Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. ΚΠΕ Κισσάβου - Ελασσόνας

Transcript

1 Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΠΕ Κισσάβου - Ελασσόνας «Ο ρόλος των περιβαλλοντικών μουσείων στη βιώσιμη ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών» Δεκέμβριος 2014 Εισηγητής: Νικόλαος Κατσίκας γεωλόγος, μέλος του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων 1

2 Έννοιες «κλειδιά» - Τι είναι περιβάλλον - Τι είναι μουσείο - Τι είναι ερμηνεία - Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στην πληροφόρηση, την περιβαλλοντική εκπαίδευση και την ερμηνεία - Τι είναι ένα μουσείο περιβάλλοντος 2

3 Τι κοινό έχουν τα στοιχεία της φυσικής και της πολιτιστικής κληρονομιάς; ΠΡΩΤΟ= Το καθένα από αυτά θεωρείται μοναδικό, ανεκτίμητο και αναντικατάστατο. Όλα μαζί αποτελούν μέρος της παγκόσμιος φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς με εξαιρετική οικουμενική αξία. ΔΕΥΤΕΡΟ= Όλα κινδυνεύουν. 3

4 Τα στοιχεία της φυσικής και της πολιτιστικής κληρονομιάς, που απαρτίζουν το περιβάλλον μας, είναι τρομερά εύθραυστα και χρειάζονται ειδική φροντίδα, ειδική διαχείριση. 4

5 Η Ουνέσκο, στη συνθήκη της για την προστασία της παγκόσμιας φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, αναφέρει: Ότι πρέπει να προστατεύονται τα στοιχεία της φυσικής και της πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας που όλα έχουν ανεκτίμητη αξία από την άποψη της ιστορίας, της τέχνης, της επιστήμης, της αισθητικής και της προστασίας του περιβάλλοντος. Η εξαφάνιση οποιουδήποτε από αυτά αποτελεί μία οριστική απώλεια και ένα μη αναστρέψιμο φτώχεμα της ανθρωπότητας. 5

6 Τι είναι ΜΟΥΣΕΙΟ; Eίναι ένα ίδρυμα μόνιμο με μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα. Τίθεται στην υπηρεσία της κοινωνίας και της εξέλιξής της. Είναι ανοικτό στο κοινό. Ερευνά, αποκτά, συντηρεί, προστατεύει, γνωστοποιεί, εκθέτει, παρουσιάζει και ερμηνεύει υλικές αλλά και άυλες μαρτυρίες του ανθρώπου και του φυσικού κόσμου με σκοπό: - Την μελέτη - Την εκπαίδευση / διαπαιδαγώγηση / αγωγή - Την ψυχαγωγία 6

7 Η εκπαίδευση, με την ευρεία έννοια, περιλαμβάνει όλες εκείνες τις δραστηριότητες που σκοπεύουν να επιδράσουν με συγκεκριμένο τρόπο στη σκέψη, στο χαρακτήρα και στη σωματική αγωγή του ατόμου. Κατά τη διαδικασία της εκπαίδευσης: Aποκτώνται συγκεκριμένες γνώσεις. Αναπτύσσονται δεξιότητες και ικανότητες. Διαμορφώνεται η προσωπικότητα, αναπτύσσεται το ήθος και καλλιεργούνται αξίες (ηθική, ειλικρίνεια, ακεραιότητα χαρακτήρα, αίσθηση του δικαίου, αφοσίωση, επαγγελματισμός, υπευθυνότητα, κλπ). Η λέξη «εκπαίδευση» προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα «εκπαιδεύω», που σημαίνει ανατρέφω από παιδική ηλικία, μορφώνω, διαπαιδαγωγώ. 7

