ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ Δ.Π.Μ.Σ. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ - ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ Σ. Αυγερινού Κολώνια, Αν. Τουφεγγοπούλου, Ειρ. Κλαμπατσέα, Ν. Μπελαβίλας Δυνατότητα ανάπτυξης μορφών Εναλλακτικού Τουρισμού ως δρόμος ενίσχυσης της τοπικής κοινωνίας: Η ανάπτυξη του Αγροτουρισμού στην Ενδοχώρα της Νάξου. Πρωτονοταρίου Κατερίνα Φεβρουάριος 2016

2 [2]

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΟΦΕΛΗ ΤΟΥ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Η σημασία του Τουρισμού για την Ελληνική οικονομία Ο τόπος ως προϊόν O Εναλλακτικός Τουρισμός και τα οφέλη του Ορισμός Τα οφέλη του εναλλακτικού τουρισμού έναντι του μαζικού τουρισμού Διαφοροποιητικά χαρακτηριστικά του εναλλακτικού τουρισμού Η συνεισφορά του εναλλακτικού τουρισμού στην τοπική ανάπτυξη ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗ ΝΑΞΟ Γενικά Στοιχεία Οικονομικά στοιχεία- Δραστηριοποίηση ανά παραγωγικό τομέα Πρωτογενής τομέας Δευτερογενής τομέας Τριτογενής τομέας Σχέση Τουρισμού- Λοιπών παραγωγικών τομέων Επιπτώσεις Τουριστικής Ανάπτυξης για το σύνολο του νησιού ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΝΑΞΙΑΚΗ ΕΝΔΟΧΩΡΑ Αγροτουρισμός Ορισμός Αγροτουριστικός προορισμός Αγροτουριστικό προϊόν Αγροτουριστική επιχείρηση Συμβατότητα αγροτουριστικών προδιαγραφών και προφίλ Ναξιακής Ενδοχώρας Αγροτουριστικός προορισμός Αγροτουριστικό προϊόν και υπηρεσίες/ προϊόντα παροχής από την αγροτική επιχείρηση Φύση Ιστορικοί-Πολιτιστικοί πόροι Προϊόντα Σκιαγράφηση Τουριστικής Ταυτότητας Επισκεπτών Νάξου ΘΕΣΜΙΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΝΑΞΟ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΝΑΞΟ ΚΑΙ Η ΑΠΟΨΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Υφιστάμενη Αγροτουριστική Δραστηριότητα..41 [3]

4 Αγροτουριστικές μονάδες Αγροτουριστικές επιδοτήσεις Λίγα λόγια για την οπτική της τοπικής κοινωνίας ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Βιβλιογραφικές αναφορές..45 Κατάλογος εικόνων 49 [4]

5 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός Εργασίας Στο πλαίσιο της Τουριστικής δραστηριότητας (μιας ιδιαιτέρως σημαντικής δραστηριότητας για την Ελληνική Οικονομία), ξεκινώντας από τη θέση ότι ένας τόπος μπορεί να αναπτυχθεί χωρίς να αντιμετωπίζεται κυρίαρχα ως προϊόν και χωρίς να προσδένεται σε υπερκαταναλωτικές νοοτροπίες, με σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον και με βασική μέριμνα το όφελος της τοπικής κοινωνίας, η παρούσα εργασία έχει ως στόχο την εξέταση της δυνατότητας ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών Τουρισμού στην Ενδοχώρα της Νάξου και, ειδικότερα, της περίπτωσης του Αγροτουρισμού. Υπόθεση Εργασίας Δυνατότητα ανάπτυξης μορφών Εναλλακτικού Τουρισμού ως δρόμος ενίσχυσης της τοπικής κοινωνίας: Η ανάπτυξη του Αγροτουρισμού στην Ενδοχώρα της Νάξου. Ερευνητικά Ερωτήματα βάση των οποίων διαμορφώνεται η δομή της εργασίας - Για ποιους λόγους η ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού είναι πιο ωφέλιμη για την τοπική κοινωνία (έναντι του μαζικού). - Ποια η σχέση ανάμεσα στην τουριστική δραστηριότητα και τις δραστηριότητες του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα για το σύνολο του νησιού. Ποια η σχέση ανάμεσα στο ανεπτυγμένο τουριστικό κομμάτι (νοτιοδυτικά παράλια) και τη Ναξιακή Ενδοχώρα (Ορεινή Πεδινή). Σε περίπτωση εμφάνισης αναπτυξιακών ανισορροπιών (όπως και συμβαίνει): Επιλέγεται, προς εξέταση, η περίπτωση του Αγροτουρισμού ως δρόμος ενίσχυσης του λιγότερο ανεπτυγμένου γεωγραφικά τμήματος (της Ενδοχώρας, όπως ήταν αναμενόμενο) και των λιγότερο πλέον- ανεπτυγμένων παραγωγικών τομέων. - Εξέταση ύπαρξης συμβατότητας των προδιαγραφών ανάπτυξης του Αγροτουρισμού με τα χαρακτηριστικά της Ναξιακής Ενδοχώρας (Διαθέσιμοι πόροι προς αξιοποίηση και προοπτικές, με βάση την υπάρχουσα τουριστική ταυτότητα του νησιού, για προσέλκυση «Εναλλακτικών Τουριστών»). - Η στάση της Πολιτείας. Θεσμικά πλαίσια και στρατηγικές προς αυτή την κατεύθυνση. [5]

6 - Η ματιά της τοπικής κοινωνίας: Ποια η υφιστάμενη κατάσταση στο νησί σε σχέση με τον αγροτουρισμό και ποια η στάση για περαιτέρω ενίσχυση αυτού. Μεθοδολογία Η εργασία βασίζεται κυρίως σε δευτερογενή έρευνα, με οδηγό και εκτιμητή σε ορισμένες περιπτώσεις, την προσωπική εμπειρία, λόγω μεγάλου αριθμού επισκέψεων στη Ναξιακή Ενδοχώρα. Επίσης, σε επίπεδο πρωτογενούς έρευνας, συγκεντρώθηκαν μόνο λίγα στοιχεία, όσον αφορά συγκεκριμένη Αγροτουριστική μονάδα (που δε λειτουργεί πλέον, αλλά ανήκε σε έναν εξαιρετικό άνθρωπο, που ενδεχομένως είναι ο μόνος που ο τρόπος ζωής του και η στάση του συμβαδίζουν με το υπόβαθρο του Αγροτουρισμού). Ειδικότερα: - Όσον αφορά το θεωρητικό πλαίσιο υποστήριξης της θέσης υπέρ της κατεύθυνσης του Εναλλακτικού Τουρισμού για τόπους που δεν θα αντιμετωπίζονται πρωτίστως ως προϊόντα : Βιβλιογραφικές Αναφορές - Όσον αφορά την περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης στη Νάξο (Στο πλαίσιο των ερωτημάτων που προαναφέρθηκαν) : Δημογραφικά στοιχεία, Αναπτυξιακά Προγράμματα & Μελέτες - Όσον αφορά στην εξέταση της συμβατότητας των χαρακτηριστικών της Ναξιακής ενδοχώρας με τις προδιαγραφές του Αγροτουρισμού: Καταγεγραμμένα στοιχεία από Αναπτυξιακά Προγράμματα & Μελέτες, Διαδικτυακή Έρευνα και Προσωπική Εμπειρία. - Όσον αφορά στη σκιαγράφηση της Τουριστικής ταυτότητας της Νάξου: Έρευνες για τον Τουρισμό - Όσον αφορά τις στοχευόμενες αναπτυξιακές κατευθύνσεις της Πολιτείας: Αναπτυξιακές Στρατηγικές, Επιχειρησιακά Προγράμματα και Θεσμικά Πλαίσια. - Όσον αφορά στην υφιστάμενη Αγροτουριστική κατάσταση στη Νάξο και τη στάση της τοπικής κοινωνίας: Διαδικτυακή έρευνα, προσωπικές (άτυπες) συζητήσεις, καταγραφές σε επιχειρησιακά σχέδια [6]

7 2.Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΟΦΕΛΗ ΤΟΥ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 2.1.Η σημασία του Τουρισμού για την Ελληνική οικονομία Ο τουρισμός συμβάλλοντας σημαντικά στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του ντόπιου πληθυσμού, στη δημιουργία θέσεων εργασίας, στην εξασφάλιση κεφαλαίων για νέες επενδύσεις, στη βελτίωση και στην αύξηση της υποδομής κ.α., χρησιμοποιείται από πολλές κυβερνήσεις ως ένα μέσο οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης (Vaughan, Andriotis, & Wilkes, 2000) (Andriotis, Tourism Planning and Development in Crete. Recent Tourism Policies and their Efficacy., 2001). Πράγματι, με βάση την έρευνα που διεξήχθη από το Ινστιτούτο ΣΕΤΕ (Η συμβολή του Ελληνικού Τουρισμού στην Ελληνική Οικονομία το συνοπτική απεικόνιση βασικών μεγεθών, Φεβρουάριος 2015), ο Τουρισμός, για το 2014, συνέβαλε άμεσα στη δημιουργία τουλάχιστον 9% του ΑΕΠ της χώρας, ενώ η άμεση και έμμεση συμβολή του αθροιστικά εκτιμάται σε 20% έως 25%. Στην αιχμή του, προσέφερε σε συνδυασμό με την εστίαση το 30% των θέσεων μισθωτής απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα, πλέον των θέσεων αυτοαπασχολούμενων σε 31 χιλιάδες μικρά ξενοδοχεία και ενοικιαζόμενα δωμάτια και δεκάδες χιλιάδες επιχειρήσεις εστίασης, ενώ κάλυψε- με τις ταξιδιωτικές εισπράξεις- το 75% του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου (οι οποίες σχεδόν ισούνται με τις εισπράξεις από τις εξαγωγές όλων των άλλων προϊόντων που εξάγει η χώρα-εξαιρουμένων των εισπράξεων από εξαγωγή πλοίων και καυσίμων - χωρίς το συνυπολογισμό των εισπράξεων των αερομεταφορών και θαλάσσιων μεταφορών που σχετίζονται με τον εισαγόμενο τουρισμό). Για 3 νησιωτικές Περιφέρειες, μεταξύ των οποίων και η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, συνεισέφερε άμεσα στη δημιουργία τουλάχιστον 50% του ΑΕΠ των Περιφερειών αυτών. Οι περιφέρειες αυτές έχουν από τα υψηλότερα κατά κεφαλήν ΑΕΠ στη χώρα, τονίζοντας την άποψη ότι ο τουρισμός οδηγεί σε βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των περιοχών στις οποίες αναπτύσσεται. 2.2.Ο τόπος ως προϊόν Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της προαναφερθείσας μελέτης, «η αντιμετώπιση της εποχικότητας δεν μπορεί παρά να γίνει με την συμπλήρωση και τον εμπλουτισμό του βασικού προϊόντος «Ήλιος και Θάλασσα», που άλλωστε αποτελεί και την μεγαλύτερη αγορά τουρισμού (tourism product) σε όλη την Ευρώπη, και όχι με την καταπολέμησή του». Ωστόσο, συνήθως, ο Τουρισμός αναπτύσσεται με κύριο (συχνά και μόνο) γνώμονα το κέρδος, παρεμβαίνοντας βίαια στο φυσικό τοπίο και επιβάλλοντας μία νέα συνθήκη, που οδηγεί στην αλλοτρίωση των τοπικών κοινωνιών. Ναι μεν, υπάρχει οικονομική [7]

