Θέματα Επιστημολογίας. Ρένια Γασπαράτου

Transcript

1 Ρένια Γασπαράτου

2

3 αισθήσεις λογική γλώσσα συναίσθημα πού εδράζονται οι γνωστικές και νοητικές μας δεξιότητες; τι είδους δεξιότητες είναι; πώς θα τις μελετήσουμε;

4 Το σκληρό πρόβλημα της συνείδησης : τι είναι & πώς προκύπτουν όλα αυτά τα νοητικά φαινόμενα; υπάρχει μια διαισθητική ασυνέχεια μεταξύ υλικών & νοητικών φαινομένων πώς προκύπτουν όλα αυτά τα φαινόμενα από το υλικό μας σώμα; ποια είναι η φύση του νου & των νοητικών φαινομένων;

5 από τι είδους οντότητες αποτελείται ο κόσμος ποια είναι η ουσία του ανθρώπου; - ψυχή (πνεύμα) & σώμα (ύλη); - σώμα (ύλη); - ψυχή (πνεύμα); Δυϊσμός & μονισμός (ιδεαλισμός & υλισμός): μια κυρίως οντολογική διάκριση με γνωσιολογικές & μεθοδολογικές προεκτάσεις

6 Δυϊσμός ο άνθρωπος είναι ένα διττό ον το οποίο αποτελείται από ψυχή και από σώμα (Πλάτωνας, Καρτέσιος, Χριστιανισμός)

7 Δυϊσμός R. Descartes πνεύμα (res cogitans) & σώμα (res extensa): διαφορετικές οι ιδιότητες πνεύματος - ύλης: διαιρετότητα ύλης/σώματος αδιαιρετότητα ψυχής/πνεύματος η ουσία του ανθρώπου πνευματική: σκέφτομαι άρα υπάρχω το σώμα έπεται μεθοδολογικά, οντολογικά και γνωσιολογικά θεωρία αλληλεπίδρασης προβλήματα;

8 Δυϊσμός R. Descartes Όμως, υπάρχει ψυχή (ως κάτι διακριτό από το σώμα); Πώς αλληλεπιδρά το σώμα με τη ψυχή; To φάντασμα στην μηχανή Locke: καμία πρόσβαση στις πραγματικές ουσίες: Ίσως είμαστε σκεπτόμενη ύλη Hume: ψυχολογική συνήθεια η συζήτηση περί ουσιών, ψυχών & εγώ. Δεν έχουμε εμπειρία κανενός από τα παραπάνω Kant: μπορώ μόνο να ελπίζω ότι υπάρχει ψυχή & υποκείμενο

9 Μονισμός Υλισμός: ο άνθρωπος αποτελείται μόνο από ύλη/σώμα Ιδεαλισμός: ο άνθρωπος αποτελείται μόνο από ψυχή/πνεύμα (Berkeley)

10 Υλισμός ο κόσμος αποτελείται από ύλη και μόνο άρα και ο άνθρωπος είναι ένα απολύτως υλικό ον (Spinoza, Hobbes, λογικοί θετικιστές, Quine κ.α.)

11 Υλισμός B. Spinoza θεός = κόσμος = φύση = φυσικοί νόμοι ο άνθρωπος μια εμφάνιση του θεού (μεταξύ άλλων εμφανίσεων) ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται κάποιες όψεις του κόσμου με τις αισθήσεις, τη λογική και τη διαίσθηση η ψυχή & το σώμα: δύο όψεις του ίδιου νομίσματος η ψυχή & το σώμα αποτελούν ένα μικρό μέρος των άπειρων ιδιοτήτων του κόσμου

12 Υλισμός T. Hobbes ύλη & κίνηση ο άνθρωπος είναι μια μακρο-οντότητα που αποτελείται από μικρο-οντότητες ο νους αποτελεί μια ιδιότητα της ύλης μας

