεο θαη ππνδνρήο. Δπηπιένλ, ε αθαδεκατθή εθπαίδεπζε απνηειεί ζεκαληηθφ αηνκηθφ εθφδην γηα ζεηηθή πξνζαξκνγή, ζπλδέεηαη φκσο ζπλήζσο κε ην θνηλσληθν-νηθνλνκηθφ επίπεδν, ην νπνίν ζπρλά ππνβαζκίδεηαη θαηά ηε κεηάβαζε ζε μέλε ρψξα ππφ αξλεηηθέο ζπλζήθεο, π.ρ. γηα ιφγνπο νηθνλνκηθήο έλδεηαο (Aycan &Berry, 1996). Έλαο άιινο δηακεζνιαβεηηθφο ηεο πξνζαξκνγήο παξάγνληαο αθνξά ζηα θίλεηξα ηεο κεηαλάζηεπζεο. Γηαθξίλνληαη εδψ ζε ζηνηρεία «ψζεζεο» απφ ηε ρψξα πξνέιεπζεο (π.ρ. θηψρεηα, αλεξγία, πφιεκνο) θαη ζηνηρεία «έιμεο» πξνο ηε ρψξα ππνδνρήο (π.ρ. επθαηξίεο εθπαίδεπζεο θαη εξγαζίαο, ζεηηθέο ξπζκίζεηο γηα ηνπο κεηαλάζηεο). ζνλ αθνξά ηηο πξνζδνθίεο ησλ κεηαλαζηψλ, έρεη βξεζεί φηη ε δηακφξθσζε πςειψλ, κε ξεαιηζηηθψλ ζηφρσλ γηα ηε δσή ζηε ρψξα ππνδνρήο νδεγεί ζε απμεκέλα επίπεδα ζηξεο θαη επηβαξχλεη ηελ πξνζαξκνγή (Berry,26). Απφ ηηο δηακεζνιαβεηηθέο κεηαβιεηέο πνπ αλαδχνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ επηπνιηηηζκνχ, ζεκαληηθφο είλαη ν ξφινο ηεο δηάξθεηαο παξακνλήο ζηε ρψξα ππνδνρήο. Παιαηφηεξεο ζεσξήζεηο ππνζηήξηδαλ φηη ε ζρέζε ηεο δηάξθεηαο παξακνλήο κε ηελ πξνζαξκνγή είλαη θακππιφγξακκε, ζρήκαηνο αληεζηξακκέλνπ U. Γειαδή, θαηά ηελ πξψηε πεξίνδν κεηά ηε κεηαθίλεζε ζηε ρψξα εγθαηάζηαζεο, ε νπνία αλαθέξεηαη θαη σο «κήλαο ηνπ κέιηηνο», ην επίπεδν ηνπ ζηξεο είλαη ρακειφ, ίζσο εμαηηίαο ησλ πςειψλ πξνζδνθηψλ πνπ αξρηθά δηαηεξνχλ νη κεηαλάζηεο. Ζ ζπζζψξεπζε αξλεηηθψλ γεγνλφησλ δσήο ιφγσ ηεο απμεκέλεο αληημνφηεηαο νδεγεί κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ ζε ζηαδηαθή αχμεζε ηνπ ζηξεο, ε νπνία θνξπθψλεηαη κε ηε κνξθή ηεο θξίζεο. ηε ζπλέρεηα αθνινπζεί ε επίιπζε ηεο θξίζεο θαη ε πξνζαξκνγή κε ηελ επαλαθνξά ηνπ επηπέδνπ ηνπ ζηξεο ζε ρακειφ επίπεδν. Ζ παξαπάλσ πνξεία, φκσο, δελ ζηεξίδεηαη επαξθψο απφ ηα εκπεηξηθά δεδνκέλα (Berry, 26, Ward et al., 21). Αληίζεηα, αξθεηέο έξεπλεο έρνπλ δείμεη επζχγξακκε ζπζρέηηζε αξλεηηθήο θαηεχζπλζεο αλάκεζα ζηε δηάξθεηα παξακνλήο ζηε ρψξα ππνδνρήο θαη ζην ζηξεο (Ward et al.,21. Ward & Kennedy,1992). Γειαδή, ην επίπεδν ηνπ άγρνπο είλαη απμεκέλν θαηά ηνλ πξψην θαηξφ κεηά ηε κεηαθίλεζε ζηε ρψξα ππνδνρήο εμαηηίαο ησλ αιιαγψλ πνπ άπηνληαη ηνπ πνιηηηζκηθνχ θινληζκνχ. ηαδηαθά φκσο αλακέλεηαη γξακκηθή κείσζε ηνπ ζηξεο θαζψο νη κεηαλάζηεο πξνζαξκφδνληαη ζηε λέα πξαγκαηηθφηεηα, έηζη ψζηε απφ έλα ρξνληθφ ζεκείν θαη πέξα ην άγρνο πξνέξρεηαη πιένλ θπξίσο απφ «κε πνιηηηζκηθά» γεγνλφηα δσήο, φπσο δειαδή ζπκβαίλεη κε ηνλ γεγελή πιεζπζκφ. 51

53 Μνληέιν γηα ην επηπνιηηηζκηθφ ζηξεο Πεγή: Berry, Ο Μαδηαλφο (2) αλαθέξεη φηη ηα πγηέζηεξα άηνκα είλαη εθείλα ηα νπνία δελ εθπνιηηίδνληαη ηειηθά, ελψ ν βξαδχο επηπνιηηηζκφο ζεσξείηαη πην επεξγεηηθφο (Μαδηαλφο,1997). πκπεξαζκαηηθά ζα κπνξνχζε λα εηπσζεί φηη ηφζν ε ίδηα ε εκπεηξία ηεο κεηαλάζηεπζεο κε ηηο φπνηεο δπζθνιίεο ζπλεπάγεηαη, φζν θαη νη ζπλζήθεο πνπ βηψλνπλ νη κεηαλάζηεο ζηηο θνηλσλίεο ησλ ρσξψλ ππνδνρήο κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ζεκαληηθά ηελ ςπρνινγηθή ηνπο θαηάζηαζε κε ζνβαξέο ζπλέπεηεο γηα ηνπο ίδηνπο. Δίλαη θπζηθφ ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο νη ίδηνη λα αηζζάλνληαη έληνλα ηελ αγσλία γηα ην εάλ ηειηθά ζα κπνξέζνπλ λα γίλνπλ απνδεθηνί θαη λα εληαρζνχλ νκαιά ζηε λέα πξαγκαηηθφηεηα πνπ δνπλ. ηαλ ηειηθά θάηη ηέηνην δελ είλαη εθηθηφ, κπνξεί λα παξνπζηάζνπλ ζπλαηζζήκαηα απνγνήηεπζεο, καηαίσζεο, απειπηζίαο ή αθφκα θαη απνζηξνθήο γηα ηε ρψξα ππνδνρήο, αιιά θαη παζεηηθφηεηα, θαηαζηνιή ζπλαηζζεκάησλ, πέλζνο, θαηάζιηςε, ζπκφ ή θαη αλαβίσζε ηξαπκαηηθψλ εκπεηξηψλ πνπ κπνξεί λα έρνπλ ζπκβεί ζηα ζηάδηα ηεο πξν-κεηαλάζηεπζεο αιιά θαη θαηά ηε δηάξθεηά ηεο. Ο ςπρηθφο πφλνο πξνθαιεί ηελ θαζήισζε ηνπ ζψκαηνο, θαη απηή ε ζρέζε αλάκεζα ζην εζσηεξηθφ ςπρηθφ θαη ζην εμσηεξηθφ νξγαληθφ εθθξάδεηαη ζηελ ςπρηαηξηθή γιψζζα κε ηα «ςπρνζσκαηηθά ζπκπηψκαηα». σκαηνπνίεζε, ζεσξείηαη ε αζπλείδεηε έθθξαζε ζπκπησκάησλ πάλσ ζην ζψκα ηνπ αζζελή. Ζ ζπκβαηηθή ςπρηαηξηθή αλαγλσξίδεη ηελ έθθξαζε ζσκαηηθψλ ζπκπησκάησλ αληί ςπρηθψλ, ζαλ 8 Ο Berry (26) αλαθέξεη ηέζζεξηο ζηξαηεγηθέο πνπ επηθέξνπλ ζπγθεθξηκέλεο ζηάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο απφ ην άηνκν: διαχωριςμόσ, περιθωριοποίηςη, αφομοίωςη, εναρμόνιςη. Έχει γίνει ςχετική αναφορά ςτο Κεφ.Β1. 52

54 έλα πξσηφγνλν κεραληζκφ, κηα ειιηπή εθδήισζε ςπρηθήο θαη θνηλσληθήο δπζηπρίαο πνπ παίξλεη ηε κνξθή κηαο αζαθνχο νξγαληθήο δηακαξηπξίαο (Scheper- Hughes,1993:229-42). Ζ έλλνηα ηεο ζσκαηνπνίεζεο ππνζηεξίδεη ηε ελφηεηα αλάκεζα ζην ζσκαηηθφ θαη ην ςπρηθφ, ηε θχζε θαη ηνλ πνιηηηζκφ. ηελ πξαγκαηηθφηεηα φιεο νη αζζελείο ζσκαηνπνηνχληαη θαη ςπρνινγηνπνηνχληαη. Γη απηφ ζεσξνχκε ην ζψκα ζαλ κηα νιφηεηα πνπ θαηαζθεπάδεηαη κέζα ζηε ζπγρξνληθφηεηα θαη ηε δηαρξνληθφηεηα, γηα έλα θνηλσληθφ ελήκεξν ζψκα. Ζ θνηλσλία εγγξάθεη πάλσ ζην ζψκα ηηο επηηαγέο ηεο σο πξνδηαζέζεηο, ηηο νπνίεο ην ζψκα καζαίλεη λα ηηο αλαγλσξίδεη, λα ηηο εθηειεί θαη λα ηηο ελζσκαηψλεη. Οη φξνη habitus ηνπ Bourdieu θαη embodiment ηεο Scheper-Hugues, εθθξάδνπλ αθξηβψο απηή ηε ζρέζε. Habitus είλαη ην ζχζηεκα ησλ εζσηεξηθεπκέλσλ ζρεκάησλ αληίιεςεο, ζθέςεο θαη δξάζεο ηα νπνία αθνινπζνχλ φια ηα κέιε ηεο ίδηαο νκάδαο θαη ηα νπνία απνηεινχλ πξνυπφζεζε ηεο θνηλήο ηνπο θνζκνζεσξίαο θαη πξάμεο. χκθσλα κε απηή ηε ινγηθή ην αλζξψπηλν ζψκα απνθηά έμεηο, ρξεψλεηαη κε έλα πιήζνο θνηλσληθψλ ζεκαζηψλ θαη πνιηηηζκηθψλ αμηψλ, ηηο νπνίεο απνθαιχπηεη κέζν ηεο δξάζεο ηνπ. Οκνίσο, ε «ελζσκάησζε» (embodiment) δειψλεη ηνλ ηξφπν πνπ νη άλζξσπνη θαηνηθνχλ ζηα ζψκαηά ηνπο έηζη ψζηε απηά ζπλεζίδνπλ θαη ζπκπεξηθέξνληαη σο ηέηνηα. Σν ζψκα, ζα ιέγακε ινηπφλ πσο είλαη κηα βησκέλε πξαγκαηηθφηεηα αληηιήςεσλ θαη αηζζεκάησλ πνιηηηζκηθά θαη θνηλσληθά θαζνξηζκέλσλ (Πεγθιίδνπ,21). 53

55 Γ4. Υπθρεςίεσ ψυχικισ υγείασ για τουσ μετανάςτεσ ςτθν Ελλάδα Δηδηθά πξνγξάκκαηα πνπ λα παξέρνπλ θξνληίδα ζε επάισηεο θαη πεξηζσξηνπνηεκέλεο νκάδεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ησλ κεηνλνηήησλ θαη ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ, ζηελ πιεηνςεθία ησλ ρσξψλ ππνδνρήο δελ ππάξρνπλ. χκθσλα κε ηνλ ΠΟΤ ζε πάλσ απφ ην 5 ησλ ρσξψλ ππνδνρήο ηέηνηα πξνγξάκκαηα δελ είλαη δηαζέζηκα (ΠΟΤ, 27b). ηελ Διιάδα ειάρηζηα είλαη ηα παξαδείγκαηα εμεηδηθεπκέλσλ ππεξεζηψλ πγείαο πνπ απεπζχλνληαη ζε κεηαλάζηεο θαη πξφζθπγεο. ην Δζληθφ χζηεκα Τγείαο δελ έρνπλ εληαρζεί αθφκε πξαθηηθέο δηαπνιηηηζκηθήο πξνζέγγηζεο θαη δελ παξέρνληαη πιεξνθνξίεο ζε άιιεο γιψζζεο εθηφο ηεο Διιεληθήο αιιά νχηε θαη ε δπλαηφηεηα δηεξκελείαο. Μεκνλσκέλα παξαδείγκαηα πνπ αθνξνχλ θπξίσο ζπγθεθξηκέλα πξνγξάκκαηα κε θπβεξλεηηθψλ νξγαλψζεσλ πνπ παξέρνπλ πεξίζαιςε θαη ππεξεζίεο ςπρνθνηλσληθήο ππνζηήξημεο ζε κεηαλάζηεο «ρσξίο έγγξαθα», πξφζθπγεο θαη κεηνλφηεηεο. Οη Γηαηξνί ηνπ Κφζκνπ, ε PRAKSIS, ην Διιεληθφ πκβνχιην γηα ηνπο Πξφζθπγεο, ην Ηαηξηθφ Κέληξν Απνθαηάζηαζεο Θπκάησλ Βαζαληζηεξίσλ, ην Υακφγειν ηνπ Παηδηνχ, ε Κιίκαθα, ε Δχμεηλε Πφιε, ε Κάξηηαο Διιάο, ην Κέληξν Νφζηνο, θαη νη Γηαηξνί Υσξίο χλνξα παξέρνπλ ππεξεζίεο πγείαο, ζπκβνπιεπηηθήο γηα δεηήκαηα πγείαο θαη πξφλνηαο θαη ππεξεζίεο ςπρνινγηθήο ζηήξημεο. Οη Γηαηξνί ηνπ Κφζκνπ θαη ε PRAKSIS ιεηηνπξγνχλ πνιπταηξεία ζηελ Αζήλα, ηε Θεζζαινλίθε θαη ηελ Κξήηε πξνζθέξνληαο ηαηξηθέο ππεξεζίεο, θάξκαθα θαη ζπκβνπιεπηηθή γηα ζέκαηα πξφλνηαο θαη έληαμεο, ζε κεηαλάζηεο «ρσξίο έγγξαθα» θαη αηηνχληεο άζπιν, νη νπνίνη ηεινχλ ππφ θαζεζηψο απέιαζεο. Σν Διιεληθφ πκβνχιην γηα ηνπο Πξφζθπγεο θαη ν Διιεληθφο Δξπζξφο ηαπξφο παξέρνπλ ππεξεζίεο ζπκβνπιεπηηθήο θαη ςπρνθνηλσληθήο ππνζηήξημεο ζε θαηαπιηζκνχο πξνζθχγσλ. Οξηζκέλεο απφ απηέο ηηο νξγαλψζεηο ρξεζηκνπνηνχλ δηεξκελείο. Τπάξρνπλ θάπνηεο πξσηνβνπιίεο, κεηά ην 2 πνπ αθνξνχλ πξνγξάκκαηα ςπρηθήο πγείαο. Σα πξνγξάκκαηα «Φπραδέιθεηα» θαη «Φπραξγψο», ππφ ηελ αηγίδα ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο, πξνβιέπνπλ ηελ ίδξπζε θαη ππνζηήξημε δνκψλ παξνρήο ππεξεζηψλ ςπρνθνηλσληθήο ππνζηήξημεο ζε εππαζείο νκάδεο. Δηδηθφηεξα ζηα πιαίζηα ηνπ πξνγξάκκαηνο ιεηηνπξγνχλ Κέληξα Ζκέξαο φπνπ παξέρνληαη ςπρνθνηλσληθέο ππεξεζίεο ζε κεηαλάζηεο θαη πξφζθπγεο, Ρνκά θαη Έιιελεο ηεο κνπζνπικαληθήο θνηλφηεηαο. Ζ κε θπβεξλεηηθή νξγάλσζε Κιίκαθα ιεηηνπξγεί απφ ην 25 Κέληξα Ζκέξαο πξνζθέξνληαο ππεξεζίεο ζηηο παξαπάλσ νκάδεο. Απφ ην 27 ε νξγάλσζε «πλ-εηξκφο», ζηα πιαίζηα ηνπ πξνγξάκκαηνο «Φπραξγψο» ιεηηνπξγεί ην Κέληξν Ζκέξαο «Βαβέι», ζην θέληξν ηεο Αζήλαο, ην νπνίν απεπζχλεηαη απνθιεηζηηθά ζε κεηαλάζηεο. Δπίζεο, ζηελ Φπρηαηξηθή Κιηληθή ηνπ Αηγηλήηεηνπ Ννζνθνκείνπ ιεηηνπξγεί εηδηθή δηαπνιηηηζκηθή κνλάδα πγείαο γηα κεηαλάζηεο, δχν θνξέο ηελ εβδνκάδα. Σν Τπνπξγείν Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο πινπνηεί, ζε ζπλεξγαζία κε ην Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ, ππφ ηελ αηγίδα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, ην πξφγξακκα «Δλφηεηα κέζα απφ ηελ Άζιεζε, ηηο Σέρλεο θαη ηνλ Γηαπνιηηηζκηθφ Γηάινγν» (ΤΤΚΑ,27) ην νπνίν απεπζχλεηαη εθηφο ησλ άιισλ θαη ζε κεηαλάζηεο. 54

56 Απψηεξνο ζηφρνο είλαη ν πνιίηεο λα έρεη πξφζβαζε ζε ππεξεζίεο ςπρηθή πγείαο απαιιαγκέλεο απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ θαιιηεξγνχλ θαη αλαπαξάγνπλ ην θνηλσληθφ ζηίγκα θαη ηνλ ηδξπκαηηζκφ. ςτην πράξη χκθσλα κε ζηνηρεία ηνπ Διιεληθνχ Ηαηξηθνχ Γηαπνιηηηζκηθήο Φπρηαηξηθήο ηνπ Αηγηλήηεηνπ Ννζνθνκείνπ απφ ην 2 κέρξη ην 24 ην 33% φζσλ θαηέθπγαλ γηα βνήζεηα έπαζρε απφ ζπλαηζζεκαηηθέο δηαηαξαρέο, ην 31% απφ ςπρσζηθέο θαηαζηάζεηο, ην 28% απφ άγρνο θαη ζσκαηνπνίεζε, ην 2% απφ θαηάρξεζε νπζηψλ θαη άιιν έλα 2% απφ δηαηαξαρέο ηεο πξνζσπηθφηεηαο (ΔΗΓΦ, 27). Δηδηθά γηα ηα άηνκα πνπ έπαζραλ απφ θαηάζιηςε, θαηαγξάθεθε κηα άκεζε ζρέζε απηήο ηεο δηαηαξαρήο κε ηελ αλεξγία αιιά θαη ηελ έιιεηςε ππνζηεξηθηηθνχ ζπζηήκαηνο (νηθνγέλεηα, θίινη). Σαπηφρξνλα, παξαηεξήζεθε φηη ε δεχηεξε γεληά κεηαλαζηψλ αληηκεησπίδεη ζνβαξφηεξα ςπρνινγηθά πξνβιήκαηα απφ ηελ πξψηε, εμαηηίαο ησλ έληνλσλ εζσηεξηθψλ ζπγθξνχζεσλ πνπ βηψλνπλ ήδε απφ ηελ παηδηθή ειηθία, κεηαμχ πνιηηηζκηθνχ κνληέινπ πνπ βηψλνπλ ζην ζρνιείν θαη ησλ δηαθνξεηηθψλ αμηψλ πνπ εθηίζεληαη ζην ζπίηη (ν.π.). Απφ ηνλ Μάην ηνπ 1997 έσο θαη ηνλ Μάην ηνπ 1999, νη Γηαηξνί ρσξίο χλνξα αληηκεηψπηζαλ 24 αηηήκαηα γηα ςπρνινγηθή θαη ςπρηαηξηθή ππνζηήξημε ζε έλα ζχλνιν πεξηζηαηηθψλ, δειαδή πνζνζηφ 3,8% (ΓΥ,27). Ο κεγαιχηεξνο αξηζκφο ησλ αηηεκάησλ πξνεξρφηαλ απφ ηε Γεσξγία(37%), ηε Ρσζία(35%), ηελ Αιβαλία(26%) θαη απφ άιιεο ρψξεο(2%). Οη θπξηφηεξεο δηαγλψζεηο πνπ εηέζεζαλ ήηαλ ζσκαηφκνξθεο δηαηαξαρέο(45%), δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο(14%), αγρψδεηο δηαηαξαρέο(29%), ζρηδνθξέλεηα(7%), αιθννιηζκφο(2%), ελψ κηθξφ πνζνζηφ πξνζήιζε γηα νηθνγελεηαθά πξνβιήκαηα(3%). Μφλν ην 8% ησλ αζζελψλ είρε ηζηνξηθφ ςπρηθήο δηαηαξαρήο πξηλ απφ ηελ άθημε ηνπ ζηελ Διιάδα. Σν 7% έπαζρε απφ ζρηδνθξέλεηα πξηλ ηελ είζνδν ζηελ Διιάδα, δειαδή επί ηνπ ζπλφινπ κφλν ην 1% παξνπζίαδε απφ πξηλ θάπνηα ςπρηθή δηαηαξαρή εθηφο ηεο ζρηδνθξέλεηαο. Σν 7 ησλ πεξηζηαηηθψλ παξαπέκθζεθε ζε δνκέο ςπρηθήο πγείαο ηνπ ΔΤ θαη ζε ηδηψηεο ςπρηάηξνπο θαη ςπρνιφγνπο, ελψ ην 3 πνπ δε δέρηεθε ηελ παξαπνκπή ηνπ ζε δνκή ςπρηθήο πγείαο ηνπ ΔΤ ή αιινχ, αληηκεησπίζηεθε εληφο ηνπ Πνιπταηξείνπ ησλ ΓΥ (ΓΥ,27). Μπνξνχκε ζε απηφ ην ζεκείν λα παξαηεξήζνπκε πσο ηα δηαζέζηκα απηά ζηνηρεία ζπγθιίλνπλ, παξφιν πνπ αθνξνχλ δηαθνξεηηθά ρξνληθά δηαζηήκαηα θαη παξφηη αλάκεζα ζε απηά κεζνιάβεζαλ λνκηκνπνηήζεηο πξψελ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ. Δπίζεο ζα πξέπεη λα ππνγξακκηζηεί πσο ε κεγάιε πιεηνςεθία ησλ κεηαλαζηψλ δελ κπνξεί λα εμππεξεηεζεί απφ ηηο πξναλαθεξζείζεο δνκέο θαη πξνγξάκκαηα θαζψο νη δπλαηφηεηεο απηψλ ησλ πξσηνβνπιηψλ δελ είλαη ηθαλέο λα αληεπεμέιζνπλ ζε κεγάινπο αξηζκνχο κεηαλαζηψλ, θαη ζε θακία πεξίπησζε λα ππνθαηαζηήζνπλ ην ΔΤ. 55

57 Γ5. Συμπεραςματικζσ παρατθριςεισ 1. Παξαηεξνχκε πσο ην πιήζνο ησλ εξεπλψλ αλαθνξηθά κε ηελ ςπρηθή πγεία ησλ κεηαλαζηψλ, παξνπζηάδεη αληηθαηηθά απνηειέζκαηα, κε θάπνηεο λα πξνβάινπλ ηνπο κεηαλάζηεο ζαλ κηα ηδηαίηεξα αζζελή νκάδα, επάισηε θαη κε πςειή πηζαλφηεηα αλάπηπμεο ςπρηθψλ λφζσλ ή κεκνλσκέλσλ ςπρνζσκαηηθψλ ζπκπησκάησλ. Άιιεο πάιη εκθαλίδνπλ ηνπο κεηαλάζηεο σο κηα επάισηε κελ νκάδα, αιιά θαη σο κία νκάδα πνπ δελ δηαθέξεη ηδηαίηεξα απφ ην γεληθφηεξν πιεζπζκφ, εάλ ππάξμεη ε θαηάιιειε ςπρν-θνηλσληθή ππνζηήξημή ηνπο. 2. Ίζσο λα είλαη παξαθηλδπλεπκέλε ε θαζεαπηφ ζχγθξηζε ηεο ςπρνπαζνινγίαο ή ζπρλφηεηα εκθάληζεο ςπρηθήο λφζνπ, αλάκεζα ζηνλ γεγελή θαη κεηαλαζηεπηηθφ πιεζπζκφ. Μάιινλ πσο πξέπεη λα ππάξρεη δηαθπγή πεξηζηαηηθψλ ησλ γεγελψλ, κηα πνπ απηνί κπνξεί λα επηζθέπηνληαη ζπρλφηεξα ηδηψηε ςπρίαηξν θαη λα κελ λνζειεχνληαη ζε θιηληθή, απμάλνληαο έηζη πιαζκαηηθά ην πνζνζηφ ησλ παξαηεξνχκελσλ λνζειεπφκελσλ κεηαλαζηψλ, νη νπνίνη κπνξεί λα κελ έρνπλ ην απαξαίηεην ππνζηεξηθηηθφ δίθηπν. Αληίζηνηρα κπνξεί λα ππάξρνπλ κεηαλάζηεο νη νπνίνη κπνξεί λα κελ λνζειεχηεθαλ αθξηβψο επεηδή ππάξρεη ππνζηεξηθηηθφ δίθηπν. Δπίζεο ε δηαθνξά ζηε λφεζε ηεο αζζέλεηαο αλάινγα κε ηελ εθάζηνηε θνπιηνχξα, λα απνηειεί θαζνξηζηηθφ παξάγνληα ζηελ δηακφξθσζε ηνπ πνζνζηνχ πξνζέιεπζεο ησλ αιινδαπψλ ζηα ηαηξεία θαη ηηο ππεξεζίεο βνεζείαο ηεο ρψξαο καο. 3. Μνηάδεη λα είλαη θαηαιπηηθήο ζεκαζίαο ε απνπζία ζεξαπεπηψλ πνπ λα κηινχλ ηφζν ηελ γιψζζα αιιά θαη λα έρνπλ γλψζε ησλ αλαγθαίσλ θαηά νκάδα πνιηηηζκηθψλ δηαθνξψλ, απαξαίηεησλ γηα ηελ ζπκκφξθσζε ηνπ αζζελνχο ζηε ζεξαπεία αθφκα θαη ζηε δηάγλσζε. Μνηάδεη επηηαθηηθή ε αλάγθε θαηάιιειεο εθπαίδεπζεο θαη πξνεηνηκαζίαο ησλ ιεηηνπξγψλ πγείαο φζνλ αθνξά ηε δηαπνιηηηζκηθή ηνπο επαθή κε ηνπο αιινδαπνχο αζζελείο. 56

58 Μϋροσ Δ Μεθοδολογύα Μεζνδνινγηθά ε πξνζέγγηζε ησλ εξεπλεηηθψλ εξσηεκάησλ ζα πξαγκαηνπνηεζεί ζε ηξία επίπεδα: α. κέζσ ηεο πεξηπησζηνινγηθήο κειέηεο ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο «Βαβέι», β. ηεο επεμεξγαζίαο ηεο Βάζεο Γεδνκέλσλ πνπ δηαηεξεί ην Κέληξν γηα ηα έηε 28-29, γ. κέζσ ησλ εκη-δνκεκέλσλ ζπλεληεχμεσλ κε εμππεξεηνχκελνπο ηνπ Κέληξνπ «Βαβέι». Μηα κειέηε πεξίπησζεο είλαη έλα ζπγθεθξηκέλν επηζηεκνληθφ παξάδεηγκα πνπ ζπρλά ζρεδηάδεηαη γηα λα ζθηαγξαθήζεη κηα γεληθφηεξε θαηάζηαζε (Nisbet & Watt:1984:72, ζην Cohen,2). πληζηά έλα κνλαδηθφ παξάδεηγκα πξνζψπσλ ζε πξαγκαηηθέο θαηαζηάζεηο, δίλνληαο ηε δπλαηφηεηα ζηνπο αλαγλψζηεο λα θαηαλνήζνπλ έλλνηεο πην μεθάζαξα έλαληη κηαο απιήο παξνπζίαζεο ηνπο κε αθεξεκέλεο ζεσξίεο ή αξρέο. Οη κειέηεο πεξίπησζεο κπνξνχλ λα δηεηζδχζνπλ ζε θαηαζηάζεηο κε ηξφπνπο πνπ δελ επηδέρνληαη πάληα αξηζκεηηθή αλάιπζε. Έλα δηαθξηηηθφ ζηνηρείν ησλ κειεηψλ πεξίπησζεο (ΜΠ) είλαη φηη ηα αλζξψπηλα ζπζηήκαηα ραξαθηεξίδνληαη απφ κηα ζπλνιηθφηεηα ή αθεξαηφηεηα, θαη φρη απφ κηα ραιαξή ζχλδεζε ζπζηαηηθψλ, γεγνλφο πνπ θαζηζηά αλαγθαία κηα εηο βάζνο δηεξεχλεζε. Δπηπιένλ, ηα πεξηβάιινληα είλαη κνλαδηθά θαη δπλακηθά γη απηφ νη κειέηεο πεξίπησζεο εξεπλνχλ θαη απνηππψλνπλ ηηο πεξίπινθεο, δπλακηθέο θαη εθηεηακέλεο αιιειεπηδξάζεηο γεγνλφησλ, αλζξψπηλσλ ζρέζεσλ θαη άιισλ παξακέηξσλ ζε κηα κνλαδηθή πεξίζηαζε. Οη Hitchock θαη Hughes (1995:317 ζην Cohen,2) πηζηεχνπλ πσο κηα κειέηε πεξίπησζεο έρεη αξθεηά πιενλεθηήκαηα: πιιέγεη πινχζηεο θαη γιαθπξέο πεξηγξαθέο γεγνλφησλ ζρεηηθψλ κε ηελ εθάζηνηε πεξίπησζε Παξέρεη έλα ρξνλνιφγην ησλ γεγνλφησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ππφζεζε Αλακεηγλχεη ηελ πεξηγξαθή ησλ γεγνλφησλ κε ηελ αλάιπζή ηνπο Δπηθεληξψλεηαη ζε αηνκηθά δξψληα ππνθείκελα ή ζε νκάδεο δξψλησλ ππνθεηκέλσλ θαη πξνζπαζεί λα θαηαλνήζεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν αληηιακβάλνληαη ηα γεγνλφηα Σνλίδεη ζπγθεθξηκέλα γεγνλφηα πνπ είλαη ζρεηηθά κε ηελ πεξίπησζε Δκπιέθεη άκεζα ηνλ εξεπλεηή ζην γεγνλφο ππφ κειέηε. Ο Stake (1994: ) πξνζδηνξίδεη ηξεηο βαζηθνχο ηχπνπο κειέηεο πεξίπησζεο: εζσηεξηθέο κειέηεο πεξίπησζεο (κειέηεο πνπ δηεμάγνληαη γηα λα γίλεη θαηαλνεηή ε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ππφ κειέηε), νξγαληθέο κειέηεο πεξίπησζεο (πνπ εμεηάδνπλ κηα δεδνκέλε πεξίπησζε γηα λα απνθηήζνπλ εηθφλα γηα έλα δήηεκα ή γηα κηα ζεσξία), φπσο είλαη ε ελ ιφγσ, ζπγθεληξσηηθέο κειέηεο πεξίπησζεο (νκάδεο κεκνλσκέλσλ κειεηψλ πνπ δηεμάγνληαη γηα λα απνθηήζνπλ κηα ζθαηξηθή εηθφλα). 57

59 Ο ζρεδηαζκφο κηαο ΜΠ μεθηλά κε ηελ ράξαμε ελφο εξεπλεηηθνχ πξνβιήκαηνο. Σα άιια βήκαηα είλαη ε ζπιινγή δεδνκέλσλ, ε αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ ε άληιεζε ζπκπεξαζκάησλ θαη ε ζπγγξαθή ηεο έθζεζεο ηεο ΜΠ. ιεο νη γλσζηέο κέζνδνη έξεπλαο (πνζνηηθήο θαη πνηνηηθήο) κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζε κηα ΜΠ (ζηαηηζηηθέο ηερληθέο, δεηγκαηνιεςία, ηεζη θαη απην-αλαθνξέο, εξσηεκαηνιφγηα, δνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο, παξαηήξεζε θαη αλάιπζε πεξηερνκέλνπ). Παξάιιεια απηή ε δηαδηθαζία ζα δψζεη ηε δπλαηφηεηα ζηνλ εξεπλεηή λα δεκηνπξγήζεη ηε ζεσξία, κεηά απφ ηε ζπιινγή, ηελ θαηεγνξηνπνίεζε θαη ηελ πνηνηηθή αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ (ζεκειησκέλε ζεσξία/ grounded theory). Ζ ζεσξία δειαδή δελ επηβάιιεηαη a priori ζηα δεδνκέλα, αιιά αλαδχεηαη κέζα απφ ηα γεγνλφηα θαη εμειίζζεηαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο έξεπλαο, φπσο ζεκεηψλεη ε Κπξηαδή (1998). ε απηήλ ηε πεξίπησζε ν εξεπλεηήο έρεη ηε δπλαηφηεηα λα θάλεη ζπγθξίζεηο γηα θάπνηα γεγνλφηα, θαηαζηάζεηο, λα ζπλδέεη ηα δεδνκέλα κε ηε ζεσξία θαη έρεη ην ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα λα επηρεηξεί γηα ηελ αλάδεημε γεληθφηεξσλ θαηεγνξηψλ πνπ αθνξνχλ ηε ζπγθεθξηκέλε νκάδα, πνπ πηζαλφλ λα είλαη ζπκβαηέο θαη κε άιιεο παξφκνηεο πεξηπηψζεηο (Λπδάθε,21:54-62). ζνλ αθνξά ηηο ζπλεληεχμεηο κε ηνπο εμππεξεηνχκελνπο, ε ζηξαηεγηθή πνπ αθνινπζήζεθε είλαη ην θξάηεκα ζεκεηψζεσλ ζε επαθέο πεδίνπ (πξαθηηθά ζπλεληεχμεσλ). ιεο νη ζπλεληεχμεηο δηεμήρζεθαλ ζε αηνκηθή βάζε. πγθεθξηκέλα νη ζπλεληεχμεηο ήηαλ κε δνκεκέλεο κε αλνηρηέο εξσηήζεηο (semi-structure interviews with open questions), κε θαηεπζπλφκελεο, πνπ ζηελ νπζία φπσο επηζεκαίλεη ε Λπδάθε (21: 21-22), είλαη θαηεπζπλφκελεο εθφζνλ απνζθνπνχλ ζην λα δνζνχλ απαληήζεηο ζηα εξσηήκαηα πνπ ζέηεη ν εξεπλεηήο θαη αλαδεηά ηελ απάληεζή ηνπο, ρσξίο φκσο λα ηα ζέηεη επζέσο. πγθεθξηκέλα ε επηινγή ηεο κεζφδνπ ηεο ζπλέληεπμεο αηηηνινγείηαη απφ ηε ζηηγκή πνπ ην εξεπλεηηθφ εξψηεκα εμππεξεηείηαη δηεμνδηθφηεξα κέζα απφ ηελ άληιεζε πεξαηηέξσ πιεξνθνξηψλ ζε βάζνο κέζσ ζπγθεθξηκέλσλ πεγψλ πιεξνθφξεζεο. Σα αλνηρηά ραξαθηεξηζηηθά θαη ε επέιηθηε δηάηαμε ησλ εξσηήζεσλ ηεο εκη-δνκεκέλεο ζπλέληεπμεο επηηξέπνπλ ζηνπο εξσηψκελνπο λα απνδνζνχλ ζε έλα ιεπηνκεξέζηεξν πξνζδηνξηζκφ ηεο θαηάζηαζε κε βάζε ηηο δηθέο ηνπο εκπεηξίεο θαη ηελ αλάδεημε δεηεκάησλ πνπ νη ίδηνη ζεσξνχλ ζεκαληηθά (Υσξηαλφπνπινο,23). Οη εξσηήζεηο, πελήληα πέληε (55) ζην ζχλνιν, πνπ απεηέιεζαλ ηνλ νδεγφ ηεο ζπλέληεπμεο θαηεγνξηνπνηήζεθαλ σο πξνο ην πεξηερφκελφ ηνπο ζε έληεθα (11) νκάδεο. Οη ζεκαηηθνί άμνλεο ησλ εξσηήζεσλ πνπ επηιέρζεθαλ (βι. Παξάξηεκα6 Οδεγόο πλέληεπμεο ), επέηξεςαλ ζηα ίδηα ηα ππνθείκελα λα παξνπζηάζνπλ πιεπξέο ηεο θαζεκεξηλφηεηάο ηνπο, ηηο εκπεηξίεο, ηα βηψκαηά ηνπο θαη ηηο δξάζεηο ηνπο ζηελ ειιεληθή θνηλσλία. Οη άμνλεο ησλ εξσηήζεσλ πξνέθπςαλ βαζηδφκελνη ζε κηα ζεηξά θαηεγνξηψλ έληαμεο (ζα αλαθεξζνχλ παξαθάησ). Οξηζκέλεο κεζνδνινγηθέο παξαηεξήζεηο είλαη απαξαίηεηεο ζε απηφ ην ζεκείν. Καηαξρήλ, φζνλ αθνξά ηνλ ηξφπν επηινγήο ηνπ δείγκαηνο, ε θχζε ηεο έξεπλαο θαηέζηεζε κε εθηθηή ηελ εθαξκνγή ηεο απιήο ηπραίαο δεηγκαηνιεςίαο γηα ηνλ εληνπηζκφ ησλ ζπκκεηερφλησλ. Ο θπξηφηεξνο ιφγνο ήηαλ ην γεγνλφο πσο νη εμππεξεηνχκελνη ηνπ Κέληξνπ ιφγσ ησλ πξνβιεκάησλ ςπρηθήο πγείαο πνπ αληηκεησπίδνπλ, ληψζνπλ ζπζηνιή λα εθηεζνχλ ζε ηξίην πξφζσπν πέξαλ ηνπ επηζηεκνληθνχ πξνζσπηθνχ ηνπ Κέληξνπ κε ηνπο νπνίνπο έρνπλ δνκήζεη ζρέζεηο. 58

60 Έηζη ην δείγκα καο πξνθχπηεη κεηά απφ επηθνηλσλία ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπ Κ.Ζ. κε ηνπο εμππεξεηνχκελνπο, ηε κεηαθνξά ηεο πξφζθιεζεο γηα ζπκκεηνρή ζηελ έξεπλα θαη ηελ θαηνρχξσζε ηεο ζχκθσλεο γλψκεο ησλ ίδησλ. Έηζη απφ απηή ηελ άπνςε, δε ζα κπνξνχζε ην δείγκα καο λα ζεσξεζεί αληηπξνζσπεπηηθφ ηνπ ζπλφινπ ησλ εμππεξεηνπκέλσλ ηνπ «Βαβέι». Γηα ηε ζπκκεηνρή ζηελ έξεπλα ηέζεθαλ ηα εμήο θξηηήξηα: α) νη ζπκκεηέρνληεο έπξεπε λα έρνπλ γελλεζεί ζε άιιε ρψξα εθηφο ηεο Διιάδαο, απηφ ζεκαίλεη πσο κεηαλάζηεο δεχηεξεο θαη ηξίηεο γεληάο δε ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα, β) νη ζπκκεηέρνληεο έπξεπε λα είλαη ελήιηθνη (άλσ ησλ 18 εηψλ), κε ζεβαζκφ ζην εχζξαπζην ηεο παηδηθήο ειηθίαο, γ) ε ζηνηρεηψδε γλψζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, ψζηε λα κελ πξνθχςνπλ θελά επηθνηλσλίαο. Ζ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ πνπ πξνέθπςε απφ ηηο ζπλεληεχμεηο, πξνζεγγίζηεθε κε βάζε ηελ εξκελεπηηθή αλάιπζε. Ζ εξκελεπηηθή αλάιπζε εμεηάδεη ηα δεδνκέλα δηεμνδηθά γηα λα αλαδπζνχλ θεληξηθά δεηήκαηα, ελνξάζεηο θαη ζρεκαηηζκνί πνπ πεξηγξάθνπλ θαη εξκελεχνπλ ην ππφ κειέηε θαηλφκελν. Δ1. Κριτιρια ζνταξθσ Γηα λα εμεηαζηεί ε ςπρνθνηλσληθή έληαμε ησλ εμππεξεηνχκελσλ κεηαλαζηψλ ηνπ Κέληξνπ, ζα βαζηζηνχκε ζηα δχν κνληέια πνπ παξνπζηάζηεθαλ παξαπάλσ, ην κνληέιν πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ην ηκήκα ηεο Φπρηαηξηθήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ Toronto θαη απφ ην Clarke Institute, θαη ην κνληέιν ηνπ Berry ζρεηηθά κε ηνλ επηπνιηηηζκφ. Καη ζηα δχν κνληέια θνηλφ ζεκείν απνηειεί ε έλλνηα ηεο αιιαγήο σο δηαδηθαζία θαη σο απνηέιεζκα ζε νκαδηθφ θαη αηνκηθφ επίπεδν (δηδηάζηαηε δηαδηθαζία). Καη ηα δχν κνληέια εζηηάδνπλ ζηα αηνκηθά ραξαθηεξηζηηθά, ζηνπο παξάγνληεο θηλδχλνπ θαη ζηα θνηλσληθά εθφδηα ηνπ κεηαλάζηε. ην κνληέιν ηνπ Berry, κνληέιν πνπ δελ είλαη ηφζν γεληθφ φζν ην πξψην, ε εζηίαζε βξίζθεηαη ζηηο ελδνςπρηθέο δηαδηθαζίεο, νη νπνίεο πεξηιακβάλνπλ ηηο ζπλαηζζεκαηηθέο ζπκπεξηθνξηθέο θαη γλσζηηθέο αιιαγέο ζε ζέκαηα αμηψλ, ζηάζεσλ, ηαπηφηεηαο, κέζα απφ ηελ επηινγή ζπγθεθξηκέλεο ζηξαηεγηθήο επηπνιηηηζκνχ. Με βάζε φκσο ηνπο πεξηνξηζκνχο πνπ επηβάιιεη ε ίδηα ε βάζε δεδνκέλσλ ηνπ Κέληξνπ, δελ είλαη δπλαηφ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ πιήξσο ηα παξαπάλσ κνληέια ζρεηηθά κε ηνπο παξάγνληεο θηλδχλνπ, ηνπο πξνζηαηεπηηθνχο παξάγνληεο θαη ηελ ςπρηθή πγεία ηνπ κεηαλάζηε, γη απηφ έπξεπε λα νξηζηνχλ θάπνηεο θαηεγνξίεο έληαμεο πνπ ζπκπιεξψλνπλ θαη επεθηείλνπλ ηα παξαπάλσ κνληέια, ψζηε απηέο λα γίλνπλ ν νδεγφο ηεο εξεπλεηηθήο πξνζέγγηζεο. Ζ ιίζηα απηή ησλ Κξηηεξίσλ Έληαμεο, βαζίζηεθε ζηελ κειέηε ηνπ Παξζάλνγινπ (ΗΜΔΠΟ,27), ε νπνία εκπινπηίζηεθε θαη πξνζαξκφζηεθε θαηάιιεια ζηνλ παξαπάλσ ζθνπφ ηνπ εξεπλεηηθνχ καο επηρεηξήκαηνο. Οη θαηεγνξίεο αλαθέξνληαη ζε δηαθνξεηηθέο πιεπξέο ηεο έληαμεο, πεξηιακβαλνκέλνπ απηή ηεο ρσξηθήο, ηεο νηθνλνκηθήο, ηεο θνηλσληθήο, ηεο πνιηηηθήο, ηεο λνκηθήο θαη ηεο ςπρνινγηθήο. θνπφο ινηπφλ ήηαλ λα αλαδεηεζνχλ ζηα δηαζέζηκα ζηνηρεία θάπνηα απφ ηα θξηηήξηα ψζηε λα κπνξέζνπκε λα απνθνκίζνπκε κηα εηθφλα ηεο έληαμεο ησλ εμππεξεηνχκελσλ κεηαλαζηψλ ηνπ 59

61 Κέληξνπ, ρσξίο θπζηθά λα μερλάλε ηνπο παξάγνληεο έληαμεο 9 παξαπάλσ. πνπ αλαθέξζεθαλ Κριτήρια ένταξης Εκπαίδεσζη, καηάρηιζη Οικονομική Δραζηηριόηηηα Πρόσβαση και ολοκλήρωση των σπουδών Αναγνώριση προσόντων Εργασία σε συναφές εργασιακό τομέα υνδυασμός προσόντων και απασχόλησης υμμετοχή σε προγράμματα κατάρτισης Χωρικές διαζηάζεις και ζηέγαζη Εύρεση εργασίας(πώς) Ανεργία Κινητικότητα στην Απασχόληση Εισόδημα Αυτοαπασχόληση Επιχειρήσεις- Προγράμματα επιδότησης Σόπος διαμονής Οικιστικός διαχωρισμός Κινητικότητα στο χώρο Πρόσβαση στη στεγαστική πολιτική Στέζεις με ηη διοίκηζη Οικογένεια και ζσγγένεια Πολιηικά Κοινωνικά Πρόσβαση σε κοινωνικές Τπηρεσίες Μικτοί γάμοι Οικογενειακή συνένωση υμμετοχή σε συνδικάτα και επαγγελματικές ενώσεις υμμετοχή σε διάφορες οργανώσεις υμμετοχή σε πολιτικά κόμματα Ρατσιστικές συμπεριφορές Ρατσιστικά εγκλήματα Εγκληματικότητα Εκμάθηση της γλώσσας 9 Έγηλε αλαθνξά ζην Κεθάιαην Γ3. 6

62 Νομικά Ελεύθερος τρόνος 1 Υγεία Χρόνος παραμονής Δικαίωμα διαμονής και διάρκεια Δικαίωμα συμμετοχής στην αγορά εργασίας και ασφάλιση Απόκτηση υπηκοότητας χέσεις με Έλληνες χέσεις με ομοπάτριους Διατήρηση συνηθειών της πατρίδας Εκκλησιασμός Νοσηρότητα Ατυχήματα Πρόσβαση σε ιατρικές και νοσοκομειακές υπηρεσίες Διάρκεια παραμονής στην Ελλάδα Με βάζε ηελ αλαζθφπεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο θαη ιακβάλνληαο ππφςηλ ηα ζεσξεηηθά θαη εκπεηξηθά δεδνκέλα γηα ηε έληαμε θαη ηελ ςπρηθή πγεία ησλ κεηαλαζηψλ νξηζκέλα εξσηήκαηα πνπ κπνξνχλ λα δηαηππσζνχλ έρνπλ σο εμήο: Δίλαη νη πεξηζζφηεξνη κεηαλάζηεο κε πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο ειηθησκέλνη ή ζρεηηθά λεφηεξνη, είλαη νη πεξηζζφηεξνη άλδξεο ή γπλαίθεο, απφ πνηα ρψξα πξνέξρνληαη νη πεξηζζφηεξνη, πνηα ε θαηάζηαζε ηεο ςπρηθήο ηνπο πγείαο, πνηέο νη ζπρλφηεξεο θιηληθέο δηαγλψζεηο ηνπο, ηί άιια πξνβιήκαηα- πέξαλ ηνπ θιηληθνχαληηκεησπίδνπλ, είλαη ε παξακνλή ηνπο ζηελ Διιάδα λφκηκε ή παξακέλνπλ ρσξίο λνκηκνπνηεηηθά έγγξαθα, είλαη ηθαλνπνηεηηθφ ην επίπεδν γλψζεο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο ψζηε λα ηνπο εμαζθαιίδεη ηθαλνπνηεηηθή επηθνηλσλία κε ηελ επξχηεξε θνηλσλία ηεο ρψξαο ππνδνρήο; Σα εξσηήκαηα απηά ζε γεληθέο γξακκέο κπνξνχλ λα ειεγρζνχλ απφ ηα ζηνηρεία ηεο βάζεο δεδνκέλσλ πνπ θξαηά ην θέληξν Βαβέι. Γηα λα εμεηάζνπκε πεξαηηέξσ ηελ ςπρνθνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα ησλ ππνθεηκέλσλ ηεο κεηαλάζηεπζεο - εμππεξεηνχκελνη ηνπ Κέληξνπ, θαη γηα ηελ εηο βάζνο κειέηε ηεο εμαξηεκέλεο κεηαβιεηήο καο, ζα πξέπεη λα ζπλνδεχζνπκε ηηο πεξηγξαθηθέο πηλαθνπνηήζεηο θαη ηηο θάπνηεο δηαζηαπξψζεηο ησλ κεηαβιεηψλ ηεο εθ ησλ πξαγκάησλ πεξηνξηζκέλεο βάζεο δεδνκέλσλ ηνπ Κέληξνπ, κε κηα πνηνηηθή πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο. Έηζη ζην πνηνηηθφ κέξνο ηεο εξγαζίαο ζα κπνξνχζαλ λα δηεξεπλεζνχλ ηα εμήο: - Καηά πφζνλ ε κε αλαγλψξηζε ησλ ηππηθψλ εθπαηδεπηηθψλ πξνζφλησλ ησλ κεηαλαζηψλ ζρεηίδεηαη κε ηελ θνηλσληθή ηνπο έληαμε; - Καηά πφζνλ ε κε αλαγλψξηζε ησλ επαγγεικαηηθψλ ηνπο πξνζφλησλ (πνπ δειψλνπλ φηη είραλ ζηε ρψξα ηνπο) ηνπο εκπνδίδεη λα έρνπλ 1 Ζ έλλνηα ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ κέζα απφ ηνλ νξηζκφ ηνπ Νηπκαλδληηέ: ην ζχλνιν δξαζηεξηνηήησλ ζηηο νπνίεο ην άηνκν κπνξεί λα επηδνζεί κε ηε ζέιεζή ηνπ, είηε λα αλαπαπζεί είηε γηα λα δηαζθεδάζεη είηε γηα λα αλαπηχμεη ηελ ελεκέξσζή ηνπ ή ηελ αληδηνηειή ή ηελ ειεχζεξε δεκηνπξγηθή ηνπ ηθαλφηεηα, αθνχ πξψηα απαιιαγεί απφ ηηο επαγγεικαηηθέο, ηηο νηθνγελεηαθέο, ηηο θνηλσληθέο ηνπ ππνρξεψζεηο (Κορωναίου:1996). 61

63 πξφζβαζε ζε «θαιέο ζέζεηο απαζρφιεζεο» (κε θαιέο ακνηβέο, δπλαηφηεηεο εμέιημεο θιπ); - Καηά πφζνλ ε λνκηκνπνηεκέλε ή ε παξάλνκε παξακνλή ηνπο ζηελ Διιάδα ζρεηίδεηαη κε ηελ θνηλσληθή ηνπο έληαμε; χκθσλα κε ηνπο Ward&Kennedy (1999), ε πξνζσξηλφηεηα ηεο παξακνλήο ζπλδέεηαη κε απμεκέλεο δπζθνιίεο πξνζαξκνγήο ζπγθξηηηθά κε ηηο κεηαθηλήζεηο πνπ έρνπλ καθξνπξφζεζκν πξνζαλαηνιηζκφ. - Καηά πφζνλ ε λνκηκνπνηεκέλε ή ε παξάλνκε παξακνλή ηνπο ζηελ Διιάδα ζρεηίδεηαη κε ηελ άκεζε πξφζβαζε θαη εμππεξέηεζή ηνπο ζε θνηλσληθέο ππεξεζίεο θαη ππεξεζίεο πγείαο; - Καηά πφζνλ ε ελδερφκελε καθξνρξφληα αλεξγία, ε κε ηθαλνπνηεηηθή επαγγεικαηηθή θαηάζηαζε ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ηνπο θαη ηελ ςπρηθή ηνπο πγεία; χκθσλα κε πνξίζκαηα εξεπλψλ απνδεηθλχεηαη ζπζρέηηζε κεηαμχ πνιιψλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ θαη ηεο εκπεηξίαο ηεο θηψρεηαο θαη ηεο αλεξγίαο, ηελ έιιεηςε πιηθψλ αγαζψλ (Weich θαη ζπλ, 1998 α, 1999β). - Καηά πφζνλ ε παξακνλή ηνπο ζην λέν ηφπν εγθαηάζηαζεο επεξεάδεη ηελ αμηνπνίεζε ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ηνπο; Με ηελ κεηαλάζηεπζε, φπσο αλαθέξεη ε Πεηξάθνπ θα. (26), κεηαβάιινληαη κηα ζεηξά πηπρψλ ηεο θνηλσληθήο δσήο φπσο έζηκα, ηειεηέο, θνηλσληθνί ζεζκνί, αμίεο, λφκνη θαη γιψζζα, πξνθαιψληαο, απηφ πνπ απνθαιείηαη, «πνιηηηζκηθφ θινληζκφ», γεγνλφο πνπ ππνδειψλεη ηηο δπζθνιίεο ηεο κεηάβαζεο απφ ηελ θνηλσλία πξνέιεπζεο θαη ηελ πξνζπάζεηα πξνζαξκνγήο ζηε λέα θνηλσλία ππνδνρήο. - Καηά πφζνλ ε κεηαλαζηεπηηθή ηνπο ηδηφηεηά πεξηνξίδεη ηελ πξφζβαζή ηνπο ζηε ζηεγαζηηθή πνιηηηθή θαη ζηελ θηλεηηθφηεηά ηνπο ζην ρψξν, φπσο γηα παξάδεηγκα ν Φεκκέλνο (21) αλαθέξεη γηα θνηλσληθή πεξηζσξηνπνίεζε ησλ αιινδαπψλ θαη γηα ζηαδηαθή γθεηνπνίεζε ησλ πεξηνρψλ θνληά ζην θέληξν ηεο Αζήλαο. Δπίζεο πνξίζκαηα εξεπλψλ αλαδεηθλχνπλ ηε ζπζρέηηζε πξνβιεκάησλ ζηέγαζεο θαη ειιηπνχο θνηλσληθήο ππνζηήξημεο κε ςπρνινγηθέο ελνριήζεηο (Smith θαη ζπλ., 1993) θαζψο θαη ηεο αξλεηηθήο επίδξαζεο ηεο θαθήο πνηφηεηαο θαηνηθίαο ζηελ ςπρηθή πγεία (Hopton θαη ζπλ, 1996). - Καηά πφζνλ ε ελδερφκελε μελνθνβία θαη ν ξαηζηζκφο πνπ δηαθαηέρεη ηελ ρψξα ππνδνρήο ζρεηίδεηαη κε αηζζήκαηα απφζπξζεο θαη ςπρνθνηλσληθήο κεηνλεμίαο; χκθσλα κε ηνλ Μπνπθίδε (1999), νη ξαηζηζηηθέο ζπκπεξηθνξέο νδεγνχλ ζε δηαηαξαρή ηεο ςπρηθήο ηζνξξνπίαο. - Καηά πφζνλ ε πνηφηεηα ησλ νηθνγελεηαθψλ ηνπο ζρέζεσλ ζρεηίδεηαη κε ηελ αλάπηπμε αηζζεκάησλ απφζπξζεο θαη ςπρνθνηλσληθήο κεηνλεμίαο; χκθσλα κε ηε βηβιηνγξαθία (Bngi, Frank θ.α.,22) νη άζρεκεο 62