8 Οι προαναφερθείσες έννοιες αποδίδονται, επίσης, με τον όρο «αγωγή». Αγωγή είναι κάθε ενέργεια που σκοπεύει να βοηθήσει τα άτομα: Na αναπτύξουν τη σωματική, πνευματική, κοινωνική, ηθική και αισθητική όψη της προσωπικότητάς τους. Nα αυτοπραγματωθούν. Nα ενταχθούν αρμονικά στο φυσικό και ανθρώπινο περιβάλλον όπου ζουν. 8

9 Τι είναι EΡMHNEIA; Η ερμηνεία είναι μία εκπαιδευτική δραστηριότητα που ο βασικός σκοπός της δεν είναι η διδασκαλία αλλά η πρόκληση για την ανακάλυψη γνώσεων. 9

10 Συμπεριλαμβάνει τα πολυποίκιλα μέσα και τους τρόπους με τη βοήθεια των οποίων μπορεί: Να γίνει η προσέγγιση ενός αντικειμένου, ενός χώρου, η ιστορική σημασία κάποιου γεγονότος ή οποιουδήποτε άλλου στοιχείου του περιβάλλοντος. Να επιτευχθεί η κατανόηση της εννοίας του. Να αποκαλυφθεί η σημασία της αξίας του. Να υλοποιηθεί η απόδοσή του με κάποιας μορφής καλλιτεχνική παρουσίαση, άρα να γίνει η ανάδειξή του. Έτσι, η σημασία ενός τόπου μπορεί να μεταβιβαστεί, να μεταδοθεί, να γνωστοποιηθεί, να ανακοινωθεί στους επισκέπτες του καθώς και στους κατοίκους του. 10

11 Η ερμηνεία προσφέρει εργαλεία εκπαίδευσης, διαπαιδαγώγησης και αγωγής, τα οποία βοηθούν: Τον κάτοικο να συνειδητοποιεί την αξία της φυσικής και της πολιτιστικής κληρονομιάς του, γεγονός που τον ενδυναμώνει ως άτομο. Τον επισκέπτη να γνωρίσει, να κατανοήσει και να εκτιμήσει τα διάφορα στοιχεία του χώρου που επισκέπτεται. 11

12 Έτσι, υπάρχει η ελπίδα και η προσδοκία ότι: Διευκολύνεται η πολιτιστική προσέγγιση. Εδραιώνεται το αίσθημα σεβασμού ανάμεσα στον κάτοικο, στον επισκέπτη, στην φύση και στον πολιτισμό. Συνειδητοποιείται η ανάγκη διαφύλαξης του περιβάλλοντος και αρμονικής συμβίωσης ανθρώπου-φύσης. Αυξάνεται η χαρά και η ευχαρίστηση από την προσέγγιση της φύσης και των πολιτιστικών αγαθών. Όλα αυτά εξάλλου αποτελούν και τους στόχους της ερμηνείας. 12

13 Η πληροφόρηση είναι απλά και μόνον η στεγνή παράθεση στοιχείων, γεγονότων, αριθμών, ημερομηνιών. Η ερμηνεία περιέχει βέβαια πληροφόρηση. Ωστόσο αξία για την ερμηνεία δεν έχει αυτό που λέμε, αλλά ο τρόπος που το λέμε, που το παρουσιάζουμε. 13

14 Η περιβαλλοντική εκπαίδευση μπορεί να γίνεται είτε μέσω της πληροφοριακής προσέγγισης είτε μέσω της ερμηνείας. Η ερμηνεία είναι μια διαδικασία επικοινωνιακή. Έτσι, αν η πληροφορία για το περιβάλλον μπορεί να παρουσιαστεί και μεταφραστεί με τρόπο που να αποκτήσει νόημα για το ακροατήριο, τότε επιτυγχάνεται πράγματι η περιβαλλοντική εκπαίδευση. Η αληθινή εκπαίδευση συμβαίνει όταν ο δέκτης της επικοινωνίας: 1. Λαμβάνει το μήνυμα. 2. Κατανοεί το μήνυμα. 3. Θυμάται το μήνυμα. 4. Μπορεί, σε μελλοντικό χρόνο, να το αξιοποιήσει με κάποιο τρόπο. 14

