ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΛΥΣΕΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΚΡΙΣΕΩΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΩΝ

Transcript

1 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΛΥΣΕΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΚΡΙΣΕΩΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Κεφ Ποιο είναι, από τα αναφερόμενα λειτουργικά μοντέλα, το πιο ήπιο και ποιο το πιο ακραίο; Ως το πιο ήπιο θα πρέπει να θεωρηθεί το μοντέλο της Ράις, καθώς δεν αποδεσμεύει το μετάφρασμα και τη μεταφραστική στρατηγική από την πρωτοκαθεδρία του πρωτοτύπου. Αντιθέτως, το πιο ακραίο από τα αναφερόμενα λειτουργικά μοντέλα αποτελεί εκείνο της Χολτς-Μενττέρι, καθώς δεν αρνείται μόνο παντελώς το πρωτότυπο, εστιάζοντας αποκλειστικά στο παραγόμενο ΚΣ και τη λειτουργία του, αλλά, επιπλέον, αρνείται στην ουσία και τον όρο «μεταφράζω». Για την Χολτς-Μενττέρι και τη θεωρία της μεταφραστικής δράσης, ο μεταφραστής ορίζεται ως κάποιος ο οποίος είναι ενταγμένος μέσα σε συγκεκριμένες «υπεργλωσσικές» και «υπερπολιτισμικές» καταστάσεις και δρα αυτόβουλα μέσα σε αυτές με βάση την ικανότητά του ως ειδικός. 2. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ «τεκμηριωτικής» και «εργαλειακής» μετάφρασης; (Για τα είδη των μεταφράσεων που συγκαταλέγονται σε αυτούς τους δύο κεντρικούς τύπους βλ. παρακάτω την απάντηση στην ερώτηση 2, κεφ. 8). Μια μετάφραση μπορεί ουσιαστικά να υφίσταται υπό τη μορφή δύο συγκεκριμένων λειτουργικών σχέσεων προς το ΚΠ. Πρώτον ως «τεκμήριο» που απεικονίζει, «τεκμηριώνει» την επικοινωνιακή δράση στη ΓΣ (είτε στο σύνολό της είτε με έμφαση σε συγκεκριμένα στοιχεία) στον παραλήπτη του ΚΣ, χωρίς, ωστόσο, να τον συμπεριλαμβάνει, αλλά προσδίδοντάς του κατά κάποιο τρόπο τον ρόλο ενός εξωτερικού «παρατηρητή». Και, δεύτερον ως ανεξάρτητο «εργαλείο» σε μια νέα επικοινωνιακή δράση στη ΓΣ που προσανατολίζεται στο επικοινωνιακό εργαλείο της ΓΠ με βάση συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του. Στη δεύτερη αυτή περίπτωση επιδιώκεται επικοινωνία μεταξύ του αποστολέα του ΚΠ και του παραλήπτη του ΚΣ. 3. Ποιοι είναι οι κεντρικοί άξονες κριτικής ενάντια στο λειτουργικό παράδειγμα; α) Ασκήθηκε κριτική από τους γλωσσολογικά και, κυρίως, λογοτεχνικά προσανατολισμένους θεωρητικούς της μετάφρασης, που προσάπτουν στο λειτουργικό παράδειγμα ότι η πρωτοκαθεδρία του στόχου οδηγεί σε μια παραμέληση του πρωτοτύπου. β) Ένα άλλο σημείο κριτικής εστιάζει στην αδυναμία του λειτουργικού παραδείγματος να προσδιορίσει με ακρίβεια γιατί μια συγκεκριμένη μεταφραστική λύση στο ΚΣ είναι λειτουργικά «πιο σωστή» από μια άλλη και όταν σε αυτές τις περιπτώσεις απλώς γίνεται λόγος για το ότι ο μεταφραστής απλά οφείλει να μεταφράζει λειτουργικά σωστά. 1

2 γ) Στο ίδιο πλαίσιο κινείται και η κριτική της Γκέρτσιμις-Άρμπογκαστ που θεωρεί ως επιλήψιμα στοιχεία του λειτουργικού παραδείγματος την «έλλειψη σε συστηματικότητα» και την «περιορισμένη ισχύ των κατηγοριών περιγραφής (όπως λ.χ. η αδυναμία του όρου της λειτουργίας και του όρου λειτουργική καταλληλότητα )». Επίσης, προσάπτει στα λειτουργικά μοντέλα ότι δεν ανέπτυξαν έως σήμερα κάποια «τυπολογία του σκοπού», καθώς και δεν προσφέρουν συγκεκριμένες οδηγίες δράσης που να στηρίζονται σε συγκεκριμένους κανόνες. δ) Τέλος, ασκείται κριτική στη «Γενική θεωρία περί μετάφρασης» των Ράις και Βερμέερ ότι, ενώ θέλει να είναι μια καθολική μεταφραστική θεωρία, στην πραγματικότητα δεν είναι εφαρμόσιμη στα λογοτεχνικά κείμενα. Οι υποστηρικτές αυτής της άποψης θεωρούν ότι «[τ]α λογοτεχνικά κείμενα [ ] είτε δεν έχουν συγκεκριμένο στόχο είτε είναι πολύ πολύπλοκα από υφολογική άποψη». 4. Συγκεντρωτικά, ποια θεωρείτε τα κεντρικά πλεονεκτήματα του λειτουργικού παραδείγματος στη μετάφραση και ποια τα μειονεκτήματά του; Κεντρικά πλεονεκτήματα: Σε αντίθεση με το γλωσσολογικό παράδειγμα, το οποίο εξετάζει πρωτίστως ζητήματα λεξιλογίου και σύνταξης και, δευτερευόντως, ύφους δύο γλωσσικών ζευγών ως γλωσσικά συστήματα (langues) και, κατ αυτόν τον τρόπο, εστιάζει μόνο στα γλωσσολογικά συλλαμβανόμενα ζητήματα του μεταφραστικού εγχειρήματος, το λειτουργικό παράδειγμα σχεδόν στο σύνολό του (εκτός της κειμενοτυπολογίας της Ράις) προσδίδει και τη δέουσα σημασία στον πολιτισμό και τους στενά με αυτόν συνυφασμένους πραγματολογικούς εξωγλωσσικούς παράγοντες, όπως λ.χ. η κατάσταση, οι νόρμες και οι συμβάσεις, ο ορίζοντας, οι προϋποθέσεις. Οι πολιτισμικά εξειδικευμένοι σκόπελοι που προκύπτουν από αυτό, καθώς και από το γεγονός ότι εξετάζεται η γλώσσα στο επίπεδο της πραγματολογικής της χρήσης (parole), είναι απολύτως συμβατές με εκείνες που αντιμετωπίζει ο μεταφραστής στη μεταφραστική πράξη. Επίσης, το λειτουργικό παράδειγμα προσφέρει στον μεταφραστή εκείνο το γνωσιακό υπόβαθρο που θα του επιτρέπει να αντιμετωπίζει όλο το φάσμα των κειμένων και μεταφραστικών εντολών, είτε πρόκειται για τεκμηριωτικού τύπου μετάφραση είτε για εργαλειακού τύπου μετάφραση (με σταθερή ή αποκλίνουσα λειτουργία). Τέλος, το λειτουργικό παράδειγμα διεύρυνε το επαγγελματικό προφίλ του μεταφραστή, καθιστώντας τον επιπλέον ισότιμο επαγγελματία στον εργασιακό χώρο. Κεντρικά μειονεκτήματα: Κατά την άποψή μας, το λειτουργικό παράδειγμα μειονεκτεί στη συστηματικότητα και στη συνοχή του. Λόγω της πληθώρας των προσεγγίσεων, ο μελετητής/μεταφραστής έχει να αντιμετωπίσει ένα αρκετά μεγάλο φάσμα επιστημονικών πορισμάτων που, αν και σε κάποιο βαθμό διαφορετικά και, ενίοτε, αντικρουόμενα, ωστόσο κυρίως αλληλοσυμπληρώνονται και μόνο υπό αυτήν τη αλληλοσυμπληρούμενη μορφή συνιστούν ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο. Επομένως, μόνο αν ο μελετητής/μεταφραστής είναι σε θέση να αντλήσει από κάθε επιμέρους λειτουργική προσέγγιση τα χρήσιμα για τη μεταφραστική πράξη στοιχεία και να τα συνδυάσει, τότε το λειτουργικό παράδειγμα δύναται να προσφέρει στο σύνολό του ένα στέρεο επιστημονικό υπόβαθρο για την επιτυχή πραγματοποίηση της μεταφραστικής πράξης. Αν και μια συνολική συστηματική λειτουργική θεωρία υπολείπεται, σε κάποιον βαθμό απαντάται, κατά τη γνώμη μας, στο έργο της Κριστιάνε Νορντ, στο οποίο συγκεράζονται τα πορίσματα όλων των προγενέστερων λειτουργιστών. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Κεφ Γνωσιακά, ποια είναι η θεμελιώδης προϋπόθεση για μια εξαιρετική πολιτισμική επάρκεια; 2

