ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Transcript

1 Επιμέλεια απαντήσεων: Κοντογιαννίδου Γαβριέλα ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΕΡΩΤΗΜΑ 1 ο Γιώργου Σεφέρη, «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου» Με βάση τη μορφή, το περιεχόμενο, τον τίτλο, τον τόνο, τη χρονολογία γραφής του ποιήματος, να διατυπώσετε θεματικούς και ερμηνευτικούς άξονες προκειμένου να διδάξέτε το ποίημα στην Α τάξη του Λυκείου.

2 ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑ: Νεοελληνική Λογοτεχνία ΕΝΟΤΗΤΑ : Γιώργου Σεφέρη, «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου» ΤΑΞΗ: Α Λυκείου.Τμήμα Α1 Αριθμός Μαθητών : 25 Ημερομηνία Προβλεπόμενος χρόνος διδασκαλίας: 1 διδακτική ώρα (45 ) Διδάσκων: (κενό).. ΜΕΘΟΔΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Κειμενοκεντρική Ερμηνευτική με στοιχεία Διαθεματικότητας ΜΟΡΦΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Μικτή : Συμμετοχική και Ομαδοσυνεργατική ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ : Αναλυτική Συνθετική, κατά το σχήμα: Όλο Μέρη Όλο Παρουσιάζουμε και τις τρεις φάσεις της διδασκαλίας μας: ΣΚΟΠΟΘΕΣΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Ι. ΣΚΟΠΟΙ της διδασκαλίας και επί μέρους ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Για να προχωρήσει ο διδάσκων στη διατύπωση διδακτικών στόχων πρέπει να έχει υπόψη του τους Γενικούς Σκοπούς διδασκαλίας του μαθήματος. Σύμφωνα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών, οι σκοποί της διδασκαλίας της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Λύκειο είναι : 1. Κύριος σκοπός της διδασκαλίας της Λογοτεχνίας είναι η ουσιαστική επαφή των μαθητών με αντιπροσωπευτικά έργα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, εθνικής και παγκόσμιας, καθώς και με έργα σύγχρονα, που τροφοδοτούν τη συζήτηση γύρω από σύγχρονα προβλήματα και νέες αισθητικές τάσεις. 2. Επιδιώκεται η διέγερση του ενδιαφέροντος των μαθητών για τη Λογοτεχνία, ώστε: να οδηγηθούν σε αισθητική απόλαυση να διευρύνουν την προσωπική τους εμπειρία με δημιουργική και ελεύθερη ανάγνωση, ερμηνεία και κριτική των κειμένων να αξιοποιήσουν τα κύρια θεματικά και εξωκειμενικά στοιχεία και να συνδυάσουν πολύπλευρα τις διάφορες πτυχές της σύνθεσής τους. 2

3 3. Επιδιώκεται οι μαθητές να αποκομίσουν ποικίλες πληροφορίες για σημαντικά ιστορικά, πολιτικά, υπαρξιακά και άλλα ζητήματα που θίγονται στο έργο 4. Επιδιώκεται οι μαθητές να σχολιάσουν τις απόψεις που εκτίθενται στο έργο και να εκφράσουν τεκμηριωμένα τις δικές τους θέσεις 5. Επιδιώκεται οι μαθητές να συνθέσουν το δικό τους προφορικό ή γραπτό σχόλιο (παραγωγή λόγου) ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Από τους γενικότερους σκοπούς της διδασκαλίας του μαθήματος, που αναφέρθηκαν παραπάνω, αντλούμε τους επί μέρους, ειδικούς στόχους της διδασκαλίας του δοθέντος ποιήματος. Οι διδακτικοί μας στόχοι διακρίνονται σε: γνωστικούς συναισθηματικούς κοινωνικούς Επιδιώκεται οι μαθητές : 1. Να έλθουν σε επαφή με την ποίηση του Γ. Σεφέρη, να γνωρίσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της (ως προς το περιεχόμενο και τη μορφή της) και να την εντάξουν στο ευρύτερο πλαίσιο της νεοελληνικής ποίησης. 2. Από την επαφή τους με το συγκεκριμένο ποίημα να οδηγηθούν σε αισθητική απόλαυση. 3. Να εντοπίσουν τη θεματολογία του ποιήματος (περιεχόμενο) και να τη συσχετίσουν με τη χρονολογία γραφής και τα ιστορικά δρώμενα της συγκεκριμένης χρονικής περιόδου. [τοποθέτηση σε ιστορικό πλαίσιο αξιοποίηση εξωκειμενικών στοιχείων] Να συνειδητοποιήσουν ότι η ποίηση του Σεφέρη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορική μοίρα του ελληνισμού. Να αντλήσουν μέσα από την επαφή τους με την ποίηση του Σεφέρη μορφωτικές αξίες (ιστορικές, πολιτισμικές, οικουμενικές, κ.ά. ). 4. Να συνδέσουν το ποίημα με τη ζωή του Σεφέρη (βιογραφικό και αυτοβιογραφικό στοιχείο). 5. Να εντοπίσουν και να επεξεργαστούν τα μορφολογικά στοιχεία του ποιήματος συνδέοντάς τα με την «ποιητική» τεχνοτροπία του Σεφέρη. 6. Να ευαισθητοποιηθούν μέσα από την επαφή τους με το ποίημα, ώστε αυτό να επιδράσει στο συναισθηματικό τους κόσμο (διέγερση συναισθημάτων). 7. Να καλλιεργήσουν την κοινωνική δεξιότητα του διαλόγου. 3

4 8. Να καλλιεργήσουν την κοινωνική δεξιότητα της συλλογικής εργασίας (μέσα από την εργασία σε ομάδες και τη συνεργασία τους με το διδάσκοντα). 9. Να προβληματιστούν μέσα από τη διαχρονικότητα των μηνυμάτων του Σεφέρη διαμορφώνοντας προσωπική άποψη πάνω σε πανανθρώπινα ζητήματα (πόλεμος ειρήνη πατρίδα υπαρξιακή αγωνία). 10. Να ασκηθούν στην παραγωγή γραπτού λόγου. ΙΙ. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ Να έχουν μελετήσει οι μαθητές την Εισαγωγή του βιβλίου Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ( θα τους έχει δοθεί σε φωτοτυπία από το προηγούμενο μάθημα, εφόσον δε συμπεριλαμβάνεται στο σχολικό εγχειρίδιο της Α Λυκείου.) ΥΛΙΚΟΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ Να υπάρχει η δυνατότητα προβολής εικόνων από Η/Υ στην τάξη. Να υπάρχει συσκευή αναπαραγωγής ήχου (CD Player ή Η/Υ και Ηχεία) Ο διδάσκων να είναι εξοικειωμένος με τη σύγχρονη τεχνολογία (χειρισμό Η/Υ, επεξεργασία κειμένου, χειρισμό προγράμματος Power Point και επεξεργασία ήχου εικόνας) Να υπάρχει η δυνατότητα συσκότισης της αίθουσας (σκούρες κουρτίνες). Κατάλληλη διαρρύθμιση των θρανίων (αν δεν υπάρχουν τραπέζια) για να καθίσουν οι μαθητές κατά ομάδες στη φάση της διδασκαλίας που θα διεξαχθεί ομαδοσυνεργατικά. Σύνδεση με το Διαδίκτυο ΙΙΙ. ΜΕΣΑ ΥΛΙΚΑ ΠΗΓΕΣ Φωτοτυπία με το κείμενο του ποιήματος Φωτοτυπία με το αντίστοιχο απόσπασμα της Εισαγωγής (Νεότερη Ποίηση)από το σχολικό εγχειρίδιο Νεοελληνικής λογοτεχνίας της Βʹ Λυκείου. Το Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Γυμνασίου Το CD «Όμορφη Πόλη»με μελοποιημένη ποίηση σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη και ερμηνευτή το Γρ. Μπιθικότση (πρώτη εκτέλεση) και το CD του Γιάννη Μαρκόπουλου «Ο Στρατής ο Θαλασσινός ανάμεσα στους αγάπανθους και άλλα τραγούδια» με ερμηνευτές την Ι. Κιουρτσόγλου και το Λάκη Χαλκιά. To CD Ο Σεφέρης διαβάζει Σεφέρη στο οποίο ο ποιητής διαβάζει επιλεγμένα ποιήματά του Ο πίνακας της αίθουσας (κιμωλίας ή μαρκαδόρου) Το Ατομικό Φύλλο Εργασίας, που θα διανεμηθεί στους μαθητές (κοινό για όλη την τάξη) Τα 5 Ομαδικά Φύλλα Εργασίας (για την ομαδοσυνεργατική φάση της διδασκαλίας) 4

