Νικήτας Μηδικίου. Περίληψη : Τόπος και Χρόνος Γέννησης. Τόπος και Χρόνος Θανάτου 3 Απριλίου 824, κοντά στην Κωνσταντινούπολη.

Transcript

1 Μπάνεβ Γκέντσο,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Περίληψη : Ο Νικήτας γεννήθηκε πιθανόν περί το 760 στην Καισάρεια της Βιθυνίας. Υπήρξε κληρικός και επιφανής εκπρόσωπος της εικονόφιλης παράταξης κατά τη Β περίοδο της Εικονομαχίας. Διατέλεσε ηγούμενος της μονής Μηδικίου στη Βιθυνία και συνεργάτης του πατριάρχη Ταρασίου. Επί Λέοντος Ε ( ) διακρίθηκε για τη σθεναρή υπεράσπιση της προσκύνησης των εικόνων. Πέθανε στις 3 Απριλίου 824, κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Τόπος και Χρόνος Γέννησης πιθανόν περί το 760, Καισάρεια Βιθυνίας Τόπος και Χρόνος Θανάτου 3 Απριλίου 824, κοντά στην Κωνσταντινούπολη Κύρια Ιδιότητα κληρικός (μετά θάνατον: όσιος) 1. Βιογραφικά στοιχεία και δράση 1.1. Η περίοδος της νεότητας Ο Νικήτας γεννήθηκε στην Καισάρεια της Βιθυνίας. 1 Η γέννησή του χρονολογείται στο β μισό του 8ου αιώνα και κατά πάσα πιθανότητα περίπου το 760. Έχασε τη μητέρα του σε πολύ μικρή ηλικία. Με τη φροντίδα του πατέρα του, του Φιλαρέτου, και της γιαγιάς του ο Νικήτας έλαβε τη βασική εκπαίδευση και στη συνέχεια υπηρέτησε ως νεωκόρος την τοπική εκκλησία Μοναχός και κληρικός Πριν από το 801 ο Νικήτας αποφάσισε να αφοσιωθεί στο μοναχικό βίο και ακολούθησε τον κατά τα άλλα άγνωστο ερημίτη Στέφανο, από τον οποίο και έλαβε την κουρά. Στη συνέχεια έγινε δεκτός στη μοναστική κοινότητα του Αγίου Σεργίου, δηλαδή στη μονή Μηδικίου στην Τρίγλεια της Βιθυνίας, από τον ηγούμενο και ιδρυτή της μονής Νικηφόρο Μηδικίου. Έπειτα από πενταετή παραμονή και άσκηση στη μονή του Μηδικίου, ο Νικήτας χειροτονήθηκε πρεσβύτερος από τον πατριάρχη Ταράσιο ( ) και ανέλαβε βοηθός του ηλικιωμένου πλέον Νικηφόρου Ηγούμενος της μονής Μηδικίου Το 813 ο Νικήτας ορίστηκε ηγούμενος της μονής Μηδικίου από το Νικηφόρο, ο οποίος απεβίωσε λίγο αργότερα. Ως συνεργάτης του προσκλήθηκε ο μοναχός Αθανάσιος από τη μονή Συμβόλου. Επί ηγουμενίας του Νικήτα η μονή Μηδικίου γνώρισε μεγάλη άνθηση και η μοναστική κοινότητα αριθμούσε 100 μοναχούς. Μετά την ανάρρηση στο θρόνο του εικονομάχου Λέοντος Ε' Αρμένιου ( ) και την έναρξη της Β περιόδου της Εικονομαχίας, ο Νικήτας αναδείχθηκε σε έναν από τους επιφανέστερους και θερμότερους υποστηρικτές της προσκύνησης των εικόνων. Το Δεκέμβριο του 814 μετέβη στην Κωνσταντινούπολη, έπειτα από πρόσκληση του πατριάρχη Νικηφόρου Α' ( ), για να λάβει μέρος στη σύνοδο των εικονόφιλων Η ομολογία της πίστης 2.1. Ομολογία Εξορία Συμβιβασμός Την άνοιξη του 815 ο προσκλήθηκε, όπως και άλλοι επιφανείς κληρικοί, από το Λέοντα Ε στην Κωνσταντινούπολη, στο πλαίσιο της πολιτικής προσεταιρισμού των μελών της εικονόφιλης παράταξης. Ο Νικήτας επέμεινε Δημιουργήθηκε στις 12/10/2017 Σελίδα 1/5