15 Η ερμηνεία είναι μια αναψυχιακή μαθησιακή εμπειρία. Μίξη επικοινωνιακών τεχνικών, όπως δημοσιογραφία, μάρκετινγκ, ψυχολογία, διαφήμιση. Οι βασικές αρχές της ερμηνείας είναι: Η πρόκληση της περιέργειας, της προσοχής και του ενδιαφέροντος του ακροατηρίου. Η συσχέτιση του μηνύματος με τον καθημερινό βίο των επισκεπτών. Η αποκάλυψη κατά την οποία ο επισκέπτης μαθαίνει για ποιο λόγο το μήνυμα είναι σημαντικό γι αυτόν και πώς μπορεί να ωφεληθεί από την ερμηνευμένη πληροφορία που έλαβε. 15

16 Δυο ακόμα σημαντικά χαρακτηριστικά της ερμηνευτικής προσέγγισης είναι: Η παρουσίαση κάποιου θέματος ως ολότητας αντί τμηματικά, αποσπασματικά. Μέσα από αυτή τη διαδικασία προβάλλεται και ξεχωρίζει το βασικό εκείνο χαρακτηριστικό που κάνει μια προστατευόμενη περιοχή ή μια ιστορική τοποθεσία ιδιαίτερη και μοναδική. Η ανάγκη για ενότητα του μηνύματος με τα μέσα, τα υλικά και τα κείμενα που θα χρησιμοποιηθούν για την ερμηνεία του. Αν υπάρχει αναντιστοιχία μεταξύ μηνύματος και μέσου, τότε το μήνυμα χάνει τη δύναμη και την επίδρασή του στο ακροατήριο. Γίνεται ένα ψέμα. 16

17 Τι είναι εκείνο που οδηγεί στην ανάγκη για δημιουργία ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ; Τα τελευταία χρόνια, σε παγκόσμια κλίμακα, παρατηρείται μεγάλη κίνηση στον τομέα της περιβαλλοντικής ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης. Η κίνηση αυτή έρχεται, βέβαια, σαν αποτέλεσμα των προβλημάτων που αντιμετωπίζει το περιβάλλον όλο και πιο έντονα, όλο και πιο συχνά. Βαθύτερη απαίτηση των καιρών είναι να αρχίσει ο άνθρωπος να ξαναθυμάται ότι είναι αναπόσπαστο μέρος της φύσης, να ανακαλύπτει τους δεσμούς, τους νόμους και τις ισορροπίες αυτού του ενιαίου συνόλου, να αναπτύσσει το σεβασμό που πρέπει να τρέφει προς τη ζωή, προς την φυσική και την πολιτιστική κληρονομιά. 17

18 Ένα ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ τι σκοπό έχει; Έχει ως σκοπό του να δώσει στον επισκέπτη και στον κάτοικο: Κατά πρώτον, απλές και χρήσιμες πληροφορίες (π.χ. τουριστικές, ποια αξιοθέατα να επισκεφτούν). Και κατά δεύτερον, τη δυνατότητα να ανακαλύψουν την αξία και το βαθύτερο ιδιαίτερο νόημα ολόκληρης της περιοχής ή και συγκεκριμένων στοιχείων της (π.χ. ενδιαφέροντες βιότοποι, μνημεία πολιτισμού, παραδοσιακοί οικισμοί, ήθη, έθιμα). Ένα συνδυασμό των προηγούμενων δύο περιπτώσεων. 18