5 Φορητός Ηλεκτρονικός υπολογιστής με ηχεία για την αναπαραγωγή ήχου Projector (Προβολέας) συνδεδεμένος με τον Η/Υ Οθόνη (μπορεί να αντικατασταθεί από λευκό πίνακα μαρκαδόρου) Φύλλο Αξιολόγησης διδασκαλίας ( για τον διδάσκοντα) Ηλεκτρονικοί Δικτυακοί κόμβοι για τη Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία (βλ.αναλυτικά παρακάτω) ΙV. ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΑΦΟΡΜΗΣΗ: α. Προσέλκυση της προσοχής β. Παρουσίαση του τίτλου του ποιήματος γ. Δημιουργία δεκτικού κλίματος στην τάξη Ο διδάσκων γράφει στον πίνακα τον τίτλο του ποιήματος και το όνομα του ποιητή καθώς και το πραγματικό του όνομα «Γεώργιος Σεφεριάδης». Συμπληρώνει: «Σμύρνη, 1900» (τόπο και χρόνο γέννησης του ποιητή) τονίζοντας ότι οι πληροφορίες αυτές σχετίζονται με το περιεχόμενο του ποιήματος, όπως θα διαπιστώσουν οι μαθητές στη συνέχεια ( μικρασιατική καταστροφή χαμένες πατρίδες, βιώματα του ποιητή). Μοιράζει στους μαθητές το Φύλλο Εργασίας, στο οποίο καταγράφονται οι δραστηριότητες του σημερινού μαθήματος, παράλληλα κείμενα καθώς και μια σύντομη παρουσίαση της βιογραφίας του Σεφέρη μαζί με έναν κατάλογο με τους τίτλους των έργων του. Στην πρώτη φάση της διδασκαλίας προβάλλεται στην οθόνη η φωτογραφία του ποιητή, ενώ ταυτόχρονα ακούγεται μελοποιημένο το ποίημα από το CD του Γ. Μαρκόπουλου. Αυτά, μαζί με τον τίτλο του ποιήματος θα αποτελέσουν την αφόρμηση της διδασκαλίας μας. Ο τίτλος είναι εύγλωττος. Ρωτούμε τους μαθητές αν τους δημιουργεί κάποια απορία. Πιθανόν να ρωτήσουν ποιος είναι αυτός ο ξενιτεμένος και ποια η σχέση του με τον ποιητή. Αυτό, βέβαια, θα προκύψει στη συνέχεια απ τη μελέτη του ποιήματος. Δεν παραλείπουμε να τονίσουμε εδώ ότι η ξενιτιά είναι ένα απ τα κλασσικά μοτίβα της ποίησης του Σεφέρη. Παραπέμπουμε τους μαθητές να διαβάσουν απ το Φύλλο Εργασίας, αποσπάσματα από τη βιογραφία του Σεφέρη. Θα διαπιστώσουν ότι ήταν κι ο ίδιος για μεγάλα διαστήματα της ζωής του ένας «ξενιτεμένος». ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΝΕΑΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Ερμηνευτική και αισθητική επεξεργασία του ποιήματος Εφόσον θα ακολουθήσουμε κειμενοκεντρική προσέγγιση, το κείμενο του ποιήματος θα αποτελέσει το βασικό πεδίο αναφοράς της διδασκαλίας, αφετηρία και προορισμό μας. 5

6 Η ερμηνευτική εξέταση του ποιήματος θα γίνει παράλληλα με την αισθητική επεξεργασία στα πλαίσια της κειμενοκεντρικής προσέγγισης. Εκλαμβάνουμε, δηλαδή, το ποίημα ως ένα «όλον» κι εξετάζουμε παράλληλα μορφή και περιεχόμενο καθώς και τη σχέση μεταξύ τους (η μορφή άλλωστε, δεν υπηρετεί απλώς το περιεχόμενο, αλλά είναι η έκφραση του περιεχομένου άρα είναι πράγματα αλληλένδετα). Το ποίημα ανήκει στη συλλογή Ημερολόγιο καταστρώματος, Α, Εστιάζουμε την προσοχή των παιδιών στον τόπο και στο χρόνο γραφής του ποιήματος: Αθήνα, Άνοιξη Τα στοιχεία αυτά θα αξιοποιηθούν στη διδασκαλία μας. Ο διδάσκων προχωρεί στην ανάγνωση ολόκληρου του ποιήματος. Η ανάγνωση θα είναι φυσική, όχι εξεζητημένη, ούτε θεατρική. Ειδικά στα ποιήματα του Σεφέρη, που όπως και το συγκεκριμένο ποίημα έχουν τόνο ήρεμο, σχεδόν καθημερινό, ανάλογη θα πρέπει να είναι και η ανάγνωση. Στη συνέχεια αφήνουμε λίγο χρόνο στους μαθητές για ατομική σιωπηρή ανάγνωση του ποιήματος. Ρωτούμε τους μαθητές αν είχαν διδαχθεί κάποιο ποίημα του Γιώργου Σεφέρη στο Γυμνάσιο. [ Στη Γ γυμνασίου ανθολογούνται τρία ποιήματα μεταξύ αυτών το ποίημα Άρνηση από τη συλλογή ΣΤΡΟΦΗ (1931), το οποίο είναι οικείο στα παιδιά και από το τραγούδι «Στο περιγιάλι το κρυφό» σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη]. Προτρέπουμε τους μαθητές να το ανακαλέσουν στη μνήμη τους. (Προς το τέλος της διδακτικής ώρας θα το ακούσουμε κιόλας από CD.) Το έχουμε επίσης συμπεριλάβει στο Φύλλο Εργασίας ως παράλληλο κείμενο. Την ώρα που οι μαθητές το διαβάζουν, ακούμε τη φωνή του ποιητή να διαβάζει το ίδιο ποίημα {από το CD Ο Σεφέρης διαβάζει Σεφέρη }. Ζητούμε απ τους μαθητές να βρουν ομοιότητες στα δύο ποιήματα ως προς τη θεματολογία, το τοπίο, την ατμόσφαιρα, τον τρόπο γραφής. Έτσι επιτυγχάνεται μια πρώτη επαφή των μαθητών με το υπό μελέτη ποίημα. Η πρώτη φάση της νοηματικής επεξεργασίας του ποιήματος θα γίνει με τη συμμετοχή όλης της τάξης, πριν χωριστούν οι μαθητές σε ομάδες. Υπενθυμίζουμε ότι στόχος μας εδώ είναι να οδηγήσουμε τους μαθητές σ έναν υψηλότερο βαθμό κατανόησης αλλά και ταυτόχρονα στην απόλαυση του ποιητικού κειμένου. Προχωρώντας στη νοηματική και ερμηνευτική επεξεργασία του ποιήματος ο διδάσκων θα υποβάλει στην τάξη το ερώτημα : «Σε ποιο πρόσωπο μιλάει στην πρώτη στροφή ο ποιητής και σε ποιον απευθύνεται;» Οι μαθητές θα παρατηρήσουν ότι πρόκειται για έναν πλασματικό εσωτερικό διάλογο, που συνεχίζεται μάλιστα σ ολόκληρο το ποίημα. Ζητούμε απ τους μαθητές να εντοπίσουν στην πρώτη στροφή τους στίχους και τις λέξεις που αναφέρονται στην ξενιτιά («ξένους ουρανούς», «μακριά απ τον τόπο το δικό σου») και να επισημάνουν την αίσθηση των μικρών διαστάσεων του χώρου (ο ξενιτεμένος, τώρα που γύρισε στον τόπο του, που τον είχε αφήσει από παιδί, τα βλέπει όλα μικρότερα, απ ότι του φαίνονταν παλιά). Εδώ πιθανόν, οι μαθητές να ανακαλέσουν δικά τους αντίστοιχα βιώματα. Θυμίζουμε άλλον στίχο του Σεφέρη: 6

7 «Τότε που ήμασταν παιδιά και μας φαινόταν ψηλός ο πατέρας» Υπό τη διακριτική καθοδήγηση του διδάσκοντος, οι μαθητές θα συνειδητοποιήσουν ότι τα θέματα, που θίγει εδώ ο ποιητής είναι ο «νόστος», (κλασικό μοτίβο στην ποίηση του Σεφέρη), ο χαμένος παράδεισος των παιδικών χρόνων, η ματαίωση των προσδοκιών, η σχέση του με τη γενέθλια γη, η ηθική υποβίβαση του ανθρώπου, η αναφορά στην αρχαιοελληνική παράδοση και η επιβίωσή της στο παρόν και ο βιωματικός δεσμός του με την ελληνική φύση. Γράφουμε τα θέματα αυτά επιγραμματικά στον πίνακα. Παραθέτουμε εδώ ένα απόσπασμα από αφιέρωμα για το Σεφέρη της εφημερίδας New York Times, του 1963, όταν τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Οι New York Times διαπίστωναν ότι ʺη νοσταλγία είναι το θέμα που διέπει ολόκληρο το έργο του Γ. Σεφέρη. Ο Οδυσσέας, ο αιώνιος πλάνης*, διαφαίνεται στο έργο του Σεφέρη ο ίδιος ή συμβολικά σε άλλα πρόσωπαʺ. * εξηγούμε στους μαθητές ότι η λέξη σημαίνει περιπλανώμενος, αιώνιος ταξιδευτής Στη συνέχεια ζητούμε απ τους μαθητές να περιγράψουν τον τόνο του ποιήματος: Χαμηλόφωνος, επιγραμματικός, προφητικός, προσωπικός, καθημερινός, που προσιδιάζει στην προφορική ομιλία, νοσταλγικός, με μια αδιόρατη θλίψη. Θα σταθούμε λίγο στους στίχους: γυρεύω την αρχαία κολόνα που κοίταζε ο θαλασσινός αναμένοντας την ανταπόκριση των μαθητών σʹ αυτούς και τον προβληματισμό τους. Στόχος μας είναι, πέρα από την αγωνία της ερμηνείας, ο μαθητής «να βάλει κάτι απ τον εαυτό του στο ποίημα που διαβάζει», κατά τα λεγόμενα του ίδιου του Σεφέρη. Σχολιάζοντας τους παραπάνω δυο στίχους επισημαίνουμε ότι η συχνά παρεξηγημένη έννοια της ελληνικότητας, η ιστορική μοίρα του ελληνισμού, η αρχαιοελληνική παράδοση, δεμένη με την ελληνική φύση μέσα απ τα μνημεία, αλλά και η διαστρεβλωμένη συχνά αντίληψη των σύγχρονων γι αυτήν, η επιβίωσή της στο παρόν και η οργανική της σχέση με τη βυζαντινή τέχνη, το δημοτικό τραγούδι, τη νεώτερη παράδοση η οργανική συνέχεια δηλαδή της ελληνικής παράδοσης [ βλ. Ερωτόκριτος Μακρυγιάννης] ανήκουν στα κορυφαία θέματα, που απασχολούν πολύ έντονα το Σεφέρη, τόσο στην ποίησή του όσο και στα δοκίμιά του (Βλ Δοκιμές, «Πάντα πλήρη θεών», Διδακτικό εγχειρίδιο Έκφραση Έκθεση Γʹ Λυκείου). Μετά απ αυτές τις επισημάνσεις, θα ήταν ενδιαφέρον σ αυτό το σημείο να μας πουν τα παιδιά τι νόημα δίνουν στη λέξη ο θαλασσινός. Βλ. εδώ και το παράλληλο κείμενο, που δίδεται μεταξύ άλλων στο Φύλλο Εργασίας (προς χάριν της διακειμενικής προσέγγισης): 7