2 Μπάνεβ Γκέντσο,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια σταθερά στις εικονόφιλες πεποιθήσεις του και οδηγήθηκε για το λόγο αυτό στη φυλακή. Αργότερα, το χειμώνα του 816, εξορίστηκε στο φρούριο Μασαλαιών, έξω από την Κωνσταντινούπολη. Παρέμεινε πέντε ημέρες υπό περιορισμό, διότι στο μεταξύ ο αυτοκράτορας ακολούθησε περισσότερο ήπιες μεθόδους στην εφαρμογή της εκκλησιαστικής πολιτικής. Ο Νικήτας ανακλήθηκε από την εξορία στην Κωνσταντινούπολη, όπου του παραχωρήθηκε σχετική ελευθερία κινήσεων. Την άνοιξη του ίδιου έτους, εξαιτίας της αδιαλλαξίας του στο ζήτημα της προσκύνησης των εικόνων, φυλακίστηκε εκ νέου. Ο Λέων Ε όμως κατάφερε να πείσει το Νικήτα και τους λοιπούς φυλακισμένους εικονόφιλους να μεταλάβουν από τον εικονομάχο πατριάρχη Θεόδοτο (Μελισσηνό / Κασσιτερά, ), παρουσιάζοντας τον τελευταίο ως προσκυνούντα τις ιερές εικόνες. Οι εικονόφιλοι μετάλαβαν τα Άχραντα Μυστήρια από το Θεόδοτο και ο Λέων, ως ένδειξη καλής θέλησης, τους επέτρεψε να επιστρέψουν στις έδρες τους. Ο Νικήτας μετέβη στην Προκόννησο και πιθανώς επέστρεψε για σύντομο διάστημα στη μονή Μηδικίου Η μετάνοια Στη συνέχεια ο μετανόησε για την υποχώρησή του να μεταλάβει από τον εικονομάχο Θεόδοτο, επανήλθε στην Κωνσταντινούπολη και εξακολούθησε να υπερασπίζεται με σθένος τις εικονόφιλες πεποιθήσεις του. Το θέρος ή το φθινόπωρο του 816 εξορίστηκε στο νησί της Αγίας Γλυκερίας στην Προποντίδα, θέση απέναντι από τη Νικομήδεια, υπό την επίβλεψη του Ανθίμου, ευνούχου αυτοκρατορικού επιτρόπου υπευθύνου για τις μονές της περιοχής. Στις αρχές του 821, μετά την ανάρρηση στο θρόνο του Μιχαήλ Β' Τραυλού ( ), ο Νικήτας ανακλήθηκε από την εξορία. Δεν επέστρεψε στη μονή Μηδικίου και το πιθανότερο είναι ότι μετέβη για σύντομο διάστημα στην Κωνσταντινούπολη, όπου συναντήθηκε με το Θεόδωρο Στουδίτη και τον πατριάρχη Νικηφόρο. Αργότερα εγκαταστάθηκε σε ησυχαστήριο στην ακτή του Βοσπόρου, βορειοανατολικά της Κωνσταντινούπολης, μέχρι το θάνατό του. 3. Το τέλος Ο Νικήτας απεβίωσε στις 3 Απριλίου του 824. Στην κηδεία του παρευρέθησαν πλήθος κόσμου και επιφανείς κληρικοί. Η σορός του μεταφέρθηκε στη μονή Μηδικίου, όπου ενταφιάστηκε με την ιδιαίτερη φροντίδα του συνεργάτη του Αθανασίου. Μετά το θάνατό του ο Νικήτας ανακηρύχθηκε όσιος ως ομολογητής της πίστης. Η λατρεία του εξαπλώθηκε εκτός των ορίων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, στη ρωμαιοκαθολική Δυτική Ευρώπη και στην υπό αραβική κυριαρχία Αίγυπτο. Η μνήμη του εορτάζεται από την Ορθόδοξη και την Καθολική Εκκλησία την 3η Απριλίου. 