13 Υλισμός όλα είναι υλικά ο άνθρωπος είναι υλικός η ύλη κάθε όντος έχει διαφορετικές ιδιότητες τα νοητικά φαινόμενα προκύπτουν από την ιδιαίτερη ύλη του ανθρώπου η επιστήμη θα εξηγήσει τα νοητικά φαινόμενα (ήδη σήμερα δείχνει ότι επηρεάζοντας την ύλη επηρεάζω τον νου) προβλήματα;

14 Υλισμός Όμως, πώς προκύπτουν όλα αυτά τα νοητικά φαινόμενα από την ύλη; Πώς είναι δυνατόν να προκύπτουν όλα αυτά τα νοητικά φαινόμενα από την ύλη; Ηθικά ζητήματα Επιμέρους μεταφυσικά ζητήματα (ελευθερία της βούλησης, προσωπική ταυτότητα, νοημοσύνη)

15 Δυϊσμός & υλισμός οντολογική διάκριση: τι είδους ουσίες ενυπάρχουν στον άνθρωπο ή τον κόσμο μεθοδολογική διάκριση: πώς μελετώ τον νου & το σώμα γνωσιολογικές προεκτάσεις: με τι γνωρίζω τον κόσμο, ποια η φύση των γνωστικών μου δεξιοτήτων

16 Δυϊσμός & υλισμός υπάρχει σήμερα δυϊσμός; πώς θα μπορούσε ένας σύγχρονος δυϊστής να απαντήσει στον υλιστή; ο σύγχρονος διάλογος

17 Σύγχρονα αντεπιχειρήματα στον υλισμό; ο εγκέφαλος αναγκαία, αλλά όχι επαρκής συνθήκη για τα νοητικά φαινόμενα

18 Σύγχρονα αντεπιχειρήματα στον υλισμό; γνωσιολογικός δυϊσμός ο εγκέφαλος αναγκαία, αλλά όχι επαρκής συνθήκη για τα νοητικά φαινόμενα για να αναπτύξουμε νοητική ζωή χρειάζεται και κάτι πέραν της ύλης μας. Τι; γλώσσα, νόημα, έννοιες κοινωνία

19 Σύγχρονα αντεπιχειρήματα στον υλισμό; μεθοδολογικός δυϊσμός ο εγκέφαλος αναγκαία, αλλά όχι επαρκής συνθήκη για τα νοητικά φαινόμενα για να εξηγήσουμε τη νοητική μας ζωή, χρειάζεται να αναφερθούμε και σε κάτι πέραν της ύλης μας οι υλιστικές εξηγήσεις δεν αρκούν η ύλη & ο νους διαφέρουν ως προς τις ιδιότητές τους, άρα πρέπει να μελετηθούν με διακριτές μεθόδους

20 Σύγχρονα αντεπιχειρήματα στον υλισμό; ο εγκέφαλος αναγκαία, αλλά όχι επαρκής συνθήκη για τα νοητικά φαινόμενα μεθοδολογικός δυϊσμός o εγκέφαλος & ο νους διαφέρουν ως προς τις ιδιότητές τους άρα πρέπει να μελετηθούν με διακριτές μεθόδους

21 Σύγχρονα αντεπιχειρήματα στον υλισμό; διακριτή η γλώσσα των νοητικών φαινομένων δεν είναι δυνατόν να αναχθεί η νοητική γλώσσα στην υλιστική γλώσσα δεν πρόκειται για μετάφραση, αλλά για παράφραση δεν είναι δυνατόν να μελετήσουμε τα νοητικά φαινόμενα ανάγοντας τα σε υλικά

22 Σύγχρονα αντεπιχειρήματα στον υλισμό; η προθετικότητα των νοητικών φαινομένων η γλώσσα αποκαλύπτει ουσιώδεις διαφορές των νοητικών φαινομένων η αποβλεπτικότητα ή αναφορικότητα ή προθετικότητα (intensionality: aboutness) οι νοητικές καταστάσεις αποβλέπουν πάντα σε κάτι έξω από αυτές εκφράζουν πάντα μια στάση του υποκειμένου προς τον κόσμο έξω βρέχει αλλά εγώ λυπάμαι, χαίρομαι, φοβάμαι, εκνευρίζομαι που έξω βρέχει