8 Κάποτε συλλογίζομαι πως τούτα εδώ που γράφω δεν είναι άλλο παρά εικόνες που κεντούν στο δέρμα τους φυλακισμένοι ή πελαγίσιοι. Ημερολόγιο Καταστρώματος, Β, Ποιήματα. Ίκαρος, Για την καλύτερη κατανόηση και αποσυμβολισμό του ποιήματος, ζητούμε απ τους μαθητές να βρουν τις «λέξεις κλειδιά» στις πρώτες 5 στροφές του ποιήματος {π.χ. φίλος, παλιός, η κτητική αντωνυμία μου, σου, δικό σου, δικοί σου, παιδί, σπίτι, γνώριμα μονοπάτια, γονατιστούς ανθρώπους κ.ά } και καθώς μας τις λένε, τις γράφουμε στον πίνακα. Εδώ θα ενσωματώσουμε στη διδασκαλία μας και εξωκειμενικά στοιχεία από το βίο και την πολιτεία του ποιητή και τις ιστορικές συγκυρίες της εποχής που γράφτηκε το ποίημα. Ο ποιητής, ξενιτεμένος κι αυτός, πρώτον διότι η οικογένειά του έχει ζήσει τον ξεριζωμό από τη Σμύρνη και ο ίδιος έχει βιώσει με οδύνη το τραγικό πλήγμα του ελληνισμού της Μ.Ασίας και δεύτερον διότι λόγω της θέσης του (ως διπλωμάτη) έχει ζήσει για μεγάλα διαστήματα εκτός Ελλάδος {από το 1929 Μέχρι το 1934 ο Σεφέρης θα μείνει ως διευθυντής στο Γενικό Προξενείο του Λονδίνου. Το 1934 επιστρέφει στην Ελλάδα, αλλά τρία χρόνια αργότερα τοποθετείται ως πρόξενος της Ελλάδος στην Κορυτσά. Το Φεβρουάριο του 1938 ανακαλείται η μετάθεσή του στην Κορυτσά και επιστρέφει πάλι στην Ελλάδα, η οποία ζει υπό το καθεστώς της δικτατορίας του Ι. Μεταξά. Αργότερα, το 1941, στην Κατοχή, θα ακολουθήσει την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση στο Κάιρο της Αιγύπτου. Το 1948 ο Σεφέρης διορίζεται σύμβουλος στην πρεσβεία της Άγκυρας και μένει εκεί μέχρι το 1950 και πάλι κατά την περίοδο της δικτατορίας του 1967 θα ζήσει αυτοεξόριστος στο Λονδίνο.} Παραπέμπουμε τους μαθητές στην ημερομηνία γραφής του ποιήματος και τους ζητούμε να βρουν στο Φύλλο Εργασίας από τη σύντομη βιογραφία του ποιητή τη χρονολογία (Άνοιξη 1938) και τον τόπο (Αθήνα) και να πουν σε ποια φάση της ζωής του ποιητή γράφτηκε το ποίημα εξάγοντας τα ανάλογα συμπεράσματα για τη θεματολογία και τον προβληματισμό του ποιήματος. Μεταφέρουμε εδώ τα λόγια του ίδιου του ποιητή: [...] Η μνήμη όπου και να την αγγίξεις πονεί. «Μνήμη, α», 4. Ημερολόγιο καταστρώματος, Γ, Ποιήματα. Ίκαρος, Ενθαρρύνουμε τους μαθητές να επισημάνουν εδώ κάτι, που φαίνεται έντονα στους στίχους 6 13 και και ιδιαίτερα στους στίχους 46 48: «η νοσταλγία σου έχει πλάσει μια χώρα ανύπαρχτη με νόμους έξω απ τη γης και τους ανθρώπους». Περιμένουμε να μας πουν οι μαθητές ότι είναι φυσικό οι ξενιτεμένοι να εξιδανικεύουν την πατρίδα που άφησαν πίσω και συχνά να απογοητεύονται όταν επιστρέφουν σ αυτήν. [ Βλ. οι λόφοι μοιάζουν με πεζούλια, πώς θες να μπω σ αυτή τη στάνη; και σιγά σιγά θα συνηθίσεις ] Με μια διαθεματική ματιά στο σημείο αυτό όπως θα γίνει και στη συνέχεια του μαθήματος, στη φάση της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας συνδέουμε το περιεχόμενο του ποιή 8

9 ματος με άλλα γνωστικά αντικείμενα και συγκεκριμένα με την Ιστορία (Αρχαία και Σύγχρονη), τη Μουσική, τη Νεοελληνική Γλωσσα και την Πληροφορική. Τοποθετούμε τον προβληματισμό που εκφράζεται στο ποίημα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, συνδέοντάς τον με θεμελιώδη, επίκαιρα και διαχρονικά ζητήματα, που απασχολούν τον άνθρωπο της εποχής μας. Η ποίηση του Σεφέρη προσφέρεται ιδιαίτερα για μια τέτοια αξιοποίηση, καθώς αυτά που απασχολούν τον ποιητή είναι τα ζέοντα θέματα, τα κρίσιμα, πανανθρώπινα ερωτήματα, όπως: η φθορά του χρόνου, νοσταλγία της παιδικής αθωότητας, ο θάνατος, η δίψα του ανθρώπου για εξουσία, η αντίσταση στην αλλοτρίωση, η μοναξιά, η ξενιτιά, η λήθη. (βλ. αναγωγές στην εποχή μας: αποξένωση, μετανάστευση, διάρρηξη της σχέσης μας με την παράδοση, κρίση αξιών). Όπως αναφέραμε και στη σκοποθεσία μας, το ποίημα θα πρέπει να σταθεί ως αφορμή για να έρθουν σε επαφή οι μαθητές με μορφωτικές αξίες (ιστορικές, πολιτισμικές, οικουμενικές, κ.ά. ) και να διευρύνουν τον προβληματισμό τους. Η διαθεματική, λοιπόν, προσέγγιση σε συνδυασμό με την αξιοποίηση των εξω κειμενικών στοιχείων είναι η ενδεδειγμένη διδακτική στρατηγική για να επιτύχουμε κάτι τέτοιο. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στη νοηματική επεξεργασία και ερμηνευτική προσέγγιση της τελευταίας στροφής του ποιήματος και στην κορύφωση του νοήματός του με τους δύο τελευταίους στίχους: εδώ διαβαίνουν και θερίζουν χιλιάδες άρματα δρεπανηφόρα Θα πρέπει να δώσουμε λίγο χρόνο στους μαθητές να μελετήσουν αυτούς τους συμβολικούς στίχους και να προσεγγίσουν τη συνειρμική πορεία της σκέψης του Σεφέρη. Ο ρόλος του διδάσκοντα εδώ θα πρέπει να είναι υποβοηθητικός αν λάβουμε μάλιστα υπ όψιν ότι πρόκειται για μαθητές της Α Λυκείου. (Για βοήθεια εδώ μπορούμε: α. να παραπέμψουμε τους μαθητές στην ιστορική συγκυρία, που συζητήσαμε προηγουμένως στην τάξη και β. να προκαλέσουμε τους μαθητές να φανταστούν την εφιαλτική εικόνα με τα χιλιάδες άρματα, τα δρεπανηφόρα, που διαβαίνουν απειλητικά). Καλό θα είναι να μην προτρέξουμε να δώσουμε απάντηση, αλλά να περιμένουμε τα παιδιά να καταθέσουν αβίαστα τις σκέψεις τους. Άλλωστε, θα πρέπει να εθιστούν στην αμφισημία ή ακόμα και στην πολυσημία της ποίησης ιδιαίτερα μάλιστα εφόσον πρόκειται για τη μελέτη του Σεφέρη. Είναι μια ευκαιρία να αποβάλουν οι μαθητές τους ενδοιασμούς αν δηλαδή, θα δώσουν την ορθή απάντηση και πώς θα τους αντιμετωπίσει ο διδάσκων, αν πουν κάτι «άκυρο» και να απελευθερωθούν από το «άγχος της μοναδικής σωστής ερμηνείας» για να μπορέσουν να α πολαύσουν το ποίημα. Θα θυμίσουμε επίσης, εδώ ότι η ποίηση του Σεφέρη είναι πολύ συχνά συμβολική χρησιμοποιεί δε, κατ εξοχήν «καθολικά σύμβολα». Είναι επίσης μια ποίηση που μιλά περισσότερο με «υποδηλώσεις». Θα αναφερθούμε επίσης στην ποιητική λειτουργία της γλώσσας που τη διδάσκονται ούτως ή άλλως οι μαθητές της Α Λυκείου στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας [βλ. Γλωσσικές ποικιλίες στο σχολικό εγχειρίδιο] και μάλιστα στην αρχή της σχολικής χρονιάς. 9