4. Πηγές 4.1. Βίος Ο Βίος του οσίου Νικήτα (Μηδικίου) γράφτηκε από το μαθητή του Θεοστήρικτο μεταξύ των ετών 824 και 844. Διασώζεται μόνο σε λατινική μετάφραση στη Βατικανή Βιβλιοθήκη. 4 Στο κείμενο, που περιέχει πολύτιμες πληροφορίες για την περίοδο της Εικονομαχίας, αποδίδονται θαυματουργικές και θεραπευτικές ικανότητες στο Νικήτα και τονίζεται η λιτή ζωή του. Ο Βίος διασώζεται σε πολλές παραλλαγές σε χειρόγραφα διάφορων βιβλιοθηκών Ακολουθία Απεικόνιση Η Ακολουθία που συντάχθηκε προς τιμήν του οσίου Νικήτα διασώζεται αποσπασματικά σε κώδικες της Εθνικής Βιβλιοθήκης στο Παρίσι. 6 Το έργο παραμένει αδημοσίευτο. Η Απεικόνιση του οσίου Νικήτα Μηδικίου θεωρείται ότι αποτελεί ανεπίγραφη μικρογραφία με αναπαράσταση ανώνυμου αγίου στο Μηνολόγιον του Βασιλείου Β' (963/ ), που φιλοτεχνήθηκε στα τέλη του 10ου αιώνα Άλλες πηγές Δημιουργήθηκε στις 12/10/2017 Σελίδα 2/5

3 Μπάνεβ Γκέντσο,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Για τη ζωή και τη δράση του οσίου Νικήτα Μηδικίου αντλούμε πληροφορίες κυρίως από τα έργα που γράφτηκαν προς τιμήν του και δευτερευόντως από άλλες πηγές. Μεταξύ των τελευταίων πρέπει να αναφερθεί ο Βίος του οσίου Νικηφόρου, ιδρυτή της μονής Μηδικίου, 8 και οι Επιστολές του Θεοδώρου Στουδίτη, εκ των οποίων πέντε απευθύνονται στο Νικήτα ηγούμενο ή Νικήτα μονάζοντα και χρονολογούνται μεταξύ των ετών 816 και Η Καισάρεια της Βιθυνίας ήταν κωμόπολη-εκκλησιαστική έδρα στα βόρεια της Προύσας, γνωστή και ως Σμυρδάλεια ή Σμυρδιανή. 2. Βλ. σχετικά Matantseva, T., La conference sur la veneration des images en decembre 814, Revue des Études Byzantines 56 (1998), σελ Σύμφωνα με την άποψη του Alexakis, A., A Florilegium in the Life of Nicetas of Medicon and the letter of Theodore of Studios, Dumbarton Oaks Paper 48 (1994), σελ Για την έκδοση του Βίου βλ. Βίος Νικήτα Μηδικίου ή Επιτάφιος εις τον όσιον πατέρα ημών και ομολογητήν Νικήταν συγγραφείς υπό Θεοστηρίκτου, μαθητού αυτού μακαριωτάτου, AASS, Απρίλιος 1 (Venetia 1675), σελ. XXII-XXXII, και Ευαγγελίδου, Τ., «Βίος Νικήτα ηγουμένου Μηδικίου», στο Ευαγγελίδου, Τ. (επιμ.), Οι βίοι των αγίων (Αθήνα 1895), σελ Στη Βιβλιοθήκη του Μονάχου φυλάσσεται Βίος γραμμένος από το μοναχό Ιωάννη Αγιοηλίτη. Άλλες παραλλαγές διασώζονται στον κώδικα της Βιβλιοθήκης των Βρυξελλών 108, φύλ. 44, και στον κώδικα 2504 της Βιβλιοθήκης των Αθηνών, του 12ου αιώνα, φύλ. 1-9v, Στους κώδικες της Βιβλιοθήκης των Παρισίων 1564 και 1573, φύλ. 13 και φύλ. 293β αντίστοιχα. 