8 ανάπτυξη, αλλά μέσα από μια διαδικασία που ο τόπος αντιμετωπίζεται ως προϊόν - υφιστάμενος οριακά μια σάρωση της ταυτότητας του και που καλλιεργεί νοοτροπίες που θεωρώ πως δεν είναι συμβατές με την ευρύτερη (ποιοτική) έννοια της ανάπτυξης. Πλήθος ερευνητών- εκτός από τα θετικά αποτελέσματα- εντοπίζει την αρνητική επίδραση του τουρισμού στους προορισμούς υποδοχής τουριστών, με τρόπους όπως: το μιμητισμό ποικίλων ξενόφερτων προτύπων από τους ντόπιους κατοίκους, την εμπορευματοποίηση των ανθρωπίνων σχέσεων, τη μεταμόρφωση περιοχών αξιοπρόσεχτου φυσικού κάλους σε υπερκορεσμένες αστικές περιοχές, την περιβαλλοντολογική μόλυνση, την αλλοίωση του πολιτισμού, τη διαρροή των χρημάτων που εισέρχονται στον τουριστικό προορισμό έξω από την τοπική κοινωνία κλπ (Andriotis & Vaughan, 2004; Κοκκώσης, 2001; Κοκκώσης & Τσάρτας, 2001; K.Andriotis, 2003b; Andriotis, 2003a; Ανδριώτης, 2003c) Εξαιτίας των αρνητικών συνεπειών των μαζικών αφίξεων, τις τελευταίες δεκαετίες έχει υπάρξει η ανάγκη για την αναζήτηση νέων προτύπων τουριστικής ανάπτυξης. Συγκεκριμένα το ενδιαφέρον πολλών επενδυτών, φορέων ανάπτυξης και μελετητών, εστιάζεται στην προώθηση ηπιότερων μορφών τουριστικής ανάπτυξης, χωρίς να αποβλέπουν αποκλειστικά στο οικονομικό συμφέρον, αλλά να δείχνουν ιδιαίτερη σημασία και σεβασμό στο περιβάλλον και στον πολιτισμό, καθώς και στην ικανοποίηση των αναγκών του εντόπιου κοινωνικού συνόλου. Ξεκίνησε, δηλαδή, μια ηπιότερη προσέγγιση ανάπτυξης τουριστικών προορισμών, δημιουργώντας έτσι μια νέα φιλοσοφία, τη φιλοσοφία του εναλλακτικού τουρισμού ως ένα είδος ενεργητικού τουρισμού που αντιτίθεται στο πρότυπο της μαζικής ανάπτυξης και ο οποίος, έχει αποκτήσει ποικίλους φανατικούς οπαδούς και υποστηρικτές σε ευρύ φάσμα κοινωνικών ομάδων και κινημάτων, που υποστηρίζουν με διαφορετικούς τρόπους την αναζήτηση της ποιότητας στο ταξίδι, αλλά και τη σύνδεση της διαμονής σ ένα τόπο με την προστασία του περιβάλλοντος και της ντόπιας κουλτούρας καθώς και με την αναζήτηση ενός διαφορετικού προτύπου τοπικής ανάπτυξης. (Π.Τσάρτας, 1996) 2.3. O Εναλλακτικός Τουρισμός και τα οφέλη του Ορισμός Πολλοί ορισμοί έχουν επιστρατευθεί πάνω στην προσπάθεια να οριστεί με σαφήνεια ο Εναλλακτικός Τουρισμός συσχετιζόμενος και με εκφράσεις όπως «ήπιος», «υπεύθυνος» κλπ - με πιο ολοκληρωμένη (σύμφωνα με τον Κ. Ανδριώτη) τον ορισμό του Inskeep (1991): (Ο εναλλακτικός τουρισμός είναι) μικρής κλίμακας, μη συμβατικής φύσης, μη μαζικής εξειδίκευσης καθώς και κοινωνικά και περιβαλλοντολογικά ευαίσθητος και γεμάτος σεβασμό, σε αντίθεση με το συμβατικό τύπο μαζικού τουρισμού σε μεγάλα θέρετρα. [8]

9 Οι υποστηρικτές της αναπτυξιακής κατεύθυνσης του Εναλλακτικού Τουρισμού σε ένα πλαίσιο Αειφορίας και ποιοτικής πρόσληψης της έννοιας της ανάπτυξηςαυξάνονται συνεχώς. Ενδεικτικά, κατά τον Fennel (1991), οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού δίνουν την ευκαιρία στις χώρες να εκμηδενίσουν τις εξωγενείς επιδράσεις, να αναπτύξουν τη δική τους υποδομή και ανωδομή, ώστε να συμμετέχουν οι ίδιες στην ορθολογική ανάπτυξή τους ουσιαστικά να κερδίσουν τη μάχη σε σημαντικά θέματα, αντί να τα παραχωρούν όλα σε ξένους επιχειρηματίες και ξένους θεσμικούς παράγοντες του τουριστικού χώρου. Αντίστοιχα, κατά τον Ανδριώτη (2003c), ο εναλλακτικός τουρισμός είναι μια διαδικασία που προωθεί μια μορφή ταξιδιού, φιλική προς το περιβάλλον, επιτρέποντας θετικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και από κοινού βιώματα μεταξύ των μελών διαφορετικών κοινωνιών Τα οφέλη του εναλλακτικού τουρισμού έναντι του μαζικού τουρισμού Σύμφωνα με πολλούς μελετητές, η πλειοψηφία των αρνητικών συνεπειών της τουριστικής ανάπτυξης προκύπτει από το μαζικό τουρισμό, για το λόγο ότι συγκεντρώνει μεγάλο αριθμό τουριστών, απαιτεί επενδύσεις μεγάλης κλίμακας και λιγότερη συμμετοχή της ντόπιας κοινωνίας στην αναπτυξιακή διαδικασία (Andriotis, 2002; Doggart & Doggart, 1996; Faulkner, 1998). Οι αρνητικές επιπτώσεις του μαζικού τουρισμού είναι πιο έκδηλες για τους τουριστικούς προορισμούς, γιατί ο μαζικός τουρισμός χαρακτηρίζεται από συγκέντρωση υποδομής και τουριστών στο χρόνο και στον τόπο, εμφανιζόμενοι με λιγότερη ευαισθησία στους εγχώριους πλουτοπαραγωγικούς πόρους εξ αιτίας του εντατικού τύπου τουριστικής ανάπτυξης και της συμπεριφοράς των τουριστών που προσελκύονται από φθηνές αγοραστικές επιλογές (Coccossis, 1996; H.Coccossis & Parpairis, 1996; Pierce, 1989) Διαφοροποιητικά χαρακτηριστικά του εναλλακτικού τουρισμού O εναλλακτικός τουρισμός, σύμφωνα με τον Ανδριώτη (2003c) έχει πολλά διαφοροποιητικά χαρακτηριστικά σε σύγκριση με το μαζικό. Ειδικότερα: Τα κίνητρα του τουρίστα: Στις εναλλακτικές μορφές τουρισμού οι διακοπές δεν πραγματοποιούνται σαν μια μεμονωμένη προσπάθεια φυγής από την καθημερινότητα αλλά το ταξίδι αποκτάει κάποιο νόημα με κοινωνικές, πολιτιστικές, περιβαλλοντολογικές και εκπαιδευτικές προεκτάσεις. (Π.Τσάρτας, 1996) Τα χαρακτηριστικά του εναλλακτικού τουρίστα: Ο εναλλακτικός τουρίστας δεν μπορεί να θεωρηθεί ως «πελάτης» ή «καταναλωτής». Ο τουριστικός προορισμός: Ο εναλλακτικός τουρισμός προωθεί επιθυμητές διαφορές μεταξύ προορισμών και μπορεί να θεωρηθεί ως μια αντίδραση του τουρίστα στην εμπορευματοποίηση των διακοπών του και την προσπάθεια των τουριστικών προορισμών να παρουσιάζουν μια σειρά ψεύτικων γεγονότων ως αυτόχθωνων. [9]

10 Το μέγεθος των τουριστικών επιχειρήσεων: Οι εναλλακτικοί τουρίστες διαλέγουν ως επί το πλείστον μικρές μονάδες διαμονής και ντόπιες επιχειρήσεις. Με βάση διάφορές μελέτες, όπως π.χ. τη μελέτη του Ανδριώτη (2002) με περιοχή έρευνας την Κρήτη, αποδεικνύεται πως όσο μικρότερη είναι μια επιχείρηση, τόσο μεγαλύτερη είναι η συνεισφορά της στην τοπική ανάπτυξη. Ενδογενής τουριστική ανάπτυξη και συμμετοχή της κοινότητας στην αναπτυξιακή διαδικασία: η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στην τουριστική ανάπτυξη είναι μια από τις προϋποθέσεις ανάπτυξης του εναλλακτικού τουρισμού. Αυτή η συμμετοχή μπορεί να διερευνηθεί από δύο σκοπιές (McIntosh & Goeldner, 1986; Timothy, 1999; Tosun, 2000): - συμμετοχή στα οφέλη από την τουριστική ανάπτυξη και - συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων αναφορικά με την αναπτυξιακή διαδικασία και το σχεδιασμό του προσφερόμενου προϊόντος Η συνεισφορά του εναλλακτικού τουρισμού στην τοπική ανάπτυξη Με βάση τα προαναφερθέντα, τα οφέλη του Εναλλακτικού τουρισμού αποδεικνύονται πολλαπλά (Ανδριώτης, 2003c): Ο εναλλακτικός τουρισμός: Υποδεικνύει περιορισμούς αναφορικά με τη φέρουσα ικανότητα μιας τουριστικής περιοχής και μπορεί να θεωρηθεί ως τουρισμός μειωμένων αρνητικών επιπτώσεων. Αυξάνει τη διασύνδεση του τουριστικού τομέα με άλλους τομείς της οικονομίας (π.χ. γεωργία, κτηνοτροφία και χειροτεχνία) Μειώνει τη διαρροή χρημάτων από την τοπική οικονομία για λόγους όπως αγορά εισαγόμενων προϊόντων, εξάρτηση από ξένους οργανωτές ταξιδιών και απασχόληση αλλοδαπών στην ντόπια βιομηχανία, δημιουργώντας έτσι υψηλούς οικονομικούς δεσμούς σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, επιτρέποντας μεγαλύτερο μερίδιο για τους ντόπιους στον έλεγχο της τουριστικής ανάπτυξης. Ευνοεί την ευκολότερη ενσωμάτωση μικρής κλίμακας επιχειρήσεων στο υπάρχον κοινωνικό, πολιτιστικό και οικονομικό περιβάλλον της κοινότητας, βοηθώντας πιο αποτελεσματικά την αειφόρο ανάπτυξη ενός προορισμού. Οδηγεί σε πιο ισόρροπη διανομή των τουριστικών οφελών και ζημιών μέσα στην τοπική κοινωνία. Επιτυγχάνοντας ενδογενή τουριστική ανάπτυξη μέσω της συμμετοχής του ντόπιου κοινωνικού συνόλου στην αναπτυξιακή διαδικασία, οι κάτοικοι μιας περιοχής έχουν τη δυνατότητα να προσδιορίσουν τη ζωή τους, σε μια κοινωνία που θέλουν να ζήσουν, διαμορφώνοντας τον τρόπο βάσει του οποίου αυτή θα αναπτυχθεί οικονομικά. Ο εναλλακτικός τουρισμός μπορεί να μειώσει αισθητά το πρόβλημα της [10]

11 υποανάπτυξης, αφού προσελκύει τουρίστες σε αγροτικές και απομονωμένες περιοχές, αποτρέποντας, μέσω της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας, τη μετανάστευση των ντόπιων κατοίκων, και ιδιαίτερα της νέας γενιάς, στα μεγάλα αστικά κέντρα. [11]

12 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗ ΝΑΞΟ Εικόνα 1: Χάρτης της Νάξου 3.1.Γενικά Στοιχεία Η Νάξος είναι το μεγαλύτερο σε έκταση νησί των Κυκλάδων με έκταση 429,79 τετρ.χλμ. και βρίσκεται σε απόσταση 108 ναυτικών μιλίων από τον Πειραιά. Το βόρειο τμήμα της αντικρίζει τη Μύκονο και τη Δήλο, το νότιο τα Κουφονήσια, την Ηράκλεια και την Σχοινούσα, ανατολικά βρίσκεται η Δονούσα και δυτικά η Πάρος. Διοικητικά, ανήκει στο Δήμο Νάξου & Μικρών Κυκλάδων και αποτελείται από τις Δημοτικές Ενότητες Νάξου και Δρυμαλίας. Στη Δ.Ε. Νάξου βρίσκεται η μοναδική αστική περιοχή του Δήμου που είναι η Χώρα της Νάξου και έδρα του δήμου. [12]

13 Αποτελείται από τις δημοτικές κοινότητες Νάξου και Αγ. Αρσενίου και τις τοπικές κοινότητες Βίβλου, Γαλανάδου, Γαλήνης, Γλινάδου, Εγγαρών, Κινιδάρου, Μελάνων, Ποταμιάς και Σαγκρίου. Καταλαμβάνει έκταση 126,96 τ.χλμ. και έχει πληθυσμό Η Δ.Ε. Δρυμαλίας εκτείνεται στα βόρεια του Δήμου. Αποτελείται από τις δημοτικές κοινότητες Απειράνθου και Φιλωτίου και τις τοπικές κοινότητες Δαμαριώνα, Δανακού, Κεραμωτής, Κορωνίδος, Κορώνου, Μέσης, Μονής, Σκαδού και Χαλκείου καταλαμβάνει έκταση τ.χλμ. και έχει πληθυσμό (Απογραφή 2011). Η Νάξος (Χώρα) αποτελεί το διοικητικό και κοινωνικό κέντρο του νέου Δήμου Νάξου & Μικρών Κυκλάδων και της οικιστικής ενότητας Νάξου. Δευτερεύοντα κέντρα αναπτύσσονται κατά μήκος των βασικών οδικών αξόνων προς Απόλλωνα και Απείρανθο. Οι μικρότεροι οικισμοί λειτουργούν ως γειτονιές με κύρια χρήση την κατοικία και εξυπηρετούνται από τους βασικούς δρόμους πρόσβασης προς τη Νάξο και τα δευτερεύοντα οικιστικά κέντρα. Γεωμορφολογικά, οι διαφοροποιημένες γεωμορφολογικές ενότητες της ν. Νάξου χαρακτηρίζονται από το διαφορετικό ανάγλυφο του εδάφους. Στη δυτική πεδινή ζώνη, που αντιπροσωπεύει το 30% της συνολικής έκτασης του νησιού, το ανάγλυφο είναι ήπιο, στο κεντρικό και ανατολικό τμήμα του νησιού συναντώνται κλίσεις που κυμαίνονται από 10% έως 30%, οι οποίες καταλήγουν στα παράλια σε ζώνες ήπιων κλίσεων. Διάσπαρτές, κύρια προς το ΒΑ άκρο και τις δυτικές πλαγιές των βουνών Ζας και Κόρωνος σε υψόμετρο πάνω από 800 μ., εντοπίζονται περιοχές με κλίσεις που υπερβαίνουν το 30%. Χαρακτηριστικό του ορεινού αυτού τοπίου, είναι το αγροτικό σύστημα των αναβαθμίδων πεζουλιών τράφων. Στην κεντρική ζώνη υπάρχει μία μεγάλης έκτασης πεδινή ζώνη, ο ελαιώνας της Τραγαίας. Ιστορικά, το όνομα του νησιού Νάξος προέρχεται από το Νάξιο, τον βασιλιά των Καρών που αποίκησαν πρώτοι το νησί. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, το όνομα είναι σχετικό με το απαρέμφατο νάξαι που σημαίνει ό,τι και το απαρέμφατο θύσαι, γιατί προσφέρονταν στο νησί θυσίες στους θεούς. Ευρήματα στην περιοχή φανερώνουν ότι η πόλη της Νάξου κατοικείται συνεχώς από την εποχή και μετά, επί χρόνια, και μπορεί να θεωρείται μία από τις πλέον παλιές πόλεις της Ελλάδας. Το κλίμα της Νάξου κατατάσσεται στον «εύκρατο» τύπο του «νησιωτικού Μεσογειακού» κλίματος: ήπιο, γλυκό, με υγρασία και δυνατούς ανέμους και όσον αφορά στις χρήσεις γης, το μεγαλύτερο μέρος της έκτασης του Δήμου, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της ΕΣΥΕ από την απογραφή του 2001, καλύπτεται από καλλιεργούμενες εκτάσεις και βοσκότοπους. (Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, 2015) (Τεχνικό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων, ) [13]

