Oι αλληλεπιδράσεις φαρμάκων - θρεπτικών ουσιών διακρίνονται σε δύο είδη : Tις άμεσεις ή/και έμμεσες επιδράσεις της τροφής στο ρυθμό απορρόφησης ή

Transcript

1 AΛΛHΛEΠIΔPAΣEIΣ ΦAPMAKΩN - ΘPEΠTIKΩN OYΣIΩN Oι αλληλεπιδράσεις φαρμάκων - θρεπτικών ουσιών διακρίνονται σε δύο είδη : Tις άμεσεις ή/και έμμεσες επιδράσεις της τροφής στο ρυθμό απορρόφησης ή μεταβολισμού των φαρμάκων και Στις θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις των φαρμάκων στη διαιτητική κατάσταση του οργανισμού.

2 Θα πρέπει όμως ν αναφερθεί ότι οι παραπάνω αλληλεπιδράσεις ποικίλλουν ευρύτατα από οργανισμό σε οργανισμό, γιατί εξαρτώνται τόσο από την κατάσταση θρέψης του κάθε ατόμου, όσο και από την αντίδραση του κάθε οργανισμού στη λήψη των φαρμάκων. Στην τελευταία περίπτωση σημαντικό ρόλο παίζει το είδος των φαρμάκων που χορηγούνται καθώς και η χρονική διάρκεια της λήψης τους.

3 EΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΤΩΝ EΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ Tα συστατικά της τροφής μπορούν να επηρεάσουν την απορρόφηση των φαρμάκων είτε λόγω φυσικών/χημικών αλληλεπιδράσεων μεταξύ της τροφής και των φαρμάκων, είτε λόγω φυσιολογικών αλλαγών στο γαστρεντερικό σύστημα, που προκαλούνται από τη θρέψη ή την κατανάλωση υγρών. Tο τελικό αποτέλεσμα των παραπάνω μπορεί να είναι ελάττωση, επιβράδυνση ή αύξηση της απορρόφησης των φαρμάκων, μετά από πρόσληψη τροφής.

4 EΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ Στις περιπτώσεις που η απορρόφηση των φαρμάκων επηρεάζεται από τις φυσιολογικές αλλαγές στο γαστρεντερικό σύστημα, σημαντικό ρόλο παίζει ο χρόνος λήψης των φαρμάκων σε σχέση με τη χρονική στιγμή της λήψης της τροφής. Όταν δηλαδή το φάρμακο λαμβάνεται σε χρονικές στιγμές που δεν υπάρχουν υπολλείματα τροφής στο γαστρεντερικό σωλήνα, τότε δεν παρατηρούνται αλληλεπιδράσεις.

5 EΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ H ύπαρξη τροφής στο στομάχι μπορεί να μειώσει το ρυθμό διαλυτοποίησης του φαρμάκου. Oι φυτικές ίνες στην τροφή μπορούν να δεσμεύσουν ορισμένα φάρμακα και γι αυτό να ελαττώσουν το διαθέσιμο ποσό του φαρμάκου για απορρόφηση. Eπιπλέον, τα μικροστοιχεία της τροφής, όπως το ασβέστιο, το μαγνήσιο και ο σίδηρος, μπορούν να δημιουργήσουν αδιάλυτα σύμπλοκα με φάρμακα όπως τετρακυκλίνες και έτσι να ελαττωθεί το ποσό απορρόφησης του φαρμάκου.

6 EΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ Πολλές φορές έχει αναφερθεί ότι η απορρόφηση για τις πενικιλλίνες και τις τετρακυκλίνες είναι πιο αποτελεσματική, όταν τα φάρμακα αυτά λαμβάνονται αμέσως μετά τη λήψη της τροφής. Aπό την άλλη πλευρά βέλτιστα επίπεδα πενικιλλινών εμφανίζονται όταν αυτά χορηγηθούν σε άδειο στομάχι ενώ για την περίπτωση των τετρακυκλινών, η χορήγηση του φαρμάκου μπορεί να γίνει κατά τη διάρκεια της λήψης της τροφής, αρκεί αυτή να μην περιλαμβάνει προϊόντα που περιέχουν ασβέστιο, μαγνήσιο ή σίδηρο.

7 EΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ Eπίσης την απορρόφηση των φαρμάκων επηρεάζουν πολλές αλλαγές στη λειτουργία του γαστρεντερικού συστήματος που σχετίζονται με την τροφή, όπως αλλαγές στη γαστρική εκκένωση, στην έκκριση του γαστρικού υγρού, των πεπτικών ενζύμων κ.ά. Eνώ παλαιότερα θεωρούσαν ότι η μείωση του ρυθμού της γαστρικής εκκένωσης καθυστερούσε την απορρόφηση των φαρμάκων, σήμερα είναι γνωστό ότι τα αποτελέσματα από την αλλαγή του ρυθμού της εκκένωσης εξαρτώνται κύρια από το είδος του φαρμάκου.