7. Το Μηνολόγιον περιλαμβάνεται στον κώδικα Vaticanus graec Η αναπαράσταση βρίσκεται στο φύλλο 94 και αποδίδεται στο Νικήτα Μηδικίου. Βλ. Hartwagner, G., Niketas von Medikion in Bithynien, στο Kirschbaum, Ε. Braunfels, W. (επιμ.), Lexikon der christliche Ikonographie 8 (Rome Freiburg Basel Vienna 1974), σελ. 44. Κατά τον Treadgold, W.Τ., The Byzantine Revival, (Stanford 1988), σελ. 278, η αναπαράσταση αυτή δε σχετίζεται με το Νικήτα Μηδικίου αλλά με το Νικήτα Πατρίκιο. 8. Το κείμενο διασώζεται σε χειρόγραφο στη Βιβλιοθήκη του Βατικανού, κώδ. Catal. Vatic Για τη δημοσίευση του Βίου Νικηφόρου Μηδικίου βλ. Halkin, F. (επιμ.), La Vie de Saint Nicephore, fondateur de Medikion en Bithynie (+813), Analecta Bollandiana 78 (1960), σελ Βλ. Alexakis, A., A Florilegium in the Life of Nicetas of Medicon and the letter of Theodore of Studios, Dumbarton Oaks Paper 48 (1994), σελ Για τη δημοσίευση των Επιστολών βλ. Fatouros, G. (επιμ.), Theodori Studitae, Epistulae 2 (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 31, Berlin 1991), , 420, , 591, , Βιβλιογραφία : Janin R., Les églises et les monastères des Grands Centres Byzantins. Bithynie, Hellespont, Latros, Galésios, Trébizonde, Athènes, Thessalonique, Paris 1975 Treadgold W.T., The Byzantine Revival , Stanford California 1988 Menthon B., Une terre de légendes: l'olympe de Bithynie: ses saints, ses couvents, ses sites, Paris 1935 Κουντούρα-Γαλάκη Ε., Ο βυζαντινός κλήρος και η κοινωνία των «σκοτεινών αιώνων», Αθήνα 1996 Malamut É., Sur la route des saints byzantins, Paris 1993 Alexander P.J., The Patriarch Nicephorus of Constantinople. Ecclesiastical policy and image worship in the Byzantine empire, Oxford 1958 Δημιουργήθηκε στις 12/10/2017 Σελίδα 3/5

4 Μπάνεβ Γκέντσο,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Ševčenko I., "Hagiography of the Iconoclast Period", Bryer, A. Herrin, J. (eds), Iconoclasm (Papers given at the Ninth Spring Symposium of Byzantine Studies, University of Birmingham, March 1975), Birmingham 1977, Matantseva T., "La conference sur la veneration des images en decembre 814", Revue des Études Byzantines, 56, 1998, Alexakis A., "A Florilegium in the Life of Nicetas of Medicon and the letter of Theodore of Studios", Dumbarton Oaks Paper, 48, 1994, Hartwagner G., "Niketas von Medikio in Bithynien", Kirschbaum, E. Braunfels, W. (eds), Lexikon der christliche Ikonographie 8, Rome, Freiburg, Basel, Vienna 1974, 45 Thummel H.G., "Das Florileg des Niketas von