Ιστορία του χρήματος: Από τον οβολό στο έξυπνο χρήμα. Α1 1ου ΕΠΑΛ ΒΟΛΟΥ. Ερευνητική Εργασία (Project) Σχολική Χρονιά , α' 4μηνο

Transcript

1 Ιστορία του χρήματος: Από τον οβολό στο έξυπνο χρήμα Ερευνητική Εργασία (Project) Σχολική Χρονιά , α' 4μηνο

2 Χρήμα - ορισμός Με τον όρο χρήμα εννούμε κάθε αγαθό που έχει τη γενική αποδοχή του μέσου συναλλαγών και διακανονισμού χρεών. [23] Το χρήμα μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελεί ένα πολύ ιδιαίτερο αγαθό το οποίο εκπληρώνει ορισμένες βασικές λειτουργίες. Συγκεκριμένα, λειτουργεί ως: μέσο συναλλαγών μέτρο αξιών μέσο αποθήκευσης αξίας Συχνά λοιπόν λέγεται ότι η έννοια του χρήματος εξαρτάται από τη λειτουργία που επιτελεί. [24] Θησαυρός από στατήρες (Νόμισμα Αίγινας), περ. 440 π.χ. Ανακαλύφθηκε στη Μύρινα Καρδίτσας [7] διαφάνεια: 1

3 Πριν το χρήμα - Αντιπραγματισμός Πριν από πολλές χιλιάδες χρόνια, οι πρόγονοί μας ζούσαν ως κυνηγοί και αγρότες. Τα μέταλλα δεν είχαν ανακαλυφθεί, και έτσι κυνηγούσαν και καλλιεργούσαν τη γη με πέτρινα εργαλεία - ο καιρός αυτός ήταν γνωστός ως Λίθινη Εποχή. Οι άνδρες και οι γυναίκες της Λίθινης Εποχής δεν είχαν τα χαρτονομίσματα και τα κέρματα που χρησιμοποιούμε σήμερα. Αντίθετα, αντάλλασσαν μεταξύ τους αγαθά: για παράδειγμα, ένας κυνηγός μπορούσε να ανταλλάξει δέρματα ζώων με καρπούς από έναν αγρότη, ή ένας ψαράς μπορούσε να ανταλλάξει διακοσμητικά κοχύλια με ένα πέτρινο τσεκούρι από έναν κυνηγό. Αυτή η συναλλαγή είναι γνωστή ως αντιπραγματισμός. Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό του αντιπραγματισμού είναι ότι περιλαμβάνει την ανταλλαγή αγαθών που έχουν αξία. [1] διαφάνεια: 2

4 Πριν το χρήμα - Αντιπραγματισμός Το πιο εμφανές πρόβλημα σε μια οικονομία αντιπραγματισμού (ανταλλακτική οικονομία) είναι ότι οι άνθρωποι πρέπει να βρουν κάποιον που να επιθυμεί ακριβώς το αγαθό ή την υπηρεσία που οι ίδιοι προσφέρουν και να προσφέρει ως αντάλλαγμα αυτό που θέλουν. Με άλλα λόγια, μια επιτυχής ανταλλαγή προϋποθέτει και την αμοιβαία αναγκαιότητα των αγαθών ή υπηρεσιών. Για παράδειγμα, ένας φούρναρης που θέλει να κουρευτεί με αντάλλαγμα μερικά καρβέλια ψωμί θα πρέπει να βρει έναν κουρέα διατεθειμένο να τον κουρέψει με αυτό το αντάλλαγμα. Ωστόσο, αν αντί για ψωμί ο κουρέας επιθυμεί ένα ζευγάρι παπούτσια, θα πρέπει να περιμένει μέχρι να βρεθεί ένας τσαγκάρης ο οποίος θέλει να κουρευτεί. Ο αντιπραγματισμός έχει τρομερή δυσκολία στη λειτουργία του σαν μέσο συναλλαγής [24] διαφάνεια: 3

5 Πριν το χρήμα - Αντιπραγματισμός Πρόβλημα δημιουργείται στον αντιπραγματισμό και στο μέτρο αξίας. Ας ανατρέξουμε στο προηγούμενο παράδειγμα: ακόμη και αν επιλυόταν το πρόβλημα της ταύτισης των αναγκών, θα εξακολουθούσε να είναι δύσκολο να καθοριστεί η ακριβής αναλογία για την ανταλλαγή καρβελιών και κουρέματος ή κουρέματος και παπουτσιών. Αυτές οι «ισοτιμίες ανταλλαγής», π. χ. ο αριθμός των καρβελιών που αντιστοιχεί στην αξία ενός κουρέματος, είναι γνωστές ως σχετικές τιμές ή όροι εμπορίου. Στην αγορά, η σχετική τιμή θα έπρεπε να καθοριστεί για κάθε ζεύγος αγαθών και υπηρεσιών και, όπως είναι φυσικό, όλοι όσοι συμμετέχουν στην ανταλλαγή αγαθών θα έπρεπε να γνωρίζουν τους όρους εμπορίου για το σύνολο των αγαθών. Γίνεται εύκολα κατανοητό ότι για δύο αγαθά υπάρχει μόνο μία σχετική τιμή, ενώ για τρία αγαθά υπάρχουν τρεις σχετικές τιμές (καρβέλια/κούρεμα, κούρεμα/παπούτσια και καρβέλια/παπούτσια). Στην περίπτωση δέκα αγαθών, ωστόσο, οι σχετικές τιμές γίνονται 45 και στα εκατό αγαθά ο αριθμός των σχετικών τιμών ανέρχεται σε Ως εκ τούτου, όσο αυξάνεται ο αριθμός των αγαθών που ανταλλάσσονται τόσο δυσκολεύει η συλλογή στοιχείων για όλες τις πιθανές «ισοτιμίες ανταλλαγής». [24] διαφάνεια: 4

6 Πριν το χρήμα - Αντιπραγματισμός Και στο τρίτο χαρακτηριστικό του χρήματος, μέσο αποθήκευσης αξίας, ο αντιπραγματισμός είχε προβλήματα. Κάποια αγαθά μπορούν να αποθηκευτούν για κάποιο διάστημα, τα περισσότερα, όμως και ειδικά τα γεωργικά προϊόντα όχι. Αγαθά όπως τα λουλούδια ή οι ντομάτες, για παράδειγμα, μπορούν κατ αρχήν να λειτουργήσουν ως μέσα συναλλαγών. Ωστόσο, δεν θα ήταν πρακτική η χρήση τους ως μέσων αποθήκευσης αξίας, οπότε θα ήταν μάλλον απίθανο να λειτουργήσουν ως χρήμα. Αυτού του είδους η οικονομία του αντιπραγματισμού, λοιπόν, συνεπάγεται σημαντικό κόστος όσον αφορά την αναζήτηση του κατάλληλου αντισυμβαλλομένου, το χρόνο αναμονής και τη δημιουργία αποθεμάτων. [24] διαφάνεια: 5

7 Πριν το χρήμα Εμπορευματικό Νόμισμα Η φύση των αγαθών που έχουν λειτουργήσει ως χρήμα μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου. Είναι ευρέως αποδεκτό ότι η κύρια λειτουργία που επιτέλεσαν κατά καιρούς αυτά τα αγαθά συχνά διέφερε από τον αρχικό τους σκοπό. Φαίνεται ότι η επιλογή των αγαθών που λειτούργησαν ως χρήμα βασιζόταν στο γεγονός ότι μπορούσαν να αποθηκεύονται ή να μεταφέρονται εύκολα, είχαν υψηλή αξία αλλά χαμηλό αναλογικά βάρος, και ήταν ανθεκτικά στο χρόνο. Αυτά τα ευρέως επιθυμητά αγαθά μπορούσαν να ανταλλάσσονται εύκολα, με αποτέλεσμα να γίνονται αποδεκτά ως χρήμα. Η εξέλιξη του χρήματος λοιπόν εξαρτάται από μια σειρά παραγόντων, όπως η σχετική σημασία του εμπορίου και το επίπεδο ανάπτυξης της Οικονομίας. Διάφορα αντικείμενα λειτούργησαν ως εμπορευματικό νόμισμα. Ενδεικτικά αναφέρονται: το γουάμπουμ (χάνδρα από όστρακο) των Ινδιάνων της Αμερικής, το κάουρι (όστρακο με έντονα χρώματα) στην Ινδία, τα δόντια φάλαινας στις Νήσους Φίτζι, ο καπνός στις πρώτες αποικίες στη Βόρειο Αμερική, οι μεγάλοι λίθινοι δίσκοι στη Νήσο Γιαπ του Ειρηνικού, τα τσιγάρα και τα οινοπνευματώδη ποτά στη Γερμανία την περίοδο μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο. [24]. Wampum, πάνω φτιαγμένο από τα όστρακα quahog. Τα μάζευαν το καλοκαίρι ενώ τον χειμώνα τα επεξεργάζονταν ώστε να προκύψουν μικρές ίδιες γυαλιστερές χάντρες, με τις οποίες δημιουργούσαν ζώνες, κολιέ κά. Χρησιμοποιούνταν σαν σύμβολο κύρους αλλά και για χρονική κωδικοποίηση (ιστορία). Άρχισαν να χρησιμοποιούνται σαν εμπορευματικό νόμισμα κύρια σε συναλλαγές μεταξύ ινδιάνων Β. Αμερικής και αποίκων διαφάνεια: 6

8 Μέταλλα μέσο ανταλλαγής Όταν οι πρόγονοί μας έμαθαν πώς να φτιάχνουν μέταλλα, οι ανταλλαγές έγιναν ευκολότερες. Και αυτό γιατί τα μέταλλα, όπως ο χρυσός, το ασήμι, ο κασσίτερος και ο σίδηρος, ήταν πολύτιμα για όλους. Χρησιμοποιούνταν για εργαλεία, όπλα, κοσμήματα και καθημερινά χρηστικά αντικείμενα. Η χρήση του μετάλλου στις εμπορικές συναλλαγές στην Εγγύς Ανατολή, στην Αίγυπτο, ακόμη και μέχρι την Ινδία, πραγματοποιήθηκε από την 3η χιλιετία π.χ. Και με την πάροδο του χρόνου επικράτησε στις συναλλαγές. Οι ιδιότητές του κάλυπταν βασικές αδυναμίες του προηγούμενου συστήματος. Τα μέταλλα ήταν ανθεκτικότερα, λιγότερο ογκώδη, διαιρούταν σε κομμάτια μικρότερης αξίας, μεταφέρονταν πιο εύκολα και δεν φθείρονταν. Η αξία τους ήταν ανάλογη με το βάρος τους και υπολογιζόταν πάντα με το ζύγισμα. Αργυρή Λύκυθος με Χρυσό Στεφάνι, Μουσείο Τύμβου Βεργίνας, Νομός Ημαθείας Έτσι, τα πολύτιμα μέταλλα και άλλα αντικείμενα έγιναν "μέτρο αξίας", "μέσο ανταλλαγής" και ένας τρόπος "αποθήκευσης αξίας" μέχρι να χρειαστεί. [1] [7] διαφάνεια: 7