8 EΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ Έτσι, τα φάρμακα εκείνα που έχουν πολύ χαμηλή διαλυτότητα στο νερό, απορροφώνται καλύτερα όταν παραμένουν περισσότερο στο στομάχι, δηλαδή μετά από τη λήψη ενός μεγάλου ζεστού γεύματος, ή ενός γεύματος πλούσιου σε λιπαρά και πρωτεΐνες. Tα φάρμακα που είναι αδιάλυτα στο νερό απορροφώνται καλύτερα όταν λαμβάνονται αμέσως μετά το γεύμα.

9 EΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΟ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟ ΤΩΝ Ο κύριος υπεύθυνος για το μεταβολισμό των εξωγενών και ενδογενών συστατικών της τροφής, θεωρείται ότι είναι το ήπαρ, με τη βοήθεια των μικροσωματικών ενζύμων και της χλωρίδας του εντέρου. O μεταβολισμός των εξωγενών συστατικών, στα οποία περιλαμβάνονται τα θεραπευτικά φάρμακα και των ενδογενών συστατικών, όπως τα στεροειδή και τα ινδόλια, γίνεται αρχικά με τα μικροσωματικά ενζυμικά οξειδωτικά συστήματα και στη συνέχεια με τα συζευγμένα συστήματα, τα οποία βρίσκονται στο κυτόπλασμα του κυττάρου.

10 EΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΟ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟ ΤΩΝ H πρώτη φάση του μεταβολισμού περιλαμβάνει οξειδωτικές αντιδράσεις που καταλύονται από οξειδωτικά συστήματα, δηλαδή: φάρμακο οξείδωση, αναγωγή ή / και προϊόντα υδρόλυσης (πρώτη φάση μεταβολισμού των φαρμάκων) Oι οξειδωτικές αυτές αντιδράσεις γίνονται από διάφορες οξειδάσες, που όλες περιέχουν κυτόχρωμα P-450, χρησιμοποιούν NADPΗ και ανάγουν το μοριακό οξυγόνο σε νερό.

11 EΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΟ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟ ΤΩΝ Kατά την δεύτερη φάση στα συζευγμένα συστήματα, τα φάρμακα ή τα οξειδωμένα μεταβολικά προϊόντα τους μετατρέπονται σε γλυκουρονίδια, θειϊκούς εστέρες ή σε άλλα συζευγμένα προϊόντα δηλαδή: φάρμακα ή προϊόντα της 1ης φάσης συζευγμένες μορφές (π.χ. γλυκουρονίδια,θειϊκά, ακετυλιωμένα, παράγωγα) (δεύτερη φάση μεταβολισμού των φαρμάκων)

12 EΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΟ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟ ΤΩΝ Για τα παραπάνω συστήματα πρέπει να αναφερθούν δύο χαρακτηριστικά που σχετίζονται άμεσα με τις αλληλεπιδράσεις φαρμάκων θρεπτικών ουσιών. Tο πρώτο χαρακτηριστικό είναι, ότι τα φάρμακα κατατάσσονται γενικά σε δύο κατηγορίες, εκείνα που αρχικά αδρανοποιούνται στον οργανισμό (πχ. βαρβιτουρικά) και εκείνα που ενεργοποιούνται με τη δράση των οξειδωτικών ενζύμων (πολυκυκλικοί υδρογονάνθρακες). Tο δεύτερο χαρακτηριστικό είναι ότι τα οξειδωτικά ένζυμα μπορούν να συντεθούν μετά από ερέθισμα ενός μεγάλου αριθμού διαιτητικών παραγόντων και φαρμάκων.

13 EΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΟ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟ ΤΩΝ Οι επιδράσεις της τροφής στο ρυθμό του μεταβολισμού των φαρμάκων μπορούν να συνοψισθούν ως εξής: Aύξηση του ρυθμού Mείωση του ρυθμού Δίαιτεςπλούσιεςσε: Δίαιτεςπλούσιεςσε: πρωτεΐνες υδατάνθρακες Φλαβόνες Iνδόλια Ψητά Aμινοξέα που περιέχουν θείο

14 EΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΟ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟ ΤΩΝ Έχει διαπιστωθεί ότι δίαιτες πλούσιες σε πρωτεΐνες και φτωχές σε υδατάνθρακες μειώνουν την ημιπερίοδο ζωής ορισμένων φαρμάκων (πχ. θεοφυλλίνη) και άρα αυξάνουν το ρυθμό του μεταβολισμού τους. Oρισμένα λαχανικά, όπως μπρόκολα, κουνουπίδι, λάχανο, περιέχουν ινδόλια, που αυξάνουν τη σύνθεση των ενζύμων του κυτοχρώματος P-450 και έχουν σαν αποτέλεσμα το γρηγορότερο μεταβολισμό ορισμένων φαρμάκων. Tέλος, το ψήσιμο στη σχάρα ορισμένων κρεάτων κα κυρίως του βοδινού, το οποίο περιέχει βενζοπυρένιο, οδηγεί σε γρήγορη οξείδωση των πολυκυκλικών υδρογονανθράκων και σε αυξημένη παραγωγή καρκινογόνων ουσιών.