19 Το μουσείο περιβάλλοντος: Λειτουργεί ως εργαλείο εκπαίδευσης / διαπαιδαγώγησης / αγωγής για: Την ευαισθητοποίηση, την προβολή προτύπων και αξιών, την πρόταση νέων οπτικών θεωρήσεων για τη ζωή, την ανάδειξη νέων τρόπων ζωής με στόχο την αλλαγή της στάσης μας απέναντι στην φύση, στον πολιτισμό, στον συνάνθρωπο, στον εαυτό μας. Τη διάσωση και ορθή διαχείριση των στοιχείων της φυσικής και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Συμβάλλει στη βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής. Προσφέρει δυνατότητα ανάπτυξης ήπιων και εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Δίνει ώθηση στην οικονομία της περιοχής. 19

20 Το μουσείο περιβάλλοντος μπορεί να πραγματοποιεί τη συμβολή και την προσφορά του με αφετηρία και βάση κυρίως: Tον σκοπό της ίδρυσής του. Τη δομή και τη λειτουργία του. Το θέμα που διαπραγματεύεται και τα κείμενα με τα οποία το παρουσιάζει και το ερμηνεύει προς το κοινό. Τα μηνύματα που διοχετεύει προς τους επισκέπτες του με άμεσο ή με έμμεσο τρόπο. Την αισθητική που καλλιεργεί με τις παρουσιάσεις του, με την αρχιτεκτονική του. 20

21 Εάν δεν έχει προβλεφτεί από την αρχή η εκπαιδευτική λειτουργία του μουσείου, ποτέ δεν είναι αργά! Πάντοτε υπάρχει η δυνατότητα για βελτιώσεις και προσθήκες ώστε να αναπληρωθούν οι ελλείψεις. 21

22 Παραδείγματα βελτιώσεων και προσθηκών: Προσθήκη στις παρουσιάσεις κειμένων που ωθούν σε εκπαιδευτική δραστηριότητα. Μελέτη και δημιουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων, μουσειοσκευών και εκπαιδευτικών περιβαλλοντικών δράσεων μέσα ή έξω από το μουσείο. Συγκρότηση μιας εκπαιδευτικής «γωνιάς». Προσθήκη στα εκθέματα ειδικών οπτικών κωδίκων για τα έξυπνα κινητά τηλέφωνα, μέσω των οποίων να δέχονται οι νέοι στα κινητά τους εκπαιδευτικό υλικό. Εξοπλισμός με ηλεκτρονικούς υπολογιστές για διαδραστικά εκπαιδευτικά προγράμματα. 22

23 Το μουσείο: Eίναι από την ίδια του την φύση ένα εκπαιδευτικό εργαλείο που μιλά από μόνο του διαμέσου των εκθεμάτων του και των παροχών του. Μπορεί και πρέπει πάντοτε να έρχεται σε επαφή και σε συνεργασία με τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της περιοχής του και όχι μόνο. Καλό είναι να αξιοποιεί τα σύγχρονα μέσα ηλεκτρονικής επικοινωνίας και κοινωνικής δικτύωσης. Να σχεδιάζει και να υλοποιεί μια σειρά δραστηριοτήτων που να έχουν ταυτόχρονα και χαρακτήρα αναψυχής. Να ωθεί το κοινό του να επισκεφτεί την περιοχή για την οποία γίνεται η ερμηνεία και η ανάδειξη. 23

24 Το μουσείο περιβάλλοντος, όπως εξάλλου και κάθε μουσείο, μπορεί και πρέπει να υποστηρίζει εκπαιδευτικές δράσεις και για ενήλικες διαφόρων ηλικιών, διαφόρων επαγγελμάτων αλλά και διαφόρων γνωσιολογικών επιπέδων. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω των παροχών του, της υποδομής του, των δραστηριοτήτων και των εκδηλώσεών του. 24