10 Για το σκοπό αυτό έχουμε συμπεριλάβει στο Φύλλο Εργασίας ένα κείμενο του ίδιου του ποιητή: ʺΣτη γλώσσα της ποίησης το νόημα μιας λέξης δεν έχει την αντικειμενικότητα που παίρνει όταν αυτή χρησιμοποιείται διανοητικά. Δυναμώνει ή εξασθενεί ανάλογα με το νόημα των συμφραζομένων και με τον συνολικό τόνο του ποιήματοςʺ. Και ο Σεφέρης τονίζει σʹ αυτό το σημείο: ʺδεν θέλω να πω ότι δεν πρέπει να παρέχει η ποίηση ένα νόημα λογικό. Το μόνο που υποστηρίζω είναι πως η ύπαρξη του νοήματος αυτού είναι συχνά άσχετη με την ποιητική του αξία, πως είναι κακό σημάδι νʹ αρχίσουμε προσεγγίζοντας την ποίηση από το λογικό της νόημαʺ. Στη φάση αυτή της διδασκαλίας η τάξη θα χωριστεί σε 5 ομάδες ( των 5 ατόμων καθεμιά). Με βάση τα κοινωνιομετρικά στοιχεία της τάξης (φύλο καταγωγή διαμαθητικές σχέσεις επίδοση κ.λ.π.) επιλέγουμε τη σύνθεση των ομάδων φροντίζοντας να είναι ανομοιογενής (ιδιαίτερα αν υπάρχει το στοιχείο της πολυπολιτισμικότητας στην τάξη μας). Οι μαθητές παίρνουν τις θέσεις τους κατά ομάδες. Μοιράζουμε σε κάθε ομάδα το Ομαδικό Φύλλο Εργασίας, διαφορετικό για κάθε ομάδα, στο οποίο καταγράφονται οι δραστηριότητες του σημερινού μαθήματος. Στη φάση αυτή η παρουσία του δασκάλου είναι διακριτική και συμβουλευτική, εφόσον το ζητήσουν οι μαθητές. Στο τέλος αυτής της φάσης της διδασκαλίας ο διδάσκων μπορεί απλώς, να φωτίσει κάποια «σκοτεινά σημεία» της ύλης. Οι ομάδες θα εργαστούν ως εξής: Η 1 η ομάδα θα ασχοληθεί με τη ζωή και το έργο του Σεφέρη. Θα αντλήσει υλικό από τις φωτοτυπημένες σημειώσεις, που θα έχει ετοιμάσει ο διδάσκων ειδικά γι αυτή την ομάδα ( 1 ο Ομαδικό Φύλλο Εργασίας καθώς και από το Ατομικό Φύλλο Εργασίας, που είναι κοινό για όλη την τάξη, στο οποίο περιλαμβάνεται όπως είπαμε, η βιογραφία και ο κατάλογος των έργων του Σεφέρη). Η ομάδα θα ετοιμάσει μια συνοπτική παρουσίαση, που θα διαβαστεί στην τάξη από ένα μέλος της ομάδας, ενώ ταυτόχρονα ένας άλλος μαθητής της ομάδας θα γράφει στον πίνακα κάποια σημεία σταθμούς στη ζωής και στο έργου του ποιητή. Με τις κατευθύνσεις που δίδονται απ το διδάσκοντα στο Ομαδικό Φύλλο εργασίας η ομάδα θα παρουσιάσει το Σεφέρη ως ποιητή, δοκιμιογράφο, διανοητή, αλλά και ως πολιτικό άνδρα, διπλωμάτη, ταξιδευτή. 10

11 Η 2 η και η 3 η ομάδα θα ασχοληθούν με την νοηματική και μορφολογική αισθητική επεξεργασία του ποιήματος. Θα χωρίσουμε το ποίημα σε 2 ΕΝΟΤΗΤΕΣ με 4 στροφές η καθεμιά. Η 2 η ομάδα θα επεξεργαστεί από την πρώτη μέχρι και την τέταρτη στροφή του ποιήματος, ενώ η 3 η ομάδα από την πέμπτη μέχρι την όγδοη στροφή. Ενδεικτική άσκηση : Στα Ομαδικά Φύλλα Εργασίας της 2 ης και η 3 ης ομάδας θα περιλαμβάνεται άσκηση συμπλήρωσης κενών με τις λέξεις φράσεις : α. κάτω από ξένους ουρανούς β. γυρεύω την αρχαία κολόνα..... γ. βλέπω γονατιστούς ανθρώπους.. δ. η νοσταλγία σου έχει πλάσει μια χώρα ανύπαρχτη ε. βούλιαξε κι ο στερνός μου φίλος.. Απάντηση: α. στην ξενιτιά, σε ξένους τόπους β. θέλω να συνδεθώ με το παρελθόν, τις ρίζες μου, με την αρχαία παράδοση, ψάχνω τα ίχνη των προγόνων μέσα στο σύγχρονο τοπίο γ. βλέπω γύρω μου στην εποχή μου ανθρώπους υποδουλωμένους, τρομαγμένους ή χωρίς ιδανικά (βλ. ιστορική συγκυρία) δ. έχω ωραιοποιήσει την πατρίδα από νοσταλγία ε. έμεινα μόνος, ξένος παρόλο που είμαι στην πατρίδα μέσα σε υπαρξιακό κενό ή πιθανή αναφορά στο θάνατο Η δυο ομάδες θα πρέπει να αποδώσουν με συνειρμικό τρόπο το νόημα που κατά τη γνώμη τους παίρνουν στο συγκεκριμένο ποίημα αυτές οι λέξεις φράσεις συμπληρώνοντας τα αντίστοιχα κενά. Θα πρέπει επίσης να αναφέρουν τη διαλογική μορφή του ποιήματος, τις συνεχείς επαναλήψεις φράσεων, τη μεταφορική χρήση της γλώσσας κ.λπ. Η 4 η ομάδα ασχολείται με τα χαρακτηριστικά της ποίησης του Σεφέρη: θεματολογία, μορφή, γλώσσα, ύφος κ.λ.π. (βλ. παρακάτω), όπως τα συναντούμε σ αυτό το ποίημα. Τα αντλεί από το υπό μελέτη ποίημα καθώς και από τα ποιήματα που δίδονται στο Φύλλο Εργασίας ως παράλληλα κείμενα. (Επισυνάπτονται παρακάτω) Ενδεικτικές ασκήσεις γι αυτή την ομάδα : 1. Να βρεθούν τα επαναλαμβανόμενα θέματα μοτίβα στο «Γυρισμό του Ξενιτεμένου», αφού το συγκρίνετε με τα ποιήματα που δίδονται ως παράλληλα κείμενα. Π.χ. θάλασσα πέτρα νόστος φίλος ελληνικό τοπίο κ.λ.π. 2. Να εντοπίσετε 3 περιπτώσεις μεταφορικής συγκινησιακής χρήσης της γλώσσας στο ποίημα 11

12 Εικόνες που έχεις αναθρέψει Θόλος των πλατάνων Χιλιάδες άρματα δρεπανηφόρα Η 5 η ομάδα ασχολείται με τη συλλογή και επεξεργασία υλικού από το διαδίκτυο με τη διακριτική συνδρομή του διδάσκοντα. Σκοπός της ομάδας είναι να επιλέξει και να ταξινομήσει υλικό για την ποίηση του Σεφέρη και για το συγκεκριμένο ποίημα. { κείμενα, εικόνες, σχόλια κ.λπ. }, το οποίο θα αντλήσει από τους συγκεκριμένους ιστότοπους. Το υλικό αυτό θα το επεξεργαστεί και θα το παρουσιάσει στην τάξη στο επόμενο μάθημα, καθώς ο χρόνος μιας διδακτικής ώρας δεν επαρκεί για την επεξεργασία και την παρουσίαση. Σημειώνουμε εδώ ότι η δουλειά θα γίνει στην τάξη, την ώρα του μαθήματος και όχι στο σπίτι ή σε εξω διδακτικό χρόνο. Η ομάδα είναι ελεύθερη να αυτενεργήσει στην επιλογή του υλικού και τον τρόπο παρουσίασής του. Ένας από τους στόχους της συγκεκριμένης διδακτικής προσέγγισης είναι να μάθουν οι μαθητές να αξιοποιούν τις δυνατότητες που προσφέρει το διαδίκτυο στο χώρο της μελέτης της Λογοτεχνίας. Θα ασκηθούν επίσης στην παραγωγή λόγου και στη συνθετική εργασία. Εδώ ο ρόλος του διδάσκοντος είναι καθαρά «υποβοηθητικός», και η παρουσία του στην τάξη «διακριτική». Ο δάσκαλος γίνεται βοηθός και συνεργάτης των μαθητών. Ο διδάσκων έχει σημειώσει τους δικτυακούς τόπους που θα επισκεφτεί η ομάδα μαζί με βασικές οδηγίες, όπως παραπομπές σε συγκεκριμένα σημεία των δικτυακών τόπων ή σε άλλους ηλεκτρονικούς συνδέσμους (links). Οι οδηγίες αυτές θα έχουν την παρακάτω μορφή: Π.χ. Κάντε ʹʹκλικʹʹ στο εικονίδιο του Internet Explorer. Πληκτρολογήστε την ηλεκτρονική διεύθυνση Βρίσκεστε στον Ηλεκτρονικό Κόμβο για την υποστήριξη των διδασκόντων την ελληνική γλώσσα. Κάντε ʹʹκλικʹʹ στο σύνδεσμο ʹʹΛεξικάʹʹ, επιλέξτε ʹʹΛεξικά on lineʹʹ και στη συνέχεια το ʹʹΛεξικό της Κοινής Νεοελληνικήςʹʹ. Πληκτρολογήστε στον κατάλληλο χώρο τη λέξη ʹʹ.ʹʹ, που θέλετε και πατήστε «αναζήτηση». Κατά τον ίδιο τρόπο θα οδηγήσουμε τους μαθητές να αναζητήσουν και στους άλλους ηλεκτρονικούς κόμβους τα στοιχεία που χρειάζονται για την εργασία τους. Συγκεκριμένα από το διαδίκτυο θα χρησιμοποιηθούν: 1. Η ηλεκτρονική διεύθυνση του Ηλεκτρονικού Κόμβου για την υποστήριξη των διδασκόντων την ελληνική γλώσσα. 12