9 Μέταλλα τάλαντο Τα μέταλλα μπορούν να να ζυγισθούν και συνεπώς να υποδιαιρεθούν και να πρωτοτυποποιηθούν με βάση μονάδες μέτρησης. Μπορούν να αντέξουν στο χρόνο μένοντας σχεδόν αναλλοίωτα μερικά από αυτά. Το ζυγισμένο μέταλλο απέκτησε συγκεκριμένο σχήμα και έτσι επικράτησε το τάλαντο. Το τάλαντο είναι μία χάλκινη πλάκα που έχει το σχήμα δοράς βοοειδούς και πιθανόν την αξία ενός βοδιού. Τάλαντο, από το μυκηναϊκό ναυάγιο της Κύμης στην Εύβοια, 15ος αι.π.χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο - Αθήνα διαφάνεια: 8

10 Μέταλλα τάλαντο Το τάλαντο είναι μονάδα μέτρησης της μάζας που χρησιμοποιείτο κατά την αρχαιότητα από πολλούς λαούς της Μεσοποταμίας και της Μεσογείου. Οι υποδιαιρέσεις του, όταν αναφέρονταν σε πολύτιμα μέταλλα, λειτουργούσαν και ως νομίσματα. Συνήθως ένα τάλαντο ισοδυναμούσε με το βάρος του νερού που χωρά σε έναν τυποποιημένο αμφορέα. Αυτό ποίκιλλε από λαό σε λαό. Κατά προσέγγιση ένα ελληνικό («αττικό») τάλαντο ισοδυναμούσε με 26 σημερινά χιλιόγραμμα, ένα αιγυπτιακό με 27, ένα βαβυλωνιακό με 30,3 και ένα ρωμαϊκό με 32,3. Οι Εβραίοι χρησιμοποιούσαν το βαβυλωνιακό τάλαντο, αλλά αργότερα το αναθεώρησαν. Το βαρύ τάλαντο της εποχής της Καινής Διαθήκης θα ζύγιζε σήμερα 58,9 χιλιόγραμμα. [2] διαφάνεια: 9

11 Μέταλλα οβολός Πιο ελαφρύ - εύχρηστο μέταλλο - μέσο συναλλαγής ήταν ο οβελός (οβολός) που σήμαινε «μικρό σουβλί» τα οποία ήταν μακρόστενες μεταλλικές μυτερές βέργες (σούβλες) από χαλκό. Η λέξη αυτή παρέμεινε όταν τα νομίσματα πήραν μικρή στρογγυλή μορφή και από κει και πέρα χρησιμοποιήθηκε για τα νομίσματα μικρής ονομαστικής αξίας. Χαρακτηριστικό είναι επίσης, ότι ο οβολός έμμεσα έδωσε την αφορμή για την ονομασία της δραχμής, αφού μια ασημένια δραχμή αντιστοιχούσε σε 6 οβολούς νόμισμα πλέον, δηλαδή τόσους όσους μπορεί να κρατήσει (να «δράξει») το χέρι. [3] Δέσμη οβολών που πρόσφερε ο βασιλιάς του Άργους, Φείδωνας στον ναό της Ήρας στο Άργος, 7ος αι. π.χ. [7] διαφάνεια: 10

12 Η γέννηση του Νομίσματος Το σημαντικότερο πρόβλημα με την υιοθέτηση των μετάλλων, ήταν η αμφίβολη ποσότητα και καθαρότητα του κάθε μετάλλου. Οι Μεσοποτάμιοι π.χ. όριζαν, πως με ένα σέκελ (μονάδα βάρους) ασήμι, αγόραζες τρεις μεζούρες σησαμέλαιο. Δέν μπορούσαν όμως να είναι βέβαιοι για το ακριβές βάρος ενός σέκελ, ή αν το ασήμι ήταν καθαρό. Αυτό έκανε τις συναλλαγές προβληματικές. Δημιουργήθηκε έτσι η ανάγκη κάποιου εγγυητή της ποσότητας και καθαρότητας του μετάλλου [6] Χρυσή ζυγαριά που βρέθηκε στις Μυκήνες και λειτουργική αναπαράστασή της, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνα [7] διαφάνεια: 11

13 Το πρώτο νόμισμα Από την αρχαιότητα ακόμα το ποιος έκοψε πρώτος νόμισμα ήταν μύθος. Αναφέρονται ο Φείδων του Άργους, η Δαμονίκη της Κύμης, ο Εριχθόνιος των Αθηνών, οι Νάξιοι. Οι σύγχρονες απόψεις συμφωνούν με τα όσα μας παραδίδει ο Ηρόδοτος, πως κάποια στιγμή τον 7ο αιώνα π.χ., οι Λύδοι επί Βασιλέως Αλυάττη Β' άρχιζαν να σφραγίζουν κομμάτια μετάλλου με μια παράσταση κεφαλής λιονταριού. Αυτό σήμαινε ότι κάθε σφραγισμένο κομμάτι μετάλλου έφερε ουσιαστικά την εγγύηση του Λύδου βασιλιά. Αυτό ήταν το πρώτο νόμισμα. Η καθιέρωση και η διάδοση έγινε επί βασιλίας Κροίσου ο οποίος και έμεινε στην ιστορία ως συνώνυμο του πλούτου. Στατήρ της Λυδίας, 6ος αι. π.χ. Το υλικό του πρώτου νομίσματος, και των υποδιαιρέσεων του, ήταν το ήλεκτρο, ένα φυσικό κράμα χρυσού και αργύρου, το οποίο απαντάται στους ποταμούς Πακτωλό και Έρμο της Μ. Ασίας. Η διαθεσιμότητα του μεταλλεύματος έπαιξε προφανώς καθοριστικό ρόλο στην επιλογή του. Το όνομα του ποταμού Πακτωλού χρησιμοποιείται, ακόμα και σήμερα, σαν συνώνυμο του πλούτου. [6] διαφάνεια: 12

14 Τα πρώτα νομίσματα στις Πόλεις Κράτη στην Αρχαία Ελλάδα Ο Φείδων περίπου το 570 π.χ. έκοψε στην Αίγινα τα πρώτα νομίσματα τα οποία έφεραν σαν παράσταση στον επροσθότυπο μια θαλάσσια χελώνα. Πιθανόν λόγο της μεγάλης θαλάσσιας εμπορικής δραστηριότητας που είχε η περιοχή. Όσο για τους σιδερένιους οβελούς πού μέχρι τότε χρησίμευαν σαν νόμισμα ο Φείδων τους αφιέρωσε στη Ήρα. Δραχμή της Αίγινας, περ. 404 π.χ. Αργότερα ακολούθησαν το παράδειγμα της Αίγινας και άλλες πόλεις όπως η Κόρινθος με τους πώλους (φτερωτά άλογα). Κόρινθος, αργυρός στατήρας, π.χ. Η Αθήνα έκοψε νομίσματα γύρω στο δεύτερο τέταρτο του 6ου αι. π.χ. με κάποια καθυστέρηση δηλαδή σε σχέση με τις άλλες πόλεις. Η λέξη νόμισμα έχει την ίδια ετυμολογική ρίζα με τη λέξη νόμος, πράγμα που σημαίνει ότι τα νομίσματα αναγνωρίζονταν ως προϊόν κοινωνικών συμβάσεων με δεδομένες αξίες στις συναλλαγές. [8] Αθήνα, Δραχμή 530 π.χ. διαφάνεια: 13

15 Αρχαία Σπάρτη και νόμισμα Τα πρώτα νομίσματα της Σπάρτης κόπηκαν μετά τις αρχές του 3ου αιώνα, λόγω του συντηρητισμού, της κλειστής οικονομίας και της αυτάρκειας της πόλης. Ο βασιλιάς Αρεύς ( π.χ.), ήταν ίσως ο πρώτος, που εξέδωσε αργυρά τετράδραχμα. Λίγο αργότερα άρχισε η έκδοση νομισμάτων με τα αρχικά της πόλης Λ Α (Λακεδαίμων) στην οπίσθια όψη. Κύριοι εικονογραφικοί τύποι είναι ο Ηρακλής και οι Διόσκουροι. Ως μέλος της Αχαϊκής Συμπολιτείας η Σπάρτη εξέδωσε και νομίσματα στο όνομα του Κοινού. [9] Σπάρτη, Ημίδραχμο π.χ. [9] διαφάνεια: 14

16 Σταθμητικοί - Νομισματικοί Κανόνες στην Αρχαία Αθήνα Η αττική δραχμή αποτέλεσε το βασικό νόμισμα της κλασικής εποχής και όπως είναι ευνόητο, η αξία της εξαρτιόταν από το μέταλλο που χρησιμοποιήθηκε (κύρια άργυρος). Ειδικά το αθηναϊκό τετράδραχμο αποτέλεσε το πλέον διαδεδομένο νόμισμα την περίοδο της ακμής της Αθήνας τον 5ο αιώνα π.χ. έως και την εποχή του Μεγάλου Αλέξανδρου όπου επικράτησαν τα Μακεδονικά νομίσματα [5] 1 τάλαντον (26,196χλγρ) = 60 μναί 1 μνα (436,6 χλγρ.) = 100 δραχμαί 1 δραχμή (4,36 γρ.) = 6 οβολοί (όχι οι βέργες πλέον αλλά μικρά νομίσματα). 1 οβολός (0, 72 γρ) = 8 χαλκοί [4] Οι δύο όψεις του Αθηναϊκού τετράδραχμου. Στην μία η Αθηνά και στην άλλη, το σύμβολο της Αθήνας, η γλαυξ (κουκουβάγια). 490 π.χ. Υπολογίζεται ότι ένα ασημένιο τάλαντο, δηλ. στην πραγματικότητα έξι χιλιάδες ασημένιες δραχμές, επαρκούσε για το μηνιαία μισθοδοσία των 200 ανδρών που στελέχωναν μια αθηναϊκή τριήρη κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. [2] διαφάνεια: 15

17 Το νόμισμα στην Μακεδονική Περίοδο Η πρόσβαση στον χρυσό και στον άργυρο ήταν ένα από τα μυστικά στα οποία οφείλοταν η εξαιρετική επιτυχία των Μακεδόνων υπό την ηγεσία του Φιλίππου Β' ( π.χ.) και του γιου του Μ. Αλεξάνδρου ( π.χ.), στην κατάκτηση της Ελλάδας και στην εκμηδένιση της δύναμης της πλούσιας περσικής αυτοκρατορίας. Η κατάληψη των ορυχείων της Θράκης από τον Φίλιππο του επέτρεψε να κυκλοφορήσει τεράστιο αριθμό χρυσών, ασημένιων και μπρούτζινων νομισμάτων για να πληρώσει τον στρατό του. Χρυσός Στατήρας (8,59 γρ.) Φιλίππου Β', εμπρόσθια όψη Απόλλωνας, Οπίσθια Ηνίοχος σε άρμα. διαφάνεια: 16