25 Με ποιους τρόπους κατορθώνει ένα μουσείο περιβάλλοντος να προσφέρει πρότυπα και αξίες; Παρουσιάζοντας όψεις επαγγελμάτων που δεν είναι γνωστές στο ευρύ κοινό και ωθώντας τους νέους σε καινούριους επαγγελματικούς ορίζοντες Προσέχοντας εξαιρετικά πολύ τον τρόπο συγγραφής των κειμένων που συνοδεύουν τις παρουσιάσεις του. Δίνοντας σημασία και βαρύτητα στο να είναι συμβατοί οι τρόποι παρουσίασης των εκθεμάτων με τα μηνύματα που επιδιώκει το μουσείο να περάσουν στο κοινό. Σχεδιάζοντας την αρχιτεκτονική μορφή και την αισθητική των καλλιτεχνικών παρουσιάσεων ώστε να συμπορεύονται με τα προτεινόμενα μηνύματα και τους σκοπούς του μουσείου. Καθιερώνοντας τον κατάλληλο τρόπο συμπεριφοράς του προσωπικού τους. 25

26 Ανακαλύπτουμε ότι στην φύση: Δεν υπάρχει κάτι που να είναι άχρηστο, κάτι που να μην έχει το λόγο ύπαρξής του, κάτι που να μην παίζει ένα συγκεκριμένο ρόλο στο οικοσύστημα. Όλα τα στοιχεία του ανόργανου και του οργανικού κόσμου αλληλεξαρτώνται. Η εξαφάνιση ενός είδους αποτελεί στην πραγματικότητα ένα μη αναστρέψιμο φτώχεμα ολόκληρης της ανθρωπότητας. Οι σχέσεις μεταξύ των στοιχείων είναι πολύπλοκες, πολυσύνθετες και ταυτόχρονα πολυεπίπεδες. Υπάρχουν παντού μηχανισμοί που ορίζουν τη λειτουργικότητα των οικοσυστημάτων, που συντηρούν την ισορροπία σ αυτά, που εξασφαλίζουν τη συνέχιση της ύπαρξής τους αλλά και την εξέλιξή τους. Εδώ θαυμάζουμε τη σοφία, την ομορφιά, την αρμονία. 26

27 Τι λοιπόν μπορεί να είναι μάθημα για μια νέα στάση ζωής για τον καθένα μας; Μερικά παραδείγματα: Να μάθουμε να βλέπουμε και να αφουγκραζόμαστε γύρω μας τις αλήθειες της ζωής. Να παρατηρούμε, να είμαστε σε εγρήγορση, να είμαστε συνειδητοί. Να μάθουμε να μαθαίνουμε, να αναζητούμε, να ερευνούμε. Να γίνουμε ικανοί να ανακαλύπτουμε θαύματα. Να μάθουμε να σεβόμαστε τα πάντα γύρω μας. Να μην καταστρέφουμε. Να μην σπαταλάμε. Να αποδεχόμαστε την έννοια της οικονομίας που είναι διάχυτη στην φύση. Να μάθουμε να είμαστε δεκτικοί σε όσα θεωρούμε διαφορετικά. Να παραμένουμε ανοιχτοί στο διάλογο. Να εμποτίζουμε με την έννοια «δημοκρατία» τη συμπεριφορά μας. Να μάθουμε να λειτουργούμε ως άτομα υπεύθυνα στην κοινωνία και στην φύση που μας περιβάλλει και της οποίας είμαστε αναπόσπαστο μέρος. 27

28 Να εκπαιδευτούμε ώστε να βελτιώσουμε ή και να αλλάξουμε την οπτική μας και τη στάση μας απέναντι στη ζωή. Να υιοθετήσουμε καινούριες τάσεις και να αποκτήσουμε καινούριες δεξιότητες. Να καλλιεργήσουμε τον χαρακτήρα μας και με τον τρόπο αυτό να βελτιώσουμε την ποιότητα της ζωής μας. Να ανελιχτούμε ως προσωπικότητες αλλά και ως μέλη της ανθρώπινης κοινωνίας και της φύσης. Να συμβάλλουμε, γενικότερα, στην ανέλιξη της ίδιας της ανθρωπότητας. 28

29 Ευχαριστώ! 16 Δεκεμβρίου