13 Οι μαθητές αναζητούν τους ορισμούς λέξεων στο ηλεκτρονικό λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής του Μανώλη Τριανταφυλλίδη που περιλαμβάνεται στον κόμβο αυτό και εντοπίζουν παραδείγματα χρήσης των λέξεων στα Σώματα Κειμένων του κόμβου allileggii.htm Αφιέρωμα στο Γ.Σεφέρη 3. language.gr Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα Περιέχει σώματα κειμένων και συμφραστικούς πίνακες λέξεων από την ποίηση του Σεφέρη Ιστότοπος για την ποίηση Τέλος, με ανάλογη τροποποίηση του σεναρίου θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη διδασκαλία της ενότητας αυτής το εκπαιδευτικό λογισμικό «Γλώσσα η Ελληνική Οι περιπέτειες των λέξεων» που σχεδίασε και υλοποίησε του Ινστιτούτο Επεξεργασίας Λόγου για το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο στο πλαίσιο του 2 ου Κ.Π.Σ./Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ.. Το λογισμικό αυτό απευθύνεται σε μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου και περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, ενότητες για τη διδασκαλία των φαινομένων της κυριολεξίας και της μεταφοράς με παραδείγματα και ασκήσεις. Αυτό θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο μεταξύ άλλων και για την κατανόηση της ποιητικής γλώσσας του Σεφέρη. ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ Ο διδάσκων έχει προβλέψει να αφήσει λεπτά πριν από το τέλος της διδακτικής ώρας για τις ακόλουθες διδακτικές ενέργειες: Θα διαθέσει 8 περίπου λεπτά για τη συνολική ερμηνευτική θεώρηση του ποιήματος, η οποία θα γίνει με τη συνεργασία διδάσκοντος μαθητών. Σ αυτήν θα συνοψίσουμε τα κεντρικά θέματα, που απασχολούν τον ποιητή στο ποίημα που μελετήσαμε {ξενιτιά νόστοςπαράδοση προμήνυμα πολέμου } Στα τελευταία 4 λεπτά της διδακτικής ώρας θα ακουστεί από το CD το τραγούδι «Στο περιγιάλι το κρυφό» ( από το ποίημα Άρνηση) σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη με ερμηνευτή το Γρ. Μπιθικότση. 13

14 V. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Ανάθεση κατ οίκον εργασιών Στην τελευταία σελίδα του Ατομικού Φύλλου Εργασίας κοινού για όλη την τάξη έχουμε σημειώσει τις εργασίες για το σπίτι, ως ακολούθως: ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ 1. Σε ποιους στίχους φαίνεται πιο έντονα ο προφητικός τόνος του ποιήματος, που συνδέεται με τις ιστορικές εξελίξεις της εποχής; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Στους στίχους 49 54, ιδιαίτερα δε, στους δύο τελευταίους στίχους του ποιήματος: «Εδώ διαβαίνουν και θερίζουν χιλιάδες άρματα δρεπανηφόρα» Υποδηλώνεται εδώ, λόγω της ιστορικής συγκυρίας, η άνοδος του ναζισμού στην Ευρώπη και το φάντασμα του Β παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και η φαύλη πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα του 1938 (δικτατορία Ι. Μεταξά) Ο ποιητής με τους προφητικούς αυτούς στίχους γίνεται ο μαντατοφόρος των τραγικών για την ανθρωπότητα εξελίξεων. Έχουμε εδώ μια υπαινικτική αναφορά στον ιστορικό χρόνο γραφής του ποιήματος 2. Ποιες επιδράσεις διαφαίνονται στην ποίηση του Σεφέρη; Να απαντήσετε αφού μελετήσετε τις σημειώσεις στο Φύλλο Εργασίας. ΑΠΑΝΤΗΣΗ: [ αρχαία ελληνική παράδοση, δημοτικό τραγούδι και νεώτερη λογοτεχνική παράδοση, βλ. Ερωτόκριτος, κείμενα Μακρυγιάννη, καθώς και τα σύγχρονά του ευρωπαϊκά ρεύματα υπερρεαλισμός, ντανταϊσμός ] 3. Ποιος είναι ο ρόλος των επαναλήψεων στο ποίημα; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Προσδίδουν δραματικότητα, προφορικό τόνο, θεατρικότητα καθώς και έμφαση. 4. Να ξεχωρίσετε κάποιο στίχο (ή στίχους), που σας συγκίνησε ιδιαίτερα και να μεταφέρετε τις σκέψεις ή τα συναισθήματα, που σας προκάλεσε. ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Κάθε μαθητής απαντά, φυσικά, κατά βούληση Τέλος, ο διδάσκων σημειώνει τις παρατηρήσεις του στο Φύλλο Αξιολόγησης Μαθήματος συμπληρώνοντας τις αντίστοιχες κλείδες, για να ελέγξει το βαθμό κάλυψης των Διδακτικών Στόχων. 14

15 ΕΠΙΣΥΝΑΨΕΙΣ Στο Φύλλο Εργασίας, όπως είπαμε θα περιλαμβάνονται και βοηθητικές σημειώσεις, που θα έχει προετοιμάσει ο διδάσκων. {παράλληλα κείμενα, βιογραφία του ποιητή, χρονολογικός κατάλογος έργων, χαρακτηριστικά της ποίησης του Σεφέρη, κείμενα για το Σεφέρη και αποσπάσματα λόγων του}. Τις επισυνάπτουμε εδώ. Παρουσιάζουμε πρώτα τα παράλληλα κείμενα, που θα δοθούν στους μαθητές και θα περιλαμβάνονται στο Φύλλο Εργασίας για να αξιοποιηθούν όπως δείξαμε παραπάνω: ΚΕΙΜΕΝΟ Α «Στο περιγιάλι το κρυφό κι άσπρο σαν περιστέρι διψάσαμε το μεσημέρι μα το νερό γλυφό». «Πάνω στην άμμο την ξανθή γράψαμε τ όνομά της. ωραία που φύσηξε ο μπάτης και σβήστηκε η γραφή». «Με τι καρδιά, με τι πνοή τι πόθος και τι πάθος πήραμε τη ζωή μας. λάθος! κι αλλάξαμε ζωή». (Γ. Σεφέρη, Άρνηση, Γ Γυμνασίου) ΚΕΙΜΕΝΟ Β «Τρεις βράχοι, λίγα καμένα πεύκα κι ένα ρημοκλήσι και πάρα πάνω το ίδιο τοπίο αντιγραμμένο ξαναρχίζει. τρεις βράχοι σε σχήμα πόλης σκουριασμένοι λίγα καμένα πεύκα, μαύρα και κίτρινα κι ένα τετράγωνο σπιτάκι θαμμένο στον ασβέστη» (Τρεις βράχοι, Α Γυμνασίου) 15

16 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ Οι ελιές με τις ρυτίδες των γονιών μας τα βράχια με τη γνώση των γονιών μας και το αίμα του αδερφού μας ζωντανό στο χώμα ήτανε μια γερή χαρά μια πλούσια τάξη για τις ψυχές που γνώριζαν την προσευχή τους. Μυθιστόρημα, ΙΖ : «Αστυάναξ», Ποιήματα. Ίκαρος, ΚΕΙΜΕΝΟ Δ Για μας ήταν άλλο πράγμα ο πόλεμος για την πίστη του Χριστού και για την ψυχή του ανθρώπου καθισμένη στα γόνατα της Υπερμάχου Στρατηγού, πού είχε στα μάτια ψηφιδωτό τον καημό της Ρωμιοσύνης, εκείνου του πελάγου τον καημό σαν ήβρε το ζύγιασμα της καλοσύνης. «Νεόφυτος ο Έγκλειστος μιλά», 5 8. Ημερολόγιο καταστρώματος, Γ, Ποιήματα. Ίκαρος, ΚΕΙΜΕΝΟ Ε «Αλληλεγγύη» Είναι εκεί δεν μπορώ νʹ αλλάξω με δυο μεγάλα μάτια πίσω απʹ το κύμα από το μέρος που φυσά ο αγέρας ακολουθώντας τις φτερούγες των πουλιών είναι εκεί με δυο μεγάλα μάτια μήπως άλλαξε κανείς ποτέ του. Τι γυρεύετε; τα μηνύματα σας έρχουνται αλλαγμένα ως το καράβι η αγάπη σας γίνεται μίσος η γαλήνη σας γίνεται ταραχή και δεν μπορώ να γυρίσω πίσω να ιδώ τα πρόσωπα σας στʹ ακρογιάλι. Είναι εκεί τα μεγάλα μάτια κι όταν μένω καρφωμένος στη γραμμή μου κι όταν πέφτουν στον ορίζοντα τʹ αστέρια 16

17 είναι εκεί δεμένα στον αιθέρα σα μια τύχη πιο δική μου απʹ τη δική μου. Τα λόγια σας συνήθεια της ακοής βουίζουν μέσα στα ξάρτια και περνάνε μήπως πιστεύω στην ύπαρξη σας μοιραίοι σύντροφοι, ανυπόστατοι ίσκιοι. Έχασε το χρώμα του πια αυτός ο κόσμος καθώς τα φύκια στʹ ακρογιάλι του άλλου χρόνου γκρίζα ξερά στο έλεος του ανέμου. Ένα μεγάλο πέλαγο δυο μάτια ευκίνητα και ακίνητα σαν τον αγέρα και τα πανιά μου όσο κρατήσουν, κι ο θεός μου. Από τη συλλογή Ημερολόγιο καταστρώματος Α ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΤ ΜΝΗΜΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΕΦΕΡΗ 100 χρόνια από τη γέννησή του (Σμύρνη 1900 Αθήνα 1971) Ανήκω σε μία χώρα μικρή, ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή. Γ. Σεφέρης Η έννοια της ελληνικότητας για τον Σεφέρη δεν είναι στατική, αλλά δυναμική, επειδή διαμορφώνεται απʹ όλα εκείνα τα γνήσια στοιχεία των έργων που έχουν γίνει στην ελληνική γλώσσα από κείνους που την έζησαν σαν γλώσσα ελληνική, δηλαδή από έννοιες και ορισμούς που διαρκώς μετεξελίσσονται. Από την άλλη πλευρά στηρίζεται στις αιώνιες ανθρώπινες αξίες που συνέλαβε η ελληνική σκέψη και αναζητά μέσα από την ποίησή του τον άνθρωπο. Η συγκινησιακή χρήση της γλώσσας δεν σημαίνει ότι η λογική απουσιάζει εντελώς. Στην ποιητική γλώσσα οι λέξεις διατηρούν το νόημά τους αλλά εξυπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς σε σχέση με τη γλώσσα της λογικής. 17