14 3.2.Οικονομικά στοιχεία- Δραστηριοποίηση ανά παραγωγικό τομέα Πρώτα παραθέτονται για τη Δ.Ε. Νάξο(Πεδινό τμήμα) και τη Δ.Ε. Δρυμαλίας (Ορεινό τμήμα). Σύμφωνα με την Έρευνα του Δικτύου Αειφόρων Νήσων «Δάφνη» για τη Νάξο (2006) και τα στοιχεία που περιγράφονται από το Τεχνικό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων ( ) και το Επιχειρησιακό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης για τη Νάξο ( ): Η περιοχή χαρακτηρίζεται κυρίως για τον αγροτικό της χαρακτήρα. Το έδαφος της χαρακτηρίζεται από τον ορεινό όγκο, Β ΒΑ τμήμα και το πεδινό τμήμα ΝΔ του νησιού, που καταλήγει στις παραλίες με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα κατά την Τουριστική περίοδο. Οι παλαιοί οικισμοί γενικά βρίσκονται στην ενδοχώρα και οι κάτοικοι τους ασχολούνται με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Στο ορεινό τμήμα, παραδοσιακά μεγάλο μέρος του πληθυσμού απασχολούνταν με την εξόρυξη της σμύριδας, δραστηριότητα που δεν υπάρχει ουσιαστικά πλέον, λόγω της απαξίωσης του ορυκτού. Το ορεινό αυτό τμήμα - το μεγαλύτερο σε έκταση σε σχέση με το υπόλοιπο νησί, αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα στους τομείς απασχόλησης-εισοδήματος, γεγονός που οδηγεί στη συνεχή μείωση του ενεργού πληθυσμού, στην περιοχή αυτή. Αντίθετα με το ορεινό, το πεδινό τμήμα της Νάξου παρουσιάζει, εδώ και καιρό, δυναμική αναπτυξιακή πορεία, γεγονός που οφείλεται κυρίως στην τουριστική ανάπτυξης και μέχρι πρότινος- στον τομέα των κατασκευών. Ο δευτερογενής τομέας είναι, όπως εμφανίζουν τα στοιχεία, πιο ανεπτυγμένος από τον πρωτογενή, γεγονός που οφείλεται στον τομέα των. Ειδικότερα: Πρωτογενής τομέας Στο πεδινό τμήμα, παρουσιάζεται μικτή γεωργικο-κτηνοτροφικής εκμετάλλευση (πλήρους απασχόλησης), η οποία χαρακτηρίζεται κυρίως από την παραγωγή πατάτας και πατατόσπορου και την εκτροφή μεγάλων ζώων γαλακτοπαραγωγής και παχύνσεως. Στον τύπο εκμετάλλευσης αυτό (μικτή), η γεωργία και η κτηνοτροφία είναι αλληλένδετες και σε απόλυτη σχέση και εξάρτηση μεταξύ τους. Στην ορεινή περιοχή κύρια κατεύθυνση είναι η κτηνοτροφία μικρών ζώων, η αμπελοκαλλιέργεια και η ελαιοκομία. Τα κύρια γεωργικά προϊόντα του νησιού είναι τα εξής: πατάτα πατατόσπορος, κρασί, λάδι, κηπευτικά και φρούτα. Επίσης, καλλιεργούνται κτηνοτροφικά φυτά (σε έκταση περίπου στρεμμάτων) τα οποία ιδιοκαταναλώνονται ως ζωοτροφές, ενώ τα τελευταία χρόνια, νέα κυρίως άτομα εγκαθιστούν φυτείες πέρα από τα αυτοφυή- αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών, σε ιδιόκτητες εκτάσεις, ως επένδυση. Στον τομέα της ζωϊκής παραγωγής αναπτύσσονται οι: βοοτροφία, αιγοπροβατοτροφία, μελισσοκομία, αλιεία. [14]

15 Πρόσφατα έργα υποδομής (φράγματα και δίκτυο άρδευσης) έχουν ενισχύσει περαιτέρω την αγροτική παραγωγή του νησιού, αν και το ορεινό τμήμα είναι σαφώς λιγότερο ανεπτυγμένο Δευτερογενής τομέας Ο δευτερογενής τομέας στη Νάξο περιλαμβάνει της βιοτεχνία (κυρίως Αρτοποιεία, Ξυλουργεία, επιχειρήσεις Οικοδομής, Εργαστήρια κοπής και επεξεργασίας μαρμάρου). Από τους πλέον ανεπτυγμένους κλάδους του δευτερογενούς τομέα είναι ο κλάδος της Οικοδομής. Ιδιαίτερα στις παραθαλάσσιες περιοχές, που εξελίσσονται στον τομέα του τουρισμού, παρατηρείται αξιόλογη ανοικοδόμηση, ενώ στις ορεινές κοινότητες τελευταία παρατηρείται μια τάση ανοικοδόμησης, κυρίως όμως όσον αφορά στις παλαιές παραδοσιακές κατοικίες, των οποίων οι ιδιοκτήτες κατοικούν μόνιμα σε κάποιο από τα μεγάλα αστικά κέντρα. Τέλος, υπάρχουν δραστηριότητες που σχετίζονται με τις παραδοσιακές τέχνες και την οικοτεχνία (Υφαντουργία, Αγγειοπλαστική κλπ) ωστόσο, εκτός ίσως από αυτές που διοχετεύουν το προϊόν τους στον τουρισμό, αντιμετωπίζουν μεγάλο πρόβλημα συνέχειας και ανανέωσης Τριτογενής τομέας Ο τριτογενής τομέας είναι αναπτυγμένος καθ όλη την έκταση της Νάξου. Απασχολείται σχεδόν το 80% του συνολικού ενεργού πληθυσμού του νησιού (Επεξεργασμένα στοιχεία ΕΚΚΕ, 2011). Κύρια δραστηριότητα του Τριτογενή τομέα είναι ο Τουρισμός. Η τουριστική ανάπτυξη στη Νάξο ξεκίνησε πολύ αργότερα (γύρω στη δεκαετία του 1980) από τα άλλα τουριστικά νησιά (Πάρο, Μύκονο, Σαντορίνη)-επειδή πρόκειται για το πιο γεωργικό νησί των Κυκλάδων - και δεν είναι ισόρροπη. Παρουσιάζει υψηλό ποσοστό συγκέντρωσης στην Δ.Ε. Νάξου (Χώρα) και στην παράλια ζώνη του δυτικού τμήματος του νησιού. Η συγκέντρωση των τουριστικών εγκαταστάσεων στο πεδινό τμήμα της και η επέκταση τους χωρίς χωροταξική μελέτη περιόρισε τον χώρο των αγροτικών εγκαταστάσεων. Η πλειοψηφία των ξενοδοχείων και των επιχειρήσεων εστίασης βρίσκονται στο δυτικό και νοτιοδυτικό πεδινό τμήμα του νησιού (Η πλειοψηφία των διαθέσιμων δωματίων συγκεντρώνεται στη Χώρα (το 60% περίπου) και τα υπόλοιπα στις περιοχές του Αγ. Προκοπίου και της Αγίας Άννας. Επίσης 2-3 ξενοδοχεία και αντίστοιχο ποσοστό ενοικιαζόμενων δωματίων υπάρχουν στον Απόλλωνα και στη Βίγλα) και λειτουργούν εποχιακά κατά τους μήνες από Απρίλιο έως και μέσα Οκτωβρίου. Τα ξενοδοχεία που μένουν ανοικτά όλο το χρόνο είναι λίγα και βρίσκονται όλα στην Δ. Ενότητα Νάξου (Χώρα). Το 50% περίπου των αφίξεων στο νησί αφορά τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο και λιγότερο τους υπόλοιπους 5 μήνες όπου εμφανίζεται τουριστική κίνηση [15]

16 αναμενόμενο γεγονός λόγω της εποχικού χαρακτήρα της Τουριστικής Δραστηριότητας. Οι κυρίως κλάδοι που στηρίζουν τον τουρισμό είναι ξενοδοχεία εστιατόρια και εμπόριο λιανικό-χονδρικό. Στις συνήθεις εμπορικές δραστηριότητες κατατάσσονται τα μαγαζιά γενικού εμπορίου και ιδιαίτερα ειδών διατροφής και τουριστικών ειδών. Το μεγαλύτερο μέρος του συνόλου των εμπορικών καταστημάτων βρίσκεται συγκεντρωμένο στη Δ.Ε. Νάξου, ενώ στα χωριά, οι συνήθεις εμπορικές επιχειρήσεις είναι μικρά μαγαζιά, γενικού εμπορίου. 3.3.Σχέση Τουρισμού- Λοιπών παραγωγικών τομέων Απασχολούμενοι κατά τομέα Δραστηριότητας ανά κλάδο στη Νήσο Νάξο για το έτος 2011 Σε αριθμούς ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ* ΣΥΝΟΛΟ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ Δ.Ε. Νάξου Δ.Ε. Δρυμαλίας *Καταλύματα και Εστίαση Σε ποσοστά επί του εργαζόμενου πληθυσμού ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΣΥΝΟΛΙΚΟΥ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ Δ.Ε. Νάξου ,21 Δ.Ε. Δρυμαλίας ,79 Πηγή: ΕΚΚΕ, στοιχεία από την απογραφή του 2011 Όπως είναι εμφανές, βάση των παραπάνω στοιχείων, πάνω από τα τρία τέταρτα του εργαζόμενου πληθυσμού βρίσκεται συγκεντρωμένο στη Χώρα του νησιού, καθώς και στη γύρω πεδινή περιοχή, με το ποσοστό που δραστηριοποιείται στην ενδοχώρα (ορεινή και μη) να μη φτάνει, κατ επέκταση, ούτε το 25%. Κύριος τομέας ενασχόλησης σε όλη την έκταση του νησιού είναι, με διαφορά, ο Τριτογενής. Το ποσοστό ενασχόλησης με τον Τουρισμό (με άμεσο τρόπο) είναι διπλάσιο στην [16]

17 περίπτωση του πεδινού κομματιού, ενώ το ποσοστό δραστηριοποίησης στον πρωτογενή και το δευτερογενή τομέα (50.4%) για την περιοχή της ενδοχώρας(ορεινής και ημι-ορεινής) είναι διπλάσιο του αντίστοιχου πιο ανεπτυγμένου τουριστικά τμήματος (25%). (επεξεργασμένα στοιχεία ΕΚΚΕ, 2011). Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας, κρίνεται σκοπιμότερο να γίνει γεωγραφικός διαχωρισμός του νησιού σε 3 (αντί για τις 2 διοικητικές) ζώνες: Δ.Ε. Νάξου: 2 υπό-ζώνες διαφορετικών ταχυτήτων ανάπτυξης Ζώνη 1-> Τουριστικά Ανεπτυγμένο τμήμα (Νοτιοδυτικά παράλια: Χώρα και Δ.Κ. Αγίου Αρσενίου) Ζώνη 2-> Υπόλοιπο κομμάτι της Δ.Ε. Νάξου, το οποίο ανήκει στην Ενδοχώρα και που από εδώ και στο εξής θα αναφέρεται ως Πεδινό. Δ.Ε. Δρυμαλίας Ζώνη 3-> Ολόκληρη η Δ.Ε. Δρυμαλίας, θα αναφέρεται ως Ορεινή ενδοχώρα Απασχολούμενοι κατά τομέα Δραστηριότητας ανά κλάδο στη Νήσο Νάξο για το έτος 2011 Επί του εργαζόμενου πληθυσμού ΤΜΗΜΑ ΝΗΣΙΟΥ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ* ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΣΥΝΟΛΙΚΟΥ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟ Υ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ Ζώνη Ζώνη Ζώνη *Καταλύματα και Εστίαση Πηγή: ΕΚΚΕ, επεξεργασμένα στοιχεία από την απογραφή του 2011 Στον παραπάνω πίνακα είναι εμφανής η συγγένεια των χαρακτηριστικών της Πεδινής με την Ορεινή ενδοχώρα. Αν και η Πεδινή ενδοχώρα εμφανίζει ποσοστά με τάσεις προς τα μεγέθη του ανεπτυγμένου κομματιού (πιθανότατα, λόγω του ότι θεωρείται πιο «ευνοημένο κομμάτι», εξ αιτίας του πιο ευπρόσιτου χαρακτήρα της), παραμένει πολύ κοντά στα ποσοστά της Ορεινής Ενδοχώρας. Ο πρωτογενής και ο δευτερογενής [17]