3 Προκειμένου ο επαγγελματίας μεταφραστής να μπορεί να εξασφαλίσει λειτουργικά σωστή επικοινωνία μεταξύ των μελών διαφορετικών πολιτισμικών κοινοτήτων, αυτή η γνώση θα πρέπει να υφίσταται συνειδητά, δηλαδή ο μεταφραστής θα πρέπει να είναι συνειδητός γνώστης και των δύο πολιτισμών εργασίας του, τόσο δηλαδή του μητρικού του όσο και του ξένου. Μια «διαισθητική» πολιτισμική γνώση, όπως την έχει ο φυσικός ομιλητής, δεν είναι σε καμία περίπτωση αρκετή. 2. Συνοπτικά, πώς ορίζεται η Γενική πολιτισμική επάρκεια στη μετάφραση; Η Γενική πολιτισμική επάρκεια ορίζεται σαφώς και από τον όρο «ευαισθητοποίηση» (Sensibilisierung) απέναντι στην πολιτισμική διάσταση της επικοινωνίας εντός ενός συγκεκριμένου κοινωνικού (υπο)συνόλου και μεταξύ δύο συγκεκριμένων (υπο)συνόλων. Η σχετική βιβλιογραφία αναφέρεται σε αυτό ως μια «σχετική με τη μετάφραση ευαισθητοποίηση» (translationsbezogene Sensibilisierung), η οποία θα πρέπει να καλλιεργηθεί στους φοιτητές της μετάφρασης πριν προβούν στη μεταφραστική διαπολιτισμική πράξη με συγκεκριμένους πολιτισμούς εργασίας, διότι αλλιώς υπολείπονται βασικών γνώσεων που άπτονται της διαπολιτισμικής προβληματικής. Τονίζεται, επομένως, η αναγκαιότητα μιας σχετικής με τον πολιτισμό προεργασίας από τον δυνητικό μεταφραστή, που θα πρέπει να εστιάζει τόσο στην ιδιότητα του ίδιου ως μέλος μιας συγκεκριμένης πολιτισμικής κοινότητας όσο και στον ρόλο του ως διαμεσολαβητή, στο πλαίσιο του οποίου θα πρέπει να έχει την ικανότητα να αντιλαμβάνεται ή/και να προβλέπει τη «γνώση» ή την «ελλιπή γνώση», τις προσδοκίες και τη στάση «ξένης δράσης» και, αν παραστεί ανάγκη, να επεμβαίνει διορθωτικά. 3. Πώς μπορεί να εξασκηθεί στην πράξη η Γενική πολιτισμική επάρκεια και πώς η Ειδική πολιτισμική επάρκεια του μεταφραστή; Υπό την προϋπόθεση της συνειδητής αντιμετώπισης της προβληματικής της απόκτησης μεταφραστικής επάρκειας στο πλαίσιο του λειτουργισμού, τόσο η Γενική πολιτισμική επάρκεια όσο και η Ειδική πολιτισμική επάρκεια του μεταφραστή δύναται να καλλιεργηθούν σε έναν βαθμό στο πλαίσιο του μαθήματος της μετάφρασης, όπου ο διδάσκων καλείται πρώτα απ όλα να ευαισθητοποιήσει τους εκπαιδευόμενους μεταφραστές σε αυτές τις δύο βασικές πτυχές της μεταφραστικής επάρκειας. Επίσης, ο ίδιος καλείται να τους καταρτίσει σχετικά με τη θεωρητική υπόσταση της Γενικής πολιτισμικής επάρκειας, δηλαδή με τις κεντρικές συνιστώσες του πολιτισμού, όπως παρουσιάζονται λ.χ. στο παρόν σύγγραμμα. Παράλληλα, τόσο στο μάθημα της μετάφρασης όσο και με προσωπική πρωτοβουλία και, προπάντων, στα πλαίσια προγραμμάτων ανταλλαγών, οι εκπαιδευόμενοι φοιτητές δύναται να αναπτύξουν την Ειδική πολιτισμική επάρκειά τους, καθώς και να εντρυφήσουν σε αυτήν. 4. Τι συμπεράσματα συνάγουμε για τη διδασκαλία της μετάφρασης και για την εκπαίδευση του μεταφραστή; Συμπεραίνουμε ότι η διδασκαλία της μετάφρασης αποτελεί μια πολυσύνθετη διαδικασία, καθώς για να αποκτηθεί μεταφραστική επάρκεια των εκπαιδευόμενων μεταφραστών, αυτοί θα πρέπει να αποκτήσουν πρώτα απ όλα εμπεριστατωμένη γνώση των κεντρικών αξόνων της α) Γενικής πολιτισμικής επάρκειας, της β) Ειδικής πολιτισμικής επάρκειας και γ) της Πολιτισμικής διακειμενικής επάρκειας. Συνοψίσαμε αυτούς τους τρεις άξονες ως «Διαπολιτισμική πραγματολογική μεταφραστική επάρκεια» (Interkulturelle pragmatische Translationskompetenz), την οποία αντιλαμβανόμαστε ως πρωτεύον συστατικό της μεταφραστικής επάρκειας υπό το πρίσμα του λειτουργισμού. Ωστόσο, θεωρούμε ότι η διδασκαλία της μετάφρασης θα πρέπει να λάβει υπόψη της ότι η μεταφραστική επάρκεια του σύγχρονου μεταφραστή επιτυγχάνεται μόνο τότε, όταν η Διαπολιτισμική πραγματολογική μεταφραστική επάρκεια συμπληρώνεται και από τις υπόλοιπες επιμέρους θεμελιώδεις πτυχές της (βλ. Διαδραστικό Κείμενο 1), δηλαδή από α) την κατοχή της μητρικής γλώσσας, β) την κατοχή της ξένης γλώσσας, γ) τη γνώση των τεχνικών/ηλεκτρονικών οπτικο-ακουστικών μέσων, δ) τη συνείδηση της μετάφρασης ως δραστηριότητας σύνθετων δεξιοτήτων και την πρακτική εντρύφηση σε αυτήν, και ε) εμπεριστατωμένες γνώσεις στη γλωσσική αντιπαραβολική των γλωσσικών ζευγών του μεταφραστή. 3

4 5. Γιατί οι «αντιπαραβολικές πρωτοτυπολογίες κειμένου» ενδείκνυνται για την καλλιέργεια της μεταφραστικής επάρκειας; Οι «κειμενικές πρωτοτυπολογίες» (Textprototypologien) ενδείκνυνται για την καλλιέργεια της μεταφραστικής επάρκειας, διότι συνίστανται στην αντιπαραβολική ανάλυση ενός συγκεκριμένου κειμενικού είδους σε δύο διαφορετικούς πολιτισμούς, της αντιπαραβολικής ανάλυσης των πολιτισμικών, γλωσσικών και μη γλωσσικών δεδομένων τους, καθώς και των ειδικών γλωσσικών προβλημάτων και ιδιαιτεροτήτων που προκύπτουν από την αντιπαράθεση ενός συγκεκριμένου κειμένου σε δύο διαφορετικούς πολιτισμούς. Με γνώμονα τα παραπάνω, οι αντιπαραβολικές κειμενικές πρωτοτυπολογίες ενδείκνυνται και για την άσκηση των εκπαιδευόμενων φοιτητών σε μεταφραστικές εντολές με απόκλιση λειτουργικότητας από το ΚΠ στο ΚΣ, με συνέπεια συχνά να δημιουργείται ένα εντελώς διαφορετικό κειμενικό είδος. Μέσω της αντιπαράθεσης αυτής, οι δυνητικοί μεταφραστές εξοικειώνονται με όλα τα παραπάνω, καθώς και με τις εντελώς διαφορετικές κειμενικές συνθήκες του προς παραγωγή νέου ΚΣ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 1. Πώς αντιλαμβάνονταν οι Αμερικανοί στρουκτουραλιστές την αντιπαραβολική γλωσσολογία σε σχέση με την εκμάθηση ξένων γλωσσών; Στους κύκλους των Αμερικανών στρουκτουραλιστών κυριαρχούσε η πεποίθηση ότι οι δυσκολίες στην εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας έγκεινται στις διαφορές μεταξύ αυτής και της μητρικής γλώσσας του μαθητή της ξένης γλώσσας. Έτσι, η αντιπαραβολική γλωσσολογία είχε ως κεντρικό σκοπό της να ανακαλύψει τις όποιες διαφορές μεταξύ δύο γλωσσών, να τις εξηγήσει και να τις καταστήσει προβλέψιμες, ώστε να διευκολυνθεί η εκμάθηση της ξένης γλώσσας. Πολύ γρήγορα, ωστόσο, οι «προβλεπτικού» τύπου κανόνες της αντιπαραβολικής γλωσσολογίας αποδείχτηκαν, λόγω της στατικότητας της μεθόδου και της παράλειψης της πραγματολογικής διάστασης της γλώσσας, ως προβληματικοί και ανεπαρκείς να επικουρήσουν στην εκμάθηση των ξένων γλωσσών. Έτσι, η συγχρονική σύγκριση γλωσσών αντικαταστάθηκε στις ΗΠΑ, γύρω στο 1960, από την απλή μέθοδο της ανάλυσης λαθών. 2. Ποιο είναι το αντικείμενο της αντιπαραβολικής γραμματικής ανάλυσης; Αντικείμενό της είναι ο εντοπισμός, η διατύπωση και η περιγραφή των σχέσεων δύο γλωσσών σε αντιπαράθεση στο μικρογλωσσικό της πλαίσιο και στο επίπεδο του γλωσσικού συστήματος. Ως μικρογλωσσικό επίπεδο του γλωσσικού συστήματος μιας φυσικής γλώσσας νοείται η λέξη, το σύνταγμα και η πρόταση. Εξετάζει, επομένως, τις συντακτικές, λεξιλογικές, σημασιολογικές, μορφολογικές και φωνολογικές αρχές μιας συγκεκριμένης φυσικής γλώσσας σε αντιπαράθεση με τις αντίστοιχες αρχές και τους κανόνες μιας άλλης φυσικής γλώσσας, αναδεικνύοντας και καταδεικνύοντας τις ιδιαιτερότητες, διαφορές και ομοιότητες που διακρίνουν τις γλώσσες αυτές σε αντιπαράθεση. 3. Γιατί δεν εξετάζει την πραγματολογική διάσταση της γλώσσας; Δεν εξετάζει την πραγματολογική διάσταση της γλώσσας, καθώς αυτή αφορά στους κανόνες που διέπουν την επικοινωνιακή πράξη και, επομένως, ανήκει στο επίπεδο της parole που δεν είναι αντικείμενο της αντιπαραβολικής γραμματική ανάλυσης. 4

