5. Γενικά συμπεράσματα σχόλια ανοικτά ερωτήματα

Transcript

1 5. Γενικά συμπεράσματα σχόλια ανοικτά ερωτήματα Το θέμα της προτασικής δομής και της σειράς των όρων στη γερμανική γλώσσα αποτελεί ένα ιδιαίτερα ευρύ και πολυδιάστατο αντικείμενο έρευνας, στο οποίο εμπλέκονται διάφορα γλωσσικά επίπεδα, και έχει μελετηθεί από διάφορες οπτικές και θεωρητικά-μεθοδολογικά πρότυπα. Στην παρούσα έρευνα προσπαθήσαμε να καλύψουμε ένα σημαντικό μέρος του θέματος: Αφενός αξιοποιήσαμε τις περιγραφικές γραμματικές της γλώσσας, ενώ αφιερώσαμε το κυριότερο τμήμα της μελέτης σε αναλύσεις που στηρίζονται στο θεωρητικό Πρότυπο της Γενετικής Γραμματικής. Αφετέρου προσεγγίσαμε το ζήτημα πρωτίστως από συντακτική άποψη, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψιν επικοινωνιακούς-πραγματολογικούς παράγοντες. Περιορίζοντας το θέμα, επικεντρωθήκαμε στη διερεύνηση των κύριων δηλωτικών προτάσεων και των βασικών όρων (Υ, Ρ, ΑΑ, ΕΑ), χρησιμοποιώντας επιλεκτικά κατά φαινόμενο και κατά περίπτωση αντιπροσωπευτική βιβλιογραφία για τα επιμέρους ζητήματα. Στο κεφάλαιο αυτό θα συνοψίσουμε αρχικά τα γενικότερα συμπεράσματα, ενώ στη συνέχεια θα διατυπώσουμε ορισμένες σκέψεις σχετικά με ερωτήματα που μένουν ανοικτά και χρήζουν περαιτέρω μελέτης. Από την εξέταση του θέματος στο πλαίσιο των περιγραφικών γραμματικών διαπιστώσαμε ότι οι περιγραφές των εν λόγω γραμματικών παρουσιάζουν τόσο πλεονεκτήματα όσο και μειονεκτήματα ως προς την περιγραφική επάρκεια. Όπως προέκυψε από το κεφάλαιο 2, και ειδικότερα από τα συμπεράσματα και την αποτίμησή τους, στα πλεονεκτήματα συγκαταλέγονται τα εξής: α) Παρατίθεται και εξετάζεται πλήθος παραδειγμάτων και περιπτώσεων αναφορικά με τη σειρά των όρων. β) Διατυπώνονται παράγοντες-κριτήρια (συντακτικά, μορφολογικά, σημασιολογικά και πραγματολογικά) που καθορίζουν την προτασική δομή και επηρεάζουν τη σειρά των όρων. γ) Αναπτύσσεται σύμφωνα με συντακτικά κριτήρια το τοπολογικό μοντέλο της προτασικής δομής (ρηματικό πλαίσιο και τοπολογικά πεδία), βάσει του οποίου περιγράφονται οι προτάσεις. δ) Γίνεται διάκριση ανάμεσα σε ουδέτερες και χαρακτηρισμένες δομές, οι οποίες συσχετίζονται με την πληροφοριακή δομή της πρότασης (θέμα-σχόλιο-εστία). ε) Επιχειρείται η ερμηνεία των ποικίλων διατάξεων (δομές θεματοποίησης, εστίασης και εκτόπισης) με βάση το τοπολογικό μοντέλο και σύμφωνα με επικοινωνιακούς παράγοντες. 1

2 Ωστόσο, διαπιστώσαμε σημαντικά μειονεκτήματα, τα οποία συνίστανται στα εξής: α) Τα κριτήρια που καθορίζουν την προτασική δομή και τη σειρά των όρων συχνά συγχέονται. β) Το τοπολογικό μοντέλο αμφισβητείται σε πολλά σημεία, διότι δεν ανταποκρίνεται σε όλους τους τύπους και τα είδη προτάσεων. γ) Η γραμμική αναπαράσταση σε αντίθεση με την ιεραρχική στην οποία στηρίζεται η περιγραφή της πρότασης δεν αναδεικνύει τις διάφορες σχέσεις που