18 ʺΣτη γλώσσα της ποίησης το νόημα μιας λέξης δεν έχει την αντικειμενικότητα που παίρνει όταν αυτή χρησιμοποιείται διανοητικά. Δυναμώνει ή εξασθενεί ανάλογα με το νόημα των συμφραζομένων και με τον συνολικό τόνο του ποιήματοςʺ. Και ο Σεφέρης τονίζει σʹ αυτό το σημείο: ʺδεν θέλω να πω ότι δεν πρέπει να παρέχει η ποίηση ένα νόημα λογικό. Το μόνο που υποστηρίζω είναι πως η ύπαρξη του νοήματος αυτού είναι συχνά άσχετη με την ποιητική του αξία, πως είναι κακό σημάδι νʹ αρχίσουμε προσεγγίζοντας την ποίηση από το λογικό της νόημαʺ. Όσο αφορά δε στο σκοπό της ποίησης, πιστεύει ότι είναι η επικοινωνία του ανθρώπου με το αιώνιο. Ο άνθρωπος νιώθει μια αδήριτη ανάγκη να νικήσει το χρόνο, να ξεπεράσει τη φυσική φθορά που επιφέρει ο χρόνος και έτσι το πνεύμα του να εξακολουθήσει να υπάρχει μέσα στην ασφάλεια της αιωνιότητας. [ ] Όμως ο Σεφέρης πέρα από τη λογοτεχνική του προσφορά και τη συμβολή του στα Νεοελληνικά Γράμματα πέτυχε να δώσει, σύμφωνα με τον Δ. Μαρωνίτη, και κάτι άλλο: ʺσυνέθεσε φαινομενικές αντιθέσεις του νεοελληνικού βίου, πνευματικού και πολιτικού, εξέφρασε την υπαρξιακή αγωνία και τον προβληματισμό για τα δημόσια δρώμενα και με την ποιητική του γλώσσα δεν πλούτισε μόνο τη λογοτεχνία αλλά τροφοδότησε τον καθημερινό μας λόγο και τον έκανε πιο σοβαρόʺ. ΚΕΙΜΕΝΑ Ζ Κάποτε συλλογίζομαι πως τούτα εδώ που γράφω δεν είναι άλλο παρά εικόνες που κεντούν στο δέρμα τους φυλακισμένοι ή πελαγίσιοι. Ημερολόγιο Καταστρώματος, Β, Ποιήματα. Ίκαρος, Το τοπίο, στην ποίηση του Γ. Σεφέρη, γίνεται ο χώρος ματαίωσης της επιθυμίας, ο χώρος καταστροφής μιας αυθεντικής ανθρώπινης εμπειρίας. Υποβάλλει μελαγχολικά την αίσθηση της πλήξης, της φθοράς, της απουσίας Δ. Μαρωνίτης, Η ποιητική του Σεφέρη 18

19 Αυτές οι πέτρες που βουλιάζουν μέσα στα χρόνια ώς πού θα με παρασύρουν; Τη θάλασσα τη θάλασσα, ποιος θα μπορέσει να την εξαντλήσει; [...] δεμένη πάνω στο βράχο που έγινε με τον πόνο δικός μου, βλέπω τα δέντρα που ανασαίνουν τη μαύρη γαλήνη των πεθαμένων κι έπειτα τα χαμόγελα, που δεν προχωρούν, των αγαλμάτων. Μυθιστόρημα, Κ : [ Ανδρομέδα ], 4 5, Ποιήματα. Ίκαρος, ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ο Γιώργος Σεφέρης γεννήθηκε στις 29 Φεβρουαρίου (ή 13 Μαρτίου) του 1900 στη Σμύρνη της Μικράς Ασίας. Ο πατέρας του ήταν καθηγητής της Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έζησε τα παιδικά του χρόνια στη Σμύρνη. Το 1914 ο Σεφέρης αρχίζει να γράφει τους πρώτους στίχους του. Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς, με την αρχή του παγκόσμιου πολέμου η οικογένειά του έρχεται στην Αθήνα. Το 1918 ο Σεφέρης πηγαίνει στο Παρίσι για να σπουδάσει νομικά. Εκεί μέχρι το 1924, που θα πάρει το πτυχίο του, θα ζήσει το πνεύμα των νέων καιρών: Πικάσο, Απολλιναίρ, Μπρετόν, Πικάμπια, Ναγκίλεφ είναι οι ήρωες των καινούριων προσπαθειών στην Τέχνη. Αυτή την πνευματική ευφορία ο Σεφέρης τη ζει έντονα, γράφει και διαβάζει πολύ. Όμως θα τον πλήξει ανεπανόρθωτα στην ψυχή του η συμφορά του τόπου του: η Καταστροφή του ʹ22, η προσφυγιά, οι για πάντα «χαμένες πατρίδες». Το χτύπημα αυτό θα αφήσει για πάντα τα σημάδια στη βαρύθυμη ποίησή του. Το 1926 διορίζεται ακόλουθος στο υ πουργείο Εξωτερικών. Μπαίνοντας έτσι στο Διπλωματικό Σώμα θα σφραγιστεί και μʹ αυτό το στοιχείο η ποίησή του. Σε μέρη μακρινά από την Ελλάδα θα τη ζει σαν υλική απουσία αγαπημένου προσώπου και η νοσταλγία θα τον κατακλύζει. Το 1931 εκδίδει μια συλλογή ποιημάτων με τίτλο Στροφή, που θα είναι πράγματι μια στροφή για τη νεοελληνική ποίηση. Στα ποιήματα αυτά ο Σεφέρης δεν πιθηκίζει τα ξένα λογοτεχνικά ρεύματα, αλλά σκύβει στις ρίζες του, στην ελληνική ποιητική παράδοση, που κυρίως για το Σεφέρη είναι το δημοτικό τραγούδι, ο Ερωτόκριτος, ο Σολωμός, ο Παλαμάς, Ο Μακρυγιάννης, ο Καβάφης. Την παράδοση αυτή συνταιριάζει με την παγκόσμια ελεύθερη ποιητική έκφραση του καιρού του, για να τραγουδήσει και να κλάψει με απλά, καθημερινά και καθάρια λόγια, με νοήματα πυκνά, μεστά και αληθινά τα προαιώνια βάσανα και τις ελπίδες του τόπου του και γενικότερα του κάθε Ανθρώπου, που πονάει πάνω στη Γη. Στο χώρο της νεοελληνικής ποίησης άλλαξαν με τη στροφή τα πάντα. Ελύτης, Ρίτσος και Γκάτσος θα ακολουθήσουν. Μέχρι το 1934 θα μείνει ο Σεφέρης ως διευθυντής στο Γενικό Προξενείο Λονδίνου. Το 1932 κυκλοφορεί η Στέρνα. Εδώ τα ποιήματα του Σεφέρη εκφράζουν βαθιά αγωνία και πόνο. Το 1934 επιστρέφει στην Αθήνα και το 1935 αρχίζει τη συνεργασία του στα Νέα Γράμματα (λογοτεχνικό περιοδικό), όπου εκδίδει επίσημα τη Στέρνα. Το 1935 ο Σεφέρης εκδίδει το Μυθιστόρημα. Τον Αύγουστο 1936 γίνεται η δικτατορία του Μεταξά. Το 1937 ο Σεφέρης δημοσιεύει στα Νέα Γράμματα επιστολή σχετικά με τον καθορισμό της δημοτικής. Το 1940 δημοσιεύεται το Ημερολόγιο Καταστρώματος Αʹ στα Νέα Γράμματα λογοκριμένο όμως από τη Δικτατορία. Είναι γεμάτο από βαρυθυμία και αγωνία. Το Μάρτιο του 1940 εκδίδει το Τετράδιο Γυμνασμάτων, μια συλλογή με υψηλής ποιότητας ποιή 19

20 ματα. Στο μεταξύ ο πόλεμος φτάνει. Η ιταλική επίθεση. Μετά η Γερμανική. Το 1941 γίνεται ο γάμος του με τη Μαρία Ζάννου. Στις 22 Απριλίου το ζεύγος Σεφέρη ακολουθεί την Ελληνική κυβέρνηση στην Κρήτη, μετά στην Αφρική εκδίδει ο Σεφέρης στο Κάιρο τις Δοκιμές του, που είναι διάφορα φιλολογικά κείμενα μεγάλης αξίας. Τον ίδιο χρόνο εκδίδει στην Αλεξάνδρεια το Ημερολόγιο Καταστρώματος Βʹ, ποιήματα που παρουσιάζουν την ονειρική ανάμνηση της μακρινής Ελλάδας. Το 1945 με την απελευθέρωση γυρίζει στην Ελλάδα και γίνεται διευθυντής του Πολιτικού Γραφείου του Αντιβασιλέα, Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού ως το Γίνεται σύμβουλος στο Εθνικό Θέατρο. Το 1947 του απονέμεται το Έπαθλο Παλαμά. Τον ίδιο χρόνο δημοσιεύει την Κίχλη (ο τίτλος του ποιήματος προήλθε από ένα πλοίο που βυθίστηκε ανοιχτά του Πόρου στον Βʹ Παγκόσμιο Πόλεμο), που είναι γεμάτη απαισιοδοξία, γιατί η Ελλάδα, αν και ελεύθερη, δεν παύει να αιμορροεί. Είναι οι επεμβάσεις των ξένων και ο εμφύλιος πόλεμος. Ο ποιητής εδώ μίλησε για το σπαραγμό του τόπου από τα δεινά του πολέμου. Αυτό το ποίημα έδωσε το Νόμπελ στο Σεφέρη. Στην ομιλία του στη Στοκχόλμη, στις 10 Δεκεμβρίου, ο μεγάλος ποιητής είπε, ανάμεσα στα άλλα: «... Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα, και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται κάθε τι ζωντανό αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα. Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης, είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά, κανόνας της είναι η δικαιοσύνη....» Το 1948 ο Σεφέρης διορίζεται σύμβουλος στην πρεσβεία της Άγκυρας και μένει εκεί μέχρι το Το 1949 δημοσιεύεται στην Αθήνα, Η Έρημη Χώρα του Θ. Σ. Έλιοτ, που είναι μεταφρασμένη και προλογισμένη από το Σεφέρη. Το 1951 μετατίθεται ως σύμβουλος στην Πρεσβεία του Λονδίνου. Το 1952 διορίζεται πρεσβευτής στο Λίβανο. Από κει κάνει ταξίδια στην Κύπρο, για την οποία αργότερα γράφει τη σειρά ποιημάτων Ημερολόγιο Καταστρώματος Γʹ, που εκδίδει το Την ίδια χρονιά διορίζεται πρεσβευτής στο Λονδίνο, όπου μένει μέχρι το Το 1960 το πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ του δίνει τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα της Φιλολογίας. Το 1962 επιστρέφει οριστικά στην Ελλάδα και αποσύρεται από το Υπουργείο Εξωτερικών. Στις 10 Δεκεμβρίου 1963 του απονέμεται (πρώτη φορά σε Έλληνα) το βραβείο Νόμπελ. Ήδη από το 1956 το ʺFigaro Litteraireʺ έγραψε ότι ο Γιώργος Σεφέρης έχει πολλές πιθανότητες να κερδίσει το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Το 1964 γίνεται ο Σεφέρης επίτιμος διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Το 1966 εκδίδει Τα τρία κρυφά ποιήματα, ένα έργο αινιγματικό, αλλά βαθύ στα νοήματα και άψογο στη μορφή. Στη δικτατορία ( ) ο Σεφέρης εκδήλωσε φανερά την ανησυχία του για την κατάσταση στην Ελλάδα με δηλώσεις και με γραφτά του. Το 1971 ο Σεφέρης πεθαίνει. Δεκάδες χιλιάδες κόσμου παρακολούθησε την κηδεία του. Η προσφορά του Γιώργου Σεφέρη στα ελληνικά Γράμματα είναι ιδιαίτερα σημαντική. Άνοιξε ένα νέο δρόμο στην ελληνική ποίηση. Είναι ένας από τους καλύτερους «μάστορες» της ποιητικής τέχνης. Το ύφος του σεμνό και ρεαλιστικό. Η έκφρασή του λιτή και αστόλιστη εκφράζει απλά τη νεοελληνική πραγματικότητα με τις ατυχίες της και το δράμα της. Πολλά ποιήματά του έγιναν τραγούδια από Έλληνες μουσικοσυνθέτες (Μ. Θεοδωράκης, Γ. Μαρκόπουλος κ.ά.). 20