64 νηθνγελεηαθέο ζρέζεηο ιεηηνπξγνχλ σο παξάγνληαο θηλδχλνπ εκθάληζεο ςπρηθήο δηαηαξαρήο. - Καηά πφζνλ ε γλψζε ηεο ειιεληθήο γιψζζα θαη ε ηθαλφηεηα ηνπο γηα επηθνηλσλία, ζρεηίδεηαη κε ηελ θνηλσληθή ηνπο έληαμε; - Καηά πφζνλ ε κεηαλαζηεπηηθή ηνπο ηδηφηεηα ζρεηίδεηαη κε ηε ζπκκεηνρή ζε ζπλδηθάηα, επαγγεικαηηθέο ελψζεηο, θαη ζε πνιηηηθά θφκκαηα; - Καηά πφζνλ ε κεηαλαζηεπηηθή ηνπο ηδηφηεηα ζρεηίδεηαη κε ηελ πξφζβαζή ηνπο ζηελ επηκφξθσζε - εθπαίδεπζε; - Καηά πφζνλ ν ρξφλνο παξακνλήο ηνπο ζηελ Διιάδα ζρεηίδεηαη κε ηελ θνηλσληθή ηνπο έληαμε; Ζ Έκθε-Πνπινπνχινπ (27α) αλαθέξεη πσο θαιχηεξα ελζσκαησκέλνη είλαη νη παιηφηεξνη εγθαηεζηεκέλνη κεηαλάζηεο ζε ζχγθξηζε κε ηνπο πξφζθαηνπο. Δπίζεο ε έξεπλα ζηελ Αηηηθή ην (ΗΝΔ/ΓΔΔ) έδεημε πσο ν ρξφλνο παξακνλήο ζηελ Διιάδα επεξεάδεη ζεηηθά ηελ πξνζαξκνγή ζηελ ειιεληθή θνηλσλία ηνπο δχν απφ ηνπο ηξεηο κεηαλάζηεο 11. ε παξφκνηα ζπκπεξάζκαηα θαηέιεμε θαη ε έξεπλα ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαιίαο (22), θαζψο ππνζηεξίδεη πσο φζν πην πξφζθαηε είλαη ε εγθαηάζηαζε ζηελ πεξηνρή ηφζν πην αζηαζείο, εχζξαπζηεο θαη πξνβιεκαηηθέο είλαη νη ζπλζήθεο δηαβίσζεο, κε ηνπο κεηαλάζηεο λα ζπλαγσλίδνληαη ηνπο κεηνλνηηθνχο ζηηο θαηψηεξεο ζέζεηο ζε φιεο ηηο θνηλσληθέο δνκέο ηεο πεξηνρήο. Σα παξαπάλσ ζηνηρεία θαηά έλα κεγάιν βαζκφ γηα λα εξεπλεζνχλ ζε βάζνο, ρξεηάδεηαη λα πξνζεγγηζηνχλ κε πνηνηηθή έξεπλα. Ζ πνηνηηθή έξεπλα ζεσξείηαη θαηαιιειφηεξε αλαθνξηθά κε ηε ζπγθέληξσζε πιεξνθνξηψλ θαη ζηνηρείσλ ηεο «θαζεκεξηλφηεηαο» ησλ αλζξψπσλ. Ζ δηεμαγσγή εηο βάζνο ζπλεληεχμεσλ βαζηζκέλεο ζε εκη-δνκεκέλεο εξσηήζεηο κε ηα ίδηα ηα πξφζσπα ηεο κεηαλάζηεπζεο ζα επηηξέςεη ηε ζπγθέληξσζε πξαγκαηνινγηθνχ πιηθνχ, ζα θαηαγξάςεη ηε «θσλή» ηνπ ππνθεηκέλνπ θαη ηηο εθθξάζεηο ηνπ, ζα δψζεη ηε δπλαηφηεηα ζηνλ εξεπλεηή λα εκβαζχλεη θαη λα ζηνρεχζεη ζην ηη ζεκαίλεη γηα ηα ππνθείκελα ε εκπεηξία γηα ηελ νπνία κηινχλ. χκθσλα κε ηελ Κπξηαδή ε ζπλέληεπμε ζε βάζνο αθνξά έλα ζχλνιν γεληθψλ εξσηήζεσλ ζε ζέκαηα πνπ ν εξεπλεηήο έρεη πξνθαζνξίζεη, αιιά ηα νπνία δελ ηα ζέηεη κε ζπγθεθξηκέλε ζεηξά, θαη ηνλ «πξσηαγσληζηηθφ» ξφιν ηνλ θαηέρεη ν εξσηψκελνο, κε ηελ παξνπζία ηνπ εξεπλεηή σο βνεζεηηθή θαη δηαθξηηηθά θαζνδεγεηηθή (Κπξηαδή, 1998: 122). 11 επεξεάδεη ζεηηθά : 65%, επεξεάδεη νπδέηεξα :24%, επεξεάδεη αξλεηηθά :1. 63

65 Μϋροσ Ε Κϋντρο Ημϋρασ «Βαβϋλ» Ε1. Κοινωνικι Οικονομία Ζ Κνηλσληθή Οηθνλνκία ή "Σξίηνο Σνκέαο" ηεο νηθνλνκίαο είλαη ν ηνκέαο πνπ θαιχπηεη ηελ πεξηνρή κεηαμχ ηνπ ηδησηηθνχ θαη ηνπ δεκφζηνπ (θξαηηθνχ) ηνκέα. Ο "Σξίηνο Σνκέαο" αλαπηχζζεηαη θαιχπηνληαο αλάγθεο, πνπ δελ εκθαλίδνπλ ηζρπξφ θίλεηξν θεξδνθνξίαο γηα ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα, νχηε έρνπλ παξαδνζηαθά ζπκπεξηιεθζεί ζηνλ δεκφζην (θξαηηθφ) ηνκέα. Με ηελ έλλνηα απηή απνηειεί ηελ έθθξαζε, δξαζηεξηνπνίεζε θαη νξγάλσζε ηεο "Κνηλσλίαο ησλ Πνιηηψλ". ηα κέζα ηνπ 19νπ αηψλα εκθαλίδνληαη νη πξψηεο νξγαλψζεηο θνηλσληθήο νηθνλνκίαο ζηηο αλαπηπγκέλεο νηθνλνκηθά ρψξεο κε ηελ κνξθή ζπλεηαηξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ, αιιεινβνεζεηηθψλ θνξέσλ, κε θεξδνζθνπηθψλ ελψζεσλ θαη ζπιινγηθψλ επηρεηξήζεσλ, νη νπνίεο ιεηηνπξγνχλ κε ηε λνκηθή κνξθή ηνπ ζπλεηαηξηζκνχ ή ηεο αζηηθήο κε θεξδνζθνπηθήο εηαηξίαο. Ζ Κνηλσλία ησλ Πνιηηψλ εκθαλίδεηαη λα εθηείλεηαη ζηoλ πιαηχ ρψξν πνπ απιψλεηαη αλάκεζα ζην λνηθνθπξηφ απφ ηε κηα, θαη ην θξάηνο απφ ηελ άιιε, εκπεξηέρνληαο νπζηαζηηθά έλα επξχ θάζκα θνηλσληθψλ ζπζζσκαηψζεσλ θαη δεκφζησλ δξαζηεξηνηήησλ (Μνπδέιεο,1999). ηελ Κνηλσλία ησλ Πνιηηψλ πεξηιακβάλνληαη φρη κφλν νη ηππηθνί, θιαζζηθνί ζπιινγηθνί θνξείο, αιιά αλαθέξεηαη ζην πεδίν ηεο κε-επηβαιιφκελεο ζπιινγηθήο δξάζεο πνπ πξνθχπηεη απφ θνηλά ζπκθέξνληα, ζθνπνχο θαη αμίεο. Θεσξεηηθά, νη ζεζκηθέο ηεο κνξθέο είλαη μέρσξεο απφ απηέο ηνπ θξάηνπο, ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηεο αγνξάο ελψ πξαθηηθά, ηα φξηα κεηαμχ ηνπ θξάηνπο, ηεο θνηλσλίαο πνιηηψλ, ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηεο αγνξάο είλαη ζπρλά πνιχπινθα, ζνιά θαη ππφ δηαπξαγκάηεπζε. Δπηπιένλ ε Κνηλσλία Πνιηηψλ πεξηιακβάλεη θαη νηθίεο ζπιινγηθέο ζπκπεξηθνξέο, φζν θαη θνξείο θαη εθδειψζεηο πνπ δελ είλαη θαζφινπ ηππηθέο θαη εμ αηηίαο απηήο ηεο ηδηφηεηαο δελ είλαη δπλαηφλ λα θαηαγξαθνχλ ζπζηεκαηηθά θαη λα κειεηεζνχλ. Πεξηιακβάλνληαη εδψ νη κηθξέο νκάδεο πξσηνβνπιίαο πνιηηψλ, νη πεξηνδηθέο ζπδεηήζεηο θαη ζπλαληήζεηο ζε θιεηζηνχο ή ππαίζξηνπο ρψξνπο, νη άηππεο ζπζζσκαηψζεηο ζηα θαθελεία, ζηηο πιαηείεο, ζηα γήπεδα, θιπ. Πεξηιακβάλνληαη επίζεο ελέξγεηεο πνπ αθνξνχλ ηε ξνή πιεξνθνξηψλ θαη ηδεψλ, πνπ δελ πεξηβάιινληαη κε θάπνην λνκηθφ έλδπκα, νχηε είλαη εκπνξεπκαηνπνηεκέλεο, αιιά ζπληεινχλ αλεπίζεκα ζηελ αλάιεςε πξσηνβνπιηψλ ζπκκεηνρήο, πξνζθνξάο θαη θηλεηνπνίεζεο ζε δεκφζην ρψξν πξνο επίηεπμεο θάπνηαο δεκφζηαο σθέιεηαο (σηεξφπνπινο, 24). χκθσλα κε ηνλ σηεξφπνπιν (24) θνηλσληθέο νξγαλψζεηο θαη θνηλσληθέο ελέξγεηεο ή δξάζεηο πεξηιακβάλνληαη εηδηθά ζηελ θνηλσλία πνιηηψλ εθφζνλ: α. έρνπλ θάπνηα ζπιινγηθφηεηα, β. εθδειψλνληαη ζε δεκφζην ρψξν, γ. είλαη εζεινληηθέο θαη φρη ππνρξεσηηθέο ή θαηαλαγθαζηηθέο, δ. δε ζπλδένληαη κε θνξείο πνπ αζθνχλ θξαηηθή εμνπζία, ε. επηθαινχληαη ηελ παξαγσγή θάπνηαο κνξθήο δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο, ζη. απνζθνπνχλ ζην λα επηηχρνπλ θάπνηα 64

66 δεκφζηα σθέιεηα θαη δελ επηδηψθνπλ, ηνπιάρηζηνλ επζέσο ην ηδησηηθφ (εκπνξηθφ ή επηρεηξεκαηηθφ) θέξδνο. Ζ Κνηλσληθή Οηθνλνκία βαζίδεηαη, επηγξακκαηηθά, ζηηο αθφινπζεο αξρέο (Σδηφια,26): 1.Ο άλζξσπνο πξνεγείηαη ηνπ θεθαιαίνπ. Σν θέξδνο δελ είλαη απηνζθνπφο, αιιά κέζν γηα ηελ εμππεξέηεζε ηνπ αλζξψπνπ. 2.Σα ζρήκαηά ηεο (νξγαληζκνί, επηρεηξήζεηο, ηακεία, παξαγσγηθέο ελψζεηο) αληηπξνζσπεχνπλ κηα λέα ινγηθή επηρεηξεκαηηθφηεηαο, θνηλσληθά πξνζαλαηνιηζκέλεο. Ο θνηλνηηθφο ραξαθηήξαο ησλ επηρεηξήζεσλ είλαη ην δηαθξηηφ ηνπο ζηνηρείν θαη ε ηζρπξή βάζε αλάπηπμήο ηνπο. 3.Ζ αιιειεγγχε κεηαμχ ησλ κειψλ εληφο ησλ επηρεηξεκαηηθψλ ζρεκάησλ θαη ε αιιεινυπνζηήξημε κεηαμχ ησλ νξγαλψζεσλ ηεο θνηλσληθήο νηθνλνκίαο ζ' έλα επξχ αλαπηπζζφκελν δίθηπν είλαη ε θηλεηήξηα δχλακε. 4. Οη απνθάζεηο ζηα πιαίζηα ησλ επηρεηξήζεσλ θνηλσληθήο νηθνλνκίαο ιακβάλνληαη κε βάζε ηελ δεκνθξαηηθή αξρή: «έλα άηνκν - κία ςήθνο», θη φρη κε κεξίδηα. Ζ εζσηεξηθή ιεηηνπξγία ηνπο ζηεξίδεηαη ζηε ζπκκεηνρηθή δεκνθξαηία. ηνηρεία, πνπ ππνδειψλνπλ φηη φινη νη άλζξσπνη είλαη ίζνη θαη νη ζπκκεηέρνληεο ηζνδχλακνη, ρσξίο δηαθνξέο θαη δηαθξίζεηο. Οη Με Κπβεξλεηηθέο Οξγαλψζεηο (Μ.Κ.Ο.), αλ θαη δελ πξέπεη λα αληηκεησπίδνληαη σο ν κνλαδηθφο εθθξαζηήο ηεο Κνηλσλίαο ησλ Πνιηηψλ, ζεσξνχληαη ελ ηνχηνηο φηη απνηεινχλ ηελ πην ραξαθηεξηζηηθή ηεο έθθξαζε. χκθσλα κε ηνπο Gordenker & Weiss (εκίηε, 22) κηα νξγάλσζε είλαη κε θπβεξλεηηθή εθφζνλ: 1. είλαη ηδησηηθή, δειαδή απηφλνκε απφ ην θξάηνο, 2. έρεη κηα ζεζκηθή νληφηεηα- επνκέλσο έρεη κηα ζηαζεξή νξγάλσζε θαη δηάξθεηα, 3. δηαλέκεη ηα θέξδε ηεο απνθιεηζηηθά γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζθνπψλ ηεο νξγάλσζεο, 4. πξνζδηνξίδεη ε ίδηα ηνπο θαλφλεο ιεηηνπξγίαο ηεο, δειαδή είλαη δηνηθεηηθά αλεμάξηεηε απφ ηνπο άιινπο θνξείο, 5. αληηπξνζσπεχεη θνηλσληθέο νκάδεο, νη νπνίεο δξαζηεξηνπνηνχληαη κε ηε δηθή ηνπο βνχιεζε γηα ηελ νξγάλσζε βνήζεηαο έλαληη ηξίησλ ή ηελ πξνψζεζε νξηζκέλσλ γεληθψλ αξρψλ. Σα επίπεδα πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη νη Μ.Κ.Ο. αθνξνχλ ηε «βάζε», δειαδή ηα αληηθεηκεληθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ απνθιεηζκέλσλ θνηλσληθψλ θαηεγνξηψλ. Θα πξέπεη λα δηεπθξηληζηεί πσο ζηφρνο δελ είλαη νη θπζηνγλσκηζηηθέο ηδηαηηεξφηεηεο πνπ αθνξνχλ ην πεδίν ηεο θπζηθήο δηαθνξεηηθφηεηαο (νκνθπινθηιία, θπιή, θιπ.), αιιά νη δξάζεηο έρνπλ σο ζθνπφ επίθηεηα θαη θνηλσληθν-νηθνλνκηθψο πξνζδηνξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά (θηψρεηα, αλεξγία, εθπαίδεπζε, θιπ.). Οη δξάζεηο, πνπ θαηεπζχλνληαη ζηε βάζε απηή ζπλεηζθέξνπλ ψζηε λα αλαδεηρζεί ην παξάινγν ηνπ ζηεξεφηππνπ, δειαδή «πνιεκψληαο» ην ζηεξεφηππν, αίξεη ηα «λνεηηθά θξάγκαηα» πνπ αλαπαξάγνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο βάζεο. Έρεη επηρεηξεζεί ε δηάθξηζε ησλ κε θπβεξλεηηθψλ νξγαλψζεσλ ζε απηέο πνπ παξέρνπλ ζηα κέιε ηνπο ή ζε ηξίηνπο θνηλσληθέο ππεξεζίεο ή άιια είδε ππνζηήξημεο, θαη ζηηο νξγαλψζεηο εθείλεο πνπ πξνβάιινπλ θαη ππνζηεξίδνπλ έλα ζθνπφ ή κηα θνηλσληθή νκάδα (π.ρ. κεηαλάζηεο) κε ζηφρν ηελ άζθεζε πίεζεο γηα ηε κεηαβνιή ησλ πθηζηάκελσλ δεκνζίσλ πνιηηηθψλ θαη ηνλ επεξεαζκφ ηεο θνηλήο γλψκεο (Αλζφπνπινο,2). 65

67 Άμην λα ζεκεησζεί είλαη ην γεγνλφο απηφ ηεο αικαηψδεο αχμεζεο ηνπ αξηζκνχ ησλ Μ.Κ.Ο. ηα ηειεπηαία ρξφληα ζε δηεζλέο θαη ειιεληθφ επίπεδν. Ο πνιιαπιαζηαζκφο ηνπ αξηζκνχ ησλ εζεινληηθψλ νξγαλψζεσλ αιιά θαη ε αλαβάζκηζε ηνπ πνιηηηθνχ ηνπο ξφινπ, ηδηαίηεξα ζηηο δεθαεηίεο ηνπ 198 θαη 199, ζπλαξηάηαη κε ηηο παξαθάησ εμειίμεηο (εκίηε, 22): 1. ηελ ππνρψξεζε ηνπ θξάηνπο σο θπξίαξρνπ παξάγνληα πξνζθνξάο θνηλσληθψλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ, 2. ηε ζηαδηαθή παξαθκή ησλ λέσλ θνηλσληθψλ θηλεκάησλ, 3. ηελ εληακέλε δηαδηθαζία παγθνζκηνπνίεζεο θαη ηελ άκβιπλζε ηεο απηνλνκίαο ηνπ έζλνπο-θξάηνπο ζην δηεζλέο πεξηβάιινλ, 4. ηελ θξίζε ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ θαη ηεο θάκςεο ηεο ελεξγνχο πνιηηηθήο ζπκκεηνρήο ησλ νπαδψλ δηακέζνπ ησλ κεραληζκψλ ηνπο, Πνιιέο Μ.Κ.Ο. είλαη κηθξέο κε ηνπηθή δξάζε, κε ειάρηζηα κέιε θαη εηήζηνπο πξνυπνινγηζκνχο, άιιεο πάιη είλαη πνιχπινθνη νξγαληζκνί, κε δηεζλή δξάζε πνπ απαζρνινχλ ρηιηάδεο ππαιιήινπο θαη δηαζέηνπλ πξνυπνινγηζκνχο εθαηνληάδσλ εθαηνκκπξίσλ επξψ. Φαίλεηαη επίζεο πσο νη Μ.Κ.Ο. πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη εληφο ησλ ζπλφξσλ ελφο θξάηνπο είλαη αξηζκεηηθά πνιχ πεξηζζφηεξεο απφ ηηο δηεζλείο. Βαζηθή παξάκεηξνο ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ Μ.Κ.Ο. αιιά θαη ηδενινγηθφ ζηήξηγκα ηεο θνηλσλίαο ησλ πνιηηψλ απνηειεί ν εζεινληηζκφο. Πξνζδηνξίδνπκε ηνλ εζεινληηζκφ σο «ηελ νξγαλσκέλε πξνζθνξά ππεξεζηψλ ζην θνηλσληθφ ζχλνιν ρσξίο ηελ απαίηεζε αληαιιάγκαηνο». χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ ηνπ ΟΖΔ(25) εζεινληηθή νλνκάδεηαη «θάζε δξάζε πνπ πιεξεί θαη ηα ηξία αθφινπζα θξηηήξηα: α. αλαιακβάλεηαη κε ειεχζεξε βνχιεζε ρσξίο εμαλαγθαζκνχο, β. αλαιακβάλεηαη γηα ιφγνπο πέξαλ ηνπ νηθνλνκηθνχ θέξδνπο θαη γ. αλαιακβάλεηαη πξνο φθεινο ηεο θνηλφηεηαο θαζψο θαη ηνπ εζεινληή». Ε2. Τι είναι τα Κζντρα Ημζρασ χκθσλα κε ην Ν. 2716/99, ην Κέληξν Ζκέξαο είλαη κηα δνκή ησλ Τπεξεζηψλ Φπρηθήο Τγείαο ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο πνπ εληάζζεηαη ζηα πιαίζηα ηεο Κνηλνηηθήο Φπρηαηξηθήο. θνπφο ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο είλαη ε παξακνλή ζηελ θνηλφηεηα ηνπ αηφκνπ πνπ σθειείηαη ησλ ππεξεζηψλ ηνπ, ε απνηξνπή ηεο θνηλσληθήο απνκφλσζεο θαη πεξηζσξηνπνίεζήο ηνπ, ε βειηίσζε εθείλσλ ησλ δεμηνηήησλ θαη ηθαλνηήησλ πνπ επηηξέπνπλ ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε θαη ηελ αχμεζε ηεο δηαπξαγκαηεπηηθήο/ δηεθδηθεηηθήο ηνπ ηθαλφηεηαο, ψζηε λα αζθεί ηα δηθαηψκαηά ηνπ σο πνιίηεο. ηνρεχεη ζηελ επαλέληαμε θαη απνθαηάζηαζε αηφκσλ κε ςπρηθά πξνβιήκαηα ζην θνηλσληθφ ζχλνιν. Σν Κέληξν Ζκέξαο απνηειεί, ζα ιέγακε, κηα κεηαβαηηθή εκη-ζηεγαζηηθή δνκή θαζψο παξέρεη ςπρνθνηλσληθή ζηήξημε θαη ζπκβνπιεπηηθή ζε άηνκα κε ςπρνθνηλσληθά πξνβιήκαηα ζε αηνκηθφ ή θαη νκαδηθφ επίπεδν, ηα νπνία έρνπλ αλάγθε ππνζηήξημεο ηφζν γηα λα απνθεπρζεί ν ηδξπκαηηζκφο ηνπο, φζν θαη γηα λα βειηησζεί ε πνηφηεηα δσήο ηνπο. Σν Κέληξν Ζκέξαο επηδηψθεη ηελ επίηεπμε ηνπ ζθνπνχ ηνπ κέζα απφ ηελ ελεξγνπνίεζε θαηάιιεισλ παξεκβάζεσλ ζε αηνκηθφ, νκαδηθφ θαη ζπιινγηθφ 66

68 θνηλσληθφ επίπεδν, ζε ζπλεξγαζία κε άιιεο κνλάδεο ςπρηθήο πγείαο ηνπ Σνκέα Φπρηθήο Τγείαο ζηνλ νπνίν αλήθεη θαη κε ηηο νπνίεο ιεηηνπξγεί ζε δίθηπν. Σν Κέληξν Ζκέξαο απεπζχλεηαη ζε: Παηδηά, εθήβνπο, ελήιηθεο θαη ειηθησκέλνπο κε ςπρηθέο δηαηαξαρέο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ δηαηαξαρψλ ηνπ θάζκαηνο ηνπ απηηζκνχ θαη ησλ αλνηψλ, λνεηηθή πζηέξεζε θαη δεπηεξνγελείο ςπρηθέο δηαηαξαρέο, πξνβιήκαηα ζσκαηηθήο πγείαο θαη δεπηεξνγελείο ςπρηθέο δηαηαξαρέο, γηα ηα νπνία απαηηείηαη ε παξνρή ππεξεζηψλ ςπρνθνηλσληθήο ππνζηήξημεο, απνθαηάζηαζεο θαη έληαμεο / επαλέληαμεο. Άηνκα πνπ απεηινχληαη ή βηψλνπλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ ιφγσ ζνβαξψλ ςπρνθνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ. Οηθνγέλεηεο ησλ άκεζα επσθεινχκελσλ, ηηο νπνίεο εληάζζεη ζηηο παξεκβάζεηο ηνπ, είηε σο απνδέθηεο ησλ ππεξεζηψλ ηνπ (ηδηαίηεξα κε ζηφρν ηε κείσζε ηεο επηβάξπλζήο ηνπο) είηε σο ζεξαπεπηηθνχο θαη απνθαηαζηαζηαθνχο πφξνπο. ε ζπλεξγαζία κε ηηο ππφινηπεο κνλάδεο ςπρηθήο πγείαο πνπ ζπγθξνηνχλ ηνλ Σνκέα Φπρηθήο Τγείαο, ην Κέληξν Ζκέξαο απεπζχλεηαη ζηελ ηνπηθή θνηλφηεηα είηε θηλεηνπνηψληαο ηνπο πφξνπο ηεο, είηε πξαγκαηνπνηψληαο παξεκβάζεηο επαηζζεηνπνίεζεο ηνπ πιεζπζκνχ ζε ζέκαηα ςπρηθήο πγείαο θαη θαηαπνιέκεζεο ησλ πξνθαηαιήςεσλ θαη ηνπ ζηίγκαηνο ηεο ςπρηθήο αζζέλεηαο. Οη ππεξεζίεο θαη ν ηξφπνο νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ησλ Κέληξσλ Ζκέξαο εμεηδηθεχνληαη αλάινγα κε ηνλ πιεζπζκφ ζηνλ νπνίν απεπζχλνληαη. ην Κέληξν Ζκέξαο νξγαλψλνληαη θαη πξαγκαηνπνηνχληαη πξνγξάκκαηα απφ ιεηηνπξγνχο ησλ Τπεξεζηψλ Φπρηθήο Τγείαο. Πξνγξάκκαηα ςπρνθνηλσληθήο ζηήξημεο, ζπκβνπιεπηηθήο θαη ςπρνζεξαπείαο ζε αηνκηθφ ή νκαδηθφ επίπεδν φπσο νκάδεο ππνζηήξημεο θαη επηθνηλσλίαο, αηνκηθέο ζπλεληεχμεηο (ζπκβνπιεπηηθέο ή θαη ςπρνζεξαπεπηηθέο), αιιά θαη πξνγξάκκαηα ςπρνθνηλσληθήο απνθαηάζηαζεο θαη επαλέληαμεο, πξνγξάκκαηα πνπ απνζθνπνχλ ζηε βειηίσζε ησλ δεμηνηήησλ θαζεκεξηλήο δηαβίσζεο θαη θνηλσληθφηεηαο φπσο π.ρ. νκάδεο θνηλσληθνπνίεζεο, πξνγξάκκαηα αλάπηπμεο θαη βειηίσζεο δεμηνηήησλ, απαζρφιεζεο, ςπραγσγίαο, αιιά θαη πξφγξακκα πνπ πεξηιακβάλνπλ δξαζηεξηφηεηεο πνπ αθνξνχλ ζηελ απηνθξνληίδα, ζηελ αλάπηπμε δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ θαζψο θαη ζηελ πξνεηνηκαζία ηνπ αηφκνπ γηα ζπκκεηνρή ζε εξγαζηαθνχ ραξαθηήξα δξαζηεξηφηεηεο. Δζεινληέο επίζεο είλαη δπλαηφλ λα πξνζθέξνπλ ηηο ππεξεζίεο ηνπο ζε ζπγθεθξηκέλα πξνγξάκκαηα ζηα πιαίζηα ησλ Κέληξσλ Ζκέξαο. Σν ζχλνιν ησλ εξγαδνκέλσλ ζην Κέληξν Ζκέξαο απνηειεί ηελ Πνιπθιαδηθή Οκάδα. Ζ Πνιπθιαδηθή Οκάδα νξίδεηαη κε απφθαζε ηνπ δηνηθνχληνο νξγάλνπ ηνπ θνξέα ζηνλ νπνίν αλήθεη ην Κέληξν Ζκέξαο χζηεξα απφ εηζήγεζε ηνπ Δπηζηεκνληθνχ Τπεπζχλνπ. Λεηηνπξγεί πξσί θαη απφγεπκα, ζπκκεηέρνπλ ζηηο δξαζηεξηφηεηέο ηνπ επαγγεικαηίεο δηαθφξσλ εηδηθνηήησλ πνπ ζπγθξνηνχλ κηα δηεπηζηεκνληθή νκάδα θαη κέζα απφ έλα δνκεκέλν πξφγξακκα δξαζηεξηνηήησλ βνεζνχλ ην άηνκν λα αληηκεησπίζεη πνιιέο απφ ηηο δπζθνιίεο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο. 67

69 Ε3. Κζντρο Ημζρασ «Βαβζλ» Μεηά απφ ζεηξά επαθψλ κε ηνλ επηζηεκνληθά ππεχζπλν θαη ςπρνιφγν ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο «Βαβέι» θχξην Γθησλάθε Ν., κε ην ζχλνιν ζρεδφλ ηνπ επηζηεκνληθνχ πξνζσπηθνχ πνπ εξγάδνληαη ζην Κέληξν, θαη κεηά ηελ παξνπζία κνπ ζε θάπνηεο απφ ηηο δηεπηζηεκνληθέο ζπλαληήζεηο ηεο Οκάδαο ησλ εηδηθψλ ηνπ Κέληξνπ, θαηέζηε δπλαηφ λα ζπγθεληξσζνχλ πιήζνο ζηνηρείσλ γηα ηα ραξαθηεξηζηηθά, ηε δνκή, ηε ιεηηνπξγία θαη ηηο ππεξεζίεο ηνπ Κέληξνπ. Σν Κέληξν Ζκέξαο «Βαβέι» (SYN-EIRMOS) ηεο Με Κπβεξλεηηθήο Οξγάλσζεο «πλ-εηξκφο ΑΜΚΔ Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο» είλαη κνλάδα ςπρηθήο πγείαο θαη απεπζχλεηαη ζε κεηαλάζηεο. Χο κνλάδα ςπρηθήο πγείαο είλαη εληαγκέλε ζην Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα «Τγεία-Πξφλνηα» 2-26 απφ ην νπνίν ρξεκαηνδνηείηαη απφ ηνλ πξψην ρξφλν ιεηηνπξγίαο, ην Ννέκβξην ηνπ 27, ελψ ζηε ζπλέρεηα ρξεκαηνδνηείηαη απφ ηνλ πξνυπνινγηζκφ ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο. Αλήθεη ζηνλ 6 ν Σνκέα Φπρηθήο Τγείαο (ΣνΦΤ) ηεο Αζήλαο, επνπηεχεηαη απφ ηε Γηεχζπλζε Φπρηθήο Τγείαο ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο, θαη σο πεξηνρή επζχλεο έρεη ηελ Κπςέιε θαη ηελ Άλσ Κπςέιε, ην Πνιχγσλν, ηε Λακπξηλή, ηα Άλσ Παηήζηα, ηελ πεξηνρή Πξνκπνλά, θαη ην Γήκν Γαιαηζίνπ. Αηηήκαηα απφ άιιεο πεξηνρέο γίλνληαη δεθηά θαη αληηκεησπίδνληαη θαηά πεξίπησζε. Σν Κέληξν Ζκέξαο «Βαβέι», ζηεγάδεηαη ζε έλα λενθιαζζηθφ θηήξην ζηελ νδφ Μεζχκλεο 27β θαη Παηεζίσλ θνληά ζηελ πιαηεία Ακεξηθήο. Σν ζεκείν είλαη εχθνια πξνζβάζηκν θαη πξνζεγγίδεηαη απφ πιήζνο γξακκψλ αζηηθψλ ιεσθνξείσλ θαη ηξφιετ. Ο ρψξνο είλαη δηαξξπζκηζκέλνο σο εμήο: ρώξνο ππνδνρήο Γξακκαηεία, εθεί γίλεηαη ε ππνδνρή θαη ε δηαβίβαζε ησλ αηηεκάησλ. Οη ρώξνη παξνρήο ππνζηεξηθηηθώλ ππεξεζηώλ, πξφθεηηαη γηα κηα αίζνπζα πνιιαπιψλ ρξήζεσλ (σο ρψξνη ζπλαληήζεσλ θαηάιιεινη γηα θνηλνηηθέο, ππνζηεξηθηηθέο θαη ζπκβνπιεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο θνηλσληθψλ νκάδσλ, νηθνγελεηψλ, παηδηά θ.ι.π.). Οη ρώξνη ςπρνθνηλσληθώλ παξεκβάζεσλ θαη εθπαίδεπζεο, είλαη αίζνπζεο πνπ θαιχπηνπλ παξάιιειεο ζεξαπεπηηθέο παξεκβάζεηο (εμαηνκηθεπκέλεο θαη νκαδηθέο ςπρνζεξαπείεο, εμεηδηθεπκέλεο ζεξαπεπηηθέο απνθαηαζηαζηαθέο δξαζηεξηφηεηεο, ρψξνη εζηίαζεο θαη ηξαπεδαξίαο-θπιηθείνπ πνπ ζα ιεηηνπξγεί θαη σο ρψξνο εθπαίδεπζεο ζηελ αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ απηνδηαρείξηζεο), νη ρώξνη πγηεηλήο, θαη ηέινο νη βνεζεηηθνί ρώξνη θαη ρώξνη δηαρείξηζεο απνζεθεπηηθνύ πιηθνύ. ζνλ αθνξά ηνπο ρώξνπο ηνπ πξνζσπηθνύ ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο, πξφθεηηαη γηα ην ρψξνο ηεο δηεχζπλζεο, ην ρψξν ηεο δηεπηζηεκνληθήο πνιπθιαδηθήο νκάδαο (θαηάιιεινο θαη γηα παξαγσγή εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ, επηκφξθσζε θαη ζεκηλάξηα), ν ρψξνο κειεηεηηθήο / εξεπλεηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, βηβιηνζήθε, θαη ν ρψξνο ειεχζεξνπ ρξφλνπ. Σν Κ.Ζ. δηαζέηεη δχν Πξνζηαηεπφκελα Γηακεξίζκαηα, γηα θηινμελία αηφκσλ κε ςπρηαηξηθά πξνβιήκαηα θαη πξφβιεκα ζηέγεο. Ζ ρξήζε ησλ δηακεξηζκάησλ απηψλ, πξνβιέπεηαη γηα νιηγνήκεξε δηακνλή. Σα Γηακεξίζκαηα είλαη ζπλνιηθήο δπλακηθφηεηαο 4-6 αηφκσλ. 68

70 Ανθπώπινο δςναμικό ην Κέληξν Ζκέξαο απαζρνινχληαη: (1)Φπρίαηξνο (εκη-απαζρφιεζε) (2) Φπρνιφγνη (1)Κνηλσληνιφγνο (2)Κνηλσληθνί Λεηηνπξγνί (1)Ννζειεχηξηα (1)Δπηζθέπηξηα Τγείαο (2)Γηνηθεηηθνί (πιήξεο απαζρφιεζε) (1)Γεληθψλ Καζεθφλησλ Γηεξκελείο Πνιηηηζκηθνί δηακεζνιαβεηέο Δζεινληέο Δθπαηδεπφκελνη Γηα ηελ εμππεξέηεζε αλζξψπσλ πνπ δελ κηινχλ ειιεληθά ην «Βαβέι» έρεη δεκηνπξγήζεη δίθηπν έκκηζζσλ δηακεζνιαβεηψλ πνπ δηεπθνιχλνπλ ηελ πξνζέγγηζε φζσλ εκπίπηνπλ ζ' απηή ηελ θαηεγνξία. Οη δηακεζνιαβεηέο είλαη άηνκα πνπ πξνέξρνληαη απφ δηάθνξεο ρψξεο, κηινχλ θαιά ειιεληθά θαη βέβαηα ηε γιψζζα ηεο ρψξαο ηνπο (ή θαη πεξηζζφηεξεο) θαη βνεζνχλ ψζηε νη θιηληθνί ηνπ «Βαβέι» λα κπνξνχλ λα επηθνηλσλνχλ κε ηνπο εμππεξεηνχκελνπο. Οη δηακεζνιαβεηέο είλαη θαηαξηηζκέλνη ζε δεηήκαηα πνπ άπηνληαη ηεο ηδηαηηεξφηεηαο ηεο επαθήο κε άηνκα κε ςπρηθή δηαηαξαρή. Δπηπξνζζέησο, νη θαηαξηηζκέλνη δηακεζνιαβεηέο βνεζνχλ ζηελ επηθνηλσλία ηνπ εηδηθνχ επηζηεκνληθνχ πξνζσπηθνχ ηνπ Κέληξνπ κε ηνλ αζζελή, θαζψο δελ είλαη κφλν ε ιεθηηθή επηθνηλσλία πνπ θαζνξίδεη ηελ αιιειεπίδξαζε ηαηξνχ/εηδηθνχ - αζζελνχο. Ζ κε ιεθηηθή επηθνηλσλία είλαη εμίζνπ ζεκαληηθή. Γηα θάπνηνπο πνιηηηζκνχο, ππάξρνπλ θάπνηνη άξξεηνη εμσιεθηηθνί θαλφλεο επηθνηλσλίαο, άγλσζηνη πνιιέο θνξέο ζηνπο γηαηξνχο ησλ Γπηηθψλ θνηλσληψλ, κε βάζε ηνπο νπνίνπο θαζνξίδεηαη ε απνδνρή ή απφξξηςε ησλ άιισλ. Έηζη ην Κέληξν έρεη θαηαθέξεη λα ππάξρεη ε δπλαηφηεηα ην πξνζσπηθφ λα θαιχπηεη επηθνηλσλία ζε 22 γιψζζεο. Βνεζεηηθφο επίζεο είλαη σο εγρεηξίδην, ν Οδεγφο Τπεξεζηψλ Φπρηθήο Τγείαο ηεο Αηηηθήο πνπ, κε ηελ επηκέιεηα ηνπ Κέληξνπ, έρεη κεηαθξαζηεί ζε ελλέα (9) γιψζζεο. εκαληηθή είλαη ε ζπκβνιή ησλ εζεινληψλ θαη εζεινληξηψλ ζηηο δξάζεηο θαη ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ Κέληξνπ. Οη νκάδεο εξγαζίαο ηνπ Κέληξνπ πνπ απεπζχλνληαη ζε παηδηά θαη εθήβνπο (εληζρπηηθή δηδαζθαιία, νκάδεο θνηλσληθνπνίεζεο θαη δεκηνπξγηθήο απαζρφιεζεο, νκάδεο ζεάηξνπ), θαη νη νκάδεο πνπ απεπζχλνληαη ζε ελήιηθεο γπλαίθεο εμππεξεηνχκελεο ηνπ Κέληξνπ (νκάδεο θνηλσληθνπνίεζεο), βαζίδνληαη θαηά θχξην ιφγν ζηελ εξγαζία θαη ηε ζπκβνιή ησλ εζεινληψλ. Δπίζεο νη εζεινληέο/εζειφληξηεο (κε εηδίθεπζε) ζπκκεηέρνπλ ζην ζεξαπεπηηθφ έξγν θαη ζηηο ζπλνδείεο, ελψ θαινχληαη λα παξαθνινπζνχλ ην εζσηεξηθφ εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα κε «εμσηεξηθνχο» εθπαηδεπηέο. 69

71 Σέινο, ε κνλάδα έρεη αλαγλσξηζηεί σο ρψξνο πξαθηηθήο θαη εξγαζηεξηαθήο άζθεζεο γηα θνηηεηέο Κνηλσληθήο Δξγαζίαο ησλ ΑΣΔΗ Αζελψλ θαη ηεο Φπρνινγίαο Παληείνπ Παλεπηζηεκίνπ, θαζψο εκπιέθεηαη ζε δηεπηζηεκνληθέο έξεπλεο ζε δεηήκαηα ζρεηηθά κε ηε ζρέζε κεηαλάζηεπζεο, ςπρηθήο πγείαο θαη ςπρηθήο δηαηαξαρήο, κέζσ πξνγξακκάησλ ςπρνινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο, ην ηκήκα ΜΜΔ θαη Δπηθνηλσλίαο ηνπ ΔΚΠΑ, θαη ην ηκήκα Φπρνινγίαο ηνπ Παληείνπ Παλεπηζηεκίνπ. Αποζηολή και ζηόσοι Κχξηα απνζηνιή ηνπ «Βαβέι» είλαη ε παξνρή ππεξεζηψλ θξνληίδαο ηεο ςπρηθήο πγείαο κεηαλαζηψλ πνπ δνπλ ζηελ Αζήλα. Οη ζηφρνη ηνπ Κ.Ζ. δηαθξίλνληαη αλάινγα κε ην επίπεδν ζην νπνίν αλαπηχζζνληαη νη παξεκβάζεηο ηνπ (αηνκηθφ, ζπιινγηθφ, θνηλνηηθφ). Ζ θξνληίδα πξνζιακβάλεη πνηθηιία κνξθψλ θαη πξνζαξκφδεηαη ζηηο αλάγθεο, ηα αηηήκαηα θαη ηα πξνβιήκαηα ησλ αλζξψπσλ πνπ δεηνχλ βνήζεηα απφ ηε κνλάδα. ηνπο γεληθφηεξνπο ζηφρνπο ηνπ «Βαβέι» πεξηιακβάλνληαη: ε επίηεπμε πςειήο αλαγλσξηζηκφηεηαο ζηνπο δπλεηηθνχο εμππεξεηνχκελνπο θαη ε δπλαηφηεηα ππνδνρήο αηηεκάησλ θαη αληαπφθξηζεο ζε απηά, ε δεκηνπξγία δηθηχνπ παξαπνκπψλ θαη ζπλεξγαζηψλ (βι. Παξάξηεκα 4), ε πξνζαξκνγή ηεο πνιπθιαδηθήο νκάδαο ζηηο αλάγθεο ησλ εμππεξεηνπκέλσλ, ε γλσζηνπνίεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ ζε πνιιαπιαζηαζηέο ηεο πιεξνθνξίαο ψζηε λα θαηαζηεί επξχηεξα γλσζηφ θαη ζε φζνπο ην έρνπλ αλάγθε αιιά θαη ζε φζνπο επηζπκνχλ λα ζπκβάιινπλ ζηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ θαη ηελ εθπιήξσζε ηεο απνζηνιήο ηνπ. Γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηνπ ην Κέληξν Ζκέξαο «Βαβέι» αλαπηχζζεη πνηθηιία δξάζεσλ ζηηο νπνίεο ζπκπεξηιακβάλνληαη: o ε θαηαπνιέκεζε ηνπ δηπινχ ζηίγκαηνο πνπ αθνξά ηηο πξνθαηαιήςεηο γηα ηελ ςπρηθή αζζέλεηα θαη ηνλ «κεηαλάζηε» (επαηζζεηνπνίεζε θνηλφηεηαο, ελεκέξσζε ζηειερψλ ππεξεζηψλ), o ε δηνξγάλσζε θαη ε ζπκκεηνρή ζε ελεκεξσηηθέο εθπαηδεπηηθέο εξεπλεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, o ε αμηνπνίεζε ηεο κνλάδαο σο αλνηρηνχ ρψξνπ θνηλσληθνπνίεζεο, αλάπηπμεο ζρέζεσλ/αληαιιαγψλ θαη δηεμαγσγήο εθδειψζεσλ, o ε αλάπηπμε ζρέζεσλ θαη επαθψλ κε ηηο κεηαλαζηεπηηθέο θνηλφηεηεο κε ζθνπφ ηε ζπλεξγαζία θαη ηε δηαπνιηηηζκηθή ζπλαιιαγή, o ε δεκηνπξγία δηθηχνπ ππεξεζηψλ (Μ.Κ.Ο., θξαηηθέο ππεξεζίεο) κε ζηφρν ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε εμππεξέηεζε ησλ ρξεζηψλ ησλ ππεξεζηψλ, o ε δεκηνπξγία νκάδσλ ππνζηήξημεο θαη ελδπλάκσζεο ησλ κεηαλαζηψλ κε πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο θαη ησλ θξνληηζηψλ ηνπο, Με πην παξαζηαηηθφ ηξφπν ηα παξαπάλσ ζα πεξηγξάθνληαλ σο εμήο: ην αηνκηθό επίπεδν νη ζηόρνη ηνπ Κ.Η. είλαη: 7

72 λα δίλεη απαληήζεηο ζηηο αλάγθεο ςπρηθήο πγείαο ησλ εμππεξεηνπκέλσλ θαη λ αλαθνπθίζεη ηελ επηβάξπλζε ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο, λα ιεηηνπξγήζεη πξνιεπηηθά ζηνλ ςπρηαηξηθφ εγθιεηζκφ παξέρνληαο ελαιιαθηηθνχ ηχπνπ πεξίζαιςε, λα βειηηψζεη ηελ πνηφηεηα δσήο ησλ απνδεθηψλ ησλ ππεξεζηψλ, ππνζηεξίδνληαο ηελ έληαμή ηνπο ζηηο θνηλσληθέο δηαδηθαζίεο, λα βειηηψζεη ηελ απηνεηθφλα ηνπο θαη λα ιεηηνπξγήζεη πξνιεπηηθά ζηελ πεξηζσξηνπνίεζε θαη ηελ θνηλσληθή απνκφλσζε. Πην αλαιπηηθά, ην Κ.Ζ., σο πξνο ηηο παξεκβάζεηο ζε αηνκηθφ επίπεδν, ππνδέρεηαη θαη εθηηκά αηηήκαηα ςπρηθήο πγείαο εθ κέξνπο ησλ κεηαλαζηψλ θαη, αλαπηχζζεη παξεκβάζεηο νη νπνίεο έρνπλ ηηο αθφινπζεο κνξθέο: αλάιεςε ηεο πεξίπησζεο (δηάγλσζε, ζεξαπεπηηθή αληηκεηψπηζε, εκεξήζηα θξνληίδα, θαη νίθνλ πεξίζαιςε φηαλ απαηηείηαη θαη είλαη δπλαηή ε εθαξκνγή ηεο, απνθαηάζηαζε), νξγάλσζε παξαπνκπήο ζε άιιε αξκφδηα ππεξεζία θαη ζπλνδεία, παξαθνινχζεζε ηεο πνξείαο ζην δίθηπν ησλ ππεξεζηψλ, παξέκβαζε ζηελ νηθνγέλεηα / ζηνλ θνηλσληθφ πεξίγπξν, δπλαηφηεηα νιηγνήκεξεο παξακνλήο (έσο κία εβδνκάδα) ζε άηνκα πνπ ρξήδνπλ πξνζσξηλήο ζηέγαζεο ζηα δχν Γηακεξίζκαηα, θαη νίθνλ πεξίζαιςε, δξάζεηο πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο πξφιεςεο ζε παηδηά θαη εθήβνπο. ην ζπιινγηθό επίπεδν νη ζηόρνη ηνπ Κ.Η. είλαη: ε πξσηνβάζκηα θαη δεπηεξνβάζκηα πξφιεςε ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ θαη ε πξναγσγή ηεο ςπρηθήο πγείαο, ε ζπκκεηνρή ησλ ζπιινγηθψλ κνξθψλ (ηππηθψλ θαη άηππσλ) νξγάλσζεο ησλ κεηαλαζηψλ ζηε θξνληίδα ησλ κειψλ ηεο πιεζπζκηαθήο νκάδαο, ε θαηαπνιέκεζε θαηλνκέλσλ απνθιεηζκνχ κέζσ ηεο πξφζβαζεο ζε απαληήζεηο πνπ αθνξνχλ ζηελ ςπρηαηξηθή πεξίζαιςε θαη ηε θξνληίδα ηεο ςπρηθήο πγείαο, ε θνηλσληθή έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ κε πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο. Αλαιπηηθφηεξα ζε ζπιινγηθφ επίπεδν, ην Κ.Ζ. αλαπηχζζεη παξεκβάζεηο νη νπνίεο αθνξνχλ: ζηελ θηλεηνπνίεζε πφξσλ γηα ηελ εμππεξέηεζε αηνκηθψλ αλαγθψλ (απεπζχλνληαη γη απηφ ην ζθνπφ ζηηο θνηλφηεηεο ησλ κεηαλαζηψλ θαη ηα ινηπά δίθηπα πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζην ρψξν), ζηελ ελεκέξσζε θαη επαηζζεηνπνίεζε ησλ ζπιινγηθψλ νξγάλσλ ησλ κεηαλαζηψλ αιιά θαη ησλ άηππσλ κνξθψλ ζπιινγηθφηεηαο γηα ηελ πιεξνθφξεζε ησλ δπλεηηθψλ εμππεξεηνπκέλσλ ζρεηηθά κε ηηο ππεξεζίεο πνπ κπνξνχλ λα ιάβνπλ απφ ηε κνλάδα, 71

73 ζηελ αλάπηπμε δξάζεσλ θαη πξνγξακκάησλ πξνιεπηηθνχ ραξαθηήξα (ηδηαίηεξα γηα παηδηά θαη εθήβνπο). ην θνηλνηηθό επίπεδν, νη ζηόρνη ηνπ Κ.Η. είλαη: ε θηλεηνπνίεζε θαη απαξηίσζε πφξσλ απφ επξχ θάζκα ππεξεζηψλ γηα ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ςπρηθήο πγείαο ηεο νκάδαο ζηφρνπ, ε θαηαπνιέκεζε ησλ πξνθαηαιήςεσλ έλαληη ησλ κεηαλαζηψλ θαη ηδηαίηεξα απηψλ πνπ αληηκεησπίδνπλ πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο (δηπιή πξνθαηάιεςε), ε άξζε ησλ θξαγκψλ ζηελ πξφζβαζε ζηελ θξνληίδα ηεο ςπρηθήο πγείαο. Αλαιπηηθφηεξα ζε θνηλνηηθφ επίπεδν, ην Κ.Ζ. αλαπηχζζεη παξεκβάζεηο νη νπνίεο αθνξνχλ: ζηελ θαηαγξαθή ησλ αλαγθψλ ζε αηνκηθφ θαη ζπιινγηθφ επίπεδν, θαζψο θαη ησλ πφξσλ πνπ είλαη δηαζέζηκνη (ππεξεζίεο πγείαο, θνηλσληθήο αιιειεγγχεο θιπ), ζηελ νξγάλσζε ησλ παξαπνκπψλ απφ θαη πξνο ηε κνλάδα πξνο φθεινο ησλ εμππεξεηνπκέλσλ (δηαζχλδεζε κε θνξείο θαη ππεξεζίεο), ζηελ θηλεηνπνίεζε πφξσλ ηεο θνηλφηεηαο θαη ησλ ζεζκψλ πξνο φθεινο ησλ εμππεξεηνπκέλσλ, ζηελ απαξηίσζε δηαθνξεηηθψλ θνηλνηηθψλ πφξσλ πξνθεηκέλνπ λα θαηαζηεί δπλαηή ε απάληεζε ζε δχζθνια θαη πνιχπινθα πξνβιήκαηα. ζνλ αθνξά ηελ θηλεηνπνίεζε θνηλνηηθψλ πφξσλ πξνθεηκέλνπ λα θαιπθζνχλ νη αλάγθεο ησλ κεηαλαζηψλ, ην Κέληξν δηαζπλδέεη ηνπο αλζξψπνπο κε λνκηθνχο (φπσο είλαη ε Οκάδα Γηθεγφξσλ) ή πξνγξάκκαηα θαη νξγαληζκνχο νη νπνίνη αλαιακβάλνπλ ηέηνηεο ππνζέζεηο. Γηα ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ πνπ αθνξνχλ ζηελ αλαδήηεζε ζηέγεο, ην «Βαβέι» έρεη θαηαξηίζεη θαηάινγν κε φιεο ηηο πθηζηάκελεο ππνδνκέο (μελψλεο θηινμελίαο) θαη παξαπέκπεη, κεηά απφ ζπλελλφεζε, παξέρνληάο ηνπο ηαπηφρξνλα πξαθηηθή βνήζεηα πξνθεηκέλνπ λα ζπιιέμνπλ ηελ απαξαίηεηε γηα ηελ έληαμή ηνπο εθεί ηεθκεξίσζε (ηαηξηθέο εμεηάζεηο θιπ.). Γηα ηελ θάιπςε αλαγθψλ πνπ έρνπλ ζρέζε κε ηελ απαζρφιεζε ησλ εμππεξεηνπκέλσλ ηνπ, ην «Βαβέι» αμηνπνίεζε ηα πξνγξάκκαηα πξνψζεζεο ζηελ απαζρφιεζε πνπ εθαξκφδνληαλ θπξίσο ζην πιαίζην ηεο ΚΠ EQUAL απφ δηάθνξεο Μ.Κ.Ο. θαη άιινπο ζεζκνχο. Λφγσ ηεο νινθιήξσζεο φκσο ησλ πξνγξακκάησλ έγηλε πξφζιεςε εξγαζηαθνχ ζπκβνχινπ ψζηε λα θαιπθζεί απηή ε αλάγθε πνπ έρεη γίλεη πηεζηηθή θαη εηνηκάζηεθε εηδηθφ πξφγξακκα ππνδνρήο θαη πξνψζεζεο ζρεηηθψλ αηηεκάησλ. Δπίζεο, γηα ηελ εθκάζεζε ειιεληθψλ αμηνπνηνχληαη θαηάιιεια νη αληίζηνηρεο πξσηνβνπιίεο εζεινληψλ, ζπιινγηθνηήησλ θαη νξγαληζκψλ. Γηα ηελ εμππεξέηεζε αλαγθψλ πγείαο, ζίηηζεο, έλδπζεο, θιπ. αθνινπζείηαη ε ίδηα ινγηθή. ε θάπνηεο πεξηπηψζεηο, θπξίσο εμππεξεηνπκέλσλ κε ςχρσζε, πνπ δελ είλαη εθηθηή ε έληαμε ζε θαλνληθέο νκάδεο, ε εθκάζεζε ειιεληθψλ γίλεηαη ζην «Βαβέι», σο κέξνο ηνπ αηνκηθνχ ζρεδίνπ θξνληίδαο. 72