18 Το νόμισμα στην Μακεδονική Περίοδο Ο Μέγας Αλέξανδρος ( π.χ.) γιος του Φιλίππου του Β', δημιούργησε μία τεράστια αυτοκρατορία. Η κατάκτηση της Ασίας από τον Αλέξανδρο του πρόσφερε τον συσωρευμένο πλούτο του Πέρση Βασιλιά, ποσό που εκτιμάται σε εκατόν ογδόντα χιλιάδες τάλαντα. [10] Έκοψε χρυσά και αργυρά νομίσματα ακολουθώντας τον αθηναϊκό σταθμητικό κανόνα που ήταν ευρύτατα αποδεκτός εκείνη την εποχή. Χρυσός διπλός στατήρ (17,09 γρ.) με κεφαλή Αθηνάς Αργυρό τετράδραχμο (17,16 γρ.) με κεφαλή Ηρακλέους Πολυάριθμα νομισματοκοπεία από την Ελλάδα μέχρι τα βάθη της Ανατολής παρήγαγαν χρυσά και αργυρά νομίσματα σε εντυπωσιακές ποσότητες που κατέκλυσαν τις αγορές. Ενδεικτικό της δύναμης και της αποδοχής των νομισμάτων του Μ. Αλεξάνδρου είναι το γεγονός ότι θρακικά και κελτικά φύλα, αλλά και μεμονωμένοι ηγεμόνες στα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη, έκοψαν πλήθος απομιμήσεων. [7] διαφάνεια: 17

19 Το νόμισμα στην Ελληνιστική Περίοδο Οι τεράστιες σε έκταση κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου μεταμόρφωσαν τον αρχαίο κόσμο. Νέες περιοχές από την Ελλάδα μέχρι την Ινδία περιήλθαν υπό τον έλεγχο ελλήνων ηγεμόνων και ο ελληνικός κόσμος μεταμορφώθηκε από μία συλλογή πόλεων κρατών σε μια σειρά Αργυρό τετράδραχμο (17,16 γρ.), Λυσίμαχου, βασιλιά Θράκης μοναρχιών που είναι σήμερα γνωστές ως και Μ. Ασίας ( π.χ.) με κεφαλή θεοποιημένου Μ. βασίλεια της ελληνιστικής περιόδου. Αλεξάνδρου, με κέρατα Άμμωνος Διός. [7] Αυτές οι αλλαγές είχαν τεράστια επίπτωση στα νομίσματα. Η προσωπογραφία των βασιλέων εμφανίστηκε λίγο μετά τον θάνατο του Μ.Αλεξάνδρου, τόσο η δική του σαν θεότητα πλέον, όσο και των διαδόχων του, που θέλοντας να τονίσουν την νομιμότητα της διαδοχής αποτύπωναν προσωπογραφία σε παρόμοια στάση με την κεφαλή του Μ. Αλεξάνδρου. [10] Αργυρό τετράδραχμο, Δημητρίου Α' Πολιορκητή, βασιλιά της Μακεδονίας ( π.χ.), με μορφή του βασιλιά φορώντας διάδημα και λευκή κορδέλα - σύμβολο βασιλείας. [7] διαφάνεια: 18

20 Το νόμισμα στην Ρωμαϊκή Εποχή Οι Ρωμαίοι δεν έκοψαν ουσιαστικά δικά τους νομίσματα μέχρι κι τους Καρχηδονιακούς πολέμους (211 π.χ.), οι οποίοι έφεραν μεγάλη οικονομική κρίση στα οικονομικά του ρωμαϊκού κράτους. Μέχρι τότε χρησιμοποιόυσαν ζυγισμένα κομμάτια χαλκού σε διάφορες υποδιαιρέσεις, καθώς και νομίσματα των προηγμένων ελληνιστικών βασιλείων, τα οποία στην πρώτη τους νομισματική μεταρρύθμιση έλλιωσαν και μετέτρεψαν σε ρωμαϊκά χάλκινα και ασημένια νομίσματα. Η Ρώμη δημιούργησε την πρώτη σειρά νομισμάτων που αναγράφοταν και η αξία τους. Έτσι το ασσάριο που ήταν η χαμηλότερη μονάδα ανέγραφε Ι, το ασημένιο δηνάριο, που είχε ισοτιμία δέκα ασσαρίων έγραφε Χ (δηλ. Δέκα) κ.ο.κ. [6] Μπάρα χαλκού βάρους 1 λίβρας (327 γρ.) ( π.χ.). Ασημένιο Δηνάριο (περ. 211 π.χ.) με το σύμβολο Χ (δέκα). Βρεττανικό Μουσείο διαφάνεια: 19

21 Το νόμισμα στην Ρωμαϊκή Εποχή Οι ρωμαίοι δεν αντικαθιστούσαν τα νομίσματα των κατεκτημένων περιοχών, για να μην δημιουργηθεί πρόβλημα στο εμπόριο. Τα νομισματικά συστήματα της Μακεδονίας και της Αθήνας λειτουργούσαν για αιώνες μετά την ρωμαϊκή κατάκτηση, αλλά σε περιορισμένη εμβέλεια. Χαρακτηριστικό της ρωμαϊκής νομισματοκοπίας είναι οι πολυάριθμες εκδόσεις και το πλήθος των παραστάσεων. Μόνο επί Ανδριανού κυκλοφόρησαν νομίσματα με διαφορετικές παραστάσεις. Το πλήθος των εκδόσεων έδινε την δυνατότητα στη Ρώμη να νοθεύει το βάρος και την περιεκτικότητα σε πολύτιμο μέταλλο. Αυτή η ενέργεια αν και βοηθούσε την αυτοκρατορία να καλύψει τις ανάγκες της σε χρήμα, δημιουργούσε σε βάθος χρόνου πληθωριστικές πιέσεις. [6] Ασημένιο Δηνάριο, Ιούλιος Καίσαρ, 42 π.χ.. Χρυσός Aerus (6,5γρ.)ισοδύναμος με 25 ασημένια δηνάρια. 193 μ.χ., Septimus Severus, νόμισμα για να τιμηθεί η 14 (ΧΙΙΙΙ) λεγεώνα διαφάνεια: 20

22 Το νόμισμα στην Βυζαντινή εποχή Από την εποχή του Ιουλίου Καίσαρα, μέχρι και τις αρχές του 3ου αι. μ.χ., το βάρος του δηναρίου έπεσε, και η καθαρότητα του μειώθηκε τόσο που ισοδυναμούσε με μια απώλεια πραγματική 2% κάθε χρόνο. Τελικά ο Διοκλητιανός το 301 επέβαλλε διατίμηση για να συγκρατήσει τον πληθωρισμό. Η κρίση ξεπεράστηκε με την κατάργηση των παλιών νομισμάτων και την υιοθέτηση από τον Μ. Κωνσταντίνο του χρυσού κανόνα (σόλιδος), ο οποίος θεωρείται η απαρχή της βυζαντινής νομισματοποπίας. Η έκδοση του σόλιδου έμελλε να συνεχιστεί, με σταθερό βάρος και καθαρότητα, από όλους τους διαδόχους του Μ. Κωνσταντίνου. Ο σόλιδος έγινε το κατεξοχήν νόμισμα του Μεσσαίωνα, κοινά αποδεκτό τόσο σε Ευρώπη όσο και στην Ανατολή. Σόλιδος Μ. Κων/νου. ( ) χρυσός 24κ 4,5γρ. Σόλιδος Κωνστάντιου Β' ( ) Το δε όνομά του έγινε σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες συνώνυμο της σταθερότητας (solid και παράγωγα αυτής). Ακόμα και οι χαλίφηδες της Περσίας αναγκάστηκαν να αντιγράψουν τον σόλιδο στα δικά τους νομίσματτα[6] διαφάνεια: 21

23 Το νόμισμα στην Βυζαντινή εποχή Ο σόλιδος ήταν συχνά κωλυόμενον είδος, του οποίου η εξαγωγή δεν επιτρεπόταν από την Αυτοκρατορία. Οι Βυζαντινοί όμως εξέδωσαν σόλιδους χαμηλότερης περιεκτικότητας σε χρυσό για πληρωμές τις οποίες κάναν στο εξωτερικό. Πέρα από το σόλιδο κυκλοφορούσαν υποδιαιρέσεις του σε χρυσό. (σημίσσιον (1/2) και τριμήσσιον (1/3)). Η πρώτη απεικόνιση του Ιησού Χριστού σε νομίσματα επί Ιουστινιανού Β' ( και ) Το κυριότερο νόμισμα των καθημερινών συναλλαγών ήταν ο φόλλις, ένα βαρύ χάλκινο νόμισμα και οι υποδιαιρέσεις του. Τα ασημένια νομίσματα ήταν σπάνια. Τα θρησκευτικά σύμβολα του χριστιανισμού κάνουν την εμφάνισή τους και καθιερώνονται. Χάλκινος φόλλις με τη μορφή Λέοντος Στ' Σοφού Η επιτυχία του νομισματικού συστήματος σχετίζεται με την ελεγχόμενη από το κράτος οικονομική ζωή (σε εισαγωγές, εξαγωγές, αυστηρό φορολογικό σύστημα κ.ά.). [6] διαφάνεια: 22

24 Το νόμισμα στην Βυζαντινή εποχή Τα προβλήματα για το βυζαντινό νόμισμα συμπίπτουν με την αρχή της παρακμής της Αυτοκρατορίας τον 11ο αιώνα, την απώλεια επαρχιών και τη μείωση των πόρων της. Δύο νέα νομίσματα θα εισαχθούν σταδιακά, το ιστάμενον και το υπέρπυρο, σε μια προσπάθεια να ελεχθεί η ραγδαία υποτίμηση του βυζαντινού νομίσματος που άρχισε από το 1025 μ.χ. περίπου. Υπέρπυρο του Ανδρονίκου Β ( ) από το νομισματοκοπείο της Κωνσταντινούπολης Ακόμα και αυτά θα αντικατασταθούν από το λεγόμενο βασιλικό που ήταν και το τελευταίο σημαντικό βυζαντινό νόμισμα. Το βασιλικό ήταν ασημένιο και ακολουθούσε ιταλικά πρότυπα. Για πρώτη φορά οι Βυζαντινοί αδυνατούν να κόψουν χρυσό νόμισμα, αλλά και αναγκάζονται να ακολουθήσουν ξένα πρότυπα σε βάρος και καθαρότητα [6] Βασιλικόν του αυτοκράτορα Ιωάννη Ε Παλαιολόγου ( ), που απεικονίζεται μαζί με τον Ανδρόνικο Γ, από το νομισματοκοπείο της Κωνσταντινούπολης. διαφάνεια: 23