21 Επιλεγμένα έργα Στροφή*, 1931, Στέρνα, 1932 Μυθιστόρημα, 1935 Τετράδιο Γυμνασμάτων, 1940 Ημερολόγιο καταστρώματος Α, 1940 Ημερολόγιο καταστρώματος Β, 1944 Κίχλη, 1947 Ημερολόγιο καταστρώματος Γ, 1955 Τρία κρυφά ποιήματα, 1966 *[Σημειώνουμε εδώ ότι ο τίτλος τελικά, δεν είναι τυχαίος, καθώς το έργο αποτελεί πραγματική στροφή στα ελληνικά γράμματα ] Εξέδωσε ακόμα μεταφρασμένα και προλογισμένα τα έργα του Τ.Σ Έλιοτ.. Σε έναν τόμο με τίτλο Μεταγραφές μετέφρασε και εξέδωσε ποιήματα πολλών γνωστών ξένων ποιητών. Επίσης με το γενικό τίτλο Δοκιμές (σε 2 τόμους) περιέλαβε το σύνολο του κριτικού του έργου. Μεταφράσεις 1936 Τ.Σ.ʹΕλιοτ 1940 ʺΗ έρημη χώραʺ του Τ.Σ. Ελιοτ 1965 ʺΑντιγραφέςʺ (Yeats, Gide, Valery, κ,ά) 1965 ʺΑσμα Ασμάτωνʺ 1966ʺΗ Αποκάλυψη του Ιωάννη Μετά το θάνατό του εκδόθηκαν τα εξής έργα: 1973 ʺΟι ώρες της κυρίας Ερσηςʺ (δοκίμιο για το ομώνυνυμο έργο του Ν.Γ.Πεντζίκη με το ψευδώνυμο Ιγνάτης Τρελός) 1973 ʺΕξι νύχτες στην Ακρόποληʺ (μυθιστόρημα) 1975 ʺΑλληλογραφίαʺ (Γ.Θεοτοκάς Γ.Σεφέρης ) και τα ημερολόγια : 1972 ʺΧειρόγραφο Σεπτ. ʹ41ʺ 1973 ʺΜέρες του ʺ 1975 ʺΜέρες Αʹʺ ( ως ) 1975 ʺΜέρες Βʹʺ ( ως ) 1977 ʺΜέρες Γʹʺ ( ως )

22 Συνοψίζουμε εδώ κάποια από τα βασικά γνωρίσματα της ποίησης του Σεφέρη τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς τη μορφή της: Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Ο Είναι ποίηση ελληνοκεντρική, επηρεασμένη έντονα από την αρχαία ελληνική και τη νεώτερη παράδοση (δημοτικό τραγούδι, Ε ρωτόκριτος κ.ά ), αλλά και από τα νεώτερα ευρωπαϊκά ποιητικά ρεύματα (υπερρεαλισμός, ντανταϊσμός) Διακατέχεται απ την αγωνία για το μέλλον της φυλής Απηχεί μια βαθιά, βιωματική και καθόλου «μουσειακή» σχέση με την παράδοση {με την αρχαία ελληνική ποίηση βλ. συχνές αναφορές στον Όμηρο, στον Αισχύλο, στο Σοφοκλή κ.λ.π. με τα μνημεία της τέχνης και με τη νεώτερη δημώδη λογοτεχνική παραγωγή } Είναι ποίηση ανανεωτική ξεφεύγει συνειδητά από τις παλαιές φόρμες Έχει έντονα συμβολικό χαρακτήρα, χωρίς αυτό να καθιστά το Σεφέρη εκπρόσωπο του Συμβολισμού Χαρακτηρίζεται απ τη χρήση «καθολικών συμβόλων» Έχει πολλά υπερρεαλιστικά στοιχεία, παρόλα αυτά όμως, δεν κατατάσσουμε το Σεφέρη στους υπερρεαλιστές ποιητές Είναι καθαρά προσωπική ποίηση με ιδιάζοντα χαρακτήρα, που δεν ανήκει σε κανένα λογοτεχνικό ρεύμα. Ανήκει στη λογοτεχνική γενιά της δεκαετίας του 1930 Στοχεύει στην ηθική αυτονομία και «ανάταση» του ανθρώπου Πραγματεύεται διαχρονικά και πανανθρώπινα ζητήματα, όπως η ελευθερία, η ανθρώπινη ευθύνη, η δίψα για εξουσία, ο πόλε 22

23 μος, η σχέση με την πατρίδα, η αγάπη, ο θάνατος, ο «νόστος», η φθορά του χρόνου, η ξενιτιά και οι χαμένες πατρίδες. Παρουσιάζει σταθερά επαναλαμβανόμενα «μοτίβα», όπως το γυμνό, ελληνικό θαλασσινό τοπίο, οι αρχαίες κολόνες, οι πέτρες, τα αγάλματα, ο ξενιτεμένος φίλος. Έχει μια βιωματική σχέση με τα στοιχεία της φύσης, ιδιαίτερα δε με τη θάλασσα και με το φεγγάρι. Στην ποίηση του Σεφέρη βλέπουμε τη βιωματική λειτουργία του ελληνικού τοπίου. Διαθέτει την ικανότητα να ανάγει τις μικρές στιγμές του καθημερινού βίου σε ποίηση Είναι ποίηση υπαινικτική, που επιδέχεται πολλαπλές ερμηνείες και αφήνει στον αναγνώστη τα περιθώρια να αντλήσει τα δικά του νοήματα και να βρει σʹ αυτήν στοιχεία απʹ τον εαυτό του. Χαρακτηρίζεται συχνά από μια ήπια, στοχαστική μελαγχολία και από κάποιους έχει χαρακτηριστεί ως απαισιόδοξη Μ Ο Ρ Φ Η Είναι ποίηση άμεση και αποτελεσματική, χωρίς «ψιμύθια». Ο ίδιος ο ποιητής τονίζει πολλές φορές ότι «αυτό που επιδιώκει είναι να μιλήσει απλά». Προτιμά τον ελεύθερο στίχο κάτι που αποτελεί καινοτομία για την εποχή που δημοσίευσε τα πρώτα του ποιήματα Γλώσσα του είναι η δημοτική Χαρακτηρίζεται από την αυστηρή λιτότητα του ύφους, την ε πιγραμματικότητα, την αριστοτεχνική συμπύκνωση του λόγου. Ο ί διος ο Σεφέρης μάλιστα έχει εκμυστηρευτεί το πόσο κοπιαστική και επώδυνη διαδικασία ήταν γι αυτόν η επιλογή της κατάλληλης λέξης και η επίτευξη της απλότητας και συνάμα της ευστοχίας του λόγου. 23

24 Μιλά περισσότερο υποδηλωτικά, συμβολικά, με ιδεοπλαστικές εικόνες και με συνειρμική πορεία τη σκέψης Δίνει έμφαση στην ηχητική ποιότητα του λόγου και στο ρυθμό του ποιητικού κειμένου Έχει ύφος πεζολογικό, χαμηλόφωνο, οικείο, με έντονη προφορικότητα Συχνά χαρακτηρίζεται από δραματικότητα και θεατρικότητα Διακρίνεται από ιδιαίτερη «εικονοποιητική» δύναμη ( μια ευκολία δηλαδή να δημιουργεί με λιτά μέσα «ανάγλυφες» εικόνες) Χαρακτηρίζεται από τη συγκινησιακή, συχνά δε υπερβατική χρήση της γλώσσας και από πολυσημία ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Γαβριέλλα Κοντογιαννίδου, Φιλόλογος 24

25 Επιμέλεια απαντήσεων: Κοντογιαννίδου Γαβριέλα ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΕΡΩΤΗΜΑ 2 ο Βασισμένοι στις αρχές της κειμενοκεντρικής προσέγγισης του γλωσσικού μαθήματος και με αφετηρία το παραπάνω κείμενο να δείξετε στους μαθητές της Γ τάξης Γυμνασίου βασικά στοιχεία της μορφής και της συντακτικής λειτουργίας των ειδικών προτάσεων. 25