5 4. Για ποιον λόγο η μεταφρασεολογία και η μετάφραση δύναται να αποκομίσουν οφέλη και από μακροδομικές αντιπαραβολικές αναλύσεις; Με βάση το γεγονός ότι η μετάφραση δεν είναι απεικόνιση και αποκωδικοποίηση δύο ταχυτήτων από μία γλώσσα σε μια άλλη, αλλά συνίσταται σε μια πολυσύνθετη διαδικασία και ένα επίσης πολυσύνθετο αποτέλεσμα που ορίζεται από πολλούς και διάφορος παρονομαστές τόσο σε μικροδομικό όσο και σε μακροδομικό επίπεδο, θεωρούμε ότι η μεταφρασεολογία και η μετάφραση δύναται να αποκομίσουν οφέλη και από μακροδομικές αντιπαραβολικές αναλύσεις, καθώς η μακροδομική ανάλυση περιλαμβάνει αφενός τους εξωγλωσσικούς παράγοντες, οι οποίοι συνιστούν καίρια για τη μετάφραση και την επίτευξη του μεταφραστικού σκοπού δεδομένα και αφετέρου δύναται να αποκαλύψουν την πολιτισμικά εξειδικευμένη παραγωγή κειμενικών ειδών. 5. Τι μπορεί να προσφέρει η αντιπαραβολική γραμματική ανάλυση στη μεταφραστική πράξη; Η μικρογλωσσική ανάλυση δύο φυσικών γλωσσών σε αντιπαράθεση δύναται να προσφέρει, ειδικά στον εκπαιδευόμενο μεταφραστή, πολλές σημαντικές γνώσεις και πληροφορίες για τις ιδιαιτερότητες, διαφορές και ομοιότητες των εξεταζόμενων γλωσσών, που όχι μόνο θα ενισχύσουν την ικανότητά του να κατανοεί και να αναλύει ένα ΚΠ ορθά, αλλά, κυρίως, θα του προσφέρουν εκείνη την απαραίτητη γλωσσική ευελιξία για την ορθή παραγωγή του ΚΣ βάσει του σκοπού της μετάφρασης. Οι γνώσεις αυτές μπορούν να τον βοηθήσουν στο να πάρει τις σωστές αποφάσεις κατά τη φάση παραγωγής του ΚΣ. Οι γνώσεις που πηγάζουν από την αντιπαραβολική γραμματική ανάλυση των γλωσσών εργασίας τους, μπορούν να δώσουν λύσεις στις ορθολογικές και συνειδητές μεταφραστικές αποφάσεις και να επιλύσουν κειμενικά προβλήματα. Ταυτόχρονα, η γνώση αυτή, αν την ενστερνιστεί ο εκπαιδευόμενος μεταφραστής, πολύ πιθανόν να τον βοηθήσει στο επαγγελματικό του μέλλον να λαμβάνει, έστω και μερικώς, αυτοματοποιημένες αποφάσεις κατά τη μεταφραστική διαδικασία, πάντα στο πλαίσιο της πρώτης αρχής του μεταφραστικού σκοπού. 6. Ποια κριτήρια είναι καλό να τεθούν για την επιτυχημένη πραγματοποίηση της αντιπαραβολικής γραμματικής ανάλυσης; Σημαντικό είναι η αντιπαραβολική γραμματική ανάλυση να πραγματοποιείται όχι προς μία κατεύθυνση, αλλά να γίνεται προς και τις δύο κατευθύνσεις, χωρίς να είναι μία από τις γλώσσες το κεντρικό σημείο αναφοράς κατά την ανάλυση, αλλά και οι δύο. Σε αυτό το πλαίσιο, ενδείκνυται να ορίζεται μία διαγλωσσική βάση αναφοράς της αντιπαραβολικής γραμματικής ανάλυσης που θα έχει σε κάποιον βαθμό λειτουργικό χαρακτήρα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 1. Ποια είναι τα τρία κεντρικά κειμενοδομικά χαρακτηριστικά των συνταγών μαγειρικής τόσο στον ελληνόφωνο όσο και στον γερμανόφωνο πολιτισμό; Τα βασικά κειμενοδομικά χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου κειμενικού είδους είναι τα εξής: 1) Τίτλος συνταγής, 2) Υλικά συνταγής και 3) Διαδικασία/Εκτέλεση της συνταγής. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτά συνιστούν τη «ραχοκοκαλιά», τον κεντρικό άξονα, πάνω στον οποίο στηρίζεται το κειμενικό είδος της συνταγής μαγειρικής τόσο στον ελληνόφωνο όσο και στον γερμανόφωνο πολιτισμικό χώρο. 5

6 2. Ποιες είναι οι λειτουργίες των μη γλωσσικών στοιχείων στις συνταγές μαγειρικής; Σε ποιο βαθμό επηρεάζουν τη μετάφραση; Τα μη γλωσσικά στοιχεία μιας συνταγής δεν συνιστούν λειτουργικά αναπόσπαστο μέρος του κειμενικού αυτού τύπου. Ωστόσο, έχουν μία υποστηρικτική λειτουργία (κριτήριο 1) τόσο ενδοκειμενικά, για τον καλύτερο προσανατολισμό του δέκτη κατά την παρασκευή του φαγητού, όσο και εξωκειμενικά, σε σχέση με τις προθέσεις του εντολοδότη (πρωτότυπης συγγραφής ή μετάφρασης) το συγκεκριμένο κείμενο να τύχει ευρύτερης αποδοχής και, κατ επέκταση, να κάνει ικανοποιητικές πωλήσεις. Ως εκ τούτου, τα μη γλωσσικά μέσα που πλαισιώνουν συνταγές έχουν και μια αισθητική λειτουργία (κριτήριο 2) και, επομένως, θα πρέπει να πληρούν και συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Οι σημαντικότερες αυτών είναι η ευκρίνεια, η αισθητικά σωστή γωνία λήψης, το σωστό κεντράρισμα, οι απλοί και φυσικοί χρωματισμοί, η χρήση καθαρού φόντου που έρχεται σε αντίθεση με το χρώμα του πιάτου και του περιεχομένου του, η αισθητική παράθεση του ίδιου του γεύματος. Παρατηρούμε ότι όσο πιο σύγχρονη είναι η φωτογραφία που πλαισιώνει μια συνταγή και όσο πιο ακριβή είναι η έκδοση τόσο περισσότερο πληρούνται και τα παραπάνω κριτήρια. Επίσης, παρατηρείται και σε κάποιες μεμονωμένες εκδόσεις, οι οποίες διαπνέονται από έναν πολύ έντονο προσωπικό τόνο του συγγραφέα ή έχουν πρόσθετο ένα υποβόσκον λυρικό ή καλλιτεχνικό στοιχείο, τα μη γλωσσικά μέσα να αντικατοπτρίζουν αυτήν την πέρα του κλασικού, πρόσθετη εσωκειμενική πτυχή της προσωπικής νότας και οι εικόνες να χάνουν τη συμπληρωματική χρηστικότητά τους και τελικά να καθίστανται ως αποκλειστικά αισθητικά στοιχεία του κειμένου. Για την ίδια τη μετάφραση δεν προκύπτει κάποια προβληματική. Ωστόσο, ο μεταφραστής θα πρέπει να δώσει προσοχή, ώστε τα μη γλωσσικά στοιχεία του πρωτοτύπου να βρίσκονται σε αρμονία με το ύφος του μεταφράσματος και, στην περίπτωση που αυτό δεν συμβαίνει, να αντικαθίστανται με υφολογικά κατάλληλα μη γλωσσικά δεδομένα. 3. Ποια είναι η κεντρική πολιτισμική διαφοροποίηση σε μορφολογικό επίπεδο μεταξύ ελληνόφωνων και γερμανόφωνων συνταγών; Πρόκειται για τον εντελώς διαφορετικό ρηματικό τύπο που χρησιμοποιείται στους δύο πολιτισμούς εργασίας, για να διατυπωθεί γλωσσικά η δράση που προτείνεται στο τρίτο σκέλος («Διαδικασία/Εκτέλεση») του βασικού σχήματος του κειμένου. Ενώ δηλαδή στον ελληνικό πολιτισμό η κειμενοτυπολογική σύμβαση είναι να χρησιμοποιείται το 1 ο πρόσωπο πληθυντικού (λ.χ. «Ζεματίζουμε [ ]. Σουρώνουμε [ ]»), ξεκινώντας την πρόταση κατά κανόνα με το κλιτό ρήμα, στον γερμανικό πολιτισμό η σύμβαση αφορά στη χρήση του ενεστωτικού ενεργητικού απαρεμφάτου (λ.χ. «Das Gemüse [ ] sautieren. Den Reis [ ] abseihen»), κατά την οποία η πρόταση ξεκινάει συνήθως με κάποιο αντικείμενο (άμεσο ή έμμεσο) και το απαρέμφατο βρίσκεται στην τελευταία θέση (όπως άλλωστε επιβάλλεται από το γερμανικό συντακτικό). 4. Ποιο είναι το κύριο συντακτικό χαρακτηριστικό που είναι κοινό στις συνταγές μαγειρικής και των δύο πολιτισμών; Κοινό χαρακτηριστικό και των δύο πολιτισμών είναι οι γενικά σύντομες προτάσεις και η χρήση του παρατακτικού συνδέσμου «και». Η χρήση του συνδέσμου αυτού εντός εκφωνήματος ισοδυναμεί με οδηγίες για δράση εντός ενός συγκεκριμένου βήματος, λ.χ. «παίρνουμε την ντομάτα και την κόβουμε σε κύβους». Αντιθέτως, το συντακτικό δομικό στοιχείο της «τελείας» καταδηλώνει το τέλος ενός βήματος και την αρχή ενός επόμενου βήματος. Έτσι, σε συνδυασμό με τις, συνήθως, σχετικά σύντομες περιόδους, προσδίδεται ένας «ρυθμός» στο κείμενο, το οποίο συμβαδίζει και αντικατοπτρίζει την ίδια τη μαγειρική δράση, στην οποία καθοδηγεί η ίδια η συνταγή. Όλα αυτά τα παρατηρούμε και στους δύο πολιτισμούς. 6