υφίστανται μεταξύ των στοιχείων της πρότασης. δ) Δεν καθορίζονται συγκεκριμένες συντακτικές θέσεις για τα στοιχεία της πρότασης, βάσει των οποίων ερμηνεύεται η λειτουργία τους. ε) Δεν απαντάται σαφώς το ερώτημα σχετικά με την ύπαρξη βασικής δομής-σειράς και κατ επέκταση δεν προτείνεται κοινή/ενιαία δομή για όλα τα είδη προτάσεων αντίθετα η βασική σειρά συσχετίζεται με την ουδέτερη διάταξη. στ) Οι ποικίλες διατάξεις ερμηνεύονται μονομερώς (βάσει επικοινωνιακών παραγόντων), χωρίς την αναγωγή τους σε μια βασική δομή (παραγόμενες δομές). Τα ανωτέρω σημεία κρίνονται ως μειονεκτήματα, καθώς νεότερες γλωσσολογικές προσεγγίσεις, που στηρίζονται σε διαγλωσσικές μελέτες, αναζητούν κοινά-καθολικά δομικά σχήματα για την ερμηνεία της προτασικής δομής. Για τον λόγο αυτό αναζητήσαμε μεγαλύτερη περιγραφική επάρκεια ως προς τα ανωτέρω ζητήματα στη Γενετική Γραμματική. Το θεωρητικό Πρότυπο της Γενετικής Γραμματικής, βασιζόμενο σε αναλύσεις διαφόρων γλωσσών, διατυπώνει Αρχές με διαγλωσσική-καθολική ισχύ, οι οποίες διαμορφώνουν μια γλωσσική Θεωρία που καλύπτει δύο βασικά επίπεδα: το καθαρά θεωρητικό, την ανίχνευση της Καθολικής Γραμματικής, και το εμπειρικό, την περιγραφή και ερμηνεία των διαγλωσσικών δεδομένων. Με αφετηρία το θεωρητικό Πρότυπο της Γενετικής Γραμματικής, εξετάσαμε τα ειδικότερα θέματα στα πλαίσια των δύο βασικών φάσεων της Θεωρίας: Πρότυπο ΚΑΔ / Θεωρία Αρχών και Παραμέτρων (κεφάλαιο 3) και Μινιμαλιστικό Πρόγραμμα (κεφάλαιο 4). Στηριζόμενοι σε επιμέρους αναλύσεις σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, προσπαθήσαμε να δώσουμε απάντηση στα επιμέρους ζητήματα που μας απασχόλησαν. Όπως προέκυψε από τις προηγηθείσες αναλύσεις και ανεξάρτητα από τις διαφοροποιήσεις στις δύο φάσεις της Θεωρίας, διαπιστώσαμε τα εξής: α) Το θέμα της προτασικής δομής και της σειράς των όρων αντιμετωπίζεται ως συντακτικό φαινόμενο, με αποτέλεσμα τον καθορισμό τόσο της βασικής σειράς όσο και μιας κοινής-ενιαίας προτασικής δομής, βάσει της οποίας παράγονται όλοι οι τύποι και τα είδη προτάσεων καθώς και οι ποικίλες διατάξεις που εμφανίζονται στη 2

3 γλώσσα. Στην περίπτωση της Γερμανικής βασική είναι η σειρά Υ-Α-Ρ, η οποία ερμηνεύεται ως παραμετροποίηση της ρηματικής κεφαλής (παραγωγή της κεφαλής στη δεξιά περιφέρεια της φράσης). Η ενιαία δομή αποτυπώνεται στη ΦΣΔ, η οποία αποτελεί ιεραρχική δομή με αυστηρά καθορισμένες συντακτικές θέσεις για κάθε στοιχείο της πρότασης με βάση τη διαρθρωμένη ΦΣΔ μπορούν να παραχθούν οι ποικίλες διατάξεις. β) Το υποχρεωτικό για τις κύριες προτάσεις φαινόμενο Ρ2 αποδίδει παραγόμενες δομές (ουδέτερες και χαρακτηρισμένες), οι οποίες ερμηνεύονται ως αποτέλεσμα μετακινήσεων κεφαλής και φράσης, του παρεμφατικού ρήματος στον ΣΔ και μιας φράσης στη θέση χαρακτηριστή της ΦΣΔ (θέσεις διαφορετικές σε κάθε φάση της Θεωρίας). γ) Η