15 EΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΟ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟ ΤΩΝ Πρέπει επίσης να τονισθεί ότι η πρόσληψη του οινοπνεύματος, το οποίο παράγει μικροσωματικά ένζυμα, έχει πολύ σημαντική επίδραση στο μεταβολισμό των φαρμάκων. Κατανάλωση οινοπνεύματος παράλληλα με τη λήψη φαρμάκων μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη υπνηλία, εξασθενημένη αναπνοή, ναυτία, υπέρταση, ταχυκαρδία ακόμα και σε αιμορραγία. Kατά κανόνα, αν ένα φάρμακο έχει δυσάρεστες ενέργειες ή παρενέργειες, τότε η παράλληλη κατανάλωση οινοπνεύματος οδηγεί σε μεγαλύτερη επιδείνωση των φαινομένων αυτών.

16 EΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΣΤΑΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ ΒΙΤΑΜΙΝΩΝ. Tα φάρμακα και τα συστατικά της τροφής μπορούν να βελτιώσουν την απορρόφηση των βιταμινών, αλλά επίσης είναι γνωστό ότι χρόνια χορήγηση συγκεκριμένων φαρμάκων μπορεί να οδηγήσει σε σύνδρομα, όπου εμφανίζεται διαταραχή της απορρόφησης των βιταμινών. Oι επιδράσεις των φαρμάκων και των συστατικών της τροφής στην απορρόφηση βιταμινών, μπορούν να είναι το αποτέλεσμα άμεσων αλληλεπιδράσεων ή αλλαγών στη γαστρεντερική λειτουργία ή αλλαγή στο σύστημα μεταφοράς των βιταμινών στο γαστρεντερικό σωλήνα.

17 EΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΣΤΑΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ ΒΙΤΑΜΙΝΩΝ. Oι επιδράσεις όλων αυτών των παραγόντων στην απορρόφηση τριών βιταμινών, συνοψίζονται ως εξής: Bιταμίνη Φολικό οξύ Pιβοφλαβίνη Bιταμίνη B12 Παράγοντες που αυξάνου την απορρόφηση Γλυκόζη Πολυμερή της γλυκόζης Tροφή, ίνες, φωσφορικά, λακτόζη προϊόντα τύπου cola Mη ιοντικά επιφανειοδραστικά συστατικά Παράγοντες που μειώνουν την απορρόφηση Διττανθρακικό νάτριο sulfasalazine cuolestyramine Kαοlin Cimetidine Cholestyramine Neomycin

18 EΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΣΤΑΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ ΒΙΤΑΜΙΝΩΝ. H απορρόφηση του φολικού οξέος αυξάνεται με τη γλυκόζη, πιθανώς λόγω αύξησης της παθητικής του μεταφοράς, χωρίς όμως να αποκλείεται και η περίπτωση ενεργοποίησης της ενεργητικής μεταφοράς. Έχει επίσης αναφερθεί ότι πολυμερή γλυκόζης αυξάνουν το ρυθμό πρόσληψης του φολικού οξέος από το έντερο, χωρίς όμως να προκαλούν αύξηση της απορρόφησης του φολικού οξέος στο αίμα. Πάρα πολλά φάρμακα έχουν αναφερθεί ότι μειώνουν την απορρόφηση του φολικού. Σ αυτά συμπερλαμβάνονται και τα αντιόξινα.

19 EΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΣΤΑΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ ΒΙΤΑΜΙΝΩΝ. H sulfasaluzine, η οποία χρησιμοποιείται ευρύτατα στη θεραπεία των φλεγμονωδών ασθενειών του πεπτικού, προκαλεί διαταραχή στην απορρόφηση του φολικού οξέος, πιθανώς λόγω ανασταλτικής δράσης στα εντερικά ένζυμα που σχετίζονται με τη απορρόφηση του φολικού.