23 Σύγχρονα αντεπιχειρήματα στον υλισμό; η αυθεντία του α προσώπου η γλώσσα αποκαλύπτει ουσιώδεις διαφορές των νοητικών φαινομένων υπάρχει μια ασυνέχεια μεταξύ των υλιστικών περιγραφών (πάντα σε τρίτο πρόσωπο) και των νοητικών περιγραφών σε πρώτο η υποκειμενικότητα των νοητικών φαινομένων

24 Σύγχρονα αντεπιχειρήματα στον υλισμό; η αυθεντία του α προσώπου «Η Μαίρη είναι μια θαυμάσια επιστήμονας η οποία, για κάποιο άγνωστο λόγο, αναγκάστηκε να εξερευνήσει τον κόσμο από ένα μαύρο και άσπρο δωμάτιο, διαμέσου μιας ασπρόμαυρης οθόνης τηλεόρασης. Είναι ειδική στη νευροφυσιολογία της όρασης και κατέχει, ας υποθέσουμε, όλες τις υλικές πληροφορίες που υπάρχουν σχετικά με τα όσα συμβαίνουν στον εγκέφαλό μας όταν βλέπουμε ώριμες ντομάτες, ή τον ουρανό, και χρησιμοποιούμε όρους όπως «κόκκινο», «μπλε» κτλ. Έχει ανακαλύψει, για παράδειγμα, ακριβώς ποιοι συνδυασμοί μήκους κύματος από τον ουρανό διεγείρουν τον αμφιβληστροειδή και ακριβώς τον τρόπο που αυτό παράγει διαμέσου του κεντρικού νευρικού συστήματος τη συστολή των φωνητικών χορδών καθώς και την αποβολή του αέρα από τους πνεύμονες που οδηγεί στην εκφορά της πρότασης: «Ο ουρανός είναι μπλε». [...] Τι θα συμβεί όταν η Μαίρη αφεθεί από το μαύρο και άσπρο δωμάτιο ή της δοθεί μια έγχρωμη οθόνη τηλεόρασης; Θα μάθει κάτι καινούργιο για τα χρώματα ή όχι;» (F. Jackson, 1982, Epiphenomenal Qualia. Philosophical Quarterly 32, σελ.128)

25 Σύγχρονα αντεπιχειρήματα στον υλισμό; η αυθεντία του α προσώπου ναι, η Μαίρη θα μάθει κάτι νέο για τα χρώματα, εφόσον θα έχει για πρώτη φορά την υποκειμενική εμπειρία του να βλέπει χρώματα όσα και να ξέρει κανείς από την οπτική του τρίτου προσώπου, π.χ. για την όραση και τα χρώματα, αυτό δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να αντικαταστήσει την υποκειμενική εμπειρία του νοούντος προσώπου ο υλισμός αφήνει ένα υπόλοιπο της νοητικής μας ζωής ανεξήγητο

26 Σύγχρονα αντεπιχειρήματα στον υλισμό; η υποκειμενικότητα των νοητικών φαινομένων Τ. Nagel, What is like to be a bat (πώς είναι να είσαι νυχτερίδα): Όσα και να ξέρω για τις νυχτερίδες (τον εγκέφαλο τους, το σώμα τους κ.λπ.), δεν μπορώ να έχω συναίσθηση του πως είναι να είσαι νυχτερίδα Τα νοητικά φαινόμενα είναι εγγενώς υποκειμενικά

27 Σύγχρονα αντεπιχειρήματα στον υλισμό; η ροή της συνείδησης τα υλικά φαινόμενα αντικατοπτρίζουν μόνο στιγμιότυπα της ροής της συνείδησης Saul Steinberg's New Yorker cover from October 8, 1969