18 τομέας, αθροιστικά, και για τις 2 περιπτώσεις υπερβαίνουν τις τιμές του τριτογενή (σε αντίθεση με το ανεπτυγμένο τμήμα, όπου υπάρχει μεγάλη απόκλιση), ενώ ο δραστηριοποιούμενος στον Τουρισμό πληθυσμός είναι για κάθε μία από τις 2 ζώνες ο μισός σε σχέση με τον αντίστοιχο του ανεπτυγμένου τμήματος. Τέλος, όπως φαίνεται στον ακόλουθο πίνακα, και για τις 2 περιοχές, κύρια δραστηριότητα είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία, ενώ ο τουρισμός έρχεται 4 ος. Κύριοι τομείς δραστηριοποίησης ανά τμήμα ΤΜΗΜΑ ΝΗΣΙΟΥ ΚΥΡΙΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗΣ* 1. Τουρισμός Ζώνη 1 (Τουριστικά ανεπτυγμένη) 2. Εμπόριο 3. Κατασκευές 4. Εκπαίδευση 1. Γεωργία- Κτηνοτροφία Ζώνη 2( Πεδινή Ενδοχώρα) 2. Κατασκευές 3. Εμπόριο 4. Τουρισμός 1. Γεωργία- Κτηνοτροφία Ζώνη 3 (Ορεινή Ενδοχώρα) 2. Κατασκευές 3. Εμπόριο 4. Τουρισμός *Το εμπόριο μετράται ξεχωριστά, λαμβάνοντας, ωστόσο, υπόψη πως επωφελείται σημαντικά από την τουριστική δραστηριότητα Επιπτώσεις Τουριστικής Ανάπτυξης για το σύνολο του νησιού Με βάση τα συμπεράσματα των 3 προαναφερθέντων πηγών εκτιμήσεις, βάση των συλλεχθέντων στοιχείων, διαπιστώνεται ότι: και τις προσωπικές Ο Τουρισμός αποτελεί την κύρια δραστηριότητα του τριτογενή τομέα στο Νησί. Η τουριστική ανάπτυξη δεν είναι ισόρροπη, παρουσιάζοντας υψηλό ποσοστό συγκέντρωσης στη Χώρα της Νάξου και στην παράλια ζώνη της Κοινότητας Αγερσανίου, ενώ στο υπόλοιπο νησί είναι μικρή έως μη υπάρχουσα. Τα αποτελέσματα της μονομερούς ανάπτυξης (όσον αφορά στον τριτογενή τομέα και ιδιαίτερα τον τουρισμό) είναι η σημαντική ανισορροπία τόσο στην ανάπτυξη μεταξύ των τομέων παραγωγής, όσο και στην τοπική (γεωγραφικού χώρου) ανάπτυξη: - Η επέκταση του τριτογενή τομέα γίνεται μονομερώς, χωρίς την παράλληλη ανάπτυξη ή οργανωμένη υποστήριξη των άλλων παραγωγικών τομέων. Η [18]

19 επέκταση των τουριστικών εγκαταστάσεων χωρίς χωροταξική μελέτη οδηγούν στη συρρίκνωση της γεωργικής γης, ενώ τροποποιούνται σημαντικά οι αξίες της γης σε τουριστικά αναπτυσσόμενες περιοχές συμπιέζοντας την αγροτική εκμετάλλευση. Ο δευτερογενής τομέας δεν έχει ωφεληθεί ιδιαίτερα από την τουριστική συγκέντρωση. - Καθώς ο τουρισμός αναπτύσσεται στην πεδινή ζώνη γύρω από την Χώρα έχουμε μια μετακίνηση του πληθυσμού από τα ορεινά χωριά προς την παραθαλάσσια πεδινή ζώνη, ενώ παρατηρούνται σημαντικές αλλαγές στο επίπεδο των οικονομικών δραστηριοτήτων που επηρεάζουν καθοριστικά την ποιότητα ζωής ανάμεσα στις δυο ζώνες άνισης ανάπτυξης: Στην πεδινή - παραθαλάσσια ζώνη ανθίζουν διαρκώς νέες οικονομικές δραστηριότητες που δημιουργούν πολλές (έστω και εποχιακές) νέες θέσεις εργασίας κυρίως στους τομείς του τουρισμού (ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια, διαμερίσματα) και της εστίασης αναψυχής, ενώ στην ορεινή ζώνη μειώνεται συνεχώς ο πληθυσμός (και ιδιαίτερα ο νεαρός) εξαιτίας της αποδιάρθρωσης των παραγωγικών δομών. Ακόμη και στον πρωτογενή τομέα, ο μερικός εκσυγχρονισμός αυτού στο πεδινό τμήμα της Νάξου που οδήγησε σε αύξηση εισοδήματος, δεν αφορά και πάλι όλο το νησί, αλλά μόνο το τμήμα της πεδινής Νάξου που είχε συγκριτικό πλεονέκτημα (αρδευόμενες εκτάσεις, εύφορη πεδινή γη, προσπέλαση, κλπ). - Επηρεάζεται αρνητικά το φυσικό περιβάλλον. Η άναρχη τουριστική επέκταση συνοδεύτηκε με άναρχη δόμηση, αλλά και περιορισμένη παρέμβαση στις υποδομές, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος στις τουριστικές περιοχές. - Η εξάρτηση του νησιού από την Τουριστική δραστηριότητα δημιουργεί το ζήτημα της εποχικότητας (με μειωμένη δραστηριότητα κατά τους χειμερινούς μήνες). Στα προβλήματα, επίσης, συγκαταλέγεται και ο ανταγωνισμός από την εισαγωγή φθηνότερων αγροτικών προϊόντων. [19]

20 Αποδεικνύεται, λοιπόν, με βάση την αρχική εκτίμηση, πως υπάρχει ανισορροπία στην περιοχή της Νάξου, τόσο γεωγραφικά (υπέρ του Νοτιοδυτικού τμήματος),χρονικά (υπέρ της καλοκαιρινής περιόδου) όσο και σε επίπεδο παραγωγικών τομέων (υπέρ του Τριτογενούς, και του Τουρισμού ειδικότερα). Επομένως, με βάση τα οφέλη του Εναλλακτικού Τουρισμού - όπως παρουσιάστηκαν στην 1 η ενότητα διαπιστώνεται ότι ενδείκνυται η ανάπτυξη μορφών αυτού στην Ναξιακή Ενδοχώρα, προς την κατεύθυνση της λείανσης των προαναφερόμενων ανισορροπιών. Λόγω περιορισμένης έκτασης της εργασίας, επιλέγεται η περίπτωση του Αγροτουρισμού, ως κατ εκτίμηση- η καταλληλότερη μορφή εναλλακτικού τουρισμού, βάσει των προβλημάτων που εντοπίστηκαν στη Ναξιακή Ενδοχώρα, καθώς και των εν δυνάμει αξιοποιήσιμων χαρακτηριστικών της (όπως περιγράφονται στη συνέχεια). [20]

21 4. ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΝΑΞΙΑΚΗ ΕΝΔΟΧΩΡΑ 4.1.Αγροτουρισμός Ορισμός Σύμφωνα με τον Οδηγό Τουρισμού της Υπαίθρου για τους φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (2008) και την Ελληνική Προδιαγραφή για τον Τουρισμό (ΕΛΟΤ, ΠΡΔ 1417): Ο αγροτουρισμός αποτελεί μια εξειδικευμένη μορφή τουρισμού στην ύπαιθρο, βασικό χαρακτηριστικό της οποίας είναι η προσπάθεια σύζευξης τουρισμού και πρωτογενούς τομέα με στόχο την αμοιβαία ωφέλεια και των δυο τομέων. Τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του αγροτουρισμού είναι: - Η προσπάθεια να ενταχθεί ο τουρισμός στην τοπική αγροτική οικονομία με την επιδίωξη της εξασφάλισης στον αγρότη συμπληρωματικού εισοδήματος - Η προσπάθεια ένταξής του στο περιβάλλον (επιχειρήσεις μικρής κλίμακας, διαφύλαξη και αξιοποίηση πολιτιστικής κληρονομιάς, κ.ο.κ.) - Η προσπάθεια προσφοράς ήρεμων, ενεργών και συμμετοχικών διακοπών στους κατοίκους των πόλεων - Η συμβολή του αγροτουρισμού στην ανάπτυξη ή διατήρηση άλλων τομέων της οικονομίας, και συγκεκριμένα του δευτερογενούς (προώθηση τοπικών αγροτικών προϊόντων) - Ο καθοριστικός ρόλος που διαδραματίζουν οι αγρότισσες στην ανάπτυξη του αγροτουρισμού. Συνήθως αυτές είναι που αναλαμβάνουν τη διαχείριση των μονάδων και κατασκευάζουν τοπικά προϊόντα (π.χ. τρόφιμα, γλυκά, χειροτεχνήματα), ενώ οι άντρες ασχολούνται με την αγροτική δραστηριότητα Αγροτουριστικός προορισμός Πρόκειται για μία αγροτική περιοχή που συγκεντρώνει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: - Συνιστά μία διακριτή γεωγραφική ή / και διοικητική ενότητα, από μορφολογική και ιστορική άποψη, που δεν περιλαμβάνει οικισμούς άνω των κατοίκων (το κριτήριο αυτό υπολογίζεται ανά οικισμό και όχι στο σύνολο της περιοχής) - Οι κάτοικοι απασχολούνται κυρίως με δραστηριότητες του πρωτογενή τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία) - Δεν έχει αναπτυχθεί μέσα στην περιοχή αυτή τουριστική προσφορά μαζικού (δηλ. οργανωμένου παραθεριστικού) τουρισμού ή προσφορά που απευθύνεται σε [21]

22 ζήτηση άλλων μη ήπιων μορφών τουρισμού σύμφωνα με τα οριζόμενα από τις αρμόδιες εθνικές αρχές Αγροτουριστικό προϊόν Είναι συνδυασμός υπηρεσιών, προϊόντων και δραστηριοτήτων, που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με τα ιδιαίτερα αγροτικά, κοινωνικά, πολιτισμικά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά του αγροτουριστικού προορισμού και αναδεικνύουν τις ιδιαιτερότητές του Αγροτουριστική επιχείρηση Είναι παροχέας υπηρεσιών αγροτουρισμού που δραστηριοποιείται σε περιοχές αγροτουριστικού προορισμού, οι εγκαταστάσεις και η λειτουργία του οποίου εναρμονίζονται με το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της περιοχής και παρέχει μία τουλάχιστον από τις παρακάτω υπηρεσίες - Διαμονή - Εστίαση - Περιήγηση στη φύση - Ευαισθητοποίηση, περιβαλλοντική εκπαίδευση - Διοργάνωση της γνωριμίας με τα πολιτισμικά στοιχεία μιας περιοχής, επίσκεψη στα ιστορικά και λοιπά αξιοθέατα, συμμετοχή σε υπαίθριες δραστηριότητες αναψυχής - Διοργάνωση υπαίθριων δραστηριοτήτων αναψυχής - Γνωριμία με παραδοσιακά επαγγέλματα, αγροτικές μεθόδους παραγωγής και καλλιέργειας καθώς και παραγωγικές διαδικασίες που έχουν εκλείψει - Γνωριμία με τις ασχολίες και τις συνήθειες της καθημερινής ζωής των κατοίκων μιας περιοχής - Πώληση κυρίως τοπικών αγροτικών προϊόντων Οι αγροτουριστικές επιχειρήσεις κατατάσσονται, προκειμένου για την εφαρμογή της παρούσας προδιαγραφής στις ακόλουθες λειτουργικές μορφές : Αγροτουριστικά καταλύματα Πρατήρια/Εκθετήρια αγροτουριστικών προϊόντων Αγροτουριστικά κέντρα εστίασης και αναψυχής, Τουριστικά γραφεία-διοργανωτές ή παροχείς προγραμμάτων υπαίθριων δραστηριοτήτων και περιηγήσεων οικοτουριστικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος [22]