74 Οη ζπλεξγαζίεο ηνπ «Βαβέι» κε θνξείο πνπ αζρνινχληαη κε κεηαλάζηεο, πξφζθπγεο ή αιινδαπνχο ελ γέλεη έρεη επηηξέςεη ηε δηθηπαθή ιεηηνπξγία γηα κεκνλσκέλεο πεξηπηψζεηο. Ζ δηθηπαθή ιεηηνπξγία απνηειεί πνιηηηθή ηνπ Κέληξνπ, ηφζν γηα ηελ εμππεξέηεζε αηνκηθψλ αλαγθψλ ςπρηθήο πγείαο φζν γηα ηελ πξναγσγή ηεο ςπρηθήο πγείαο θαη ηελ έληαμε ελ γέλεη. Μηα αθφκε ζεκαληηθή δξάζε, ηνπ ηνκέα ηεο δηθηπαθήο ιεηηνπξγίαο ηεο νκάδαο ηνπ Κέληξνπ είλαη ε ππνζηήξημε εζεινληψλ θαη επαγγεικαηηψλ πνπ αζρνινχληαη κε κεηαλάζηεο ζε άιινπο θνξείο. ε απηή ηελ θαηεχζπλζε έρεη μεθηλήζεη ζπλεξγαζία κε ηελ νκάδα Πίζσ ζξαλία πνπ απνηειείηαη απφ εζεινληέο εθπαηδεπηηθνχο νη νπνίνη δηδάζθνπλ ειιεληθά ζε κεηαλάζηεο. Ζ ππνζηήξημε ζπλίζηαηαη ζηελ επεμεξγαζία ησλ πξνβιεκάησλ πνπ αλαδχνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δνπιεηάο ηνπο θαη ηεο επαθήο ηνπο κε κεηαλάζηεο. Ζ ππνζηήξημε παίξλεη ηε κνξθή ησλ ηαθηηθψλ νκαδηθψλ ζπλαληήζεσλ (κηα θνξά ην κήλα) κε επαγγεικαηίεο ηνπ «Βαβέι». Αλάινγεο ζπδεηήζεηο έρνπλ γίλεη κε ζηειέρε ηνπ Οξγαληζκνχ Νενιαίαο θαη Άζιεζεο (ΟΝΑ) ηνπ Γήκνπ Αζελαίσλ θαη εθπαηδεπηηθνχο ζρνιείσλ ηεο Κπςέιεο. Σν Κέληξν επηδίδεηαη ζηελ νξγάλσζε δξαζηεξηνηήησλ δηάρπζεο ησλ απνηειεζκάησλ ηνπ. ηφρνο ηεο δηάρπζεο είλαη ε γλσζηνπνίεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ θαη ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ ηνπ. Γηα ηελ επίηεπμε απηνχ ηνπ ζηφρνπ γίλνληαη επαθέο κε κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο, ηππψζεθαλ θπιιάδηα, θαηαζθεπάζηεθε ηζηνζειίδα. Σα έληππα ηνπ «Βαβέι» είλαη γξακκέλα ζε 1 δηαθνξεηηθέο γιψζζεο, ελψ νη νδεγνί, πνπ πεξηέρνπλ πιεξνθνξίεο γηα ην είδνο ησλ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο θαη ηηο κνλάδεο ςπρηθήο πγείαο ζηελ Αηηηθή, ζε 9. Δπίζεο, ηα κέιε ηεο πνιπθιαδηθήο νκάδαο ηνπ Κέληξνπ έρνπλ ηαθηηθέο επαθέο κε ην κεηαλαζηεπηηθφ ηχπν ψζηε λα είλαη πάληα επίθαηξε ε ελεκέξσζε ησλ αλαγλσζηψλ απηψλ ησλ εληχπσλ γηα ηηο ππεξεζίεο πνπ παξέρεη ην «Βαβέι». Φιλοζοθία ηηρ θπονηίδαρ Ο ζεβαζκφο ζην άηνκν θαη ηελ ηδηαηηεξφηεηα ηεο χπαξμήο ηνπ, ε εζηίαζε ζηηο αλάγθεο, ε αλάδεημε ηεο ππνθεηκεληθφηεηαο, ε αλάγθε ζπλερνχο βειηίσζεο ηεο πνηφηεηαο ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ, ε αλαγλψξηζε ηεο απαίηεζεο γηα θξνληίδα ησλ θξνληηζηψλ απνηεινχλ αξρέο ηεο θηινζνθίαο ηνπ «Βαβέι». ηε βάζε απηή ην Κέληξν ππνδέρεηαη φια ηα αηηήκαηα ησλ κεηαλαζηψλ, ρσξίο δηαθξίζεηο. Γελ έρνπλ ζεζπηζηεί εθ ησλ πξνηέξσλ θξηηήξηα απνθιεηζκνχ, πιελ ηεο πεξίπησζεο πνπ θάπνηνο/α αληηκεησπίδεη πξνβιήκαηα ζρεηηδφκελα κε ρξήζε νπζηψλ ή αιθνφι. Μεηά ηελ εηζαγσγηθή ζπλέληεπμε (intake), δειαδή ηελ ππνδνρή θαη αθξφαζε ηνπ αηηήκαηνο, πνπ θζάλεη είηε σο παξαπνκπή είηε ν ίδηνο ν αηηψλ έρεη απεπζπλζεί ζην Κέληξν, ε πνιπθιαδηθή ζεξαπεπηηθή νκάδα θαηφπηλ ζπλάληεζεο, ζα θαηαιήμεη ζην ηξφπν παξέκβαζεο. Έηζη είηε ζα πξνθχςεη αλάιεςε ηεο θξνληίδαο απφ ην «Βαβέι» ή παξαπνκπή ζε άιιε ππεξεζία (φηαλ ην αίηεκα δελ αθνξά ζε ππεξεζία πνπ παξέρεη άκεζα ην «Βαβέι»). Ζ παξαπνκπή κπνξεί λα γίλεη κε ζπλνδεία απφ έλαλ επαγγεικαηία ηνπ «Βαβέι» ψζηε λα δηεπθνιπλζεί ε πξφζβαζε ζηελ ππεξεζία φπνπ ν άλζξσπνο παξαπέκπεηαη. ηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο ην «Βαβέι» αλαιακβάλεη ηε θξνληίδα ελφο αλζξψπνπ αλαπηχζζνληαο πνηθίιεο κνξθέο ζπλεξγαζίαο γηα ηελ απάληεζε ζηηο πνιχπινθεο αλάγθεο ηνπ κε άιιεο ππεξεζίεο 73

75 (πνπ παξέρνπλ ζηέγαζε, ππνζηήξημε γηα πξνψζεζε ζηελ απαζρφιεζε, εθπαίδεπζε, θιπ). Οη Τπεξεζίεο πνπ παξέρνληαη απφ ην Κέληξν Ζκέξαο «Βαβέι» είλαη: o o o o o o o o δηάγλσζε, ζεξαπεπηηθή αληηκεηψπηζε θαη ςπρνθνηλσληθή απνθαηάζηαζε ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ, θαξκαθνζεξαπεία, ζπζηεκαηηθή παξαθνινχζεζε αηφκσλ κε ςπρηθή δηαηαξαρή, νξγάλσζε εκεξήζηαο θξνληίδαο, εμαηνκηθεπκέλε ζπλνδεία, ζπκβνπιεπηηθή αηφκσλ, νηθνγελεηψλ, νκάδσλ, ελεκέξσζε ζε ζέκαηα ςπρηθήο πγείαο θαη επαηζζεηνπνίεζε. Ζ εμαηνκηθεπκέλε πξνζέγγηζε δηαπεξλά σο αληίιεςε ην ζχλνιν ησλ παξεκβάζεσλ πνπ ζα ελεξγνπνηεζνχλ απφ κεξηάο ηνπ «Βαβέι». Απηφ ζεκαίλεη, κεηαμχ άιισλ, φηη δελ ππάξρνπλ πξνθαζνξηζκέλεο ζεξαπεπηηθέο δηαδξνκέο πνπ αθνινπζνχληαη ζηελ πξνζπάζεηα εμππεξέηεζεο αλαγθψλ. Αληίζεηα, δεκηνπξγείηαη θάζε θνξά κηα αηνκηθή ζεξαπεπηηθή δηαδξνκή πνπ είλαη κνλαδηθή γηα θάζε εμππεξεηνχκελν. Απηή ε δηαδξνκή είλαη ην απνηέιεζκα κηαο δηαπξαγκάηεπζεο αλάκεζα ζηνλ εμππεξεηνχκελν θαη ην πιαίζην. Ζ πνιχπιεπξε εθηίκεζε αλαγθψλ ςπρηθήο πγείαο, ε ςπρηαηξηθή δηάγλσζε, ε ζπκβνπιεπηηθή ζην άηνκν ή/θαη ηελ νηθνγέλεηά ηνπ, ε ςπρνζεξαπεπηηθή ζηήξημε, ε θαξκαθνζεξαπεία είλαη κεξηθέο απφ ηηο ακηγψο θιηληθέο ππεξεζίεο πνπ παξέρεη ην «Βαβέι». Αλάινγα κε ηελ πνιππινθφηεηα ηνπ πξνβιήκαηνο είλαη δπλαηφ λα πξνηαζεί ε παξέκβαζε ζην άηνκν πνπ ππνθέξεη, ζηελ νηθνγέλεηά ηνπ, αθφκε θαη ζην επξχηεξν δίθηπν ησλ δηθψλ. Σν θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ έξγνπ ηεο Πνιπθιαδηθήο Οκάδαο, σο πξνο ηελ αλάπηπμε δξάζεσλ θαη ηελ παξνρή ππεξεζηψλ ζε αηνκηθφ επίπεδν, είλαη ε ελεξγεηηθή παξέκβαζε ζε εθείλεο ηηο πεξηπηψζεηο πνπ θαηά πξνηεξαηφηεηα απαηηνχλ ππεξεζίεο (assertive outreach). Πξφθεηηαη γηα ηα άηνκα κε ζνβαξέο ςπρηθέο δηαηαξαρέο πνπ δελ έρνπλ αίηεκα θαη κε δπζθνιία ζπλεξγάδνληαη κε ηηο ππάξρνπζεο κνλάδεο ςπρηθήο πγείαο. Λφγσ ησλ ηδηαηηεξνηήησλ ηνπο (πνιηηηζκηθή δηαθνξνπνίεζε, αλεπαξθήο γλψζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο), ε δπζθνιία πξφζβαζεο απηψλ ησλ αηφκσλ ζηηο παξερφκελεο ππεξεζίεο είλαη αθφκε κεγαιχηεξε, νπφηε ε ελεξγεηηθή πξνζέγγηζή ηνπο είλαη απαξαίηεηε. Γηα λα θαηαζηεί δπλαηή απηή ε πξνζέγγηζε ε Πνιπθιαδηθή Οκάδα θξνληίδεη λ απνθηήζεη ζρέζεηο εκπηζηνζχλεο κε πξφζσπα - θιεηδηά ησλ θνηλνηήησλ ησλ κεηαλαζηψλ θαη ηνπ δηθηχνπ ππνζηήξημήο ηνπο, ψζηε αθελφο λα απνθηήζεη γλψζε απηψλ ησλ πεξηπηψζεσλ, αθεηέξνπ λα «ρξεζηκνπνηήζεη» απηά ηα πξφζσπα - θιεηδηά γηα λα πξνζεγγίζεη ηνπο έρνληεο αλάγθε θαη λα δνπιέςεη καδί ηνπο. 74

76 Φπονηίδα ηηρ τςσικήρ ςγείαρ ηυν παιδιών ζνλ αθνξά ηα παηδηά, πνιιά απφ απηά είλαη ηέθλα εμππεξεηνπκέλσλ πνπ έρνπλ αλάγθε παξεκβάζεσλ ππνζηήξημεο, αιιά αξθεηά έρνπλ παξαπεκθζεί απφ ζρνιεία ηεο πεξηνρήο κε αίηεκα ηελ ππνζηήξημε ηεο έληαμήο ηνπο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, ή αιιηψο ηελ θαλνληθνπνίεζή (normalization) ηνπο. Γηα λα απαληεζεί απηφ ην αίηεκα ε νκάδα ηνπ «Βαβέι» ζπγθξφηεζε θαη ιεηηνπξγεί κηθξέο νκάδεο κειέηεο (3-4 παηδηά ε θαζεκηά), δίθελ εληζρπηηθήο δηδαζθαιίαο, κε εζεινληέο εθπαηδεπηηθνχο (κε ηε κεζνιάβεζε ηνπ Οξγαληζκνχ Νενιαίαο θαη Άζιεζεο ηνπ Γήκνπ Αζελαίσλ). Δπίζεο νη νκάδεο επεθηείλνληαη θαη ζε δξαζηεξηφηεηεο πνπ εκπινπηίδνπλ ηε ππνζηήξημε ηεο έληαμεο, φπσο ζεαηξηθφ παηρλίδη, δεκηνπξγηθή απαζρφιεζε, εθκάζεζε αγγιηθήο γιψζζαο. Μηα αλάινγε πξνζπάζεηα έρεη νξγαλσζεί ζε ζπλεξγαζία ηνπ Κέληξνπ κε ην Κέληξν γηα ην Παηδί θαη ηελ Οηθνγέλεηα ηνπ ζσκαηείνπ Παηδηθά Υσξηά SOS πνπ ιεηηνπξγεί ζηελ Κπςέιε. Ζ δξάζε αθνξά ζηελ παξνρή ζπκπιεξσκαηηθψλ ππεξεζηψλ ζε παηδηά κεηαλαζηψλ κε ζνβαξά αλαπηπμηαθά πξνβιήκαηα θαη ηα νπνία παξαθνινπζνχληαη ζεξαπεπηηθά ζην Κέληξν γηα ην Παηδί θαη ηελ Οηθνγέλεηα. Διαμεπίζμαηα πποζυπινήρ ζηέγαζηρ ζνλ αθνξά ηελ Τπεξεζία ηεο πξνζσξηλήο ζηέγαζεο ζηα δχν(2) δηακεξίζκαηα θηινμελίαο αηφκσλ κε ςπρηαηξηθά πξνβιήκαηα θαη πξφβιεκα ζηέγεο, ηα θξηηήξηα έληαμεο δηακνξθψλνληαη σο εμήο: έιιεηςε θαηαιχκαηνο θαη άκεζε αλάγθε γηα ζηέγαζε, απνπζία κείδνλνο ςπρνπαζνινγίαο πνπ λα απαηηεί νινήκεξε θξνληίδα ή λνζειεία, επίπεδν ιεηηνπξγηθφηεηαο πνπ επηηξέπεη ηελ απηνθξνληίδα θαη ηε θξνληίδα ηνπ ρψξνπ. ηνπο ιήπηεο ηεο ππεξεζίαο πξνζσξηλήο ζηέγαζεο παξέρνληαη: Καηάιπκα Γηαηξνθή Ρνπρηζκφο (αλ απαηηείηαη) Φπρνθνηλσληθή ζηήξημε Φαξκαθεπηηθή αγσγή (αλ απαηηείηαη) Οη θηινμελνχκελνη γλσξίδνπλ, κε βάζε ηνλ Δζσηεξηθφ θαλνληζκφ ιεηηνπξγίαο, γηα ηε κέγηζηε δηάξθεηα θηινμελίαο ηνπο, θαζψο θαηά ην δηάζηεκα ρξήζεο ηεο ππεξεζίαο πξνζσξηλήο ζηέγαζεο ν ιήπηεο ηεο ππνρξενχηαη, ζε ζπλεξγαζία κε ην αξκφδην πξνζσπηθφ ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο, λα αλαδεηήζεη κνληκφηεξε ζηέγε. 75

77 Ωπάπιο λειηοςπγίαρ Σν Κ.Ζ. ιεηηνπξγεί θαζεκεξηλά (Γεπηέξα έσο Παξαζθεπή), θαη φηαλ απαηηείηαη αλαπηχζζεη δξάζεηο θαη παξέρεη ππεξεζίεο ηα αββαηνθχξηαθα. Οη παξεκβάζεηο εκεξήζηαο θξνληίδαο θαη απνθαηάζηαζεο δηεμάγνληαη ηφζν ζην ρψξν ηεο κνλάδαο φζν θαη θαη νίθνλ, ζε ψξεο θαη εκέξεο πνπ ππαγνξεχνληαη απφ ηηο αλάγθεο. Οη νκάδεο εληζρπηηθήο δηδαζθαιίαο, νη νκάδεο ζεάηξνπ, ε νκάδα γπλαηθψλ πξαγκαηνπνηνχληαη ηηο απνγεπκαηηλέο ψξεο. Αξιολόγηζη Πξνβιέπεηαη κε βάζε ην λφκν πεξί ηεο ιεηηνπξγίαο Κέληξσλ Ζκέξαο, αμηνιφγεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπο, ηφζν εζσηεξηθή (ε νπνία δηεμάγεηαη θαη κε ηε ζπλδξνκή εμσηεξηθψλ ζπλεξγαηψλ), φζν θαη εμσηεξηθή. Ζ αμηνιφγεζε θαιχπηεη ηα θπζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο δνκήο, ηα επίπεδα επνπηείαο, ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο νξγάλσζεο, ηνπο θαλνληζκνχο ιεηηνπξγίαο, ηηο πξαθηηθέο δηαρείξηζεο, ηελ πνηφηεηα θαη πνζφηεηα ηεο αιιειεπίδξαζεο πξνζσπηθνχ θαη ρξεζηψλ θαζψο θαη ηνπο δείθηεο ζεξαπεπηηθήο έθβαζεο. Οη κέζνδνη αμηνιφγεζεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη έρνπλ ηφζν πνζνηηθά φζν θαη πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά. Δηδηθφηεξα ε εζσηεξηθή αμηνιφγεζε δηαρέεηαη ζηελ θαζεκεξηλή ιεηηνπξγία ηνπ Κ.Ζ. θαη πξαγκαηνπνηείηαη απφ ηνλ Δπηζηεκνληθά Τπεχζπλν ηεο κνλάδαο θαη ην πξνζσπηθφ, ελψ ε εμσηεξηθή αμηνιφγεζε είλαη αξκνδηφηεηα ησλ κεραληζκψλ ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο. Εκπαίδεςζη ηηρ πολςκλαδικήρ ομάδαρ Θέζε εζσηεξηθνχ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο, ππείραλ ζην παξειζφλ ε δηεμαγσγή ηθαλνπνηεηηθνχ αξηζκνχ ζπλαληήζεσλ κεηαμχ επαγγεικαηηψλ κε πνιχρξνλε παξνπζία ζην ηεο πγείαο, κε ηελ νκάδα ηνπ Κέληξνπ. ε απηέο ηηο ζπλαληήζεηο νη επαγγεικαηίεο ηνπ «Βαβέι» είραλ ηελ επθαηξία λα κάζνπλ αξθεηά πξάγκαηα ζρεηηθά κε πιεζψξα ζεκάησλ πνπ άπηνληαη ηεο δηαπνιηηηζκηθήο ςπρηαηξηθήο, ηεο πνιηηηζκηθήο ηδηαηηεξφηεηαο δηαθνξεηηθψλ εζλνηηθψλ νκάδσλ. Πνιχηηκε ζηάζεθε επίζεο, ε ζπλεξγαζία ηνπ «Βαβέι» κε ηνλ απζηξαιέδηθν νξγαληζκφ Victorian Transcultural Psychiatry Unit, πνπ δηάζεζε ην πιηθφ πνπ έρεη παξάγεη θαη αθνξά ζε δεηήκαηα δηεξκελείαο ζην πιαίζην ηεο ςπρηθήο πγείαο, πξνθεηκέλνπ λα βειηησζνχλ αθελφο νη δεμηφηεηεο ησλ δηακεζνιαβεηψλ ηνπ «Βαβέι», αθεηέξνπ ε ζπλεξγαζία ησλ κειψλ ηεο πνιπθιαδηθήο νκάδαο κε ηνπο εμππεξεηνχκελνπο. 76

78 Ε4. Στατιςτικό επεξεργαςύα τησ βϊςησ δεδομϋνων των εξυπηρετουμϋνων του Κ.Η. ΒΑΒΕΛ τα ϋτη 28 και 29 Σα πνζνηηθά δεδνκέλσλ πνπ πξνέθπςαλ κεηά ηελ επεμεξγαζία ηεο βάζεο δεδνκέλσλ πνπ δηαηεξεί ην Κ.Ζ. (γηα ηα έηε 28 θαη 29), επέηξεςαλ λα πξνζεγγηζηνχλ θαη νη άιινη ζηφρνη ηεο έξεπλαο πνπ ήηαλ ε αλάδεημε ηνπ πξνθίι ησλ εμππεξεηνπκέλσλ ηνπ Κέληξνπ. Σα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ κεηαλαζηψλ εμππεξεηνπκέλσλ πνπ δηαηεξεί ην Κέληξν, αθνξνχλ ηα εμήο: α) Φχιν, β) Υψξα πξνέιεπζεο, γ) Γηάξθεηα παξακνλήο ζηελ Διιάδα, δ) Ζιηθία, ε) Δπίπεδν γλψζεο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, ζη) Καζεζηψο παξακνλήο ζηε ρψξα. Ο ζπλδπαζκφο ησλ παξαπάλσ ζηνηρείσλ είλαη ελ κέξεη δηαθσηηζηηθφο γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο θνηλσληθήο θαηάζηαζεο ησλ κεηαλαζηψλ ζηε ρψξα εγθαηάζηαζεο, ε νπνία ζπληζηά ζεκαληηθφ παξάγνληα ηεο πξνζαξκνγήο ηνπο. Ζ ίδηα ε θχζε ηεο βάζεο δεδνκέλσλ ηνπ Κέληξνπ επηβάιιεη πεξηνξηζκέλεο ζπζρεηίζεηο ησλ κεηαβιεηψλ πνπ άπηνληαη ηνπ ελδηαθέξνληνο ηεο εξγαζίαο. Σα απνηειέζκαηα πνπ αθνξνχλ ηηο θνηλσληθνδεκνγξαθηθέο κεηαβιεηέο, δηακνξθψλνληαη σο εμήο: Σν χλνιν ησλ εμππεξεηνπκέλσλ ηνπ Κ.Ζ. «Βαβέι» γηα ηα έηε 28 θαη 29 αλήιζε ζηα 443 άηνκα. Αλάκεζα ζηνπο εμππεξεηνχκελνπο ηνπ Κέληξνπ «Βαβέι» νη 24 (54,2%) ήηαλ άλδξεο θαη νη 23 (45,8%) ήηαλ γπλαίθεο. ζνλ αθνξά ηε ρψξα πξνέιεπζεο νη πεξηζζφηεξνη πξνέξρνληαη απφ κνπζνπικαληθέο ρψξεο ηεο Αζίαο (n=184, 41,5%), φπσο ην Ηξάλ (n=23, 5,2%), θαη ην Αθγαληζηάλ (n=12, 23%), ελψ ην 37,7% (n=167) απφ γεηηνληθέο ζηελ Διιάδα ρψξεο θαη ρψξεο ηεο πξψελ νβηεηηθήο Έλσζεο, φπσο ηελ Αιβαλία (n=6, 13,5%), θαη ηε Βνπιγαξία (n=5, 11,3%). Δπίζεο νη κεηαλάζηεο απφ ρψξεο ηεο Τπνζαράξηαο Αθξηθήο, φπσο Νηγεξία (n=16, 3,6%), νπδάλ (n=11, 2,5%), αληηπξνζσπεχνπλ ην 15,1% ηνπ ζχλνιν. Σξία άηνκα (,7%) πξνέξρνληαη απφ ρψξεο ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο (Πεξνχ, Βξαδηιία), θαη ηέινο ππάξρεη έλα άηνκν (,2%) κε θαηαγσγή ην Ζλσκέλν Βαζίιεην 12 (Παξάξηεκα6, Γηάγξακκα9, Πίλαθαο 22). Δμεηάδνληαο εθηελέζηεξα ηηο δηαζέζηκεο κεηαβιεηέο, κπνξνχκε λα πξνζεγγίζνπκε αθφκα θαιχηεξα ηελ εηθφλα ησλ εμππεξεηνχκελσλ ηνπ Κέληξνπ. Οξηζκέλεο ρψξεο/πεξηνρέο εθπξνζσπνχληαη θπξίσο απφ γπλαίθεο φπσο ε Βνπιγαξία (19,2%,n=39), ε Αιβαλία (17,2%, n=35), νη ρψξεο ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο (19,2%, n=39), ελψ άιιεο πάιη εθπξνζσπνχληαη απφ άλδξεο, φπσο ην Αθγαληζηάλ (32,5%, n=78), νη ρψξεο ηεο Τπνζαράξηαο Αθξηθήο (12,9%, n=31), ην Ηξάλ (8,8%, n=21), ην νπδάλ (3,8%, n=9), ελψ φζνλ αθνξά ζηηο ρψξεο ηεο Αζίαο θαη Λαηηληθήο Ακεξηθήο ππάξρεη ζρεηηθή ηζνξξνπία κεηαμχ ησλ δχν θχισλ (Παξάξηεκα6, Γηάγξακκα8, Πίλαθαο21,23). Οη παξαπάλσ δηαθνξνπνηήζεηο είλαη ζηαηηζηηθψο ζεκαληηθέο, φπσο έδεημε ν έιεγρνο κε ην θξηηήξην ρ 2 (ρ 2 =72,285, p<,5). Σν 35% ησλ κεηαλαζηψλ βξίζθεηαη ζηε ρψξα πάλσ απφ πέληε ρξφληα, θαη ην 26,4% ιηγφηεξν απφ έλα ρξφλν. Σν 29,4% απηψλ βξίζθεηαη ζηελ Διιάδα 12 κε 6 κήλεο (Παξάξηεκα6, Γηάγξακκα1, Πίλαθαο 24). 12 Με θξηηήξην ηε γεσγξαθηθή εγγχηεηα ησλ ρσξψλ πξνέιεπζήο ηνπο θαη ησλ θνηλψλ θνηλσληθν-πνιηηηζκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ, έγηλε πξνζπάζεηα νκαδνπνίεζήο ηνπο ψζηε λα δηεπθνιπλζνχκε γηα ηηο πεξαηηέξσ ζηαηηζηηθέο αλαιχζεηο. 77

79 Ζ ειηθία ησλ εμππεξεηνπκέλσλ θπκαίλεηαη αλάκεζα ζηα 2-72 έηε, κε κέζε ηηκή 31,37 έηε θαη ηππηθή απφθιηζε 13,8 έηε. Ζ κνξθή ηεο θαηαλνκήο πξνζεγγίδεη ηελ θσλνεηδή ζπκκεηξηθή, ην νπνίν ζεκαίλεη πσο ππάξρεη θαλνληθή δηαζπνξά ηεο ειηθίαο ησλ κεηαλαζηψλ γχξσ απφ ην ζπλνιηθφ κέζν φξν (Παξάξηεκα6, Γηάγξακκα11, Πίλαθαο 25). Ζ πςειφηεξε ζρεηηθή ζπρλφηεηα ησλ αηφκσλ παξαηεξείηαη ζηελ παξαγσγηθή ειηθία ( 19 έσο 65 εηψλ =8,4%). Σν 59,6% ησλ Αθγαλψλ θπκαίλνληαη αλάκεζα ζηηο ειηθίεο ησλ 19-4 εηψλ. Σν ίδην παξαηεξείηαη θαη φζνλ αθνξά ηνπο κεηαλάζηεο απφ Αθξηθή (25,1%) θαη Αζία (33,2%), ελψ 17,8% απφ Αιβαλία βξίζθνληαη αλάκεζα ζηα έηε, θαη ην 5 αλάκεζα ζηα 66-72έηε. Σν ίδην ζθεληθφ παξαηεξείηαη θαη ζηνπο κεηαλάζηεο απφ Βνπιγαξία ( 41-65εηψλ =16,8%, εηψλ =25%) (Παξάξηεκα6, Πίλαθαο 26). Οη παξαπάλσ δηαθνξνπνηήζεηο είλαη ζηαηηζηηθψο ζεκαληηθέο φπσο έδεημε ν έιεγρνο κε ην θξηηήξην ρ 2 (ρ 2 =72,285, p<,5). Αηηνχληεο άζπιν είλαη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ εμππεξεηνπκέλσλ (35%). Οη πεξηζζφηεξνη εμ απηψλ είλαη Αθγαλνί (n=84, 82,4%), απφ Τπνζαράξηα Αθξηθή (n=21, 41,2%), απφ Αζία (n=19, 32,8%), απφ Ηξάλ (n=17, 73,9%). Σν 18,3% είλαη κεηαλάζηεο κε άδεηα παξακνλήο θαη εξγαζίαο, απφ Βνπιγαξία (n=33, 55%), απφ Νηγεξία (n=7, 43,8%), απφ Αζία (n=9, 15,5%). Σν 17,4% είλαη πνιίηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, ην 2,3% είλαη νκνγελείο θαη άιιν έλα 2,3% έρνπλ ειιεληθή ηζαγέλεηα απφ πνιηηνγξάθεζε. To 1,8% παξακέλνπλ ζηε ρψξα κε λφκηκα, απφ νπδάλ (n=4, 36,4%), απφ Τπνζαράξηα Αθξηθή (n= 15, 25,9%), απφ Νηγεξία (n=1, 19,6%). To 6,1% βξίζθεηαη ππφ απέιαζε, απφ Αθγαληζηάλ (n=13, 12,7%), απφ Αζία (n=7, 12,1%), απφ Τπνζαράξηα Αθξηθή (n=6, 11,8%) (Παξάξηεκα6, Γηάγξακκα12, Πίλαθαο 27, 29). Οη δηαθνξέο ησλ πνζνζηψλ είλαη ζηαηηζηηθψο ζεκαληηθέο ζχκθσλα κε ην θξηηήξην ρ 2 (ρ 2 = 949,73, df=14, p<,5). Σν 34,7% (n=154) ησλ κεηαλαζηψλ κπνξνχλ λα επηθνηλσλήζνπλ θαιά ζηε γιψζζα ηεο ρψξαο ππνδνρήο, ελψ ην 48,7% (n=214) κπνξνχλ λα ζπλελλνεζνχλ ειάρηζηα ή θαζφινπ. ην ζχλνιν ησλ εμππεξεηνπκέλσλ νη κεηαλάζηεο πνπ έρνπλ εμαζθαιίζεη ηε λφκηκε παξακνλή ηνπο ζηελ Διιάδα, θαίλεηαη λα έρνπλ ηθαλνπνηεηηθή γλψζε θαη ρξήζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο ('νκνγελείο: κπνξεί λα επηθνηλσλήζεη θαιά =5,2%, ειιεληθή ηζαγέλεηα απφ πνιηηνγξάθεζε: κπνξεί λα επηθνηλσλήζεη θαιά =4,6%, πνιίηεο ηεο Δ.Δ.: κπνξεί λα επηθνηλσλήζεη θαιά =26,1%, κεηαλάζηεο κε άδεηα δηακνλήο θαη εξγαζίαο: κπνξεί λα επηθνηλσλήζεη 78

80 θαιά =35,3%). Αληίζεηα νη κεηαλάζηεο κε ξεπζηή ηελ θαηάζηαζε παξακνλήο ηνπο ζηε ρψξα δελ κπνξνχλ λα επηθνηλσλήζνπλ ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ (αηηψλ άζπιν: θαζφινπ =58,9%, ειάρηζηα =52,4%, ρσξίο λφκηκνη παξακνλή: θαζφινπ =14,7%, ειάρηζηα =11,9%, ππφ απέιαζε: θαζφινπ =13,2%) (Παξάξηεκα6, Γηάγξακκα13, Πίλαθαο 28,3). Οη δηαθνξέο ησλ πνζνζηψλ είλαη ζηαηηζηηθψο ζεκαληηθέο ζχκθσλα κε ην θξηηήξην ρ 2 (ρ 2 =45,541, p<,5). Ζ αλαγλψξηζε ηνπ θνηλσληθν-δεκνγξαθηθνχ πξνθίι ησλ κεηαλαζηψλεμππεξεηνχκελσλ, καο πξνζθέξεη ην πιαίζην εληφο ηνπ νπνίνπ ζα εμεηαζηνχλ νη δηαζέζηκεο κεηαβιεηέο πγείαο, δειαδή ην είδνο ηνπ πξνβιήκαηνο θαη νη ςπρηαηξηθέο δηαγλψζεηο ησλ εμππεξεηνπκέλσλ 13. Οη δηαγλσζηηθέο θαηεγνξίεο πνπ αλαπηχζζνληαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα, έγηλαλ επί ηε βάζεη ηεο δηεζλνχο ηαμηλφκεζεο ησλ λφζσλ ICD1. Γηάγλσζε ICD 1 πρ λφηεηα Πνζ νζηφ % Νευρωςικζσ διαταραχζσ ςυνδεόμενεσ με το stress 67 15,1 και ςωματόμορφεσ διαταραχζσ Διαταραχζσ τθσ διάκεςθσ (ςυναιςκθματικζσ) 19 24,6 Σχιηοφρζνεια, ςχιηότυπθ διαταραχι και 3 6,8 παραλθρθτικζσ διαταραχζσ Διαταραχζσ τθσ προςωπικότθτασ και τθσ 11 2,5 ςυμπεριφοράσ του ενθλίκου Διαταραχζσ τθσ ψυχολογικισ ανάπτυξθσ 19 4,3 Διαταραχζσ τθσ ςυμπεριφοράσ και του 1 2,3 ςυναιςκιματοσ με ζναρξθ ςυνικωσ κατά τθν παιδικι και τθν εφθβικι θλικία Προβλιματα ςχετιηόμενα με το κοινωνικό 9 2 περιβάλλον Προβλιματα ςχετιηόμενα με αρνθτικά γεγονότα 3,7 τθσ ηωισ κατά τθν παιδικι θλικία Άλλα προβλιματα που ςχετίηονται με τθν ομάδα 25 5,6 πρωτογενοφσ υποςτιριξθσ, που περιλαμβάνει τισ οικογενειακζσ ςυνκικεσ Φροντίδα αφορϊςα τθ χριςθ μεκόδων 2,5 επαναποκατάςταςθσ Προβλιματα ςυνδεόμενα με τθν κατοικία και τισ 4,9 οικονομικζσ ςυνκικεσ Άλλεσ διαγνϊςεισ 3,6 3,6 Χωρίσ ευριματα 4,9 Δεν αφορά 99 2,3 Δεν γνωρίηουμε 2,5 Οργανικζσ ψυχικζσ διαταραχζσ 1,2 Ψυχικζσ διαταραχζσ και διαταραχζσ ςυμπεριφοράσ οφειλόμενεσ ςτθ χριςθ ψυχοδραςτικϊν ουςιϊν 1,2 Ζκέξαο «Βαβέι». 13 Οη δηαγλσζηηθέο θαηεγνξίεο παξνπζηάδνληαη ζχκθσλα κε ηηο θσδηθνπνηήζεηο ηνπ Κέληξνπ 79

81 Διαταραχζσ φπνου (δυςκολία προςζλευςθσ) 1,2 Σφνολο 44 99,3 Missing 3,7 Οη ζπρλφηεξεο δηαγλψζεηο φπσο παξαηεξνχκε είλαη(%) (Παξάξηεκα6, Γηάγξακκα15): 1) Γηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο (ζπλαηζζεκαηηθέο) (24,6%) 2) Νεπξσζηθέο δηαηαξαρέο ζπλδεφκελεο κε ην stress θαη ζσκαηφκνξθεο δηαηαξαρέο (15,1%) 3) ρηδνθξέλεηα, ζρηδφηππε δηαηαξαρή θαη παξαιεξεηηθέο δηαηαξαρέο (6,8%) 4) Άιια πξνβιήκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ νκάδα πξσηνγελνχο ππνζηήξημεο, πνπ πεξηιακβάλεη ηηο νηθνγελεηαθέο ζπλζήθεο (5,6%) 5) Γηαηαξαρέο ηεο ςπρνινγηθήο αλάπηπμεο (4,3%) Σν 52,2% ησλ εμππεξεηνχκελσλ αληηκεησπίδνπλ θιηληθφ πξφβιεκα, θαη θαηφπηλ θνηλσληθφ πξφβιεκα (17,4%). Αθνινπζνχλ ηεξαξρηθά, ηα πξνβιήκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο νηθνγελεηαθέο ζρέζεηο (9,8%), ηε ζπκπεξηθνξά (4,5%), κε καζεζηαθά πξνβιήκαηα (3,6%), ηελ θαθνπνίεζε (4%), ηε ρξήζε νπζηψλ (1,1%), ηε ζσκαηηθή πγεία (1,1%) (Παξάξηεκα6, Πίλαθαο 31). Άμην λα ζεκεησζεί είλαη ην γεγνλφο φηη γηα ην 62,4% ησλ εμππεξεηνπκέλσλ αλαθέξεηαη κεηαμχ ησλ άιισλ ε χπαξμε θιηληθνχ πξνβιήκαηνο, ην 2,8% θνηλσληθνχ, ην 11,8% πξνβιήκαηα ζρεηηδφκελα κε νηθνγελεηαθέο ζρέζεηο, θαη ην 4,8% κε θαθνπνίεζε. Ζ χπαξμε Διιήλσλ εμππεξεηνχκελσλ δελ κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη, ζηελ παξνχζα εξγαζία, σο νκάδα ειέγρνπ ψζηε λα καο επηηξέςεη λα ζέζνπκε ππφ έιεγρν ζρεηηθέο εξεπλεηηθέο ππνζέζεηο θαη λα εμάγνπκε ζπκπεξάζκαηα, γηα ην ιφγν φηη νη εμππεξεηνχκελνη Έιιελεο αλήθνπλ ζηελ ειηθία θάησ ησλ 18εηψλ, ειηθηαθφ φξην ην νπνίν ιεηηνχξγεζε σο θξηηήξην ηεο ζπγθεθξηκέλεο έξεπλαο. ην κφλν πνπ κπνξνχκε λα πεξηνξηζηνχκε είλαη ζηελ αλαθνξά πεξηγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ γηα ηνπο Έιιελεο εμππεξεηνχκελνπο ηνπ Κέληξνπ. Πξφθεηηαη ινηπφλ γηα έληεθα (11) εμππεξεηνχκελνπο Έιιελεο (2,5%ηνπ ζπλφινπ ησλ εμππεξεηνπκέλσλ), ηξεηο (3) γπλαίθεο (1,5%) θαη νρηψ(8) άλδξεο (3,8%). ζνλ αθνξά ην είδνο ησλ πξνβιεκάησλ πνπ αληηκεησπίδνπλ, παξνπζηάδνληαη σο εμήο: θιηληθφ =2 (18,2%), νηθνγελεηαθέο ζρέζεηο =1 (19,1%), ζπκπεξηθνξάο =4 (36,4%), θαθνπνίεζε =1 (9,1%), ρξήζε νπζηψλ =, ζσκαηηθήο πγείαο =, θνηλσληθφ =. *********** πκπεξαζκαηηθά ζα ιέγακε πσο ν κεγαιχηεξνο αξηζκφο εμππεξεηνχκελσλ ηνπ Κέληξνπ «Βαβέι» αληηπξνζσπεχεηαη απφ άλδξεο (54,2%). Οη κνπζνπικαληθέο ρψξεο ηεο Αζίαο (41,5%) είλαη νη ηφπνη πξνέιεπζεο ησλ πεξηζζνηέξσλ, ε παξακνλή ησλ πέληε εηψλ θαη πιένλ (καθξνρξφληνη κεηαλάζηεο) αληηπξνζσπεχεη ην 35% ησλ αηφκσλ, ε κέζε ειηθία ησλ εμππεξεηνπκέλσλ είλαη ηα 31,7 έηε. Σν 35% ησλ πεξηζηαηηθψλ πξφθεηηαη γηα αηηνχληεο άζπιν. Σν 48,7% απηψλ κπνξεί λα ζπλελλνεζεί ειάρηζηα ή θαζφινπ ζηελ ειιεληθή γιψζζα. Οη ζπρλφηεξεο δηαγλψζεηο είλαη νη δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο (ζπλαηζζεκαηηθέο) (24,6%), θαη νη λεπξσζηθέο 8

82 δηαηαξαρέο ζπλδεφκελεο κε ην stress θαη ζσκαηφκνξθεο δηαηαξαρέο (15,1%). Σα βαζηθά πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη εμππεξεηνχκελνη, πέξαλ ησλ θιηληθψλ (52,2%), είλαη θνηλσληθά πξνβιήκαηα (17,4%), πξνβιήκαηα ζρεηηθά κε ηηο νηθνγελεηαθέο ζρέζεηο (9,8%), θαη πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο (4,5%). Ζ εηθφλα γηα ην ςπρνθνηλσληθφ πξνθίι ησλ εμππεξεηνπκέλσλ ηνπ «Βαβέι», ιφγσ ησλ ιίγσλ δηαζέζηκσλ κεηαβιεηψλ πνπ θαηαγξάθεη ε βάζε δεδνκέλσλ ηνπ Κέληξνπ, κνηάδεη πεξηνξηζκέλε. Γηα λα ζπλζέζνπκε έζησ θαη ακπδξά ηελ πξαγκαηηθφηεηα φπσο ηελ αληηιακβάλνληαη ηα πξφζσπα ηεο κεηαλάζηεπζεο ζα πξέπεη ε κειέηε καο λα ζπκπιεξσζεί κε πνηνηηθά δεδνκέλα, δεδνκέλα πνπ παξαηίζεληαη ζην επφκελν κέξνο ηεο εξγαζίαο. 81

83 Μϋροσ ΣΤ Οι ςυνεντεύξεισ Οη κε δνκεκέλεο κε αλνηρηέο εξσηήζεηο (semi-structure interviews with open questions) ζπλεληεχμεηο, πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζε δείγκα πέληε αηφκσλ, φινη εμππεξεηνχκελνη ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο «Βαβέι», πνπ πξνέξρνληαη απφ ηηο εμήο ρψξεο: Αιβαλία, Πνισλία, Αθγαληζηάλ θαη Ηξάλ. Οη ζπλεληεπμηαδφκελνη ήηαλ νηθνλνκηθνί κεηαλάζηεο, αηηνχληεο άζπιν, δχν γπλαίθεο θαη ηξεηο άλδξεο δηάθνξσλ ειηθηψλ. Έγηλε πξνζπάζεηα ηα άηνκα ηνπ δείγκαηνο λα θαηάγνληαη απφ ρψξεο κε πςειή ζπρλφηεηα απνζηνιήο κεηαλαζηψλ ζηε ρψξα καο, θαζψο θαη άηνκα κε δηαθνξεηηθφ θαζεζηψο παξακνλήο ζηελ Διιάδα. Δίλαη απαξαίηεην λα ζεκεησζεί πσο φινη φζνη έιαβαλ κέξνο ζηελ έξεπλα ελεκεξψζεθαλ απφ ηελ δηεπηζηεκνληθή νκάδα ηνπ Κέληξνπ γηα ην αληηθείκελν ηεο έξεπλαο, δηαβεβαηψζεθαλ γηα ηελ εμαζθάιηζε ηεο αλσλπκίαο ησλ ζηνηρείσλ ηνπο θαη ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ ζπλεληεχμεσλ, θαζψο θαη γηα ηε ρξήζε ησλ ζπλεληεχμεσλ απνθιεηζηηθά θαη κφλν γηα ηνπο ζπγθεθξηκέλνπο εξεπλεηηθνχο ζθνπνχο. Θα πξέπεη λα επηζεκαλζεί πσο ήηαλ αξθεηνί απηνί πνπ αθχξσζαλ ηηο ζπλεληεχμεηο, παξφιν πνπ αξρηθψο είραλ δερηεί ηελ πξφζθιεζε γηα ζπκκεηνρή ζηελ έξεπλα, γεγνλφο πνπ θαζπζηέξεζε ηελ νινθιήξσζε ηεο εξεπλεηηθήο δηαδηθαζίαο. ζνλ αθνξά ην ρψξν πξαγκαηνπνίεζεο ησλ ζπλεληεχμεσλ, ζεβάζηεθα ηελ ειεχζεξε επηινγή ησλ αηφκσλ. πγθεθξηκέλα νη ζπλεληεχμεηο πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζε εμσηεξηθνχο ρψξνπο (πιαηεία Δμαξρείσλ), θαη ζε ρψξνπο ζπλεζηίαζεο θαη δηαζθέδαζεο (θαθεηέξηα, κπαξ) πξνζσπηθήο επηινγήο ησλ αηφκσλ. Οη ζπλεληεπμηαδφκελνη επέιεμαλ νηθία κέξε πνπ ζπρλάδνπλ ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπο ή ζεκεία θνληά ζην ζπίηη ηνπο. Πξφζεζή κνπ ήηαλ λα παξαθάκςσ ηε επηινγή ρξήζε ηνπ ρψξνπ ηνπ Κέληξνπ «Βαβέι» σο κέξνο ιήςεο ησλ ζπλεληεχμεσλ, ψζηε λα απνθεπρζεί ε ηπρφλ ηαχηηζε κνπ κε ηνπο επαγγεικαηίεο ηνπ Κέληξνπ. Σα δεδνκέλα πνπ αληιήζεθαλ απφ ηηο ζπλεληεχμεηο, κεηαζρεκαηίζηεθαλ ζε πξνζβάζηκν θείκελν. Βαζηθή δπζθνιία ζηελ αθήγεζε ησλ ηξαπκαηηθψλ γεγνλφησλ ηεο δσήο ηνπο, ήηαλ ε ζχγθξνπζε αλάκεζα ζηελ επηζπκία λα μεραζηεί θαη ζηελ επηζπκία λα εηπσζεί. Δληχπσζε κνπ πξνθάιεζε ην γεγνλφο πσο θαη νη πέληε απηνί άλζξσπνη κε πξνζθάιεζαλ γηα κηα επφκελε ζπλάληεζε θαη γηα ζπλέρηζε ηεο επαθήο καο. Δπίζεο είλαη άμην ιφγνπ ην γεγνλφο πσο θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο ζπλέληεπμεο, δελ ηνπο δηαθαηείρε εκθαλήο ζπζηνιή ή ηάζεηο απφθξπςεο γεγνλφησλ ή απνπξνζαλαηνιηζκνχ, παξφιν πνπ νη βηαηφηεηεο πνπ επηηεινχληαη ζην ςπρηθφ ηνπο πεδίν είλαη θνβεξέο θαη ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο αλνκνιφγεηεο. Άξλεζε, απψζεζε, ζπλαηζζεκαηηθή απνζχλδεζε, αιιά θαη θαηάξξεπζε, μεζπάζκαηα, αλαδήηεζε ειένπο, πιαηζίσλαλ ηνλ απνθαιππηηθφ ηνπο ιφγν. Απηφ πνπ δηαθαηείρε ην ιφγν ηνπο ήηαλ φλησο ε αιήζεηα ηνπ εμνκνινγνχκελνπ ππνθεηκέλνπ. Γηαηί φλησο επξφθεηην γηα κηα εμνκνιφγεζε, φπσο ν Φνπθψ ζεκεηψλεη, αιιά δίρσο ηα βαζηθά εθείλα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ππαθνήο ζηνλ εθάζηνηε εμνκνινγεηή, ηεο εζηθήο εγθαηάιεηςεο 82

84 θαη απάξλεζεο ηνπ εαπηνχ πξνο ράξηλ ηνπ Άιινπ (π.ρ. απέλαληη ζε έλαλ θιηληθφ επαγγεικαηία, ζηνλ εηδηθφ ςπρηθήο πγείαο). Καη απηφ γηαηί εγψ δελ ήκνπλ εθεί γηα λα ηνπο θξίλσ, λα επηβάιισ ηελ επηζηεκνληθή θαλνληθφηεηα, ή λα εξκελεχζσ ηνλ εμνκνινγεηηθφ ηνπο ιφγν, αιιά νχηε, σο επαγγεικαηίαο ηνπ ζηίγκαηνο, λα ηνπο δψζσ ζπκβνπιέο γηα εθείλν ην θνκκάηη ηεο δσήο ηνπο πνπ ληψζνπλ φηη είλαη ην πην ηδησηηθφ θαη επαίζρπλην (Goffman,21: ). Σε ζέζε ηεο θπξηαξρίαο ηελ είραλ νη ίδηνη, νη ίδηνη απηνί πνπ θαηείραλ ην ιφγν θαη κηινχζαλ, θαη εγψ ζηεθφκνπλ απέλαληη ρσξίο εθείλνλ ην ξφιν ηνπ λα παξάγσ έλαλ κεηα-ιφγν ηεο αιήζεηάο ηνπο (Φνπθψ:1982). πλαηζζήκαηα εκπηζηνζχλεο θαη αζθάιεηαο δηέηξεραλ ηηο ζπλεληεχμεηο κε ηνπο αλζξψπνπο, γεγνλφο πνπ κνηάδεη ζαλ λα θαηέζηε ελ κέξεη δπλαηφ λα μεπεξαζηεί ην ράζκα ηεο δηαθνξεηηθήο θνπιηνχξαο θαη ηνπ θνηλσληθνχ ππνβάζξνπ αλάκεζα ζηνλ εξεπλεηή - εκέλα θαη ηα ππνθείκελα ησλ ζπλεληεχμεσλ. Καη λα μεπεξαζηεί ζην βαζκφ εθείλν πνπ απνθαιχπηεηαη φηη ν ςπρηθφο πφλνο ηνπ αλζξψπνπ είλαη ν ίδηνο, ν φ ίδηνο αλειέεηα ζθιεξφο γηα φινπο αλεμαξηήησο θχινπ, θαηαγσγήο, θνπιηνχξαο, ν ίδηνο εμίζνπ θαηαλνεηφο απφ φινπο. 83

85 Η περίπτωση της Τ. Ζ ζαξαληαδπαρξνλε Σ. απφ ηελ Αιβαλία, δεη δεθαελλέα ρξφληα ζηελ Αζήλα. Καηάγεηαη απφ έλα θαζνιηθφ ρσξηφ ζηα Βνξηνδπηηθά ηεο Αιβαλίαο, είλαη απφθνηηε ηνπ νηθνλνκηθνχ Παλεπηζηεκίνπ ηεο ρψξαο ηεο 14, κε γλψζεηο Ρσζηθψλ θαη Ηηαιηθψλ. Ζ Σ. ζηελ παηξίδα ηεο είρε εμαζθαιηζκέλε επαγγεικαηηθή πνξεία θαζφηη εξγαδφηαλ ζε ηξάπεδα κε πςειέο κεληαίεο απνδνρέο. Γελ είλαη φκσο «θαζαξή» θαη πξέπεη λα θχγεη. Ζ Αιβαλία «δελ ηεο θάλεη». ηελ Διιάδα είρε αθνχζεη πσο δελ έρνπλ πξφβιεκα λα παληξεπηνχλ θάπνηα πνπ δελ είλαη «θαζαξή» - παξζέλα. Ο βηαζκφο πνπ ππέζηε απφ θάπνηνλ ζπκθνηηεηή ηεο ζην Παλεπηζηήκην, ηελ πλίγεη απφ ληξνπή. Πξέπεη λα θχγεη. ηελ Διιάδα είλαη ν αδεξθφο ηεο ήδε έμη κήλεο. Πξνζδνθά πσο ζα ηελ βνεζήζεη εθεί θαη κεηά ζα πξνζπαζήζεη λα κεηαλαζηεχζεη πξνο ηελ Ηηαιία ή γηαηί φρη θαη ζηελ Ακεξηθή. Αξρηθψο κέλεη ζε έλα κηθξφ δηακέξηζκα ζηελ Κσλζηαληηλνππφιεσο καδί κε ηνλ αδεξθφ ηεο θαη ηνλ Αθξηθαλφ ζπγθάηνηθφ ηνπ. Μεηά απφ ιίγεο κέξεο, ηε ζηηγκή πνπ ν αδεξθφο ηεο ιείπεη απφ ην ζπίηη, δέρεηαη ζεμνπαιηθή επίζεζε απφ απηφλ ηνλ άλδξα «κε ην θνκκέλν ρέξη» (ηνλ ζπγθάηνηθν). Ο αδεξθφο ηεο δελ ηελ πηζηεχεη, αιιά αληίζεηα ζεσξεί πσο εθείλε ηνλ πξνθάιεζε. Πιεγψλεηαη. Αλαδεηά δνπιεηά. Διιεληθά δε γλσξίδεη θαζφινπ 15. Παξαθνινπζεί ηειεφξαζε γηα λα αθνχεη ηε γιψζζα. Γνπιεχεη ζε έλα εζηηαηφξην ζην Πέξακα 16. Σελ απνιχνπλ κεηά απφ δέθα κέξεο γηαηί δελ αληαπνθξίλεηαη. «Δγώ δελ ήμεξα λα θάλσ ηίπνηα από δνπιεηέο. Η δσή κνπ κέρξη εθείλε ηε ζηηγκή ήηαλ ηα βηβιία. Ούηε λα ζθνππίζσ δελ ήμεξα, ηε ζθνύπα αλάπνδα ηελ θξαηνύζα». Πξέπεη λα δνπιέςεη. Σελ θπλεγνχλ «νη δηθνί ηεο». Παηξηψηεο ηεο, κεηαλάζηεο ζηελ Διιάδα παξακέλνπλ θάησ απφ ην ζπίηη ηεο θαη παξαθνινπζνχλ ηηο θηλήζεηο ηεο ψζηε λα ηελ απαγάγνπλ θαη λα ηε «βάινπλ ζηε δνπιεηά», λα ηελ εθπνξλεχζνπλ. Κξχβεηαη. Ο αδεξθφο ηεο, ηεο απαγνξεχεη λα βγαίλεη απφ ην ζπίηη κφλε. Σελ παίξλεη καδί ηνπ, αθφκα θαη ζηε δνπιεηά, γηα αζθάιεηα. ε δηάζηεκα ηεζζάξσλ κελψλ κπνξεί λα κηιήζεη ηθαλνπνηεηηθά ειιεληθά. πλεζίδεη λα ζπζηήλεηαη σο Βνπιγάξα ή Πνισλή. Δξγάδεηαη ζε έλα μελνδνρείν σο θαζαξίζηξηα, κεηά ζε έλα εζηηαηφξην ζηελ Κνπκνπλδνχξνπ, αξγφηεξα «εζσηεξηθή» (νηθνγελεηαθή 14 χκθσλα κε έξεπλα ζηελ πεξηνρή ηεο Αηηηθήο κε δείγκα 273 άηνκα, ε ζπληξηπηηθή πιεηνλφηεηα ησλ κεηαλαζηψλ δελ αζθεί ην επάγγεικα πνπ αζθνχζε ζηε ρψξα πξνέιεπζεο (Κνζκάο:26). Μεγάινο είλαη ν αξηζκφο ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ, φπσο γηαηξνί, αξρηηέθηνλεο, κεραληθνί, θιπ. πνπ ζηελ Διιάδα εηεξναπαζρνινχληαη (Γηαλλφπνπινο, 21). 15 Απφ έξεπλα (Καςάιεο, 24α) πξνθχπηεη πσο ε αλεπαξθήο γλψζε ηεο γιψζζαο ηεο ρψξαο εγθαηάζηαζεο, απνηειεί εκπφδην ζηελ εξγαζία γηα δχν ζηνπο ηξεηο εξγαδφκελνπο ζηελ νηθνδνκή (65%), θαη πεξηζζφηεξνπο απφ ηνπο κηζνχο ζηνπο εξγαδφκελνπο ζηελ έλδπζε (6) θαη ζηα βελδηλάδηθα (51%). 16 χκθσλα κε ηελ έξεπλα ηνπ Φεκκέλνπ (Φεκκέλνο, 1995), ηελ πεξίνδν ε θαηάζηαζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο γηα ηνπο Αιβαλνχο ήηαλ πνιχ δχζθνιε. Ο Φεκκέλνο αλαθέξεηαη εθηελψο ζηελ πνξλεία θαη γεληθφηεξα ηε βηνκεραλία ηνπ sex, πνπ αθνξνχζε θπξίσο λεαξά άηνκα θαη ησλ δχν θχισλ (ζ:16-173). Παξάιιεια, επηζεκαίλεη πσο νη ππφινηπνη πξνζθέξνπλ κεηαβαηηθή εξγαζία, πξνζσξηλή θαη πεξηζσξηνπνηεκέλε, κε ηε κνξθή ππεξεζηψλ «πνπ πξνζθέξνληαη ζηνπο πνιίηεο γηα λα θαιπθζνχλ νη πξνζσπηθέο ηνπο αλάγθεο θαη δεχηεξεο ζεκαζίαο εθήκεξεο ρεηξσλαθηηθέο εξγαζίεο» (ζ:174). Οη πεξηζζφηεξνη εξγάδνληαλ σο νηθηαθνί βνεζνί, ζηνλ θαζαξηζκφ θηηξίσλ, σο νηθνδφκνη ή σο αλεηδίθεπηνη εξγάηεο. 84