παραγωγή των ποικίλων διατάξεων στην οποία εμπλέκεται και το πολύπλοκο φαινόμενο της Μετατόπισης αναλύεται μέσω της μετακίνησης των συστατικών είτε σε διαθέσιμες θέσεις στον φραστικό δείκτη είτε σε θέσεις προσάρτησης σε υπάρχουσες φράσεις. Ο σχηματισμός ουδέτερων και χαρακτηρισμένων δομών καθώς και ο χαρακτηρισμός τους (θεματοποίηση, εστίαση, εκτόπιση) εξαρτάται μεταξύ άλλων από το είδος της μετακίνησης, τη θέση στην οποία καταλήγει το στοιχείο και την αιτία που προκαλεί τη μετακίνηση, η οποία σχετίζεται με πραγματολογικούς παράγοντες. Αναφορικά με ειδικότερα ζητήματα στις δύο κύριες φάσεις της Θεωρίας, μπορούμε να προβούμε στις εξής επισημάνσεις, οι οποίες αναδεικνύουν τον μεγαλύτερο βαθμό περιγραφικής επάρκειας της πρόσφατης φάσης της Θεωρίας, όπως προέκυψε από την πραγμάτευσή τους στα οικεία κεφάλαια: α) Στο Πρότυπο ΚΑΔ η δομή της ΦΣΔ, η οποία περιλαμβάνει τη ΦΚ και τη ΡΦ, φέρει μεν το πλεονέκτημα της ενιαίας δομής για την παραγωγή των τριών τύπων πρότασης, εντούτοις μειονεκτεί ως προς τη σαφή διάκριση μεταξύ των δομών Ρ2 (κύρια πρόταση) και Ρ-τέλος (δευτερεύουσα πρόταση), καθώς ο υποτακτικός σύνδεσμος (παραγωγή στον ΣΔ) και το παρεμφατικό ρήμα (μετακίνηση στον ΣΔ από την Κλίση) καταλαμβάνουν την ίδια θέση. Στο Μινιμαλιστικό Πρόγραμμα η διευρυμένη μορφή του συστήματος του ΣΔ προσφέρει τη δυνατότητα διάκρισης των δύο τύπων, εφόσον ο σύνδεσμος παράγεται στην κεφαλή της Φράσης Τύπου Πρότασης, ενώ το παρεμφατικό ρήμα μετακινείται στην κεφαλή της Φράσης Παρεμφατικότητας. 3

4 β) Η εξασφάλιση του φαινομένου Ρ2 (Verb Second) στο Πρότυπο ΚΑΔ προϋποθέτει, εκτός από τη μετακίνηση του παρεμφατικού ρήματος στον ΣΔ, την περαιτέρω μετακίνηση μιας οποιασδήποτε φράσης στον χαρακτηριστή της ΦΣΔ, χωρίς προφανείς λόγους. Αντίθετα, στο Μινιμαλιστικό Πρόγραμμα η εμφανής μετακίνηση φράσης στη θέση του χαρακτηριστή της Φράσης Παρεμφατικότητας προκαλείται από το χαρακτηριστικό της Αρχής της Διευρυμένης Προβολής (ΕΡΡ) στην κεφαλή Παρεμφατικότητας. γ) Η παραγωγή του υποκειμένου στη θέση χαρακτηριστή της ΦΚ, στο Πρότυπο ΚΑΔ, καθιστά αντιοικονομική την παραγωγή των δομών στις οποίες το υποκείμενο εμφανίζεται χαμηλά στην πρόταση, καθώς προϋποθέτει τη μετακίνηση των συστατικών ως προσαρτήσεων στη ΦΚ. Αντίθετα, στο Μινιμαλιστικό Πρόγραμμα η διευρυμένη μορφή της ρφ/ρφ, με την εισήγηση για την παραγωγή του υποκειμένου στη θέση χαρακτηριστή της ρφ, δίνει τη δυνατότητα της παραγωγής προτάσεων στις οποίες το υποκείμενο παραμένει στη βασική θέση, περιορίζοντας κατ αυτόν τον τρόπο τις μετακινήσεις (μετατόπιση) συστατικών. δ) Η διεύρυνση της ΡΦ σε ρφ μέσω της κεφαλής ρ αποβαίνει γενικότερα επαρκέστερη σε σύγκριση με εκείνη που επικρατεί στο Πρότυπο ΚΑΔ: Αφενός διότι προτείνεται ενιαία απόδοση θ-ρόλου σε όλα τα ορίσματα εντός της ρφ/ρφ (θεματικό πεδίο) και συνεπώς αίρεται