7 5. Ποια είναι η διαφορά και ποια τα κοινά χαρακτηριστικά σε λεξιλογικό επίπεδο μεταξύ των γερμανόφωνων και ελληνόφωνων συνταγών μαγειρικής; Σε λεξιλογικό επίπεδο, από την αντιπαραβολή των δύο πολιτισμών προκύπτει ότι ο γερμανικός κάνει χρήση πολλών περισσότερων συντομεύσεων λέξεων απ ό,τι ο ελληνικός. Αναφερόμαστε στο δεύτερο σκέλος του «βασικού σχήματος» της μαγειρικής συνταγής, του σκέλους των «Υλικών» (βλ. πίνακας συντομεύσεων). Κοινό, ωστόσο, χαρακτηριστικό σε αυτό το σκέλος και των δύο πολιτισμών είναι ότι τα υλικά παρατίθενται όλα ένα-ένα στην ονομαστική ενικού. Επίσης, κοινό χαρακτηριστικό και των δύο πολιτισμών και στα δύο σκέλη («Υλικά και «Διαδικασία/Εκτέλεση») του «βασικού σχήματος» είναι η χρήση «ειδικού λεξιλογίου» της μαγειρικής τέχνης. Τοποθετούμε τον όρο σε εισαγωγικά, καθώς θέλουμε να τον διαχωρίσουμε από το ειδικό λεξιλόγιο ειδικών κειμένων, όπως νομικών, οικονομικών, ιατρικών, διότι οι ειδικοί όροι αυτών των επιστημών προϋποθέτουν για την κατανόησή τους, κατά κανόνα, βαθιά γνώση της επιστήμης και της εκάστοτε θεματικής. Αυτό δεν συμβαίνει με το ειδικό λεξιλόγιο των συνταγών μαγειρικής, καθώς, ίσως με λίγες εξαιρέσεις, οι έννοιές τους είναι πολύ εύκολα κατανοητές, αρκεί να έχει κανείς μαγειρέψει λίγες φορές στη ζωή του. Παραθέτουμε το σχετικό λεξιλόγιο στο τέλος του παρόντος κεφαλαίου με τη μορφή γλωσσαρίου ανά λεξιλογική κατηγορία (πίνακας συντομεύσεων, επίθετα, ουσιαστικά, επίθετα με ουσιαστικά, σταθερές εκφράσεις, ρήματα, επιρρήματα και σύνδεσμοι), καθώς και σε αμφίδρομες μεταφραστικές κατευθύνσεις. Επίσης, οι αριθμοί (στο σκέλος 2 και 3) δεν γράφονται ποτέ ολογράφως. Τέλος, θα θέλαμε να επισημάνουμε ότι σποραδικά απαντώνται και λέξεις και εκφράσεις της καθομιλουμένης στο τρίτο σκέλος («Διαδικασία/Εκτέλεση») του «βασικού σχήματος» του κειμένου μιας συνταγής μαγειρικής. 6. Ποιες είναι οι διαφορές και ποια τα κοινά χαρακτηριστικά σε υφολογικό επίπεδο μεταξύ των γερμανόφωνων και ελληνόφωνων συνταγών μαγειρικής; Μία υφολογική διαφορά αφορά στη γενικότερη τάση του γερμανικού πολιτισμού να χρησιμοποιούνται, σχετικά συχνά, ουσιαστικοποιήσεις. Αν και στη γερμανική γλώσσα η ρηματική χρήση προέχει της ουσιαστικοποίησης στη διατύπωση της δράσης στον καθημερινό λόγο, οι δομικές δυνατότητές της (λ.χ. σύνθετη φύση των λεξημάτων, σχηματισμός σύνθετων παραγώγων) καθιστούν πιο εύκολα εφικτή τη χρήση ουσιαστικοποιημένων δομών και εκφράσεων. Παράλληλα, αυτό συνάδει με την πιο απρόσωπη φύση του κεντρικού ρηματικού σχήματος στις γερμανικές συνταγές, αλλά και γενικά με την πολιτισμικά εξειδικευμένη χρήση της γλώσσας. Έτσι λ.χ. απαντάμε σε γερμανικές συνταγές το ουσιαστικοποιημένο επιρρηματικό σχήμα «unter Wasserzugabe», ενώ το αντίστοιχο σχήμα στα ελληνικά δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να είναι ουσιαστικοποιημένο (αφού θα ακουγόταν εξαιρετικά επιτηδευμένο), αλλά ρηματοποιημένο, λ.χ. πολύ απλά «προσθέτουμε νερό». Επίσης, η χρήση της παθητικής φωνής δεν θα πρέπει να αποκλειστεί από το τρίτο σκέλος («Διαδικασία/Εκτέλεση») του βασικού σχήματος του κειμενικού είδους της συνταγής μαγειρικής στον γερμανικό πολιτισμό, κάτι που δεν μπορέσαμε να διαπιστώσουμε βάσει της έρευνας που κάναμε και που εξηγείται και από τη δομική φύση της ελληνικής γλώσσας (βλ. κεφ. 4), αλλά και από τη χρήση του 1 ου προσώπου πληθυντικού ως κεντρικού ρηματικού σχήματος που δημιουργεί μεγάλη οικειότητα και αμεσότητα, κάτι που δεν συνάδει με την απρόσωπη και αποστασιοποιημένη φύση της παθητικής φωνής. Επιπλέον, θα θέλαμε να επισημάνουμε ένα υφολογικό στοιχείο που είναι -σε έναν βαθμό- κοινό χαρακτηριστικό και των δύο πολιτισμών. Συγκεκριμένα, πρόκειται για το υφολογικό δεδομένο ότι δεν χρησιμοποιείται ποτέ είτε το οριστικό είτε το αόριστο άρθρο στο πρώτο σκέλος («Τίτλος») του «βασικού σχήματος». Κατά αυτόν τον τρόπο, προσδίδεται στην κάθε συνταγή μια μοναδικότητα στο πλαίσιο, ωστόσο, μιας πιο γενικής και καθολικής ύπαρξης του συγκεκριμένου φαγητού, του οποίου «μια» εκδοχή και μόνο συνιστά η συγκεκριμένη που κρατά στα χέρια το άτομο που θέλει να μαγειρέψει. Η ίδια παράλειψη άρθρων στα ουσιαστικά απαντάται και στο τρίτο σκέλος («Διαδικασία/Εκτέλεση») του γερμανικού πολιτισμού -αλλά όχι στον ελληνικό πολιτισμό- προσδίδοντας στην ανάγνωση μια κάποια ταχύτητα, πολλές φορές θυμίζοντας στενογραφικού τύπου γραφή και αντισταθμίζοντας κατά αυτόν τον τρόπο την όποια του υποτακτικότητα. 7

8 Συνεπώς, συνάγουμε ότι υφίσταται μια υφολογική διαφορά κυρίως του τρίτου σκέλους («Διαδικασία/Εκτέλεση») του «βασικού σχήματος» σ ό,τι αφορά την χρήση ουσιαστικοποιημένων σχημάτων, της παθητικής φωνής και της έλλειψης άρθρων στα ουσιαστικά. 7. Ποιοι είναι οι κεντρικοί στρατηγικοί άξονες για την «κλασική» μετάφραση του κειμενικού είδους των συνταγών (ελληνικά/γερμανικά): α. Συντομία διατυπώσεων, κυρίως με τη μορφή παρατάξεων. β. Χρήση του πρώτου προσώπου πληθυντικού στην ευθεία μετάφραση. γ. Χρήση του ενεργητικού ενεστωτικού απαρεμφάτου στην αντίστροφη μετάφραση. δ. Χρήση ειδικού λεξιλογίου. ε. Χάριν πληρότητας, αναφορά όλων των δυνατών μεταδεδομένων. ζ. Προσοχή στις απαραίτητες δομικές αλλαγές στη γλωσσική διατύπωση (ασυμμετρία των γλωσσών και των πολιτισμών!). η. Μεταφραστική στρατηγική η οικειοποίηση, αποφυγή ξενιστικής/εξωτικιστικής απόδοσης, εκτός από μεμονωμένα σημεία, όπως λ.χ. ο τίτλος (για να προσελκύσει την προσοχή του αναγνώστη). 8. Ποια είναι η πιο ενδεδειγμένη μεταφραστική στρατηγική για τη μετάφραση του συγκεκριμένου κειμενικού είδους και γιατί; Με γνώμονα τον σκοπό του μεταφράσματος, δηλαδή την παραγωγή ενός ΚΣ λειτουργικά αποδεκτού και χρηστικά κατάλληλου δηλαδή απολύτως κατανοητού- για τους δέκτες στον ΠΣ, και τη συνυφασμένη με τον σκοπό αυτόν πρωτίστως πληροφοριακή και δευτερευόντως προτρεπτική λειτουργία του ΚΣ, ο μεταφραστής του ΓΚ των συνταγών μαγειρικής θα πρέπει να λάβει υπόψη του τις σταθερές και τις διαφορές των δύο πολιτισμών στο κειμενικό αυτό είδος και να ακολουθήσει μια στρατηγική οικειοποίησης, προκειμένου να επιτύχει τον προαναφερόμενο σκοπό της μετάφρασης. Ως εκ τούτου, η μετάφραση των συνταγών μαγειρικής συνιστά μια κατεξοχήν «εργαλειακή μετάφραση». 9. Κατά πόσο συμπεριλαμβάνουμε στο ΚΣ χαρακτηριστικά του ΚΠ ανεκδοτολογικού, συναισθηματικού τύπου και έντονου προσωπικού ύφους; Ανάλογα με τη μεταφραστική εντολή, που συνάδει με τη γενικότερη φιλοσοφία μιας σχεδιαζόμενης έκδοσης, διατηρούμε τα ιδιάζοντα γλωσσικά (και μη γλωσσικά) δεδομένα του πρωτοτύπου ή τα εξαλείφουμε. Αν λ.χ. επιθυμεί ο εντολοδότης μια «τεκμηριωτική μετάφραση» του βιβλίου της Ντίνας Νικολάου, όλα αυτά τα, κυρίως, συναισθηματικής φύσεως στοιχεία θα πρέπει να διατηρηθούν. Στην αντίθετη περίπτωση μιας «εργαλειακής μετάφρασης» θα εξαλείφονταν. 8