23 Αγροκτήματα Επιχειρήσεις παραγωγής προϊόντων και παροχής υπηρεσιών ανάδειξης της τοπικής, πολιτιστικής κληρονομιάς Συμβατότητα αγροτουριστικών προδιαγραφών και προφίλ Ναξιακής Ενδοχώρας Αγροτουριστικός προορισμός Η Ναξιακή ενδοχώρα πληροί όλα τις προδιαγραφές του αγροτουριστικού προορισμού, όπως αυτοί αναφέρονται παραπάνω Αγροτουριστικό προϊόν και υπηρεσίες/ προϊόντα παροχής από την αγροτική επιχείρηση Η Ναξιακή ενδοχώρα είναι πλούσια σε πόρους που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στην κατεύθυνση της αγροτουριστικής ανάπτυξης: Φύση Σύμφωνα με το Τεχνικό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων και την Ιστοσελίδα του δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων, στην Ενδοχώρα της Νάξου, εντοπίζεται ο εξής φυσικός πλούτος: Η συντριπτική πλειοψηφία της χλωρίδας και της πανίδας του νησιού είναι οικολογικού ενδιαφέροντος. Ευρωπαϊκό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Φύση 2000» (Natura 2000) Η προστατευόμενη ζώνη περιλαμβάνει το όρος Ζας και τη Βίγλα έως το Μαυροβούνι και τη θαλάσσια ζώνη από τον όρμο Καράδες έως τον όρμο της Μουτσούνας. Επίσης έχουν θεσπιστεί 7 Καταφύγια Άγριας Ζωής. Βιότοποι στην περιοχή της Ενδοχώρας Με το χαρακτηρισμό «Βιότοποι» αναφέρονται οι εξής (κάποιοι έχον ήδη αναφερθεί στη Χλωρίδα): - Οι απότομες βραχώδεις οικότοποι, κυρίως στο ανατολικό τμήμα της ακτογραμμής. Η αξία των οικοτόπων αυτών έγκειται στο γεγονός ότι σε τέτοιες απρόσιτες περιοχές ανευρίσκονται συχνά ενδημικά και πολύ σπάνια είδη φυτών [23]

24 - Οι παράκτιοι εποχιακοί υγρότοποι, τα έλη Καλαντού, Αγιασσού, Ποταμίδων και η εκβολή στον Αμίτη. - Τα παραδοσιακά αγροτικά τοπία όπως τα χωράφια στο Λιβάδι, ο κάμπος του Μπαούζη, η κοιλάδα των Εγγαρών και οι πεζούλες στα ορεινά. - Οι φρυγανότοποι και οι θαμνότοποι, οι οποίοι εντοπίζονται στα διάκενα μεταξύ της Γεωργικής γης και της χέρσας γη (πλαγιές λόφων με μεγάλη κλίση, αδύνατο να καλλιεργηθούν και στους βοσκότοπους) - Οι ρεματικές των εποχιακών χειμάρρων, με πλατάνια, λυγαριές και πικροδάφνες, διάσπαρτες σε όλο το νησί. - Οι ελαιώνες, όπως ο ελαιώνας της Τραγαίας καθώς και οι μικρότεροι της Μουτσούνας, της Μέσης και του Λυώνα. - Οι συστάδες βελανιδιάς, οι οποίες αποτελούν απομεινάρια από δρυοδάση. Οι περισσότερες από αυτές έχουν απομείνει στην ανατολική πλευρά του όρους Ζας. - Τα σύδενδρα πλατύφυλλων, με την επιβλητική παρουσία μεγαλόκορμων πουρναριών, αριών και σφενδαμιών. - Οι λόφοι και τα ψηλά βουνά με απότομα βράχια και ορθοπλαγιές. Οι πιο επιβλητικοί ορεινοί όγκοι βρίσκονται στον Ζα, στο Φανάρι, στο Μαυροβούνι, στην Αναθεματίστρα, στην Κορακιά, στον Καλόγερο και στον Άη-Λιά. Ειδικότερα, όσον αφορά το Αγροτικό Τοπίο: Γεωργική γη εντοπίζεται σε μεγάλο μέρος της περιοχής μελέτης. Η επικρατούσα καλλιέργεια είναι αυτή της ελιάς αλλά υπάρχουν επίσης πολλά αμπέλια είδη που αποτελούν το χαρακτηριστικότερο οικοσύστημα της Νάξου. Την εποχή της καρποφορίας οι ελαιώνες παρουσιάζουν την υψηλότερη ποικιλότητα σε είδη ορνιθοπανίδας. Οι μη εντατικά διαχειριζόμενοι ελαιώνες, που εμφανίζουν υπoόροφο με χαμηλή μακία βλάστηση ή φρύγανα υποστηρίζουν επίσης πλήθος ειδών ερπετοπανίδας και τρωκτικών. Εικόνα 2: Αγροτικό τοπίο της Ορεινής Νάξου [24]

25 Κύριο χαρακτηριστικό του τοπίου στην ανατολική και ιδιαίτερα στη βόρειαβορειοανατολική ορεινή ζώνη με τις μεγάλες κλίσεις εδαφών αποτελεί το αγροτικό σύστημα των αναβαθμίδων - πεζουλιών - τράφων, το οποίο αξίζει προστασίας και διατήρησης για πολιτιστικούς, αισθητικούς, περιβαλλοντικούς αλλά και αντιδιαβρωτικούς λόγους. Ιδιαίτερα μεγάλη συγκέντρωση τους παρουσιάζεται στην περιοχή Κορώνου και Σκαδού που οι κατασκευές φθάνουν ακόμα και σε υψόμετρο 900μ. περίπου (περιοχή Λέκα). Το απαράμιλλης ομορφιάς αυτό τοπίο των αναβαθμίδων, το τόσο πολύτιμο για τη διατήρηση του λιγοστού χώματος των βουνών, την ανάσχεση της χειμαρρώδους ροής των νερών και τον εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφόρων οριζόντων βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο. Η επιδότηση επισκευής των πλέον προσπελάσιμων και παραγωγικών αναβαθμίδων, καθώς και αυτών που εντάσσονται στο πλαίσιο «τουριστικής αξιοποίησης» του αγροτικού τοπίου κρίνεται άμεση και επιτακτική. Τέλος, αναπόσπαστα δομικά στοιχεία του αγροτικού κυκλαδικού τοπίου, άμεσα συνδεδεμένα με την αγροτική παραγωγή, αλλά συγχρόνως μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελούν και οι διάσπαρτοι ανεμόμυλοι, νερόμυλοι, τ αλώνια, οι πηγές, τα λιοτρίβια, τα μιτάτα, οι στέρνες κ.τ.λ., τα οποία χρήζουν άμεσης συντήρησης, όχι μόνο στο πλαίσιο της διατήρησης του παραδοσιακού τοπίου, αλλά και στο πλαίσιο μιας ορθολογικής τουριστικής αξιοποίησής τους με πολλαπλά οφέλη για τον αγροτικό πληθυσμό στα πλαίσια μιας ήπιας τουριστικής ανάπτυξης με μικρή αρνητική επίπτωση στο περιβάλλον. (Πλάκα & Χατζιμπίρος, 2006) Επίσης, υπάρχει σημαντικός αριθμός πουλιών στη περιοχή, μικρά θηλαστικά και ερπετά, τα οποία απαρτίζουν την πανίδα της περιοχής. Εικόνα 3:Το ιδιαίτερα μεγάλων διαστάσεων άγαλμα του Κούρου στον Απόλλωνα [25]

26 Ιστορικοί-Πολιτιστικοί πόροι Με βάση τα στοιχεία που εντοπίστηκαν από την Έρευνα Αειφόρων Νήσων «Δάφνη» για τη Νάξο, το Τεχνικό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων και το Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου και την επιβεβαίωση της προσωπικής εμπειρίας: Μνημεία Αξιόλογα τοπία Ιστορικοί Τόποι Κηρυγμένοι αρχαιολογικοί και ιστορικοί χώροι της Ενδοχώρας: - Ορυχεία σμύριδας, σταθμοί φόρτωσης, μηχανολογικός εξοπλισμός, διαδρομή εναέριου σιδηροδρόμου σε Απείρανθο και Μουτσούνα Νάξου. - Περιοχή Αρχαίου Λατομείου και Κούρου στον Απόλλωνα Νάξου Υπάρχουν επίσης: - Ο αρχαίος Ναός της Δήμητρας (Σαγκρί, Γύρουλας) - Το Παλάτι των Ιησουιτών στην ευρύτερη περιοχή των Μελάνων - Ενετικοί Πύργοι (μεταξύ των οποίων, οι γνωστότεροι: του Μπαρδάνη, του Ζευγώλη, Μπαζαίου, του Χειμάρου) - Επίσης στο νησί υπάρχουν διάσπαρτα πάρα πολλά βυζαντινά μνημεία κυρίως ναοί οι οποίοι προστατεύονται με αποφάσεις του ΥΠΠΟ. Ειδικότερα, για την ενδοχώρα, προστατεύονται γύρω στις 50 Βυζαντινές εκκλησίες. Εικόνα 4: Ο Πύργος του Μπαζαίου στην Κεντρική Νάξο [26]

27 Την μεγαλύτερη πυκνότητα σημαντικών μνημείων εμφανίζουν οι οικισμοί του κεντρικού τμήματος του νησιού το οποίο συνδυάζεται με το προνομιακό φυσικό αλλά και ανθρωπογενές τοπίο που χαρακτηρίζει την περιοχή αυτή. Μουσεία-Συλλογές-Πολιτιστικοί Χώροι - Αρχαιολογική Συλλογή Απειράνθου - Αρχαιολογικό Μουσείο Γύρουλα - Λαογραφική Συλλογή στο Σκαδό, στη Μέση, στην Κόρωνο, στους Τρίποδες και στην Απείρανθο - Παραδοσιακό Λιοτρίβι στο Δαμαλά - Λαογραφικέςσυλλογές Φιλότι, - Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και Γεωλογικό μουσείο στην Απείρανθο - Μουσείο Εικαστικών Τεχνών και Μουσείο Παιδικού Πολιτισμού Αιγαίου στην Απείρανθο - Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Μουσείο στο Χαλκί. Παραδοσιακοί Οικισμοί Εικόνα 5: Σοκάκι στο Χαλκείο (Τραγαία)- Κεντρική Νάξος Ένας πολύ μεγάλος αριθμός οικισμών στην Ενδοχώρα θεωρούνται παραδοσιακοί ή περιοχές που χρήζουν προστασίας. Συγκεκριμένα: [27]

28 Άνω Ποταμιά, Απείρανθος, Δαμαριώνας, Βίβλος, Γαλανάδο, Γλινάδο, Κεραμωτή, ΚινΙδαρος, Κορωνίδα, Αγία, Κόρωνος, Κουρουνοχώριο, Μονή, Κάτω Ποταμιά, Μέση Ποταμιά, Άνω Σαγκρί, Κάτω Σαγκρί, Φιλότι, Χαλκείο, Ακάδημοι, Καλόξυλος, Κεράμειο. Πολιτιστικές περιπατητικές διαδρομές Χαρακτηριστικές είναι οι επτά διαδρομές οι οποίες καλύπτουν ολόκληρη την περιοχή και την πολυμορφία της Κεντρικής και Ορεινής Νάξου: Α. Στην κεντρική Νάξο: Συνολικό μήκος 13.5 χλμ. 1. Ακάδημοι Χαλκί - Μονοίτσα Καλόξυλος Κεραμί Μετόχι Χαλκί 2. Δαμαριώνας Χαλκί Τσικαλαριό Χείμαρρος Δαμαλάς Δαμαριώνας 3. Καλόξυλος Μονή Β. Στην Ορεινή Νάξο: συνολικό μήκος 11.1 χλμ 1. Απεράθου - Αγία Κυριακή - συνολικό μήκος 3.5χλμ 2. Κόρωνος - Σκαδό - συνολικό μήκος 2.7χλμ 3. Κορωνίδα - Απόλλωνας - συνολικό μήκος 3.4χλμ 4. Αγία Μαρίνα Δανακού - Ζας - συνολικό μήκος 2.5χλμ Πολιτιστικές δραστηριότητες- Παράδοση Όσον αφορά στις παραδοσιακές τοπικές δραστηριότητες, λόγω της ανάπτυξης του τουρισμού έχουν δημιουργηθεί εργαστήρια ειδών Λαϊκής Τέχνης, στα οποία συναντάμε έναν συνδυασμό παραδοσιακών τεχνών, όπως Υφαντουργία, Κέντημα (τα παραδοσιακά υφαντά και κεντήματα των γυναικών της ορεινής Νάξου μια τέχνη που συνεχίζεται κατά βάση χάριν των συνεταιρισμών των μεγάλων χωριών της Ορεινής Νάξου), Ζωγραφική σε ξύλο, σε ύφασμα και σε βότσαλα, Αγγειοπλαστική κλπ (Από τα στοιχεία του Εμπορικού Επιμελητηρίου Κυκλάδων, φαίνεται ότι υπάρχουν πέντε εργαστήρια ειδών Λαϊκής τέχνης στον Δήμο Νάξου και ένα στην Κοινότητα Απειράνθου). Στο Νησί έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα και άλλες παραδοσιακές τέχνες, οι οποίες, όμως, βρίσκονται στο στάδιο της εγκατάλειψης, όπως η καλαθοπλεκτική, μια τέχνη που εξασκείται κυρίως από συνταξιούχους μερικών κοινοτήτων (π.χ. στην Κοινότητα Κεραμωτής). Γενικά, όλες οι παραδοσιακές τέχνες, εκτός ίσως από αυτές που διοχετεύουν το προϊόν τους στον τουρισμό, αντιμετωπίζουν μεγάλο πρόβλημα συνέχειας και ανανέωσης. [28]