25 Το νόμισμα στην Οθωμανική εποχή Το οθωμανικό κράτος, παρότι κατά καιρούς εξέδωσε αξιόλογες σειρές σε ασήμι και χρυσό δεν κατάφερε να ενοποιήσει νομισματικά τον ελληνικό χώρο. Σε αυτό συνετέλεσαν διάφοροι λόγοι με κυριότερο τη συνεχή νόθευση του νομίσματος. Σε μια εποχή που η αξία του νομίσματος εξαρτώνταν άμεσα από το πολύτιμο μέταλλο που περιείχε, οι αλλαγές στο βάρος και στην καθαρότητα δημιουργούσαν ένα κλίμα αναξιοπιστίας. Από την άλλη πλευρά, τη περίοδο ακμής του οθωμανικού κράτους (16ος τέλη 18ου αι.), τα δυτικά κράτη και κυρίως η Ισπανία εξορύσσουν μυθικές ποσότητες πολύτιμων μετάλλων από τις χώρες του Νέου Κόσμου και καθορίζουν τους όρους του νομισματικού παιχνιδιού. Χρυσό φλουρί σουλτάνου Μωάμεθ Β' ( ). Τα Τουρκικά νομίσματα είτε χρυσά είτε αργυρά ήταν ανεικονικά, επειδή το κοράνι απαγορεύει την απεικόνιση παραστάσεων ζώων ή ανθρώπων. Γι' αυτό οι διάφοροι τύποι τους, φέρουν ρητά από το κοράνι, καθώς και τη τουρά (καλλιγραφικό έμβλημα) του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος. Έτσι ένα πλήθος ξένων νομισμάτων κυκλοφορούσαν στον ελληνικό χώρο (από Βενετία, Ισπανία, Αυστρία και Ολλανδία [6] διαφάνεια: 24

26 Το νόμισμα στην Οθωμανική εποχή Το μόνο εθνικό νόμισμα από τα πρώτα χρόνια ίδρυσης του Οθωμανικού κράτους ήταν το άσπρο (akce). Το έκοψε πρώτος ο Ορχάν α το 1328, ήταν ασημένιο με βάρος 1,2 γρ. Το πρώτο χρυσό τουρκικό νόμισμα το altun (φλουρί), κόπηκε από τον Μωάμεθ β τον πορθητή το Το altun ισοδυναμούσε επί Μωάμεθ Β' με 40 άσπρα. Επί Βαγιαζίτ Β' στα τέλη του 15ου και στις αρχές του 16ου αιώνα ισοδυναμούσε με 54 άσπρα. Στο τέλος του αιώνα ισοδυναμούσε με 130 έως 160 άσπρα και στις αρχές του 17ου αιώνα 200 άσπρα. Στο τέλος κατάντησε και αυτό απλό λογιστικό νόμισμα και αντικαταστάθηκε από τον αργυρό παρά. Χρυσό φλουρί σουλτάνου Mαχμούτ B ( ). 20 αργυρά γρόσια σουλτάνου Mαχμούτ B ( ). Άλλο ασημένιο νόμισμα είναι το gurus (γρόσι), το οποίο κόπηκε επί Σουλεϊμάν β ( ). Για τους υπολογισμούς μεγάλων νομισματικών ποσοτήτων οι Οθωμανοί χρησιμοποιούσαν το πουγγί (kise). Στο α' μισό του 16oυ αι. το πουγγί περιείχε άσπρα, στα μέσα του 17ου και τέλος άσπρα. Ο όρος φορτίο (φόρτωμα, yük) χρησιμοποιείται για να αποδοθεί ποσότητα άσπρων, ενώ ο θησαυρός (hazne) αντιστοιχεί σε ή κατ' άλλους σε πουγγιά. [12] διαφάνεια: 25

27 Χαρτονόμισμα ένα νέο μέσο συναλλαγής Το χαρτονόμισμα είναι ένα είδος αξιόγραφου, γραμμάτιου, ή υποσχετικής στην οποία ο εκδότης αναγράφει το ποσόν και το είδος του νομίσματος το οποίο θα καταβάλει στον κομιστή. Εκδίδεται συνήθως από πιστωτικά ιδρύματα όπως είναι οι τράπεζες και γι αυτό είναι ευρέως γνωστό και ως τραπεζογραμμάτιο. Σπανιότερα και ανάλογα με την νομοθεσία της κάθε χώρας ή τις ειδικές συνθήκες που επικρατούν μπορεί να εκδοθεί και από άλλους όπως από το ίδιο το κράτος, τον στρατό, επιχειρήσεις ή και ιδιώτες. Χρησιμοποιείται στις συναλλαγές ως χρήμα, αξίας ίσης με την ονομαστικής του αξία. Σήμερα στις περισσότερες χώρες τα τραπεζογραμμάτια εκδίδονται από τις κεντρικές τράπεζες των χωρών. Πρώιμο Κινέζικο χαρτονόμισμα της περιόδου της δυναστείας Song ( ). Η πρώτη καταγεγραμμένη χρήση χαρτονομισμάτων έγινε στην Κίνα τον 7ο αιώνα μ.χ ωστόσο στην Ευρώπη η χρήση τους άρχισε να διαδίδεται τον 17ο αιώνα, 10 αιώνες αργότερα. [13] διαφάνεια: 26

28 Χαρτονόμισμα ένα νέο μέσο συναλλαγής Η πρώτη τράπεζα που έθεσε τραπεζογραμμάτια (με τη μορφή και τη λειτουργία που έχουν σήμερα) σε κυκλοφορία, ήταν η Τράπεζα της Στοκχόλμης το 1662, για να ακολουθήσουν οι υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης και του κόσμου στη συνέχεια. Τα χαρτονομίσματα ήσαν, κατ' αρχάς, μια γραπτή υπόσχεση της τράπεζας, ότι θα καταβάλει στον κομιστή επί τη εμφανίσει το αναγραφόμενο ποσό σε χρυσά ή αργυρά νομίσματα, τα οποία είχε καταθέσει σ' αυτή. Χαρτονόμισμα 100 Σουηδικών daler της Stocholm Bank, 1661 Η έλλειψη χρυσού και αργύρου για την κοπή νομισμάτων, αφ' ενός, και αφ' ετέρου η αυξανόμενη εμπιστοσύνη προς τις τράπεζες, καθιέρωσαν τα τραπεζογραμμάτια τους, ως το γενικό ανταλλακτικό μέσο, αποδεκτό στις συναλλαγές. [14] διαφάνεια: 27

29 Χαρτονόμισμα ένα νέο μέσο συναλλαγής Μαζί με το χαρτονόμισμα και για να ανταπεξέλθουν τα κράτη στην έλλειψη των πολύτιμων μετάλλων, αλλά και να μπορούν τα ελέγξουν καλύτερα την κυκλοφορία της ποσότητας του χρήματος, δημιουργήθηκε τον 18ο αι. από κράματα μετάλλων, το πιστωτικό νόμισμα (χρήμα που η αξία του του εξαρτάται από την εμπιστοσύνη και όχι από την αξία του υλικού που χρησιμοποιείται για την κατασκευή του). Αρχικά και οι δύο τύποι νομίσματος εξασφάλιζαν την αξία τους από την υπονοούμενη ή σαφή δήλωση ότι μπορούσαν να ανταλλαγούν ή να μετατραπούν σε συνάλλαγμα πολύτιμων μετάλλων - χρυσού ή αργύρου -, που αποτελούσαν την βάση του προτύπου του χρυσού. Σταδιακά η εξάρτηση και των δύο Δηλώσεις σε ελληνικό, βρεττανικό και αμερικανικό χαρτονόμισμα νομισμάτων από τον χρυσό εγκαταλείφθηκε. στα χαρτονομίσματα του ευρώ δεν υπάρχει καμία δήλωση [10] διαφάνεια: 28

30 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) Για να ενισχυθεί ο εθνικός αγώνας η επαναστατική κυβέρνηση διά του «Eκτελεστικού» εξέδωσε οιονεί χαρτονομίσματα το 1822 (κατά αντιγραφή των γαλλικών «ασσινιάτων» σε αξίες 100, 250, 500, 750 και γροσίων που είχαν όμως μικρή ανταπόκριση. [14] Ο Καποδίστριας φτάνει στην Αίγινα στις 11 Ιανουαρίου 1828, αφού πρώτα έχει επισκεφθεί τις αυλές των συμμάχων και έχει ζητήσει τη μεγαλόδωρη επικουρία τους στα μεγάλα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα. Φοίνικας 1 (ένας) Καποδίστρια Ο Κυβερνήτης, θέλοντας να βάλει τάξη στα οικονομικά, ιδρύει στις 8 Φεβρουαρίου 1828 την πρώτη Ελληνική Τράπεζα, την «Ελληνική Χρηματιστική Τράπεζα» και αρχίζει τις διαβουλεύσεις για εθνικό νόμισμα. Ο Κυβερνήτης, γνωρίζοντας την πενιχρότητα των πόρων του Κράτους, μιλά για χάλκινα νομίσματα από αναχώνευση παλαιών κανονιών και για αργυρό νόμισμα, ίσως με τη βοήθεια των μεγάλων. Χαρτονόμισμα 100 Φοινίκων (τυπωμένο μόνο στη μία όψη Κόβεται ο αργυρός Φοίνικας (περ. 4,5 γρ.) σε σχέση 1:6 με το ισπανικό νόμισμα, και οι υποδιαιρέσεις του σε χάλκινο νόμισμα. Το 1831 εκδίδει και χαρτονόμισμα Φοίνικα λόγω έλλειψης μετάλλου[15] διαφάνεια: 29

31 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) Το νόμισμα του Καποδίστρια είχε μια σύντομη πορεία, κυρίως επειδή η ζωή του δημιουργού του τερματίστηκε τον Οκτώβριο του 1831 και οι καινούργιες δυνάμεις ο Όθωνας και η Αντιβασιλεία, ήθελαν τα δικά τους νομίσματα, τα οποία έφεραν φυσικά την κεφαλή και το οικόσημο του νέου βασιλιά. 1 Δραχμή (4,55γρ.), 90% Άργυρος 10% Χαλκός, 1832 ισοτιμία 0,895 του γαλλικού χρυσού φράγκου. Οι Βαυαροί επανεισήγαγαν τη δραχμή και τις Αν καισεη ημερομηνία που αναγράφεται είναι το 1832, κόπηκε το υποδιαιρέσεις της μετά από 2 χιλιετίες περίπου, φέρνοντας μαζί τους χρυσά και αργυρά νομίσματα κομμένα στο Μόναχο και το Παρίσι. Αναφβίβολα η επιλογή της δραχμής σαν νέο νόμισμα ήταν αποτέλεσμα του ρομαντικού φιλελληνισμού του Λουδοβίκου Α' και του γιου του Όθωνα [6] Χαρτονόμισμα 100 Δραχμών, 1841, τυπωμένη μόνο η μία όψη διαφάνεια: 30