το θεωρητικό πρόβλημα της απόδοσης θ-ρόλου στο εξωτερικό όρισμα. Αφετέρου διότι προτείνεται η παραγωγή όλων των ορισμάτων (Υ, ΕΑ και ΑΑ) στη ρφ/ρφ σε συγκεκριμένες συντακτικές θέσεις, οι οποίες συσχετιζόμενες με τον αντίστοιχο θ-ρόλο ερμηνεύουν επαρκέστερα τη συντακτική λειτουργία κάθε ορίσματος και κατ επέκταση την απόδοση της αντίστοιχης πτώσης εντός της ρφ/ρφ. ε) Στο Πρότυπο ΚΑΔ παρατηρήσαμε πιο περιορισμένη ενασχόληση σχετικά με τη διάκριση σε ουδέτερες και χαρακτηρισμένες δομές, θεωρώντας, μάλιστα, υπεργενίκευση τον χαρακτηρισμό της μετακίνησης μιας φράσης στη θέση χαρακτηριστή της ΦΣΔ ως Θεματοποίησης. Η διεύρυνση του συστήματος του ΣΔ, στο Μινιμαλιστικό Πρόγραμμα, με την εισαγωγή περισσοτέρων λειτουργικών προβολών δίνει τη δυνατότητα διαφοροποίησης των δομών αυτών. Ωστόσο, όπως θα σχολιάσουμε παρακάτω, δεν υποστηρίξαμε την πλήρη αξιοποίηση όλων των Φράσεων του συγκεκριμένου πεδίου. Ιδιαίτερα επαρκής κρίθηκε η ανάλυση για τις δομές εκτόπισης, σύμφωνα με την οποία αξιοποιείται η Φράση Θέματος του πεδίου του ΣΔ που αφορά στις «γνήσιες» θεματοποιήσεις. Συγκεκριμένα, η αδυναμία 4

5 διαφοροποίησης της Αριστερής Εκτόπισης από τη δομή στην οποία το θέμα εμφανίζεται ασύνδετο (Hanging Topic) στο Πρότυπο ΚΑΔ και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για παραγωγή σε θέση προσάρτησης στη ΦΣΔ υπερκεράζεται στο Μινιμαλιστικό Πρόγραμμα. Σύμφωνα με τη νέα ανάλυση προτείνεται διαφορετικός τρόπος παραγωγής των δομών: παραγωγή του εκτοπισμένου συστατικού στην αρχική θέση με επόμενη μετακίνηση στη θέση χαρακτηριστή της Φράσης Θέματος στην περίπτωση της Αριστερής Εκτόπισης και απευθείας παραγωγή στη θέση χαρακτηριστή της Φράσης Θέματος στην περίπτωση του ασύνδετου θέματος. στ) Το φαινόμενο της Μετατόπισης (Scrambling) αναλύθηκε στο Πρότυπο ΚΑΔ ως μετακίνηση συστατικών σε θέση προσάρτησης στη ΡΦ ή στη ΦΚ ανάλογα με την εκάστοτε διάταξη, με κύρια έμφαση στο ερώτημα σχετικά με το είδος της μετακίνησης (Α- ή Α -μετακίνηση). Στο Μινιμαλιστικό Πρόγραμμα, στην πρώιμη φάση του, η παραγωγή των ποικίλων διατάξεων αποδείχθηκε θεωρητικά ανεπαρκής και συγχρόνως αντιοικονομική, εξαιτίας της εμπλοκής των φράσεων Συμφωνίας. Αντίθετα, στις νεότερες αναλύσεις το φαινόμενο ερμηνεύεται επαρκέστερα και η παραγωγή καθίσταται πλέον οικονομική, καθώς οι μετακινήσεις-μετατοπίσεις με την κατάργηση των Φράσεων Συμφωνίας περιορίζονται στο πεδίο της ρφ/ρφ. Πέρα από τα ανωτέρω γενικά συμπεράσματα και την αποτίμησή τους σε σχέση με την ανταπόκρισή τους στο βαθμό περιγραφικής επάρκειας και ερμηνείας των επιμέρους ζητημάτων, θεωρούμε σκόπιμο στο σημείο αυτό να διατυπώσουμε ορισμένους θεωρητικούς προβληματισμούς που σχετίζονται με τις εξελίξεις στη νεότερη φάση της Θεωρίας, καθώς και ορισμένα ερωτήματα που παραμένουν αναπάντητα και χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης κατά την αντιμετώπιση του θέματος. Στη Γενετική Γραμματική το θέμα της προτασικής δομής είναι αλληλένδετο με τη σειρά των όρων και αντιμετωπίζεται πρωτίστως ως συντακτικό φαινόμενο. Τα κύρια ερωτήματα που απασχολούν την έρευνα αφορούν στον καθορισμό της βασικής σειράς, στη διάκριση ανάμεσα σε ουδέτερες και χαρακτηρισμένες διατάξεις καθώς και στη συσχέτιση μεταξύ συντακτικής και πληροφοριακής δομής. Για τον λόγο αυτό τα τελευταία χρόνια δίνεται έμφαση στην απάντηση του ερωτήματος πώς κωδικοποιούνται / τυποποιούνται παράγοντες πραγματολογικής υφής στη σύνταξη. Για να απαντήσουμε στα ανωτέρω ερωτήματα, ας συνοψίσουμε αρχικά τις απαιτήσεις τις οποίες οφείλει να καλύπτει η σύνταξη. 5

6 Από τη μια μεριά, η προτασική δομή, μέσω των συντακτικών θέσεων που περιλαμβάνει, οφείλει να εξασφαλίζει την παραγωγή όλων των στοιχείωνσυστατικών της πρότασης καθώς και της εκάστοτε διάταξης. Συγχρόνως, οι αρχές και οι περιορισμοί πρέπει να επιτρέπουν, επιβάλλουν ή απαγορεύουν την παραγωγή ορισμένων διατάξεων. Με αυτή την έννοια η προτασική δομή καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη σειρά των όρων. Από την άλλη, οι ποικίλες διατάξεις καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την προτασική δομή, καθώς τα στοιχεία-συστατικά της πρότασης οφείλουν να παράγονται ή να μετακινούνται σε κατάλληλες συντακτικές θέσεις, ώστε να τυγχάνουν τέτοιας ερμηνείας που να ανταποκρίνεται στη γλωσσική διαίσθηση του φυσικού ομιλητή. Με αυτήν την έννοια η σειρά των όρων είναι δυνατόν είτε να οδηγεί στην εισαγωγή ή δημιουργία μιας θέσης (κεφαλής, φράσης ή χαρακτηριστή) στον φραστικό δείκτη είτε να επιτρέπει και να νομιμοποιεί τη μετακίνηση ενός στοιχείου-συστατικού. Στις ανωτέρω απαιτήσεις, που οφείλει να καλύπτει η σύνταξη, και οι οποίες είναι συνυφασμένες με την Αρχή της Πλήρους Ερμηνείας (βλ. κεφ ), συμβάλλει η κατάτμηση της πρότασης, δηλαδή η σαφής διάκριση των πεδίων της πρότασης: του θεματικού πεδίου της ρφ/ρφ, του λειτουργικού πεδίου ΦΚ/ΦΧ και του πεδίου των τελεστών, διευρυμένο σύστημα του ΣΔ. Τα πεδία αυτά, τα οποία υπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς και συνδέονται με διαφορετικές συντακτικές λειτουργίες, συντελούν τόσο στην αναγνώριση / νομιμοποίηση και τον έλεγχο των στοιχείων-συστατικών όσο και στην ερμηνεία τους εξασφαλίζουν δηλαδή περιγραφική επάρκεια. Συγκεκριμένα, το θεματικό πεδίο ρφ/ρφ είναι υπεύθυνο για την εξασφάλιση της θεματικής δομής και τη νομιμοποίηση όλων των ορισμάτων που απαιτούνται από το ρήμα σε συγκεκριμένες θέσεις, αποδίδοντας θ-ρόλους και, σύμφωνα με τις πρόσφατες αναλύσεις, την αντίστοιχη πτώση. Συνεπώς, το ερώτημα της βασικής σειράς απαντάται αυτομάτως: Πρόκειται για τη σειρά που αντικατοπτρίζει τη θεματική δομή, κατά τον τρόπο που είναι διαρθρωμένη η ρφ/ρφ. Λαμβάνοντας υπόψιν την παραμετροποίηση της ρηματικής κεφαλής στη Γερμανική, η σειρά αυτή είναι Υ-ΕΑ-ΑΑ-Ρ. Η βασική σειρά, ως εκ τούτου, δεν σχετίζεται με την ουδέτερη διάταξη, αλλά είναι αποτέλεσμα της προτασικής δομής (θεματικού πεδίου ρφ/ρφ). Για τη Γερμανική το πεδίο αυτό αξιοποιείται και για την ερμηνεία του φαινομένου 6