29 Εικόνα 6: Συνεταιρισμός παραδοσιακής τέχνης γυναικών Απειράνθου (Ορεινή Νάξος) Επίσης, εμφανίζει πλούσια μουσική παράδοση, τόσο σε επίπεδο παραδοσιακής μουσικής όσο και παραδοσιακών χορών τα οποία μπορεί να γνωρίσει κανείς και στα πανηγύρια που διοργανώνονται κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες στην Ενδοχώρα. Θα μπορούσαν, επίσης, να αξιοποιηθούν περαιτέρω, τα πολύ μεγάλα εναπομείναντα αποθέματα σμύριδας (εκτιμώνται στους τόνους), ο «εναέριος», ένα είδος τελεφερίκ για τη μεταφορά της σμύριδας στο λιμάνι της Μουτσούνας, που δε βρίσκεται πλέον σε λειτουργία και τα ορυχεία (Ορεινή Νάξος). Το έτος 2000 εγκρίθηκε πρόγραμμα περιηγητικής αξιοποίησης των ορυχείων βασισμένο σε μελέτη του Ε.Μ.Π ωστόσο, εξ εμπειρίας, η τουριστική αξιοποίηση των σχετικών με τη σμύριδα υποδομών δεν έχει προχωρήσει ακόμα ικανοποιητικά. Επίσης, στην ενδοχώρα δραστηριοποιούνται αρκετοί τοπικοί πολιτιστικοί σύλλογοι, ενώ συναντώνται Πνευματικά κέντρα και Δημοτικές Βιβλιοθήκες κλπ. [29]

30 Εικόνα 7: Τα βαγονέτα του εναέριου και η παραλία του Αζαλά στην Ανατολική Νάξο Προϊόντα Στους ακόλουθους πίνακες καταγράφονται τα ναξιακά προϊόντα (που παράγονται κατά κύριο λόγο στην Ενδοχώρα), καθώς και οι μονάδες επεξεργασίας αυτών, με βάση τα στοιχεία του Επιχειρησιακού Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης για τη Νάξο, κατηγοριοποιημένα βάση της γεωγραφικής αντιστοίχισης της παραγωγής τους. Γίνεται, κατ εκτίμης, σύνδεσή τους με την Τουριστική περίοδο (Θεωρώντας την ήδη ευνοημένη καλοκαιρινή περίοδο ως πρώτο βήμα στόχευσης για τηναγροτουριστική ανάπτυξη) [30]

31 Πίνακας παραγωγής κύριων προϊόντων πρωτογενούς τομέα Πρώτες ύλες προϊόντων Φυτική παραγωγή Πατάτα Πατατόσπορος Κύριο τμήμα παραγωγής Πεδινό Χρονική επικάλυψη παραγωγής με την τουριστική περίοδο Σε μεγάλο βαθμό Πληροφορίες Εκτός από την κατανάλωση εντός νησιού, κυρίως κατά την τουριστική περίοδο, μέρος της παραγωγής τυποποιείται από την ΕΑΣ προωθείται σε μεγάλα πολυκαταστήματα της Αθήνας. Ωστόσο, η διάθεση πατατόσπορου, μέσα στα έτη, έχει μειωθεί δραστικά, καθώς και η καλλιεργούμενη έκταση. Αμπελοκαλλιέργεια - Κρασί - Ρακί - Ενδιαφέρον για βιολογικό κρασί Ορεινό (π.χ. Κορωνίδα) Δεν επηρεάζει Δεν υπάρχουν σύγχρονα οινοποιεία ούτε τυποποίηση, με αποτέλεσμα το παραγόμενο κρασί, να διατίθεται με χύμα μορφή στις τοπικές ταβέρνες και εστιατόρια. Ελαιοκαλλιέργεια Σύνολο Δεν επηρεάζει Ο κυρίως ελαιώνας βρίσκεται στο κέντρο του νησιού (ενδοχώρα), το λεκανοπέδιο της Τραγαίας, που έχει ανακηρυχτεί και ''Βυζαντινό Πάρκο, ενώ τα τελευταία 10 χρόνια, η ελαιοκαλλιέργεια έχει επεκταθεί σε όλο το νησί Δεντρώδης καλλιέργειες Πεδινό Δεν επηρεάζει ως προς τα δευτερογενή προϊόντα, που συνήθως αξιοποιούνται τουριστικά (μαρμελάδες, ποτό κίτρο κλπ) Η παραγωγή εσπεριδοειδών η κυριότερη στο νησί- έχει μειωθεί σημαντικά. Η γενικότερη παραγωγή δεν επαρκεί ούτε για την τοπική αγορά, εξαιτίας των χαμηλών τιμών. Υπάρχει ενδιαφέρον από την ποτοποιία κίτρου για την καλλιέργεια δένδρων κιτριάς. Επίσης, υπάρχει παράδοση (τοπική κουζίνα) στην παραγωγή γλυκών του κουταλιού και μαρμελάδων. Κηπευτικά Αδιευκρίνιστο Αρκετή, με επιλεγμένη έμφαση στην τουριστική περίοδο το τελευταίο διάστημα Η μεγαλύτερη ποσότητα καταναλώνεται στην Νάξο. Πολύ μικρές ποσότητες κηπευτικών πωλούνται στην τοπική αγορά (με αυξητική τάση).ποσότητες κηπευτικών εισάγονται όλο τον χρόνο. [31]

32 Ζωϊκή παραγωγή Βοοτροφία Πεδινό Μερική Αιγοπροβατοτροφία Ορεινό Μερική Μελισσοκομία Σύνολο Πλήρης Μικρής κλίμακας εκτατικής μορφής γαλακτοπαραγωγικής κατεύθυνσης, με κύριο προϊόν είναι η γραβιέρα Νάξου (προϊόν ΠΟΠ). Επιπλέον, παράγονται τόνοι /έτος βόειο κρέας Εκτροφή σε ιδιωτικούς ή κοινοτικούς βοσκότοπους, σε μονάδες εκτατικής μορφής, με ιδιοπαραγόμενες ζωοτροφές. Στο νησί υπάρχει μελισσοκομικός σύλλογος με παραγωγή, κατ εκτίμηση, 50 τόνους θυμαρίσιο μέλι Αλιεία Παραλιακά (θέσεις αλιευτικών καταφυγίων: Χώρα, Αγία Άννα, Απόλλωνας, Μουτσούνα, Καλαντός και Βόλακας) Αρκετή, με έμφαση από τους αλιείς κατά την τουριστική περίοδο Δραστηριότητες που σχετίζονται με την τυποποίηση και μεταποίηση αλιευτικών προϊόντων σε εμπορική κλίμακα δεν υφίστανται στο νησί. Μονάδες παραγωγής προϊόντων άμεσα σχετιζόμενες με τον πρωτογενή τομέα (παράθεση των σημαντικότερων δραστηριοτήτων) Τομείς Τυροκομία(κατά σειρά παραγωγικής δυναμι-κότητας) 1.Το τυροκομείο της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Νάξου 2.Το ιδιωτικό τυροκομείο Κουφόπουλου 3.Το ιδιωτικό τυροκομείο Πιτταρά 4.Το ιδιωτικό τυροκομείο Κύριο τμήμα νησιού 1.Πεδινό (Γαλανάδο) 2.Πεδινό (Γαλανάδο) 3.Πεδινό (Μέλανες) 4.Πεδινό (Αγιασσός) Προϊόν κατανάλωσης και από τον τουριστικό πληθυσμό Πληροφορίες Ναι 1&2. Τα δυο παραπάνω τυροκομεία συλλέγουν το ντόπιο γάλα (όλο το αγελαδινό και μέρος του αιγοπρόβειου) από παραγωγούς.η ΕΑΣ έχει εγκαταστήσει σταθμούς συγκέντρωσης του γάλακτος. 3.Μεταποιεί αγελαδινό γάλα που παράγεται στην ίδια μονάδα 4.Μεταποιεί το ιδιοπαραγώμενο [32]

33 Μπαμπούνη αιγοπρόβειο γάλα Σφαγεία 1.2 Δημοτικά Σφαγεία 2.2 Ιδιωτικά Σφαγεία 1.Πεδινό (Χώρα)&Ορεινό (Φιλότι) 1.Πεδινό(Χώρα& Γαλανάδο) Ναι (ενδεχομένω ς κυρίως μέσω της εστίασης) Παράγονται περίπου τόνοι κρέας τον χρόνο, μεγάλο μέρος εκ των οποίων διοχετεύεται σε άλλες αγορές. Συσκευαστήρια πατατόσπορουπατάτας φαγητού 1.Συσκευαστήρια ΕΑΣ Νάξου 2.ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΙΚΗ ΑΕ 1.Πεδινό (Γαλανάδο) 2.Πεδινό (Χώρα) Ναι Ο πατατόσπορος διακινείται συσκευασμένος με κατάλληλη σήμανση. Αναλόγως της ζήτησης συσκευάζεται και πατάτα φαγητού. Ελαιοτριβεία(5) Ημι-ορεινή ενδοχώρα (Μονή, Φιλώτι, Χαλκί, Δαμαριώνας, Μέλανες) Ναι Η συνολική δυναμικότητα των ελαιοτριβείων είναι πολύ μεγαλύτερη σε σχέση με την παραγωγή, με αποτέλεσμα το κόστος έκθλιψης να είναι πολύ μεγάλο. Ποτοποιεία Κίτρου 1.Ποτοποιεία Βαλληνδρά 2.Ποτοποιεία Προμπονά 1.Ημι-ορεινό (Χαλκί) 2.Πεδινό (Αγκίδια) Ναι Λειτουργεί, επιπλέον του αποστακτηρίου και στις 2 περιπτώσεις, πρατήριο πώλησης και επισκέψιμος χώρος όπου εκτίθενται αντικείμενα απόσταξης, όλων των εποχών λειτουργίας. Εργαστήρια γλυκών μαρμελάδων (3) Πεδινό (Χώρα, Γαλανάδο)& Ενδοχώρα(Χαλκείο) Οικοτεχνία- Υφαντά Ορεινό Ναι Γυναικεία Δραστηριότητα Ναι Οινοποιία- Ρακίτζο Ορεινό (π.χ. Κορωνίδα, Κωμιακή) Ναι Η οινοποίηση είναι παραδοσιακού τύπου και το παραγόμενο κρασί πωλείται σε χύμα μορφή. Παράγεται, επίσης ρακή, με χορήγηση αδειών απόσταξης λίγων ημερών. Λειτουργεί ένα οινοποιείο παραγωγής και εμφιάλωσης βιολογικού κρασιού στην περιοχή Αγιά Κορωνίδας. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η δραστηριότητα της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Νάξου (το πρατήριο της οποίας βρίσκεται στη Χώρα). Όπως παρατηρείται από τους πίνακες, η παραγωγή και/ή διάθεση ναξιακών προϊόντων (κυρίως παραγόμενα στην Ενδοχώρα) συμβαίνει τόσο στα Ορεινά όσο και [33]

34 στα Πεδινά (με κάποιο προβάδισμα των Πεδινών, λόγω ευνοϊκότερων συνθηκών για τη φυτική και ζωική παραγωγή) και αφορά και στην τουριστική περίοδο, γεγονός που αποτελεί σημαντική βάση προώθησης τους. Για την αντιμετώπιση του έντονου ανταγωνισμού από τα εισαγόμενα (λόγω χαμηλότερου κόστους, για την κάλυψη αναγκών κυρίως της τουριστικής περιόδου), λαμβάνοντας υπόψη το μεγάλο πλεονέκτημα της πολύ υψηλής τους ποιότητας και κατ επέκταση, τη δυνατότητα σύνδεσης τους με την τουριστική εμπειρία, προτείνεται (Επιχειρησιακό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης για τη Νάξου κλπ) η κατεύθυνση της τυποποίησης (κατόπιν μελέτης) των Ναξιακών προϊόντων και της προώθησης τους στο πλαίσιο της ιδιαιτερότητας και της παράδοσης (όπως έχει γίνει ήδη με τη γραβιέρα Νάξου), καθώς και στην ενίσχυση των τοπικών παραγωγών. Εικόνα 8: Τοπικά τυριά-τυροκομείο Κουφόπουλου [34]