32 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) Το νομισματικό σύστημα σταδιακά επεκτάθηκε, και το 1841, ιδρύθηκε η Εθνική Τράπεζα με παραχώρηση προνομίου για την έκδοση τραπεζικών γραμματίων. Πρώτος Διευθυντής διορίστηκε ο Γ. Σταύρου. Η οικονομική κρίση στην Ευρώπη το 1848 δεν άφησε όμως ανεπηρέαστη την νεότευκτη ελληνική οικονομία. Από τα πρώτα αποτελέσματα της αποσταθεροποίησης ήταν να σπεύδουν οι κάτοχοι τραπεζογραμματίων της τράπεζας να τα εξαργυρώνουν σε μεταλλικό νόμισμα, ακόμη και σε τουρκικά γρόσια, γεγονός που έφερε την τράπεζα σε δύσκολη θέση. Το κράτος έθεσε με νόμους το χαρτονόμισμα σε αναγκαστική κυκλοφορία, απαλλάσσοντας την Τράπεζα από την υποχρεωτική εξαργύρωση των χαρτονομισμάτων μέχρι το 1848 που η η κρίση ξεπεράστηκε. Γεώργιος Σταύρου ( ), υπήρξε ευεργέτης, μέλος της Φιλικής Εταιρείας και τραπεζίτης, ιδρυτής της Εθνικής Τράπεζας. Η προσωπογραφία του υπάρχει σε όλα τα χαρτονομίσματα της Εθνικής μέχρι και το 1927 που το εκδοτικό δικαίωμα πέρασε στην Τράπεζα της Ελλάδος. Χαρτονόμισμα 25 Δραχμών, 1861, η πρώτη έγχρωμη εκτύπωση σε μία όψη Παράλληλα, οι Βαυαροί οργάνωσαν το «Βασιλικόν Νομισματοκοπείον και Σφραγιστήριον Αθηνών» και το προίκισαν με τα αναγκαία μηχανήματα και προσωπικό. Βρισκόταν στη σημερινή πλατεία Κλαυθμώνος και λειτούργησε από το 1836 ως το [16] διαφάνεια: 31

33 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) Η Ιστορία του ελληνικού νομίσματος είναι και μία ιστορία πολιτεύματος και αλλαγών ισχύος, αφού στα νομίσματα απεκονίζονται οι μονάρχες της εποχής. Τον Βαυαρό Όθωνα διαδέχθηκε ο Δανός Γεώργιος Α'. Η Ελλάδα προσχωρεί το 1867 στην Λατινική νομισματική ένωση μαζί με τη Γαλλία, το Βέλγιο, την Ιταλία, τη Ρουμανία, την Αργεντινή, τη Φιλανδία και την Ελβετία. Κάθε χώρα της ένωσης διατηρούσε το δικό της νόμισμα και υποδιαιρέσεις, αλλά τα νομίσματα ήταν ίδια σε μέγεθος και αξία. Τα νομίσματα της μιας χώρας συνεπώς γίνονταν δεκτά και για πληρωμές στις άλλες χώρες-μέλη. Ένα ευρώ της εποχής. Στα χαρτονομίσματα αντικαθίσταται ο θυρεός του Όθωνα από τον θυρεό του Γεωργίου Α'. Νομίσματα 1 δραχμής 5γρ. (83,5% ασήμι, 16,5% χαλκός), του 1868 και του Η προσωπογραφία αλλάζει ηλικιακά. Η επανάσταση της Κρήτης το 1868, ο Ρωσο-Τουρκικός πόλεμος , ανάγκασαν την Ελλάδα σε 30 ετή παύση της μεταλλικής μετατρεψιμότητας. Μόλις το 1909 μπόρεσε η Ελλάδα να προσχωρήσει πλήρως στον κανόνα χρυσού που είχε υιοθετήσει και η Λατινική Νομισματική Ένωση. [6] [17] διαφάνεια: 32

34 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) Η απελευθέρωση της Θεσσαλίας και της Ηπείρου από την τουρκική κατοχή, που επετεύχθη κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου του , κατέστησε αναγκαία τη διατήρηση υψηλών αμυντικών δαπανών, καθώς δημιουργήθηκε κατάσταση έντασης με την Τουρκία. Επίσης, δημιούργησε την ανάγκη αύξησης των δημοσίων δαπανών για την ανασυγκρότηση των δύο νέων επαρχιών. Σαν αποτέλεσμα των σοβαρών αναγκών του κράτους σε χρήμα και των δανείων που είχε λάβει, ήρθε πάλι η επιβολή το 1877 της αναγκαστικής κυκλοφορίας του χαρτονομίσματος, που θα κρατήσει για σαράντα τρία χρόνια, μέχρι το 1928 όταν θα ιδρυθεί η Τράπεζα της Ελλάδος. Χαρτονόμισμα 25 Δραχμών, 1868, με αλλαγή του θυρεού (οικόσημο) (Θυρεός Όθωνα) Το 1893 η κυβέρνηση Τρικούπη κήρυξε πτώχευση, αρνούμενη να εξυπηρετήσει τα εξωτερικά δάνεια. Μετά την πτώχευση και την ταπεινωτική ήττα της Ελλάδας από την Τουρκία το 1897, ακολούθησε η εγκαθίδρυση της Διεθνούς Επιτροπής Οικονομικού Ελέγχου. Η επιτροπή αυτή, που αντιπροσώπευε τα συμφέροντα των ξένων δανειστών της χώρας, επέβαλε μία μακρά περίοδο δημοσιονομικής προσαρμογής, κάτι που επέτρεψε την ανατίμηση της ισοτιμίας της δραχμής, και την υιοθέτηση του κανόνα χρυσού-συναλλάγματος το 1910 [17]. διαφάνεια: 33

35 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) Παρά τους Βαλκανικούς Πολέμους και τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, η δραχμή παρέμεινε στον κανόνα χρυσού-συναλλάγματος έως και το 1919, με τη βοήθεια και των συναλλαγματικών περιορισμών που γενικεύθηκαν κατά τη διάρκεια του Α Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1882, λόγω της ανάγκης για την οικονομική ανάπτυξη των απελευθερωμένων ελληνικών περιοχών και για κυκλοφορία ελληνικού νομίσματος σ αυτές, ιδρύθηκε μια καινούργια τράπεζα, η Τράπεζα Ηπειροθεσσαλίας. Σαν έδρα της είχε το Βόλο (στο κτίριο που υπάρχει σήμερα το Δημοτικό Ωδείο) και δημιουργήθηκε από Γάλλους και Έλληνες κεφαλαιούxους με επικεφαλής τον Ανδρέα Συγγρό. Η Τράπεζα Ηπειροθεσσαλίας ήταν κι αυτή προνομιούχος, δηλαδή είχε από το κράτος δικαίωμα έκδοσης και κυκλοφορίας χαρτονομίσματος στις "νέες Χώρες", όπως τότε ονομάζονταν τα απελευθερωμένα πια ελληνικά Χαρτονόμισμα 2 Δραχμών της Τράπεζας εδάφη. [17] Ηπειροθεσσαλίας, 1885, εκτυπωμένο και στις 2 όψεις του διαφάνεια: 34

36 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) Μία περίοδος όπου είχαμε μεγάλες αλλαγές, σε πολιτειακό, εθνικό και οικονομικό επίπεδο. Βασιλιάς σε δύο περιόδους ο Κωνσταντίνος Α' ( & ) αλλά και ενδιάμεσα η γεννηση της Α Ελληνικής Δημοκρατίας υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Η Ελλάδα του 1919 αποτελούσε την κυριότερη δύναμη στα Βαλκάνια. Μέσα στα τελευταία επτά χρόνια κατάφερε να διπλασιάσει την έκτασή της αλλά και τον πληθυσμό της. Αντίθετα, η Οθωμανική Τουρκία βρισκόταν στα πρόθυρα διάλυσής της. Η Βουλγαρία ήταν στην πλευρά των χαμένων, ενώ η Σερβία, αν και ήταν στην πλευρά των νικητών είxε σοβαρά προβλήματα από τη στρατιωτική της κατάρρευσn στη διάρκεια του πολέμου. Έτσι η ελληνική οικονομία εμφανίστηκε δυνατή και η δραxμή κυριάρχησε στην ευρύτερη περιοχή σαν το ισχυρότερο νόμισμα, ισχυρότερο ακόμα και από την αγγλική λίρα. [18] Κέρμα των 50 λεπτών (75% χαλκός, 25% νικέλιο), 1921 που όμως κόπηκε το 1922 στην Αγγλία.Τα νομίσματα αυτά δεν κυκλοφόρησαν ποτέ, μια και η αξία του μετάλλου τους εκείνη την εποχή είχε ξεπεράσει την αξία του νομίσματος. Ξαναλιώθηκαν και από αυτά κατασκευάσθηκαν δίδραχμα το Οι συνεχείς διακυμάνσεις των τιμών των πολύτιμων μετάλλων και οι οικονομικές δυσχέρειες λόγω των συνεχών πολέμων ήταν και ο λόγος που δεν κόπηκαν χρυσά και αργυρά νομίσματα αυτή την εποχή. διαφάνεια: 35

37 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) Η Ελλάδα στις αρχές του 1922 βρίσκεται να μάχεται μόνη της στη Μικρά Ασία. Το οικονομικό κόστος ήταν μεγάλο και οι οφειλόμενες πιστώσεις του Α' Παγκοσμίου Πολέμου από τους συμμάχους καθυστερούσαν ή και ανακαλούνταν. Το 1922 η δραxμή θα κλονιστεί και το κράτος, που αναζητούσε χρήματα για να καλύψει τις τεράστιες ανάγκες του, καταφεύγει σ έναν πραγματικά πρωτότυπο τρόπο εύρεσnς χρήματος, τον αναγκαστικό δανεισμό του 1922, όταν όλα τα χαρτονομίσματα που κυκλοφορούσαν κόπηκαν στη μέση. Το ένα κομμάτι παρέμεινε στον κάτοχο, αντιπροσωπεύοντας τη μισή αναγραφόμενn ονομαστική του αξία. Το δεύτερο δόθηκε στο κράτος μ αντάλλαγμα ομολογίες του αναγκαστικού δανείου τnς 25ης Μαρτίου του 1922 που θα εξοφλούνταν από το δημόσιο μέσα στα επόμενα 20 χρόνια με επιτόκιο 6,5 %. Με τον τρόπο αυτό στnν ουσία το κράτος δανείσθηκε απ όλους υποχρεωτικά το μισό ποσό των χαρτονομισμάτων τους. Διχοτομημένο χαρτονόμισμα 500 δρχ, 1918 Για το σύνολο του xαρτονομίσματος που κατ' αυτόν τον τρόπο αποσύρθnκε, το κράτος κυκλοφόρησε για τις δικές του ανάγκες, νέο ολόκλnρο xαρτονόμισμα με τnν επισήμανση Νέον, Χαρτονόμισμα 500 δρχ, 1918 με την ένδειξη ΝΕΟΝ που δηλώνοντας μ αυτόν τον τρόπο ότι η πραγματική του αξία αντικατέστησε τα κομμένα νομίσματα συμφωνούσε με τnν ονομαστική του. Για τις νέες αυτές δραxμές χρησιμοποιήθnκαν ήδη παλαιοτέρα τυπωμένα χαρτονομίσματα τnς Εθνικής, των ετών 1918 έως διαφάνεια: 36