28 & η απάντηση του σύγχρονου υλισμού ο εγκέφαλος αναγκαία & επαρκής συνθήκη για τα νοητικά φαινόμενα

29 Η απάντηση του υλισμού: η καθημερινή γλώσσα μας επιβάλει μια εσφαλμένη θεωρία για τη νόηση

30 & η απάντηση του σύγχρονου υλισμού η καθημερινή μας γλώσσα βασίζεται σε μια εσφαλμένη θεωρία για τη νόηση, η οποία (θεωρία) πρέπει να εγκαταλειφθεί η καθημερινή γλώσσα δεν είναι ουδέτερη, είναι θεωρητικά φορτισμένη εκφράζει τη θεωρία της λαϊκής ψυχολογίας : την τάση μας να εξηγούμε την συμπεριφορά αναφερόμενοι σε προθεσιακές οντότητες (πεποιθήσεις & επιθυμίες) να εγκαταλείψουμε τη λαϊκή ψυχολογία

31 & η απάντηση του σύγχρονου υλισμού η λαϊκή ψυχολογία πρέπει να εγκαταλειφθεί «Αν προσεγγίσουμε τον homo sapiens από το πρίσμα [...] των φυσικών επιστημών, μπορούμε να διηγηθούμε μια συνεκτική ιστορία για τη σύστασή του, την ανάπτυξή του, τις εξελικτικές ικανότητές του, η οποία συμπεριλαμβάνει τη φυσική, την ατομική και μοριακή θεωρία, την οργανική χημεία, την θεωρία της εξέλιξης, τη βιολογία, τη φυσιολογία και την υλιστική νευρο-θεωρία. Αυτή η ιστορία, αν και ακόμα [ ] ατελής είναι πολύ ισχυρή... Και είναι συνεκτική με την υπόλοιπη εικόνα που έχουμε για τον κόσμο [ ]. Αλλά η λαϊκή ψυχολογία δεν αποτελεί κομμάτι αυτής της ιστορίας. Οι προθεσιακές της κατηγορίες της στέκουν φανερά μόνες, χωρίς ορατή προοπτική αναγωγής στη γενική θεωρία [ ]» (Churchland, 1981, Eliminative materialism and propositional attitudes, Journal of Philosophy, σελ. 78)

32 & η απάντηση του σύγχρονου υλισμού η λαϊκή ψυχολογία πρέπει να εγκαταλειφθεί «... οι δαίμονες και οι μάγισσες δεν ήταν παρά θεωρητικές οντότητες... αυτό δεν εμπόδισε τον αφανισμό όλης της οντολογίας της δαιμονικής θεωρίας... Οι πεποιθήσεις, οι επιθυμίες και όλες οι υπόλοιπες οντότητες της λαϊκής ψυχολογίας βρίσκονται στην ίδια εκείνη θέση.» (P.M. Churchland, 1989, Folk Psychology and the Explanation of Human Behavior, Philosophical Perspectives, σελ. 232)

33 ο σύγχρονος δυϊστής διακριτή η γλώσσα των νοητικών φαινομένων από αυτή των υλικών φαινομένων δεν είναι δυνατόν να αναχθεί η νοητική γλώσσα στην υλιστική γλώσσα ο σύγχρονος υλιστής η καθημερινή μας γλώσσα βασίζεται σε μια εσφαλμένη θεωρία για τη νόηση η καθημερινή γλώσσα προβάλλει μια εσφαλμένη θεωρία για τη νόηση να εγκαταλείψουμε τη λαϊκή ψυχολογία & τις διακρίσεις της στην κοινή γλώσσα