35 Σκιαγράφηση Τουριστικής Ταυτότητας Επισκεπτών Νάξου Σύμφωνα με την έρευνα του Επιμελητηρίου Κυκλάδων για τον Τουρισμό για τα έτη 2007&2009 (μήνα Αύγουστο, για το δυτικό πεδινό κομμάτι) : Από τα Κυκλαδίτικα νησιά που έλαβαν μέρος στη μελέτη, η Νάξος συγκεντρώνει το μεγαλύτερο ποσοστό επισκεψιμότητας τουριστών από το εξωτερικό (40% και 31% αντίστοιχα), με ένα ποσοστό (επί του συνόλου των επισκεπτών) γύρω στο 80% για τις ηλικίες ως 44 ετών (και για τα 2 έτη). Με βάση τα στατιστικά στοιχεία της Έρευνας και την επεξεργασία αυτών, παρατηρείται πως, παρότι όπως ήταν αναμενόμενο- η βασικός λόγος επιλογής της Νάξου ως προορισμού διακοπών είναι το μαζικό πρότυπο 3s (sea-sun-sand), από το 2007 στο 2009 παρατηρείται μια ιδιαιτέρως αισθητή άνοδος του ενδιαφέροντος των τουριστών για επισκέψεις σε σημεία πολιτιστικού ενδιαφέροντος, τοπικές γιορτές και φυσιολατρικές δραστηριότητες, κατά τη διαμονή τους στο νησί. Με βάση την Έρευνα Ικανοποίησης Επισκεπτών Νάξου, υλοποιηθείσα την περίοδο Αυγούστου-Οκτωβρίου 2012 από την Ένωση Ξενοδόχων Νάξου (για λογαριασμό του Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων): Για το 2012, σταθερά στην κορυφή των δραστηριοτήτων παραμένουν τα μπάνια (γύρω στο 90%) και αμέσως μετά ακολουθεί η ξεκούραση. Παρατηρείται ακόμα μεγαλύτερο ποσοστό ενδιαφέροντος για επίσκεψη σε αξιοθέατα (51% για τους Έλληνες και 71% για τους ξένους). Συγκριτικά με τους Έλληνες, οι ξένοι δείχνουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για άθληση και δραστηριότητες στη φύση όπως λ.χ. την πεζοπορία, ενώ η νυχτερινή διασκέδαση έχει για αυτούς μικρότερη σημασία. Μέρη που επισκέφτηκαν Έλληνες και Ξένοι Τουρίστες (Αύγουστος- Οκτώβριος 2012) Στο ερώτημα «Τι σας άρεσε περισσότερο στη Νάξο;» η πλειοψηφία των επισκεπτών Ελλήνων και ξένων ανέφερε τις παραλίες. Άλλα ελκυστικά χαρακτηριστικά της Νάξου που αναφέρθηκαν αρκετά συχνά από τους Έλληνες επισκέπτες είναι τα εξής: Φαγητό και τοπικά προϊόντα Η φύση και το τοπίο Χωριά Αξιοθέατα Χώρα Φιλικότητα των κατοίκων [35]

36 Οι ξένοι επισκέπτες προσθέτουν στα παραπάνω τη διάχυτη αίσθηση ηρεμίας όπως επίσης την ορεινή ενδοχώρα και ιδίως το βουνό Ζας. Δεν λείπουν και οι αναφορές αρκετών επισκεπτών ότι τους άρεσαν τα πάντα. Στο ερώτημα «Τι σας άρεσε λιγότερο στη Νάξο;» πολλοί επισκέπτες τόνισαν την κακή κατάσταση του οδικού δικτύου, ενώ από τις επιπτώσεις του μαζικού τουρισμού αναφέρθηκαν τα σκουπίδια στις παραλίες, στους οικισμούς και στους δρόμους, την ηχορρύπανση τη συμπεριφορά των επαγγελματιών και των κατοίκων και τις τιμές προϊόντων και υπηρεσιών. Μέρη επίσκεψης Έλληνες(%) Ξένοι(%) Περιοχές Όλο το νησί Χώρα Απόλλωνας 9 11 Απείρανθος 30 7 Φιλότι Χαλκί 7 14 Σαγκρί 3 0 Ενδοχώρα 9 16 Άλλα χωριά 12 7 Κοντινές παραλίες Άλλες παραλίες Αξιοθέατα Κάστρο Χώρας Πορτάρα Ύρια 8 2 Ναός Δήμητρας 11 6 Κούροι 12 7 Μουσεία 7 6 Εκκλησίες&Μονές 4 4 Πύργοι 3 1 Στον παραπάνω πίνακα, τα χωριά της Ορεινής Ενδοχώρας καθώς και αξιοθέατα της συγκεκριμένης ζώνης, εμφανίζουν υψηλά ποσοστά επισκεψιμότητας. Με βάση τα παραπάνω στοιχεία, λοιπόν, συμπεραίνεται πως, παρότι η Νάξος λειτουργεί ως πόλος έλξης κυρίως για Μαζικό Τουρισμό, υπάρχουν τα φόντα και ένα ήδη πιθανό κοινό βάση και των αξιολογήσεων των τουριστών- να πάρει ο Τουρισμός μία κατεύθυνση περισσότερο εστιασμένη στο φυσικό πλούτο και στην τοπική παράδοση. [36]

37 5. ΘΕΣΜΙΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΝΑΞΟ Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου ανάπτυξης Νοτίου Αιγαίου (2014) Η Νάξος, σε αντίθεση με το ΕΠΧΣΑΑΤ (ακολουθεί), κατατάσσεται στην Ομάδα ΙΙΙ : νησιά με σημαντική τουριστική δραστηριότητα σε Περιφερειακό, Εθνικό και Κοινοτικό επίπεδο, με αυξανόμενες περιβαλλοντικές πιέσεις, πληθυσμιακή αύξηση και συγκέντρωση, με άμεση ανάγκη ελέγχου του είδους της ανάπτυξής τους. Για το σύνολο της περιφέρειας, εκτιμάται ότι παρά τη διατήρηση της πρωτοκαθεδρίας του τουρισμού, η κατεύθυνση ενίσχυσης της πολυλειτουργικής υπαίθρου με συνεπαγόμενη ενίσχυση του πρωτογενή τομέα (που διατηρεί ανταγωνιστική σχέση με την τουριστική ανάπτυξη), της μεταποίησης αγροτικών προϊόντων, της επέκτασης της χρήσης των ΑΠΕ, αναμένεται να συμβάλει σε περισσότερο ισορροπημένη τομεακή σύνθεση απασχόλησης και προϊόντος. Όσον αφορά στις βασικές κατευθύνσεις χωροταξικής πολιτικής ανά τομέα, ως προς τον Τριτογενή, για τις περιοχές που εντάσσονται στη Ζώνη Β (Περιοχές Ειδικής Τουριστικής Ανάπτυξης ΕΤΑ), όπως η ενδοχώρα της Νάξου, είναι δυνατή η οριοθέτηση τουριστικών ζωνών εφόσον τεκμηριώνονται από αντίστοιχες μελέτες κατώτερου επιπέδου σχεδιασμού. Επίσης, στη Ζώνη Β ενισχύονται κατά προτεραιότητα πρωτοβουλίες και επενδύσεις για την ανάπτυξη ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού - υπάρχει ο ισχυρισμός ότι οι ιδιωτικές επενδύσεις στον τουριστικό τομέα, και κυρίως στις ειδικές μορφές τουρισμού θα αποτελέσουν ένα ελκυστικό χώρο ανάπτυξης (πρόταση με ικανοποιητικό βαθμό εφαρμογής) - και συμπληρωματικών δραστηριοτήτων, που συμβάλλουν στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, την προσέλκυση επισκεπτών πέραν των περιόδων αιχμής και τη δημιουργία απασχόλησης στον τουρισμό και κατά τη χειμερινή περίοδο. Ο Αγροτουρισμός περιλαμβάνεται στις προτεινόμενες μορφές. Δυστυχώς, ο βαθμός εφαρμογής δεν εμφανίζεται ιδιαίτερα ικανοποιητικός. Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό (ΕΠΧΣΑΑΤ) (2013) Η Νάξος περιλαμβάνεται- με εμφανή αναφορά- στην κατηγορία Δ.1. Νησιά και συγκεκριμένα στην ομάδα Ι (Ανεπτυγμένα και αναπτυσσόμενα τουριστικά [37]

38 νησιά) και ταυτόχρονα: Το ανεπτυγμένο τουριστικά κομμάτι κατατάσσεται στην κατηγορία Α2 (Αναπτυσσόμενες τουριστικές περιοχές), ενώ η ενδοχώρα στην κατηγορία Β1 (περιοχές με περιθώρια ανάπτυξης ειδικού και εναλλακτικού τουρισμού) Για την κατηγορία Β1, σύμφωνα με το άρθρο 6, μεταξύ των μορφών του ειδικού-εναλλακτικού τουρισμού, που ενδεικτικά αναφέρονται, στο πλαίσιο του τουρισμού υπαίθρου, αναφέρεται, ειδικότερα, για την προώθηση του αγροτουρισμού: - Ενίσχυση των δράσεων ανακαίνισης παραδοσιακών ή εγκαταλελειμμένων κτιρίων και οικισμών ή συνόλων οικισμών με στόχο τη διατήρηση της αγροτικής κληρονομιάς. - Διασύνδεση της τοπικής παραγωγής με την αγροτουριστική κατανάλωση (σύμφωνα τοπικής ποιότητας, κλπ). - Ενίσχυση του γαστρονομικού τουρισμού με δράσεις προώθησης της ελληνικής κουζίνας και των επιμέρους εκδοχών της ως σημαντικού τουριστικού πόρου. - Προώθηση της εμπορίας γεωργικών προϊόντων ποιότητας καθώς και τοπικά μεταποιημένων προϊόντων ποιότητας. - Ενίσχυση του προσανατολισμού των συνεχιζόμενων ευρωπαϊκών προγραμμάτων για τον αγροτικό χώρο προς μια ολοκληρωμένη αγροτική ανάπτυξη. Επίσης, υπάρχει και ιδιαίτερη αναφορά στον οινοτουρισμό. (υποκατηγορία που επίσης μπορεί να ευδοκιμήσει στη Νάξο) Στρατηγική Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου Α) Στρατηγική έξυπνης εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου (Τελική Έκθεση) (2015) «Στόχος της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου είναι να αποτελέσει έναν από τους κορυφαίους προορισμούς του τουρισμού εμπειρίας (τουρισμός. πολιτισμός. δημιουργική βιομηχανία) παγκοσμίως μέσα από την υιοθέτηση μίας στρατηγικής βιώσιμης ανάπτυξης. Διαφοροποίησης του προϊόντος και δημιουργίας ταυτότητας προορισμού. Ο τουρισμός εμπειρίας θα αποτελέσει τον αναπτυξιακό κορμό γύρο από τον οποίο θα αναπτυχθούν παραγωγικές δραστηριότητες βασισμένες στη γνώση και την καινοτομία με μεσοπρόθεσμο στόχο τη διαφοροποίηση της οικονομίας και τον εμπλουτισμό των αναπτυξιακών επιλογών.» Μεταξύ άλλων επιδιώκονται: [38]

39 α) Έμφαση στην κατεύθυνση του Τουρισμού Εμπειρίας Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η στόχευση της ανάπτυξης των Αγροτουριστικών δραστηριοτήτων, υπό την εννοιολογική ομπρέλα το τρίπτυχο: Παραδοσιακά Προϊόντα - Παραδοσιακές Τέχνες και Πολιτισμός θα πρέπει να αποτελέσουν τις εμβληματικές μας προτεραιότητες στην ανάδειξη του προορισμού (Στρατηγική της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου για τον Τουρισμό και παρουσίαση του Επικαιροποιημένου Επιχειρησιακού Σχεδίου Δράσης της Τουριστικής Προβολής για το ) β) Έμφαση στην Αγροδιατροφή Β) Στρατηγική της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου για τον Τουρισμό (2012) Ο αγροτουρισμός εντοπίζεται ως μία από τις μορφές εναλλακτικού τουρισμού που ήδη αναπτύσσονται στο χώρο του Νοτίου Αιγαίου Ωστόσο, όσον αφορά στους άξονες δράσης, παρότι η ενίσχυση εναλλακτικών μορφών τουρισμού εμφανίζεται ως σημείο κλειδί για την ανάπτυξη της Περιφέρειας, ο Αγροτουρισμός δεν περιλαμβάνεται εμφανώς στις προτεινόμενες μορφές (ενδεχομένως, επειδή η γεωργία δεν είναι τόσο ανεπτυγμένη σε μεγάλο αριθμό νησιών, συγκριτικά με τα μεγαλύτερα της Περιφέρειας, όπως η Νάξος). Επιχειρησιακό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης Το παρόν σχέδιο αναγνωρίζει «σημαντικές προοπτικές του νησιού για ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού» προτείνοντας, μεταξύ άλλων Προστασία και ανάδειξη φυσικών και πολιτισμικών πόρων μέσω της ενίσχυσης των αγροτουριστικών δράσεων και Ανάπτυξη του αγροτουρισμού στα παραδοσιακά χωριά της Νάξου σε σχέση με τις παραδοσιακές ασχολίες και της τοπικής κουζίνας. Τεχνικό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων, Στο πλαίσιο του Άξονα Ενίσχυσης της Κοινωνικής Πολιτικής και των Υπηρεσιών Παιδείας, Πολτιτισμόυ και Αθλητισμού, και ειδικότερα στο Μέτρο 2.4 (Πολιτισμός και Τουρισμός), περιλαμβάνεται η στόχευση της ανάπτυξης νέων μορφών τουρισμού, με γενικότερο υπόβαθρο (της συνολικής στόχευσης του προγράμματος) κατευθυντήριες πολιτικές επιλογές συμβατές (όπως, τουλάχιστον, αναγράφεται) με τις έννοιες της Βιωσιμότητας, της Αειφόρου Ανάπτυξης και της Αλληλεγγύης. [39]