38 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) Η έλλειψη κερμάτων αναγκάζει την κυβέρνηση (Α Ελληνική Δημοκρατία) να προβεί στην έκδοση νέων κερμάτων χαλκονικέλινων με ημερομηνία 1926, αξίας 2 δραχμών, 1 δραχμής, 50 και 20 λεπτών, που εκτελέσθηκε στο Νομισματοκοπείο της Βιέννης. Με τον νόμο 3424 του 1927 και κάτω από το Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο, συστήθηκε η Τράπεζα της Ελλάδος, η οποία και αποκτά το εκδοτικό προνόμιο της Εθνικής Τράπεζας στην έκδοση τραπεζογραμματίων, ενώ το Δημόσιο θα έκοβε κέρματα μέχρι της αξίας των 20 δραχμών. Η τιμή της νέας δραχμής σε χρυσό καθορίστηκε στις 12 Μαΐου 1928 σε 0, gr. χρυσού, είναι δηλαδή 15 φορές πιο αδύνατη από την παλαιά χρυσή δραχμή που ήταν 0,29 gr. χρυσού. Κέρμα 1 δραχμής 1926 (5 γρ. - 75% χαλκός, 25% νικέλιο), Χαρτονόμισμα 100 δρχ, Με σφραγίδα Τράπεζα της Ελλαδος στο χαρτονόμισμα της Εθνικής Με αυτόν τον τρόπο η χώρα μας δέχθηκε τον κανόνα του χρυσού συναλλάγματος (Gold Exchange Standard). Είχε δηλαδή την υποχρέωση να εξαργυρώνει τα τραπεζογραμμάτια της με συνάλλαγμα χρυσής βάσης, όπως το δολάριο ή τη λίρα (1 αγγλική λίρα = 375 δραχμές). [15] διαφάνεια: 37

39 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) Η κατάρρευση του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης το 1929 δημιούργησε πολύ μεγάλη κρίση στην παγκόσμια οικονομία. Στις 20/10/1931 η Αγγλία, λόγο της συνεχιζόμενης κρίσης, εγκαταλείπει την σταθερή ισοτιμία λίρας-χρυσού και αφήνει το νόμισμα της να υποτιμηθεί ελεύθερα. Κάτω από αυτές τις συνθήκες η κυβέρνηση αναγκάστηκε να δημοσιεύσει τον πρώτο αναγκαστικό νόμο Προστασίας του εθνικού νομίσματος, βάζοντας για πρώτη φορά περιορισμούς στη μέχρι τότε ελεύθερη διακίνηση συναλλάγματος και χρυσού. Με νομοθετικό διάταγμα το Φεβρουάριο του 1932, η τράπεζα της Ελλάδος απαλλάχθηκε από την υποχρέωση της ν' ανταλλάσσει τις ελληνικές δραxμές με συνάλλαγμα. Χαρτονόμισμα των δρχ. Από τις πρώτες σειρές χαρτονομισμάτων της Τράπεζας της Ελλάδος. Τυπωμένα στη Νέα Υόρκη, ΗΠΑ Η κυβέρνηση επανέφερε το παλαιό γνωστό καθεστώς της αναγκαστικής κυκλοφορίας. Για να προστατεύσει η χώρα μας την σταθερή ισοτιμία της δραχμής με το χρυσό, που μέχρι τότε ήταν συνδεδεμένη μέσω της Αγγλικής λίρας, παίρνει την απόφαση να συνεχιστεί η ισοτιμία αυτή με το χρυσό μέσω του Αμερικάνικου δολαρίου. Η νέα ισοτιμία ορίστηκε σε 1 δολάριο ΗΠΑ ίσο με 77,05 δραχμές. Το 1933 οι ΗΠΑ εγκαταλείπουν το χρυσό σα νομισματική βάση και ένα χρόνο αργότερα θα υποτιμήσουν το νόμισμα τους. Το γεγονός αυτό ενίσχυσε την Ελληνική δραχμή. Η κατάσταση παρέμενε ταραγμένη όταν το 1936 νέες νομισματικές εξελίξεις Θα συμβούν στην Ευρώπη. Οι τρεις τελευταίες χώρες που ακολουθούσαν την Χρυσή Βάση, Γαλλία, Ολλανδία και Ελβετία, αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν. Την ίδια περίοδο υπογράφεται μια διεθνής συμφωνία μεταξύ Αγγλίας, Γαλλίας και Ηνωμένων Πολιτειών η οποία σαν σκοπό της είχε να συγκρατήσει τη νέα συναλλαγματική ισορροπία και να μειώσει τις διακυμάνσεις των διεθνών νομισμάτων. διαφάνεια: 38

40 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) Επανακάπτει η μοναρχία με βασιλέα τον Γεώργιο Β', γιο του Κωνσταντίνου Α'. Είναι αυτός που υπογράφει το διάταγμα για την κήρυξη της δικτατορίας υπό τον Ιωάννη Μεταξά. Είναι μια εποχή που η βιομηχανική παραγωγή αυξήθηκε κατά 179% και η συνολική οικονομική δραστηριότητα έφθασε στο 138%, αλλά τα ημερομίσθια αυξήθηκαν αισθητά λιγότερο. Στα πλαίσια της προσπάθειας της δικτατορίας να ασκήσει φιλολαϊκή -κατ' ουσίαν πατερναλιστικήπολιτική προς τους εργαζομένους ενεργοποιείται ο νόμος περί "κοινωνικών ασφαλίσεων" (ίδρυση του I.K.A.), που είχε ψηφιστεί το Αναμνηστικό Νόμισμα 20 δρχ, 1935, 90% χρυσός, 10% χαλκός, 6,45 γρ. O αγροτικός τομέας ενισχύθηκε με την επιβολή τιμών ασφαλείας σε βασικά γεωργικά προϊόντα και με την προώθηση της εντατικής καλλιέργειας. Aπό τις υπάρχουσες ενδείξεις προκύπτει ότι η δικτατορία αξιοποίησε τις εξουσίες της για να πετύχει τα τρία πρώτα χρόνια σημαντική αύξηση στο εθνικό εισόδημα καθώς και μείωση της ανεργίας. Tέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι σημαντικό τμήμα του εθνικού εισοδήματος διατέθηκε σε εξοπλιστικούς σκοπούς, προετοιμάζοντας αμυντικά τη χώρα στη διαφαινόμενη φασιστική απειλή. [19] διαφάνεια: 39

41 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) Στις 28 Οκτωβρίου του 1940, με την επίθεση της Ιταλίας ο B Παγκόσμιος Πόλεμος θα αρχίσει και για την Ελλάδα. Μπροστά σε ένα δεύτερο κύμα πανικού και αναλήψεων τραπεζικών καταθέσεων, η Τράπεζα της Ελλάδος αναγκάστηκε αυτή τη φορά να δεσμεύσει προσωρινά τις τραπεζικές καταθέσεις. Το οικονομικό κόστος του πολέμου ήταν δυσβάστακτο για τις δυνατότnτες της χώρας. Τη λύση έδωσε η Αγγλία που πρόσφερε οικονομική βοήθεια, η οποία, Χαρτονόμισμα 100 δρχ., 1935 τυπωμένο στη Γαλλία. μέχρι τη γερμανική επίθεση εναντίον της Ελλάδας τον Το χαρτί εκτύπωσης ήταν πολύ λεπτό και ευπαθές, γεγονός που οδήγησε σε απόσυρση μετά από 4 χρόνια Απρίλιο του 1941, έφτασε το ποσό των λιρών Αγγλίας και δολαρίων. Τα xρήματα αυτά, σ αντίθεση με ό,τι συνέβη με τις συμμαχικές πιστώσεις και τη Χρηματική Βοήθεια του A Παγκοσμίου Πολέμου, δόθηκαν άμεσα και έτσι η Ελλάδα μπόρεσε ν αντεπεξέλθει στα έξοδα της πολεμικής κινnτοποίησης. Τον Απρίλιο του 1941, μετά τις συνεxείς ελληνικές επιτυχίες στα βουνά της Αλβανίας εναντίον των Ιταλών, η Γερμανία θ εξαπολύσει τη δικιά της επίθεση εναντίον της Ελλάδας. Μπροστά στην κάθοδο των γερμανικών μηχανοκίνητων μονάδων η κυβέρνησn της χώρας και ο Βασιλιάς Γεώργιος Β' και η διοίκηση της Τράπεζας της Ελλάδος θα εγκαταλείψουν τη χώρα. Από το Φεβρουάριο του 1941, πριν ακόμη από τn γερμανική επίθεση, ο χρυσός τnς Τράπεζας τnς Ελλάδος έχει φυγαδευτεί από τη χώρα. [19] διαφάνεια: 40

42 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) Κατά την περίοδο της κατοχής οι εxθρικές στρατιωτικές δυνάμεις θα προβούν σε μια άνευ προηγούμενου οικονομική εκμετάλλευσn τnς χώρας. Ετσι, στnν Τράπεζα τnς Ελλάδος εγκαταστάθnκε Ιταλός και Γερμανός επίτροπος, ενώ η Τράπεζα ήταν υποχρεωμένn να καταβάλλει σε δραχμές οποιοδήποτε ποσό χρειάζονταν τα στρατεύματα κατοχής. Παράλληλα, το ελληνικό εξαγωγικό εμπόριο της χώρας γινόταν μόνο με τn Γερμανία, την Ιταλία και τις ελεγxόμενες απ' αυτές χώρες. Χρnσιμοποιώντας το σύστnμα αυτό των εμπορικών συναλλαγών, οι δυνάμεις κατοχής θα "αγοράζουν και θα "εξάγουν" στις χώρες τους το σύνολο τnς ελληνικής αγροτικής παραγωγής σε τιμές που αυτές καθόριζαν, παραβλέποντας σχεδόν ολοκληρωτικά τις τοπικές ανάγκες για τρόφιμα. Κατοχικό χαρτονόμισμα 1 γερμανικού μάρκου., Κυκλοφορούσαν μόνο στην Ελλάδα Στnν κατεχόμενη Ελλάδα η εξέλιξη τnς κυκλοφορίας του χρήματος ήταν καταστροφική. Οι τρεις στρατιωτικές διοικήσεις η Γερμανική, Ιταλική και Βουλγαρική θα θέσουν σε κυκλοφορία, η κάθε μια στις ζώνες κατοχής τους, το δικό τους χαρτονόμισμα: Οι Γερμανοί τα γερμανικά στρατιωτικά μάρκα, οι Ιταλοί καινούργιες μεσογειακές δραχμές, ενώ οι Βούλγαροι τα μητροπολιτικά Βουλγαρικά λέβα που κυκλοφορούσαν στnν Βουλγαρία. [19] διαφάνεια: 41