34 ναι, η Μαίρη θα μάθει κάτι νέο για τα χρώματα όσα και να ξέρει κανείς από την οπτική του τρίτου προσώπου, π.χ. για την όραση και τα χρώματα, αυτό δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να αντικαταστήσει την υποκειμενική εμπειρία του νοούντος προσώπου Η απάντηση του υλισμού: οι υποκειμενικές εμπειρίες είναι υπερεκτιμημένες και άσχετες με την εξήγηση του φαινομένου της συνείδησης. Αυτό αφορά την αντικειμενική γλώσσα της επιστήμης και υπόκειται σε αντικειμενικά κριτήρια αξιολόγησης

35 & η απάντηση του σύγχρονου υλισμού (D. Dennett) Η υποκειμενική εμπειρία απλό επιφαινόμενο η Μαίρη δεν θα μάθει κάτι νέο για τα χρώματα, αν της πουν ψέματα θα τους διορθώσει η εξήγηση και η γνώση δεν έχει καμία σχέση με υποκειμενικές εμπειρίες, είναι πάντα στην αντικειμενική γλώσσα της επιστήμης και υπόκειται σε αντικειμενικά κριτήρια αξιολόγησης το γ πρόσωπο είναι το πρόσωπο της εξήγησης & της επιστήμης η επιστήμη θα εξηγήσει τα νοητικά φαινόμενα σε γ πρόσωπο

36 ο σύγχρονος δυϊστής τα νοητικά φαινόμενα είναι εγγενώς υποκειμενικά τα νοητικά φαινόμενα σε πρώτο πρόσωπο δεν είναι μεταφράσιμα στο τρίτο πρόσωπο του υλισμού/ της επιστήμης ο σύγχρονος υλιστής (π.χ. ο Dennett) η υποκειμενική υφή των νοητικών φαινομένων είναι απλώς επιφαινόμενο, δεν αποτελεί ουσιώδες χαρακτηριστικό τους εξήγηση σημαίνει υλιστική/επιστημονική εξήγηση σε τρίτο πρόσωπο το πρώτο πρόσωπο κάνει συστηματικά λάθος, τα νοητικά φαινόμενα δεν είναι υποκειμενικά και μελετώνται καλύτερα σε τρίτο πρόσωπο όπως και κάθε τι ας καταργήσουμε το πρώτο πρόσωπο

37 & η απάντηση του υλισμού: η συνειδητή εμπειρία είναι ελλιπής και εσφαλμένη

38 & η απάντηση του σύγχρονου υλισμού (D. Dennett) η συνειδητή εμπειρία είναι ελλιπής και εσφαλμένη τα νοητικά μας συμβάντα περιλαμβάνουν πλήθος ασυνείδητων διαδικασιών, εικόνων κ.λπ. που δεν είναι εμφανή στο α πρόσωπο εξήγηση σημαίνει υλιστική / επιστημονική εξήγηση σε τρίτο πρόσωπο το πρώτο πρόσωπο κάνει συστηματικά λάθος, τα νοητικά φαινόμενα δεν είναι υποκειμενικά και μελετώνται καλύτερα σε τρίτο πρόσωπο όπως και κάθε τι

39 αισθήσεις λογική γλώσσα συναίσθημα Δυϊσμός (νεότερος & σύγχρονος): σώμα + Υλισμός (νεότερος & σύγχρονος): σώμα πού εδράζονται οι γνωστικές και νοητικές μας δυνάμεις; τι είδους ον είναι ο άνθρωπος; πώς/από πού προκύπτουν όλα αυτά τα νοητικά φαινόμενα; τι είδους φαινόμενα μελετούν οι επιμέρους επιστήμες;

40 οντολογικός έως τους νεότερους χρόνους μεθοδολογικός & γνωσιολογικός υλισμός οντολογικός μεθοδολογικός & γνωσιολογικός δυϊσμός σώμα ύλη φυσικός κόσμος σώμα ύλη φυσικός κόσμος ψυχή πνεύμα νους, νόημα συνείδηση & ιδιότητες