7 της Μετατόπισης, το οποίο αναλύθηκε σύμφωνα με το σύστημα των πολλαπλών χαρακτηριστών, ως προσάρτηση στο πεδίο της ρφ/ρφ. Το λειτουργικό πεδίο ΦΚ/ΦΧ αποτελεί πεδίο ελέγχου χαρακτηριστικών (μεταξύ άλλων μορφολογικών), του Χρόνου, ισχυρών χαρακτηριστικών ή μη ερμηνεύσιμων χαρακτηριστικών (πτώσης, D, ΕΡΡ). Τα χαρακτηριστικά αυτά προκαλούν εμφανείς ή κεκαλυμμένες μετακινήσεις κεφαλής ή φράσης (μέσω του συστήματος των πολλαπλών χαρακτηριστών), ώστε να αναγνωρίζονται / νομιμοποιούνται τα στοιχεία, με αποτέλεσμα να συγκλίνει η παραγωγή. Οι εμφανείς μετακινήσεις είναι επιβεβλημένες και αποδίδουν, συνεπώς, υποχρεωτικές διατάξεις, ενώ οι κεκαλυμμένες πραγματοποιούνται μετά το σημείο εκφώνησης, στη Λογική Δομή. Για τη Γερμανική, ωστόσο, δεν αποδείχθηκε ούτε η εμφανής μετακίνηση του ρήματος στην κεφαλή Χρόνος ούτε η εμφανής μετακίνηση του υποκειμένου ή των αντικειμένων στο πεδίο ελέγχου. Η ανωτέρω θέση συμβαδίζει με τις γενικές αρχές οικονομίας: απαίτηση για ελάχιστη δυνατή δομή καθώς και για περιορισμένες μετακινήσεις ή προτίμηση των κεκαλυμμένων μετακινήσεων έναντι των εμφανών, ενώ παράλληλα ισχυροποιείται η πρόταση για την κατάργηση των Φράσεων Συμφωνίας, οι οποίες αποδείχθηκαν περιττές για την πραγματοποίηση του ελέγχου και της νομιμοποίησης των στοιχείων. Ειδικότερα, η σύνδεση του φαινομένου της Μετατόπισης με το σύστημα της Συμφωνίας (ελέγχου), που προτάθηκε στην πρώιμη φάση του Μινιμαλισμού, θεωρήθηκε ιδιαίτερα προβληματική, εφόσον πρόκειται για προαιρετικές μετακινήσεις, ανεξάρτητες από τη Συμφωνία ή τον Έλεγχο. Το σύστημα του ΣΔ (πεδίο των τελεστών) αναδείχθηκε ως σημαντικό πεδίο: Αφενός, διότι συμβάλλει στη διάκριση ανάμεσα στις δομές Ρ2 και Ρ-τέλος (κύριες και δευτερεύουσες προτάσεις) με τη διαφορετική θέση που καταλαμβάνουν ο σύνδεσμος (κεφαλή της Φράσης Τύπου Πρότασης) και το παρεμφατικό ρήμα στις (μετακίνηση στην κεφαλή Παρεμφατικότητα). Αφετέρου, διότι αναφορικά με τη σειρά των όρων συντελεί στην ερμηνεία της παραγωγής και των ποικίλων διατάξεων, εφόσον στη διευρυμένη του μορφή συνιστά το πεδίο στο οποίο αποτυπώνονται στη σύνταξη πραγματολογικές ιδιότητες, κωδικοποιούνται στοιχεία της πληροφοριακής δομής της πρότασης: θεματοποίηση, εστίαση και εκτόπιση συστατικών. Ήδη αναπτύχθηκε η άποψη της αξιοποίησης της Φράσης Θέματος για τις δομές εκτόπισης. Το πεδίο του ΣΔ, όπως προέκυψε από τις προηγηθείσες αναλύσεις, δεν αξιοποιείται, ωστόσο, σε όλη του την έκταση στη γερμανική γλώσσα. Το γεγονός 7