43 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) Για να ικανοποιηθούν οι αυξnμένες ανάγκες σε χρήμα τόσο για τις καταβολές που ζητούσαν οι αρχές κατοχής, όσο και για τις ανάγκες του δnμοσίου, η Τράπεζα της Ελλάδος αναγκάσθηκε να τυπώνει συνέxεια χαρτονομίσματα. Οι εκδόσεις αυτές, που ονομάζονται σήμερα κατοχικές, θα τυπωθούν για πρώτn φορά σε ελληνικό τυπογραφείο, τόσο όμως n ποιότητά τους όσο και η αισθητική τους είναι υποβαθμισμένη. Λόγω του αυξημένου πληθωρισμού συνεχώς θα μπαίνουν σε κυκλοφορία νέες εκδόσεις, με υψnλότερες ονομαστικές αξίες. Ετσι, στις 20 Δεκεμβρίου του 1942 τέθηκε για πρώτη φορά σε κυκλοφορία χαρτονόμισμα των δρx., στις 12 Αυγούστου του 1943 χαρτονόμισμα των δρx. και στις 14 Ιανουαρίου του 1944 των δρx. Αργότερα η κατάσταση έγινε ανεξέλεγκτn: εκδίδονται χαρτονομίσματα των , των και δραxμών και ο εκπλnκτικός αυτός ρυθμός συνεxίστηκε. Χαρτονόμισμα δρχ., 1942 Χαρτονόμισμα δρχ., 1944 Η κορύφωσn ήρθε με τα δύο τελευταία "κατοχικά" χαρτονομίσματα των 10 και 100 δισεκατομμυρίων δραxμών που τυπώθηκαν τον Οκτώβριο και τόν Νοέμβριο του 1944, λίγες μόνο μέρες μετά τnν απελευθέρωση. [19] Χαρτονόμισμα δρχ., 1944 διαφάνεια: 42

44 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) Μέσα σ αυτό το νομισματικό χάος στη διάρκεια της κατοχής, το χρήμα έχασε - όπως είναι φυσικό - τnv αξία του. Οι περισσότερες συναλλαγές γίνονταν με αντιπραγματισμό, ανταλλάσσοντας δηλαδή προϊόντα με προϊόντα ή με άλλες αξίες εκτός χρήματος. Ο χρυσός θα έρθει και πάλι στην επιφάνεια, αφού όταν υπήρχε αποτελούσε το πιο αποδεκτό μέσο συναλλαγές. ( Η ισοτιμία χρυσής λίρας Αγγλίας θα φτάσει τον Νοέμβριο του 1944 σε 1 χρυσή λίρα = 205 τρισεκατομμύρια δρχ.) Tn μεγάλη ποικιλία εκδόσεων της περιόδου του συμπληρώνουν και χαρτονομίσματα που τυπώθηκαν εκτός Ελλάδας από την εξόριστη Ελληνική κυβέρνηση, αλλά κυκλοφόρησαν στnν Ελλάδα αμέσως μετά τnν απελευθέρωση. Οι εκδόσεις αυτές, που xαρακτηρίζονται σαν εκδόσεις "Μέσnς Ανατολής", και έχουν τnv ιδιαιτερότητα ότι δεν αναφέρουν ημερομnνία έκδοσης. Προφανώς γιατί όταν τυπώνονταν στην Αγγλία ήταν άγνωστο πότε θα κυκλοφορούσαν στην Ελλάδα. Χαρτονόμισμα 100 δρχ. Μέσης Ανατολής, 1944 τυπωμένο στην Αγγλία Χαρτονόμισμα 1 μεταπολεμικής δραχμής σε αντικατάσταση της κατοχικής 1:50 δισεκατομμύρια. Τυπώνεται η νέα δραxμή που αντιστοιχεί με 50 δισεκατομμύρια κατοxικές παλαιές δραxμές. Οι παλαιές κατοxικές δραxμές ανταλλάσσονται με αγγλικές στρατιωτικές λίρες και με χαρτονόμισμα νέων δραxμών που έχει τυπωθεί στnν Αγγλία. [19] διαφάνεια: 43

45 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) Λόγω των ειδικών συνθηκών που επικρατούσαν, οι τοπικές κρατικές αρχές ή οι τραπεζικές διευθύνσεις θα προσπαθήσουν με πρωτότυπους τρόπους να λύσουν την ανάγκη για χαρτονόμισμα. Την περίοδο της κατοχής και στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Ταμειακό Γραμμάτιο, 1943, για την πληρωμή αγροτικών προϊόντων Χαρτονόμισμα, 1944, που κυκλοφόρησε η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης σαν ένα είδος ομολόγου εξοφλητέο μετά την απελευθέρωση, όχι σε αντίκρυσμα χρήματος, αλλά αξίας οκάδων σιταριού. Διατακτική Πληρωμής, δρχ, 1945, Του Συνεταιρισμού Ζαγοράς Στην πενταετία του η Ελλάδα θα πρέπει όχι μόνο να γιατρέψει τις τρομακτικές πληγές του B Παγκόσμιου Πολέμου, αλλά και ν αντιμετωπίσει τα νέα δεινά του εμφύλιου σπαραγμού. [19] διαφάνεια: 44

46 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) Η νέα μεταπολεμική δραχμή, που αναλογούσε σε κατοχικές δραχμές, ακολουθώντας σειρά υποτιμήσεων, φθάνει το 1953, με την τελευταία αναπροσαρμογή σε σχέση με το δολάριο, στην ισοδυναμία δραχμές ανά δολάριο ΗΠΑ. Προς διευκόλυνση δε των συναλλαγών κόπηκαν το 1954 τα 3 τελευταία μηδενικά, ώστε μια καινούργια δραχμή να αναλογεί σε δραχμές και ένα δολάριο σε 30 νέες δραχμές. Νόμισμα 1 δραχμής, 1954, (4γρ. 75% χαλκός, 25% νικέλιο) Η νέα δραχμή κατόρθωσε, με τη βοήθεια και άλλων οικονομικών μέτρων που πάρθηκαν, να παραμείνει σταθερή σε σχέση με το δολάριο για 20 περίπου χρόνια, στις 30 δραχμές,, ενώ η ανάπτυξη έτρεχε με 7% και ο πληθωρισμός ήταν κάτω από Αναμνηστικό Νόμισμα 30 4%. δραχμών, 1963, ( 18γρ. 83,5% ασήμι, 16,5% χαλκός) Τον Μάιο του 1957 μια πρωτοβουλία έξι Ευρωπαϊκών Χωρών που θα υλοποιηθεί στην Ρώμη, θα είναι η αρχή της ευρωπαϊκής οικονομικής κοινότητας, της νέας ευρωπαϊκής προσπάθειας για ανάπτυξη και ειρήνη. Οι έξι χώρες που πρώτες θα υπογράφουν είναι: Η Γερμανία, Γαλλία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Ιταλία και Ολλανδία.[15] διαφάνεια: 45

47 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) Η δεκαετία του '60 αποτελεί τμήμα της περιόδου , κατά την οποία η ελληνική οικονομία αναπτύχθηκε με ταχύτατους ρυθμούς, αλλά και διαρθρώθηκε δομικά στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών και των παγκόσμιων οικονομικών εξελίξεων. Συνδέεται η χώρα με την Ε.Ο.Κ. στην απόπειρα δημιουργίας κοινής αγοράς, με τη σύναψη σχετικής συνθήκης στα Νόμισμα 30 δραχμών, 1964, (12γρ. 83,5% ασήμι, 16,5% χαλκός) Το τελευταίο ελληνικό νόμισμα κέρμα με πολύτιμο μέταλλο Οι διευκολύνσεις για την είσοδο του μεγάλου ξένου ιδιωτικού κεφαλαίου και η διεύρυνση της κατανάλωσης έχουν θετικό αντίκτυπο στο ισοζύγιο πληρωμών, συνδυαζόμενα με εξελίξεις όπως η άνοδος του τουρισμού, η επέκταση της ναυτιλιακής δραστηριότητας και τα μεταναστευτικά εμβάσματα. Χαρτονόμισμα 100 δρχ, 1967 Αιχμή της ανάπτυξης αποτελεί κατά κύριο λόγο η μεταποίηση, με κορμό τις υφαντουργικές βιομηχανίες, τις χημικές και τις μεταλλουργικές, ο ρυθμός αύξησης των οποίων έτεινε να προσεγγίσει το 11% στην περίοδο Ο άλλος μεγάλος άξονας με προφανείς οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις είναι ο τομέας των κατασκευών και ιδιαίτερα της οικοδομής. Το κύκλωμα της αντιπαροχής, ελληνική πρωτοτυπία, διαμόρφωσε αφενός τους όρους για τη δημιουργία μιας πολυάριθμης τάξης μικρομεσαίων επιχειρηματιών, αφετέρου επέτρεψε την εξομάλυνση του συστήματος στέγασης και του ιδιοκτησιακού καθεστώτος. [20] διαφάνεια: 46

48 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) Το καλοκαίρι του 1971 οι ΗΠΑ δηλώνουν ότι παύουν να διατηρούν τη σταθερή σχέση χρυσού δολαρίου, που αποτελούσε τη βάση του νομισματικού συστήματος του Bretton Woods (1947). Το σύστημα των σταθερών ισοτιμιών αντικαταστάθηκε με τις κυμαινόμενες ισοτιμίες των διάφορων νομισμάτων. Η Ελλάδα βιώνει τις συνέπειες της πετρελαϊκής κρίσης του 1973 σε μία περίοδο έντονων πολιτικών εξελίξεων (Πολυτεχνείο, Τουρκική εισβολή στη Κύπρο). Η ανάπτυξη περιορίζεται από το 7,8 % το 1971 στο -1,6% το 1981 με τον πληθωρισμό από το 3% το 1971 στο 24,5% το Παρά τις εξελίξεις αυτές οι βασικοί μηχανισμοί της οικονομίας της χώρας δεν άλλαξαν. Η δραχμή κατά το δεύτερο μισό του '70 εισέρχεται σε μία περίοδο διολίσθησης, ενώ η ευημερία μοιάζει να κινείται αντίθετα, λόγω των εισροών κεφαλαίων από την ΕΟΚ, που αυξάνουν την ρευστότητα της οικονομίας, ενώ αρχίζει η σταδιακή απελευθέρωση των αγορών. [21] Νόμισμα 1 δραχμής, 1982, (πρωτοκυκλοφόρησε το 1976) Νόμισμα 500 δρχ, 2000, αναμνηστικό για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Το τελευταίο ελληνικό νόμισμα που κόπηκε. Χαρτονόμισμα δρχ., 1997, με αυξημένη προστασία παραχάραξης σε σχέση με το αρχικό του Το τελευταίο ελληνικό χαρτονόμισμα που τυπώθηκε. διαφάνεια: 47