41 20ος αιώνας Υλισμός: ο εγκέφαλος αναγκαία και επαρκής συνθήκη για τον νου οντολογικός, μεθοδολογικός & γνωσιολογικός υλισμός σώμα ύλη φυσικός κόσμος

42 20ος αιώνας Δυϊσμός : ο εγκέφαλος αναγκαία αλλά όχι επαρκής συνθήκη για τον νου οντολογικός υλισμός μεθοδολογικός & γνωσιολογικός δυϊσμός σώμα ύλη φυσικός κόσμος σώμα ύλη φυσικός κόσμος ψυχή πνεύμα νους, νόημα συνείδηση & ιδιότητες

43 ο σύγχρονος δυϊστής διακριτή η γλώσσα των νοητικών φαινομένων από αυτή των υλικών φαινομένων δεν είναι δυνατόν να αναχθεί η νοητική γλώσσα στην υλιστική γλώσσα ο σύγχρονος υλιστής η καθημερινή μας γλώσσα βασίζεται σε μια εσφαλμένη θεωρία για τη νόηση να εγκαταλείψουμε τη λαϊκή ψυχολογία και τις διακρίσεις της στην κοινή γλώσσα

44 ο σύγχρονος υλιστής η υποκειμενική υφή των νοητικών φαινομένων είναι απλώς επιφαινόμενο, δεν ο σύγχρονος δυϊστής τα νοητικά φαινόμενα είναι εγγενώς υποκειμενικά τα νοητικά φαινόμενα σε πρώτο πρόσωπο δεν είναι μεταφράσιμα στο τρίτο πρόσωπο του υλισμού/ της επιστήμης αποτελεί ουσιώδες χαρακτηριστικό τους. εξήγηση σημαίνει υλιστική/επιστημονική εξήγηση σε τρίτο πρόσωπο το πρώτο πρόσωπο κάνει συστηματικά λάθος, τα νοητικά φαινόμενα δεν είναι υποκειμενικά και μελετώνται καλύτερα σε τρίτο πρόσωπο όπως και κάθε τι. ας καταργήσουμε το πρώτο πρόσωπο

45 ο σύγχρονος δυϊστής τα νοητικά φαινόμενα δεν μπορούν να μελετηθούν με τις ίδιες μεθόδους που μελετάμε τον φυσικό κόσμο αν προσπαθήσουμε να κάνουμε μια τέτοια αναγωγή, μελετάμε κάτι διαφορετικό από αυτό που θέλουμε να μελετήσουμε ο σύγχρονος υλιστής τα νοητικά φαινόμενα έχουν υλική βάση θα μελετηθούν με τις ίδιες μεθόδους που μελετούμε τον φυσικό κόσμο οτιδήποτε άλλο δεν συνιστά εξήγηση

46 Δυϊσμός & υλισμός σύγχρονες εκδοχές υλισμού: ο εγκέφαλος αναγκαία & επαρκής συνθήκη για τον νου σύγχρονες εκδοχές δυϊσμού : ο εγκέφαλος αναγκαία, αλλά όχι επαρκής συνθήκη για τον νου οντολογικός υλισμός, μεθοδολογικός & γνωσιολογικός δυϊσμός

47 Διαβάζω Γασπαράτου, Φιλοσοφία της γνώσης, κεφ. 7 Nagel & Warburton?

48 Πηγές και βιβλιογραφικές προτάσεις: Nagel, T. (1989). Κεφάλαιο 4 & 6. Στο Θεμελιώδη φιλοσοφικά προβλήματα. Σμίλη. Warburton, Ν. (2010). Κεφάλαιο 6. Στο Φιλοσοφία: τα βασικά. Αρσενίδη. Σαμπατέρ, Φ. (2003). Κεφάλαιο 3, 4, 7. Στο Οι ερωτήσεις της ζωής. Αίολος. Dennett D.C. & Hofstadter D.R. (1993). Το εγώ της νόησης: Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή. Κάτοπτρο.