8 αυτό στηρίχθηκε σε δεδομένα της γλώσσας και σχετίζεται επιπλέον, κατά την άποψή μας, με το υποχρεωτικό φαινόμενο Ρ2 που αφορά τόσο στις ουδέτερες όσο και στις χαρακτηρισμένες διατάξεις το οποίο εξασφαλίζεται στη Φράση Παρεμφατικότητας ως ικανοποίηση του χαρακτηριστικού της Αρχής της Διευρυμένης Προβολής (ΕΡΡ) που φέρει η κεφαλή. Στα επιχειρήματα κατά της άποψης σχετικά με την ύπαρξη Φράσης Θέματος και Φράσης Εστίας για τις δομές Ρ2 στη γερμανική γλώσσα, συγκαταλέγονται συνοπτικά τα ακόλουθα. Αναφορικά με τη Φράση Θέματος υποστηρίχθηκε ότι οι κατά γενική αποδοχή ουδέτερες δομές Ρ2 (π.χ. Υ-Ρ-ΕΑ-ΑΑ και Επιρ-Ρ-Υ-ΕΑ-ΑΑ) δεν σχετίζονται απαραιτήτως με τη Θεματοποίηση ενός συστατικού, ενώ σχετικά με τη Φράση Εστίας υποστηρίχθηκε ότι οι αποκαλούμενες χαρακτηρισμένες δομές Ρ2 (π.χ. ΕΑ-Ρ-Υ-ΑΑ ή ΑΑ-Ρ-Υ-ΕΑ) δεν ερμηνεύονται απαραιτήτως ως προτάσεις με εστιασμένο συστατικό. Για τις δομές Ρ2 διακρίνονται οι εξής περιπτώσεις ανάλογα με τον επιτονισμό που φέρουν: α) Η πρόταση μπορεί να είναι εντελώς ουδέτερη, χωρίς επιτονισμό σε κανένα στοιχείο, στην οποία το πρώτο συστατικό δεν ερμηνεύεται ούτε ως εστιασμένο ούτε ως θεματοποιημένο. β) Το πρώτο συστατικό (ανεξάρτητα από το είδος του ορίσματος) μπορεί να ερμηνευθεί ως θεματοποιημένο, χωρίς επιτονισμό. γ) Το πρώτο συστατικό (ανεξάρτητα από το είδος του ορίσματος) μπορεί να ερμηνευθεί ως εστιασμένο, με εμφατικό επιτονισμό. Με βάση τα ανωτέρω υποστηρίχθηκε αν και όχι δίχως επιφυλάξεις ότι ο επιτονισμός είναι προσωδιακός στις δομές Ρ2, όπως επίσης είναι δυνατόν να αποδίδεται σε οποιοδήποτε όρισμα σε οποιαδήποτε θέση (με ορισμένους περιορισμούς). Ωστόσο, αν θελήσουμε να συσχετίσουμε την εκάστοτε ερμηνεία, έτσι ώστε, αντιστοιχίζοντας την πληροφοριακή αξία κάθε προτασσόμενου συστατικού με την κατάλληλη Φράση, να διαφοροποιούνται οι προτάσεις, τότε μπορούμε να υποστηρίξουμε πράγματι την ύπαρξη των ανωτέρω Φράσεων. Η υπόθεση αυτή προϋποθέτει, όμως, την παράλληλη μετακίνηση του παρεμφατικού ρήματος στην αντίστοιχη κεφαλή, ώστε να εξασφαλίζεται το υποχρεωτικό φαινόμενο Ρ2. Συνεπώς, για τη Γερμανική θα πρέπει να ισχυριστούμε περαιτέρω ότι οι κεφαλές Θέμα και Εστία είναι εφοδιασμένες με ένα χαρακτηριστικό [π.χ. +θέμα και +εστία], το οποίο, εκτός από τη μετακίνηση του προτασσόμενου συστατικού σε θέση χαρακτηριστή, επιβάλλει και τη μετακίνηση του ρήματος στην κεφαλή σε αντίθεση με άλλες γλώσσες (π.χ. την Ελληνική ή την Ιταλική). Η συγκεκριμένη ανάλυση, όμως, έρχεται σε αντίθεση με ό,τι υποστηρίχθηκε για τη Φράση Θέματος στις δομές εκτόπισης, στις 8