86 βνεζφο) ζην ζπίηη κηαο θνηηήηξηαο Ηαηξηθήο, ζην Βχξσλα 17. Ο άλδξαο ηεο θνηηήηξηαο απνπεηξάηαη επαλεηιεκκέλσο λα ηελ θαθνπνηήζεη ζεμνπαιηθά 18. Γηαθφπηεη ηε δνπιεία εθεί. Μέζσ κηαο γλσζηήο Αιβαλήο 19, βξίζθεη δνπιεηά ζε έλα εζηηαηφξην. Δξγάδεηαη πνιιέο ψξεο θαη ρσξίο αζθάιηζε 2. Καη άιιε απφπεηξα ζεμνπαιηθήο παξελφριεζεο απφ ηνλ εξγνδφηε ηεο. Τπνθέξεη απφ ηνπο πνλνθεθάινπο, ηελ ηαιαηπσξνχλ απφ ηφηε κεηά απφ εθείλν ην ζπκβάλ ζηε ρψξα ηεο. Πνιιέο φκσο είλαη θαη νη θνξέο πνπ πνλά ην ζηνκάρη ηεο. ηα λνζνθνκεία δε ηε δέρνληαη, κφλν ηφηε πνπ έπξεπε λα εγρεηξηζηεί. ηα ηδησηηθά Ηαηξεία έθηαλε κέρξη ηε γξακκαηεία, «Ο γηαηξόο δελ εμεηάδεη μέλεο» 21. Γλσξίδεη ηνλ Γεκήηξε, δειαδή Ακίξ. «Δίκαη Έιιελαο», «πγθαηνηθώ κε έλαλ θίιν κνπ ζην θέληξν ηεο πόιεο». Σνλ εξσηεχεηαη. Μάιινλ πσο ε ηχρε ηεο ρακνγειά επηηέινπο, κέρξη πνπ αθνχεη ηνλ Γεκήηξε λα κηιά άπηαηζηα αξαβηθά ζε έλαλ γλσζηφ πνπ ζπλαληά ηπραία θάπνηα κέξα ζην δξφκν. Ήηαλ χξηνο, κεηαλάζηεο ζηελ Διιάδα. Ζ Σ. θάλεη ηε δεχηεξε απφπεηξα απηνθηνλίαο. Ενπλ καδί. ινη καδί, θαη ν ζπγθάηνηθφο ηνπ, ν νπνίνο θάπνηα κέξα ηελ πξνζεγγίδεη ζεμνπαιηθά. Μεηαθνκίδνπλ ζηελ νδφ Ννηαξά ζηα Δμάξρεηα. Απηή άλεξγε γηα κεγάιν δηάζηεκα, αιιά ρσξίο ηνπο πνλνθεθάινπο. Παληξεχνληαη ζην ζπίηη ηνπο κε ηελ επρή ελφο Υφληδα, θίινπ ηνπ άλδξα ηεο. Μέλεη έγθπνο. «Γελ κπνξνύζα λα δηαλνεζώ πσο ζα ην ξίμσ (ηερληθή δηαθνπή θχεζεο), δύν ήκαζηαλ, ζα πξνζπαζνύζακε καδί λα ην κεγαιώζνπκε». Ο άλδξαο ηεο ηελ απαηά κε ηελ αληςηά ηεο. Σξίηε απφπεηξα απηνθηνλίαο. Υσξίδεη, κεηά 17 χκθσλα κε ηεο έξεπλα ηνπ Lazaridis (27: ) γηα ηηο απνθιεηζηηθέο λνζνθφκεο θαη θαη νίθνλ θξνληηζηέο, κε ζπλεληεχμεηο απφ 18 γπλαίθεο (5 απφ Αθξηθή, 5 Πφληηεο, 3 απφ Β. Ήπεηξν, 5 απφ Αλαηνιηθή Δπξψπε, ειηθίαο 22-55εηψλ), νη Αιβαλίδεο παξαηεξνχλ πσο ππάξρεη ξαηζηζκφο ελαληίνλ ηνπο θαζψο αξθεηνί αζζελείο θαη ζπγγελείο δελ επηζπκνχλ Αιβαλίδα απνθιεηζηηθή. 18 Ζ εζσηεξηθή εξγαζία είλαη «θαηαθχγην θαη θπιαθή» νη εζσηεξηθέο νηθηαθέο εξγάηξηεο ζεσξνχλ ηελ εζσηεξηθή εξγαζία σο ηε κφλε δηέμνδν, ηδηαίηεξα ηνλ πξψην θαηξφ, δηφηη παξέρεη νηθνλνκηθή πξνζηαζίαο θαη αζπιία, θαζψο αηζζάλνληαη νηθνγελεηαθή αζθάιεηα θαη ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο ζεσξνχλ ηελ εξγνδνηηθή νηθνγέλεηα σο ππνθαηάζηαην ηεο νηθνγέλεηαο πνπ δελ ππάξρεη ή βξίζθεηαη καθξηά, φπσο παξαηεξεί ε έξεπλα γηα ηεο Οπθξαλέο νηθηαθέο εξγάηξηεο (Φεκκέλνο, θακλάθεο,27:151). χκθσλα κε ηελ έξεπλα ζε Φηιηππηλέδεο θαη Αιβαλίδεο (Λαδαξίδνπ,1995:47-71) πξνθχπηεη φηη ε νηθηαθή εξγαζία ζπλνδεχεηαη απφ κνξθέο ειέγρνπ, αηηήκαηα γηα ζπλερή δηαζεζηκφηεηα θαη ζεμνπαιηθέο απαηηήζεηο απφ ηνπο εξγνδφηεο. 19 Ζ έξεπλα γηα ηνπο κεηαλάζηεο θαη κεηαλάζηξηεο απφ ηε Βνπιγαξία, θαηέδεημε πσο κηα ζεκαληηθή αλαινγία κεηαλαζηψλ (ην 17%) βξήθε δνπιεηά απφ Βνχιγαξνπο θίινπο θαη ζπγγελείο πνπ είραλ ήδε εγθαηαζηαζεί ζηελ Διιάδα (Sarris,1997:66). 2 Ζ έξεπλα ηνπ ΚΔΘΗ (27)γηα ηελ γπλαηθεία κεηαλάζηεπζε, κε δείγκα 279 γπλαίθεο, έδεημε πσο ηα ζεκαληηθφηεξα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη κεηαλάζηξηεο πξνέξρνληαη απφ: α)ηηο ζπλαιιαγέο κε ηνλ θξαηηθφ κεραληζκφ (γξαθεηνθξαηία, δπζθνιίεο ζηελ απφθηεζε άδεηα παξακνλήο θαη εξγαζίαο), β)ηελ εξγαζία, ρακειέο απνδνρέο γηα ηε δσή ζηελ Διιάδα, δπζθνιίεο ζηελ εχξεζε εξγαζίαο, έιιεηςε Αζθάιηζεο, γ)ηελ θαζεκεξηλή δσή (πεξίζαιςε, γηαηξνί, λνζνθνκεία, δπζθνιίεο γηα νηθνγελεηαθή ζπλέλσζε, έιιεηςε παηδηθψλ ζηαζκψλ, πξνβιήκαηα ζηέγαζεο, θφβνο λα θπθινθνξεί ζηνπο δξφκνπο. 21 χκθσλα κε ηελ εξγαζία ηνπ Βνχιγαξε θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηνπ (1995), επηζεκαίλεηαη πσο «ε αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ μέλσλ ζηελ Διιάδα ( ) έρεη ζεκαληηθά επεξεάζεη ηελ πξφζιεςε ηνπ μέλνπ θαη ηνπ άιινπ» (ζ: 88). ηελ έξεπλα θαηαγξάθνληαη ζηάζεηο πνπ δηαηξέρνπλ ηελ θιίκαθα απφ ηε δπζπηζηία θαη ηελ αλεζπρία σο ηελ μελνθνβία θαη ηελ πξνθαηάιεςε. Δηδηθφηεξα, ε έξεπλα θαηέγξαςε ηελ απξνζπκία γηα απνλνκή ίζσλ δηθαησκάησλ ζηνπο κεηαλάζηεο, ηελ εληχπσζε φηη νη μέλνη «απνηεινχλ δεκφζην θίλδπλν», ηελ αίζζεζε πσο νη μέλνη είλαη «πνιινί» θαη απμάλνπλ ηελ αλεξγία ζηνπο Έιιελεο (ζ: 86). 85

87 απφ δέθα ρξφληα γάκνπ. Αλαδεηά βνήζεηα ζην Caritas Hellas (δηεζλήο νξγάλσζε ηεο θαζνιηθήο εθθιεζίαο Μ.Κ.Ο.). Ννκηκνπνηείηαη ην Οη πνλνθέθαινη αξρίδνπλ λα ηελ ελνρινχλ μαλά. ήκεξα είλαη άλεξγε εδψ θαη δπφκηζε ρξφληα. Τπάξρεη εηθνληθή πξφζιεςε σο θαζαξίζηξηα ζε έλα δηθεγνξηθφ γξαθείν, είλαη αζθαιηζκέλε ζν ΗΚΑ θαη ιακβάλεη επίδνκα κνλνγνλετθφηεηαο. Ο δεθαπεληάρξνλνο γηφο ηεο, καζεηήο ηεο Γ Γπκλαζίνπ ζηε Λεφληεην. Πηζηεχεη θαη εθθιεζηάδεηαη αλειιηπψο θάζε Κπξηαθή ζηελ θαζνιηθή εθθιεζία ηεο Αγίαο Σεξέδαο ζηελ Κπςέιε. Γελ έρεη θίινπο, κφλν ηε «γηαγηά». Γελ εκπηζηεχεηαη πηα θαλέλαλ. Οη Έιιελεο ηελ πιεγψλνπλ ζπλέρεηα, θαζψο πάληα δηαηεξνχλ κηα απφζηαζε αζθαιείαο απέλαληί ηεο. Οη Έιιελεο θαζνιηθνί φκσο, πνπ ηνπο ζπλαληά ζηελ εθθιεζία, θαίλεηαη λα είλαη πην θνληά ηεο. Γηα παξέα έρεη ηα δψα ηεο. Αγαπά πνιχ ηα δψα θαη θξνληίδεη ηα αδέζπνηα. Κάπνηα ζηηγκή είρε εκπινθή κε δηάθνξνπο ζπιιφγνπο δσνθηιίαο. Με ηνλ αδεξθφ ηεο δελ έρεη πιένλ θαζφινπ επαθέο. «Απνθάζηζα λα δειώλσ πσο δελ έρσ αδεξθό. Ο αδεξθόο κνπ δελ κε πξόζεμε όπσο έπξεπε, κόλν ιίγν ζηελ αξρή. Με άθελε λα κέλσ έμσ ζηνπο δξόκνπο, κόλε ζηηο πιαηείεο, κε πξόζρεκα όηη κπνξώ λα ηα θαηαθέξσ κόλε κνπ, θηάλεη λα ζέισ», «είλαη πνιύ ζθιεξόο άλζξσπνο ν αδεξθόο κνπ, είλαη Αιβαλόο». Κάπσο ηψξα νη πνλνθέθαινη έρνπλ κεησζεί. Οη πφλνη ζην ζηνκάρη φκσο ηελ «ζπκνχληαη» πην ζπρλά. Σα φλεηξά ηεο είλαη λα βξεη κηα αμηνπξεπή δνπιεηά, θαη λα εμαζθήζεη ην επάγγεικά πνπ έρεη ζπνπδάζεη. Έρεη αλαγλσξηζηεί ην πηπρίν ηεο ζηελ Διιάδα, έρεη απνθηήζεη πηζηνπνηεηηθφ ρεηξηζκνχ ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή, θαη έρεη γλψζε ηεο αγγιηθήο γιψζζαο. Θα ήζειε ν γηφο ηεο λα κελ ληξέπεηαη γηα απηή, λα ιέεη πσο «ε κακά κνπ δνπιεύεη ζε ινγηζηηθό γξαθείν, θαη ν παηέξαο κνπ είλαη ζηε ύξν (ύξηνο) (ν γηφο ηεο απηφ ζπλεζίδεη λα ιέεη φζνλ αθνξά ηνλ παηέξα ηνπ)». Δπηπιένλ, επηζπκεί έληνλα λα πάςνπλ νη πνλνθέθαινη, ε δπζζπκία, ηα έληνλα λεχξα, θαη λα γίλεη θαιχηεξε κεηέξα γηαηί, φπσο δειψλεη, είλαη θάπσο επηζεηηθή κε ην γηφ ηεο. Αγαπά θαη πηζηεχεη ζην γηφ ηεο, θαη φηαλ ηνλ βιέπεη λα ζιίβεηαη πνπ θάπνηεο θνξέο ζην ζρνιείν ηνλ απνθαινχλ «παιην-αιβαλέ», ηνπ ζπκίδεη πσο θαη απηφο είλαη ην ίδην Έιιελαο κε ηνπο άιινπο. Δίλαη πνιιή ραξνχκελε πνπ έρεη εμαζθαιίζεη θαηνηθία γηα ην παηδί ηεο, θαζψο «ε γηαγηά», ηελ νπνία θξνληίδεη πνιιά ρξφληα, ηεο θιεξνδφηεζε ην ζπίηη ηεο. Ζ θιεξνλνκηά ιεηηνπξγεί σο άηππε ζηξαηεγηθή πξνζηαζίαο ηνπ κεηαλάζηε. Σεο αξέζεη πνπ ν λπλ Έιιελαο ζχληξνθνο ηεο ηελ αγαπά θαη ηε θξνληίδεη, αιιά θνβάηαη πσο ζα απνγνεηεπζεί θαη απφ απηφλ ζχληνκα. Ζ Σ. αλαδεηά ζηελ Διιάδα ηελ επθαηξία λα δήζεη αμηνπξεπψο. ηα είθνζη ηξία ηεο είλαη κνξθσκέλε, λέα, κε φλεηξα γηα ηε δσή ηεο θαη γη απηφ ζέιεη λα αθήζεη πίζσ ηελ άζρεκε εκπεηξία ηεο ζεμνπαιηθήο θαθνπνίεζεο θαη καδί κε απηή θαη ηελ πξψηε απφπεηξα απηνθηνλίαο. Καηαξξαθσκέλε θηάλεη ζηε λέα ρψξα εγθαηάζηαζεο θαη καηαηψλεηαη. εμνπαιηθέο παξελνριήζεηο, έληνλε ξαηζηζηηθή αληηκεηψπηζε απφ ηνπο γεγελείο, απεηιέο θαη θπλεγεηφ απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο ζπκπαηξηψηεο ηεο, εξσηηθέο απνγνεηεχζεηο. ια απηά ηα ρξφληα ε Σ. κνηάδεη λα θηλείηαη κφλε. Ο αδεξθφο ηεο ηελ απνγνεηεχεη, ν άλδξαο ηεο παξακέλεη πάληα έλαο «μέλνο», εθείλε ρξηζηηαλή απφ ηα Βαιθάληα, εθείλνο κνπζνπικάλνο Άξαβαο. «Μέζα κνπ ην ήμεξα από ηελ πξώηε ζηηγκή όηη δελ ηαηξηάδακε, αιιά κε πξόζερε πνιύ». Αληιεί δχλακή απφ ηελ πξνζθνξά ηεο θαη ηελ αγάπε πνπ έρεη γηα ηα δψα. Μήπσο γηαηί απηά δε κπνξνχλ λα ηεο θάλνπλ θαθφ; Μήπσο γηαηί απηά δε κπνξνχλ λα ηελ απνγνεηεχζνπλ; 86

88 Γπζθνιεχεηαη λα εδξαησζεί ζε θάπνηνλ εξγαζηαθφ ρψξν. Σελ αληηκεησπίδνπλ κε θαρππνςία θαη ζπζηνιή «Απηή ην έθιεςε», είπαλ φηαλ ράζεθαλ θάπνηα ρξήκαηα ζην μελνδνρείν πνπ δνχιεπε θάπνηε. Καη κεηά ηε λνκηκνπνίεζή ηεο δχζθνια ραίξεη ηζάμηαο αληηκεηψπηζεο ζηε Γεκφζηα Γηνίθεζε. Γαιελεχεη ζηελ εθθιεζία. Δθεί είλαη κέινο κηαο νκάδαο, εθείλεο ησλ θαζνιηθψλ πηζηψλ. «Γελ έπαςα πνηέ λα πηζηεύσ». Ο εθθιεζηαζκφο είλαη έλα κέζσ απηνπξνζδηνξηζκνχ ηεο. «Οη θαζνιηθνί Έιιελεο είλαη πην πξνζηηνί θαη όρη ηόζν ξαηζηζηέο». Σελ απνξξνθά ε πίζηε ηεο θαζψο ην ζπλαίζζεκα θαη ην λφεκα γηα απηή βξίζθνληαη ζε κηα νξγαληθή ελφηεηα. Δίλαη εκθαλέο πσο φζνλ αθνξά ζηε ζπγθεθξηκέλε έθθαλζε ηεο δσήο ηεο Σ., έρεη μεθηλήζεη ε δηαδηθαζία ηεο θπζηνινγηθνπνίεζεο, ζχκθσλα κε ηνλ Goffman. Οη θαζνιηθνί ζπλεθθιεζηαδφκελνη ηεο Σ. πνπ έρνπλ επαλαιακβαλφκελεο ζπλαιιαγέο κε θαζνιηθνχο κεηαλάζηεο, παξεθθιίλνληεο ηνπ θαλνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο θνηλσλίαο ηνπο, έρνπλ αξρίζεη λα ληψζνπλ ζηγά-ζηγά κηθξφηεξε απνζηξνθή γηα ην μέλν (Goffman, 21). ηελ Αιβαλία έρεη ηαμηδέςεη ειάρηζηεο θνξέο, «..πάλσ από ηξείο κέξεο δε κπνξώ λα θάηζσ εθεί ( ) ληώζσ Διιελίδα, ε Αιβαλία δε κνπ θάλεη». Γελ ζέιεη λα πεγαίλεη ζηε ρψξα ηεο, γηαηί έρεη θφβν λα κελ μαλαδήζεη ηηο αλακλήζεηο θαη ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εθεί δσή ηεο. ηακάηεζε λα καζαίλεη Αιβαληθά ζην γηφ ηεο. Δπηκέλεη φκσο λα δηαβάδεη κφλνλ Καληαξέ, «Δίλαη παηξηώηεο θαη ηνλ θαηαιαβαίλσ. Γξάθεη ππέξνρα. Οη δηθνί ζαο (Έιιελεο ζπγγξαθείο) είλαη όινη ίδηνη». ην ζεκείν απηφ παξαηεξνχκε κηα παιίλδξνκε λνζηαιγηθή εμηδαλίθεπζε ηνπ παξειζφληνο ηεο, ίζσο απηφ πνπ ηεο θηλεηνπνηεί ηελ θαηάζιηςή ηεο (δηάγλσζε ηνπ γηαηξνχ, ηελ νπνία κνπ απνθάιπςε ε ίδηα). Ζ Σ. ακθηηαιαληεχεηαη, αλαδεηά ηνλ εαπηφλ ηεο. Οη επαγγεικαηίεο ηνπ «Βαβέι» ηελ έρνπλ βνεζήζεη πνιχ. Γειψλεη πσο κπνξεί λα ειέγρεη θάπσο θαιχηεξα ηα λεχξα ηεο, θαη λα κε θσλάδεη ζην γηφ ηεο. Δπγλσκνλεί ηελ παηδνςπρνιφγν - εξγαδφκελε ζηε Λεφληεην (ζρνιείν πνπ θνηηά ν γηφο ηεο) πνπ ηελ παξέπεκςε ζην Κέληξν. Ζ ςπρηθή ηεο αληζνξξνπία έρεη ζσκαηνπνηεζεί, νη πνλνθέθαινη μεθηλνχλ απφ ην βηαζκφ θαη ζπλερίδνληαη έσο ζήκεξα. Μφλνλ γηα κηθξά δηαζηήκαηα ππνρσξνχλ (ζηελ αξρή ηεο ζρέζεο ηεο κε ηνλ πξψελ άλδξα ηεο, ην πξψην δηάζηεκα πνπ ήηαλ καδί κε ηνλ ζεκεξηλφ ηεο ζχληξνθν). Δπίζεο ληψζεη πφλν ζην ζηνκάρη, θαη ηα ηειεπηαία ρξφληα παξαηεξεί έληνλε ακθηζπκία θαη έιιεηςε κλήκεο. «Ξερλώ πνιύ εύθνια Δάλ δε ζεκεηώζσ ηηο ππνρξεώζεηο κνπ ζε έλα ραξηάθη, ηηο μερλώ.» (θαη ην δηθφ καο ξαληεβνχ ην είρε μεράζεη). ηε ρψξα ηεο βίαζαλ ην θνξκί ηεο, ζηελ Διιάδα βηάδνπλ ηελ ςπρή ηεο. Ζ Σ. βξίζθεηαη κεηέσξε, αθξνβαηψληαο κφλε αλάκεζα ζηηο γάηεο ηεο, κε αγθαιηά ηνλ γηφ ηεο. 87

89 Η περίπτωση της Α. Μηα έθθξαζε άπεηξεο ζηελαρψξηαο θάιππηε ην πξφζσπφ ηεο. Με ην πνπ ηελ αληίθξηζα ε αίζζεζε πνπ κνπ έδσζε ήηαλ απηή κηαο πξνζβεβιεκέλεο αμηνπξέπεηαο. Ζ Α. θαηάγεηαη απφ ηελ Πνισλία, είλαη γχξσ ζηα ζαξάληα θαη δεη είθνζη ρξφληα ζηελ Διιάδα. Έθηαζε ζηε πάξηε ζηα δεθανρηψ ηεο, κφιηο πνπ είρε ηειεηψζεη ηελ Σερληθή ρνιή Ραπηηθήο ζηελ παηξίδα ηεο, θαη εξγάζηεθε σο επνρηαθή εξγάηξηα ζε ζπγθνκηδή θξνχησλ 22. Δθεί γλσξίδεη θαη παληξεχεηαη ηνλ άλδξα ηεο. Έρνπλ απνθηήζεη δχν παηδηά (δεθαέμη θαη δεθαηεζζάξσλ εηψλ, καζεηέο Γπκλαζίνπ). Σα ηειεπηαία δεθαέμη ρξφληα δνπλ ζηελ Αζήλα. ηελ Αζήλα εξγάδεηαη σο θαζαξίζηξηα ζε Ννζνθνκεία, ζε ζπλεξγία θαζαξηζκνχ, σο γαδψηξηα, θαη ηψξα ζε έλα θπιηθείν ζην θέληξν ηεο πφιεο κε πιήξεο αζθάιηζε. Έρεη απνθηήζεη ην Πηζηνπνηεηηθφ Διιεληθήο γισζζνκάζεηαο 23 θαη αηηείηαη ζε δηάθνξνπο δηαγσληζκνχο ηνπ ΑΔΠ. ην κέιινλ ζθνπεχεη λα ζπνπδάζεη καθηγηάδ. Γειψλεη πσο σο γπλαίθα Έιιελα πνιίηε, δελ έρεη βηψζεη απνθιεηζκφ ή έληνλεο ξαηζηζηηθέο επηζέζεηο. Μέρξη πξφζθαηα είρε αξθεηνχο νηθνγελεηαθνχο Έιιελεο θίινπο. Σψξα πιένλ δελ έρεη θίινπο, νχηε επαθέο κε ζπκπαηξηψηεο ηεο. Γηέθνςε θαη ηελ επηθνηλσλία κε ηηο ιηγνζηέο θίιεο Πνισλέο, γηαηί είρε θαηαιάβεη πσο ήζειαλ ην θαθφ ηεο, «πξνθαινύζαλ εξσηηθά ηνλ άληξα ηεο». Σα ρξφληα πνπ δνχζαλ ηα αδέξθηα ηεο ζηελ Διιάδα, ηνπο είρε ζπληξνθηά, ζήκεξα βξίζθνληαη εγθαηεζηεκέλνη ζηελ παηξίδα. «Μάιινλ πσο ζα ήηαλ θαιύηεξα λα είρα παληξεπηεί θάπνηνλ Πνισλό», ιέεη. «Νηώζσ κόλε θαη θνβάκαη». Ο άλδξαο ηεο είλαη αιθννιηθφο ηα ηειεπηαία δέθα ρξφληα πεξίπνπ, θαη ν γάκνο ηνπο έρεη θαη νπζίαλ ηειεηψζεη. Έρεη δερζεί επαλεηιεκκέλσο απφ απηφλ απεηιέο, μπινδαξκφ, θσλέο, πξνζβνιέο. «Ο άλδξαο κνπ πξνηηκά ηηο Διιελίδεο ηώξα», δειψλεη. Σα πεζεξηθά θαη νη θνπληάδεο ηεο, ηελ αληηκεησπίδνπλ (θαη κεηά απφ ηφζα ρξφληα) σο «εθείλε ε μέλε πνπ καο μειόγηαζε ηνλ γην/αδεξθό καο». Ζ Α. ληψζεη μέλε κέζα ζηελ ίδηα ηεο ηελ νηθνγέλεηα. «Δγώ όηαλ πέζαλε ν αδεξθόο ηνπ άλδξα κνπ, ηνπ ζπκπαξαζηάζεθα όζν θαιύηεξα κπνξνύζα. Δθείλνο ηελ εκέξα πνπ έκαζα γηα ην ζάλαην ηεο κεηέξαο κνπ, κνπ αλαθνίλσζε πσο κε απαηά» (θιάκα) «Δάλ δελ είρα παληξεπηεί Έιιελα, ίζσο ε κάλα κνπ λα δνύζε αθόκα», (αηηία ζαλάηνπ ηεο κεηέξαο ηεο: αλαθνπή). Ζ Α. θαηεγνξεί ηνλ εαπηφ ηεο γηα ηνλ μαθληθφ ρακφ ηεο κεηέξαο ηεο, θαη ηνλίδεη πσο εάλ είρε παληξεπηεί ζηε ρψξα ηεο ζα βξηζθφηαλ αλειιηπψο θνληά ζηε κάλα ηεο θαη δε ζα ηελ άθελε λα 22 χκθσλα κε ηνπο Βαΐν θαη Υαηδεκηράιε (1997) απφ ην 1985 θη έπεηηα Γηνπγθνζιάβνη θαη Πνισλνί εξγάηεο έξρνληαλ κε ηνπξηζηηθή βίδα ηξίκελεο δηάξθεηαο θαη απαζρνινχληαη ζε γεσξγηθή παξαγσγή σο επνρηαθνί εξγάηεο (ζπγθνκηδή, δηαινγή, εμαγσγή πξντφλησλ) (ζ:165). Οη εξγάηεο απηνί ήηαλ ζηελ πιεηνςεθία ηνπο άλδξεο (65-7), ειηθίαο 3-45 εηψλ, ελψ νη γπλαίθεο ήηαλ λεφηεξεο (2-35 εηψλ) (φπ.π., 17). Μεηά ην 1991, νη Πνισλνί θαη νη Βνχιγαξνη αληηθαηαζηάζεθαλ απφ ηνπο «θζελφηεξνπο» Αιβαλνχο, νη νπνίνη είραλ ρακειφηεξν κνξθσηηθφ επίπεδν, ήηαλ λεφηεξνη ζε ειηθία άλδξεο, πξνέξρνληαλ θπξίσο απφ αγξνηηθέο πεξηνρέο θαη δελ δηέζεηαλ βίδα (ζ: 171). Μία αθφκε δηαθνξά αλάκεζα ζηνπο Πνισλνχο θαη ηνπο Αιβαλνχο εξγάηεο είλαη ε παξακνλή ησλ ηειεπηαίσλ θαη θαηά ηνπο ππφινηπνπο κήλεο ηνπ ρξφλνπ. 23 Ζ έξεπλα ηνπ ΚΔΘΗ (27), κε δείγκα 611 άηνκα, θαηέδεημε ηνπο ηξφπνπο εθκάζεζεο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο απφ ηηο κεηαλάζηξηεο: κηιψληαο ζηε δνπιεηά, κφλεο ηνπο απφ βηβιία, απφ ηελ ηειεφξαζε, απφ παξέα κε Έιιελεο, απφ ηνλ ζχδπγν/ηα παηδηά, απφ δσξεάλ καζήκαηα, απφ ηδησηηθά καζήκαηα, ελψ ειάρηζηεο απάληεζαλ φηη δελ κηινχλ Διιεληθά. 88

90 πάζεη θαθφ. Ο ρακφο ηεο κεηέξαο ηεο ηε ζπγθινλίδεη θη ηελ απνδηνξγαλψλεη. Δίλαη εθείλν ην ρξνληθφ ζεκείν πνπ αξρίδεη λα ζπλεηδεηνπνίεη ηηο απψιεηεο ηεο δσήο ηεο. ην παξειζφλ ε Α. έρεη παξαθνινπζήζεη ηηο Οκάδεο αιιεινυπνζηήξημεο γνλέσλ θαη ζπγγελψλ αιθννιηθψλ ηεο νξγάλσζεο «Αλψλπκνη Αιθννιηθνί». Γειψλεη πσο έκαζε θάπνηεο ηερληθέο ψζηε λα βνεζά ηνλ άλδξα ηεο, αιιά ε θαηάζηαζε ηνπ ρεηξνηεξεχεη, θαη έρεη πιένλ πάςεη λα πξνζπαζεί. «Απηό πνπ ζέισ, είλαη λα κελ πεηξάδεη ηα παηδηά». Ο άλδξαο ηεο, σο παηέξαο είλαη ζθιεξφο, απφηνκνο, αδηάθνξνο, πξνζβάιεη απξνθάιππηα θαη ηα δέξλεη θαζεκεξηλά ηα δχν ηνπο παηδηά. «Ο κηθξόο κνπ γηόο δελ πέξαζε ηελ ηάμε θέηνο. Γελ ην έρνπκε απνθαιύςεη ζηνλ άλδξα κνπ. Όηαλ ην κάζεη ζα γίλεη ρακόο ζην ζπίηη». Ο κηθξφο γηφο αληηκεησπίδεη καζεζηαθά πξνβιήκαηα, είλαη ππεξθηλεηηθφο, έρεη εξεηζηηθή ζπκπεξηθνξά απέλαληη ζηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ, θαη ζπρλνχο απηνθηνληθνχο ηδεαζκνχο. Σν γεγνλφο απηφ θηλεηνπνίεζε ηελ Α. λα αλαδεηήζεη βνήζεηα απφ εηδηθφ. Απνγνεηεχηεθε απφ ηελ απαηηνχκελε κεγάιε αλακνλή γηα εμππεξέηεζε ηεο ζην ΗΚΑ, θαη απνθάζηζε λα απεπζπλζεί ζην «Βαβέι», ην νπνίν ηεο ην πξφηεηλαλ νη ίδηνη εξγαδφκελνη ηνπ ΗΚΑ. Ο κηθξφο γηφο ηεο, ζπλεξγάδεηαη δχν ρξφληα κε ην Κέληξν, θαη ν κεγάινο γηφο ηνλ ηειεπηαίν ρξφλν. «Ο κεγάινο κνπ, είλαη πνιύ δηζηαθηηθόο, ήζπρνο, ζπλεζηαικέλνο θαη πνιιέο θνξέο κειαγρνιηθόο». Σα παηδηά εθηφο απφ αηνκηθή ςπρνζεξαπεία, παξαθνινπζνχλ εληζρπηηθά καζήκαηα δηδαζθαιίαο. Ζ Α. ζπλεξγάδεηαη θαη απηή κε ηνλ ςπρνιφγν ηνπ Κέληξνπ, εδψ θαη έλα ρξφλν. Δπίζεο παξαθνινπζεί ηελ Οκάδα Γπλαηθψλ. Ήηαλ πνιιέο νη θνξέο πνπ ζθέθζεθε λα δηαθφςεη ηε ζπλεξγαζία κε ην Κέληξν, δηφηη δελ άληερε λα ηελ απνθαιεί «ηξειή» ν άλδξαο ηεο (ιφγσ ηνπ φηη δέρεηαη ςπρνινγηθή ζηήξημε απφ εηδηθφ). Ζ Α. αξρηθψο δήισλε απνθαζίζηεθα πσο πεξηκέλεη λα ελειηθησζνχλ ηα παηδηά ηεο γηα λα θχγνπλ ζηε Πνισλία, θαη κεηά απφ ιίγα ιεπηά ιέεη: «Ο άλδξαο κνπ (αλ ζα θχγνπλ) ζα κείλεη κόλνο. Γε κπνξώ λα ηνλ αθήζσ. Έρεη αξρίζεη λα θάλεη πξνζπάζεηεο γηα ην γάκν καο, ηειεπηαία Να δε κε βξίδεη θαζεκεξηλά πιένλ». Ζ Α. είλαη κπεξδεκέλε. Δπηζπκεί έληνλα λα βξεη μαλά εθείλνλ ηνλ άλδξα πνπ εκπηζηεχηεθε θάπνηε, εθείλνλ ηνλ άλδξα πνπ ηεο άιιαμε ηε δσή, εθείλνλ πνπ πίζηεςε πσο ζα είλαη ε ιέκβνο ζσηεξίαο ηεο ζην μέλν ηφπν ηεο κεηαλάζηεπζήο ηεο. Σψξα ε Α. θνιπκπά κφλε, ρσξίο ηνπο γνλείο ηεο, ρσξίο θίινπο, κε ηα αδέξθηα ηεο καθξηά. Μφλν ζηελ εθθιεζία εξεκεί, θαζψο είλαη νη κφλεο δηθέο ηεο ζηηγκέο. «Δίκαη πεξήθαλε πνπ είκαη Πνισλή. Γελ ην αξλήζεθα πνηέ, γηαηί ζηελ Πνισλία ιέκε «εκείο» 24, εζείο εδώ ζηελ Διιάδα, ιέηε «εγώ». Ζ Α. δελ έρεη λα αληιήζεη δχλακε απφ πνπζελά, γη απηφ θαη ζα αλαδεηήζεη ηελ αζθάιεηα κέζα απφ ηνπο «δηθνχο» (Λπδάθε,1997). Θα ηαμηδέςεη πίζσ ζηελ παηξίδα ηεο, θαη ζα πάξεη καδί ηεο θαη ηα παηδηά ηεο, «Δθεί δε ζα έρνπλ πξόβιεκα ηα παηδηά, εδώ νύηε ν ίδηνο ν παηέξαο ηνπο δε ηα ζέιεη». 24 Πξφθεηηαη γηα απνθξπζηαιισκέλεο κνξθέο ζπκπεξηθνξάο πνπ δηακνξθψλνληαη ζηε δηάξθεηα θαη ζηε ζπλάξζξσζε ηνπ αηνκηθνχ κε ην θνηλσληθφ, κέζα ζε κηα θνηλσλία πνπ βαζίδεηαη ζηε ζπιινγηθφηεηα θαη ηελ θνηλσληθή αιιειεγγχε (Λπδάθε,1997:7). 89

91 Η περίπτωση του Φ. Ο ζαξαληαπεληάρξνλνο Αιβαλφο Φ. κε δπλαηή θαηαζθεπή, ζσκαηψδεο θαη επηβιεηηθφο, βξίζθεηαη ζηελ Αζήλα εδψ θαη δψδεθα ρξφληα. ηε ρψξα ηνπ ππήξμε έλαο θαηαμησκέλνο επαγγεικαηίαο βνιετκπνιίζηαο θαη απφθνηηνο ηεο Γπκλαζηηθήο Αθαδεκίαο. ηαλ νη πνιηηηθέο ζπλζήθεο ηεο ρψξαο ηνπ νδεγνχλ ζε αδηέμνδν ηελ βησζηκφηεηα ηεο επηρείξεζήο ηνπ (θαηάζηεκα ξνχρσλ) ζηελ Κνξπηζά, απνθαζίδεη λα κεηαλαζηεχζεη ζηελ Διιάδα πνπ βξηζθφηαλ ήδε ε αδεξθή ηνπ. ηαλ θηάλεη ζηε ρψξα καο, κε ηνπξηζηηθή visa, βξίζθεηαη ζε έλα πξνρσξεκέλν θχθιν νηθνγέλεηαο, θαζψο ηνλ αθνινπζνχλ ε ζχδπγνο θαη νη δχν θφξεο ηνπ. «ηελ Διιάδα είλαη θαιά..» δειψλεη ζπρλά, «..πνηέ δελ αληηκεηώπηζα πξόβιεκα, όινη κε εμππεξεηνύζαλ. Γελ είκαη εγώ από απηνύο ηνπο καύξνπο (αλαθέξεηαη ζηνπο κειακςνχο κεηαλάζηεο θαη ζηε καχξε θπιή) γηα λα μερσξίδσ». Γελ αληηκεηψπηζε ηδηαίηεξα πξνβιήκαηα νχηε ζηελ αξρή ηεο παξακνλήο ηνπ ζηε ρψξα νχηε αξγφηεξα. Γλψξηδε ζρεηηθά θαιά ειιεληθά απφ πξηλ: «Ο παππνύο κνπ ήηαλ Έιιελαο», «Άθνπγα θξπθά Μαξηλέιια θαη Νηαιάξα ζηελ παηξίδα, ηα κίιαγα ηα ειιεληθά». Δλδερνκέλσο, ε χπαξμε ηεο νινθιεξσκέλεο κνξθήο ηεο νηθνγέλεηαο ηνπ Φ. λα βνεζνχζε ηελ πνηφηεηα πξνζαξκνγήο ηνπ, θαζψο είρε λα αληιήζεη απφ ηελ νηθνγέλεηά ηνπ ςπρνθνηλσληθνχο πφξνπο (π.ρ. πιηθή θαη ςπρνινγηθή ζηήξημε, αίζζεζε ηνπ αλήθεηλ, πεδίν αλάπηπμεο ζπιινγηθψλ ζηφρσλ, αλαγλσξίζηκν ζεκείν αλαθνξάο ζην λέν θαη εληειψο άγλσζην πεξηβάιινλ). ηελ Διιάδα έθαλε αξθεηέο δνπιεηέο, νηθνδφκνο, θξενπψιεο, νδεγφο κεγάινπ θπβηζκνχ νρεκάησλ, εξγάηεο νηθνδνκήο. Πνιηηνγξαθείηαη ην 21. Ζ θαζεκεξηλφηεηά ηνπ πιαηζηψλεηαη απφ θίινπο θαη γλσζηνχο Έιιελεο θαη Αιβαλνχο. «Απνθεύγνπκε λα κηιάκε αιβαληθά κε ηνπο θίινπο κνπ. Ιηαιηθέο ιέμεηο κνπ μεθεύγνπλ ζην ιόγν κνπ, παξά αιβαληθέο (!). Ούηε ζην ζπίηη κηιάκε αιβαληθά γηαηί έξρνληαη νη θίιεο ηεο θόξεο κνπ θαη δε ζέινπκε λα καο αθνύλε. Άζε πνπ καο ην έρεη απαγνξεύζεη θαη ε θόξε κνπ» 25. Πεξηγξάθεη ηνλ εαπηφ ηνπ σο έλαλ άλζξσπν ελεξγεηηθφ, θνηλσληθφ, δξαζηήξην θαη δνηηθφ. «Πεγαίλσ κε ηνλ θνπκπάξν κνπ (Έιιελα) θαη ηνπο θίινπο κνπ ζηα κπνπδνύθηα, ζην θαθελείν, εθδξνκέο», «Γηα ηνπο θίινπο κνπ είκαη ππνινγίζηκνο, πάληα κνπ δεηάλε ηε βνήζεηά κνπ γηαηί ιέλε πσο είκαη ν πην δπλαηόο». Δδψ κηιάκε γηα ην δήηεκα ησλ θνηλσληθψλ ζπκκαρηψλ, δειαδή γηα ηελ επηινγή θίισλ θαη ζπληξφθσλ κέζα απφ ηε δηθή ζνπ νκάδα ή κέζα απφ ηελ θπξίαξρε, μεπεξλψληαο ηε «δηαρσξηζηηθή γξακκή». Ο Goffman (21: ) αλαθέξεη πσο ελδερνκέλσο φζν πην πνιχ ζπλδέεηαη ην άηνκν, πνπ βξίζθεηαη έμσ απφ ηα θαλνληζηηθά πξφηππα πνπ ζέηεη ε θπξίαξρε νκάδα -φπσο είλαη ν κεηαλάζηεο-, κε «θπζηνινγηθνχο», ηφζν πεξηζζφηεξν βιέπεη ηνλ εαπηφ ηνπ κε κε ζηηγκαηηθνχο φξνπο. Πξηλ απφ εθηά κήλεο παξαηηείηαη απφ ηελ εξγαζία ηνπ. Δίλαη ε πξψηε θνξά πνπ κέλεη ρσξίο δνπιεηά. «Σνλ ηειεπηαίν θαηξό ην θιίκα ζηε δνπιεηά δελ ήηαλ θαιό. Ο θαηλνύξηνο πξντζηάκελνο, πνπ ήξζε ηειεπηαία, δελ κε ππνιόγηδε θαζόινπ. Μνπ κηινύζε άζρεκα θαη απόηνκα, κε επηθόξηηδε κε παξαπάλσ δνπιεηά ζε ζύγθξηζε κε ηνπο άιινπο ζπλαδέιθνπο ζην ίδην πόζην. Απηό άξρηδε λα κε πηέδεη πνιύ. Γε κε ήζειε γηαηί δελ ήκνπλ Έιιελαο. Μνπ ην είπε κόλνο ηνπ ζηα ίζα δειαδή: Θα θάλεηο όηη ζνπ ιέσ. Δζύ είζαη Αιβαλόο Γε κπνξείο λα αξλεζείο. Γελ άληεμα, παξαηηήζεθα ην ίδην 25 Ζ έξεπλα απφ ηελ MRB (22) ζηελ Αζήλα κε δείγκα 491 ελήιηθα άηνκα, αλαθέξεη φηη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο κηζνχο κεηαλάζηεο ζην ζπίηη κηινχλ ηελ κεηξηθή ηνπο γιψζζα. 9

92 κεζεκέξη». Ήηαλ ε πξψηε νπζηαζηηθή θνξά πνπ ν Φ. ιχγηζε. Παξ φιν πνπ ν Φ. θάλεθε παξαπάλσ λα κε ζηεξίδεη ηα θαλνληζηηθά πξφηππα ηεο επξχηεξεο θνηλσλίαο γηα ηνπο κεηαλάζηεο, ε θνηλσληθή θαη ε ςπρνινγηθή ηαχηηζε κε ηνλ κεηαλάζηε ηνλ θξαηά ελ ηέιεη θνληά ζε φηη ηνλ απσζεί, κεηαηξέπνληαο ηελ απνζηξνθή ηνπ ζε ληξνπή θαη ζηε ζπλέρεηα κεηαηξέπνληαο ηελ ίδηα ηνπ ηε ληξνπή ζε θάηη γηα ην νπνίν ληξέπεηαη. Ζ εληππσζηαθή αζιεηηθή ηνπ εκθάληζε, ηα επαγγεικαηηθά ηαμίδηα ζε φιν ηνλ θφζκν, θαη νη αζιεηηθέο επηδφζεηο ηνπ παξειζφληνο, ιεηηνπξγνχζαλ φια απηά ηα ρξφληα ζηελ Διιάδα σο ζεκεία απνραξαθηεξηζκνχ ηνπ (disidentifiers) (Goffman (21:114). ια ηα παξαπάλσ πξφθεηηαη γηα ζεκάδηα πνπ ηείλνπλ λα δηαιχζνπλ κηα θαηά η άιια ζπλεθηηθή εηθφλα γηα ηνλ κεηαλάζηε, φρη ηφζν πξνβάιινληαο κηα λέα αμίσζε αιιά ζπέξλνληαο ζνβαξέο ακθηβνιίεο ζρεηηθά κε ην κε «θπζηνινγηθφ», πνπ ζπλήζσο απνθνκίδεη ηε κεησηηθή αμηνιφγεζε ηνπ «θπζηνινγηθνχ». Απηή ηε θνξά φκσο δε ζηάζεθαλ ηφζν δπλαηά ζηεξίγκαηα. Ο Φ. απνζχξζεθε, θιείζηεθε ζην ζπίηη ηνπ κε δίρσο φξεμε γηα επηθνηλσλία. Γελ έβγαηλε ζην θαθελείν, δελ απαληνχζε ζην ηειέθσλν, δε δερφηαλ επηζθέπηεο ζην ζπίηη. Σφηε ήηαλ πνπ μεθίλεζαλ θαη νη αυπλίεο, νη ζπρλέο εθηδξψζεηο, νη θξίζεηο παληθνχ θαη νη καηαηφδνμεο ζθέςεηο γηα ηε δσή ηνπ. Σν θαηλφκελν ηνπ μεγιηζηξήκαηνο εγείξεη πάληνηε, φπσο ν Goffman (21: ) ζεκεηψλεη, δεηήκαηα αλαθνξηθά κε ηελ ςπρηθή θαηάζηαζε απηνχ πνπ μεγιηζηξάεη. Απηφο πνπ μεγιηζηξάεη ινηπφλ πιεξψλεη κεγάιν ςπρνινγηθφ ηίκεκα, έλα πνιχ πςειφ επίπεδν άγρνπο, δψληαο κηα δσή πνπ κπνξεί λα θαηαξξεχζεη αλά πάζα ζηηγκή. Δπηπιένλ, είλαη πνιχ πηζαλφλ απηφο πνπ μεγιηζηξάεη λα ληψζεη δηραζκέλνο κεηαμχ δχν δεζκψλ. Απφ ηε κηα ζα ληψζεη απνμέλσζε απφ ηε λέα ηνπ «νκάδα», δηφηη είλαη απίζαλν λα κπνξέζεη λα ηαπηηζηεί εληειψο κε ηε ζηάζε ηεο απέλαληη ζε απηφ πνπ μέξεη πσο απηφο είλαη. Απφ ηελ άιιε ζα ππνθέξεη απφ αηζζήκαηα απηνπεξηθξφλεζεο γηα ηελ άπηζηε ζηάζε ηνπ, φηαλ δελ κπνξεί λα αληηδξάζεη ζηα «πξνζβιεηηθά» ζρφιηα πνπ θάλνπλ ηα κέιε ηεο θαηεγνξίαο ζηελ νπνία μεγιηζηξάεη ελαληίνλ ηεο θαηεγνξίαο πνπ εγθαηαιείπεη. Απφ έλα πεξηνδηθφ ελεκεξψζεθε γηα ηηο δσξεάλ παξνρέο ςπρν-θνηλσληθήο ζηήξημεο ηνπ «Βαβέι». Δδψ θαη ηξεηο κήλεο επσθειείηαη ςπρνινγηθήο ππνζηήξημεο απφ ηνλ ςπρνιφγν ηνπ Κέληξνπ. «Μνπ είπαλ θαη γηα ράπηα Δλλνείηαη πσο δελ ηα πήξα. Δγώ είκαη αζιεηήο, δε βάδσ ηέηνηεο νπζίεο ζην ζώκα κνπ». «Νηώζσ πνιύ θαιύηεξα Δπαλέθακςα...Σώξα ληώζσ ζρεδόλ όπσο πξώηα. Μηα δνπιεηά ζέισ λα βξσ ζύληνκα γηαηί δελ αληέρσ λα δεηώ από ηε γπλαίθα κνπ ιεθηά γηα λα πηώ έλαλ θαθέ». Δθηφο απφ ηελ εχξεζε εξγαζίαο έλαο άιινο κειινληηθφο ζηφρνο είλαη λα ηειεηψζεη ην ζπίηη πνπ ρηίδεη ζηα Σίξαλα γηα ηεο θφξεο ηνπ, γεγνλφο πνπ ιεηηνπξγεί σο άηππε ζηξαηεγηθή πξνζηαζίαο. «Δγώ δε ζέισ λα γπξίζσ πίζσ. Γηα ηα παηδηά κνπ όκσο, είλαη θαιό λα έρνπλ έλα ζπίηη ζηελ παηξίδα». 91

93 Η περίπτωση του Ν. Ο εηθνζηεμάρξνλνο Ν., ηαπηνπνηεί ηνλ εαπηφ ηνπ σο Αθγαλφ, δεη ζηελ Διιάδα ελληά ρξφληα. Λφγσ ηεο εκπφιεκεο θαηάζηαζεο ζηελ παηξίδα ηνπ, δεη ζην Ηξάλ ηα πεξηζζφηεξα ρξφληα καδί κε ηα αδέξθηα ηνπ θαη ηνλ παηέξα ηνπ, ε κεηέξα ηνπ πεζαίλεη φηαλ είλαη εθηά εηψλ. Ο πφιεκνο ζθέπαζε κε έλα παξαπέηαζκα ζαλάηνπ ηελ παηδηθφηεηά ηνπ θαη αιινίσζε ξηδηθά ηε κνίξα ηεο νηθνγέλεηαο. Ο κηθξφηεξνο αδεξθφο ηνπ ηαμηδεχεη πξψηνο ζηελ Δπξψπε, θαη φηαλ ε νηθνγέλεηα παχεη λα καζαίλεη λέα ηνπ, ν Ν. απνθαζίδεη λα ηνλ αλαδεηήζεη ν ίδηνο ζηελ Δπξψπε. Δξρφκελνο ζηελ Αζήλα κέλεη ζην ζπίηη ελφο ζπκπαηξηψηε. Γελ κπνξεί λα θάεη γηα κέξεο θαη έρεη γηα κεγάιν δηάζηεκα έληνλνπο πνλνθεθάινπο. ηε ζπλέρεηα γηα έλα κεγάιν δηάζηεκα δεη ζην δξφκν, ηξέθεηαη απφ ππνιείκκαηα ηξνθψλ πνπ αλαδεηνχζε ζηα ζθνππίδηα. Γηα λα πξνζηαηεπηεί απφ ην θξχν έζθηδε ηηο ηέληεο ησλ θαηαζηεκάησλ θαη ηηο ρξεζηκνπνηνχζε σο θάιπκκα. Δξγάδεηαη πεξηζηαζηαθά θαη έρεη απνθηήζεη ηε ξνδ θάξηα (έγγξαθν πνπ ρξεζηκεχεη ζαλ πξνζσξηλφ δειηίν ηαπηφηεηαο θαη παξακνλήο ηνπ αηηνχληνο πνιηηηθφ άζπιν). Ο ζπγθάηνηθνο θαη ζπκπαηξηψηεο ηνπ Γ. απνπεηξάηαη λα ηνλ δνινθνλήζεη κε φπιν (ν νπνίνο κέρξη ζήκεξα παξακέλεη θπιαθηζκέλνο ζηνλ Κνξπδαιιφ). Σνλ απνδηνξγαλψλεη ην γεγνλφο, γηαηί πξφθεηηαη γηα κηα αθφκα απψιεηα. Μεηά ηελ απψιεηα ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ, έξρεηαη ε απψιεηα ηνπ θαινχ ηνπ θίινπ (ήηαλ θίινη απφ ην Ηξάλ, θαη ηαμίδεςαλ καδί πξνο ηελ Διιάδα). Γηαθαηέρεηαη απφ θξίζεηο παληθνχ, επίκνλνπο πνλνθέθαινπο, αυπλία. Αθνχεη θσλέο ζηνλ χπλν ηνπ, ηνλ θαηαδηψθεη ε ζθελή ηεο απφπεηξαο δνινθνλίαο ηνπ. Φνβάηαη κήπσο εμειηρζεί θαη απηφο ζε δνινθφλν, κήπσο πξνζβιεζεί θαη ν ίδηνο ηφζν θαηαιπηηθά απφ ην θαθό θαη πεζάλεη εμ αηηίαο απηνχ ή θάλεη θαθφ ζε άιινπο. Γελ κπνξεί λα κέλεη κφλνο ζην ζπίηη. Οη θίινη ηνπ (αζηάηεο αιινδαπνί, θπξίσο Αθγαλνί) κέλνπλ γηα κηα βδνκάδα καδί ηνπ. Ο εξγνδφηεο ηνπ (απνζήθε θαηαζηήκαηνο), ηνλ κεηαθέξεη ζε λνζνθνκείν φπνπ θαη λνζειεχεηαη γηα βξαρχ δηάζηεκα. «Γελ ηα πήξα ηα ράπηα (θαξκαθεπηηθή αγσγή), γηαηί ζα κε ηξέιαηλαλ πην πνιύ», «Οη γηαηξνί ήζειαλ λα κνπ δώζνπλ θάξκαθα, λα κε θαηαιαβαίλσ ώζηε λα κπνξνύλ εύθνια λα κνπ θάλνπλ θαθό». Πψο άξαγε αληηιακβάλεηαη απηφο ν άλζξσπνο ηε βνήζεηα απφ ην γηαηξφ; Πψο θαηαιαβαίλεη ην θάξκαθν πνπ ηνπ δίδεηαη; Ο εξγνδφηεο ηνπ θαίλεηαη ειαζηηθφο θαη ε ζπλεξγαζία ζπλερίδεηαη φηαλ ηα επίπεδα ιεηηνπξγηθφηεηαο ηνπ Ν. επαλέξρνληαη. «Σν θαθό ήηαλ, ήξζε θαη έθπγε. Καηάιαβε όηη έρσ γύξσ κνπ αλζξώπνπο (νη θίινη ηνπ, ν ζπκπνλεηηθφο εξγνδφηεο) θαη δε ζα μαλαέξζεη». Ζ παξαδνζηαθή αληηκεηψπηζε ηνπ θαθνχ γηα ηνλ Ν., ην νπνίν πξνθάιεζε ηηο θξίζεηο, ηελ αδπλακία θαη ηελ αδηαζεζία, είλαη ην λα βξίζθεζαη αλάκεζα ζε θίινπο θαη νηθείνπο, νη νπνίνη ζνπ ζπκπαξαζηέθνληαη κέρξη λα εξεκήζεηο. Ο Ν. δελ κπνξεί λα απνδερζεί ηελ δπηηθή ηαηξηθνπνηεκέλε παξέκβαζε ηεο ςπρνθαξκαθεπηηθήο ζεξαπείαο πνπ ηνπ πξνηείλεηαη. Δθηφο απφ ηνπο ζπκπαηξηψηεο ηνπ, θάλεη παξέα θαη κε Έιιελεο, θπξίσο απφ ηε δνπιεηά. πρλάδνπλ ζηα Δμάξρεηα (πεξηνρή ζηελ νπνία δεη) θαη ζην Γθάδη, πεγαίλνπλ γηα κπηιηάξδν θαη ην θαινθαίξη ηνλ παίξλνπλ καδί ηνπο γηα κπάλην. Κάπνην απφγεπκα ηνπ πεξζηλνχ θαινθαηξηνχ, δηαζθεδάδνληαο ζηε ζάιαζζα ν Ν. κε μέξνληαο θαιφ θνιχκπη θηλδχλεπζε λα πληγεί. «ην λνζνθνκείν εκέλα δε κνπ έθεξλαλ θαγεηό, ελώ ζηνπο άιινπο (Έιιελεο αζζελείο) έδηλαλ. Νηξεπόκνπλ λα δεηήζσ. Νόκηδα 92