Medikion fur die Bilderverehrung", Byzantinische Zeitschrift, 86/87, 1993/94, Rosenqvist J.O., "Niketas von Medikion, nur zum Teil ein Held fur die Bilder (BHG 1341)", Bysantinska Sallskapet Bulletin, 16, 1998, Λαγγή Μ., Ο Μέγας Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας, 4 Απρίλιος, Αθήνα 1998 Τζιράκης Ν., "Όσιος ", Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια 9, Αθήνα 1969, Γλωσσάριo : Μηνολόγιο του Βασιλείου Β, το Κώδικας από περγαμηνή που φυλάσσεται στη Βατικανή Βιβλιοθήκη (κώδ. 1613). Θεωρείται το απόλυτο αριστούργημα της βυζαντινής μινιατούρας και το πλουσιότερα εικονογραφημένο γνωστό βυζαντινό χειρόγραφο. Πρόκειται για πολυτελές συναξάριον, πρώτο και μοναδικό στο είδος του με πολλά πρωτοφανή στοιχεία, όπως π.χ. οι υπογραφές των καλλιτεχνών «του ζωγράφου». Συντάχθηκε κατά παραγγελία του αυτοκράτορα Βασιλείου Β (976 και 1025) και αποτελεί μαρτυρία για την ιδιότυπη θρησκευτική και καλλιτεχνική ευαισθησία του. Σε κάθε άγιο και λειτουργική γιορτή αντιστοιχεί μια πολυτελής μικρογραφία. Το σωζόμενο χειρόγραφο περιλαμβάνει 430 μικρογραφίες και καλύπτει το πρώτο εξάμηνο του έτους (Σεπτ.-Φεβρ.). Φαίνεται πως υπήρχε και δεύτερος τόμος, ο οποίος όμως δε σώζεται. νεωκόρος, ο/η Ο όρος νεωκόρος (ναός/νεώς + κείρομαι) σημαίνει κατά λέξη αυτός που φροντίζει το ναό. Μετά την εφαρμογή της αυτοκρατορικής λατρείας στις πόλεις της Μικράς Ασίας ο όρος χρησιμοποιήθηκε ως τιμητικός τίτλος από τους αυτοκράτορες, οι οποίοι κάθε φορά επέλεγαν να τον δώσουν σε μία από τις μικρασιατικές πόλεις ως ειδική τιμή. Πηγές «Βίος Νικήτα Μηδικίου ή Επιτάφιος εις τον όσιον πατέρα ημών και ομολογητήν Νικήταν συγγραφείς υπό Θεοστηρίκτου, μαθητού αυτού μακαριωτάτου», AASS, Απρίλιος 1 (Venetia 1675), σελ. XXII XXXII. Ευαγγελίδου, Τ. (επιμ.), «Βίος Νικήτα ηγουμένου Μηδικίου», στο Ευαγγελίδου, Τ. (επιμ.), Οι βίοι των αγίων (εν Αθήναις 1895), σελ Νικοδήμου Αγιορείτου, Συναξαριστής των δώδεκα του ενιαυτού 2 (Αθήνησι 1868). Συναξάριον Κωνσταντινουπόλεως, Delehaye, H. (επιμ.), Synaxarium Ecclesiae Constantinopolitanae (Brussel 1902). Halkin, F. (επιμ.), Bibliotheca Hagiographica Graeca 3.2 (Subsidia Hagiographica 8, Bruxelles 1957), Νο Δημιουργήθηκε στις 12/10/2017 Σελίδα 4/5

5 Μπάνεβ Γκέντσο,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Θεοδώρου του Στουδίτου Επειστολαί, Fatouros, G. (επιμ.), Theodori Studitae, Epistulae 2 (CFHB Berolinensis 31, Berlin 1991). Halkin, F. (επιμ.), La Vie de Saint Nicephore, fondateur de Medikion en Bithynie (+813), Analecta Bollandiana 78 (1960), σελ Δημιουργήθηκε στις 12/10/2017 Σελίδα 5/5