26 ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑ: Νεοελληνική Γλώσσα ΕΝΟΤΗΤΑ : Ειδικές Προτάσεις ΤΑΞΗ: Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ.Τμήμα Γ1 Αριθμός Μαθητών : 24 Ημερομηνία Προβλεπόμενος χρόνος διδασκαλίας: 1 διδακτική ώρα (45 ) Διδάσκων: (κενό).. ΜΕΘΟΔΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Κειμενοκεντρική Ερμηνευτική ΜΟΡΦΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Συνεργατική και Εταιρική (Ανά ζεύγη) ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ : Αναλυτική Συνθετική Επαγωγική Παρουσιάζουμε και τις τρεις φάσεις της διδασκαλίας μας: ΣΚΟΠΟΘΕΣΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Ι. ΣΚΟΠΟΙ της διδασκαλίας και επί μέρους ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Για να προχωρήσει ο διδάσκων στη διατύπωση διδακτικών στόχων πρέπει να έχει υπόψη του τους Γενικούς Σκοπούς διδασκαλίας του μαθήματος στο Γυμνάσιο. 26

27 Σύμφωνα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών, Σκοποί της Γλωσσικής Διδασκαλίας της είναι οι μαθητές : 1. Να κατακτήσουν το βασικό όργανο επικοινωνίας της γλωσσικής τους κοινότητας, ώστε να αναπτυχθούν διανοητικά, συναισθηματικά και κοινωνικά, αποκτώντας τις απαραίτητες για την ηλικία τους γνώσεις της λειτουργίας του γλωσσικού συστήματος και χρησιμοποιώντας με επάρκεια και συνείδηση το λόγο (προφορικό και γραπτό) στις διάφορες επικοινωνιακές περιστάσεις. 2. Να συνειδητοποιήσουν τη σημασία του λόγου για τη συμμετοχή στην κοινωνική ζωή, ώστε να μετέχουν στα κοινά είτε ως πομποί είτε ως δέκτες του λόγου. 3. Να εκτιμήσουν τη σημασία της γλώσσας ως βασικού φορέα της έκφρασης του πολιτισμού κάθε λαού. Να διαμορφώσουν τη γλωσσική και πολιτιστική τους ταυτότητα και να μάθουν να σέβονται τη γλώσσα κάθε λαού, προετοιμαζόμενοι να ζήσουν ως πολίτες σε μια πολυπολιτισμική Ευρώπη. 4. Να συνειδητοποιήσουν τις δυνατότητες και την απεραντοσύνη της γλώσσας και το ρόλο της στις επιλογές του καθενός μας. 5. Να επισημάνουν τις δομές και τις ιδιαιτερότητες της εθνικής τους γλώσσας συνειδητοποιώντας την πολιτισμική τους παράδοση. ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Από τους γενικότερους σκοπούς της διδασκαλίας του μαθήματος, που αναφέρθηκαν παραπάνω, αντλούμε τους επί μέρους, ειδικούς στόχους της διδασκαλίας του δοθέντος κειμένου. Οι διδακτικοί μας στόχοι διακρίνονται σε: γνωστικούς κοινωνικούς Επιδιώκεται οι μαθητές να: 1. Να συνειδητοποιήσουν τους κινδύνους που αντιμετωπίζει η ελληνική γλώσσα, αλλά και ο πολιτισμός μας από την αθρόα εισροή ξένων λέξεων 2. Να ασκηθούν στην παραγωγή γραπτού λόγου και να είναι εις θέσιν να συνθέτουν τα δικά τους σχόλια, προφορικά ή γραπτά. 3. Να κατανοήσουν τη μορφή και συντακτική λειτουργία των ειδικών προτάσεων εντάσσοντάς της στις ονοματικές προτάσεις, 4. Να καλλιεργήσουν την κοινωνική δεξιότητα του διαλόγου 5. Να ασκηθούν στη συλλογική εργασία 27

28 6. Να διευρύνουν το γλωσσικό τους κώδικα και να πλουτίσουν το λεξιλόγιό τους με την κατανόηση νέων λέξεων 7. Να ασκηθούν στη διαδικασία πύκνωσης του λόγου (περίληψη κειμένου) 8. Να εξοικειωθούν με τη χρήση λεξικών ΙΙ. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ Να έχουν κατανοήσει οι μαθητές τη διάκριση των προτάσεων σε κύριες (ανεξάρτητες) και δευτερεύουσες καθώς και σε ονοματικές και επιρρηματικές. Να είναι εξοικειωμένοι με τη διαδικασία άντλησης πλαγιότιτλων και πύκνωσης του λόγου. ΙΙΙ. ΜΕΣΑ ΥΛΙΚΑ ΠΗΓΕΣ Φωτοτυπία με το κείμενο Φύλλο Εργασίας (Ατομικό και κοινό για όλη την τάξη), όπου θα καταγράφονται οι δραστηριότητες του σημερινού μαθήματος και θα περιλαμβάνεται το παράλληλο κείμενο Ερμηνευτικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας Αγγλοελληνικό Λεξικό Διάγραμμα με τα είδη των Προτάσεων της Νέας Ελληνικής σε φωτοτυπία Τετράδιο εργασιών Ο πίνακας της τάξης ΙV. ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΑΦΟΡΜΗΣΗ: α. Προσέλκυση της προσοχής β. Παρουσίαση του θέματος της νέας διδακτικής ενότητας γ. Δημιουργία δεκτικού κλίματος στην τάξη Ο διδάσκων γράφει στον πίνακα το ερώτημα που θα απασχολήσει την τάξη, όπως διατυπώνεται στην αρχή του κειμένου, που θα μελετήσουμε: «Βρίσκεται η ελληνική γλώσσα σήμερα πράγματι σε κρίση;» Αυτό θα αποτελέσει και την αφόρμηση της διδασκαλίας, καθώς αναμένουμε το ερώτημα αυτό να κεντρίσει την προσοχή των παιδιών. 28

29 Ο διδάσκων υπογραμμίζει τη λέξη «σήμερα» στον πίνακα και ρωτά τα παιδιά αν είχαμε παρόμοια φαινόμενα στο παρελθόν ή αν οι κίνδυνοι που διατρέχει η γλώσσα είναι φαινόμενο της εποχής μας. Γίνεται μια σύντομη συζήτηση στην τάξη. Πιθανόν τα παιδιά να αναφέρουν σ αυτό το σημείο ότι η γλώσσα μας έχει περάσει και στο παρελθόν περιπέτειες με το γλωσσικό ζήτημα και την επιβολή της καθαρεύουσας. Ο διδάσκων θα υπενθυμίσει ότι η γλώσσα είναι ένας ζωντανός οργανισμός που βρίσκεται σε διαρκή αλληλεπίδραση με την κοινωνία και που αλλάζει ανάλογα με τις ανάγκες κάθε εποχής. Μετά τη σύντομη αυτή συζήτηση περνάμε στην κύρια φάση της διδασκαλίας. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΝΕΑΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Μοιράζουμε το Φύλλο εργασίας στους μαθητές και τη φωτοτυπία με το κείμενο που θα μελετήσουμε. Ο διδάσκων διαβάζει το κείμενο και μετά αφήνει λίγο χρόνο στους μαθητές για ατομική σιωπηρή ανάγνωση. Χωρίζουμε την τάξη σε ζεύγη ( εταιρική συνεργατική διδασκαλία) σύμφωνα με τη διάταξη των θρανίων. Αν θέλουμε, μπορούμε να αλλάξουμε προσωρινά θέση σε κάποιους μαθητές χάριν της ανομοιογένειας, που επιδιώκουμε στην ομαδοσυνεργατική εργασία. [για να δημιουργήσουμε ζεύγη ανομοιογενή ως προς το φύλο, την καταγωγή και την επίδοση]. Οι μαθητές θα συνεργαστούν, λοιπόν, κατά ζεύγη, για τη νοηματική και συντακτική επεξεργασία του κειμένου. Ενημερώνουμε τους μαθητές ότι για να κατανοήσουμε καλύτερα το κείμενο θα το χωρίσουμε σε νοηματικές ενότητες. Πριν από αυτό όμως θα το εξομαλύνουμε λεξιλογικά. Οι μαθητές εντοπίζουν τις άγνωστές τους λέξεις. Προσπαθούμε μέσω της ετυμολογίας κάθε λέξης να τους βοηθήσουμε να βρουν μόνοι τους τη σημασία της. Π.χ. Αν ρωτήσει κάποιος μαθητής για τη λέξη «αναφομοίωτος», θα του ζητήσουμε να την αναλύσει στα συνθετικά της. Από την πρόθεση από (με δάσυνση λόγω της δασείας που έπαιρνε η επόμενη λέξη, το π γίνεται φ) και το επίθετο όμοιος συν την παραγωγική κατάληξη ώνω προκύπτει το ρήμα αφομοιώνω και μαζί με το α (στερητικό μόριο), που μπαίνει στην αρχή, έχουμε το επίθετο «αναφομοίωτος» = αυτός που δεν έχει αφομοιωθεί Κατά τη λεξιλογική εξομάλυνση ρωτούμε επίσης τους υπόλοιπους μαθητές αν γνωρίζουν τη λέξη, που εντόπισε ως άγνωστη ο συμμαθητής τους. Αν και με αυτόν τον τρόπο δεν εντοπίσουν οι μαθητές το νόημά της, τους παραπέμπουμε στο Ερμηνευτικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας για να την αναζητήσουν εκεί και γράφουμε την άγνωστη λέξη και τη σημασία της στον πίνακα. Στη συνέχεια παραπέμπουμε τους μαθητές στο Φύλλο Εργασίας και τους ζητούμε να κάνουν τη λεξιλογική άσκηση για την εμπέδωση των «δύσκολων» λέξεων του κειμένου: Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις στον τύπο που βρίσκεται, ή να αποδώσετε με μια σύντομη φράση το νόημά της: 29