94 όηη δελ έπξεπε λα θάσ εγώ, ίζσο έηζη λα κνπ είπε ν γηαηξόο θαη εγώ λα κελ ην θαηάιαβα. Έκεηλα ηέζζεξηο κέξεο ρσξίο θαγεηό (είρε μεπεξάζεη ηνλ θίλδπλν θαη ήηαλ ζε ζέζε λα θάεη). Πήξα ηειέθσλν ηα παηδηά (θίινη Αθγαλνί) λα κνπ θέξνπλ θάηη λα θάσ. Ο Υ. πνπ μέξεη θαιύηεξα ειιεληθά, πήγε βξήθε ηε λνζνθόκα θαη ηειηθά κνπ έθεξαλ λα θάσ. ε είρακε μεράζεη, κνπ είπε ε λνζνθόκα. Ήξζαλ θαη άιινη πέληε θίινη κνπ λα κε δνπλ (ζην λνζνθνκείν), θαη κηα θπξία δίπια (ζπλνδφο αζζελνχο ζηνλ ίδην ζάιακν) πήγε θαη είπε όηη θάλνπκε θαζαξία, θαη δε μέξσ θαη ηη άιιν είπε, θαη ηελ επόκελε κέξα κε έδησμαλ (ηνπ δφζεθε εμηηήξην), παξόιν πνπ ν έλαο γηαηξόο είρε πεη λα παξακείλσ θαη γηα δεύηεξε εβδνκάδα ζην λνζνθνκείν». Λφγσ ησλ γισζζηθψλ δπζρεξεηψλ θαη ηεο απνπζίαο ελεκέξσζεο γηα ην ειιεληθφ λνκηθφ πιαίζην θαη ηνπο θαλφλεο ηνπ είρε σο απνηέιεζκα ν Ν. λα κελ έθαλε ρξήζε ησλ δηθαησκάησλ ηνπ. Οξηζκέλα αληηθεηκεληθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ηδηφηεηεο ησλ αλζξψπσλ θαηαηάζζνληαη, αζπλείδεηα πνιιέο θνξέο, ζε κηα αμηνινγηθή θιίκαθα. Απηή είλαη απνηέιεζκα ζπλεηδεηήο ή αζπλείδεηεο κάζεζεο πνπ αθνκνηψλεηαη κέζα απφ ηηο δηαδηθαζίεο ηεο θνηλσληθνπνίεζεο 26 θαη ηνπ επηπνιηηηζκνχ. Σν ηη είλαη αλψηεξν θαη ηη είλαη θαηψηεξν, ην ηη είλαη απνδεθηφ θαη ην ηη είλαη κε απνδεθηφ, εμαξηάηαη απφ ηα θπξίαξρα πξφηππα θαη ηηο θπξίαξρεο αμίεο πνπ επηθξαηνχλ ζε κηα θνηλσλία. Οη αμίεο απηέο ζπλζέηνπλ θαη ηελ αηηία γηα ηε δεκηνπξγία θνηλσληθνχ ηχπνπ δηαθξίζεσλ, δειαδή ζεηηθψλ ή αξλεηηθψλ εληππψζεσλ, αληηιήςεσλ θαη ζηάζεσλ πνπ θαηαηάζζνπλ ηα ππνθείκελα ζε αμηνινγηθέο θιίκαθεο. Έηζη θάζε πξνζπάζεηα λα πεξάζεη θάπνηνο απφ έλα αμηνινγηθά ρακειφηεξν επίπεδν πνιηηηζκηθήο ελεκεξφηεηαο ζε έλα αλψηεξν, ππνθξχπηεη ηνλ θίλδπλν δεκηνπξγίαο ζηεξενηχπσλ γηα αλζξψπνπο απφ δηαθνξεηηθέο νκάδεο (Carillo,1999). Οη θξίζεηο παληθνχ, ε αυπλία θαη νη πνλνθέθαινη επηκέλνπλ, κέρξη πνπ κε παξέκβαζε ηνπ εξγνδφηε ηνπ, νδεγείηαη ζην «Βαβέι». πλεξγάδεηαη κε ην Κέληξν ηνλ ηειεπηαίν ρξφλν. Ο Ν. δελ είλαη ζπλεπήο, θαζψο δηαθφπηεη φηαλ αηζζάλεηαη θαιχηεξα, θαη επαλέξρεηαη γηα βνήζεηα κεηά απφ πεξηφδνπο θξίζεηο. Τπνζηεξίδεη φηη ην θαθό έρεη θχγεη. «Πεγαίλσ γπκλαζηήξην, δνπιεύσ, θάλσ παξέα θαη κε ηα παηδηά θαη πξνζπαζώ λα κε θνβάκαη. Σν θαθό θαηαιαβαίλεη όηαλ θνβάζαη θαη ηόηε έξρεηαη». «Ο θνο Υ (Φπρίαηξνο ηνπ Κέληξνπ) κνπ είπε γηα ράπηα. Γελ ηα παίξλσ γηαηί δε θάλνπλ ηίπνηα απηά». Σί άξαγε θαηαιαβαίλεη ν Ν. φηαλ νη επαγγεικαηίεο ηνπ Κέληξνπ ηνπ ζπδεηνχλ γηα ζηελαρψξηα, γηα άγρνο, γηα ςπρνπηεζηηθά γεγνλφηα; Ο Ν. λνηάδεηαη θαη λνζηαιγεί ηελ νηθνγέλεηά ηνπ (ηνπο ζηέιλεη ρξήκαηα). θνπφο ηνπ φκσο είλαη λα βξεη ηνλ ρακέλν ηνπ αδεξθφ θαη έηζη νη κειινληηθνί ηνπ ζρεδηαζκνί πξνζαλαηνιίδνληαη ζηε κεηαθίλεζή ηνπ ζε άιιε ρψξα ηεο Δπξψπεο. 26 «Κνηλσληθνπνίεζε» είλαη ε δηαδηθαζία κάζεζεο πνπ δηαξθεί θαζ φιε ηε δηάξθεηα δσήο ελφο αλζξψπνπ θαη αλαθέξεηαη ζηελ έληαμε θαη ζηελ ελζσκάησζή ηνπ ζ έλα θνηλσληθφ ζχλνιν. Αθελφο κε ηελ θνηλσληθνπνίεζή ηνπ ην άηνκν απνθηά κία ηδηαίηεξε ζέζε κέζα ζην ζχλνιν θαη αθεηέξνπ, κε απηφλ ηνλ ηξφπν, γίλεηαη θαη απηφο κέξνο ηνπ ζπλφινπ θαη θνξέαο ηεο θνηλσληθήο θιεξνλνκηάο πνπ ζεκειηψλεη ηε ζπιινγηθή ηαπηφηεηα (ηε ζπλαίζζεζε ηνπ «εκείο») (Σζανχζεο, 1996: ) Γειαδή ην άηνκν εληάζζεηαη ζηελ θνηλσλία, κέζσ ηεο αθνκνίσζεο ηνπ ζπζηήκαηνο γλψζεσλ, θαλφλσλ θαη αμηψλ. 93

95 Η περίπτωση του Μ. Ο Μ. είλαη εηθνζηελληά εηψλ, αλχπαληξνο, απφθνηηνο ηνπ Γεκνηηθνχ ζρνιείνπ ηεο παηξίδαο ηνπ. Έθηαζε ζηελ Διιάδα πξηλ απφ ηέζζεξα ρξφληα κέζα απφ ηε ζάιαζζα ηεο Σνπξθίαο. Απφ ην Ηξάλ μεθίλεζαλ γχξσ ζηα ηξηάληα άηνκα (κε ζπλνδεία νδεγνχ). «Μέζα ζε δύν κέξεο ην απνθάζηζα. Πήξα όζα ιεθηά είρα δαλείζεη ζηνλ μάδεξθν κνπ θαη όζα κνπ ρξσζηνύζε ην αθεληηθό. Ήζειε 25 επξώ κέρξη ηελ Σνπξθία». Σαμίδεπαλ γηα κήλεο, κφλν βξάδπ, ηελ κέξα θξχβνληαλ θαη μαπφζηαηλαλ. Σν ηαμίδη ήηαλ θνπξαζηηθφ, αξθεηνί πέζαλαλ απφ θξπνπαγήκαηα. Νεθξά ζψκαηα πνπ δελ άληεμαλ ηηο ζπλζήθεο, θείηνληαλ ζην δξφκν γηα ηε λέα δσή. Οη ζθαίξεο ησλ ζπλνξηνθξνπξψλ ηεο Σνπξθίαο ζθφησζαλ θάπνηνπο απφ ηελ νκάδα. ηελ Σνπξθία παξακέλεη γηα δέθα κήλεο θιεηζκέλνο ζε έλα δσκάηην. Μαδί κε άιινπο, ξάβεη ξνχρα θαη ραιηά (ηέρλε πνπ γλσξίδεη), ζηνλ ίδην ρψξν θνηκάηαη, εθεί μεπεξλά κε πξνζεπρή ηηο αλαπλεπζηηθέο ινηκψμεηο πνπ ζπρλά ηνλ ηαιαηπσξνχλ. «Μεηά ζνπ ιέεη: εθεί είλαη ε Μπηηιήλε πνπ θαίλνληαη ηα ιακπάθηα, κόιηο θηάλεηε ζθίδεηε ην θνπζθσηό θαη αλ ζαο πηάζεη ε αζηπλνκία δελ έρεη λα ζαο ζηείιεη πίζσ». Ο Μ. απνπεηξάζεθε έμη θνξέο λα πεξάζεη ζηελ Μπηηιήλε κε πιαζηηθή βάξθα, θαη κηα θνξά θνιπκπψληαο (ν Μ. δελ μέξεη λα θνιπκπά). ε εθείλε ηελ απφπεηξα πλίγεθαλ αξθεηνί, καδί θαη ν θίινο ηνπ πνπ μεθίλεζαλ ην ηαμίδη απφ ηελ παηξίδα. «Γελ κπνξνύζακε λα νδεγήζνπκε ηε βάξθα επί κία ώξα, ράλακε ηελ θαηεύζπλζή καο. ηελ έβδνκε πξνζπάζεηα θαηαθέξακε θαη δελ μεθνύζθσζε ε βάξθα ζηα Σνύξθηθα ύδαηα. Σαμηδεύακε πεξίπνπ εθηά ώξεο. Φνβόκαζηαλ Μέζα ζηε κεγάιε ζάιαζζα ππήξρε πεξίπησζε λα καο ρηππήζεη θάπνην θαξάβη ή λα πληγνύκε. Όηαλ θηάζακε ζηε Μπηηιήλε δελ κπνξνύζακε λα βγνύκε από ηε βάξθα. Γελ κπνξώ λα θαηαιάβσ γηαηί.. ζεθσλόκαζηαλ γηα λα βγνύκε θαη πέθηακε θάησ. Πξνζπαζνύζακε γηα πνιιέο ώξεο λα ηα θαηαθέξνπκε λα βγνύκε ζηελ ζηεξηά». Ζ βαζχηεξε εξκελεία ηεο δπζθνιίαο ησλ κεηαλαζηψλ λα μεθνιιήζνπλ απφ ηελ βάξθα θαη λα αλέβνπλ ζην λεζί, αθνχ αληηθεηκεληθά είραλ μεπεξάζεη ηνλ θίλδπλν λα ζπγθξνπζηνχλ κε θάπνην θαξάβη ή λα ηνπο παξαζχξνπλ ηα θχκαηα, κνηάδεη λα είλαη ε επηζπκία λα θαζπζηεξήζνπλ λα αληηθξχζνπλ θαη λα βηψζνπλ ην άγλσζην πνπ ηνπο πεξηκέλεη ζηε ζηεξηά, ζε απηφ ην λέν ηφπν, ζε απηφλ ηνλ πνζεηφ πξννξηζκφ. Παξακέλεη ζην Κέληξν Τπνδνρήο κεηαλαζηψλ ζηελ Παγαλή ηεο Λέζβνπ γηα ηέζζεξηο κήλεο. Οη ζπλζήθεο είλαη πνιχ άζρεκεο. Μέζα ζε έλα κηθξφ δσκάηην δνπλ γχξσ ζηα πελήληα άηνκα, ρξεζηκνπνηνχλ δχν γπκλά θαιψδηα γηα λα δεζηάλνπλ ην λεξφ γηα λα πιέλνληαη. Γελ αθνινπζείηαη θαλέλα κέηξν πγηεηλήο θαη πξνζηαζίαο. «Μαο ρηππνύζαλ ρσξίο ιόγν. Αηκνξξαγνύζακε, πνλάγακε θαη δελ έθαλαλ ηίπνηα». Ο Μ. ηαμηδεχεη ιαζξαία ζηνλ Πεηξαηά. Γηα ηνπο πξψηνπο κήλεο κέλεη ζε έλα Αθγαληθφ μελνδνρείν ζηελ Αραξλψλ. «Σα ιεθηά ηα εηζπξάηηεη έλαο Αθγαλόο. ε εθείλν ην δσκάηην κέλσ καδί κε άιινπο ηξηάληα αιινδαπνύο. Μέζα ζηελ ηηκή είλαη θαη ην θαζεκεξηλό καο θαγεηό». ηε ζπλέρεηα αηηείηαη γηα πνιηηηθφ άζπιν θαη δνπιεχεη σο ξάθηεο ζε κηα απνζήθε. «Σόηε έβγαια ΑΦΜ, θαη κεηά αξηζκό κεηξώνπ. Μνπ είπαλ λα ην βγάισ θαη απηό γηα λα έρσ έλζεκα». Ο Μ. δεη πιένλ καδί κε άιινπο πέληε ζπκπαηξηψηεο ζε έλα δηακέξηζκα ζηα Παηήζηα. Οη δηαηαξαρέο ζηνλ χπλν ηνπ, νη ζπλερείο ςεπδαηζζήζεηο θαη νη νπηαζίεο ησλ αηφκσλ ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ, ην θνχζθσκα ζηελ θνηιηά ηνπ, θαη ε απψιεηα βάξνπο ηνλ νδεγνχλ ζην λνζνθνκείν φπνπ λνζειεχεηαη γηα ζρεδφλ έλα 94

96 ρξφλν. ζν λνζειεχεηαη αθνινπζεί θαξκαθεπηηθή αγσγή θαη παξαθνινπζείηαη απφ ςπρίαηξν. Γηαθφπηεη ηελ αγσγή ακέζσο κεηά ην εμηηήξηφ ηνπ. «Μεηά πήγαηλα ζηελ πιαηεία, θάζε κέξα ην πξσί από ηηο 6 κέρξη 11 ε ώξα εθεί θάπνηα κέξα βξίζθεηο θάηη, θάπνηα κέξα όρη, έηζη γηα 2-3 κήλεο, κεηά από ηξεηο κήλεο βξήθα έλα κάζηνξα, ήηαλ νηθνδόκνο θαη δνύιεπα κε απηόλ πεξίπνπ έλα ρξόλν». ήκεξα δεη ζηα Δμάξρεηα καδί κε ηε Ρνπκάλα ζχληξνθφ ηνπ, ε νπνία ηνλ ζηεξίδεη θαη νηθνλνκηθά. Απηή ηνλ βνήζεζε λα κάζεη θαιχηεξα ηα ειιεληθά. Οη ζπρλέο θξίζεηο παληθνχ, δάιε θαη νη πφλνη ζην ζηνκάρη ηνλ νδεγνχλ ζην λνζνθνκείν. «Νηώζσ κόλνο κνπ. Γελ έρσ πνιινύο θίινπο. Από ηελ παηξίδα είλαη νη πεξηζζόηεξνη από απηνύο πνπ έρσ, ηνπο ζπλαληάσ πνπ θαη πνπ έμσ ζηελ πιαηεία θαη ηα ιέκε (πιαηεία Δμαξρείσλ). Όηαλ δελ κε πνλάεη ην θεθάιη κνπ, ςάρλσ γηα δνπιεηά. Με παίξλνπλ εύθνια γηα λα κνηξάδσ θπιιάδηα (ρσξίο έλζεκα θαη αζθαιηζηηθή θάιπςε)». Με παξφηξπλζε ηεο ζπληξφθνπ ηνπ έθηαζε ζην Κέληξν. «Με βνεζάεη πνπ κηιάσ κε ηα παηδηά ζην «Βαβέι» (ηνλ ςπρνιφγν θαη ηελ επηζθέπηξηα Τγείαο). «Με αθνύλε Με θαηαιαβαίλνπλ, λνκίδσ». Ο Μ. εδψ θαηαζέηεη πσο νη επαγγεικαηίεο ηνπ Κέληξνπ δελ αληηκεησπίδνπλ ηνλ εμππεξεηνχκελν κφλν σο βηνινγηθή νληφηεηα, αιιά θαη σο ςπρηθή, πλεπκαηηθή θαη θνηλσληθή. Ο Μ. κνπ κηιάεη γηα κεγάια δηαζηήκαηα απφζπξζεο θαη απνκφλσζεο. Παξακέλεη άλεξγνο ηα δχν ηειεπηαία ρξφληα. Γελ ζθέθηεηαη λα γπξίζεη ζηελ παηξίδα ηνπ θαζψο ε νηθνγέλεηά ηνπ μεθιεξίζηεθε. Γελ κηιά γηα κειινληηθνχο ζρεδηαζκνχο, νχηε γηα φλεηξα. ηελ ηζηνξία ηνπ Μ. παξαηεξνχκε πσο νη ςπρηθέο δηαηαξαρέο αλαπηχζζνληαη ζε έλα δεχηεξν ινγηθφ ρξφλν. Παξαθνινπζνχκε πσο ε ζσκαηνπνίεζε ηνπ πφλνπ ηνπ εθδειψλεηαη φηαλ εγθαζίζηαηαη ζηελ Αζήλα, αθφηνπ έρεη ηαθηνπνηήζεη θάπσο ηα βαζηθά βηνπνξηζηηθά ζέκαηα, απηά ηεο ζηέγαζεο θαη ηεο δνπιεηάο. ε απηφ ην επφκελν ζηάδην, ν Μ. έρεη λα αλαδεηήζεη ην πνηφο είλαη, κε πνηνχο ζα θάλεη ζρέζεηο. Θα ιέγακε ινηπφλ πσο νη δηαδηθαζίεο απηέο ηαπηνπνίεζεο ηνπ κεηαλάζηε, απαηηνχλ κηα πεξαηηέξσ δηεξεχλεζε πξνθεηκέλνπ λα εμαρζνχλ ζπκπεξάζκαηα γηα ηνλ ηξφπν θαη ην βάζνο ηεο επαλαθνηλσληθνπνίεζεο ηνπ ζην λέν πεξηβάιινλ. Ση άξαγε ζα ζπλαληνχζε ν κεηαλάζηεο Μ. εάλ επέιεγε ηελ άιιε δηαδξνκή, εθείλε λα παξακείλεη ζηνλ ηφπν θαηαγσγήο ηνπ; Ίζσο ηε ζπλάληεζε κε ηε θηψρεηα, κε ηνλ απνθιεηζκφ, κε ηελ αληζνξξνπία, κε ηε καηαίσζε, κε ην άγρνο, κε ηελ απαμία, κε ηελ αλνκία ήζειε λα απνθχγεη ν κεηαλάζηεο ζε εθείλν ηνλ ηφπν ηεο θαηαγσγήο. Καη θεχγεη απφ απηφλ. Μαθξηά, πνιχ καθξηά. Καη θηάλεη ζην λέν ηφπν, ζε απηφλ πνπ δελ απνθεχγεη εθείλε ηε ζπλάληεζε δηακέζνπ ηνπ άιινπ, δηακέζνπ ηνπ ίδηνπ ηνπ εαπηνχ σο θχιν, σο αμία, σο χπαξμε, σο άλζξσπνο. 95

97 Μϋροσ Ζ Επύλογοσ Περιοριςμοί τησ έρευνασ Ο βαζηθφο πεξηνξηζκφο αλεχξεζεο κεγαιχηεξνπ δείγκαηνο, ελφο δείγκαηνο πνπ λα κνηάδεη αληηπξνζσπεπηηθφ, θηλεηνπνηείην εμίζνπ θαη απφ ηα δχν ραξαθηεξηζηηθά ησλ εμππεξεηνχκελσλ ηνπ Κέληξνπ «Βαβέι». Απφ ηε κηα, ην επάισην ηεο θαηάζηαζεο ηεο ςπρηθήο ηνπο πγείαο θαη απφ ηελ άιιε, ε ξεπζηφηεηα θαη ε αλαζθάιεηα πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ ίδηα ηνπο ηε δσή, ιφγσ ηεο κεηαλαζηεπηηθήο ηνπο ηδηφηεηαο. Ζ ζπζηνιή έθζεζεο ηνπ εαπηνχ ηνπο, θαζψο θαη ε αδπλακία ησλ πεξηζζνηέξσλ λα επηθνηλσλήζνπλ επαξθψο ζηελ ειιεληθή γιψζζα, δε δηεπθφιπλαλ γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε κεγαιχηεξνπ αξηζκνχ ζπλεληεχμεσλ. Σέινο, έλαο αθφκα πεξηνξηζκφο ήηαλ ε πξαγκαηηθφηεηα πνπ κνπ κεηέθεξαλ νη επαγγεικαηίεο ηνπ Κέληξνπ, απηή ηεο αζπλέπεηαο αθφκα θαη ηεο εχθνιεο θαη απξνεηδνπνίεηεο δηαθνπήο ηεο ζπλεξγαζίαο ησλ εμππεξεηνχκελσλ κε ην πιαίζην, γεγνλφο πνπ θαζηζηά αθφκα δπζθνιφηεξε ηελ πξνζέγγηζε απηψλ απφ έλαλ εμσηεξηθφ εξεπλεηή. Συμπεράςματα - Προτάςεισ θνπφο ηεο παξνχζαο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο ήηαλ λα αλαδεηρζνχλ νη παξάγνληεο εθείλνη πνπ θαζνξίδνπλ θαη δηαθνξνπνηνχλ ηελ ςπρνθνηλσληθή έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ ζηνλ θνηλσληθφ ηζηφ ηεο Διιάδαο, εζηηάδνληαο ζηνπο παξάγνληεο θηλδχλνπ θαη απνηξνπήο ηεο νκαιήο θνηλσληθήο έληαμεο, θαζψο θαη ζηηο επηπηψζεηο ζηελ ςπρηθή πγεία ησλ κεηαλαζηψλ. Πξαγκαηνπνηήζεθε κειέηε πεξίπησζεο ζην Κέληξν Ζκέξαο «Βαβέι» κνλάδα ςπρηθήο πγείαο, πνπ ζηφρν έρεη ηελ εμππεξέηεζε ησλ αλαγθψλ ςπρηθήο πγείαο κεηαλαζηψλ νη νπνίνη δηακέλνπλ ζηελ Αζήλα, επηδηψθνληαο ηελ θαηαγξαθή ηνπ πξνθίι ησλ εμππεξεηνχκελσλ ηνπ Κέληξνπ, θαη ηελ αλάδεημε εθείλσλ ησλ παξαγφλησλ θαη ζπλζεθψλ πνπ είηε επλννχλ είηε ηξνθνδνηνχλ ηα πξνβιήκαηα ςπρηθήο αληζνξξνπίαο ησλ εμππεξεηνπκέλσλ. Γηα ηνλ έιεγρν ησλ βαζηθψλ εξσηεκάησλ απηήο ηεο κειέηεο, νξίζηεθαλ ζπγθεθξηκέλα θξηηήξηα έληαμεο πνπ ηέζεθαλ ππφ έιεγρν αξρηθψο φζνλ αθνξά ζηα επεμεξγαζκέλα δεδνκέλα ηεο δηαζέζηκεο βάζεο εμππεξεηνπκέλσλ ηνπ Κέληξνπ θαηά ηα έηε 28 θαη 29, θαη δεχηεξνλ ζηηο ζπλεληεχμεηο κε ηνπο πέληε εμππεξεηνχκελνπο ηνπ Κέληξνπ «Βαβέι». Γηα ηελ επηινγή ησλ ζπγθεθξηκέλσλ θξηηεξίσλ έληαμεο βαζηζηήθακε πξψηνλ ζην κνληέιν πξνζαξκνγήο ησλ κεηαλαζηψλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ην ηκήκα ηεο Φπρηαηξηθήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ Toronto θαη απφ ην Clarke Institute ην 1981, δεχηεξνλ ζην κνληέιν γηα ην επηπνιηηηζκηθφ ζηξεο ηνπ Berry, θαη ηξίηνλ ζηελ κειέηε ηνπ Παξζάλνγινπ γηα ην ςπρνθνηλσληθφ πξνθίι ηνπ κεηαλάζηε θαη ηελ έληαμή ηνπ. Οη πεξηνξηζκνί πνπ έζεηε ε ίδηα ε βάζε δεδνκέλσλ ηνπ Κέληξνπ, δελ βνήζεζαλ ζηνλ έιεγρν φισλ ησλ επηιεγκέλσλ θξηηεξίσλ έληαμεο. Οη ζπλεληεχμεηο φκσο κε ηα ίδηα ηα πξφζσπα ηεο 96

98 κεηαλάζηεπζεο καο επέηξεςαλ λα απαληήζνπκε ζην ζχλνιν ησλ εξεπλεηηθψλ εξσηεκάησλ απηήο ηεο κειέηεο. Με δεδνκέλα ηα παξαπάλσ, φζνλ αθνξά ην θχιν ησλ εμππεξεηνχκελσλ ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο «Βαβέι» αλαγλσξίδνπκε πξνβάδηζκα ζηηο γπλαίθεο σο απνδέθηεο ησλ ππεξεζηψλ. Δδψ ζα πξέπεη λα αλαθεξζεί πσο ε γπλαίθα κεηαλάζηξηα πξέπεη λα αληαπνθξηζεί ζε πνιινχο θαη δηαθνξεηηθνχο ξφινπο ζηα πιαίζηα ηεο θνηλσληθήο θαη νηθνγελεηαθήο ηεο δσήο. ηελ πεξίπησζε δε πνπ βξίζθεηαη κφλε ζηε ρψξα ππνδνρήο, είλαη δπλαηφλ φληαο απξνζηάηεπηε λα πέζεη ζχκα εθκεηάιιεπζεο θαη θαθνκεηαρείξηζεο. Οη εμππεξεηνχκελνη ηνπ Κέληξνπ βξίζθνληαη ζε παξαγσγηθέο ειηθίεο, θάζε πνπ νη επζχλεο ηεο ελήιηθεο δσήο είλαη απμεκέλεο θαη απαηηνχλ επηπιένλ πξνζπάζεηεο γηα ηελ δηαρείξηζε βαζηθψλ δεηεκάησλ ηεο δσήο ηνπο. Ζ δηαθνξά ηεο θνπιηνχξαο κνηάδεη λα δηαδξακαηίδεη ζεκαληηθφ ξφιν, θαζφηη νη εμππεξεηνχκελνη απφ Αζηαηηθέο ρψξεο αληηπξνζσπεχνπλ ην 41,5% ησλ εμππεξεηνπκέλσλ, θαη αθνινπζνχλ νη εμππεξεηνχκελνη απφ ρψξεο ηεο πξψελ νβηεηηθήο Έλσζεο κε 37,7%. Ο ρξφλνο παξακνλήο ησλ εμππεξεηνχκελσλ δελ κνηάδεη σο έληνλα δηαθνξνπνηεηηθφο παξάγνληαο ζηε δηαηαξαρή ηεο ςπρηθήο ηνπο πγείαο, θαζψο είλαη ζρεδφλ ηζάξηζκα θαηαλεκεκέλνη νη εμππεξεηνχκελνη κε κηθξή, κέηξηα θαη καθξνρξφληα παξακνλή ζηελ Διιάδα. Ζ πεξηνξηζκέλε γλψζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, θαίλεηαη λα θαζνξίδεη θαη λα πεξηνξίδεη ηε ζπκκεηνρή ησλ αηφκσλ ζηελ νηθνλνκηθή, θνηλσληθή θαη πνιηηηζκηθή δσή ηεο ρψξαο παξακνλήο, θαζψο ην 48,7% απηψλ κπνξεί λα ζπλελλνεζεί ειάρηζηα ή θαζφινπ κε ηνπο ληφπηνπο. Ζ χπαξμε πξνβιεκάησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο νηθνγελεηαθέο ζρέζεηο θαη ηελ αλππαξμία πξνζηαηεπηηθψλ παξαγφλησλ, γεγνλφο πνπ ππνδειψλεη ίζσο ηα κε νινθιεξσκέλα ζρήκαηα νηθνγέλεηαο θαη ηελ απψιεηα ζπγγεληθψλ πξνζψπσλ, αληηπξνζσπεχεη ην πνζνζηφ ηνπ 9,8%. Σν 52,2% ησλ εμππεξεηνχκελσλ αληηκεησπίδεη θιηληθφ πξφβιεκα, θαη αθνινπζεί ην θνηλσληθφ πξφβιεκα (17,4%). Σν 4,5% ησλ πξνβιεκάησλ αθνξνχλ ζέκαηα ζπκπεξηθνξάο, ην 4% θαθνπνίεζε, θαη ην 1,1% πξνβιήκαηα ζσκαηηθήο πγείαο. ζνλ αθνξά ηελ ςπρηθή ηνπο πγεία νη ζπρλφηεξεο δηαγλψζεηο αλαθέξνληαη ζε δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο (ζπλαηζζεκαηηθέο), λεπξσζηθέο δηαηαξαρέο ζπλδεφκελεο κε ην stress θαη ζσκαηφκνξθεο δηαηαξαρέο, ζρηδνθξέλεηα, ζρηδφηππε δηαηαξαρή θαη παξαιεξεηηθέο δηαηαξαρέο, άιια θαη πξνβιήκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ νκάδα πξσηνγελνχο ππνζηήξημεο πνπ πεξηιακβάλεη ηηο νηθνγελεηαθέο ζπλζήθεο, ηέινο δηαηαξαρέο ηεο ςπρνινγηθήο αλάπηπμεο. ζνλ αθνξά ηα πξφζσπα ησλ ζπλεληεχμεσλ, ζρεδφλ φια κεηά ηελ άθημή ηνπο ζηελ Διιάδα θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εγθαηάζηαζήο ηνπο δέρηεθαλ βνήζεηα απφ «άηππα θνηλσληθά δίθηπα», ζπλήζσο ζπγγεληθά πξφζσπα ή νκνεζλείο. Μέζα απφ ηηο ζπλεληεχμεηο γίλεηαη θαλεξφ πσο ν ξφινο ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο ζπληζηά ζεκαληηθή δηάζηαζε ζηε δηαδηθαζία ηεο πξνζαξκνγήο θαη ηεο ζέζεο ηνπ κεηαλάζηε (σο άηνκν θαη σο πιεζπζκηαθή νκάδα) ζηε λέα θνηλσλία. πσο ζεκεηψλεη ν Berry (1987), νη εκπεηξίεο επηπνιηηηζκνχ εμαξηψληαη θαη απφ ηηο θπξίαξρεο κεηαλαζηεπηηθέο πνιηηηθέο έληαμεο, πνιηηηθέο πνπ δηαθνξνπνηνχληαη αλάινγα κε ηε θαηεγνξία ησλ 97

99 κεηαλαζηψλ. Ζ πξνζαξκνγή ζε έλα λέν πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ απαηηεί ηελ ηθαλφηεηα λα θαηαλνεί θαλείο θαη λα εθαξκφδεη λένπο επηθνηλσληαθνχο θψδηθεο. Γηαθνξεηηθέο νκάδεο κεηαλαζηψλ βηψλνπλ ηε κεηαλάζηεπζε κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν, φπσο γηα παξάδεηγκα ε πεξίπησζε ηνπ Αιβαλνχ Φ. ζε ζρέζε κε ηελ πεξίπησζε ηνπ Ηξαλνχ Μ.. Παξαηεξείηαη ζπγθξηηηθά, κεγαιχηεξε επθνιία ζηελ θηλεηηθφηεηα ζην θνηλσληθφ ρψξν ηεο λέαο ρψξαο εγθαηάζηαζεο απφ ηα άηνκα πνπ πξνέξρνληαη απφ φκνξεο βαιθαληθέο ρψξεο, ρψξεο πνιηηηζκηθά εγγχηεξεο ζηε δηθή καο. Δπηπξνζζέησο, ηα άηνκα απηά κνηάδνπλ λα επαλαδηαπξαγκαηεχνληαη επθνιφηεξα ηελ ζπιινγηθή ηνπο ηαπηφηεηα ζην λέν θνηλσληθφ πεξηβάιινλ, θαζψο επηζπκνχλ λα κάζνπλ ζχληνκα ηε γιψζζα φπσο ε Πνισλή Α., λα αλαπηχμνπλ επαθέο κε πέξαλ ηεο εζληθφηεηάο ηνπο άηνκα, φπσο ν Αιβαλφο Φ. πνπ έρεη Έιιελεο θνπκπάξνπο, γεγνλφο πνπ δελ ζπλαληάκε γηα παξάδεηγκα ζηελ πεξίπησζε ηνπ Αθγαλνχ Ν.. Βέβαηα ηα φζα αλαθέξνπκε εδψ ζα κπνξνχζαλ λα εηδσζνχλ κέζα απφ ην θίιηξν ηεο ππνθεηκεληθήο αληίιεςεο ηεο ζπκκεηνρήο ηνπ αηφκνπ ζε κηα νκάδα, ζε ζρέζε κε ηελ εζληθή ηαπηφηεηα σο πιεπξά επηπνιηηηζκνχ. Οπηηθή πνπ ζα καο πξνζηάηεπε απφ κηα παξαθηλδπλεπκέλε γελίθεπζε, θαζψο ην δείγκα καο δελ επηηξέπεη ηέηνηνπ είδνπο πνξίζκαηα. Απφ ηελ άιιε, νη κεραληζκνί αλαπαξαγσγήο πνπ ιεηηνπξγνχλ ζηελ επξχηεξε θνηλσλία αθνξνχλ πξνβιήκαηα πξνζαξκνγήο, θαη δελ πθίζηαληαη κφλν ζε αηνκηθφ επίπεδν. Μεηνλεθηνχζεο νκάδεο φπσο απηή ησλ κεηαλαζηψλ ζπληζηνχλ ηδηαίηεξεο θνηλφηεηεο κε ηα άηνκά ηνπο λα ζπλδένληαη κεηαμχ ηνπο κε δηάθνξνπο πνιηηηζηηθνχο, θνηλσληθνχο θαη δηαπξνζσπηθνχο δεζκνχο. Ζ δσή ηνπο θαη ηα πξνβιήκαηά ηνπο είλαη ζε πςειφ βαζκφ θνηλά. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θνηλσληθνπνιηηηζκηθήο ηνπο δσήο θαζνξίδνπλ ηελ παξακνλή ηνπο ζην πεξηζψξην ηεο «θπζηνινγηθήο» θνηλσληθή δσήο, θαη επηδξνχλ θαζνξηζηηθά ζηελ ςπρηθή ηνπο πγεία. Ήηαλ πξφδεια, ζε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο ησλ κεηαλαζηψλ, ηα ζσκαηνπνηεκέλα ζεκάδηα έθπησζεο θαη καηαίσζεο ηνπο. Παξαηεξήζεθε πσο ε θαηάζηαζε ηεο ςπρηθήο πγείαο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ κεηαλαζηψλ, κε αδπλακία ειέγρνπ ησλ ζπλζεθψλ δσήο ηνπο, επηδξά ζεκαληηθά ζηηο ηθαλφηεηεο ηνπο λα πξνζαξκνζηνχλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία. Σν αίζζεκα ηεο κεηνλεμίαο, ε έιιεηςε απηνπεπνίζεζεο, αιιά θαη ε έιιεηςε ηθαλνηήησλ ζπκβαδίδνπλ ζηελ αλαπαξαγσγή ηεο θαηάζηαζεο θαη ζηελ ελίζρπζε ησλ θξαγκψλ ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ απφ ηελ επξχηεξε θνηλφηεηα. Αθφκα θαη ζηνπο κεηαλάζηεο κε αξθεηά ρξφληα παξακνλήο ζηελ Διιάδα, απηά ηα αλαρψκαηα δε θαίλνληαη λα έρνπλ μεπεξαζηεί. Θα ιέγακε ινηπφλ πσο ηα ζπγθεθξηκέλα πξφζσπα έρνπλ κηα ζπγθαηαβαηηθή εηθφλα ηνπ εαπηνχ ηνπ κεηαλάζηε ηφζν ζηελ νηθνλνκηθή ζθαίξα φζν θαη ζηελ θνηλσληθή, πνπ ηνπο αθνινπζεί ζε φιε ηνπο ηελ παξακνλή ζηελ Διιάδα. Παξαηεξείηαη ινηπφλ πσο νη αιιαγέο πνπ ζπλδένληαη κε ηνλ επηπνιηηηζκφ ησλ κεηαλαζηψλ, έρνπλ λα θάλνπλ αξρηθψο κε νηθνινγηθέο αιιαγέο, δειαδή κε ηελ αιιαγή ηνπ ηφπνπ, ηνπ ηχπνπ θαηνηθίαο θαη ησλ ζπλζεθψλ δηαβίσζεο, δεχηεξνλ, κε θνηλσληθν-πνιηηηζκηθέο αιιαγέο, δειαδή κε ηελ έθζεζή ηνπο ζε δηαθνξεηηθφ πνιηηηθφ ζχζηεκα, ζε δηαθνξεηηθφ ηερλνινγηθφ θαη νηθνλνκηθφ επίπεδν, ζε δηαθνξεηηθνχο θνηλσληθνχο ζεζκνχο, ζε δηαθνξεηηθή γιψζζα, ζξεζθεία θαη ηξφπν πξνζέγγηζεο ηεο πγείαο, θαη ηέινο, κε ςπρνινγηθέο αιιαγέο, θαζψο ν λενεηζεξρφκελνο θέξεη δηθέο ηνπ αμίεο, ζηάζεηο, θαη αμηνινγηθή θιίκαθα επεμίαο. 98

100 Δάλ κπνξνχζακε λα κηιήζνπκε γηα θάζεηο επηπνιηηηζκνχ, βαζηδφκελνη ζηα εκπεηξηθά ζηνηρεία απηήο ηεο εξγαζίαο, ζα ιέγακε πσο θαηά ηελ έλαξμε ηεο επαθήο ησλ δχν πνιηηηζκψλ ε ξνή ηεο αληαιιαγήο κνηάδεη άληζε ζε βάξνο ηεο κεηνλφηεηαο, θαηφπηλ επέξρεηαη ε ζχγθξνπζε θαζψο ε έληαμε ησλ πνιηηηζκηθψλ δηαθνξψλ κεηαθξάδεηαη ζε πίεζε πξνο ηελ κεηνλεθηηθή νκάδα/ άηνκν. ηε ζπλέρεηα ε θιηκάθσζε ηεο έληαζεο πξνθαιεί αληίζηνηρα επίπεδα άγρνπο, πνπ γηα λα εθηνλσζεί κνηάδεη λα νδεγεί ζε θάπνηαο έθηαζεο κεηαβνιή-κεηαηφπηζε ηνπ κεηαλάζηε. Οη πξνζδνθίεο ησλ κεηαλαζηψλ, πέξα απφ νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο, είλαη δχζθνιν λα πξαγκαηνπνηεζνχλ ζηα πιαίζηα ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο. Οη πεξηζζφηεξνη κεηαλάζηεο ππνζηεξίδνπλ φηη νη ζπλζήθεο πνπ βηψλνπλ ζηελ Διιάδα ζπγθξηηηθά κε εθείλεο ηεο ρψξαο πξνέιεπζήο ηνπο είλαη θαιχηεξεο. Κάπνηνη δελ κπνξνχλ λα θάλνπλ φλεηξα γηα ην κέιινλ ηνπο, γηα άιινπο ηα φλεηξά ηνπνζεηνχληαη κεηαμχ ηεο Διιάδαο θαη ηεο παηξίδαο ηνπο. ζνλ αθνξά ηα άηνκα εθείλα πνπ κηινχλ γηα πξννπηηθή θαη φλεηξα θαη εκκέλνπλ ζε πξνζδνθίεο, παξαηεξνχκε πσο εληζρχνπλ άηππεο ζηξαηεγηθέο πξνζηαζίαο γηα ηνπο ίδηνπο θαη ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο (π.ρ. ηξαπεδηθνί ινγαξηαζκνί, θιεξνλνκηά, αγνξά θαηνηθίαο, θνηλσληθά δίθηπα). ε φιεο ηηο παξαπάλσ πεξηπηψζεηο ησλ αηφκσλ ηνπ δείγκαηνο, παξαηεξνχκε έλα κνληέιν πνπ κπνξεί λα εηδσζεί σο κηα εμίζσζε κε δηπιή θνξά, δειαδή απφ ην ςπρνινγηθφ ζην ζσκαηηθφ, απφ ην εζσηεξηθφ ζην εμσηεξηθφ, απφ ην παξειζφλ ζην παξφλ, θαη ην αληίζηξνθν. Οη παξάγνληεο θηλδχλνπ γηα ηε κε επηηπρεκέλε ςπρνθνηλσληθή πξνζαξκνγή απηψλ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ππνθεηκέλσλ ηεο κεηαλάζηεπζεο, ηα νπνία έρνπλ αλαπηχμεη ςπρνπαζνινγηθά ζπκπηψκαηα θαη γεληθφηεξα ηνπο ραξαθηεξίδεη ρακειφ αίζζεκα ςπρηθήο πγείαο, ζα κπνξνχζαλ λα ζπλνςηζηνχλ ζηα παξαθάησ: 1. Πεξηζσξηνπνίεζε: θαη ηα πέληε πξφζσπα κεηαθέξνπλ ηελ αίζζεζή ηνπο φηη ζηελ ειιεληθή θνηλσλία ζεσξνχληαη μέλνη, αλεπηζχκεηνη θαη θαηψηεξνη απφ ηνπο γεγελείο. Έηζη αλαθχπηνπλ πξνβιήκαηα απηναληίιεςεο θαη απηνπξνζδηνξηζκνχ ηνπο. 2. Κνηλσληθν-νηθνλνκηθέο κεηνλεμίεο: αξθεηέο είλαη νη θνξέο, ζηε δηάξθεηα ηεο κεηαλαζηεπηηθήο ηνπο δσήο, πνπ δελ εθπιεξψλνληαη βαζηθέο αλάγθεο (ηξνθή, ζηέγαζε, ηαηξν-θαξκαθεπηηθή πεξίζαιςε, θιπ.). Ζ θηψρεηα ραξαθηεξίδεη ηηο δσέο ηνπο ζηελ Διιάδα, θαζψο απνηεινχλ θηελή θαη ρσξίο πξνζηαζία εξγαηηθή δχλακε, πνιιέο θνξέο είλαη ηα ζχκαηα εξγαζηαθήο εθκεηάιιεπζεο απφ εξγνδφηεο (ρσξίο δηθαηψκαηα αζθάιηζεο, επηδνκάησλ αλεξγίαο, νηθνγελεηαθά επηδφκαηα, ζπλδηθαιηζκφ, αλαγλψξηζε ηεο εθπαηδεπηηθήο ηνπο κφξθσζεο) (Μπαινχξδνο,25). Θα κπνξνχζακε ινηπφλ λα κηιήζνπκε γηα έλαλ ηδηφκνξθν εγθισβηζκφ ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ αλεηδίθεπηε εξγαζία, θαζψο φπσο είδακε ε Σ. θαη ν Φ. είλαη απφθνηηνη ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Δπίζεο αλαγλσξίδνπκε θαη έλαλ ρσξηθφ εγθισβηζκφ ησλ αηφκσλ ζην θέληξν ηεο πφιεο, θαζψο απηφο κνηάδεη λα κεηαηξέπεηαη ζε θνηλσληθφ «ρψξν» δξάζεο, εξγαζίαο, απνκφλσζεο αιιά θαη πξνζηαζίαο ησλ ίδησλ. 3. Διιεηκκαηηθή θπζηθή θαηάζηαζε: ην ζηξεο, ε πεξηζσξηνπνίεζε, ην αίζζεκα κεηνλεμίαο θαη ε θηψρεηα πξνθαινχλ πξνβιήκαηα ζσκαηηθήο πγείαο, θαζψο θαη ζσκαηνπνίεζεο ηνπ ςπρηθνχ πφλνπ. 99

101 4. Έιιεηςε θνηλσληθψλ ππνζηεξηθηηθψλ δηθηχσλ: κφλνλ ν Φ. βξίζθεηαη ζε ζπγθξνηεκέλν ιεηηνπξγηθφ νηθνγελεηαθφ πιαίζην, νη ππφινηπνη ζηεξνχληαη παξνπζίαο άκεζσλ πξνζψπσλ θαη νπζηαζηηθήο ππνζηήξημεο απφ κέιε ηεο νηθνγελείαο ηνπο, γεγνλφο πνπ κνηάδεη λα εληζρχεη ηελ ςπρνινγηθή ηνπο έθπησζε. 5. Φπρηθφ ηξαχκα: ε εκπεηξία ηεο κεηαλάζηεπζεο επαλαπξνζδηνξίδεη ηα πιαίζηα αλαθνξάο ησλ αηφκσλ, ζπρλά κε απεηιεηηθφ ηξφπν. Σν ςπρηθφ ηξαχκα, φπσο θαηαγξάςακε, έρεη πνιιέο πεγέο, φπσο: ε ζσκαηηθή επίζεζε, ν βηαζκφο ή ε απφπεηξα βηαζκνχ, ε ιεζηεία, ν απνρσξηζκφο απφ ηελ νηθνγέλεηα, ε απψιεηα νηθείσλ πξνζψπσλ, ε απαμίσζε ηνπ εαπηνχ, 6. Γπζθνιία πξνζαξκνγήο ζηελ θνπιηνχξα ηεο θνηλσλίαο ππνδνρήο: εδψ αλαθεξφκαζηε ζηα ειιείκκαηα γλψζεο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, ηεο κφξθσζεο, ηνπ θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηεο ζεζκηθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Απφ ηα παξαπάλσ πξνθχπηεη φηη δελ ππάξρεη ζπγθεθξηκέλε ζηξαηεγηθή έληαμεο πνπ αθνινπζνχλ ηα ελ ιφγσ πξφζσπα ηεο κεηαλάζηεπζεο. Αληίζεηα θαίλεηαη λα ππάξρνπλ κφλν ζηξαηεγηθέο επηβίσζεο θαη ηαθηηθέο αληηκεηψπηζεο ηεο θαζεκεξηλφηεηαο. Δπίζεο, απνθαιχθζεθε θαηαθαλψο πσο ε δηάξθεηα παξακνλήο ησλ κεηαλαζηψλ ζηε ρψξα εγθαηάζηαζεο, δε ζπληζηά επαξθή ζπλζήθε πνπ δηαζθαιίδεη ηελ νκαιή πξνζαξκνγή ηνπο. Καλέλα απφ ηα πξφζσπα απηά δελ έρεη επαθή κε νξγαλψζεηο ηεο εζληθήο ηνπ θνηλφηεηαο. Οη κεηαλάζηεο κνηάδνπλ λα κελ αλαθηνχλ αηζζήκαηα θνηλφηεηαο ζηε ρψξα εγθαηάζηαζεο, ρσξίο απφ ηελ άιιε λα εγθαηαιείπνπλ ηελ εζληθή ηνπο ηαπηφηεηα. Ζ απνηπρεκέλε θνηλσληθν-ςπρνινγηθή πξνζαξκνγή ησλ κεηαλαζηψλ εμππεξεηνπκέλσλ, θαίλεηαη λα αλάγεηαη ζε ειιηπή γλψζε ησλ θνηλσληθψλ ζπκβάζεσλ θαη ζε θησρφ ζπκπεξηθνξηθφ ξεπεξηφξην, παξά ζε αθεξεκέλα ζρήκαηα φπσο γηα παξάδεηγκα απηφ ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο. ************ Με βάζε ηα παξαπάλσ, ζα ιέγακε πσο πξνθεηκέλνπ νη κεηαλάζηεο λα εληαρζνχλ ζηελ Διιεληθή θνηλσλία, πξνο φθεινο ησλ ίδησλ αιιά θαη ηνπ εκεδαπνχ πιεζπζκνχ, ρξεηάδεηαη λα ραξαρζεί θαη λα πινπνηεζεί κία κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ε νπνία ζα εδξάδεηαη ζηελ αθξηβή θαη νινθιεξσκέλε θαηαλφεζε ηνπ ςπρνθνηλσληθνχ πξνθίι ηνπο. Έλαληη ηνπ θαηεγνξηθνχ, πξνηείλεηαη ε νιηζηηθή πξαθηηθή (ζπζηεκηθή πξνζέγγηζε) πνπ επηθεληξψλεηαη ζηελ θνηλσληθή ιεηηνπξγηθφηεηα αλάκεζα ζηνλ κεηαλάζηε θαη ζην επξχηεξν πεξηβάιινλ. Με άιια ιφγηα, απηφ πνπ κνηάδεη πξνηεξαηφηεηα είλαη ε ζεζκνζέηεζε ελφο ζαθέζηεξνπ λνκηθνχ πιαηζίνπ αλαθνξηθά κε ηε ζέζε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία Σα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ησλ δηαθνξεηηθψλ νκάδσλ κεηαλαζηψλ, νη αλάγθεο, νη πξνζδνθίεο ηνπο, νη παξάγνληεο πνπ ππεηζέξρνληαη ζηελ πξνζαξκνγή ηνπο δηεπθνιχλνληαο ή δπζρεξαίλνληάο ηελ, νη αλάγθεο θαη ηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ, νη παξαδφζεηο, νη ζπλήζεηεο θαη νη αληηιήςεηο ησλ κεηαλαζηψλ θαη ε αιιαγή πνπ απηέο πθίζηαληαη θαηά ηελ παξακνλή ηνπο ζηελ Διιάδα, είλαη παξάκεηξνη πνπ ρξεηάδεηαη 1

102 λα ιεθζνχλ ππφςηλ, νχησο ψζηε λα θαηαξηηζηνχλ θαη λα εθπνλεζνχλ απνηειεζκαηηθά ζρέδηα δξάζεο πνπ ζα δηεπθνιχλνπλ ηελ πξνζαξκνγή θαη ηελ θνηλσληθή έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ. Δπηπιένλ θαζψο ε δηαδηθαζία ηεο επηπνιηηηζκνπνίεζεο είλαη ακθίδξνκε θαη ζπληειείηαη, θαζψο αλαδείρζεθε, ζε δηνκαδηθφ επίπεδν, ε επζχλε ησλ θνξέσλ ηεο ρψξαο εγθαηάζηαζεο ζα πξέπεη λα ζεσξείηαη δεδνκέλε θαη ε αλάγθε ιήςεο ζρεηηθψλ κέηξσλ επηηαθηηθή. Ζ θηινζνθία ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο «Βαβέι», αθνινπζεί θαη αληαπνθξίλεηαη ζηελ νιηζηηθή πξνζέγγηζε ηεο έληαμεο ησλ εμππεξεηνπκέλσλ ηνπ. Με ζεβαζκφ ζηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ κεηαλάζηε αθνινπζείηαη ε δηαηνκεαθή παξέκβαζε πνπ επηθεληξψλεηαη ζε βαζηθέο εθθάλζεηο ηεο δσήο: πγεία (ζσκαηηθή, ςπρηθή), νηθνγέλεηα, θνηλσληθή ππνζηήξημε, ζηέγε, εθπαίδεπζε. Δπίζεο ε θαιή δηθηχσζε ηνπ Κέληξνπ κε ηελ επξχηεξε θνηλφηεηα, δηεπθνιχλεη ηελ ζηνρεπκέλε παξαπνκπή γηα θάιπςε άιινπ ηχπνπ αλαγθψλ ησλ εμππεξεηνχκελσλ (εξγαζία, ηνμηθν- απεμάξηεζε). Σν Κέληξν Ζκέξαο, θαίλεηαη λα επηθεληξψλεηαη ζηελ επαηζζεηνπνίεζε ηεο θνηλήο γλψκεο, ζηελ παξνρή βνήζεηαο θαη θαζνδήγεζεο ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ πιεζπζκνχ, ζηελ θάιπςε ζεζκηθψλ θελψλ, ζηελ αλαθνχθηζε ηεο ςπρηθήο νδχλεο θαη ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ ηεο ςπρηθήο πγείαο. Θα κπνξνχζακε αιιηψο λα πνχκε πσο ην «Βαβέι», ζπκβάιιεη ζηελ πξναγσγή ηεο κε ηδξπκαηηθήο αληίιεςεο ζε φηη αθνξά ηελ θνηλσληθή έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ. Οη επαγγεικαηίεο ηνπ «Βαβέι» δνπιεχνπλ ζηνρεχνληαο ζηελ θνηλσληθή έληαμε ηνπ κεηαλάζηε, νξίδνληαο θαη έρνληαο σο αξρή, πσο ε θνηλσληθή έληαμε είλαη κηα πξνζσπηθή δηαδξνκή, θαη φρη κηα άθξηηε θαη εθ ησλ πξνηέξσλ απνζαθεληζκέλε ζηείξα ελζσκάησζε ή αθφκα ρεηξφηεξα αθνκνίσζε. Σν επηζηεκνληθφ πξνζσπηθφ ηνπ «Βαβέι», δνπιεχεη μεθηλψληαο κε ηε δηαπξαγκάηεπζε ησλ φξσλ, ησλ ηξφπσλ θαη ησλ ζηφρσλ, πξνρσξψληαο ζηε δεκηνπξγία θαη ζηε ιεηηνπξγία ελφο πιαηζίνπ ζπλάληεζεο κεηαμχ ππνθεηκέλσλ, πνπ αμηψλνπλ θαη αζθνχλ ηα δηθαηψκαηά ηνπο. Οη εηδηθνί ηεο ςπρηθήο πγείαο πνπ δνπιεχνπλ ζην Κέληξν, έρνπλ λα εμππεξεηήζνπλ άηνκα δηαθνξεηηθήο πνιηηηζκηθήο, θπιεηηθήο θαη εζληθήο πξνέιεπζεο 27. Σν πξνζσπηθφ ηνπ Κέληξνπ λα αληηκεησπίζεη αλζξψπνπο πνπ δελ μέξνπλ ηη λα δεηήζνπλ (πψο, δειαδή, λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηελ ππεξεζία) νχηε πψο λα ην δεηήζνπλ. Πνιιέο θνξέο ηα αηηήκαηα είλαη ζπγθαιπκκέλα πίζσ απφ θνηλσληθνχ πεξηερνκέλνπ αλάγθεο ή αθφκε θαη αλάγθεο ζρεηηθέο κε ηε δηαδηθαζία λνκηκνπνίεζήο ηνπο. Απηή ε πνηθηινκνξθία θαζψο θαη νη ιφγνη ηεο κεηαλάζηεπζεο (πνιηηηθνί, θνηλσληθν-νηθνλνκηθνί) κεηαηξέπνπλ ηελ θαηαλφεζε ησλ εκπεηξηψλ θαη ηε δηάγλσζε ηεο αζζέλεηαο ζε κηα πξφθιεζε, εθφζνλ ε πξνέιεπζε θαη νη εκπεηξίεο ησλ αζζελψλ δηαθέξνπλ ζεκαληηθά απφ απηέο ηνπ επηζηήκνλα. Ζ θνπιηνχξα δηαδξακαηίδεη βαζηθφ ξφιν ζηελ εκθάληζε ηεο αζζέλεηαο, ηνλ ηξφπν πνπ αιιειεπηδξνχλ νη αζζελείο κε ηα ππνζηεξηθηηθά δίθηπα, ηνλ ηξφπν πνπ εθδειψλνπλ ηα ζπκπηψκαηα ηνπο, ηνλ ηξφπν πνπ αληηιακβάλνληαη ηα πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο, ην θίλεηξν γηα ζεξαπεία, θαζψο νη πνιηηηζκηθέο δηαθνξέο έρνπλ αληίθηππν ζηε δηάγλσζε θαη ηε ζεξαπεία ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ πιεζπζκψλ, ιφγσ ηεο γισζζηθήο, ζξεζθεπηηθήο θαη θνηλσληθήο παξέθθιηζεο απφ ηελ παξερφκελε ηαηξηθή θξνληίδα. χκθσλα κε ην ηαηξηθφ κνληέιν ησλ Γπηηθψλ θνηλσληψλ, ε αξξψζηηα θαη ν πφλνο θαηαπνιεκνχληαη κε ζθνπφ ηελ αλαθνχθηζε, ηελ πγεία, ηελ επεκεξία. Χζηφζν πνιινί πνιηηηζκνί θαη ζξεζθείεο 27 ήκεξα ην Κ.Ζ. «Βαβέι» εμππεξεηεί άηνκα απφ 49 ρψξεο. 11