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 1. Η σχετική βιβλιογραφία υποστηρίζει ότι τα διαφημιστικά κείμενα δεν «μεταφράζονται», αλλά, κατά κανόνα, προσαρμόζονται γλωσσικά και πολιτισμικά στο περιβάλλον υποδοχής της νέας αγοράς. Πώς τεκμηριώνεται αυτή η άποψη; Το διαφημιστικό κείμενο στις περισσότερες περιπτώσεις όντως δεν «μεταφράζεται» με τη συμβατική έννοια του όρου, αλλά κατά κανόνα «προσαρμόζεται» γλωσσικά και, κυρίως, πολιτισμικά στο περιβάλλον υποδοχής της αγοράς, για την οποία προορίζεται το εκάστοτε προϊόν. Αυτό οφείλεται αφενός στο γεγονός ότι οι συχνά διαφορετικές γλωσσοπολιτισμικές συνθήκες του κοινού και του περιβάλλοντος υποδοχής της νέας αγοράς δεν επιτρέπουν τη διατήρηση γλωσσικών δομών και πολιτισμικών δεδομένων (γλωσσικού ή/και μη γλωσσικού τύπου) της πρωτότυπης διαφήμισης, προκειμένου να διατηρήσει τον κεντρικό της επικοινωνιακό σκοπό, δηλαδή να «πείσει», και στο νέο περιβάλλον υποδοχής. 2. Γιατί προτιμάται συνήθως από τις εμπορικές εταιρείες η «μετάφραση» διαφημίσεων που προϋπάρχουν; Λόγω του κόστους που έχει η εκπόνηση νέων διαφημιστικών ενοτήτων για ένα συγκεκριμένο προϊόν, στην παγκοσμιοποιημένη αγορά πολύ συχνά οι επιχειρήσεις επιλέγουν τη μετάφραση διαφημίσεων, που δημιουργήθηκαν με συγκεκριμένο στρατηγικό κόνσεπτ για την αγορά-πηγή, και για την προώθηση του διαφημιζόμενου προϊόντος σε ξένες αγορές. Επιπλέον, οι συγκεκριμένες διαφημίσεις έχουν συνήθως στεφθεί με επιτυχία. 3. Ποιες είναι οι κεντρικές «τακτικές προσέγγισης» του καταναλωτή από ένα διαφημιστικό κείμενο σύμφωνα με τη Reiss (1993, 38-43); Σύμφωνα με τη Reiss, η διαφήμιση κερδίζει τον δέκτη της με το να συνιστά ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω: υπαινικτική, συναισθηματική, παραστατική, ευκολομνημόνευτη, εύκολα κατανοητή, πειστική, επίκαιρη και «ζωντανή», πρεσβεύει την αξιοπιστία της έκκλησής της ή/και του διαφημίζοντος, παίζει με παγιωμένες αξίες και αντιλήψεις, ξυπνάει (ανύπαρκτες) επιθυμίες και χειραγωγεί. Επιπλέον, θα μπορούσε να προστεθεί στον κατάλογο αυτόν και ο πρωτότυπος χαρακτήρας και η διασκεδαστική φύση του διαφημιστικού κειμένου. Κεντρικοί, επιπλέον, άξονες συνιστούν, σύμφωνα με τον Sowinski (1998, 30), η πληροφοριακότητα, η πρωτοτυπία και η έντονη προσοχή, την οποία κεντρίζει το διαφημιστικό κείμενο. 4.Ποια είναι τα βασικά γλωσσικά που υλοποιούν τις «τακτικές προσέγγισης»; Η στοχευμένη προς μια συγκεκριμένη «τακτική προσέγγισης» χρήση του ύφος σε όλες του τις εκφάνσεις, όπως λεξιλόγιο, σύνταξη, γραμματική, φωνητική, αλλά και ρητορικά σχήματα. Επιπλέον, η επίσης στοχευμένη χρήση μη γλωσσικών μέσων σε σημειολογική αρμονία με τα γλωσσικά μέσα. 5. Ποιος είναι ο κύριος επικοινωνιακός σκοπός μιας διαφήμισης; Ο κύριος επικοινωνιακός σκοπός μιας διαφήμισης είναι να «πείσει» τον καταναλωτή να αγοράσει το διαφημιζόμενο προϊόν. 6. Σε τι πρέπει να προβεί ο μεταφραστής, για να διατηρήσει τόσο τον επικοινωνιακό σκοπό ενός διαφημιστικού κειμένου όσο και τις εν γένει πρώτες δύο λειτουργίες του και γιατί; 9

10 Για να διατηρήσει το μετάφρασμα την πρωτευόντως προτρεπτική/κλητική και δευτερευόντως πληροφοριακή λειτουργία του, αλλά και τον επικοινωνιακό του σκοπό, ο μεταφραστής θα πρέπει συχνά να προβεί σε αλλαγές, διαφοροποιήσεις, προσθήκες, αφαιρέσεις και προσαρμογές σε δομικό, γλωσσικό και μη γλωσσικό επίπεδο που είναι επιβεβλημένες, προκειμένου το μετάφρασμα να «λειτουργήσει» στο νέο γλωσσοπολιτισμικό περιβάλλον του. 7. Πόσα και ποια ερωτήματα πρέπει να θέσει ο μεταφραστής, προκειμένου να αποφασίσει αν το διαφημιστικό κείμενο θα πρέπει να μεταφραστεί (ή όχι); (1) Το προϊόν επιτελεί μια παρόμοια λειτουργία στη νέα αγορά, στο νέο περιβάλλον; (2) Γεννώνται συγκρίσιμες θετικές υποδηλώσεις στο νέο κοινό-στόχο μέσω της σημειολογίας της πρωτότυπης διαφήμισης; 8. Πώς ακριβώς νοείται η τεχνική της «προσαρμογής» στο πλαίσιο της μετάφρασης διαφημιστικών κειμένων; Προσαρμογή (γερμ. «Adaption»): Στην επιμέρους τεχνική της «προσαρμογής» διατηρείται το μη γλωσσικό υλικό, αλλά το γλωσσικό υλικό προσαρμόζεται στα δεδομένα του ΠΣ. Αυτή η στρατηγική κυριαρχεί στον τομέα της διαφήμισης προϊόντων και, σύμφωνα με τις συγγραφείς, θα έπρεπε να εφαρμόζεται πιο πολύ και στον τομέα της τουριστικής διαφήμισης. 9. Ο μεταφραστής, αφού έχει απαντήσει θετικά στα δύο παραπάνω ερωτήματα και έχει επιλέξει τη στρατηγική της προσαρμογής ως καταλληλότερης για τη μετάφραση στο περιβάλλον-στόχο, τι πρέπει να αναλύσει και να προσδιορίσει πρώτα απ όλα; Με την ανάθεση του μεταφραστικού έργου, ο μεταφραστής καλείται, αφού έχει απαντήσει θετικά στα δύο παραπάνω ερωτήματα και έχει επιλέξει τη στρατηγική της προσαρμογής ως καταλληλότερη για τη μετάφραση στο περιβάλλον-στόχο, πρώτα απ όλα να αναλύσει και να προσδιορίσει επακριβώς: α) το μήνυμα του διαφημιστικού κειμένου και β) τη σημειολογική τακτική, με την οποία μεταφέρεται αυτό το μήνυμα, δηλαδή αν υπόσχεται, αν υποδηλώνει, αν ενθαρρύνει κ.λπ. και πώς ακριβώς γίνεται αυτό. Στο α) παίζει ρόλο κατά πόσο αυτό το μήνυμα μπορεί να γίνει αποδεκτό σε όλο του το εννοιολογικό φάσμα από το κοινό-στόχο του μεταφράσματος και στο β) ο μεταφραστής θα πρέπει να εξετάσει, πρώτον, αν η ακολουθούμενη τακτική γίνεται αποδεκτή και από το περιβάλλον-υποδοχής και, αν ναι, κατά πόσο τα γλωσσικά μέσα του πρωτοτύπου ενδείκνυνται και για το μετάφρασμα και κατά πόσο είναι κατανοητά από τον ΠΣ. Όλα τα παραπάνω εξαρτώνται, βέβαια, από κάποιες παραμέτρους της κειμενικής ανάλυσης που θα πρέπει, σύμφωνα με το λειτουργικό παράδειγμα, να έχουν οριστεί από πριν. Πρόκειται για την ομάδα-στόχο του μεταφράσματος, δηλαδή όλο το φάσμα της πραγματολογίας του δέκτη (ηλικία, επάγγελμα, κοινωνικό στάτους, μορφωτικό επίπεδο, κ.λπ.) αλλά και την πραγματολογία του αποστολέα του μεταφράσματος (αλλάζει ίσως σε σχέση με τον αποστολέα του πρωτοτύπου;). 10. Τι θα πρέπει να προσέξει ο μεταφραστής σε σχέση με τα μη γλωσσικά δεδομένα που, σύμφωνα με τη στρατηγική της «προσαρμογής» υιοθετούνται απαράλλαχτα στο μετάφρασμά του; 10

11 Καλείται να προσέξει, ώστε να υπάρχει σημειολογική αρμονία των (νέων) γλωσσικών δεδομένων στο ΚΣ με τα μη γλωσσικά μέσα που έχουν υιοθετηθεί απαράλλαχτα από το ΚΠ, έτσι ώστε να μην υποσκαφτεί η «χειραγωγική» δυναμική του επιδιωκόμενου μηνύματος. 11. Και στα διαφημιστικά κείμενα, η συχνότητα ρηματικών δομών στην ελληνική είναι μεγαλύτερη απ ό,τι στη γερμανική και, παράλληλα, στη γερμανική απαντώνται συχνότερα ουσιαστικοποιημένες δομές ή επίθετα, επιρρήματα και ουσιαστικά. Πώς καλείται ο μεταφραστής να αντιμετωπίσει αυτήν τη δομική διαφορά των δύο γλωσσών; Στην ευθεία μετάφραση (γερμανικά ελληνικά), σε γενικές γραμμές θα πρέπει να προτιμάται μια ροπή προς την αποφυγή ουσιαστικοποιήσεων και τη χρήση επιθετικών προσδιορισμών και ουσιαστικών, και το αντίστροφο για τη μετάφραση ελληνικά - γερμανικά. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 1. Συνοψίστε εν συντομία τις βασικότερες κειμενοτυπολογικές διαφορές μεταξύ ταξιδιωτικών οδηγών και ταξιδιωτικών μπροσούρων. Οι ταξιδιωτικοί οδηγοί είναι κατά κανόνα μακροσκελή κείμενα υπό τη μορφή μικρών ή μεγαλύτερων βιβλίων. Πραγματεύονται έναν τόπο (χώρα, νομό, πόλη, περιοχή) αναλυτικά, ένα μνημείο ή αρχαιολογικό χώρο, μουσεία όλων των ειδών ή επικεντρώνονται σε ένα μόνο αξιοθέατο ή και σε μια σειρά από αξιοθέατα ενός τόπου. Συνήθως ακολουθείται η κλασική δομή ενός βιβλίου (με κατάλογο περιεχομένων, πρόλογο, κεφάλαια, κατάλογο συντομογραφιών, βιβλιογραφία κ.λπ.), ενώ τουριστικοί οδηγοί χωρίς την προαναφερόμενη δομή απαντώνται σπανιότερα. Σε γενικές γραμμές, οι ταξιδιωτικοί οδηγοί υφίστανται σε έντυπη μορφή, αν και τα τελευταία χρόνια μπορεί κανείς να βρει και ταξιδιωτικούς οδηγούς (κυρίως για συγκεκριμένες περιοχές τουριστικού ενδιαφέροντος) σε ηλεκτρονική μορφή. Πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό των ταξιδιωτικών οδηγών και με μεταφραστική σημασία είναι αφενός το περιεχόμενό τους και αφετέρου τα γλωσσικά χαρακτηριστικά τους. Οι ταξιδιωτικές μπροσούρες συνιστούν ένα εν μέρει εντελώς διαφορετικό κειμενικό είδος στον ευρύτερο τομέα των ταξιδιωτικών κειμένων. Όπως μαρτυρά και το ουσιαστικό «μπροσούρα», πρόκειται για ένα κείμενο σε μορφή φυλλαδίου. Ως εκ τούτου, οι ταξιδιωτικές μπροσούρες είναι κείμενα σύντομα, που μπορούν να μετρούν από λίγες σελίδες μέχρι κάποιες λίγες δεκάδες και, ακριβώς λόγω του μεγέθους τους, αλλά και του μικρού βάρους τους, είναι ιδιαίτερα πρακτικοί και εύχρηστοι για τον ταξιδιώτη. Σε αντίθεση με τους ταξιδιωτικούς οδηγούς, που ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης και πιθανόν επισκέπτης κατά κανόνα μπορεί να βρει στο εμπόριο (βιβλιοπωλεία, τουριστικά μαγαζιά και κιόσκια), αλλά και προσφάτως ενίοτε και ως ένθετα στις εφημερίδες και περιοδικά, οι ταξιδιωτικές μπροσούρες διανέμονται κυρίως επί τόπου, δηλαδή στον τόπο προορισμού από τουριστικά γραφεία και υπηρεσίες και σπανιότερα απαντώνται σε πρεσβείες και ως ένθετα στον ημερήσιο και εβδομαδιαίο τύπο. Αυτό έχει να κάνει με τις εν γένει λειτουργίες τους, οι οποίες διαφέρουν βαθμιαία από εκείνες των ταξιδιωτικών οδηγών, καθώς στις ταξιδιωτικές μπροσούρες η προτρεπτική λειτουργία είναι πρωτεύουσα και η πληροφοριακή ελαφρώς πιο δευτερεύουσα. Σε κάποιες περιπτώσεις, μάλιστα, η πρωτεύουσα προτρεπτική λειτουργία υποστηρίζεται σε κάποιο βαθμό από μια εκφραστική πτυχή του κειμένου. Συνεπώς, μπορούμε με βάση τα παραπάνω να ισχυριστούμε ότι η ταξιδιωτική μπροσούρα έχει και σε κάποιον βαθμό μεγαλύτερο διαφημιστικό χαρακτήρα απ ό,τι ο ταξιδιωτικός οδηγός. 11