40 Παρατηρείται, λοιπόν, μια συνολική στροφή του χαρακτήρα της τουριστικής ανάπτυξης για την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου (κατ επέκταση και για τη Νάξο) προς το εννοιολογικό πλαίσιο του «Τουρισμού Εμπειρίας». [40]

41 6. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΝΑΞΟ ΚΑΙ Η ΑΠΟΨΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ 6.1.Υφιστάμενη Αγροτουριστική Δραστηριότητα Αγροτουριστικές μονάδες Σύμφωνα με το Επιχειρησιακό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης για τη Νάξο, 99 μικρές ξενοδοχειακές μονάδες (τύπου studios) των 5-10 δωματίων και 3 εστιατόρια έχουν κατασκευαστεί στα πλαίσια της επιδότησης του αγροτουρισμού και θεωρείται (λόγω των αυστηρών προδιαγραφών του προγράμματος αγροτουρισμού και της υποχρεωτικής εκπαίδευσης των απασχολούμενων αγροτών στον τουρισμό) ότι το πρόγραμμα του αγροτουρισμού αναβάθμισε την ποιότητα των μονάδων τύπου ενοικιαζόμενων δωματίων και των παρεχομένων υπηρεσιών. Όπως, λοιπόν, αναφέρεται, είναι πολύ πιθανή η αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος χάρη στα προγράμματα αγροτουρισμού, εξ αιτίας των επενδύσεων στη βελτίωση των τουριστικών υποδομών και στην ανέγερση νέων (όχι απαραίτητα αγροτουριστικού χαρακτήρα). Ωστόσο, αυτό δεν αντιστοιχεί στην εικόνα που εξ εμπειρίας και συζητήσεων, αλλά χωρίς δυνατότητα τεκμηρίωσης, λόγω έλλειψης στοιχείων- υπάρχει για την αγροτουριστική δραστηριότητα στη Νάξο, η οποία εμφανίζεται από μικρή ως ανύπαρκτη. Μέσα από διαδικτυακή έρευνα, εντοπίστηκαν 3 αγροτουριστικές μονάδες που λειτουργούν ως ξενώνες: Μία στο ανεπτυγμένο τουριστικά τμήμα (Μικρή Βίγλα), όπου είναι δυνατή η συμμετοχή ή παρακολούθηση αγροτικών εργασιών, μία στο πεδινό τμήμα (Γαλήνη), όπου σύμφωνα με τα αναγραφόμενα περιλαμβάνονται διάφορες σχετικές δραστηριότητες και μία στην υπόλοιπη ενδοχώρα και συγκεκριμένα στα νοτιοανατολικά παράλια (Ψιλή Άμμος), η οποία σύμφωνα με πληροφορίες, δε λειτουργεί πια. Και στις τρεις μονάδες, αναγράφεται η κατανάλωση τοπικών προϊόντων. Όσον αφορά την Αγροτουριστική Μονάδα του Μαραθίτη ( στα νοτιοανατολικά παράλια της ορεινής ενδοχώρας Ψιλή άμμος) - η οποία δε λειτουργεί πια (για προσωπικούς λόγους του ιδιοκτήτη) σύμφωνα με πληροφορίες του ιδίου, δημιουργήθηκε χάρη στην επιδότηση προγράμματος της Ε.Ε. το 1997, το οποίο στόχευε στην ενίσχυση των μικρών αγροτών και παρείχε τη δυνατότητα κατασκευής αγροτουριστικών μονάδων μέχρι και 6 δωματίων ή/και εστιατορίου/ταβέρνας. Η περίπτωση του Μαραθίτη, περιλάμβανε 5 δωμάτια και ταβέρνα, με σχεδόν αποκλειστική κατανάλωση προϊόντων που παρήγαγε ο ίδιος ο ιδιοκτήτης (οπωροκηπευτικά, μέλι, κατσικίσιο κρέας και γάλα κλπ) Κατά πάσα πιθανότητα, υπήρξε η μόνη αγροτουριστική μονάδα στη Νάξο που ήταν κοντά στο αυθεντικό πνεύμα του αγροτουρισμού. [41]

42 Όσον αφορά σχετικές δράσεις, έχουν εντοπιστεί, επίσης, διοργανώσεις ημερίδωνσυνεδρίων, με πρωτοβουλία των τοπικών φορέων, στη Δημοτική Ενότητα Δρυμαλίας (2009 και 2010) σχετικά με την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, στις οποίες περιλαμβάνεται και αγροτουρισμός και σεμινάριο για τον αγροτουρισμό στη Χώρα της Νάξου (2014), με πρωτοβουλία της Περιφέρειας Ν. Αιγαίου (περιφερειακή ενότητα Κυκλάδων) Αγροτουριστικές επιδοτήσεις Σύμφωνα με στοιχεία για την περίοδο (Βάββας, Σεπτέμβριος 2014), η Δ.Ε. Νάξου εμφανίζεται ως ο τρίτος δήμος σε σειρά ύψους χρηματοδοτούμενων επιδοτήσεων (με 3% ποσοστό επί των συνολικών επιδοτήσεων για τον Ελλαδικό χώρο). Συγκεκριμένα, στη Δ.Ε. Νάξου (το τουριστικά ανεπτυγμένο κομμάτι και την πεδινή ενδοχώρα) αντιστοιχεί το 31% επί της συνολικής επιδότησης για την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, ενώ για τη Δ.Ε. Δρυμαλίας μόλις το 6%. Οι επιδοτήσεις για την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου προήλθαν κατά 90% (περίπου) από το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (Π.Α.Α.)-Άξονας 3, κατά 10% από το πρόγραμμα Leader και κατά 1% από το Π.Α.Α. Άξονας 4 Η ίδια ερευνητική εργασία, ωστόσο, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η χρηματοδότηση αγροτουρισμού της περιφέρειας δεν καθρεφτίζεται στο σχεδιασμό της. 6.2.Λίγα λόγια για την οπτική της τοπικής κοινωνίας Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η ανάπτυξη νέων μορφών τουρισμού είναι στις επιθυμητές στοχεύσεις της τοπικής αυτοδιοίκησης (Τεχνικό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων, ). Όσον αφορά τις θέσεις των πολιτών, παρά την προαναφερθείσα μη ικανοποιητική κατ εκτίμηση εικόνα σε σχέση με την βαρύτητα που δόθηκε στην ουσιαστική ανάπτυξη αγροτουριστικής δραστηριότητας, σύμφωνα με τις Προγραμματικές θέσεις για τον Τουρισμό της Δημοτικής Κίνησης «Πολίτες για τα νησιά μας» (2014), από την άλλη, εκφράζεται η ανησυχία μιας μερίδας κατοίκων για τις επιπτώσεις της οριακά ανεξέλεγκτης τουριστικής ανάπτυξης στο νησί και η επιθυμία συμμετοχής της τοπικής κοινωνίας στη διαμόρφωση των αναπτυξιακών κατευθύνσεων για την περιοχή. Μέσα στις προτεινόμενες δράσεις και κατευθύνσεις τους περιλαμβάνεται ισχυρά η ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού και ειδικότερα και του Αγροτουρισμού, ως μια επιθυμητή κατεύθυνση για την πορεία του τόπου. [42]

43 7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Κατόπιν απάντησης του ερευνητικού ερωτήματος (3 η Ενότητα) σχετικά με την ύπαρξη ανισσοροπιών και διαφορετικών ταχυτήτων ανάπτυξης ανάμεσα στη Ναξιακή Ενδοχώρα και τα Νοτιοδυτικά, τουριστικά ανεπτυγμένα, παράλια, η εξέταση της περίπτωσης του αγροτουρισμού ως δρόμου για την ενίσχυση της Ναξιακής Ενδοχώρας (Ορεινής και Πεδινής) καταλήγει στα εξής συμπεράσματα: - Το προφίλ της Ναξιακής Ενδοχώρας ταιριάζει στις προϋποθέσεις και προδιαγραφές ανάπτυξης αγροτουριστικής δραστηριότητας, τόσο σε επίπεδο προβλημάτων στα οποία ο αγροτουρισμός θα μπορούσε δυνητικά να αποτελεί απάντηση (ενότητα 3), όσο σε επίπεδο πλούτου προς αξιοποίηση. Επίσης, οι αξιολογήσεις των τουριστικών επισκεπτών παρότι στην πλειοψηφία τους δείχνουν να προτίμησαν τη Νάξο, για το μαζικό τουριστικό της χαρακτήρα δείχνουν ότι υπάρχει εύφορο έδαφος για προσέλκυση τουριστών ταξιδιωτών που αναζητούν μια άλλου είδους τουριστική εμπειρία (ενότητα 4). - Ταυτόχρονα, υπάρχει εύφορο έδαφος για (περαιτέρω, όπως διαπιστώθηκε στη συνέχεια) ανάπτυξη του αγροτουρισμού, μιας και παρατηρείται μια ευρύτερη στόχευση αναπτυξιακών κατευθύνσεων, από επίσημους φορείς, προς την μετατροπή του κυρίαρχου, στον Ελλαδικό χώρο, μαζικού τουριστικού χαρακτήρα σε χαρακτήρα «τουρισμού εμπειρίας» και την ενίσχυση των τοπικών κοινωνιών(ενότητα 5). Όσον αφορά την αγροτουριστική δραστηριότητα, όπως ήδη υφίσταται στη Νάξο, όμως, από τα λίγα συλλεχθέντα στοιχεία, γίνεται ορατό, πως, παρά τις υψηλές επιδοτήσεις που δόθηκαν στο παρελθόν, η εικόνα που υπάρχει αυτή τη στιγμή για την αγροτουριστική δραστηριότητα, δεν είναι καθόλου ικανοποιητική. Ωστόσο, υπάρχουν στοιχεία πως μια μερίδα κατοίκων του νησιού επιθυμούν την κατεύθυνση της ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού και αναγνωρίζουν σε αυτές πολλά και σημαντικά πλεονεκτήματα (Ενότητα 6) Επομένως, αν και υπάρχουν όλα τα φόντα και οι προϋποθέσεις για μια αποτελεσματική αγροτουριστική ανάπτυξη στη Ναξιακή Ενδοχώρα, η «αποτυχία» της μέχρι τώρα δοκιμής μιας τέτοιας κατεύθυνσης, φανερώνει μια τοπική κοινωνία που σε σημαντικό βαθμό κατ εκτίμηση- δεν έχει τη γνώση ή τη συνείδηση (τουλάχιστον μέχρι πρότινος) να επενδύσει ουσιαστικά στις εναλλακτικές μορφές τουρισμού (και κατ επέκταση και στον Αγροτουρισμό). Ενδεχομένως, μια τέτοια επιλογή, για να λειτουργήσει πραγματικά, να προϋποθέτει μια συνολική αλλαγή τρόπου ζωής και αξιακού συστήματος. Ωστόσο, η γενικότερη στροφή των αναπτυξιακών φορέων προς μια Αειφόρο και Βιώσιμη Ανάπτυξη (που περιλαμβάνει, όπως προαναφέρθηκε, και την αλλαγή της τουριστικής ταυτότητας ενός συνόλου προορισμών μεταξύ των οποίων και η Νάξος προς μια κατεύθυνση πιο ήπια και πιο «ποιοτική») σε συνδυασμό με την επιθυμία κατοίκων της τοπικής κοινωνίας να είναι πιο ενεργοί στη διαμόρφωση [43]

44 του κοινωνικού, οικονομικού, πολιτικού και περιβαλλοντικού τοπίου της κοινωνίας που κατοικούν, θα μπορούσε, ίσως, να αποτελέσει μια καινούρια βάση διαμόρφωσης μιας νοοτροπίας περισσότερο στραμμένης προς τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Και η νοοτροπία αυτή, μαζί και σε διαλεκτική σχέση με τις στοχευόμενες δράσεις (ένα παρακλάδι των οποίων θα μπορούσε να αποτελέσει και η ουσιαστικά επιτελούμενη αγροτουριστική δραστηριότητα), να βελτιώσει σε κάποιο βαθμό (δεν προσδοκόνται θαύματα) τις συνθήκες διαβίωσης σε όλα τα επίπεδα- στις τοπικές κοινωνίες αυτού του χαρακτήρα και να δοκιμάσει να αποτελέσει εφαλτήριο και για την καλλιέργεια μιας νοοτροπίας επισκεπτών που σέβονται τον τόπο, τον άνθρωπο και τη διαφορετικότητα. [44]