103 θεξχζζνπλ φηη ν πφλνο είλαη ζ έλα βαζκφ ζεκηηφο, θαζψο απηφο πνπ πνλά θαη ππνθέξεη ηζρπξνπνηεί ηνπο δεζκνχο κε ηνπο άιινπο θαη ην Θείν. κσο ε ςπρηθή αζζέλεηα είλαη επψδπλε γηα θάζε άλζξσπν, ζε φπνην πνιηηηζκφ θη αλ αλήθεη. Δλ θαηαθιείδη ζα ιέγακε πσο ε ζρέζε ησλ πξνβιεκάησλ ςπρηθήο πγείαο ηνπ κεηαλάζηε, κε δηάθνξεο πιεπξέο ηεο κε επηηπρεκέλεο έληαμεο ηνπ ζηελ Διιάδα (νηθνλνκηθή αλέρεηα, αλεξγία, πξνβιήκαηα ζηέγαζεο, θνηλσληθή απνκφλσζε, έιιεηςε εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο, ειιηπήο ρξήζε ππεξεζηψλ, πξνβιήκαηα πγείαο, θ.α.) δελ πξφθεηηαη γηα κηα απιή ζρέζε αηηίαο-απνηειέζκαηνο. Αληηζέησο πξφθεηηαη γηα κηα ακθίδξνκε ζρέζε αιιειεπίδξαζεο, θαζψο νη κεηαλάζηεο ζηε ρψξα καο δνπλ θπξηνιεθηηθά κε ηε λεχξσζε ηεο παξακνλήο ηνπο πάλσ ζην ζχλνξν ηεο Δπξψπεο. Σα επξήκαηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο κειέηεο ππνδεηθλχνπλ πξψηνλ ηελ αλάγθε γηα ηεθκεξησκέλε γλψζε ζρεηηθά κε ηελ θνηλσληθνςπρνινγηθή πξαγκαηηθφηεηα ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα, γίλεηαη επηηαθηηθή αλ κή ηί άιιν - ζε επζεία ζπλάξηεζε κε ηελ αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία. Γεχηεξνλ ηελ αλάγθε επαηζζεηνπνίεζεο ηεο θνηλήο γλψκεο θαζψο θαη ελεκέξσζεο ηεο επηζηεκνληθήο θνηλφηεηαο φζνλ αθνξά ηνλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ηνπ πνιηηηζκηθνχ ππφβαζξνπ ηνπ θαζελφο, γεγνλφο πνπ επεξεάδεη ηφζν ην βίσκα ηνπ ίδηνπ ηνπ κεηαλάζηε, φζν ηελ εηθφλα ηεο ςπρηθήο νδχλεο πνπ πξνζιακβάλεη ν άιινο, θαζψο θαη ηελ θαηαλφεζε θαη απνδνρή ησλ ςπρηθψλ λφζσλ, ηεο ςπρνζεξαπεπηηθήο πξνζέγγηζεο ηεο λφζνπ θαη ηεο αλάπηπμεο ζρέζεηο εκπηζηνζχλεο κεηαμχ αζζελή - κεηαλάζηε θαη εηδηθνχ ςπρηθήο πγείαο. Οη άλζξσπνη απηνί αληηκεησπίδνπλ θαη βηψλνπλ ηελ λφζν ζχκθσλα κε ηελ δηθή ηνπο κφξθσζε θαη ηελ πνιηηηζκηθή θαη ζξεζθεπηηθή ηνπο θνπιηνχξα. Σξίηνλ ηελ ππνγξάκκηζε ηεο ζπκβνιήο ησλ Με Κπβεξλεηηθψλ Οξγαλψζεσλ ηνπ Σξίηνπ Σνκέα ηεο Οηθνλνκίαο ηεο Διιάδαο, κηαο θαη εθεί πιένλ θαίλεηαη λα έρεη αλαηεζεί ε θνηλσληθή θξνληίδα ηεο κεηνλεθηνχζαο νκάδαο ησλ κεηαλαζηψλ. Θα πξέπεη εδψ λα ηνλίζνπκε φηη κε εμαίξεζε ηα Φπρηαηξηθά ηκήκαηα ζηα Γεληθά Ννζνθνκεία θαη ηα Φπρηαηξηθά Ννζνθνκεία, ε πξφζβαζε ησλ κεηαλαζηψλ ζε κνλάδεο ςπρηθήο πγείαο είλαη πνιχ πεξηνξηζκέλε δηφηη ρσξίο ηα απαηηνχκελα έγγξαθα δελ έρνπλ πξφζβαζε ζην Δζληθφ χζηεκα Τγείαο, θαη εμ αηηίαο ηνπ θφβνπ ξαηζηζηηθήο αληηκεηψπηζεο ηνπο απφ ηνπο επαγγεικαηίεο πγείαο. Χζηφζν κηα κειινληηθή εκπεηξηθή ζπγθξηηηθή έξεπλα ζα κπνξνχζε λα πεξηιακβάλεη κεγαιχηεξν δείγκα κεηαλαζηψλ πξνθεηκέλνπ λα αλαδεηρζνχλ θαη λα θαηαγξαθνχλ νη παξάγνληεο εθείλνη πνπ επεξεάδνπλ ηελ ςπρν-θνηλσληθή πξνζαξκνγή ηνπο ζηνλ θνηλσληθφ ηζηφ ηεο ρψξαο καο ζε ζρέζε κε ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θάζε κεηαλαζηεπηηθήο νκάδαο, θαζψο έλαο αξηζκφο Διιήλσλ ή έλαο αξηζκφο αηφκσλ κφλν απφ ηε ρψξα θαηαγσγήο ηνπ κεηαλάζηε, κε ηα ίδηα θνηλσληθν-δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά, ζα ιεηηνπξγνχζε σο νκάδα ειέγρνπ. 12

104 Βιβλιογραφύα Αιηκπξάηε-Μαξάηνπ Λ.,27, Η Γπλαηθεία Μεηαλάζηεπζε ζηελ Διιάδα, ΚΔΘΗ Αλζφπνπινο Υ.,2, Δζεινληηζκόο, Αιιειεγγύε θαη Γεκνθξαηία, εθδ: Αθηή-νμχ ΔΠΔ, Αζήλα Βατφπνπινο Υξ, 22, Φπρηθά θαη θνηλσληθά πξνβιήκαηα ζε πιεζπζκό παιηλλνζηνύλησλ πνπ δηακέλνπλ ζηνλ λνκό Ξάλζεο, Γηδαθηνξηθή δηαηξηβή Γεκνθξίηεην Παλεπηζηήκην Θξάθεο Βαΐνπ Ν. & Υαηδεκηράιεο Κ., 1997, Με ηε ξαπηνκεραλή ζηελ θνπδίλα θαη ηνπο Πνισλνύο ζηνπο αγξνύο: Πόιεηο, Πεξηθέξεηεο θαη Άηππε Δξγαζία, εθδ: Δμάληαο, Αζήλα Baldwin-Edwards M., 24, Mediterranean Migrations: Regionalisms versus Globalization, Finisterra, XXXIV Berger P.L.& Luckmann T., 23, Η θνηλσληθή θαηαζθεπή ηεο πξαγκαηηθόηεηαο, εθδ: Νήζνο, Αζήλα Berry J.W., 1997, «Immigration and psychological adaptation: A conceptual overview». In Berry J.W.& Annis R.C., (eds.), Ethnic psychology: Research and practice with immigrants, refugees, native people, ethnic groups and sojourners, Kingston: Serts North America Bilanakis, Madianos, Liakos, 1995, «Demoralization and mental health: A community study among repatriated Greek immigrants», European Journal of Psychiatry. Vol 9(1) 47-57, Jan-Mar 1995 Γεσξγάο Γ., Παπαζηπιηαλνχ Α., 1993, Δπηπνιηηηζκόο Πνληίσλ θαη Βνξεηνεπεηξσηώλ ζηελ Διιάδα: Φπρνινγηθέο δηεξγαζίεο πξνζαξκνγήο, Γεληθή Γξακκαηεία Απφδεκνπ Διιεληζκνχ, Αζήλα Γεσξγνγηάλλεο, Π.,1996, Θεσξίεο ηεο Κνηλσληθήο Φπρνινγίαο, Σφκνο 2. Δθδ:Gutenberg, Αζήλα Γεσξγνχιαο ηξ. 23. «Σν λνκηθφ πιαίζην ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο» ζην Καζηκάηε Κ.(επηκ.) Πνιηηηθέο Μεηαλάζηεπζεο θαη ηξαηεγηθέο Έληαμεο, Αζήλα, εθδ: Gutenberg Γηαλλάθνπ Α.,23, «Μεηαθηλνχκελνη πιεζπζκνί: Ζ ςπρνινγηθή δηάζηαζε θαη ην αίηεκα ηεο εθπαηδεπηηθήο θαη θνηλσληθήο ελζσκάησζεο» ζην Γεσξγνγηάλλεο Γ. (επηκ) Γηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε- Διιεληθά σο δεύηεξε ή μέλε γιώζζα, Σφκνο 2, Πξαθηηθά 6 νπ Γηεζλνχο πλεδξίνπ «Γηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε- Διιεληθά σο δεχηεξε ή μέλε γιψζζα», Πάηξα 2-21 Ηνπλίνπ 13

105 Γηαλλφπνπινο Ν., 21, «Σαμηθφηεηα θαη πνιπεζληθφηεηα, επηβνιή θαη απνδνρή: Αληηλνκίεο ζηε δηακφξθσζε ελφο λένπ αληηξαηζηζκνχ» ζην: Ναμάθεο Υ., Υιέηζνο Μ., (επηκ) Μεηαλάζηεο θαη κεηαλάζηεπζε, νηθνλνκηθέο, πνιηηηθέο θαη θνηλσληθέο πηπρέο, εθδ: Παηάθε, Αζήλα Carillo J.E., Green A.R. and Bettancourt J.R., 1999, Cross-Cultural Primary Care: A patient-based approach. Annals of internal medicine 13 Castles, S., Miller, M. J., 1993, The age of migration: international population movements in the modern world. 2 nd edition, London: Macmillan Castles, Stephen, 1995, How Nation-States Respond To Immigration and EthnicDiversity, New Community Castles S., Korac M., Vasta, Vertovec St., 22, Integration,Mapping the Field, Home Office Online Report 28/3 CEC (23): Communication from the Commission on immigration, integration and employment, COM (23) 336 final, Chrisman N.J., 1991, Cultural Systems. Cancer Nursing: A Comprehensive Textbook, ζην Κέληξν Ζκέξαο ΒΑΒΔΛ, 21, Οδεγόο Δπίγλσζεο ηεο Πνιηηηζκηθήο Δηεξόηεηαο: Καηαλνώληαο ηελ πνιηηηζκηθή εηεξόηεηα ζηελ ςπρηθή πγεία, εθδ: Κέληξν Ζκέξαο «Βαβέι», Αζήλα Γξεηηάθεο Μ., 21 α, «Τπνγελλεηηθφηεηα θαη κεηαλάζηεπζε: βαζηθέο δηαζηάζεηο ηνπ αζθαιηζηηθνχ πξνβιήκαηνο», Η Κπξηαθάηηθε Απγή, 13 Μαΐνπ 21 Γξεηηάθεο Μ, 2 α, «Κη φκσο, έρνπλ πξνζθέξεη πνιιά νη κεηαλάζηεο», Διεπζεξνηππία, 14 Γεθεκβξίνπ Έκθε Πνπινπνχινπ Ζ.,25, Κνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο επηπηώζεηο ηεο παιηλλόζηεζεο ζηελ Διιάδα, ζην Παπαζηπιηαλνχ Α. (επηκ) Γηαπνιηηηζκηθέο δηαδξνκέο: παιηλλόζηεζε θαη ςπρνθνηλσληθή πξνζαξκνγή, εθδ: Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα Έκθε Πνπινπνχινπ Ζ.,27α, Η κεηαλαζηεπηηθή πξόθιεζε, εθδ: Παπαδήζεο, Αζήλα Έκθε-Πνπινπνχινπ, 29, Η δσή ησλ κεηαλαζηώλ ζηελ Διιάδα, Σφκνο Α, εθδ:βνγηαηδή, Αζήλα ESC (22), «Opinion of the Economic and Social Committee, on Immigration, Integration and the role of civil society organizations», Brussels: Economic and Social Committee, EU. Document CES 365/22 ΔΤΔ, Έξεπλα απαζρόιεζεο εξγαηηθνύ δπλακηθνύ, Β ηξίκελν 25 ΔΤΔ, Έξεπλα απαζρόιεζεο εξγαηηθνύ δπλακηθνύ, Β ηξίκελν 27 14

106 Εσγξαθάθεο η., Κφληεο Α., Μεηξάθνο Θ., 29, Σα βήκαηα ησλ κεηαλαζηώλ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία, εθδ: ΗΜΔΠΟ, Αζήλα Garta M. G.,Kovess V., Chardoy M., Morosini P.,Murgia S.,Carpiniello B.,22, Social Psyvhiatry and Epidemiology, εθδ: Springer, ηφκνο 37 Goffman E.,21, ηίγκα, ζεκεηώζεηο γηα ηε δηαρείξηζε ηεο θζαξκέλεο ηαπηόηεηαο, εθδ:αιεμάλδξεηα, Αζήλα Hitchock G., Hughes D., 1995, Research and the Teacher, London: Routledge, ζην Cohen L., Manion L., Morrison K., 2, Μεζνδνινγία εθπαηδεπηηθήο έξεπλαο, εθδ: Μεηαίρκην, Αζήλα Hopton JL., Hunt SM., 1996, Housing conditions and mental health in a disadvantaged area in Scotland, Journal of epidemiology and community health vol.5 Θενηνθάηνπ Δ.,24, «Πεξηιεπηηθή αλαθνξά ζηηο δηαζηάζεηο ηεο ςπρηθήο αζζέλεηαο ζην κεηαλαζηεπηηθφ πιεζπζκφ. Μειέηε δείγκαηνο Βνξείσλ Ννηίσλ Πξναζηίσλ θαη θέληξνπ Αζελψλ», Πηπρηαθή εξγαζία, ΑΣΔΗ Κξήηεο Σκήκα Κνηλσληθήο Δξγαζίαο ΗΝΔ/ΓΔΔ/ΑΓΔΓΤ, 25, Η Διιεληθή Οηθνλνκία θαη ε Απαζρόιεζεο. Ηλζηηηνχην Δξγαζίαο ΓΔΔ/ΑΓΔΓΤ (ΗΝΔ/ΓΔΔ), Πεξηθέξεηα Αηηηθήο, 24β, Έξεπλα γηα ηηο κνξθέο θνηλσληθήο έληαμεο ησλ νηθνλνκηθώλ κεηαλαζηώλ ζηελ πεξηθέξεηα ηεο Αηηηθήο 23-24, επηκ: Γεκνπιάο Κ., Παπαδνπνχινπ Γ., Αζήλα Καβνπλίδε Σδ., 23β, «Μεηαλάζηεο ζηελ Διιάδα. απαζρφιεζε θαη θνηλσληθέο ζπλέπεηεο», ζην: Πιεζπζκόο θαη αλάπηπμε ζηελ Διιάδα, ΔΓΖΜ, εθδ: Κνξθή, Αζήλα Καλειιφπνπινο Κ., 28, «Υαξαθηεξηζηηθά θαη ζπκκεηνρή ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο», ζην: Καβνπλίδε Σδ. θ.ά.(επηκ.) Μεηαλάζηεπζε ζηελ Διιάδα Δκπεηξίεο-Πνιηηηθέο-Πξννπηηθέο, ΗΜΔΠΟ, ηφκνο Α, Αζήλα Καξαζαββφγινπ Α.,21, «Ο ξφινο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ επξσπατθή αγνξά εξγαζίαο θαη εηδηθφηεξα ζηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο θαη ε πεξίπησζε ηεο Διιάδαο», ζην Υ. Ναμάθεο, Μ. Υιέηζνο (επηκ), Μεηαλάζηεο θαη κεηαλάζηεπζε, εθδ: Παηάθεο, Αζήλα Καζηκάηε Κ. (επηκ), 1998, Κνηλσληθόο απνθιεηζκόο: Η Διιεληθή εκπεηξία, ΚΔΚΜΟΚΟΠ, εθδ GYTENBERG, Αζήλα Καζηκάηε Κ., Φεκκέλνο Η., 24, «Οξγαλσηηθή Κνπιηνχξα θαη Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο, ζην: Φηώρεηα θαη Κνηλσληθόο Απνθιεηζκόο, Δπηζηεκνληθή Δηαηξεία Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο,: εθδ: Δμάληαο, Αζήλα Καζίκεο Υ., 28, «Γηάξζξσζε ηεο απαζρφιεζεο θαη επαγγεικαηηθή θηλεηηθφηεηα ησλ κεηαλαζηψλ», Δηζήγεζε ζηελ Ζκεξίδα: Απαζρόιεζε θαη έληαμε ησλ κεηαλαζηώλ ζηηο ηνπηθέο θνηλσλίεο, πνπ νξγάλσζε ην Γεσπνληθφ Παλεπηζηήκην, Αζήλα 31 Οθηψβξε 15

107 Καςάιεο Α., 24α, «Παξνπζίαζε ησλ απνηειεζκάησλ απφ ηε δηεμαγσγή ζπλεληεχμεσλ κε ηα κέιε ηεο νκάδαο-ζηφρνπ ησλ εξγαδνκέλσλ κεηαλαζηψλ ζηνπο θιάδνπο ηεο νηθνδνκήο, ησλ πξαηεξίσλ βελδίλεο θαη ηεο έλδπζεο», Equal, Αζήλα Κέληξν Έξεπλαο επί ζεκάησλ Ηζφηεηαο (ΚΔΘΗ), 27, Η γπλαηθεία κεηαλάζηεπζεο ζηελ Διιάδα, Αζήλα Κέληξν Δξεπλψλ Μεηνλνηηθψλ Οκάδσλ, εηξά Μειεηψλ8, Γεθέκβξηνο 24, Η Διιάδα ηεο Μεηαλάζηεπζεο-Κνηλσληθή πκκεηνρή, Γηθαηώκαηα θαη Ιδηόηεηα ηνπ Πνιίηε, εθδ: Κξηηηθή, Αζήλα King, R., Rybaszuk, K., 1993, «Southern Europe and the international division of labor: from emigration to immigration» In : R. King (ed.). The New Geography of European Migration. London: Belhaven Press Κνηιηάξε, Α., (1997). «Ξέλνο ζηελ Διιάδα- κεηαλάζηεο, γιώζζα θαη θνηλσληθή έληαμε», Θεζζαινλίθε Kokanovic R., «Να δίλεηο θξνληίδα θαη νη ςπρηθέο αζζέλεηεο ζηηο θνηλσλίεο ησλ κεηαλαζηψλ» Απφ ηα πξαθηηθά ηνπ πκπνζίνπ γηα ηελ Φπρηθή Τγεία θαη ηελ Πξφιεςε ηεο Αζζέλεηαο, Μαξηίνπ 22 Kolaitis, Tsiantis, Madianos, Kotsopoulos, 23, «Psychosocial adaptation of immigrant Greek children from the former Soviet Union», European Child and Adolescent Psychiatry. pgs 67-74Vol 12, No. 2 Kolaitis G.,22, «Mental Health of Immigrant Greek children from the former Soviet Union», Workshop V. B -V. Mental Health νf refugee and Migrant Children. Child and Adolescent Mental Health Issues in the community, ESSOP 22 Annual Meeting, Spetses island, Greece, September 22 Κφληεο Α., 2β, «Ζ Διιάδα ρψξα ππνδνρήο κεηαλαζηψλ», ζην: Κσζηαληηληδεο η., Πειαγίδεο Θ.(επηκ), Ο Διιεληζκόο ηνπ 21 νπ αηώλα, Γηεζλείο ζρέζεηο, Οηθνλνκία, Κνηλσλία, Πνιηηηθή, Πνιηηηζκόο, Παηδεία, εθδ: Παπαδήζεο, Αζήλα Κνξσλαίνπ Α.,1996, Κνηλσληνινγία ηνπ ειεύζεξνπ ρξόλνπ, εθδ: Νήζνο, Αζήλα Κνζκάο Π., 26, «Σα θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ ζηελ Αηηηθή» Δηζήγεζε ζην πλέδξην: Μεηαλάζηεπζε ζηελ Διιάδα. Δκπεηξίεο, πνιηηηθέο, πξννπηηθέο, πνπ νξγάλσζε ην ΗΜΔΠΟ, Αζήλα Ννέκβξε Kotsioni, I. and Hatziprokopiou, P. (28). «Coping with the gaps in health provision for migrants in Greece», paper presented at the IMISCOE Cluster B5 Workshop Migration, Integration and the Internationalisation of Health Care, Lisbon, April 28 16

108 Κνχξηνβηθ, Η., 21, «Μεηαλάζηεο αλάκεζα ζην δίθαην θαη ηελ λνκηκφηεηα», ζην ζπιινγηθφ έξγν Μεηαλάζηεπζε ζηελ Διιάδα, εθδ: Διιεληθά Γξάκκαηα Κπξηαδή Ν., 1998, Η Κνηλσληνινγηθή έξεπλα- Κξηηηθή επηζθόπεζε ησλ κεζόδσλ θαη ησλ ηερληθώλ, εθδ: Διιεληθέο επηζηεκνληθέο εθδφζεηο, Αζήλα Λαδαξίδνπ Γ., 1995, «Μεηαλάζηξηεο ζηελ Διιάδα - Οηθηαθέο βνεζνί απφ Φηιηππίλεο θαη Αιβαλία- κηα επηηφπηα κειέηε» ζην: Δζληθηζκόο, Ραηζηζκόο θαη Κνηλσληθό Φύιν, εθδ: Παξαηεξεηήο, Θεζζαινλίθε Λακπξηαλίδεο Λ., Λπκπέξαθε Α.,21, Αιβαλνί Μεηαλάζηεο ζηελ Θεζζαινλίθε, Θεζζαινλίθε, εθδ: Παξαηεξεηήο Lazaridis G.,27, Less infirmieres exclusives between men s and women s experiences: and migrant quasi-nurses in Greece, European Journal of Women s Studies, ζην Έκθε-Πνπινπνχινπ, Η δσή ησλ κεηαλαζηώλ ζηελ Διιάδα, 29, εθδ: Βνγηαηδή, Αζήλα Leyla B., Arslan F., Verhulst C., Alfons A., Crisnen M., Social Psychiatry and Epidemiology, Δθδφζεηο : Springer, Σφκνο: 37 Ννχκεξν 1-22 Λπδάθε Α., 1997, Μπαιακέ θαη Ρόκα, Οη Σζηγγάλνη ησλ Άλσ Ληνζίσλ, εθδ: Καζηαληψηεο, Αζήλα Λπδάθε Α., 21, Πνηνηηθέο Μέζνδνη ηεο Κνηλσληθήο Έξεπλαο, εθδ: Καζηαληψηεο, Αζήλα Luthar S.S., 26, Resilience in development: A synthesis of research across five decades, ζην: Cicchetti D. and Cohen D.J. (επηκ), Developmental Psychopathology. Vol.3: Risk, disorder and adaptation (2 nd ed), New York: Wiley Μαδηαλφο Μ,2, Κνηλνηηθή ςπρηαηξηθή θαη θνηλνηηθή ςπρηθή πγεία, εθδ: Καζηαληψηεο, Αζήλα Madianos, Bilanakis, Liakos, 1998, «Acculturation, demoralization and psychiatric disorders among repatriated Greek migrants in a rural area», European Journal of Psychiatry.12, 95, 18 Μαδηαλφο Μ.,1997, «Μεηαλάζηεπζε θαη Φπρηθή Τγεία. Μχζνη θαη πξαγκαηηθφηεηα». Πξαθηηθά ηνπ επηζηεκνληθνχ Γηήκεξνπ Βαιθαληθήο πλεξγαζίαο, Θεζ/λίθεο 12, 2/12/97 Μαδηαλφο Μ,1996, Κνηλσλία θαη ςπρηθή πγεία, εθδ: Καζηαληψηεο, Αζήλα Madianos M, Madianou D, Stefanis C., 1995, «Familial correlates of drug and alcohol abuse in a nationwide general population survey», Psychopathology. Vol 28(2) 85-94,Mar-Apr 1995 Μαινχηαο Θ., Παληειίδνπ Δ., Βαξίθα Δ., Γνμηάδεο Κ., Καλδχιεο Γ. 27, «Ζ απφξξηςε ηνπ άιινπ σο ηξφπνο αληηκεηψπηζεο ηεο εηεξφηεηαο». Δπεμεξγαζία ησλ 17

109 δεδνκέλσλ ηεο θνηλσληθήο έξεπλαο γηα ηελ Δπξψπε θαη ηελ Διιάδα, ζην Καθεηδήο Π., Μαινχηαο Θ., Σζηγθάλνπ Η. (επηκ.), Πνιηηηθή, Κνηλσλία θαη Πνιίηεο, ΔΚΚΔ, Αζήλα Μαξάηνπ-Αιηπξάληε Λ. θαη Γθαδφλ Δ., (28). Μεηαλάζηεπζε θαη Κνηλσληθή Αζθάιηζε: Μηα πξνζέγγηζε κε βάζε δεδνκέλα Αζθαιηζηηθψλ Σακείσλ θαη ηεο ΔΤΔ-ΔΚΚΔ EU-SILC. ην Καβνπλίδε Σδ. θ.ά. (επηκ.) Μεηαλάζηεπζε ζηελ Διιάδα: Δκπεηξίεο-Πνιηηηθέο-Πξννπηηθέο,Αζήλα: ΗΜΔΠΟ, ζζ Μαξάηνπ-Αιηπξάληε Λ.,27, Η Γπλαηθεία Μεηαλάζηεπζε ζηελ Διιάδα, Κ.Δ.Θ.Η., εθδ. Κ.Δ.Θ.Η., Αζήλα Μαξβάθεο, Αζ., Παξζάλνγινπ, Γ. θαη Σζηάλνο, Β., 27, Καη όκσο θηλνύληαη! Η επαλάζηαζε ησλ πξνζδνθηώλ θαη ε απηνλνκία ησλ κεηαλαζηώλ, εθδ: χγρξνλα Θέκαηα Μαξθνπνχινπ Υξ.,1974, «Φπρνθνηλσληθά πξνβιήκαηα κεηαλαζηψλ», Δθινγή, ηεχρνο 3, Μάξηηνο Μηραήι., 26, «Μεηαλάζηεπζε θαη Τγεία», εηζαγσγηθή νκηιία ζην 2ν Μεηεθπαηδεπηηθφ Γηήκεξν ηεο Διιεληθήο Ηαηξηθήο Δηαηξείαο Μειέηεο Φπρνζσκαηηθψλ Πξνβιεκάησλ, Αζήλα Ννεκβξίνπ Μφηηε- ηεθαλίδε Φ., Νηάιια Μ., Παπαζαλαζίνπ Α-Υ., Σάθεο Ν., θαη Παπιφπνπινο Β., 26, «Δζληθή ηαπηφηεηα, ηαθηηθέο επηπνιηηηζκνχ θαη ςπρηθή αλζεθηηθφηεηα κεηαλαζηψλ/παιηλλνζηνχλησλ καζεηψλ» ζην: Κνξδνχηεο Π.. θαη Παπιφπνπινο Β.Γ. (επηκ), Πεδία Έξεπλαο ζηελ Κνηλσληθή Φπρνινγία, εθδ: Αηξαπφο, Αζήλα Μπάγθαβνο Υξ., Παπαδνπνχινπ Γ., 26, Μεηαλάζηεπζε θαη έληαμε ησλ κεηαλαζηώλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία, Δπηζηεκνληθή Δηαηξεία Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο, Βηβιηνζήθε Κνηλσληθήο Δπηζηήκεο θαη Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο, εθδ. Gutenberg, Αζήλα Μπαινχξδνο Γ.,26, Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο ζηελ Διιάδα: Μεζνδνινγηθνί Πξνβιεκαηηζκνί θαη Γείθηεο Μέηξεζεο, εηζήγεζε ζην δηεζλέο πλέδξην «Φηώρεηα, Απνθιεηζκόο & Κνηλσληθέο Αληζόηεηεο», Γηνξγάλσζε ΔΚΚΔ-Ηλζηηηνχην Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο, Λαχξην, επηεκβξίνπ 25. Μπαινχξδνο Γ., 25, «Δλλνηνινγηθέο θαη κεζνδνινγηθέο πεξηπινθέο ηεο θηψρεηαο», ζην Εηψκαο Γ., Καππή Υ., Παπαιηνχ Ο., Παπαπέηξνπ Γ., Φαγαδάθε Δ. Σν Κνηλσληθό Πνξηξέην ηεο Διιάδαο, 23-24, Αζήλα, Ηλζηηηνχην Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο, ΔΚΚΔ Μπακπηληψηεο Γ.,1998, Λεμηθό ηεο λέαο ειιεληθήο γιώζζαο, Κέληξν Λεμηινγίαο, Αζήλα Μπφηηε-ηεθαλίδε Φ, θα, 28, «Φπρηθή αλζεθηηθφηεηα θαη εθεβεία», εθδ:ημδπο, Αζήλα Μπνπθίδεο., 1999, «Μαηαίσζε νλείξσλ, ςπραζζέλεηεο θαη κεηαλάζηεο», Γηαηξνί Υσξίο χλνξα, πξφζβαζε

110 Μνπδέιεο Ν.,1999, Νεσηεξηθόεηα, ύζηεξε αλάπηπμε θαη θνηλσλία πνιηηώλ, Κνηλσλία Πνιηηώλ, 1:4 Μνπζνχξνπ Λ.,1991, Μεηαλάζηεπζε& Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή ζηελ Διιάδα θαη ηελ Δπξώπε, εθδ: GUTENBERG, Αζήλα MRB, 22, Σάζεηο θνηλσληθώλ νκάδσλ- Μεηαλάζηεο (Πεξηθέξεηα πξσηεπνύζεο), Αζήλα Νηάιια Μ., Καξαδήκα Β., Πξάπα Υξ., 24, «Μεηαλάζηεπζε θαη Φπρηθή Τγεία ζε κεηαλάζηεο απφ ηελ Αιβαλία θαη παιηλλνζηνχληεο απφ ηελ πξψελ νβηεηηθή Έλσζε», Σεηξάδηα Φπρηαηξηθήο, Ηνχιηνο Αχγνπζηνο-επηέκβξηνο Nisbert J., Watt J., 1984, Case study, ζην Bell J., Bush T., Fox A., Goodey J., Goulding S., Condusting small-scale investigations in educational management, London: Harper&Row, ζην Cohen L., Manion L., Morrison K., 2, Μεζνδνινγία εθπαηδεπηηθήο έξεπλαο, εθδ: Μεηαίρκην, Αζήλα Παλεπηζηήκην Θεζζαιίαο, 22, Κνηλσληθέο παξάκεηξνη γηα ηελ αεηθόξν αλάπηπμε ηεο Αζήλαο-Αηηηθήο, Σειηθή Έθζεζε, Βφινο Παπαβαζηιείνπ Γ., 25, Η ςπρηθή πγεία θαη ε επίδξαζε ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ ειιεληθή πξαγκαηηθόηεηα, δηπισκαηηθή εξγαζία, Σκήκα Βαιθαληθψλ ιαβηθψλ, Αλαηνιηθψλ πνπδψλ, Παλεπηζηήκην Μαθεδνλίαο Παπαδνπνχινπ Γ.(επηκ), 22, «Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο γηα ηνπο αλζξψπνπο πνπ παξακεξίδνπκε», Δηζεγήζεηο ηξηήκεξνπ ζπλεδξίνπ, Πάληεην Παλεπηζηήκην 16,17,18 Μαΐνπ 1999, εθδ: Αξκφο Παπαζηψπε-Παζηά Ε., 1995, Σα δηθαηώκαηα ησλ αιινδαπώλ όπσο πεγάδνπλ από ηνλ Ν. 1975/1991. Αζήλα-Κνκνηελή, Α.-Ν. άθθνπιαο. Λ. Μαξάηνπ-Αιηπξάληε, 1996, «Ξέλν εξγαηηθφ δπλακηθφ θαη ην πξφβιεκα ηεο θνηλσληθήο ελζσκάησζεο» ζην: Γηαζηάζεηο ηνπ θνηλσληθνύ απνθιεηζκνύ ζηελ Διιάδα, Σφκνο Α, Αζήλα Παπαζηπιηαλνχ, Α. (2). Φπρνθνηλσληθή πξνζαξκνγή θαη ζηξεο ζε αγγιφθσλνπο, Πφληηνπο θαη Βνξεηνεπεηξψηεο καζεηέο ζηελ Διιάδα, Παηδί θαη Δθεβνο, Φπρηθή Τγεία θαη Φπρνπαζνινγία (Διιεληθήο Δηαηξεία Φπραλαιπηηθήο Φπρνζεξαπείαο Παηδηνχ θαη Δθήβνπ), 2, (1), Παπιφπνπινο Β, Μπεδεβέγθεο Ζ., 28, «Θεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο γηα ηε κεηαλάζηεπζε θαη ηνλ επηπνινηηζκφ» ζην: Μεηαλάζηεο ζηελ Διιάδα. επηπνιηηηζκόο θαη ςπρνθνηλσληθή πξνζαξκνγή, εθδ: ΗΜΔΠΟ, Αζήλα Πεγθιίδνπ Α.,21, Η δηαρείξηζε ηεο ςπρηθήο αζζέλεηαο. Σν παξάδεηγκα ηεο θαηάζιηςεο. Αλάκεζα ζηνλ ςπρίαηξν, ηνλ ηεξέα θαη ηνλ κάγν. Μηα αλζξσπνινγηθή κειέηε ησλ παξάιιεισλ δξόκσλ αλαδήηεζεο βνήζεηαο θαη ζεξαπείαο, ΚΔΘΗ, Αζήλα 19

111 Petracou, E., 2, Exploring the social and historical dimensions of migration in Europe with special reference to Greece, PhD Thesis Centre for Research in Ethnic Relations, University of Warwick, UΚ Πεηξάθνπ, Ζ. θαη Καΐια, Μ., 25, Μεηαλάζηεο θαη πξνβιήκαηα πξνζαξκνγήο ζηελ ειιεληθή θνηλσλία, Αζήλα (αδεκνζίεπην) Πεηξάθνπ Ζ., Ξαλζάθνπ Γ., Κατια Μ., 26, «Μεηαλάζηεο θαη πξνβιήκαηα πξνζαξκνγήο ζηελ ειιεληθή θνηλσλία» ζην: Κνξδνχηεο Π.. θαη Παπιφπνπινο Β.Γ. (επηκ), Πεδία Έξεπλαο ζηελ Κνηλσληθή Φπρνινγία, εθδ: Αηξαπφο, Αζήλα Portes, A. and Zhou, M., 1993, The new second generation: Segmented assimilation and its variants, Annals of the American Academy of Political and Social Sciences ΠΟΤ, 21, Έθζεζε γηα ηελ Παγθόζκηα Τγεία 21: «Φπρηθή Τγεία: Νέα Αληίιεςε, Νέα Διπίδα», Τπνπξγείν Τγείαο θαη Πξφλνηαο, Γηεχζπλζε Φπρηθήο Τγείαο ΠΟΤ, 27a, Mental Health in a Changing World: The impact of culture and Diversity, WHO ΠΟΤ, 27b, Access and Appropriateness of Mental Health Services for Minoritiesa baseline study, WHO ΠΟΤ, 27, Workshop on mental health on migration and health in the EU, held by the European Union, WHO αθέιιεο Γ.(επηκ), 29, Η ςπρηαηξηθή κεηαξξύζκηζε ζηελ Διιάδα: Αλάγθεο- Πξνηάζεηο Λύζεηο, εθδ: άθθνπια Sarris A., 1997, The performance of Bulgarian illegal immigrants in the Greek labour market (πνιπγξαθεκέλν) ζην: Έκθε-Πνπινπνχινπ, 29, Η δσή ησλ κεηαλαζηώλ ζηελ Διιάδα, εθδ: Βνγηαηδή, Αζήλα Scheper-Hughes N., 1993, «Embodied knowledge: thinking with the body in critical medical anthropology, in Borofsky R., Assesing cultural anthropology, New York, pp: εκίηε Μ., 22, «Κεληξηθέο θαη πεξηθεξεηαθέο κε θπβεξλεηηθέο νξγαλψζεηο: Ζ ζπγθξφηεζε ελφο θνηλσληθνχ δηθηχνπ ζηε δηεζλή θνηλφηεηα», ζην: Η δηπισκαηία ηεο Κνηλσλίαο ησλ Πνιηηώλ (επηκ. θιηά-υνπιηάξα), εθδ: Παπαδήζε Simon. G., 1987, Migration in Southern Europe: an overview, in: The Future of Migration. Paris: OECD, pp θιηάο Π., Υνπιηάξαο Α., 22, «Ζ γεσγξαθία ησλ Μ.Κ.Ο.», ζην: Η δηπισκαηία ηεο Κνηλσλίαο ησλ Πνιηηώλ (επηκ. θιηά-υνπιηάξα), εθδ: Παπαδήζε 11

112 Smith CA., Smit CJ, Kearns RA., Abbott MW., 1993, Housing stressors, social support ad psychological distress, Social science and medicine, vol. 37 Stake R.E., 1994, Case Studies, ζην Denzin N.K. & Lincoln Y.S.(επηκ.), Handbook Research, Sage Publications, ΖΠΑ ηαπξηλνχδε,27, Πνιηηηθέο θνηλσληθήο έληαμεο ησλ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα θαη ζηελ Δπξψπε, δηδαθηνξηθή δηαηξηβή Πάλεην Παλεπηζηήκην, Αζήλα πλήγνξνο ηνπ Πνιίηε, 29, Δηήζηα Έθζεζε 28, Δζληθφ Σππνγξαθείν, Αζήλα σηεξφπνπινο Γ., 24, «Σξέρνπζεο αληηιήςεηο θαη εξσηήκαηα γηα ηελ Κνηλσλία Πνιηηψλ», ζην: Η άγλσζηε Κνηλσλία Πνιηηώλ (επηκ. σηεξφπνπινο Γ.), εθδ: Πνηακφο Tastogllou E., Hadtziconstandi J., 23, Never outside the Labor Market but always outsiders: Female Migrants in Greece, The Greek review of Social Research Σδηφιαο Δ., «Κνηλσληθή Οηθνλνκία ή "Σξίηνο Σνκέαο": Διπίδα γηα ηελ απαζρφιεζε θαη Νέεο ρέζεηο ζηελ Οηθνλνκία», Ο Κφζκνο ηνπ Δπελδπηή, (άββαην, 9/9/26) Σδσξηδνπνχινπ Μ., 1999, «ηάζεηο απέλαληη ζηε δηαθνξεηηθφηεηα» ζην: Η ηαπηόηεηα, ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά θαη νη αλάγθεο ηεο λενιαίαο ζην λνκό Θεζζαινλίθεο, ΔΚΚΔ, Ννκαξρηαθή Απηνδηνίθεζε Θεζζαινλίθεο, Αζήλα- Θεζζαινλίθε Σξηαληαθπιιίδνπ A.,25, Διιεληθή Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή: Πξνβιήκαηα θαη Καηεπζύλζεηο, Διιεληθφ Ίδξπκα Δπξσπατθήο θαη Δμσηεξηθήο Πνιηηηθήο (ΔΛΗΑΜΔΠ) Σζαθξαθιίδνπ., 1998, πξνο κηα λέα αληίιεςε ηεο ειιεληθήο Κνηλσλίαο Πνιηηψλ, Κνηλσλία Πνιηηψλ, ηεχρνο 1 Σζανχζεο, Γ., (1996), Η Κνηλσλία ηνπ Αλζξώπνπ, Αζήλα: Gutenberg Σζηάθαινο Γηψξγνο, 24, Κνηλσληθόο Απνθιεηζκόο: Η Διιεληθή Δκπεηξία, Άξζξν: «Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο: Οξηζκνί, Πιαίζην θαη εκαζία», εθδ: Gutenberg, Αζήλα Venturini, A., 24, Postwar Migration in Southern Europe, 195-2: An Economic Analysis. Cambridge University Press. Faciolas R. and Maratou-Alipranti L., 2, Foreign female immigrants in Greece, Papers-6 Φνπθψ Μ., 1982, Η ηζηνξία ηεο ζεμνπαιηθόηεηαο, ηφκνο. 1. Δθδ. Ράππα Ward C., Bochner S., Furnham A.,21, The psychology of culture shock (2 nd ed.), Hove, UK Routledge 111

113 Ward C., Kennedy A.,1992, Locus of control, mood disturbance and social difficulty during cross-cultural transitions, International Journal of Intercultural Relations, 16 Υιέηζνο M., 1996, Μεηαλάζηεπζε, αγνξά εξγαζίαο θαη ξαηζηζκόο: κηα ελαιιαθηηθή πξνζέγγηζε, εθδ: Οπηνπία Υνπληνπκάδε Α.&Παηεξάθε Λ., 28, Λεμηθό Φπρνινγίαο, εθδ. Σφπνο, Αζήλα Υξπζνρφνπ Ξ., 25, Πνιππνιηηηζκηθή πξαγκαηηθόηεηα: νη θνηλσλην-ςπρνινγηθνί πξνζδηνξηζκνί ηεο πνιηηηζκηθήο πνιιαπιόηεηαο, εθδ: Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα Υσξηαλφπνπινο Η.,26, «Ζ πνηνηηθή έξεπλα κε εκη-δνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο θαη ην πξφβιεκα πξφζβαζεο ζην πεδίν: Ζ πεξίπησζε ηεο αζηηθήο πνιηηηθήο ζηελ Δ.Δ.» ζην Πνηνηηθή Έξεπλα- Μεζνδνινγηθέο πξνζεγγίζεηο θαη αλάιπζε δεδνκέλσλ, Αζήλα: Κξηηηθή Φεκκέλνο Η., 1995, Μεηαλάζηεπζε από ηα Βαιθάληα Κνηλσληθόο Απνθιεηζκόο ζηελ Αζήλα, Αζήλα, εθδ: Glory Book Παπαδήζεο Φεκκέλνο Η.,21, Μεηαλάζηεπζε από ηα Βαιθάληα, εθδ Παπαδήζε Φεκκέλνο Η.,22, «Γεκηνπξγψληαο ρψξνπο θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ: Ζ πεξίπησζε ησλ Αιβαλψλ αλεπίζεκσλ κεηαλαζηψλ ζην θέληξν ηεο Αζήλαο» ζην Καζηκάηε Κ. (επηκ), 1998 α, Κνηλσληθόο Απνθιεηζκόο: Η ειιεληθή εκπεηξία, ΚΔΚΜΟΚΟΠ, εθδ GYTENBERG, Αζήλα Φεκκέλνο Η., θακλάθεο Υξ.,28, Οηθηαθή εξγαζία ησλ κεηαλαζηξηώλ θαη θνηλσληθή πξνζηαζία, εθδ: Παπαδήζε, Αζήλα Ιζηφηνπνη Αλνηρηφ ρνιείν Μεηαλαζηψλ&Πξνζθχγσλ e mail: anoixtosxoleio@mail.gr Γηαηξνί Υσξίο χλνξα (ΓΥ) Γξαθεία Τπνζηήξημεο Μεηαλαζηψλ Γεκφθξηηνο Διιεληθά Ηαηξεία Γηαπνιηηηζκηθήο Φπρηαηξηθήο (ΔΗΓΦ), Αηγηλήηεην Ννζνθνκείν Διιεληθφ Φφξνπκ Μεηαλαζηψλ ΔΛΗΑΜΔΠ Ηλζηηηνχην Αζηηθνχ Πεξηβάιινληνο & Αλζξψπηλνπ Γπλακηθνχ Πάληεην Παλεπηζηήκην (ΗΑΠΑΓ) Ηλζηηηνχην Γηαξθνχο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο Δλειίθσλ 112

114 Κέληξν Ζκέξαο Βαβέι Κπξηαθάηηθν ρνιείν Μεηαλαζηψλ Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο (ΠΟΤ) ηέθη Μεηαλαζηψλ Τπνπξγείν Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο Τπνπξγείνπ Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ Γεκφζηαο Γηνίθεζεο θαη Απνθέληξσζεο Κέληξν Διέγρνπ θαη Πξφιεςεο Ννζεκάησλ (ΚΔΔΛΠΝΟ) Ννκνζεζία Ν.291/1 ΑΛΛΟΓΑΠΟΗ: Δίζνδνο, Παξακνλή θαη άιιεο δηαηάμεηο, ΦΔΚ ηα Α- 91,21 Ν.313/2 Αλαβάζκηζε Πνιηηηθήο Πξνζηαζίαο-Άδεηα Παξακνλήο Αιινδαπψλ, ΦΔΚ η Α-12,22 Ν.374/2 ΓΔΝΗΚ Δπηζεσξεηήο Γεκφζηαο Γηνίθεζεο, ψκα Δπηζεσξεηψλ Διεγθηψλ, πληνληζηηθφ ξγαλν Δπηζεψξεζεο, Αιινδαπνί, ΦΔΚ ηα Α296,22 Ν.3146/3 Άζθεζε Δθινγηθνχ Γηθαηψκαηνο Δηεξνδεκνηψλ, Θέκαηα ΟΣ, Αιινδαπνί θαη άιιεο δηαηάμεηο, ΦΔΚ ηα Α-125,23 Ν.322/3 Γαπάλεο Ννκαξρηαθψλ Γεκνηηθψλ Δθινγψλ, Οηθνλνκηθή Γηνίθεζε ΟΣΑ, Άδεηα Παξακνλήο Αιινδαπψλ θαη άιιεο δηαηάμεηο, ΦΔΚ ηα Α-284,23 113

115 Παρϊρτημα 114

116 Παρϊρτημα 1 Το προφύλ του μεταναςτευτικού πληθυςμού τησ Ελλϊδασ Κατθγοριοποίθςθ μεταναςτϊν Μεηαλάζηεο Δίλαη έλα άηνκν πνπ κεηαθηλείηαη ειεχζεξα απφ έλαλ ηφπν ζε άιιν, είηε πξνζσξηλά είηε κφληκα, ζπρλά γηα θαιχηεξεο νηθνλνκηθέο ή θνηλσληθέο ζπλζήθεο θαη γηα λα βειηηψζεη ηηο πξνζσπηθέο ηνπ πξννπηηθέο θαη ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ. «Παξάηππνο κεηαλάζηεο» (illegal migrant) είλαη θάπνηνο πνπ δελ έρεη λφκηκε άδεηα εηζφδνπ θαη παξακνλήο ζε θάπνηα ρψξα. Δίλαη πηζαλφ λα έρεη πέζεη ζχκα ζσκαηεκπνξίαο θαη νη έκπνξνη λα ηνλ έρνπλ εθνδηάζεη κε πιαζηά έγγξαθα. Ζ Γηεζλήο Ακλεζηία δελ ρξεζηκνπνηεί ηνλ φξν «ιαζξνκεηαλάζηεο», πηζηεχνληαο φηη ν φξνο «ιαζξαίνο» δελ είλαη δφθηκνο γηα έλαλ άλζξσπν. Δπηπιένλ, ππνδειψλεη θαη εθθξάδεη ηελ έλλνηα ηεο εγθιεκαηηθφηεηαο. Πξφζθπγαο Ο φξνο πξφζθπγαο αλαθέξεηαη ζε άηνκν ην νπνίν βξίζθεηαη εθηφο ηεο ρψξαο θαηαγσγήο ηνπ θαη έρεη «δηθαηνινγεκέλν θφβν δίσμεο εμαηηίαο ηεο θπιήο, ηεο ζξεζθείαο, ηεο εζληθφηεηαο, ηεο ζπκκεηνρήο ηνπ ζε ζπγθεθξηκέλε θνηλσληθή νκάδα ή ησλ πνιηηηθψλ ηνπ πεπνηζήζεσλ» (νξηζκφο ηεο χκβαζεο ηνπ 1951 γηα ην Καζεζηψο ησλ Πξνζθχγσλ) θαη γη απηφ ην ιφγν δελ κπνξεί ή δελ επηζπκεί λα επηζηξέςεη ζηε ρψξα ηνπ 28. Αηηψλ άζπιν Κάπνηνο πνπ έρεη ζέζεη ην αίηεκα λα αλαγλσξηζηεί σο πξφζθπγαο θαη πεξηκέλεη ην αίηεκά ηνπ λα γίλεη απνδεθηφ ή λα απνξξηθζεί. Ο φξνο δελ πξνδηθάδεη ηελ έθβαζε ηεο απφθαζεο. Αληζαγελήο Σν άηνκν πνπ δελ ζεσξείηαη ππήθννο θαλελφο θξάηνπο, ζχκθσλα κε ηε λνκνζεζία ηνπ θξάηνπο απηνχ, ζεσξείηαη αληζαγελήο. Πνιίηεο ηεο ΔΔ 28 χκθσλα κε ηνλ γεληθφ νξηζκφ (άξζξν 1 Α ) πνπ πεξηιακβάλεη ε χκβαζε, ν φξνο πξφζθπγαο εθαξκφδεηαη ζε θάζε πξφζσπν πνπ: «ζπλέπεηα γεγνλφησλ επειζφλησλ πξν ηεο 1 εο Ιαλνπαξίνπ 1951 θαη δηθαηνινγεκέλνπ θφβνπ δηψμεσο ιφγσ θπιήο, ζξεζθείαο, εζληθφηεηνο, θνηλσληθήο ηάμεσο ή πνιηηηθψλ πεπνηζήζεσλ επξίζθεηαη εθηφο ηεο ρψξαο ηεο νπνίαο έρεη ηελ ππεθνφηεηα θαη δελ δχλαηαη ή, ιφγσ ηνπ θφβνπ ηνχηνπ, δελ επηζπκεί λα απνιαχε ηεο πξνζηαζίαο ηεο ρψξαο ηαπηήο, ή εάλ κε έρνλ ππεθνφηεηα ηηλά θαη επξηζθφκελνλ ζπλεπεία ηνηνχησλ γεγνλφησλ εθηφο ηεο ρψξαο ηεο πξνεγνχκελεο ζπλήζνπο απηνχ δηακνλήο, δελ δχλαηαη ή, ιφγσ ηνπ θφβνπ ηνχηνπ, δελ επηζπκεί λα επηζηξέςε εηο απηήλ». 115

117 Οη πνιίηεο ηε ΔΔ απνιακβάλνπλ εηδηθφ θαζεζηψο δηθαησκάησλ, εθηφο ηεο ζπκκεηνρήο ηνπο ζηηο εζληθέο εθινγέο Παξάλνκνη κεηαλάζηεο Μεηαλάζηεο κε παξάλνκν θαζεζηψο νη νπνίνη δηακέλνπλ θαη εξγάδνληαη ρσξίο λα είλαη θαηαγεγξακκέλνη απφ ηηο αξρέο. Απαζρνινχληαη ζηελ άηππε νηθνλνκία θαη δελ έρνπλ θαλέλα ή παξά κφλν ειάρηζηα δηθαηψκαηα. Αλήιηθνη Οη αζπλφδεπηνη αλήιηθνη είλαη θνξίηζηα θαη αγφξηα θάησ ησλ 18 εηψλ, αιινδαπνί πνπ έρνπλ ρσξηζηεί θαη απφ ηνπο δχν γνλείο ηνπο, γηα ηελ θξνληίδα ησλ νπνίσλ δελ είλαη ππεχζπλνο απφ ην λφκν ή εζηκνηππηθά, θάπνηνο ελήιηθνο. Οη αζπλφδεπηνη αλήιηθνη κπνξεί λα είλαη είηε πξφζθπγεο είηε αηηνχληεο άζπιν είηε κεηαλάζηεο. Σα δηθαηψκαηα ησλ αζπλφδεπησλ αλειίθσλ θαηνρπξψλνληαη απφ ηε χκβαζε ηνπ ΟΖΔ ηνπ 1989 γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ Παηδηνχ. Στοιχεία από Απογραφι 21 ΕΣΥΕ Πίνακας 1 Πιεζπζκφο ηεο Διιάδαο θαηά ηελ ππεθνφηεηα (ΔΤΔ 21): Έηνο Έιιελεο ππήθννη ηελ Διιάδα ην εμσηεξηθό Ξέλνη ππήθννη ζηελ Διιάδα Πξαγκαηηθόο αξηζκόο ,568,993 98, ,424 9,74, ,92,624 41,91 167,276 1,259,9 21 1,166,987 39,68 797,93 1,964,8 Πεγή: ΔΤΔ, Απνγξαθή Πιεζπζκνύ 21 Πίνακας 2 21 Υψξα Τπεθνφηεηαο χλνιν %αλά εζληθφηεηα χλνιν 796,713 Αιβαλία 443, Βνπιγαξία 37, Γεσξγία 23, Ρνπκαλία 23, ΖΠΑ 22, Κχπξνο 19, Ρσζηθή Οκνζπνλδία 18, Ζλσκέλν Βαζίιεην 15, Γεξκαλία 15, Οπθξαλία 14, Πνισλία 13, Παθηζηαλ 11, Απζηξαιία 9, Σνπξθία 8,