12 2. Ποιες είναι οι δύο κατηγορίες ταξιδιωτικών οδηγών και γιατί είναι μεταφραστικά χρήσιμος ο διαχωρισμός αυτός; Μπορούμε να διαχωρίσουμε δύο μεγάλες κατηγορίες ταξιδιωτικών οδηγών ανάλογα με το περιεχόμενό τους, τους γενικούς οδηγούς, για τους οποίους δεν απαιτούνται από τον αναγνώστη ιδιαίτερες ειδικές γνώσεις επί του θέματος, και τους ειδικούς οδηγούς, οι οποίοι προϋποθέτουν σε έναν βαθμό ειδικές γνώσεις για το θέμα που πραγματεύονται. Ο διαχωρισμός αυτός είναι σημαντικός και για τη μεταφραστική δράση, καθώς στη δεύτερη περίπτωση ο μεταφραστής καλείται να έχει και μια σχετική θεματολογική κατάρτιση, προκείμενου να κατανοήσει το ΚΠ κατά τη φάση ανάλυσής του. 3. Τόσο στους ταξιδιωτικούς οδηγούς όσο και στις ταξιδιωτικές μπροσούρες τα τοπωνύμια και τα κύρια ονόματα συνιστούν έναν μεταφραστικό σκόπελο. Πώς αντιμετωπίζεται αυτός; Για την απόδοση τοπωνυμίων και κύριων ονομάτων στο ΚΣ προσφέρονται τρεις διαφορετικές μεταφραστικές μέθοδοι, οι οποίες είναι οι εξής: α) η απόδοση με αντίστοιχα δόκιμα λήμματα της ΓΣ, β) η μεταγραφή τους και γ) η ατόφια διατήρησή τους. Ωστόσο, υπάρχουν συγκεκριμένες λύσεις σχετικά με τον προβληματισμό αυτόν, τις οποίες ο δυνητικός μεταφραστής καλείται να αφομοιώσει και να εφαρμόσει στην πράξη, διότι σε κάθε φυσική γλώσσα υφίστανται οι δόκιμες αποδόσεις ξενόγλωσσων κύριων ονομάτων και τοπωνυμιών, όταν αυτά είναι σε κάποιο βαθμό καθολικά γνωστά. Συνήθως πρόκειται για κύρια ονόματα και τοπωνύμια που είτε συνιστούν σημαίνοντα πρόσωπα των επιστημών, της τέχνης και των γραμμάτων, της ιστορίας, της πολιτικής και της οικονομίας κ.λπ. είτε είναι κύριοι γεωγραφικοί όροι. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο μεταφραστής έχει εύκολη δουλειά, αφού η ΓΣ διαθέτει τους αντίστοιχους όρους, λ.χ. «Κικέρωνας» για «Cicero» και «Βαυαρία» για το ομοσπονδιακό κρατίδιο της Γερμανίας «Bayern». Στην αντίθετη περίπτωση, όταν δηλαδή το κύριο όνομα και το τοπωνύμιο δεν είναι καθολικά γνωστά, τότε ο μεταφραστής καλείται να επιλέξει μεταξύ της λύσης β), της μεταγραφής, και της λύσης γ), της ατόφιας διατήρησης του όρου στο ΚΣ. Πιστεύουμε ότι μεταξύ αυτών των δύο λύσεων προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί στην άμεσα αντιληπτή από τον δέκτη του ΚΣ λύση β), τη μεταγραφή, καθώς δεν θα πρέπει να θεωρούμε ως δεδομένο ότι ο δέκτης του ΚΣ γνωρίζει -έστω και υποτυπωδώς- τη ΓΠ, ώστε να είναι σε θέση να διαβάσει και να προφέρει σωστά το πρωτότυπο κύριο όνομα ή τοπωνύμιο. Ωστόσο, τόσο χάριν πληρότητας όσο και χάριν καλύτερου επιτόπιου προσανατολισμού του δέκτη και πιθανού επισκέπτη του τόπου που πραγματεύεται ο ταξιδιωτικός οδηγός, προτείνεται η συνδυαστική λύση, δηλαδή ναι μεν η χρήση της μεταγραφής του πρωτότυπου όρου, αλλά και η πλαισίωση (σε παρένθεση) της ατόφιας εκδοχής του στην ΓΠ. Κατά αυτόν τον τρόπο, προσφέρεται στον δέκτη και δυνατότητα ορθής εκφοράς του πρωτότυπου όρου, αλλά και η δυνατότητα καλύτερου προσανατολισμού στον τόπο του πιθανού ταξιδιού. 4. Πώς θα πρέπει να αντιμετωπίζει ο μεταφραστής τις όποιες διαφορές στην πολιτισμικά εξειδικευμένη χρήση του προσώπου και αριθμού αφήγησης που απαντώνται στους ταξιδιωτικούς οδηγούς και στις ταξιδιωτικές μπροσούρες για το ζεύγος γλωσσών ελληνικά/γερμανικά; Στην πρώτη περίπτωση των γενικών οδηγών γραμμένων στα ελληνικά με κύρια χρήση του 1 ου προσώπου πληθυντικού, δεν προσφέρεται η διατήρηση του προσώπου αυτού στη γερμανική ως ΓΣ, αφού είθισται η χρήση του 3ου προσώπου πληθυντικού ευγενείας («Setzen Sie Ihre Reise fort», «Schlagen Sie den Weg ein, der») και, εναλλακτικά για ΚΣ με (σποραδικά) πιο ουδέτερο ύφος, η χρήση του απρόσωπου υποκειμένου του 3 ου προσώπου ενικού («Man schlage dann den Weg ein, der»). Στις ταξιδιωτικές μπροσούρες, πολλές φορές εκφράζεται και η προτρεπτικότητά τους μέσα από ακριβώς αυτήν τη χρήση του 3 ου πληθυντικού προσώπου ευγενείας στα γερμανικά («Lassen Sie sich nicht entgehen») και στην προστακτική του 2 ου πληθυντικού προσώπου στα ελληνικά («Ζήστε τη μοναδική εμπειρία»). 12

13 5. Ποια είναι τα βασικά γλωσσικά χαρακτηριστικά των ταξιδιωτικών μπροσούρων και ποιες είναι οι δύο σχετικές διαφορές σε σχέση με τους ταξιδιωτικούς οδηγούς; Από γλωσσική άποψη, οι ταξιδιωτικές μπροσούρες χαρακτηρίζονται σε γενικές γραμμές από σύντομο, απλό και κατανοητό λόγο. Λόγω της ποικιλομορφίας των παρουσιαζόμενων δεδομένων, οι ταξιδιωτικές μπροσούρες παρουσιάζουν ένα ύφος «μεικτό», κατ αναλογία μιας σύμμειξης του ύφος των γενικών ταξιδιωτικών οδηγών και εκείνου των πιο ειδικών, δηλαδή συνδυάζουν τόσο το πιο άμεσο και προσωπικό ύφος των γενικών ταξιδιωτικών οδηγών όσο και το πιο ουδέτερο και αντικειμενικό ύφος των ειδικών οδηγών. Η διαφορά σε σχέση με τους ταξιδιωτικούς οδηγούς, γενικούς και ειδικούς, έγκειται στα δύο ακόλουθα χαρακτηριστικά. Πρώτον, οι ταξιδιωτικές μπροσούρες συγγράφονται σχεδόν αποκλειστικά ουδέτερα στο 3 ο πρόσωπο ενικού και, δεύτερον, το ειδικό λεξιλόγιο (αρχαιολογικό, ιστορικό, τεχνολογικό, ανθρωπολογικό) είναι τόσο αριθμητικά όσο και ποιοτικά πολύ πιο περιορισμένο. Επιπλέον, και όπως αναφέραμε και παραπάνω, οι ταξιδιωτικές μπροσούρες δύναται να έχουν και μια ήπια εκφραστική λειτουργία και, ως εκ τούτου, να παρουσιάζουν έναν μικρό αριθμό ρητορικών σχημάτων, προκειμένου να εντείνουν τη θελκτικότητα του παρουσιαζόμενου ταξιδιωτικού προορισμού, λ.χ. σχήματα επανάληψης και μεταφοράς. 6. Με ποιο γραμματικό φαινόμενο εντείνεται ο προτρεπτικός χαρακτήρας των ταξιδιωτικών μπροσούρων στα γερμανικά και στα ελληνικά; Στην περίπτωση των ταξιδιωτικών μπροσούρων, η προτρεπτικότητα εκφράζεται και μέσα από τη χρήση του 3 ου πληθυντικού προσώπου ευγενείας στα γερμανικά και μέσα από την προστακτική του 2 ου πληθυντικού προσώπου στα ελληνικά. 7. Πώς θα πρέπει ο μεταφραστής να αντιμετωπίζει τα πολιτισμικά εξειδικευμένα δεδομένα του πρωτοτύπου που είναι απαραίτητα για την κατανόηση του κειμένου και για την πληρότητα των πληροφοριών; Πολιτισμικά εξειδικευμένα δεδομένα (ρητά ή ως προϋπόθεση) που θα πρέπει να θεωρηθούν ως απαραίτητα τόσο για την κατανόηση του κειμένου όσο και για την πληρότητα των πληροφοριών είτε α) περιφράζονται εντός του κύριου κειμενικού κόρπους, χωρίς να διαταράσσεται το ύφος, η συνεκτικότητα και συνοχή του, είτε β) επεξηγούνται ομοίως, είτε γ) παρατίθενται ως υποσημείωση, είτε (στην περίπτωση που ο αριθμός τους είναι αρκετά μεγάλος) δ) καταχωρούνται σε έναν κατάλογο στην αρχή του κειμένου ή σε ένα παράρτημα στο τέλος του. 8. Πώς καλείται ο μεταφραστής να αντιμετωπίσει πολιτισμικά εξειδικευμένα δεδομένα που θα πρέπει να θεωρηθούν ιδιαίτερα δυσνόητα και ταυτόχρονα πληροφοριακά και λειτουργικά μη ουσιώδη; Πολιτισμικά εξειδικευμένα δεδομένα (ρητά ή ως προϋπόθεση) που θα πρέπει να θεωρηθούν ιδιαίτερα δυσνόητα και ταυτόχρονα μη ουσιώδη τόσο για τη συνοχή του κειμένου όσο και για το πληροφοριακό του φορτίο και, παράλληλα, δεν επιτελούν κάποια ουσιώδη προτρεπτική λειτουργία, θα πρέπει να θεωρηθούν μη απαραίτητα και να παραλείπονται. 13