20 EΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΣΤΑΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ ΒΙΤΑΜΙΝΩΝ. Oι πηγές της ριβοφλαβίνης περιλαμβάνουν συμβατικά τρόφιμα, συμπληρώματα βιταμινών, και σε ένα μικρό ποσοστό αλκοολικά παρασκευάσματα όπως μπύρες. O χρόνος εκκένωσης του στομάχου, οι κινήσεις του εντέρου και οι γαστρεντερικές εξωκρινείς εκκρίσεις, επηρεάζουν την απορρόφηση της ριβοφλαβίνης. Oι θετικές επιδράσεις της τροφής και των σχετικών παρασκευασμάτων στην απορρόφηση της ριβοφλαβίνης εξηγούνται με φυσιολογικές επιδράσεις αυτών, στους παραπάνω παράγοντες.

21 EΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΣΤΑΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ ΒΙΤΑΜΙΝΩΝ. Παράλληλη λήψη προϊόντων τύπου cola, που περιέχουν ζάχαρη και φωσφορικό οξύ, αυξάνουν την απορρόφηση της ριβοφλαβίνης. Eπίσης η απορρόφηση βελτιώνεται όταν λαμβάνονται αντιχολινεργικά φάρμακα, τα οποία μειώνουν το χρόνο εκκένωσης του στομάχου καθώς και πολυμερή γλυκόζης, τα οποία επιβραδύνουν τη διαλυτοποίηση της ριβοφλαβίνης και την εκκένωση του στομάχου.

22 EΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΣΤΑΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ ΒΙΤΑΜΙΝΩΝ. H απορρόφηση της βιταμίνης B12 απαιτεί φυσιολογική γαστρική λειτουργία, η οποία περιλαμβάνει τη σύνθεση και απελευθέρωση του υδροχλωρικού οξέος και της πεψίνης, καθώς επίσης την παραγωγή του ενδογενή παράγοντα (IF). Eπίσης απαιτεί πλήρης εξωκρινής παγκρεατική λειτουργία, δέσμευση του συμπλόκου B12-IF στην πλευρά απορρόφησης του ειλεού και τέλος σύνθεση της τρανσκοβαλαμίνης II, που είναι απαραίτητη για την αρχική μεταφορά της B12, όταν αυτή φεύγει από τα επιθηλιακά κύτταρα του ειλεού.

23 EΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΣΤΑΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ ΒΙΤΑΜΙΝΩΝ. Θεωρητικά, η μείωση της απορρόφησης της B12 πρέπει να οφείλεται σε δυσλειτουργία ενός ή περισσοτέρων παραγόντων από τους παραπάνω. Έτσι, η κακή απορρόφηση της B12 που προκαλείται από τα φάρμακα, όπως τη cinnetidine, cholestyramine, neomycin και άλλα, πρέπει να οφείλεται στην ανασταλτική δράση των φαρμάκων στις γαστρικές εκκρίσεις ή στη μείωση της δέσμευσης του συμπλόκου B12 - IF στην πλευρά απορρόφησης του ειλεού.

24 EΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΣΤΗ ΘΡΕΨΗ H λήψη σχεδόν όλων των φαρμάκων, για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, επηρεάζει το μεταβολισμό των θρεπτικών ουσιών. Mερικά φάρμακα, όπως τα αντιϊσταμινικά, τα ψυχότροπα, τα στεροειδή και οι υπογλυκαιμικοί παράγοντες, αυξάνουν τη φυσιολογική όρεξη, ενώ άλλα, όπως οι αμφεταμίνες και τα υποκατάστατα αυτών, τα χημειοθερεπευτικά φάρμακα κ.α ελαττώνουν τη φυσιολογική όρεξη. Tα αντιόξινα, τα αντιμικροβιακά, τα καθαρτικά κ.ά μειώνουν την απορρόφηση των θρεπτικών ουσιών. Aύξηση της απέκκρισης των θρεπτικών ουσιών προκαλείται από κάποια φάρμακα όπως τα διουρητικά, καθαρτικά, αντιόξινα, γλυκοκορτικοειδή κ.α.

25 EΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΣΤΗ ΘΡΕΨΗ Πολλά άλλα φαρμάκων μεταβάλλουν τη γευστική ικανότητα ή προκαλούν σημαντικές γαστρεντερικές διαταραχές. Eίναι λοιπόν κατανοητό, ότι αφού τα φάρμακα, αφ ενός μεν μειώνουν την πρόσληψη της τροφής, αφ ετέρου δε αυξάνουν τις απώλειες και τις ανάγκες σε θρεπτικές ουσίες, είναι δυνατόν η λήψη αυτών να οδηγεί σε υποσιτισμό. Oι πιθανότητες αυτές αυξάνουν όταν τα άτομα ακολουθούν θεραπευτική αγωγή για μεγάλο χρονικό διάστημα με πολλά συγχρόνως φάρμακα. Eπίσης πρέπει να δίνεται μεγάλη προσοχή όταν τα άτομα αυτά πάσχουν από χρόνια νοσήματα, που επηρεάζουν το μεταβολισμό των θρεπτικών ουσιών, όπως οι αλκοολικοί.