118 Ηηαιία 7, Αίγππηνο 7, Αξκελία 7,88 1. Ηλδία 7,49.9 Ηξάθ 7,188.9 Καλαδάο 6,99.9 Πεγή: ΔΤΔ, Απνγξαθή Πιεζπζκνύ 21: Πξαγκαηηθόο Πιεζπζκόο θαηά Ννκό, Τπεθνόηεηα & θύιν. Πίνακας 3 Μεηαλάζηεο θαηά θχιν θαη νκάδεο ειηθηψλ ΚΑΙ ΣΑ ΓΤΟ ΦΤΛΑ ΟΜΑΓΔ ΗΛΙΚΙΧΝ ΤΝΟΛΟ ΥΧΡΑ, χλνιν &άλσ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑ ΑΣΣΙΚΗ ΤΝΟΛΟ ΥΧΡΑ ΑΣΣΗΚΖ ΑΝΓΡΔ χλνιν &άλσ ΤΝΟΛΟ ΥΧΡΑ ΑΣΣΗΚΖ ΓΤΝΑΙΚΔ χλνιν &άλσ ΤΝΟΛΟ ΥΧΡΑ ΑΣΣΗΚΖ Πεγή: Δπεμεξγαζία ζηνηρείσλ ΔΤΔ, Απνγξαθή Πιεζπζκνύ 21 Πίνακας 4 Γεσγξαθηθή θαηαλνκή ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ πιεζπζκνχ χλνιν πιεζπζκνχ Ξέλνη ππήθννη %μέλσλ πνιηηψλ/πιεζπζκφ Αηηηθή 34,3 47,3 1 Κεληξηθή Μαθεδνλία 17,1 13,1 5,6 Θεζζαιία 6,9 4,2 4,5 Γπηηθή Διιάδα 6,8 4,8 5,2 Πεινπφλλεζνο 5,8 6,3 7,9 Αλαηνιηθή Μαθεδνλία & Θξάθε 5,6 2,2 2,9 Κεληξηθή Διιάδα 5,5 5,2 6,9 Κξήηε 5,5 5,7 7,6 Ήπεηξνο 3,2 2,1 4,8 Γπηηθή Μαθεδνλία 2,8 1,2 3,1 Νφηην Αηγαίν 2,8 3,8 1 Βφξεην Αηγαίν 1,9 1,3 5,1 Ηφλην 1,9 2,6 9,6 χλνιν Διιάδαο % ,3 Πεγή: Δπεμεξγαζία ζηνηρείσλ ΔΤΔ, Απνγξαθή Πιεζπζκνύ

119 Πίνακας 5 Αιινδαπνί θαηά ππεθνφηεηα, θχιν θαη θχξην ιφγν εγθαηάζηαζεο ζηελ Διιάδα. χλνιν αιινδαπψλ χλνιν ηεο ρψξαο χλνιν Δξγαζία Δπαλαπαηξηζκφ ο Παιηλλφζηεζε Δπαλέλσζ ε νηθνγέλεηα ο πνπδέ ο Αλαδήηεζ ε αζχινπ Πξφζθπγα ο Άιινο ιφγνο % 1, 54,2% 6,8% 13,1% 2,7% 1,3%,3% 21,5% Αιβαλία Βνπιγαξί α Πεγή: ΔΤΔ, Απνγξαθή πιεζπζκνύ 21 Πίνακας 6 Αιινδαπνί θαηά ππεθνφηεηα, θχιν θαη ρξφλν παξακνλήο ζηελ Διιάδα (αιινδαπνί πνπ δήισζαλ φηη εγθαηαζηάζεθαλ γηα εξγαζία) Υξφλνο χλνιν % Αιβαλία % Βνπιγαξία % παξακνλήο χλνιν , , , 1 έηνο ,24% , ,55% 1-5 έηε ,79% ,85% ,7% 5 έηε θαη άλσ ,97% ,85% ,38% Πεγή: ΔΤΔ, Απνγξαθή πιεζπζκνύ ηεο 18εο Μαξηίνπ 21 Πίνακας 7 Κιάδνη απαζρφιεζεο κεηαλαζηψλ θαηά θχιν, 21 Κιάδνο % γπλαίθεο % άληξεο χλνιν χλνιν % Γεσξγία, θηελνηξνθία, ζήξα, , δαζνθνκία, αιηεία Οξπρεία, ιαηνκεία Μεηαπνηεηηθέο βηνκεραλίεο , Παξνρή ειεθηξηθνχ ξεχκαηνο, θπζηθνχ αεξίνπ, λεξνχ Καηαζθεπέο , Δκπφξην, επηζθεπέο, , μελνδνρεία& εζηηαηφξηα Μεηαθνξέο, απνζέπζε, , επηθνηλσλίεο Δλδηάκεζνη ρξεκαηνπηζησηηθνί.3.6 1,56.4 νξγαληζκνί Λνηπέο ππεξεζίεο , Γήισζαλ αζαθψο ή δε δήισζαλ ,

120 χλνιν 27,771 12,93 391, Πεγή: ΔΤΔ, Απνγξαθή 21:Απαζρνινύκελνη αιινδαπνί θαηά ππεθνόηεηα, θύιν θαη νκάδεο θιάδσλ νηθνλνκηθήο δξαζηεξηόηεηαο Πίνακας 8 Απαζρνινχκελνη κεηαλάζηεο αλά θχιν θαη ζέζε ζηελ επηρείξεζε ΘΔΗ ΣΗΝ ΔΠΙΥΔΙΡΗΗ ΤΝΟΛΟ ΥΧΡΑ ΚΑΙ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑ ΑΣΣΙΚΗ χλνιν ΚΑΙ ΣΑ ΓΤΟ ΦΤΛΑ Απηναπαζρνινχκελνη Δξγνδφηεο Μηζζσηνί ΘΔΗ ΣΗΝ ΔΠΙΥΔΙΡΗΗ Βνεζνί ΤΝΟΛΟ ΥΧΡΑ ΑΣΣΗΚΖ ΑΝΓΡΔ ΘΔΗ ΣΗΝ ΔΠΙΥΔΙΡΗΗ χλνιν Απηναπαζρνινχκελνη Δξγνδφηεο Μηζζσηνί Βνεζνί ΤΝΟΛΟ ΥΧΡΑ ΑΣΣΗΚΖ ΓΤΝΑΙΚΔ ΘΔΗ ΣΗΝ ΔΠΙΥΔΙΡΗΗ χλνιν Απηναπαζρνινχκελνη Δξγνδφηεο Μηζζσηνί Βνεζνί ΤΝΟΛΟ ΥΧΡΑ ΑΣΣΗΚΖ Πεγή: Δπεμεξγαζία ζηνηρείσλ ΔΤΔ, Απνγξαθή Πιεζπζκνύ

121 Πίνακας 9 Αξηζκφο θαη πνζνζηφ γπλαηθψλ σο πξνο ην ζχλνιν θαηά νκάδεο ειηθηψλ- Απνγξαθή 21 Αιινδαπέο Διιελίδεο χλνιν Γπλαίθεο % Γπλαίθεο % Γπλαίθεο % χλνιν ,5% ,8% ,5% , ,8% ,7% ,9% ,6% ,5% , ,9% ,9% ,8% , ,5% ,9% ,7% ,7% ,2% ,3% ,3% ,3% ,9% ,1% ,1% ,2% ,8% ,4% ,4% ,3% ,9% ,8% ,9% ,8% ,4% ,4% ,8% ,8% ,8% ,6% ,5% ,5% ,3% ,7% ,7% ,3% , , , ,6% ,5% ,3% ,9% ,9% ,7% ,8% ,7% ,6% ,2% ,2% ,6% ,3% ,3% >= ,6% ,2% ,9% Πεγή: Απνγξαθή πιεζπζκνύ ηεο 18εο Μαξηίνπ 21 Πίνακας 1 Πιεζπζκφο αλάινγα κε ηελ νκάδα ειηθίαο θαη ηελ ππεθνφηεηα 21 Οκάδεο ειηθηψλ χλνιν Έιιελεο Αιινδαπνί χλνιν Έιιελεο Αιινδαπνί πιεζπζκνχ πιεζπζκνχ χλνιν ρψξαο ,9% 4,8% 5, , 4,9% 5,6% ,4% 5,3% 6, ,6% 6,5% 7,8% ,3% 14,5% 26,4% ,1% 14,5% 23, ,6% 13,6% 14,4% ,3% 11,7% 6,4% ,4% 12, 3,2% ,1% 8,6% 1,6% > ,4% 3,6%,6% Πεγή: Απνγξαθή πιεζπζκνύ ηεο 18εο Μαξηίνπ 21 12

122 Πίνακας 11 Αιινδαπνί θαηά θχιν θαη επίπεδν εθπαίδεπζεο Αιινδαπνί (%) Αιινδαπνί (Ν=) χλνιν Άξξελεο Θήιεηο χλνιν Άξξελεο Θήιεηο Μεηαπηπρηαθφο ηίηινο ή %.7%.6% Γηδαθηνξηθφ Πηπρίν Αλσηάησλ ρνιψλ % 5.8% 8.8% Πηπρίν Αλψηεξεο % 1.6% 2.7% Σερλ.Δπαγ. Δθπαίδεπζεο Πηπρηνχρνη % % κεηαδεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο Απνιπηήξην Μέζεο % 24.5% 28.4% Δθπαίδεπζεο Πηπρηνχρνη ΣΔΛ θαη ΣΔ % 2.4% Απνιπηήξην 3-ηαμηαο % 18.1% 15.2% Μέζεο Δθπαίδεπζεο Απνιπηήξην Γεκνηηθνχ % 24.3% 19. Φνηηνχλ ζην Γεκνηηθφ % 7.2% 7.7% Δγθαηέιεηςαλ ην % 11.6% Γεκνηηθφ θαη δελ γλσξίδνπλ γξαθή θαη αλάγλσζε χλνιν Πεγή: Απνγξαθή πιεζπζκνύ ηεο 18εο Μαξηίνπ 21 Πίνακας 12 Αιινδαπνί θαηά θχιν θαη επίπεδν εθπαίδεπζεο Αιινδαπνί (%) Αιινδαπνί (Ν=) χλνιν Άξξελεο Θήιεηο χλνιν Άξξελεο Θήιεηο Έσο Απνιπηήξην Μέζεο % 89.9% 84.4% Δθπαίδεπζεο Πάλσ απφ Απνιπηήξην % 1.1% 15.6% Μέζεο Δθπαίδεπζεο χλνιν Πεγή: Απνγξαθή πιεζπζκνύ ηεο 18εο Μαξηίνπ 21 Πίνακας 13 πλνιηθφο πιεζπζκφο ειηθίαο 6 εηψλ θαη άλσ θαηά θχιν θαη επίπεδν εθπαίδεπζεο Πιεζπζκφο ζε πνζνζηφ Πληθςζμόρ χλνιν Άξξελεο Θήιεηο χλνιν Άξξελεο Θήιεηο Έσο Απνιπηήξην % 83.4% 98.2% Μέζεο Δθπαίδεπζεο Πάλσ απφ % 16.6% 15. Απνιπηήξην Μέζεο Δθπαίδεπζεο χλνιν Πεγή: Απνγξαθή πιεζπζκνύ ηεο 18εο Μαξηίνπ

123 Στοιχεία από ΕΟΠ ΕΣΥΕ Πίνακας 14 Μέζνο φξνο αηφκσλ αλά λνηθνθπξηφ Μ.Ο. χλνιν Έιιελεο Μεηαλάζηεο χλνιν κειψλ 2,73 2,7 3,3 Μέιε κέρξη 14 εηψλ,42,4,79 Μέιε εηψλ 1,75 1,72 2,42 Μέιε άλσ ησλ 65 εηψλ,56,58,8 Πεγή: ΔΣΥΔ, Έρεσνα Οικογενειακών Προϋπολογιζμών 24/5 Διάγραμμα 1 Πεγή: ΔΤΔ, ΔΟΠ 24/5 122

124 Διάγραμμα 2 Πεγή: ΔΤΔ, ΔΟΠ 24/5 Διάγραμμα 3 Πεγή: ΔΤΔ, ΔΟΠ 24/5 123

125 Διάγραμμα 4 Δπίπεδν εθπαίδεπζεο κεηαλαζηψλ Πεγή: ΔΤΔ, ΔΟΠ 24/5 Διάγραμμα 5 Δπίπεδν εθπαίδεπζεο ζπλνιηθνχ θαη κεηαλαζηεπηηθνχ πιεζπζκνχ 24/5 124

126 1. Δεν πιγε ςχολείο 7. πτυχίο ΙΕΚ ι ανϊτερθσ ςχολισ 2. Δεν τελείωςε το δθμοτικό 8. πτυχίο ΤΕΙ, ΚΑΤΕΕ 3. Απολυτιριο δθμοτικοφ 9. πτυχίο ΑΕΙ, ανϊτατων ςτρατιωτικϊν ςχολϊν 4. Απολυτιριο γυμναςίου 1. μεταπτυχιακό 5. Απολυτιριο λυκείου 11. διδακτορικό 6. Πτυχίο ΤΕΛ, ΤΕΣ, πολυκλαδικοφ λυκείου Πεγή: ΔΤΔ, ΔΟΠ 24/5 Πίνακας 15 Άδεηεο παξακνλήο φισλ ησλ ηχπσλ θαηά εζληθφηεηα θαη θχιν (24) Λφγνη Αξηζκφο αδεηψλ Πνζνζηφ επί ηνπ ζπλφινπ Δξγαζία ,1 Οηθνγελεηαθή ζπλέλσζε ,8 Αλεμάξηεηεο ππεξεζίεο ,1 χδπγνη πνιηηψλ ΔΔ ,7 Δπνρηαθή εξγαζία ,3 Υήξεο/παηδηά έσο 18εηψλ 4.794,7 πνπδέο 4.646,6 ηειέρε εηαηξηψλ 2.225,3 Γνλείο εκεδαπψλ 1,42,2 Μέιε νηθνγελεηψλ ΔΔ 66,8 χδπγνη νκνγελψλ 523,7 Ανξίζηνπ ρξφλνπ 364,5 Πέξαλ ηεο 6εηίαο 55,8 δηακέλνληεο Άιινη ιφγνη 3.593,5 Πηγή: ΥΠΔΣΓΓΑ, Βάζη Γεδομένων Άδειας Παραμονής

127 Διάγραμμα 6 Πεγή: ΔΤΔ, ΔΟΠ 24/5 Διάγραμμα7 Πεγή: ΔΤΔ, ΔΟΠ 24/5 126

128 Παρϊρτημα 2 Ζητόματα αςφϊλιςησ και υγεύασ των αλλοδαπών Πίνακας 16 Ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ IANOYAΡΙΟ 24 ΠΙΝΑΚΑ.3 ΚΟΙΝΕ ΕΠΙΥΕΙΡΗΕΙ ΚΑΙ ΟΙΚΟΔΟΜΟΣΕΥΝΙΚΑ ΕΡΓΑ ΚΑΣΑΝΟΜΗ ΑΦΑΛΙΜΕΝΩΝ ΑΝΑ ΤΠΗΚΟΟΣΗΣΑ Αριθμός Αζθαλιζμένων ζε Κοινές Επιτειρήζεις Αριθμός Αζθαλιζμένων ζε Οικοδομοηετνικά Τπηκοόηηηα (1) Έργα (1) ύνολο Αζθαλιζμένων (1) Άνδρες Γσναίκες ύνολο % Άνδρες Γσναίκες ύνολο % Άνδρες Γσναίκες ύνολο % Ειιεληθή , , ,48 Αιβαληθή , , ,68 Ρωζηθή , , ,41 Βουιγαρηθή , , ,8 Ρουκαληθή , , ,67 Παθηζηαληθή , , ,58 Ηλδηθή , , ,27 Αηγππηηαθή , , ,25 Πνιωληθή , , ,19 Μπαγθιαληέο , , ,18 Φηιηππηλέδηθε ,19 7 7, ,17 πξηαθή , , ,15 Γεωξγηαλή , , ,13 Οπθξαληθή , , ,11 Κππξηαθή , , ,9 Βξεηαληθή ,8 8 8, ,7 εξβηθή , , ,7 Ηξαθηλή , , ,5 Μοιδαβηθή , , ,5 Σνπξθηθή , , ,4 Γεξκαληθή , , ,4 Γαιιηθή ,4 2 2, ,4 Ιηαιηθή , , ,3 Αρκεληθή , , ,3 Αηζηοπηθή ,3 4 4, ,3 Η.Π.Α ,3 5 5, ,3 Κηλεδηθή ,3 1 1, ,3 ρη Λάλθα ,3 3 3, ,2 Λνηπέο , , ,28 ΤΝΟΛΑ (1) Ο αξηζκόο ηωλ αζθαιηζκέλωλ είλαη δηαθξηηόο. 127

129 Πίνακας 17 Ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ Οικονομική δραζηηριόηηηα Έλληνες % Υώρες Ε.Ε. (24) % Αλβανοί % Τπόλοιποι % ύνολο % Γεωξγία, Κηελνηξνθία Θήξα θαη Γαζνθνκία Α 5429,35 2,21 718,62 845,92 712,4 Αιηεία Β 2698,18 2,21 274, , ,24 Οξπρεία θαη Λαηνκεία Γ 6961,45 25,27 287,25 226, ,43 Μεηαπνηεηηθέο Βηνκεραλίεο Γ , , , , ,89 Παξνρή ει. ξεύκαηνο θπζηθνύ αεξίνπ θαη λεξνύ Δ 12581,82 4,4 92,8 59, ,73 Καηαζθεπέο Σ , , , , ,9 Υνλδξηθό θαη Ληαληθό εκπόξην Ε , , , , ,86 Ξελνδνρεία θαη Δζηηαηόξηα Ζ , , , , ,42 Μεηαθνξέο, απνζήθεπζε θαη επηθνηλωλίεο Θ , , , , ,33 Δλδηάκεζνη ρξεκαηνπηζηωηηθνί νξγαληζκνί Η 539 3, ,93 16,9 185, ,11 Γηαρείξηζε αθίλεηεο πεξηνπζίαο Κ , , , , ,66 Γεκόζηα δηνίθεζε θαη άκπλα Λ ,8 48,52 67,6 63, ,71 Δθπαίδεπζε Μ , ,15 821,71 84, ,78 Τγεία θαη θνηλωληθή κέξηκλα Ν , ,28 838,73 816, ,88 Άιιεο δξαζηεξηόηεηεο Ξ , , , 253 2, ,38 Ηδηωηηθά λνηθνθπξηά Ο 6578, , , , ,42 Δηεξόδηθνη νξγαληζκνί Π 1286,8 35,38 7,1 45,5 1373,8 Αγλωζην 9697,63 77,83 392,34 426, ,6 ύνολο , , , , , * Ο αξηζκόο ηωλ αζθαιηζκέλωλ είλαη δηαθξηηόο ωο πξνο ηελ νηθνλνκηθή δξαζηεξηόηεηα ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ Ω ΠΡΟ ΣΖ ΜΔΓΑΛΤΣΔΡΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΑΠΑΥΟΛΖΖ IANOYAΡΙΟ 24 ΠΙΝΑΚΑ.5 ΚΟΙΝΕ ΕΠΙΥΕΙΡΗΕΙ ΚΑΙ ΟΙΚΟΔΟΜΟΣΕΥΝΙΚΑ ΕΡΓΑ ΚΑΣΑΝΟΜΗ ΑΦΑΛΙΜΕΝΩΝ* ΑΝΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ ΚΑΙ ΤΠΗΚΟΟΣΗΣΑ 1. ην ύλνιν ηωλ αζθαιηζκέλωλ απαζρνινύληαη ζηηο κεηαπνηεηηθέο ην 2,89%, ζην ρνλδξηθό εκπόξην 2,86%, ζηηο θαηαζθεπέο 13,9%. 2. Οη Έιιελεο απαζρνινύληαη ζην ρνλδξηθό εκπόξην 22,4%, ζηηο κεηαπνηεηηθέο 2,89% θαη ζηε δηαρείξηζε αθίλ. πεξηνπζίαο 7,4%. 3. Οη Τπήθννη ηωλ άιιωλ ρωξώλ ηεο Δ.Δ απαζρνινύληαη ζηηο θαηαζθεπέο 16,18% & ζην εκπόξην 14,39%. 4. Οη Αιβαλνί απαζρνινύληαη ζηηο θαηαζθεπέο 48,36%, ζηηο κεηαπνηεηηθέο βηνκεραλίεο 18,2% θαη ζην εκπόξην 12,46%. 5. Οη Τπόινηπνη αιινδαπνί εξγαδόκελνη απαζρνινύληαη ζηηο κεηαπνηεηηθέο 25,39%, ζηηο θαηαζθεπέο 21,41% & ζηα ηδηωηηθά λνηθνθπξηά 16,32%. 128

130 Πίνακας 18 Ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ Επάγγελμα Έλληνες % Μέιε ηωλ βνπιεπνκέλωλ ζωκάηωλ θαη αλώηεξα δηνηθεηηθά ζηειέρε ηεο Γεκόζηαο Γηνίθεζεο θαη ηωλ νξγαληζκώλ εηδηθώλ ζπκθεξόληωλ 1 Πξόζωπα πνπ αζθνύλ επηζηεκνληθά, θαιιηηερληθά θαη ζπλαθή επαγγέικαηα 2 Σερλνιόγνη, ηερληθνί βνεζνί θαη αζθνύληεο επαγγέικαηα 3 Υώρες Ε.Ε. (24) % Αλβανοί % Τπόλοιποι % ύνολο % 11977, ,48 21,2 114, , , ,48 52,43 831, , , ,22 155, , ,11 Τπάιιεινη γξαθείνπ θαη αζε , , , , ,1 Απαζρνινύκελνη ζηελ παξνρή ππεξεζηώλ θαη πωιεηέο ζε θαηαζηήκαηα θαη ππαίζξηεο αγνξέο , , , , ,2 Δηδηθεπκέλνη γεωξγνί, θηελνηξόθνη, δαζνθόκνη θαη αιηείο ,5 27,29 72, , ,5 Δηδηθεπκέλνη ηερλίηεοθαη αζε , , , , ,9 Υεηξηζηέο ζηαζεξώλ βηνκεραληθώλ εγθαηαζηάζεωλ, κεραλεκάηωλ θαη εμνπιηζκνύ θαη ζπλαξκνινγεηέο 8 Αλεηδίθεπηνη εξγάηεο, ρεηξωλάθηεο θαη κηθξνεπαγγεικαηίεο , , , , , , , , , ,9 Έλνπιεο δπλάκεηο 12,1 2,2 5, 4, 131,1 Αγλωζην 11789,76 91,98 53,44 563, ,73 ύνολο , , , , , * Ο αξηζκόο ηωλ αζθαιηζκέλωλ είλαη δηαθξηηόο ωο πξνο ην επάγγεικα ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ Ω ΠΡΟ ΣΖ ΜΔΓΑΛΤΣΔΡΖ ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΑΠΑΥΟΛΖΖ IANOYAΡΙΟ 24 ΠΙΝΑΚΑ.6 ΚΟΙΝΕ ΕΠΙΥΕΙΡΗΕΙ ΚΑΙ ΟΙΚΟΔΟΜΟΣΕΥΝΙΚΑ ΕΡΓΑ ΚΑΣΑΝΟΜΗ ΑΦΑΛΙΜΕΝΩΝ ΑΝΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΚΑΙ ΤΠΗΚΟΟΣΗΣΑ 1. ην ύλνιν ηωλ αζθαιηζκέλωλ νη αλεηδίθεπηνη εξγάηεο είλαη 23,9% & νη ππάιιεινη γξαθείνπ 22,1%. 2. ηνπο Έιιελεο αζθαιηζκέλνπο νη ππάιιεινη γξαθείνπ είλαη 24,46% & νη αλεηδίθεπηνη εξγάηεο 17,19%. 3. ηνπο Τπεθόνπο ηωλ άιιωλ ρωξώλ ηεο Δ.Δ νη αλεηδίθεπηνη εξγάηεο είλαη 26,42% & νη ππάιιεινη γξαθείνπ 23,63%. 4. ηνπο Αιβαλνύο νη αλεηδίθεπηνη εξγάηεο είλαη 7,36% & νη εηδηθεπκέλνη ηερλίηεο 9,73%. 5. ηνπο Τπόινηπνπο αιινδαπνύο νη αλεηδίθεπηνη εξγάηεο είλαη 62,75% & νη εηδηθεπκέλνη ηερλίηεο 11,81%. Πινάκας 19 Δηήζηα ζηνηρεία απαζρφιεζεο ειιήλσλ/ αιινδαπψλ Έηνο 26 Αξηζκφο αζθαιηζκέλσλ Τπεθνφηεηα Άλδξεο Γπλαίθεο χλνιν Έιιελεο Αιινδαπνί χλνιν Πεγή: ΙΚΑ, ηαηηζηηθό Γειηίν

131 Πίνακας 2 Πνζνζηά αιινδαπψλ αζθαιηζκέλσλ ζην ΙΚΑ αλά ππεθνφηεηα Ινχιηνο 26 Υψξα ππεθνφηεηαο % άληξεο % γπλαίθεο Αιβαλία Ρσζία Βνπιγαξία Παθηζηάλ Ρνπκαλία Λνηπέο ρψξεο χλνιν 1 1 Πεγή: ΙΚΑ, ηνηρεία απαζρόιεζεο, Ινύιηνο 26 13

132 Παξάξηεκα 3 Το θεςμικό πλαύςιο για τη μετανϊςτευςη ςτην Ελλϊδα 131

133 Κακεςτϊσ παραμονισ και Πρόςβαςθ ςε δθμόςιεσ υπθρεςίεσ υγείασ Κακεςτϊσ παραμονισ Μεηαλάζηεο κε ηα απαξαίηεηα ραξηηά (λφκηκα δηακέλνληεο) Μεηαλάζηεο «ρσξίο ηα απαηηνχκελα έγγξαθα» Παιηλλνζηνχληεο θαη νκνγελείο Πρόςβαςθ ςε δθμόςιεσ υπθρεςίεσ υγείασ Κάζε αιινδαπφο ηξίηεο ρψξαο ν νπνίνο δηαηεξεί άδεηα παξακνλήο ζε ηζρχ απνιακβάλεη πξφζβαζε ζην ΔΤ κε ηα ίδηα δηθαηψκαηα φπσο νη Έιιελεο πνιίηεο. Καη επέθηαζε νη «λφκηκνη» κεηαλάζηεο πνπ είλαη αζθαιηζκέλνη θαη δηαζέηνπλ ην βηβιηάξην πγείαο πνπ εθδίδεη ν αζθαιηζηηθφο ηνπο θνξέαο κπνξνχλ λα απνιακβάλνπλ ηηο ππεξεζίεο ηνπ ΔΤ δσξεάλ ή θαιχπηνληαο ηκήκα ηνπ θφζηνπο. Γελ έρνπλ, φκσο, ηε δπλαηφηεηα έθδνζεο βηβιηαξίνπ απνξίαο, φπσο νη Έιιελεο, νη παιηλλνζηνχληεο θαη νη νκνγελείο πνπ είλαη αλαζθάιηζηνη θαη απνδεηθλχνπλ ρακειφ εηζφδεκα. χκθσλα κε ην λφκν (Άξζξν 84/Ν.3386/25) νη άηππνη κεηαλάζηεο δελ έρνπλ πξφζβαζε ζην ζχζηεκα πγείαο κε εμαίξεζε ηηο πεξηπηψζεηο επείγνληνο πεξηζηαηηθνχ θαη κέρξη ηε ζηαζεξνπνίεζε ηεο πγείαο ηνπο (εμαηξνχληαη νη αλήιηθνη). Ζ κφλε πξφζβαζε ζε ππεξεζίεο πγείαο πνπ δηθαηνινγείηαη απφ ην λφκν είλαη επνκέλσο ε πεξίζαιςε ζηα ηκήκαηα επεηγφλησλ πεξηζηαηηθψλ ησλ λνζνθνκείσλ. Οη παιηλλνζηνχληεο απφ ηηο ρψξεο ηεο πξψελ νβηεηηθήο Έλσζεο θαη νη νκνγελείο απφ ηελ Αιβαλία απνιακβάλνπλ ηα ίδηα δηθαηψκαηα κε ηνπο Έιιελεο πνιίηεο ζηελ πξφζβαζε ζηηο ππεξεζίεο πγείαο. 132

134 Πξφζθπγεο θαη αηηνχληεο άζπιν Οη πξφζθπγεο θαη αηηνχληεο άζπιν κεηά ηελ έθδνζε ηεο πξνζθπγηθήο ηαπηφηεηαο θαη ηεο θάξηαο αίηεζεο αζχινπ, θαη γηα ην ρξνληθφ δηάζηεκα πνπ απηέο βξίζθνληαη ζε ηζρχ, απνιακβάλνπλ ηα ίδηα δηθαηψκαηα κε ηνπο Έιιελεο πνιίηεο ζηελ πξφζβαζε ζηηο ππεξεζίεο πγείαο. ε πεξίπησζε πνπ είλαη αλαζθάιηζηνη ή έρνπλ κηθξφ εηζφδεκα δηθαηνχληαη δσξεάλ πξφζβαζεο ζε πξσηνβάζκηα, δεπηεξνβάζκηα πεξίζαιςε θαη θαξκαθεπηηθή θάιπςε. Πεγή: MIGHEALTHNET Έθζεζε γηα ηελ πγεία ησλ κεηαλαζηώλ ζηελ Διιάδα,

135 Παρϊρτημα 4 Κϋντρο Ημϋρασ «ΒΑΒΕΛ» Πίνακασ Φορζων Συνεργαςίασ του Κζντρου Ημζρασ «Βαβελ» Κνηλφηεηεο κεηαλαζηψλ Διιελναιβαληθφο χλδεζκνο Φηιίαο σθξάηεο Έλσζε Αθξηθαλψλ Γπλαηθψλ Πνιηηηζηηθφο χιινγνο Βνπιγαξίαο Κνηλφηεηα νπδαλψλ Πξνζθχγσλ Κνηλφηεηα νκαιψλ Κνηλφηεηα Μπαγθιαληέο Κνηλφηεηα Καζάπη Έλσζε Μαπξηηαλψλ Νηγεξηαλψλ Φνξείο Φπρηθήο Τγείαο Γηαπνιηηηζκηθφ Ηαηξείν Αηγηλήηεηνπ Ννζνθνκείνπ Κέληξν Ζκέξαο ΔΠΑΦΤ Διιεληθφ Κέληξν Φπρηθήο Τγηεηλήο & Δξεπλψλ Κέληξν γηα ην Παηδί θαη ηελ Οηθνγέλεηα ησλ Παηδηθψλ Υσξηψλ SOS Διιάδαο Κέληξν Φπρηθήο Τγείαο Αγ. Αλαξγχξσλ ΔΚΔΦΤ & Δ Φπρηαηξηθφ Σκήκα Γ.Ν. σηεξία Φπρηαηξηθφ Σκήκα Γ.Ν. Δπαγγειηζκφο Φπρηαηξηθφ Σκήκα Γ.Ν. Γ. Γελλεκαηάο πκβνπιεπηηθφο ηαζκφο Νέσλ Κέληξν Ζκέξαο Ξέληνο Εεπο Φπρηαηξηθφ Ννζνθνκείν Αηηηθήο Φπρηαηξηθφ Σκήκα Γ.Ν. Αγ. ιγα Αηγηλήηεην Φπρηαηξηθφ Ννζνθνκείν Κνηλνηηθφ Κέληξν Φπρηθήο Τγηεηλήο Βχξσλα Φνξείο πγείαο / πξφλνηαο Διιεληθφο Δξπζξφο ηαπξφο Γεκνηηθά Ηαηξεία Γήκνπ Αζελψλ ΔΔ Πξφγξακκα Βνήζεηα ζην ζπίηη Γ.Ν. Κσλζηαληηλνπνχιεην Γ.Ν. Παηεζίσλ Γ.Ν. Πακκαθάξηζηνο Πνιπταηξείν Γηαηξψλ ηνπ Κφζκνπ Οξγαληζκνί Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο Γήκνο Αζελαίσλ 134

136 Γήκνο Γαιαηζίνπ Κνηλσληθή Τπεξεζία Οξγαληζκφο Νενιαίαο & Άζιεζεο Γ. Αζελαίσλ Σκήκα Δζεινληηζκνχ Οξγαληζκφο Νενιαίαο & Άζιεζεο Γ. Αζελαίσλ Σκήκα Κνηλ. Αιιειεγγχεο Νέα Πξννπηηθή Φνξείο εθπαίδεπζεο Διιεληθφο Δξπζξφο ηαπξφο 6ν Γεκνηηθφ ρνιείν Γαιαηζίνπ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Γαιαηζίνπ 131ν Γεκνηηθφ ρνιείν Αζελψλ Δζληθφ Μεηζφβην Πνιπηερλείν Σνκέαο Πνιενδνκίαο Γξαθείνπ πκβνχινπ Α βάζκηαο Δθπαίδεπζεο Με Κπβεξλεηηθέο Οξγαλψζεηο Γηαηξνί Υσξίο χλνξα PRAKSIS Πνιπδχλακν Ηαηξείν Κνηλ. ηήξημεο Δλζσκάησζεο Πξνζθχγσλ Νέα Πξννπηηθή MOSAIC Κέληξν Ζκέξαο Ηφιανο - GCR Γηαηξνί ηνπ Κφζκνπ NOSTOS ΑΡΗ Γηεζλήο Οξγαληζκφο Μεηαλάζηεπζεο (ΓΟΜ) Κέληξν Γπλαηθείσλ Μειεηψλ & Δξεπλψλ Γηνηίκα Κέληξν Απνθαηάζηαζεο Θπκάησλ Βαζαληζηεξίσλ Γίθηπν Κνηλ. Τπνζηήξημεο Πξνζθχγσλ θαη Μεηαλαζηψλ ηέθη Μεηαλαζηψλ Διιεληθφ Φφξνπκ Μεηαλαζηψλ Διιεληθφ πκβνχιην γηα ηνπο Πξφζθπγεο Δπξσπατθφ Γίθηπν Γπλαηθψλ Σειεθσληθή Γξακκή SOS Ρσζφθσλσλ Caritas Διιάο Κηβσηφο ηνπ Κφζκνπ ACT UP Φαξκαθνπνηνί ηνπ Κφζκνπ Κέληξν Εσήο Φνξείο πξνψζεζεο ζηελ απαζρφιεζε ΚΠΑ Γάθλεο ΟΑΔΓ Κεληξηθή Γηνίθεζε Δξγαηηθφ Κέληξν Αζελψλ Δχμεηλε Πφιε Μ.Μ.Δ. 135

137 Πεξηνδηθφ ΝΑ ΦΟΚΟΤ GAZETA e ATHINES ΡΑΓΗΟ ΦΗΛΗΑ - ΔΡΣ Δθεκεξίδα OMONOIA (Ρσζζηθή) Δθεκεξίδα ΒΟΤΛΓΑΡΗΑ ΖΜΔΡΑ Δθεκεξίδα CURIER ATENSKI (Πνισληθή) Δθεκεξίδα ATINSKI VESTI (Βνπιγαξηθή) Δθεκεξίδα CURIERYLATENEI (Ρνπκαληθή) Δθεκεξίδα ΔΛΔΤΘΔΡΟΣΤΠΗΑ Δθεκεξίδα H ΑΤΓΖ Athens Voice Metro Άιιν Διιεληθφ Ίδξπκα Δπξσπατθήο & Δμσηεξηθήο Πνιηηηθήο Γίθηπν Κνηλ. ηήξημεο Πξνζθχγσλ θαη Μεηαλαζηψλ Δζληθφ Ίδξπκα Νεφηεηαο Οκάδα Γηθεγφξσλ γηα Γηθαηψκαηα Πξνζθχγσλ - Μεηαλαζηψλ Γίθηπν ΓεΜΔ Αλνηρηή πλέιεπζε Καηνίθσλ Γεκνηηθήο Αγνξάο Κπςέιεο Διιεληθή Αζηπλνκία Γηεχζπλζε Αιινδαπψλ Κακοριςμόσ του τρόπου οργάνωςθσ και λειτουργίασ των Κζντρων Ημζρασ ΔΦΗΜΔΡΙ ΣΗ ΚΤΒΔΡΝΗΔΧ ΣΗ ΔΛΛΗΝΙΚΗ ΓΗΜΟΚΡΑΣΙΑ ΣΔΤΥΟ ΓΔΤΣΔΡΟ Αξ. Φχιινπ 2444 Αξηζκ. Τ5β/Γ.Π.νηθ (2) Καζνξηζκφο ηνπ ηξφπνπ νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ησλ Κέληξσλ Ζκέξαο ηνπ άξζξνπ 8 ηνπ Ν. 2716/99. Ζ ΤΠΟΤΡΓΟ ΤΓΔΗΑ ΚΑΗ KOINΧΝΗΚΖ ΑΛΛΖΛΔΓΓΤΖ Έρνληαο ππφςε: 1. Σηο δηαηάμεηο ηνπ Π.Γ. 95/2 (ΦΔΚ 76/Α /1.3.) «Οξγαληζκφο ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο θαη Πξφλνηαο» φπσο δηνξζψζεθε ζην ΦΔΚ 123/Α / ΔΦΖΜΔΡΗ ΣΖ ΚΤΒΔΡΝΖΔΧ (ΣΔΤΥΟ ΓΔΤΣΔΡΟ) 2. Σηο δηαηάμεηο ηνπ Ν. 2716/99 (ΦΔΚ 96/Α / ) «Αλάπηπμε θαη εθζπγρξνληζκφο ησλ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο θαη άιιεο δηαηάμεηο». 3. Σηο δηαηάμεηο ησλ νξγαληζκψλ ησλ εηδηθψλ Φπρηαηξηθψλ Ννζνθνκείσλ θαη ησλ Γεληθψλ Ννζνθνκείσλ. 4. Σελ αξ. πξση.5β/νηθ.1962/21.9. Τπνπξγηθή απφθαζε (ΦΔΚ 1268/Β /19.1. «Καζνξηζκφο θξηηεξίσλ, πξνυπνζέζεσλ, δηθαηνινγεηηθψλ, δηαδηθαζίαο θαη θάζε άιιεο ιεπηνκέξεηαο γηα έγθξηζε ζθνπηκφηεηαο θαη ρνξήγεζε άδεηαο ίδξπζεο θαη άδεηαο ιεηηνπξγίαο Μνλάδσλ Φπρηθήο Τγείαο ζηνλ Ηδησηηθφ Κεξδνζθνπηθφ θαη κε Κεξδνζθνπηθφ Σνκέα», φπσο ηξνπνπνηήζεθε κε ηελ Τ5β/Γ.Π.νηθ./12664/ (ΦΔΚ 1916/Β / ). 5. Σελ αξ πξση. Τ5β/1424/12.7. Τπνπξγηθή απφθαζε (ΦΔΚ 935/η Β/27.7.) «Καζνξηζκφο ηνπ ηξφπνπ 136

138 νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ησλ Σνκεαθψλ Δπηηξνπψλ Φπρηθήο Τγείαο (ΣΔΦΤ) θαη ησλ Σνκεαθψλ Δπηηξνπψλ Φπρηθήο Τγείαο Παηδηψλ θαη Δθήβσλ (ΣΔΦΤΠΔ) ηνπ άξζξνπ 3 ηνπ λ. 2716/ Σελ ΓΤ8/Β/νηθ / απφθαζε κε ηελ νπνία εγθξίζεθε ην πιαίζην πξνδηαγξαθψλ γηα ηελ θηηξηαθή ππνδνκή ησλ Κέληξσλ Ζκέξαο. 7. Σηο δηαηάμεηο ησλ νξγαληζκψλ ησλ εηδηθψλ Φπρηαηξηθψλ Ννζνθνθνκείσλ θαη ησλ Γεληθψλ Ννζνθνκείσλ. 8. Σν Πξαθηηθφ ηεο Γ ζπλάληεζεο ηεο Δπηηξνπήο πνπ ζπγθξνηήζεθε κε ηελ ΓΤ1δ/12862/6.7. Τπνπξγηθή απφθαζε γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ ηξφπνπ νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο Κέληξσλ Ζκέξαο, απνθαζίδνπκε: Οξίδνπκε ηνλ ηξφπν νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ησλ Κέληξσλ Ζκέξαο γηα άηνκα κε ςπρηθέο δηαηαξαρέο ηνπ άξζξνπ 8 ηνπ Ν. 2716/99 σο θαησηέξσ: Άξζξν 1 Αξρέο Σα Κέληξα Ζκέξαο ηνπ άξζξνπ 8 ηνπ Ν. 2716/99 δηέπνληαη απφ θαη εθαξκφδνπλ ηηο αθφινπζεο αξρέο: α. Σηο αξρέο πνπ νξίδνληαη ζηελ παξ. 2 ηνπ άξζξνπ 1 ηνπ Ν. 2716/9. β. Σηο αξρέο πξνζηαζίαο ησλ δηθαησκάησλ ησλ αηφκσλ κε ςπρηθέο δηαηαξαρέο φπσο απηέο αλαθέξνληαη ζην άξζξν 2 παξ. 3 ηνπ Ν. 2716/99 θαζψο θαη θάζε άιινπ ζπληαγκαηηθνχ ηνπο δηθαηψκαηνο σο πνιηηψλ. γ. Σηο αξρέο θαη ηνπο ζηφρνπο ηεο πλαηλεηηθήο Γηαθήξπμεο γηα ηελ Φπρνθνηλσληθή Απνθαηάζηαζε ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Τγείαο θαη ηεο Παγθφζκηαο Δηαηξείαο γηα ηελ Φπρνθνηλσληθή Απνθαηάζηαζε, φπσο απηή δεκνζηεχηεθε ζηελ WHO/MNH/MND/96.2 έθδνζε ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Τγείαο. Άξζξν 2 Πξνυπνζέζεηο Απαξαίηεηεο πξνυπνζέζεηο γηα ηε ιεηηνπξγία Κέληξσλ Ζκέξαο είλαη νη αθφινπζεο: Α. Γηα ηα Κέληξα Ζκέξαο πνπ πξνβιέπνληαη απφ ην άξζξν 8 ηνπ λ. 2716/99: α) Γλψκε ηεο Σνκεαθήο Δπηηξνπήο. β) Οξηζκφο ή κεηαηξνπή ηκήκαηνο κε Κνηλή Τπνπξγηθή απφθαζε. γ) εμαζθάιηζε θηηξηαθήο ππνδνκήο θαη ηνπ απαξαίηεηνπ εμνπιηζκνχ. δ) Γηνξηζκφο ηνπ πξνζσπηθνχ ή εμαζθάιηζε ηεο πνιπθιαδηθήο ζεξαπεπηηθήο νκάδαο απφ πξνζσπηθφ πνπ ήδε ππεξεηεί ζηνλ θνξέα, γηα ηνλ νπνίνλ ζπζηήλεηαη ην Κέληξν Ζκέξαο. ε) Λεηηνπξγηθή δηαζχλδεζε ηεο κνλάδαο κε άιιεο ππεξεζίεο ηνπ ηνκέα ςπρηθήο πγείαο. Β. Γηα ηα Κέληξα Ζκέξαο πνπ ηδξχνληαη θαη ιεηηνπξγνχλ ζχκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ άξζξνπ 11 ηνπ λ. 2716/99, νη πξνυπνζέζεηο θαη ηα δηθαηνινγεηηθά πνπ αλαθέξνληαη ζηελ σο άλσ (4) ζρεηηθή Τπνπξγηθή απφθαζε. Άξζξν 3 θνπφο ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο θνπφο ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο είλαη ε παξακνλή ζηελ θνηλφηεηα ηνπ αηφκνπ πνπ σθειείηαη ησλ ππεξεζηψλ ηνπ, ε απνηξνπή ηεο θνηλσληθήο απνκφλσζεο θαη πεξηζσξηνπνίεζήο ηνπ, ε βειηίσζε εθείλσλ ησλ δεμηνηήησλ θαη ηθαλνηήησλ πνπ επηηξέπνπλ ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε θαη ηελ αχμεζε ηεο δηαπξαγκαηεπηηθήο / δηεθδηθεηηθήο ηνπ ηθαλφηεηαο, ψζηε λα αζθεί ηα δηθαηψκαηά ηνπ σο πνιίηεο. Σν Κέληξν Ζκέξαο επηδηψθεη ηελ επίηεπμε ηνπ ζθνπνχ ηνπ κέζα απφ ηελ ελεξγνπνίεζε θαηάιιεισλ παξεκβάζεσλ ζε αηνκηθφ, νκαδηθφ θαη ζπιινγηθφ θνηλσληθφ επίπεδν, ζε ζπλεξγαζία κε άιιεο κνλάδεο ςπρηθήο πγείαο ηνπ Σνκέα Φπρηθήο Τγείαο ζηνλ νπνίν αλήθεη θαη κε ηηο νπνίεο ιεηηνπξγεί ζε δίθηπν. Άξζξν 4 Δπσθεινχκελνη ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο Σν Κέληξν Ζκέξαο απεπζχλεηαη ζε: 1. Παηδηά, εθήβνπο, ελήιηθεο θαη ειηθησκέλνπο κε: I. κε ςπρηθέο δηαηαξαρέο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ δηαηαξαρψλ ηνπ θάζκαηνο ηνπ απηηζκνχ θαη ησλ αλνηψλ, II. λνεηηθή πζηέξεζε θαη δεπηεξνγελείο ςπρηθέο δηαηαξαρέο, III. πξνβιήκαηα ζσκαηηθήο πγείαο θαη δεπηεξνγελείο ςπρηθέο δηαηαξαρέο, γηα ηα νπνία απαηηείηαη ε παξνρή ππεξεζηψλ ςπρνθνηλσληθήο ππνζηήξημεο, απνθαηάζηαζεο θαη έληαμεο / επαλέληαμεο. 2. Άηνκα πνπ απεηινχληαη ή βηψλνπλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ ιφγσ ζνβαξψλ ςπρνθνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ. 3. Οηθνγέλεηεο ησλ άκεζα επσθεινχκελσλ, ηηο νπνίεο εληάζζεη ζηηο παξεκβάζεηο ηνπ, είηε σο απνδέθηεο ησλ ππεξεζηψλ ηνπ (ηδηαίηεξα κε ζηφρν ηε κείσζε ηεο επηβάξπλζήο ηνπο) είηε σο ζεξαπεπηηθνχο θαη απνθαηαζηαζηαθνχο πφξνπο. ε ζπλεξγαζία κε ηηο ππφινηπεο κνλάδεο ςπρηθήο πγείαο πνπ ζπγθξνηνχλ ηνλ Σνκέα Φπρηθήο Τγείαο, ην Κέληξν Ζκέξαο απεπζχλεηαη ζηελ ηνπηθή θνηλφηεηα είηε θηλεηνπνηψληαο ηνπο πφξνπο ηεο, είηε πξαγκαηνπνηψληαο παξεκβάζεηο επαηζζεηνπνίεζεο ηνπ πιεζπζκνχ ζε ζέκαηα ςπρηθήο πγείαο θαη θαηαπνιέκεζεο ησλ πξνθαηαιήςεσλ θαη ηνπ ζηίγκαηνο ηεο ςπρηθήο αζζέλεηαο. Οη ππεξεζίεο θαη ν 137

139 ηξφπνο νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ησλ Κέληξσλ Ζκέξαο εμεηδηθεχνληαη αλάινγα κε ηνλ πιεζπζκφ ζηνλ νπνίν απεπζχλνληαη. Δηδηθφηεξα γηα ηα Κέληξα Ζκέξαο πνπ απεπζχλνληαη ζε παηδηά, εθήβνπο θαη άηνκα κε δηαηαξαρέο ηνπ απηηζηηθνχ θάζκαηνο είλαη απαξαίηεηε ε νξγαληθή δηαζχλδεζε κε αληίζηνηρνπο θνξείο εθπαίδεπζεο, ψζηε ν επσθεινχκελνο πιεζπζκφο λα ππνζηεξίδεηαη θαηά ηξφπν πνπ λα πξνάγεηαη ε ελζσκάησζε ζηηο αληίζηνηρεο εθπαηδεπηηθέο δηαδηθαζίεο. Άξζξν 5 Παξερφκελεο Τπεξεζίεο Σν Κέληξν Ζκέξαο νθείιεη λα παξέρεη ππεξεζίεο θαηά ηξφπν ψζηε λα επσθειείηαη φζν ην δπλαηφ κεγαιχηεξνο αξηζκφο εμππεξεηνπκέλσλ (άηνκα, νηθνγέλεηεο, θνηλφηεηα). Οη ππεξεζίεο απηέο κπνξνχλ λα είλαη: 1. Δθηίκεζε αλαγθψλ, εθπφλεζε θαη εθαξκνγή εμαηνκηθεπκέλσλ ζρεδίσλ θξνληίδαο θαη απνθαηάζηαζεο. 2. Δθπαίδεπζε ζε θνηλσληθέο θαη αηνκηθέο δεμηφηεηεο. 3. Θεξαπεπηηθέο παξεκβάζεηο ζε αηνκηθφ θαη νκαδηθφ επίπεδν. Οη ζεξαπεπηηθέο παξεκβάζεηο ζπκπιεξψλνπλ θαη δελ αληηθαζηζηνχλ απηέο πνπ εθαξκφδνληαη απφ ην θνξέα παξαπνκπήο. 4. Αλάπηπμε θαη πξναγσγή ησλ επαγγεικαηηθψλ δεμηνηήησλ / επαγγεικαηηθφο πξνζαλαηνιηζκφο. 5. Πξνψζεζε ζηελ απαζρφιεζε θαη εξγαζηαθή έληαμε. 6. Παξαζθεπή γεπκάησλ θαη εζηίαζε ησλ επσθεινχκελσλ, απνγεπκαηηλή θαηάθιηζε. 7. Φπραγσγηθέο θαη Πνιηηηζηηθέο Γξαζηεξηφηεηεο. 8. Λεηηνπξγία Κνηλσληθήο Λέζρεο. 9. Πξνγξάκκαηα ππνζηήξημεο ησλ νηθνγελεηψλ θαη εθαξκνγήο εηδηθψλ ζεξαπεπηηθψλ παξεκβάζεσλ (π.ρ. ςπρνεθπαίδεπζε). 1. Πξνγξάκκαηα εθπαίδεπζεο γηα ην πξνζσπηθφ, λένπο επαγγεικαηίεο θαη εζεινληέο. 11. πλερήο αμηνιφγεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ θαη αλάινγεο εξεπλεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. 12. Πξνγξάκκαηα ελεκέξσζεο ηεο θνηλφηεηαο γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ θνηλσληθνχ ζηίγκαηνο θαη ησλ πξνθαηαιήςεσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο ςπρηθέο δηαηαξαρέο. Σα Κέληξα Ζκέξαο ιεηηνπξγνχλ θαζεκεξηλά ζε πξσηλή θαη απνγεπκαηηλή βάζε, ην σξάξηφ ηνπο δχλαηαη δε λα επεθηαζεί αλάινγα κε ηηο δξαζηεξηφηεηεο ζηελ δηάξθεηα ηνπ αββαηνθχξηαθνπ. Οη ππεξεζίεο ηνπο ζρεδηάδνληαη απφ ηνλ Δπηζηεκνληθά Τπεχζπλν θαη ηελ Πνιπθιαδηθή Οκάδα θαη πξνγξακκαηίδνληαη ζε εμακεληαία βάζε. Παξέρνληαη αλάινγα κε ην είδνο ηνπο ζε αηνκηθφ ή/θαη νκαδηθφ επίπεδν, εληφο ή εθηφο ησλ ρψξσλ ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο. Ο θάζε επσθεινχκελνο ζπκκεηέρεη ζε επηιεγκέλεο δξαζηεξηφηεηεο θαη γηα νξηζκέλν ρξφλν, φπσο απηφ πξνθχπηεη απφ ην Δμαηνκηθεπκέλν ρέδην Φξνληίδαο θαη Απνθαηάζηαζεο. Σν ρέδην απηφ θαηαξηίδεηαη ζε εμακεληαία βάζε γηα θάζε επσθεινχκελν θαη ζ απηφ απνηππψλνληαη θαη θαηαγξάθνληαη ιεπηνκεξψο θαη ζπζηεκαηηθά ηα αλσηέξσ. Σφζν ε εθπφλεζε φζν ε εθαξκνγή θαη αμηνιφγεζε ηνπ Δμαηνκηθεπκέλνπ ρεδίνπ Φξνληίδαο θαη Απνθαηάζηαζεο πξέπεη λα ιακβάλεη ππφςε παξεκβάζεηο πνπ αθνξνχλ ην ίδην άηνκν θαη πινπνηνχληαη απφ άιιεο Μνλάδεο Φπρηθήο Τγείαο (π.ρ., Κέληξν Φπρηθήο Τγείαο, Φπρηαηξηθφ Σκήκα Γεληθνχ Ννζνθνκείνπ, θ.ά.). Γηα ην ζθνπφ απηφ ε Πνιπθιαδηθή Οκάδα ζπλεξγάδεηαη ζηελά κε ηηο άιιεο Μνλάδεο Φπρηθήο Τγείαο. Σν πεξηερφκελν ηνπ Δμαηνκηθεπκέλνπ ρεδίνπ Φξνληίδαο θαη Απνθαηάζηαζεο απνηειεί αληηθείκελν δηαπξαγκάηεπζεο κε ηνλ επσθεινχκελν θαη θαηαιήγεη ζηελ ππνγξαθή ζπκβνιαίνπ κεηαμχ ησλ δχν κεξψλ. ην ζπκβφιαην πεξηιακβάλνληαη νη εθαηέξσζελ ππνρξεψζεηο, νη ζηφρνη ηνπ εμαηνκηθεπκέλνπ ζρεδίνπ, ε δηάξθεηα θαη ε κεζνδνινγία αμηνιφγεζήο ηνπ. Σέινο, ζε πεξηνρέο φπνπ δελ είλαη αλαπηπγκέλεο άιιεο ππεξεζίεο ςπρηθήο πγείαο, ην Κέληξν Ζκέξαο κπνξεί, εθφζνλ ζηειερψλεηαη απφ αληίζηνηρεο εηδηθφηεηεο, λα θαιχπηεη αλάγθεο ςπρηαηξηθήο παξαθνινχζεζεο αζζελψλ θαη εθαξκνγήο ζεξαπεπηηθψλ παξεκβάζεσλ. Άξζξν 6 Πνιπθιαδηθή Οκάδα 1. Σν ζχλνιν ησλ εξγαδνκέλσλ ζην Κέληξν Ζκέξαο απνηειεί ηελ Πνιπθιαδηθή Οκάδα. Ζ Πνιπθιαδηθή Οκάδα νξίδεηαη κε απφθαζε ηνπ δηνηθνχληνο νξγάλνπ ηνπ θνξέα ζηνλ νπνίν αλήθεη ην Κέληξν Ζκέξαο χζηεξα απφ εηζήγεζε ηνπ Δπηζηεκνληθνχ Τπεπζχλνπ. Ζ ζχλζεζε ηνπ πξνζσπηθνχ πνπ απαξηίδεη ηελ Πνιπθιαδηθή Οκάδα πεξηιακβάλεη ελδεηθηηθά: ςπρνιφγν, θνηλσληθφ/ή ιεηηνπξγφ, λνζειεπηή/ηξηα, επηζθέπηε/ηξηα πγείαο, εξγνζεξαπεπηή/ηξηα, καγείξηζζα, γεληθψλ θαζεθφλησλ, δηνηθεηηθφ/ή ππάιιειν θαη, αλ ππάξρεη αληίζηνηρε αλάγθε, ςπρίαηξν ή παηδνςπρίαηξν. ηα Κέληξα Ζκέξαο γηα παηδηά.εθήβνπο ε Πνιπθιαδηθή Οκάδα πεξηιακβάλεη εθπαηδεπηηθνχο θαη εηδηθνχο παηδαγσγνχο, φπσο επίζεο θαη ζε απηά γηα άηνκα κε δηαηαξαρέο ηνπ απηηζηηθνχ θάζκαηνο. Ζ Πνιπθιαδηθή Οκάδα ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο γηα ειηθησκέλνπο θαη πάζρνληεο απφ άλνηα πεξηιακβάλεη θξνληηζηέο, ηαηξφ παζνιφγν, θ.α. εκαληηθή είλαη ε ζπκβνιή ηνπ ςπρηάηξνπ ζηνπο ΣνΦΤ φπνπ δε ιεηηνπξγνχλ άιιεο κνλάδεο ςπρηθήο πγείαο πιελ ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο. ε απηή ηελ πεξίπησζε, ν ξφινο ηνπ ςπρηάηξνπ αθνξά ζηε δηάγλσζε θαη ζεξαπεία, ηελ ςπρηαηξηθή παξαθνινχζεζε θαη ηε ζπκκεηνρή ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ηεο κνλάδαο ζχκθσλα κε ηηο επαγγεικαηηθέο ηνπ δεμηφηεηεο. Ζ 138