14 9. Πότε είναι επιβεβλημένη η συμπλήρωση πληροφοριών κατά τη μετάφραση των εν λόγω κειμενικών ειδών; Ενδέχεται να χρειαστεί να προστεθούν πληροφορίες τόσο στους ταξιδιωτικούς οδηγούς όσο και στις ταξιδιωτικές μπροσούρες, προκειμένου να αντισταθμιστούν τόσο πολιτισμικά όσο και γνωσιακά κενά των ξενόγλωσσων δεκτών. 10. Στα συγκεκριμένα κειμενικά είδη παρατίθενται ενίοτε και γνώμες γηγενών για τον τόπο ή τα αξιοθέατα που πραγματεύονται. Αυτό συνιστά μεταφραστικό σκόπελο; Και αν ναι, πώς αντιμετωπίζεται αυτό μεταφραστικά; Ναι, ενδέχεται να συνιστά μεταφραστικό σκόπελο, καθώς οι γνώμες γηγενών που ενίοτε παρατίθενται (με ελεγειακό ύφος), κυρίως στους γενικούς ταξιδιωτικούς οδηγούς, ενδέχεται λόγω της έντονης πολιτισμικής εξειδίκευσής τους να μην δύναται να ενταχθούν στον πολιτισμικό και γνωσιακό ορίζοντα του δέκτη του μεταφράσματος. Σε αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να αντικαθίστανται λ.χ. από γνώμες πρόσφατων επισκεπτών που είναι ομοεθνείς με τους δέκτες των κειμένων αυτών ή, αν δεν υπάρχει σχετική εναλλακτική, να παραλείπονται εντελώς. 11. Σε ποιο από τα δύο κειμενικά είδη η προτρεπτική λειτουργία είναι πιο έντονη και πώς μπορεί ο μεταφραστής να βοηθήσει στη διατήρησή της; Πιο έντονη είναι η προτρεπτική λειτουργία κυρίως στις ταξιδιωτικές μπροσούρες και εκφράζεται μέσα από τα διάφορα είδη ρητορικών σχημάτων, αποδίδοντάς τα έτσι ώστε να διατηρήσουν τη λειτουργική δυναμική τους στο ΚΣ. 12. Πώς πρέπει ο μεταφραστής να αντιμετωπίσει τα μη γλωσσικά δεδομένα των ταξιδιωτικών οδηγών και ταξιδιωτικών μπροσούρων; Ο μεταφραστής καλείται να διατηρήσει όλα τη μη γλωσσικά στοιχεία αναλλοίωτα, εκτός και αν είναι μέρος πολιτισμικά εξειδικευμένων πληροφοριών που παραλείπονται (βλ. ε.) και, επομένως, παραλείπονται και αυτά. 13. Σε ποιες λεξιλογικές κατηγορίες ο μεταφραστής θα πρέπει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή; Τι θα πρέπει να κάνει για να είναι βέβαιος για την ορθή απόδοσή τους; Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί σε ειδικό λεξιλόγιο (αρχαιολογικό, ιστορικού τύπου κ.λπ.) και σε αυτούσια παραθέματα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, όπως αυτό απαντάται κατά κόρον στους ειδικούς ταξιδιωτικούς οδηγούς. Προτείνεται η χρήση σχετικών έντυπων και ηλεκτρονικών λεξικών και βάσεων δεδομένων, καθώς και η τελική επιμέλεια από σχετικό επιστήμονα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 1. Ποιο είναι ένα από τα σημαντικότερα οφέλη της μεταφρασεολογίας για τη μεταφραστική πράξη; 14

15 Η μεταφρασεολογία επικουρεί με τα επιστημονικά εμπεριστατωμένα κριτήριά της στην αποφυγή αυθαίρετων αποφάσεων, όπως συνήθως συμβαίνει όταν ο μεταφραστής επαφίεται στο γλωσσικό αισθητήριό του και μόνο. 2. Ποια είδη μεταφράσεων συγκαταλέγει η Νορντ στον «τεκμηριωτικό» τύπο μεταφράσεων και ποια στον «εργαλειακό» τύπο; (Για τη διαφορά μεταξύ των δύο κεντρικών αυτών τύπων βλ. την απάντηση στην ερώτηση 2, κεφ.2.1). Η Νορντ συγκαταλέγει τη διαγραμμική μετάφραση (Interlinearversion), την κατά λέξη μετάφραση ή κυριολεκτική μετάφραση (wörtliche Übersetzung), τη φιλολογική μετάφραση (philologische Übersetzung) και την εξωτικίζουσα μετάφραση λογοτεχνικών κειμένων (exotisierende Übersetzung), καθώς και τη μετάφραση λυρικής ποίησης ως είδη τεκμηριωτικής μετάφρασης. Αντιθέτως, η μετάφραση κειμένων με διατήρηση της λειτουργίας (funktionskonstante Übersetzung) (όπως λ.χ. μεταφράσεις οδηγιών χρήσεως, μεταφράσεις δημοσιογραφικών κειμένων κ.λπ.), καθώς και η μετάφραση κειμένων με αποκλίνουσα λειτουργικότητα (funktionsvariierende Übersetzung), αλλά και εκείνες που αποκαλεί «μεταφράσεις κατ αντιστοιχία» (korrespondierende Übersetzung) (όπου επιδιώκεται μια αντίστοιχη με το ΚΠ επίδραση του ΚΣ στον ΠΣ, κάτι που συμβαίνει χαρακτηριστικά σε κάθε λογής «ελεύθερη» μετάφραση, όπως λ.χ. στη «μεταποίηση» λογοτεχνικών κειμένων) συγκαταλέγονται στον «εργαλειακό» τύπο μετάφρασης. Η μετάφραση πεζής λογοτεχνίας τοποθετείται κάπου στη μέση μεταξύ των δύο αυτών τύπων, διότι αφενός επιδιώκεται στη μετάφραση αυτού του κειμενικού είδους η διατήρηση του ξενικού για τον αναγνώστη του ΚΣ περιβάλλοντος του ΚΠ, επιτυγχάνοντας έτσι μια πολιτισμική απόσταση σε επίπεδο περιεχομένου και αφετέρου είθισται να προσαρμόζονται τα υφολογικά χαρακτηριστικά του πρωτοτύπου στις υφολογικές νόρμες και συμβάσεις της ΚΣ, αποφεύγοντας έτσι μια πολιτισμική απόσταση σε επίπεδο μορφής. 3. Με ποιο σκεπτικό η μετάφραση πεζής λογοτεχνίας τοποθετείται ανάμεσα στους δύο αυτούς κεντρικούς τύπους; Η μετάφραση πεζής λογοτεχνίας τοποθετείται κάπου στη μέση μεταξύ των δύο αυτών τύπων, διότι αφενός επιδιώκεται στη μετάφραση αυτού του κειμενικού είδους η διατήρηση του ξενικού για τον αναγνώστη του ΚΣ περιβάλλοντος του ΚΠ, επιτυγχάνοντας έτσι μια πολιτισμική απόσταση σε επίπεδο περιεχομένου και αφετέρου είθισται να προσαρμόζονται τα υφολογικά χαρακτηριστικά του πρωτοτύπου στις υφολογικές νόρμες και συμβάσεις της ΚΣ, αποφεύγοντας έτσι μια πολιτισμική απόσταση σε επίπεδο μορφής. 4. Ποιο είναι το κεντρικό κριτήριο στον διαχωρισμό μεταξύ τεκμηριωτικής μετάφρασης και εργαλειακής μετάφρασης; Κεντρικό κριτήριο στον διαχωρισμό μεταξύ τεκμηριωτικής μετάφρασης και εργαλειακής μετάφρασης συνιστά ο βαθμός «οικειότητας» ή, από την άλλη, «έλλειψης οικειότητας» που αντιλαμβάνεται ο δέκτης του μεταφράσματος. Όσο πιο «οικείο» είναι το μετάφρασμα για τον δέκτη του, δηλαδή όσο περισσότερο αντικατοπτρίζει πολιτισμικές και γλωσσικές συμβάσεις, συνήθειες και πραγματικότητες του ΠΣ τόσο περισσότερο ένα μετάφρασμα θα πρέπει να θεωρείται εργαλειακής φύσης και, φυσικά, το αντίθετο, δηλαδή όσο πιο «ανοίκεια» είναι τα δεδομένα του σε εξωκειμενικό και ενδοκειμενικό επίπεδο τόσο πιο «τεκμηριωτική» είναι η φύση του. 5. Τι θα πρέπει να κάνει ο μεταφραστής, αφού λάβει τη μεταφραστική εντολή και γιατί; 15