9 οποίες το ρήμα δεν μετακινείται στην κεφαλή της Φράσης. Επίσης, κατά την άποψή μας, είναι δυνατόν να θέσει σε αμφισβήτηση την ύπαρξη της Φράσης Παρεμφατικότητας, εφόσον το φαινόμενο Ρ2 μπορεί να εξασφαλίζεται με διαφορετικό τρόπο (υποχρεωτική μετακίνηση του ρήματος). 1 Ο έλεγχος της ισχύς της ανωτέρω θεωρητικής υπόθεσης θα πρέπει να δώσει μεταξύ άλλων έμφαση σε δεδομένα που απηχούν επικοινωνιακά περιβάλλοντα: π.χ. το πρώτο συστατικό συνιστά θέμα, διότι εισάγεται ως αντικείμενο συζήτησης ή αποτελεί εστιασμένο συστατικό, διότι έρχεται σε αντιδιαστολή με άλλο (contrastive focus), οπότε προϋποθέτει ενδεχομένως την ύπαρξη τελεστή. Επιπλέον, θα πρέπει η ύπαρξη των εν λόγω Φράσεων να εξετασθεί συγκριτικά στις κύριες (Ρ2-δομές) και στις δευτερεύουσες (Ρ-τέλος) προτάσεις, να διερευνηθούν πιο πλούσιες δομές, πέραν των βασικών ορισμάτων, καθώς και δομές στις οποίες διάφορα γλωσσικά στοιχεία επηρεάζουν τη σύνταξη (π.χ. Άρνηση, ποσοδείκτες κ.τ.λ, τα οποία προϋποθέτουν σχέσεις εμβέλειας, παρουσία τελεστών). Αξίζει στο σημείο αυτό να τονίσουμε ότι το σύστημα του ΣΔ και η Αριστερή Περιφέρεια της πρότασης χρήζει διεξοδικότερης ανάλυσης, καθώς συσχετίζει σημασιολογικές-πραγματολογικές ιδιότητες (πληροφοριακή δομή) με συντακτικές κατηγορίες. Ανάλογες πραγματολογικές ιδιότητες παρατηρήσαμε και κατά τη διερεύνηση του φαινομένου της Μετατόπισης. Βάσει των γλωσσικών δεδομένων διαπιστώσαμε ότι τα συστατικά που μετατοπίζονται και εκείνα που παραμένουν στη βασική τους θέση τυγχάνουν διαφορετικής ερμηνείας, έχουν δηλαδή διαφορετική πληροφοριακή αξία και φέρουν διαφορετικό επιτονισμό, επισημαίνοντας έτσι το ανοικτό ερώτημα ως προς το έναυσμα της μετακίνησης των συστατικών. Όλα τα ανωτέρω συνιστούν βασικά ερωτήματα που σχετίζονται με το γενικότερο ζήτημα της αποτύπωσης των πραγματολογικών χαρακτηριστικών στη σύνταξη. Ολοκληρώνοντας τη μελέτη της προτασικής δομής και της σειράς των όρων, καταλήγουμε συμπερασματικά στην άποψη υπέρ μιας περιορισμένης, ελάχιστης δυνατής (οικονομικής) δομής για τη Γερμανική, η οποία ικανοποιεί τις δύο βασικές απαιτήσεις που τέθηκαν: Αφενός περιλαμβάνει όλες τις απαραίτητες θέσεις για την αναγνώριση / νομιμοποίηση των στοιχείων και τον έλεγχο των χαρακτηριστικών και 1 H ύπαρξη της Φράσης Παρεμφατικότητας είναι δυνατόν, βεβαίως, να αμφισβητηθεί για ανεξάρτητους θεωρητικούς λόγους. Ακολουθώντας την απαίτηση για ελάχιστη (οικονομικότερη δομή), μπορεί να υποστηριχθεί η ύπαρξη μίας ΦΣΔ, εφόσον βάσει αυτής παράγονται και οι τρεις τύποι της γερμανικής πρότασης (Ρ1, Ρ2 και Ρ-τέλος) και συνεπώς ικανοποιείται το φαινόμενο Ρ2. 9

10 αφετέρου προβλέπει μηχανισμούς που εξασφαλίζουν την παραγωγή των διαφόρων διατάξεων. Βεβαίως, η ερμηνεία των ποικίλων διατάξεων και η συσχέτισή τους με την πληροφοριακή δομή, η οποία συνδέεται κυρίως με το σύστημα του ΣΔ και τη διεύρυνση της φραστικής δομής, θα πρέπει να διερευνηθεί συστηματικότερα τόσο σε θεωρητικό επίπεδο μέσω της μελέτης των διεπιπέδων της σύνταξης με τα άλλα γλωσσικά επίπεδα (φωνητικό/φωνολογικό και σημασιολογικό-πραγματολογικό) όσο και σε εμπειρικό επίπεδο μέσω διαγλωσσικών μελετών. 10