140 Πνιπθιαδηθή Οκάδα πιαηζηψλεηαη θαη κε άιιεο εηδηθφηεηεο θαηά πεξίπησζε ή αλάινγα κε ην επηηεινχκελν έξγν, χζηεξα απφ εηζήγεζε ηνπ Δπηζηεκνληθνχ Τπεπζχλνπ. Σν έξγν άιισλ εηδηθνηήησλ (ελδεηθηηθά: κνπζηθνζεξαπεπηέο, παηγληνζεξαπεπηέο, γπκλαζηέο, θπζηνζεξαπεπηέο, θ.ά.) αθνξά ζε δηεμαγσγή εηδηθψλ πξνγξακκάησλ γηα ηνπο επσθεινχκελνπο θαη ηελ παξνρή εμεηδηθεπκέλσλ ππεξεζηψλ, αλάινγα κε ηηο αλάγθεο πνπ πξέπεη λα θαιπθζνχλ. 2. Έξγν ηεο Πνιπθιαδηθήο Οκάδαο είλαη ν ζρεδηαζκφο θαη ε παξνρή φισλ ησλ ππεξεζηψλ ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο πνπ πεξηγξάθνληαη ζηελ παξνχζα απφθαζε. Βαζηθή αξρή ιεηηνπξγίαο ηεο Πνιπθιαδηθήο Οκάδαο είλαη ε ακνηβαία ηζφηηκε ζπλεξγαζία ησλ κειψλ ηεο κε ζθνπφ ηε ζπκβνιή ηεο θάζε εηδηθφηεηαο ζηε ζχλζεζε ηνπ πνιχπιεπξνπ έξγνπ ηεο θξνληίδαο ζηελ θνηλφηεηα θαη ηεο ςπρνθνηλσληθήο απνθαηάζηαζεο. Καζήθνλ ηεο Πνιπθιαδηθήο Οκάδαο είλαη ε νξγάλσζε ηεο ζπλεξγαζίαο κε ηηο ππφινηπεο κνλάδεο ηνπ Σνκέα Φπρηθήο Τγείαο, ηνπο θνξείο, ηνπο ζεζκνχο θαη ηηο ππεξεζίεο ηεο θνηλφηεηαο θαη πξέπεη λα έρεη ηππηθή (κέζσ πξσηνθφιισλ ζπλεξγαζίαο) θαη άηππε κνξθή. 3. Με απφθαζε ηνπ δηνηθνχληνο νξγάλνπ ηνπ θνξέα ζηνλ νπνίν αλήθεη ην Κέληξν Ζκέξαο θαη χζηεξα απφ εηζήγεζε ηνπ Δπηζηεκνληθνχ Τπεπζχλνπ νξίδεηαη εμσηεξηθφο επφπηεο κε εμεηδίθεπζε θαη εκπεηξία ζε ζέκαηα δπλακηθήο ηεο νκάδαο γηα ηελ ηαθηηθή επνπηεία ηνπ έξγνπ ηεο Πνιπθιαδηθήο Οκάδαο. 4. Ζ ζχλζεζε ηεο Πνιπθιαδηθήο Οκάδαο δε κεηαβάιιεηαη παξά κφλν κε αηηηνινγεκέλε εηζήγεζε ηνπ Δπηζηεκνληθνχ Τπεπζχλνπ ή κε αίηεκα ηνπ ελδηαθεξνκέλνπ κέινπο ή απνρψξεζε απφ ηνλ θνξέα. Ζ ζηαζεξφηεηα ηεο ζχλζεζεο ηεο Πνιπθιαδηθήο νκάδαο ζηηο εηδηθφηεηεο θαη ζηα άηνκα πνπ έρνπλ νξηζηεί απνηειεί επζχλε ηεο Γηνίθεζεο ηνπ θνξέα ζηνλ νπνίν αλήθεη ην Κέληξν Ζκέξαο. Ζ αλαηηηνιφγεηε αιιαγή απνηειεί παξάβαζε ηεο παξνχζαο απφ ηε Γηνίθεζε. Άξζξν 7 Δπηζηεκνληθφο Τπεχζπλνο 1. Με απφθαζε ηνπ δηνηθνχληνο νξγάλνπ ηνπ θνξέα ζηνλ νπνίν αλήθεη ην Κέληξν Ζκέξαο νξίδεηαη Δπηζηεκνληθφο Τπεχζπλνο ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο. Ο Δπηζηεκνληθφο Τπεχζπλνο νξίδεηαη κε θξηηήξηα ηε γλψζε θαη εκπεηξία ηνπ θαη ηελ απνδνρή ησλ αξρψλ πνπ δηαηππψλνληαη ζην άξζξν 1 ηεο παξνχζαο, απνδεηθλπνκέλσλ θπξίσο απφ ηελ αληίζηνηρε ζπκκεηνρή ζε δξάζεηο ςπρνθνηλσληθήο απνθαηάζηαζεο. Ο Δπηζηεκνληθφο Τπεχζπλνο πξνέξρεηαη απφ ηηο εηδηθφηεηεο ησλ επαγγεικαηηψλ ςπρηθήο πγείαο πνπ απαξηίδνπλ ηελ Πνιπθιαδηθή Οκάδα. 2. Ο Δπηζηεκνληθφο Τπεχζπλνο έρεη ηελ επηζηεκνληθή επζχλε γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο γεληθφηεξα, ηελ επζχλε ζπληνληζκνχ ηνπ έξγνπ ηεο Πνιπθιαδηθήο Οκάδαο, φπσο απηφ πεξηγξάθεηαη αλσηέξσ, θαη ηεο δηαζθάιηζεο ηεο δηαζχλδεζεο ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο κε ηηο ππφινηπεο Μνλάδεο Φπρηθήο Τγείαο ηνπ Σνκέα πνπ αλήθεη. Άξζξν 8 Δζσηεξηθφο Καλνληζκφο Λεηηνπξγίαο Με επζχλε ηνπ Δπηζηεκνληθνχ Τπεχζπλνπ θαηαξηίδεηαη Δζσηεξηθφο Καλνληζκφο Λεηηνπξγίαο απφ ηελ Πνιπθιαδηθή Οκάδα ζε δηάζηεκα έμη (6) κελψλ απφ ηελ έλαξμε ιεηηνπξγίαο ηνπ, φπνπ πεξηγξάθνληαη αλαιπηηθά ηα αλαθεξφκελα ζηα πξνεγνχκελα άξζξα, θαη ππνβάιιεηαη γηα έγθξηζε ζηε Γηεχζπλζε Φπρηθήο Τγείαο ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο, κέζσ ηεο αξκφδηαο Σνκεαθήο Δπηηξνπήο Φπρηθήο Τγείαο. Άξζξν 9 Σξφπνο Παξαπνκπήο Οη επσθεινχκελνη παξαπέκπνληαη ζηα Κέληξα Ζκέξαο απφ άιιεο κνλάδεο ςπρηθήο πγείαο θαη ςπρνθνηλσληθήο απνθαηάζηαζεο, ππεξεζίεο πγείαο αζθαιηζηηθψλ θνξέσλ, θνηλσληθέο ππεξεζίεο νξγαληζκψλ ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο, νξγαληζκνχο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο, ηδηψηεο ηαηξνχο. Ο θνξέαο παξαπνκπήο ζπληάζζεη παξαπεκπηηθφ ζεκείσκα ζην νπνίν πεξηιακβάλνληαη πιεξνθνξίεο ζρεηηθέο κε ηνλ παξαπεκπφκελν, ηα επηδησθφκελα απνηειέζκαηα απφ ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο θαη νηηδήπνηε άιιν ζεσξεί ρξήζηκν γηα ηελ θαιχηεξε γλψζε ηνπ πεξηζηαηηθνχ. ε πεξίπησζε απηναλαθνξάο θαη αλ ν ελδηαθεξφκελνο δελ έρεη ςπρηαηξηθή.ςπρνινγηθή παξαθνινχζεζε, ε Πνιπθιαδηθή Οκάδα θξνληίδεη ψζηε λα δηαζπλδεζεί κε ηηο κνλάδεο ηνπ ΣνΦΤ πνπ κπνξνχλ λα ηνπ παξέρνπλ απηέο ηηο ππεξεζίεο. Ζ Πνιπθιαδηθή Οκάδα αμηνινγεί ηα αηηήκαηα θαη ηηο αλάγθεο ησλ ελδηαθεξφκελσλ ζε εηδηθή ζπλέληεπμε θαη αθνχ ζπιιέμεη θαη ιάβεη ππφςε ηεο ηα ζηνηρεία ηνπ παξαπεκπηηθνχ ζεκεηψκαηνο, εθηηκά ηελ θαηαιιειφηεηα ηνπ πιαηζίνπ γηα ηνλ ελδηαθεξφκελν θαη ζέηεη ηνπο φξνπο ζπλεξγαζίαο καδί ηνπ θαη κε φπνηνλ άιιν ζεσξείηαη ζθφπηκν λα εκπιέθεηαη ζηηο δηαδηθαζίεο. 139

141 Αξζξν 1 Σήξεζε αξρείσλ ην Κέληξν Ζκέξαο ηεξνχληαη ηα αθφινπζα αξρεία: 1. Βηβιίν Κίλεζεο, ζην νπνίν θαηαγξάθεηαη ε θαζεκεξηλή θίλεζε ηεο κνλάδαο (πξνζειεχζεηο εμππεξεηνπκέλσλ). 2. Αξρείν Πξσηνθφιισλ Παξαπνκπήο θαη πξψησλ ζπλεληεχμεσλ (intake). 3. Αξρείν Αηνκηθψλ Φαθέισλ εμππεξεηνπκέλσλ, φπνπ ηεξνχληαη ηα εμαηνκηθεπκέλα ζρέδηα θξνληίδαο θαη απνθαηάζηαζεο θαη ηα ζπκβφιαηα ηεο κνλάδαο κε ηνπο εμππεξεηνχκελνπο. 4. Αξρείν Κνηλνηηθψλ Παξεκβάζεσλ, φπνπ θαηαγξάθνληαη νη παξεκβάζεηο ηεο κνλάδαο ζε θνηλνηηθφ επίπεδν. Σα ζηνηρεία ηα νπνία ηεξνχληαη ζε αξρεία δηέπνληαη απφ ηηο δηαηάμεηο ηνπ λφκνπ 2472/97 γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ αηφκνπ απφ ηελ επεμεξγαζία δεδνκέλσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα θαη ρξεζηκνπνηνχληαη, κεηαμχ άιισλ, θαη γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο κνλάδαο (γηα παξάδεηγκα, ρξήζε ησλ ππεξεζηψλ, απνηειεζκαηηθφηεηα θαη πνηφηεηα ησλ παξερνκέλσλ ππεξεζηψλ). Τπεχζπλνο γηα ηε ζσζηή ηήξεζε ησλ αξρείσλ είλαη ν επηζηεκνληθφο ππεχζπλνο ηεο κνλάδαο. Άξζξν 11 Αμηνιφγεζε Ζ αμηνιφγεζε, σο δηαδηθαζία πνπ επηηξέπεη ηε ζπλερή βειηίσζε ηεο ιεηηνπξγίαο ελφο νξγαληζκνχ, ηεο πνηφηεηαο ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ θαη ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ παξεκβάζεψλ ηνπ ζε αηνκηθφ, νηθνγελεηαθφ θαη ζπιινγηθφ, θνηλνηηθφ επίπεδν, ζπληζηά κηα απφ ηηο θχξηεο δξαζηεξηφηεηεο ησλ Κέληξσλ Ζκέξαο. Οη άμνλεο επί ησλ νπνίσλ δηεμάγεηαη ε δηαδηθαζία αμηνιφγεζεο είλαη νη αθφινπζνη: 1. Μνληέιν νξγάλσζεο θαη πφξνη 2. Απαξηίσζε δηθηχνπ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο 3. Δμνπιηζκφο, ζπληήξεζε, θπζηθφ πεξηβάιινλ 4. Γηαρείξηζε, ζπλερηδφκελε θαηάξηηζε θαη ηθαλνπνίεζε πξνζσπηθνχ 5. Υαξαθηεξηζηηθά ησλ εμππεξεηνπκέλσλ θαη ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ 6. Απνηειεζκαηηθή εμππεξέηεζε ησλ ιεπηψλ ησλ ππεξεζηψλ, ηθαλνπνίεζε ησλ ίδησλ, ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο θαη ησλ θνξέσλ παξαπνκπήο 7. πλερήο βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο 8. Κιηληθή ηεθκεξίσζε θαη πιεξνθνξηαθφ ζχζηεκα 9. ρέζεηο κε θνηλφηεηα 1. ρέζεηο κε νηθνγέλεηεο 11. ρέζεηο κε εζεινληέο θαη ηνλ πιεζπζκφ Γηα ηελ εμσηεξηθή αμηνιφγεζε ησλ Κέληξσλ Ζκέξαο αξκφδηα είλαη ε Σνκεαθή Δπηηξνπή Φπρηθήο Τγείαο θαζψο θαη ε επηηξνπή ηνπ άξζξνπ 15 ηεο Τπνπξγηθήο απφθαζεο 1962// Ζ εζσηεξηθή αμηνιφγεζε δηεμάγεηαη θάζε ρξφλν απφ ηελ Πνιπθιαδηθή Οκάδα θαη ζπληάζζεηαη ζρεηηθή έθζεζε κε επζχλε ηνπ επηζηεκνληθνχ ππεπζχλνπ. Ζ έθζεζε πεξηιακβάλεη, κεηαμχ άιισλ, ζηνηρεία επί ηνπ φγθνπ θαη ηεο πνηφηεηαο ησλ παξερνκέλσλ ππεξεζηψλ, ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ εμππεξεηνπκέλσλ, ηεο θηλεηνπνίεζεο θνηλνηηθψλ πφξσλ, ηεο ζπκκεηνρήο ησλ νηθνγελεηψλ, ηεο δηαζχλδεζεο κε ηηο ππφινηπεο κνλάδεο ηνπ ΣνΦΤ θαη ησλ αληίζηνηρσλ απνηειεζκάησλ. Ηδηαίηεξε κλεία πξέπεη λα γίλεηαη ζηηο παξαπνκπέο πνπ δελ εμππεξεηήζεθαλ θαη ηηο παξεκβάζεηο γηα ηελ απάληεζε ζε αλάγθεο νη νπνίεο δελ θαιχπηνληαη. Άξζξν 12 Κηηξηαθή Τπνδνκή Ζ θηηξηαθή ππνδνκή ησλ Κέληξσλ Ζκέξαο πξέπεη λα είλαη θαηάιιειε πξνθεηκέλνπ λα εμππεξεηνχληαη νη γεληθφηεξνη ζηφρνη ησλ Κέληξσλ Ζκέξαο, φπσο απηνί πεξηγξάθνληαη ζην άξζξν 3 ηεο παξνχζαο, θαζψο θαη νη εηδηθφηεξνη ζηφρνη πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ησλ αλαγθψλ ηνπ πιεζπζκνχ ζηνλ νπνίνλ απεπζχλνληαη, πεξηιακβάλνληαο ελδεηθηηθά ρψξν ππνδνρήο, ρψξν ςπρνθνηλσληθψλ παξεκβάζεσλ θαη εθπαίδεπζεο, ρψξν πξνζσπηθνχ, βνεζεηηθνχο ρψξνπο, ρψξνπο πγηεηλήο θαη εζηίαζεο θ.ιπ. Άξζξν 11 Γηαρείξηζε 1. Ζ δηνηθεηηθν νηθνλνκηθή δηαρείξηζε ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο είλαη απηνηειήο θαη απηφλνκε. Ζ νηθνλνκηθή δηαρείξηζε ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο θαηαγξάθεηαη, εγθξίλεηαη, παξαθνινπζείηαη θαη ειέγρεηαη ρσξηζηά ζην πιαίζην ηνπ δηθνχ ηνπ πξνυπνινγηζκνχ πνπ ελζσκαηψλεηαη ζηνλ πξνυπνινγηζκφ ηνπ θνξέα πνπ αλήθεη θαη απεηθνλίδεηαη σο παξάξηεκά ηνπ. 2. ηα Κέληξα Ζκέξαο πνπ αλήθνπλ ζε ΝΠΓΓ ή ΝΠΗΓ πνπ επηρνξεγνχληαη ηνπιάρηζηνλ 5 απφ ηνλ θξαηηθφ πξνυπνινγηζκφ, ε δηνηθεηηθννηθνλνκηθή ηνπο δηαρείξηζε ζε φ,ηη αθνξά ηηο ιεηηνπξγηθέο δαπάλεο δηελεξγείηαη ζην πιαίζην ελφο εγθεθξηκέλνπ θιεηζηνχ πξνυπνινγηζκνχ. Ζ δηνίθεζε ηνπ θνξέα ζηνλ νπνίν αλήθεη ην Κέληξν Ζκέξαο νξίδεη ππφινγν απφ ην πξνζσπηθφ ηνπ, εθηφο εθείλνπ πνπ ππεξεηεί ζην Κέληξν Ζκέξαο, θαη δηαρεηξηζηή απφ ην ζχλνιν ηνπ πξνζσπηθνχ πνπ απαζρνιείηαη ζην Κέληξν Ζκέξαο κε πιήξε 14

142 απαζρφιεζε θαη αζθεί ηα θαζήθνληά ηνπ επί εμάκελν. Ο δηαρεηξηζηήο κεξηκλά γηα ηελ εχξπζκε ιεηηνπξγία ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο ζε φ,ηη αθνξά ηα πιηθά, ηηο πξνκήζεηεο θαη ηελ νηθνλνκηθή νξγάλσζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ, φπσο ελδεηθηηθά νη εθπαηδεπηηθέο θαη ςπραγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο, ε αληηθαηάζηαζε ηνπ θζαξέληνο εμνπιηζκνχ, νη πιεξσκέο ησλ παγίσλ, (Δλνίθην, ΟΣΔ, ΓΔΖ, χδξεπζε θ.ιπ.) θαη απνδίδεη ινγαξηαζκφ ζηνλ ππφινγν πνπ έρεη νξίζεη ν θνξέαο ζηνλ νπνίν αλήθεη ην Κέληξν Ζκέξαο. ην Κέληξν Ζκέξαο ν δηαρεηξηζηήο ηεξεί βηβιίν δαπαλψλ θαη ελεξγεηψλ ζην νπνίν θαηαγξάθνληαη νη δξαζηεξηφηεηεο απφ νηθνλνκηθή άπνςε θαη πεξηγξάθνληαη νη αλάγθεο πνπ ηθαλνπνηήζεθαλ. Ζ νηθνλνκηθή δηαρείξηζε ζην Κέληξν Ζκέξαο γίλεηαη κε πάγηα πξνθαηαβνιή πνπ εθδίδεη ε νηθνλνκηθή ππεξεζία ηνπ θνξέα ζηνλ νπνίν αλήθεη ην Κέληξν Ζκέξαο ην χςνο ηεο νπνίαο θαιχπηεη πιήξσο ην 1/12 ηνπ πξνυπνινγηζκνχ ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο. ιεο νη άιιεο δαπάλεο ηνπ Κέληξνπ Ζκέξαο πνπ αθνξνχλ ηε κηζζνδνζία πξνζσπηθνχ, ηε ζπληήξεζε ηνπ θηηξίνπ εθφζνλ δηελεξγείηαη απφ ην πξνζσπηθφ ηνπ θνξέα ζηνλ νπνίν αλήθεη ην Κέληξν Ζκέξαο θαη ηηο έθηαθηεο θαη απξφβιεπηεο αλάγθεο δηελεξγνχληαη απφ ηνλ θνξέα ζηνλ νπνίν αλήθεη ην Κέληξν Ζκέξαο. Καηά ηα ινηπά ηζρχνπλ νη δηαηάμεηο πνπ δηέπνπλ ηε δηαρείξηζε ηνπ θνξέα ζηνλ νπνίν αλήθεη ην Κέληξν Ζκέξαο. 3. Γηα ηα Κέληξα Ζκέξαο πνπ ππάγνληαη ζηηο δηαηάμεηο ηνπ άξζξνπ 11 ηνπ λ. 2716/99, ηζρχνπλ νη δηαηάμεηο πνπ δηέπνπλ ηε ιεηηνπξγία ηνπ θνξέα ζηνλ νπνίν αλήθνπλ. ε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο ε εθαξκνγή ησλ δηαηάμεσλ απηψλ νθείιεη λα εμππεξεηεί ηνπο γεληθφηεξνπο ζθνπνχο ησλ Κέληξσλ Ζκέξαο, φπσο απηνί πεξηγξάθνληαη ζην άξζξν 3 ηεο παξνχζαο. Ζ απφθαζε απηή λα δεκνζηεπζεί ζηελ Δθεκεξίδα ηεο Κπβεξλήζεσο. 141

143 Παρϊρτημα5 Μαηαίσζε 29 Χο γεγνλφο ή πεξίζηαζε, ε παξεκβνιή εκπνδίσλ ζηε ζπκπεξηθνξά πνπ απνηξέπεη ηελ επίηεπμε ελφο ζθνπνχ, σο ζπλαίζζεκα ή θαηάζηαζε, ην αίζζεκα ελφριεζεο, ζπκνχ, ερζξφηεηαο, θελνχ, απνγνήηεπζεο θαη ζχγρπζεο πνπ ληψζεη ην άηνκν φηαλ νη πξνζπάζεηέο ηνπ γηα ηελ επίηεπμε ελφο ζθνπνχ εκπνδίδνληαη ή εμνπδεηεξψλνληαη θαη φηαλ νη πξνζδνθίεο ηνπ δηαςεχδνληαη σο ζπλέπεηα απηνχ ηνπ ζπλαηζζήκαηνο, κάιηζηα δελ απνθιείεηαη λα εκθαλίζεη επηζεηηθφηεηα, απάζεηα ή παιηλδξφκεζε. ρηδνεηδήο δηαηαξαρή ηεο πξνζσπηθφηεηαο Μηα απφ ηηο δηαηαξαρέο πξνζσπηθφηεηαο πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηε ζπξξίθλσζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ θαη ηελ θνηλσληθή απνκφλσζε ηνπ αηφκνπ. ηα θχξηα ζπκπηψκαηα ηεο ζπκπεξηιακβάλνληαη ε ζπλαηζζεκαηηθή ςπρξφηεηα, ε έιιεηςε θνηλσληθφηεηαο, ε αηδεκνζχλε, ε ππεξεπαηζζεζία, ε ηάζε απνκφλσζεο θαη ε αδηαθνξία γηα ηα ζπλαηζζήκαηα ησλ άιισλ ή γηα ηπρφλ επαίλνπο θαη θξηηηθέο. ε αληίζεζε κε ηε ζρηδφηππε δηαηαξαρή πξνζσπηθφηεηαο, εδψ δελ παξαηεξνχληαη ηδηνξξπζκίεο ζην ιφγν, ζηε ζπκπεξηθνξά θαη ζηε ζθέςε. ρηδνθξέλεηα 29 Υνπληνπκάδε Α.&Παηεξάθε Λ., 28 Ο φξνο γηα κηα νκάδα ςπρσηηθψλ δηαηαξαρψλ κε θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπο ηελ έθπησζε ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ, ην νπνίν εκθαλίδεη ζνβαξέο δηαηαξαρέο ζηε ζθέςε, ηε γιψζζα, ηελ αληίιεςε θαη ηε δηάζεζε, παξάμελε ζπκπεξηθνξά θαη θνηλσληθή απφζπξζε. Πεξηιακβάλεη έλα επξχ ζχλνιν ζπκπησκάησλ απφ ηα νπνία πξέπεη λα εκθαλίδνληαη ηνπιάρηζηνλ δχν ή πεξηζζφηεξα γηα δηάζηεκα κεγαιχηεξν ησλ έμη κελψλ: ςεπδαηζζήζεηο, παξαιεξεηηθέο ηδέεο, απνδηνξγαλσκέλνο ιφγνο, αξλεηηθά ζπκπηψκαηα, θαζψο θαη έληνλε απνδηνξγαλσκέλε ή θαηαηνληθή ζπκπεξηθνξά. Καηάζιηςε πλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ιχπε, δπζθνξία θαη αηζζήκαηα θφβνπ, ελνρήο, κνλαμηάο, αλαμηφηεηαο, αλεκπνξηάο θαη απειπηζίαο. πλνδεχεηαη απφ απψιεηα ηεο φξεμεο θαη ηεο εξσηηθήο επηζπκίαο, θαζψο θαη απφ αυπλία ή ππεξππλία. Αγρψδεηο δηαηαξαρέο χλνιν ςπρνινγηθψλ δηαηαξαρψλ πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ ρξφλην άγρνο θαη ππεξβνιηθνχο θφβνπο θαη ζπλνδεχνληαη ζπλήζσο απφ αθίδξσζε, ηαρπθαξδία, λαπηία θαη ςπρνινγηθή έληαζε. ηηο αγρψδεηο δηαηαξαρέο ππάγνληαη ε γεληθεπκέλε αγρψδε δηαηαξαρή, ε δηαηαξαρή παληθνχ κε ή ρσξίο αγνξαθνβία, ε δηαηαξαρή κεηαηξαπκαηηθνχ ζηξεο, ε αγρψδεο δηαηαξαρή νθεηινχκελε ζε ζσκαηηθή 142

144 θαηάζηαζε, ε αγρψδεο δηαηαξαρή κε πξνζδηνξηδφκελε αιιηψο. ηξεο Καηάζηαζε νξγαληθψλ ή ςπρνινγηθψλ αληηδξάζεσλ πνπ είλαη απνηέιεζκα ηεο πξνζπάζεηαο ηνπ αηφκνπ λα πξνζαξκνζηεί ή λα αληηκεησπίζεη εζσηεξηθνχο ή εμσηεξηθνχο ςπρνπηεζηηθνχο παξάγνληεο. Σν ζηξεο ζπλεπάγεηαη αιιαγέο πνπ επηδξνχλ ζε φια ζρεδφλ ηα ζπζηήκαηα ηνπ ζψκαηνο. Μπνξεί λα εθδεισζεί κε έληνλνπο θαξδηαθνχο παικνχο, ηδξψηα, μεξνζηνκία, αλαπλεπζηηθή αλεπάξθεηα, λεπξηθέο θηλήζεηο, γξήγνξε νκηιία, αχμεζε αξλεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ θαη καθξφρξνλε θφπσζε. Οη πξνθαινχκελεο απφ ην ζηξεο αιιαγέο ζεσξείηαη φηη κεηψλνπλ ηελ αλνζνπνηεηηθή ηθαλφηεηα ηνπ νξγαληζκνχ, απμάλνπλ ηελ επαηζζεζία θαη ηνλ θαζηζηνχλ επάισην ζε νξγαληθέο θαη ςπρνινγηθέο δηαηαξαρέο θαη αζζέλεηεο. Πξνζηαηεπηηθνί παξάγνληεο ζεσξνχληαη θάπνηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζσπηθφηεηαο πνπ εληζρχνπλ ηελ αληίζηαζε ζην ζηξεο, θαζψο θαη ε θνηλσληθή ζηήξημε πνπ ιακβάλεη ην άηνκν θαηά ηε δηάξθεηα ζηξεζνγφλσλ πεξηφδσλ. Φχρσζε Βαξηάο κνξθήο ςπρηθή δηαηαξαρή, βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο νπνίαο είλαη ε λνεηηθή ζχγρπζε θαη ε απψιεηα επαθήο κε ηελ πξαγκαηηθφηεηα. ηα ζπκπηψκαηα πεξηιακβάλνληαη ε ξαγδαία θάκςε ησλ λνεηηθψλ ιεηηνπξγηψλ, ε αδπλακία αληαπφθξηζεο ζηα πεξηβάιινληα εξεζίζκαηα, ε κε θπζηνινγηθή θηλεηηθή ζπκπεξηθνξά, νη αθξαίεο ζπλαηζζεκαηηθέο θαηαζηάζεηο, νη ςεπδαηζζήζεηο θαη νη παξαιεξεηηθέο ηδέεο ην άηνκν αδπλαηεί λα αληαπνθξηζεί ζηηο απαηηήζεηο ηεο θαζεκεξηλφηεηαο θαη ζπλήζσο ρξεηάδεηαη λνζειεία επεηδή κπνξεί λα γίλεη επηθίλδπλν γηα ηνλ εαπηφ ηνπ ή ηνπο άιινπο. Νεχξσζε Ο Freud ζπκπεξηέιαβε ζηνλ φξν λεχξσζε φια ηα ςπρνινγηθά ζχλδξνκα (εθηφο απφ ηα πιένλ ζνβαξά) πνπ ζεσξνχληαη απνηειέζκαηα ηεο αδπλακίαο ηνπ αηφκνπ λα αληηκεησπίζεη ην άγρνο θαη ηηο ελδνςπρηθέο αζπλείδεηεο ζπγθξνχζεηο ηνπ. Σα λεπξσζηθά άηνκα παξνπζηάδνπλ θνβίεο, ηδενιεςίεο, ςπραλαγθαζκνχο θαη έληνλα επεηζφδηα άγρνπο. ηε λεχξσζε δελ απνδηνξγαλψλεηαη ε πξνζσπηθφηεηα ηνπ αηφκνπ, νχηε ππάξρεη πιήξεο απνθνπή ηεο επαθήο ηνπ κε ηελ πξαγκαηηθφηεηα φπσο ζπκβαίλεη ζηελ ςχρσζε. Γηπνιηθή δηαηαξαρή Μηα απφ ηηο δηαηαξαρέο δηάζεζεο πνπ δηαθξίλεηαη απφ έληνλεο ελαιιαγέο ζηε δηάζεζε κε ηε κνξθή θαηαζιηπηηθψλ θαη καληαθψλ επεηζνδίσλ. Μαλία Μηα απφ ηηο δηαηαξαρέο δηάζεζεο πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ έμαξζε ηεο δηάζεζεο, ππεξδξαζηεξηφηεηα θαη εθδήισζε καληαθνχ επεηζνδίνπ. Παξαιεξεηηθή δηαηαξαρή Γηαηαξαρή πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ παξνπζία αιιφθνησλ 143

145 παξαιεξεηηθψλ ηδεψλ (π.ρ. ηδέα ηνπ αηφκνπ φηη απνηειεί ζηφρν παξαθνινχζεζεο ή εμαπάηεζεο), νη νπνίεο δηαξθνχλ ηνπιάρηζηνλ έλα κήλα. Σα άηνκα κε παξαιεξεηηθή δηαηαξαρή δηαηεξνχλ ζρεηηθά πςειφ επίπεδν ιεηηνπξγηθφηεηαο θαη γεληθά ε ζπκπεξηθνξά ηνπο δελ είλαη εκθαλψο παξάδνμε ή αιιφθνηε. σκαηφκνξθεο δηαηαξαρέο Οκάδα δηαηαξαρψλ πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ πνιιαπιέο θαη ρξφληεο ζσκαηηθέο ελνριήζεηο (π.ρ. πφλνη ζηηο αξζξψζεηο, αλαπλεπζηηθή δπζθνξία, ηχθισζε, θιπ), νη νπνίεο φπσο απνδεηθλχεηαη απφ ηηο εμεηάζεηο δελ έρνπλ νξγαληθή βάζε. Οη πάζρνληεο δελ δεκηνπξγνχλ θαη δελ ειέγρνπλ ζπλεηδεηά ηα ζπκπηψκαηά ηνπο, νχηε πξνζπνηνχληαη φηη έρνπλ πξφβιεκα. Αληίζεηα ηα ζπκπηψκαηα πνπ βηψλνπλ είλαη γλήζηα θαη δελ εμαιείθνληαη παξά κφλνλ φηαλ επηιπζνχλ νη ςπρνινγηθνί παξάγνληεο πνπ νδήγεζαλ ζηελ εκθάληζή ηνπο. ηηο ζσκαηφκνξθεο δηαηαξαρέο πεξηιακβάλνληαη ε ζσκαηνπνηεηηθή δηαηαξαρή πφλνπ, ε δηαηαξαρή κεηαηξνπήο, ε ππνρνλδξίαζε θαη ε δηαηαξαρή ζσκαηηθήο δπζθνξίαο. θαζψο απφ δηαηαξαρέο ζην ιφγν, ζηε ζθέςε θαη ζηε ζπκπεξηθνξά. ηα θχξηα ζπκπηψκαηα ηεο, πνπ κνηάδνπλ κε εθείλα ηεο ζρηδνθξέλεηαο αιιά έρνπλ επηφηεξε κνξθή, πεξηιακβάλνληαη ηδηνξξπζκίεο, εθθεληξηθφηεηεο θαη παξαμεληέο ηεο ζθέςεο, ηεο αληίιεςεο, ηνπ ιφγνπ, ηεο εκθάληζεο θαη ηεο ζπκπεξηθνξάο, νμεία δπζθνξία, θαρππνςία, θνηλσληθφ άγρνο θαη δπζθνιία δεκηνπξγίαο ζηελψλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ. Γηαηαξαρή δηάζεζεο πζηεκαηηθή εκθάληζε θαηαζιηπηηθψλ επεηζνδίσλ (επεξεζηζηφηεηα, ππεξβνιηθφο χπλνο, θιπ). ρηδφηππε δηαηαξαρή ηεο πξνζσπηθφηεηαο Γηαηαξαρ ε ηεο πξνζσπηθφηεηαο πνπ ζρεηίδεηαη απφ ειιεηκκαηηθέο θνηλσληθέο θαη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο, 144

146 Παρϊρτημα 6 Μεθοδολογύα Οδθγόσ Συνζντευξθσ Οη ζεκαηηθνί άμνλεο ησλ εκη-δνκεκέλσλ ζπλεληεχμεσλ κε ηνπο κεηαλάζηεο θαη ηηο κεηαλάζηξηεο πεξηιακβάλνπλ ηα παξαθάησ: 1. Πξνζσπηθά ζηνηρεία (θχιν, ειηθία, ηφπνο γέλλεζεο, εζληθφηεηα, ππεθνφηεηα, ρξφληα παξακνλήο, θαζεζηψο παξακνλήο) 2. Μεηαλαζηεπηηθή πνξεία Πνηφο ν ηξφπνο εηζφδνπ ζηε ρψξα; Πνηέο ήηαλ νη πξνζδνθίεο ηεο κεηαλαζηεπηηθήο ζαο θίλεζεο απφ ηε ρψξα ζαο ζε κηα μέλε ρψξα; Σί πξνζδνθνχζαηε κε ηελ εγθαηάζηαζή ζαο ζηελ Διιάδα; Πνηνί είλαη νη επφκελνη ζηφρνη γηα ηε δσή ζαο, φπσο δηακνξθψλνληαη ζηηο ζπλζήθεο ηνπ Διιεληθνχ πεξηβάιινληνο; Πνηά ε πξνζδνθψκελε δηάξθεηα παξακνλήο ζηελ Διιάδα; 3. Οηθνλνκηθή Γξαζηεξηφηεηα Πνηά ε επαγγεικαηηθή / νηθνλνκηθή ζαο θαηάζηαζε απηή ηε ζηηγκή πνπ κηιάκε; (ζηαζεξή εξγαζία, ζπλερή αλαδήηεζε εξγαζίαο, θιπ) Πψο/κε πνηνχο ηξφπνπο αλαδεηάηε θαη βξίζθεηε εξγαζία; Κάλεηε ρξήζε ησλ ππεξεζηψλ ηνπ ΟΑΔΓ, ησλ ΜΚΟ (πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηνλ ηνκέα ηεο κεηαλάζηεπζεο), ησλ άηππσλ δηθηχσλ (θίινη, ζπγγελείο, θιπ); Πψο είλαη νη ζπλζήθεο εξγαζίαο ζαο; Πνηέο νη ζρέζεηο ζαο κε ηνπο ζπλαδέιθνπο θαη ηνπο εξγνδφηεο ζαο ζην ρψξν εξγαζίαο; Δπσθειείζηε αζθαιηζηηθήο θάιπςεο απφ ηνλ εξγνδφηε ζαο; Πνηφο είλαη ν κειινληηθφο ζαο ζρεδηαζκφο ηεο νηθνλνκηθήο/ επαγγεικαηηθήο ζαο δξαζηεξηφηεηαο ζηελ Διιάδα; Απνηακηεχεηε ρξήκαηα; (ζθνπηκφηεηα ) Ζ νηθνλνκηθή/εξγαζηαθή ζαο ζέζε, εδψ ζηελ Διιάδα, πψο είλαη ζε ζχγθξηζε κε απηή ζηελ παηξίδα; Αζθείηε ίδην επάγγεικα κε απηφ ζηε ρψξα ζαο; 4. Υσξηθέο δηαζηάζεηο θαη ζηέγαζε ε πνηά πεξηνρή ηεο πφιεο δηακέλεηε; Πνηέο νη ζπλζήθεο θαηνηθίαο ζαο; 145

147 Εείηε κφλνο/ κε νηθνγέλεηα/ κε θίινπο; Έρεηε αιιάμεη πεξηνρή θαηνηθίαο κέζα ζηελ πφιε; Γηαηί; Έρεηε αληηκεησπίζεη δπζθνιίεο ζην λα ζαο επηλνηθηάζνπλ θάπνην δηακέξηζκα; Πνηφο είλαη ν κειινληηθφο ζαο ζρεδηαζκφο φζνλ αθνξά ηε ζηέγαζή ζαο ζηελ Διιάδα; 5. Δθπαίδεπζε, θαηάξηηζε Πνηφ ην εθπαηδεπηηθφ ζαο επίπεδν; Φνίηεζε ζε ειιεληθφ ζρνιείν, παλεπηζηεκηαθή ζρνιή, ηδησηηθή ζρνιή; Αλαγλσξίζηεθαλ ζηελ Διιάδα, νη ηίηινη ζπνπδψλ πνπ είραηε απνθηήζεη ζηε ρψξα ζαο; Δξγαζζήθαηε/εξγάδεζηε ζηελ Διιάδα, ζε εξγαζηαθφ ηνκέα ζχκθσλν κε ην πηπρίν ζαο/κε ηελ θαηάξηηζή ζαο; Πφζν θαιά γλσξίδεηε ηεο ειιεληθή γιψζζα (αλάγλσζε, γξαθή); Πψο κάζαηε ηελ ειιεληθή γιψζζα; Έρεηε παξαθνινπζήζεη Πξνγξάκκαηα εθκάζεζεο Διιεληθήο γιψζζαο, Πξνγξάκκαηα Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο ζηελ Διιάδα, θιπ; 6. Διεχζεξνο ρξφλνο Πψο αμηνπνηείηαη ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ζαο (ζρέζεηο κε κεηαλάζηεο/ έιιελεο/ νκνπάηξηνπο); Υξήζε δεκνζηψλ ρψξσλ, ζπλεζηηάζεηο, δηαθνπέο, δηαζθέδαζε, ςπραγσγία; Αζθείηαη ηα ζξεζθεπηηθά ζαο θαζήθνληα; Έρεηε αληηκεησπίζεη ζρεηηθέο δπζθνιίεο ζηελ Διιάδα (λεζηεία, πξνζεπρή, θιπ.); Πψο ην αληηκεησπίδεηε; Οκνηάδνπλ νη ζεκεξηλέο ζπλήζεηέο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ζαο ζηελ Διιάδα, κε απηέο πνπ επηιέγαηε ζηελ παηξίδα; 7. Οηθνγέλεηα θαη ζπγγέλεηα Πνηά ε νηθνγελεηαθή ζαο θαηάζηαζε; Δπηδηψθεηε νηθνγελεηαθή ζπλέλσζε; Σα ηέθλα ζαο θνηηνχλ ζε ειιεληθφ ζρνιείν; Πψο ζθέθηεζηε ην κέιινλ ησλ παηδηψλ ζαο ζηελ Διιάδα (λα δήζνπλ, λα ζπνπδάζνπλ, λα εξγαζηνχλ ζηελ Διιάδα, επηζηξνθή ζηε ρψξα θαηαγσγήο ή αιινχ); 8. Τγεία Αληηκεησπίδεηε πξνβιήκαηα πγείαο; Σί; Πφζν ζπρλά επηζθέπηεζηε ην γηαηξφ; Δπηιέγεηε δεκφζηεο ή ηδησηηθέο Τπεξεζίεο Τγείαο; Έρεηε λνζειεπζεί ζε λνζνθνκείν ηεο ρψξαο; Πνηά ε εκπεηξία ζαο (ζρέζε κε ηαηξηθφ/ λνζειεπηηθφ πξνζσπηθφ); 146

148 9. ρέζεηο κε ηε δηνίθεζε 1. Πνηά ε εκπεηξία ζαο κε ηηο Γεκφζηεο ειιεληθέο Τπεξεζίεο (Γήκνο, Αζηπλνκία, Γηθαζηήξηα, Αζθαιηζηηθνί θνξείο, Τπνπξγεία, θιπ); 2. Δίζηε κέινο ηεο Κνηλφηεηαο ησλ κεηαλαζηψλ ηεο παηξίδαο ζαο, πνπ δξαζηεξηνπνηείηαη ζηελ Διιάδα; 3. Δίζηε κέινο ζπλδηθαιηζηηθψλ θνξέσλ, κεηαλαζηεπηηθψλ νξγαλψζεσλ, αληηξαηζηζηηθψλ νξγαλψζεσλ, θιπ.; 1. Αμηνιφγεζε Πνηφ ην επίπεδν ηθαλνπνίεζεο ζπγθξηηηθά κε ηηο αξρηθέο πξνζδνθίεο ηεο κεηαλάζηεπζεο; Πνηά ραξαθηεξίδεηε σο ηε δπζθνιφηεξε θάζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο ζαο θίλεζεο: 1. Ζ απφθαζε γηα κεηαλάζηεπζε, 2. Ζ δσή ζηελ μέλε ρψξα; Οη Έιιελεο ζαο αληηκεησπίδνπλ κε ξαηζηζηηθή δηάζεζε; 11. ΒΑΒΔΛ Πνηφο ζαο κίιεζε γηα ην Κέληξν Ζκέξαο ΒΑΒΔΛ; Γηα πνηνχο ιφγνπο αλαδεηήζαηε βνήζεηα απφ ην ΒΑΒΔΛ; Πνηέο ππεξεζίεο ηνπ Κέληξνπ, ζε αηνκηθφ επίπεδν, θάλεηε ρξήζε (ςπρνθνηλσληθή ζηήξημε, πξνζσξηλή ζηέγαζε, θαξκαθεπηηθή αγσγή, νκάδεο θνηλσληθνπνίεζεο, ζπκβνπιεπηηθή, θαη νίθνλ πεξίζαιςε, ςπρνζεξαπεία αηνκηθή, νκαδηθή, αλάπηπμε δεμηνηήησλ, παξέκβαζε ζηελ νηθνγέλεηα, δηαζχλδεζε κε άιινπο θνξείο θιπ); Πφζν ην δηάζηεκα πνπ θάλεηε ρξήζε ησλ Τπεξεζηψλ ηνπ Κέληξνπ; Καηά πφζνλ ζαο βνήζεζε ε ζπλεξγαζία ζαο κε ην Κέληξν; Δίραηε/έρεηε ελδνηαζκνχο ζην λα δερζείηε ηε βνήζεηα ησλ εηδηθψλ ηνπ Κέληξνπ (πρ ζηελ πεξίπησζε εθείλε πνπ απηέο νη πξαθηηθέο δε ζαο ήηαλ γλψξηκεο απφ ηελ παηξίδα) (πρ εκπηζηνζχλε ζηνπο εηδηθνχο) (πρ πίζηε ζηελ ελ γέλεη επηηπρή έθβαζε ηεο παξέκβαζεο); Πνηά είλαη εθείλε/εο ε δπζθνιία πνπ εθηηκάηε πσο ζα μεπεξαζηεί κε ηε βνήζεηα ησλ εηδηθψλ ηνπ Κέληξνπ; Αλαδεηήζαηε, πξηλ έξζεηε ζην ΒΑΒΔΛ, ηηο ζπγθεθξηκέλεο Τπεξεζίεο θάπνπ αιινχ (πρ Γεκφζην λνζνθνκείν); 147

149 Παρϊρτημα 6 Στατιςτικό επεξεργαςύα τησ βϊςησ δεδομϋνων των εξυπηρετουμϋνων του Κ.Η. ΒΑΒΕΛ τα ϋτη 28 και 29 Διάγραμμα 8 Πίλαθαο 21 Φχιν πρλφηεηα Πνζνζηφ % Θχιε 23 45,8 Άξξελ 24 54,2 χλνιν

150 Διάγραμμα 9 Χώρα προέλευσης Πίλαθαο 22 Σφπνο γέλλεζεο πρλφηεηα Πνζνζηφ% Τπνζαράξηα Αθξηθή 51 11,5 Αζία 59 13,3 Αλαηνιηθή Δπξψπε 57 12,9 Λαηηληθή Ακεξηθή 3,7 Διιάδα 11 2,5 Ιξάλ 23 5,2 Αιβαλία 6 13,5 Βνπιγαξία 5 11,3 νπδάλ 11 2,5 Αθγαληζηάλ Νηγεξία 16 3,6 χλνιν

151 Πίνακασ 23 Χώρα προέλευσης Φύλο Γυναίκεσ Άνδρεσ N Ποςοςτό % Ν Ποςοςτό % Σφνολο Ιράν ,8 23 5,2% Βουλγαρία 39 19,2 21 8,8 6 13,5% Αλβανία 35 17,2 15 6,3 5 11,3% Σουδάν ,8 11 2,5% Αφγανιςτάν 24 11, , % Νιγθρία 8 3,9 8 3,3 16 3,6% Υποςαχάρια Αφρικι 2 9, , ,5% Αςία 29 14,3 3 12, ,3% Αμερικι 2 1 1,4 3,7% Ανατολικι Ευρϊπθ 39 19,2 18 7, ,9% Ελλάδα 3 1,5 8 3,3 11 2,5% Σφνολο Χ 2 =72,285, df=1, p<,5 15

152 Διάγραμμα 1 Πίλαθαο 24 Υξφλνο παξακνλήο ζηελ Διιάδα πρλφηεηα Πνζνζηφ % >12 κήλεο , κήλεο 42 9, κήλεο 23 5, κήλεο 3 6, κήλεο 35 7,9 >6 κήλεο Γελλήζεθε 17 3,8 Διιάδα Άγλσζην 24 5,4 χλνιν

153 Πίλαθαο 25 Διάγραμμα 11 Ηιηθία ζε έηε πρλφηεηα Πνζνζηφ% , , , ,9 χλνιν ,3 missing 12 2,7 152

154 Πίνακασ 26 Χώρα Προέλευσης Ηλικία % Σύνολο Ιράν 1,4 6,5 4,3 7,9 5,3 Βουλγαρία 23,9 7,2 11,2 16, ,5 Αλβανία 8,5 7,9 11,2 17,8 5 11,6 Σουδάν 5,6 2,9 2 2,3 Αφγανιςτάν 11,3 43,2 16,4 1,9 22,7 Νιγθρία 7 3,6 4,3 1 3,7 Υποςαχάρια Αφρικι 9,9 12,2 12,9 11,9 11,8 Αςία 5,6 1,8 22,4 11, ,5 Αμερικι,7 2,7 Ανατολικι Ευρϊπθ 11,3 5 17,2 17,8 12,3 Ελλάδα 15,5 2,6 Σφνολο χ 2 =72,285, df=4, p<,5 153

155 Διάγραμμα

156 Πίλαθαο 27 Καζεζηψο παξακνλήο πρλφηεηα Πνζνζηφ % Μεηαλάζηεο κε άδεηα δηακνλήο θαη εξγαζίαο Μεηαλάζηεο κε άδεηα δηακνλήο ρσξίο άδεηα εξγαζίαο Γηακνλή ιφγσ ζπνπδψλ 3,7 Άγλσζην 3,7 Αηηψλ άζπιν Υσξίο λφκηκε παξακνλή 48 1,8 Τπφ απέιαζε 27 6,1 Γηακνλή ιφγσ γάκνπ κε Έιιελα πνιίηε 2,5 Οκνγελήο 1 2,3 Διιεληθή ηζαγέλεηα απφ πνιηηνγξάθεζε 1 2,3 Γνλέα Έιιελα 1,2 Έιιελαο 5 1,1 Σνπξηζηηθή visa 1,2 Γελ αλαγξάθεηαη 2,5 Πνιίηεο Δ.Δ ,4 χλνιν ,5 missing 2,5 155

157 Πίλαθαο 28 Καθεστώς Παραμονής Επίπεδο γνώσης ελληνικών % Καζφινπ Καηαιαβαίλεη ειάρηζηα Μπνξεί λα ζπλελλνεζεί Μπνξεί λα επηθνηλσλήζεη θαιά Δίλαη ε κεηξηθή ηνπ/ηεο γιψζζα χλνιν Μεηαλάζηεο κε άδεηα δηακνλήο θαη εξγαζίαο Μεηαλάζηεο κε άδεηα δηακνλήο ρσξίο άδεηα εξγαζίαο 3,9 13,1 11,7 35,3 27,3 18,3,8 1,2 5 7,2 3,7 Γηακνλή ιφγσ ζπνπδψλ 2,7 Αηηψλ άζπιν 58,9 52,4 33,3 9,2 9,1 35,5 Υσξίο λφκηκε παξακνλή 14,7 11,9 1 8,5 11 Τπφ απέιαζε 13,2 9,5,7 5,9 Γάκνο κε Έιιελα,7 1,1,5 Οκνγελήο 3,3 5,2 2,3 Διιεληθή ηζαγέλεηα απφ πνιηηνγξάθεζε 5 4,6 2,3 Γνλέα Έιιελα 9,1,2 156

158 Σνπξηζηηθή visa,8,2 Πνιίηεο Δ.Δ. 7 1,7 3 26,1 17,4 Χ 2 = 45,541, df=56, p<,5 Πίνακασ 29 Καθεστώς Χώρα προέλευσης παραμονής Ιξάλ Βνπιγαξία Αιβαλία νπδάλ Αθγαληζηάλ Νηγεξία Τπ. Αθξηθή Αζία Ακεξηθή Αλαηνιηθή Δπξψπε Διιάδα Με άδεηα παξακνλήο θαη εξγαζίαο 4 17,4% 33 55% 2 18,2% 1 1% 7 43,8% 7 13,7% 9 15,5% 1 33,3% 15 26,3% 2 2 Με αδεηα παξακνλήο ρσξίο άδεηα εξγαζίαο % 2 3,9% 3 5,2% 3 5,3% 1 1 Λφγσ ζπνπδψλ ,7% 33,3% 1,8% 157

159 158 Άγλσζην 1 6,3% 1 2% 1 1,7% Αηηψλ άζπιν 17 73,9% 1 1,7% 1 2% 4 36,4% 84 82,4% 4 25% 21 41,2% 19 32,8% Υσξίο λφκηκε παξκνλή 1 4,3% 7 11,7% 1 2% 4 36,4% 2 12,5% 1 19,6% 15 25,9% 5 8,8% Τπφ απέιαζε 1 4,3% 13 12,7% 6 11,8% 7 12,1% Γάκνο κε Έιιελα πνιίηε 1 6,3% 1 1,7% Οκνγελήο 9 15% 1 1,7% Διιεληθή ηζαγέλεηα απφ πνιηηνγξάθεζε 2 3,3% 2 4% 2 3,9% 1 1,7% 1 33,3% 2 3,5% Γνλέα Έιιελα 1 1

160 Σνπξηζηηθή viza 1 1,7% Γελ αλαγξάθεηαη 1 1 6,3% 2% Πνιίηεο Δ.Δ % 9,1% 2% 1,7% 47,4% 1 Χ 2 =949,73, df=14, p<,5 159

161 Διάγραμμα 13 16

162 Πίλαθαο 3 Δπίπεδν γλψζεο ειιεληθψλ Ν Πνζνζηφ % Αζξνηζηηθή ζρεηηθή ζπρλφηεηα % Καζφινπ ,1 29,4 Καηαιαβαίλεη ειάρηζηα ,7 Μπνξεί λα ζπλελλνεζεί 6 13,5 62,4 Μπνξεί λα επηθνηλσλήζεη θαιά ,7 97,5 Δίλαη ε κεηξηθή ηνπ/ηεο γιψζζα 11 2,5 1 χλνιν ,9 161

163 Διάγραμμα14 Πίλαθαο 31 Δίδνο πξνβιήκαηνο πρλφηεηα Πνζνζηφ % Percent of cases % Κιηληθφ ,2 62,4 Κνηλσληθφ 92 17,4 2,8 Οηθνγελεηαθέο ζρέζεηο 52 9,8 11,8 πκπεξηθνξάο 24 4,5 5,4 Μαζεζηαθά 19 3,6 4,3 Καθνπνίεζε ,8 Υξήζε νπζηψλ 6 1,1 1,4 σκαηηθήο πγείαο 6 1,1 1,4 Άιιν 33 6,2 7,5 χλνιν ,7 162

164 Διαγραμμα