16 Ο μεταφραστής καλείται να ορίσει εξαρχής «τι είδους μετάφραση» απαιτείται βάσει της μεταφραστικής εντολής, καθώς το ένα και το ίδιο ΚΠ δύναται θεωρητικά να αποδοθεί με διάφορους τρόπους, όπως λ.χ. τεκμηριωτικά με σταθερή λειτουργία. 6. Πώς ορίζεται η «κατά λέξη ή κυριολεκτική μετάφραση»; Ως «κατά λέξη ή κυριολεκτική μετάφραση» νοείται εκείνη η μεταφραστική απόδοση, που ναι μεν αποδίδει συντακτικά και γραμματικά ορθά το ΚΠ, δηλαδή είναι προσανατολισμένη στο πρωτότυπο και δεν δημιουργεί ακατανοησία, όπως λ.χ. η ακραία μορφή της τεκμηριωτικής μετάφρασης που είναι η λέξη προς λέξη μετάφραση, είναι, ωστόσο, απεικονιστική πρωτίστως ως προς το περιεχόμενο, το ύφος, τις σημασίες και τα πολιτισμικά στοιχεία και όχι ως προς τη συντακτική δομή του. Όπως λέει η Νορντ, τεκμηριωτική σημαίνει μια απόδοση, όπου ο αναγνώστης διατηρεί την αίσθηση ότι πρόκειται για μετάφραση, χωρίς να είναι ακατανόητη. 7. Ποια είναι σε γενικές γραμμές τα χαρακτηριστικά μιας λέξη προς λέξη μετάφρασης και γιατί; Το αποτέλεσμα ενός τέτοιου είδους μεταφραστικής προσέγγισης συνιστά ένα μετάφρασμα ιδιαίτερα ξύλινο, δυσνόητο, υφολογικά όχι καλαίσθητο, καθώς όχι μόνο χαρακτηρίζεται από πλειάδα γραμματικών και υφολογικών λαθών, αλλά δεν εξετάζει τις πληροφορίες του πρωτότυπου κειμένου συγκειμενικά και καταστασιακά, αγνοώντας έτσι τόσο την ορθότητα της γλώσσας και των μεταφερόμενων πολιτισμικών δεδομένων στο ΚΣ όσο και των πληροφοριών γενικότερα και τη συνεκτικότητά τους. Αγνοεί το κεντρικό αξίωμα του διεπιστημονικού και πολιτισμικού παραδείγματος στη μεταφρασεολογία, σύμφωνα με το οποίο οι γλώσσες δεν είναι συμμετρικές. 8. Πότε χρησιμοποιείται συνήθως η λέξη προς λέξη μετάφραση και γιατί; Συνήθως χρησιμοποιείται ως «κείμενο-γέφυρα» για αναγνώστες ιερών κειμένων, όπως είναι η Αγία Γραφή κ.α., οι οποίοι δεν γνωρίζουν τη γλώσσα του πρωτοτύπου, αλλά, ωστόσο, επιθυμούν να έρθουν σε μια πρώτη επαφή με την οπτική και ηχητική εικόνα τέτοιων κειμένων, προκειμένου να βιώσουν όσο πιο «πιστά» το θεόπνευστο μήνυμα του ιερού κειμένου. 9. Πώς ονομάζονται οι λέξη προς λέξη μεταφράσεις της Αγίας Γραφής; Οι λέξη προς λέξη μεταφράσεις της Αγίας Γραφής ονομάζονται και «διαγραμμικές» (γερμ. «Interlinearversionen»). 10. Πώς ορίζεται η εργαλειακή μετάφραση με σταθερή λειτουργία; Ως εργαλειακή μετάφραση με σταθερή λειτουργία νοείται το μετάφρασμα εκείνο που καθοδηγείται από τον σκοπό, το ΚΣ να συνιστά πρώτα απ όλα το ίδιο κειμενικό είδος με το ΚΠ, καθώς και με την ίδια πρωτογενή λειτουργία. 11. Ποια είναι τα συνήθη χαρακτηριστικά μιας εργαλειακής μετάφρασης με σταθερή λειτουργία; Η πραγματολογικά ορθή λειτουργική απόδοση του ΚΠ ως εργαλειακή μετάφραση με σταθερή λειτουργία συνιστά μια πολύπλοκη διαδικασία μεταφραστικών επιλογών. Με απώτερο σκοπό, το ΚΣ να μπορεί να «λειτουργήσει» 16

17 φυσικά στον ΠΣ και, ταυτόχρονα, να διατηρήσει τη λειτουργία του πρωτοτύπου, καθίστανται απαραίτητες αλλαγές, προσαρμογές, αφαιρέσεις και προσθήκες σε κειμενικό, πολιτισμικό και γλωσσικό επίπεδο. 12. Πώς ορίζεται η εργαλειακή μετάφραση με αποκλίνουσα λειτουργία; Ως εργαλειακή μετάφραση με αποκλίνουσα λειτουργία νοείται το μετάφρασμα εκείνο, του οποίου ο σκοπός διαφέρει από εκείνον του πρωτοτύπου και, ως εκ τούτου, διαφέρει και η κειμενική λειτουργία του και, κατά κανόνα, διαφοροποιείται και ο κειμενικός τύπος του ΚΣ σε σχέση με το ΚΠ. 13. Ποια είναι τα συνήθη χαρακτηριστικά μιας εργαλειακής μετάφρασης με αποκλίνουσα λειτουργία; Η πραγματολογικά ορθή λειτουργική προσέγγιση ως εργαλειακή μετάφραση με απόκλιση στη λειτουργία διαφοροποιείται σε πολλά σημεία από το πρωτότυπο κείμενο, αλλά και από την αντίστοιχη εργαλειακή μετάφραση με σταθερή λειτουργία. Κύριο χαρακτηριστικό είναι η σε μεγάλο βαθμό κειμενική αναδόμηση, καθώς το ΚΣ συνιστά διαφορετικό κειμενικό είδος. Παράλληλα, λόγω αυτής της διαφοροποίησης απαιτούνται και σημαντικές αλλαγές σε γλωσσικό και πολιτισμικό επίπεδο. 14. Ποιο είναι το κεντρικό συμπέρασμα από την αντιπαράθεση των διαφορετικών σχέσεων λειτουργικότητας ΚΠ και ΚΣ, όπως τον ορίζει η Νορντ και το λειτουργικό παράδειγμα γενικότερα; Κατέστη σαφές ότι η μετάφραση ως διαδικασία και ως αποτέλεσμα ορίζεται ουσιωδώς από τη μεταβλητή που ονομάζεται «σκοπός» της μετάφρασης. Σε αυτό το πλαίσιο μπορέσαμε να διαπιστώσουμε ότι το ΚΠ και η αναλλοίωτη διατήρηση των δεδομένων και πληροφοριών του δεν δύναται να θεωρηθεί πάντα ως η ανώτατη αρχή που θα πρέπει να καθοδηγεί τη μεταφραστική διαδικασία και να δεσμεύει τον μεταφραστή ενός ΚΠ για την παραγωγή ενός ΚΣ-«ομοιώματος». Επομένως, το ΚΣ θα διαφέρει λίγο έως πολύ από το ΚΠ. Μεταφραστική άσκηση Μετάφραση βάσει της μεταφραστικής εντολής: [Αν και θεωρούμε ότι μια τέτοια επιστολή δεν είναι απαραίτητη τόσο τυπικά όσο πολιτισμικά, καθώς οι φορείς που ασχολούνται με τις συγκεκριμένες αιτήσεις θεωρούν ως δεδομένο ότι κάποιες θέσεις πάντα απορρίπτονται και, ως εκ τούτου, δίνονται στους επιλαχόντες, πιστεύουμε ότι θα μπορούσε, εν τούτοις, να σταλεί καθαρά για λόγους ευγένειας. Στην περίπτωση αυτή, όμως, το μετάφρασμα θα πρέπει να διαφέρει αρκετά από το πρωτότυπο, καθώς όλες οι προσωπικές αναφορές θα πρέπει να διατυπωθούν ουδέτερα. Το ίδιο ισχύει και για την ελαφρώς υπερβολική αναφορά στις μεταπτυχιακές σπουδές, διότι συνιστά κενή δήλωση, αφού και οι θέσεις για μεταπτυχιακές σπουδές δίνονται βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων. Τέλος, σε όλο το μετάφρασμα δεν θα πρέπει να υποβόσκει η αίσθηση ότι η επιστολή στέλνεται για «ιδιοτελείς» λόγους που αφορούν στην προνομιακή μεταχείριση του συγκεκριμένου φοιτητή όταν θα κάνει αίτηση για μεταπτυχιακές σπουδές στο συγκεκριμένο γερμανικό πανεπιστήμιο.] Sehr geehrte Damen und Herren [Η τυπολογία των συγκεκριμένων επιστολών επιβάλλει ακριβώς αυτήν την έκφραση, στην οποία συμπεριλαμβάνεται και η αναφορά στις «κυρίες».], 17

18 hiermit möchte ich mich für Ihre positive Antwort auf meine Bewerbung für ein Jura-Studium ganz herzlich bedanken. Dennoch [Προσδίδει συνεκτικότητα.] sehe ich mich leider gezwungen Ihnen mitzuteilen [Εισαγωγική πρόταση που προετοιμάζει την αναφορά του κεντρικού πληροφοριακού φορτίου.], dass ich aus familiären Gründen [Δεν θα ήταν «κομψό» να γίνει αναφορά στον πραγματικό λόγο απόρριψης της θέσης. Η αντ αυτού αναφορά σε «οικογενειακούς λόγους» πρέπει να θεωρείται επικοινωνιακά πιο ενδεδειγμένη.] verhindert bin, den Studienplatz an Ihrer Universität [Δεν αποδίδουμε το επίθετο «φημισμένο», καθώς θα θεωρούνταν υπερβολή και, κατά κάποιον τρόπο, πολιτισμικό «ατόπημα».] anzutreten. Es wäre mir jedoch eine Ehre, wenn mir in Zukunft die Möglichkeit gegeben würde [Ουδέτερη διατύπωση, χωρίς προσωπική υποδήλωση «ελπίδας».], an Ihrer Universität ein postgraduales Studium zu absolvieren [Ουδέτερη διατύπωση και όχι άμεση αναφορά στους ίδιους τους παραλήπτες της επιστολής, καθώς, όπως προαναφέραμε, οι θέσεις δίνονται με αξιοκρατικά κριτήρια και η διατύπωση στο πρωτότυπο αυτό δεν το καταδηλώνει.]. Mit freundlichen Grüßen [Πρόκειται για το τυπολογικά ορθό κλείσιμο μιας επίσημης γερμανικής επιστολής στη γερμανική γλώσσα. Η μετάφραση της μακροσκελούς και ελαφρώς υπερβολικής τελικής διατύπωσης του ΚΠ δεν θα γινόταν τυπολογικά και πολιτισμικά δεκτή στο ΚΣ.] 18