49 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) Η πορεία προς το σημερινό μας νόμισμα ήταν μακρά και δύσκολη, με επιτυχίες και αποτυχίες Η ιδρυτική συνθήκη της Ρώμης αναφέρει ότι η σύγκλιση των οικονομικών πολιτικών αποτελεί σημαντική συμβολή στην προώθηση της σταθερότητας, της ανόδου του βιοτικού επιπέδου και των στενών σχέσεων μεταξύ των κρατών μελών Σχέδιο Werner, διαδικασία τριών σταδίων για την επίτευξη της ΟΝΕ και την εισαγωγή ενός ενιαίου νομίσματος. Τα κράτη μέλη εγκρίνουν το Σχέδιο Werner το Tο σύστημα του Bretton Woods, το οποίο συνδέει τα νομίσματα με τον χρυσό, εγκαταλείπεται εξαιτίας της αυξανόμενης τιμής του χρυσού. Αυτό προκαλεί αστάθεια στις διεθνείς αγορές και συρρίκνωση του παγκόσμιου εμπορίου Υιοθετώντας έναν μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών (ΜΣΙ), τα κράτη μέλη καθορίζουν σταθερές ισοτιμίες των νομισμάτων τους έναντι του δολαρίου, με σκοπό να βελτιωθεί η οικονομική σταθερότητα και να δοθεί νέα πνοή στην ΟΝΕ. Ωστόσο, ο ΜΣΙ εγκαταλείπεται σύντομα, μετά την οικονομική αναστάτωση που προκάλεσε η πετρελαϊκή κρίση. Κέρματα 1 και 2 ευρώ. Στα κέρματα του ευρώ η μία όψη είναι ίδια, ενώ η πίσω όψη διαφέρει ανάλογα την χώρα κυκλοφορίας [22] διαφάνεια: 48

50 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) 1978 Για να αποκατασταθεί η σταθερότητα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Βρέμης δρομολογεί το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (EΝΣ), το οποίο διατηρεί τις ισοτιμίες μέσα σε μια καθορισμένη ζώνη διακυμάνσεων. Την επόμενη δεκαετία, το ΕΝΣ συμβάλλει σημαντικά στη σταθερότητα των ισοτιμιών και του εμπορίου στην Ευρώπη Με πρωτοβουλία του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Jacques Delors, τίθεται σε ισχύ η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, που προετοιμάζει το έδαφος για την ελεύθερη κυκλοφορία των αγαθών, των υπηρεσιών, των κεφαλαίων και των προσώπων. Ως προθεσμία ολοκλήρωσης της ενιαίας αγοράς καθορίζεται το Στη Μαδρίτη, οι ηγέτες της Ευρώπης συμφωνούν σχετικά με το χρονοδιάγραμμα των τριών φάσεων που πρότεινε ο πρόεδρος Delors για την εισαγωγή της οικονομικής και νομισματικής ένωσης, με μια Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα η οποία θα διαχειρίζεται το ενιαίο νόμισμα. [22] Πίσω όψεις, αναμνηστικών κερμάτων των 2 ευρώ διαφάνεια: 49

51 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) 1991 Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο υιοθετεί τα κριτήρια του Μάαστριχτ δηλαδή τους κανόνες που διέπουν την προσχώρηση στην ΟΝΕ. Με αυτά τίθενται οικονομικοί περιορισμοί στις κυβερνήσεις, ώστε να επιτευχθεί επαρκής οικονομική σύγκλιση για τη διαμόρφωση ενός ενιαίου ευρωπαϊκού νομισματικού χώρου Τίθεται σε λειτουργία η ενιαία αγορά. Πολίτες, αγαθά και υπηρεσίες μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα σε ολόκληρη την Κοινότητα, που αποτελεί τον μεγαλύτερο εμπορικό συνασπισμό του κόσμου Δημιουργείται το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ίδρυμα, με σκοπό τον συντονισμό των εθνικών κεντρικών τραπεζών για να επέλθουν οι θεσμικές αλλαγές που απαιτούνται για την ΟΝΕ Tο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συνέρχεται στη Μαδρίτη και ανακοινώνει την ονομασία του μελλοντικού ενιαίου ευρωπαϊκού νομίσματος - του ευρώ - που θα τεθεί σε κυκλοφορία την 1η Ιανουαρίου Υπογράφεται το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης στη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στο Άμστερνταμ. [22] Στα χαρτονομίσματα του ευρώ απουσιάζει κάθε αναφορά σε εθνικά θέματα. Υπάρχουν αναφορές σε μη υπαρκτές πύλες και γέφυρες διαφάνεια: 50

52 Το ελληνικό νόμισμα στη σύγχρονη εποχή ( ) 1998 Ιδρύεται η ανεξάρτητη Eυρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στη Φρανκφούρτη Εγκαινιάζεται το ευρώ στα 11 κράτη μέλη που συμμετέχουν στη ζώνη του ευρώ. Ωστόσο, δεν υπάρχουν ακόμη τραπεζογραμμάτια και κέρματα ευρώ, διότι ακόμη αποτελεί «εικονικό» νόμισμα Η Ελλάδα προσχωρεί στη ζώνη του ευρώ το 2001, με ισοτιμία 1 ευρώ = 340,75 δρχ Πρωτοχρονιά με νέο νόμισμα. Η μεγαλύτερη στα χρονικά αλλαγή νομίσματος γίνεται πραγματικότητα, καθώς τα κέρματα και τα τραπεζογραμμάτια ευρώ αντικαθιστούν τα εθνικά νομίσματα στη ζώνη του ευρώ. Οι επίσημες διαστάσεις του σχεδίου του σήματος του Ευρώ 2010 Για να εξασφαλίσει τη σταθερότητα της ευρωζώνης και να συνδράμει τα κράτη μέλη που αντιμετωπίζουν προβλήματα κρατικού χρέους, η ΕΕ δημιουργεί το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας (EFSF) και τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Χρηματοοικονομικής Σταθεροποίησης (EFSM) Η Εσθονία υιοθετεί το ευρώ. Η ζώνη του ευρώ περιλαμβάνει πλέον 17 χώρες και σχεδόν 331 εκατομμύρια ανθρώπους. [22] διαφάνεια: 51

53 Άλλες σύγχρονες μορφές χρήματος Μεταλλικό Χρήμα Χαρτονόμισμα Ηλεκτρονικό Χρήμα Μορφές Χρήματος Πλαστικό Χρήμα Πιστωτικό Χρήμα διαφάνεια: 52

54 Πιστωτικό Χρήμα - Επιταγή Το πιστωτικό χρήμα μπορεί να πάρει δύο διαφορετικές μορφές: Τη μορφή της επιταγής και τη μορφή της συναλλαγματικής. Επιταγή είναι η μορφή χρήματος που αποτελεί εντολή προς την τράπεζα να εξαργυρώσει το αναφερόμενο ποσόν στον κομιστή (δικαιούχο) της επιταγής. Το ποσόν οφείλει να είναι ήδη κατατεθειμένο στο λογαριασμό του εκδότη της επιταγής στην τράπεζα, αλλιώς ο Πρότυπο τυποποίησης επιταγής σε Ευρώ. ('Ενωση Ελληνικών Τραπεζών) εκδότης της επιταγής μπορεί να αντιμετωπίσει οικονομικές και ποινικές κυρώσεις (ακάλυπτη επιταγή). Σε κάθε επιταγή πρέπει να αναγράφεται το χρηματικό ποσόν, το όνομα του δικαιούχου αποδέκτη της επιταγής, τον τόπο και την ημερομηνία έκδοσης της επιταγής και την υπογραφή του εκδότη. [25] Στην Ελλάδα έχει κυριαρχήσει η μεταχρονολογημένη επιταγή (ημερομηνία λήξης διαφορετική από την ημερομηνία έκδοσης) και η οπισθογράφηση της επιταγής (ο δικαιούχος την υπογράφει στο πίσω μέρος της και την μεταβιβάζει σε έναν τρίτο, o ο τρίτος σε έναν τέταρτο κ.ο.κ.) διαφάνεια: 53

55 Πιστωτικό Χρήμα - Συναλλαγματική Η συναλλαγματική είναι μία ιδιωτική ρύθμιση πληρωμής μεταξύ δύο συναλλασσομένων. Η συναλλαγματική αποτελεί υπόσχεση πληρωμής στο μέλλον. Με άλλα λόγια, ο οφειλέτης (αγοραστής) υπόσχεται ότι θα πληρώσει στον δικαιούχο (πωλητή) το ποσόν που αναγράφεται στη συναλλαγματική στην ημερομηνία που επίσης αναγράφεται στη συναλλαγματική. Τα στοιχεία που πρέπει να έχει κάθε συναλλαγματική είναι το χρηματικό ποσόν, το όνομα του δικαιούχου, το όνομα και την υπογραφή του οφειλέτη (αποδέκτη), την ημερομηνία πληρωμής, τον τόπο και την ημερομηνία έκδοσης της συναλλαγματικής καθώς και την υπογραφή του εκδότη. Πρότυπο τυποποίησης συναλλαγματικής σε Ευρώ. ('Ενωση Ελληνικών Τραπεζών) Συνήθως ο οφειλέτης συναλλαγματικών επιβαρύνεται με την πληρωμή ενός πρόσθετου ποσού, πέρα από την αξία του εμπορεύματος που αγοράζει, εξ αιτίας της πληρωμής σε μεταγενέστερο χρόνο. Το πρόσθετο αυτό ποσό είναι ο τόκος. Οι επιταγές και οι συναλλαγματικές αποτελούν προαιρετικά μέσα συναλλαγών, δηλαδή δεν είναι υποχρεωτική η αποδοχή τους από τον δικαιούχο - πωλητή του εμπορεύματος, ο οποίος μπορεί να απαιτήσει την πληρωμή σε χαρτονόμισμα. [25] διαφάνεια: 54

56 Πλαστικό Χρήμα Τραπεζικές κάρτες Πιστωτική Κάρτα Ένας πολύ διαδεδομένος τρόπος πληρωμής είναι οι κάρτες, που εκδίδουν διάφορα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Οι κάρτες αποτελούν το λεγόμενο «πλαστικό χρήμα». Είδη καρτών Πιστωτικές κάρτες (Credit Card): Είναι πλαστικές κάρτες, οι οποίες επιτρέπουν, στους κατόχους τους, να αγοράζουν αγαθά και να τα πληρώνουν, ακόμα και αν δεν έχουν αρκετά χρήματα, στο λογαριασμό τους. Είναι ένα είδος δανείου, από την τράπεζα, που έχει εκδώσει την κάρτα, προς τον καταναλωτή κάτοχο της κάρτας. Η αποπληρωμή του χρέους γίνεται, με βάση τους όρους του συμβολαίου, που έχει υπογράψει ο καταναλωτής, πριν την έκδοση της κάρτας. Οι όροι αυτοί αφορούν: Επιτόκιο, προμήθειες τράπεζας, έξοδα τράπεζας, Μπρος και πίσω όψη κάρτας VISA με οδηγίες για αυθεντικοποίηση. Παρά τα ημερομηνίες χρέωσης κ.λπ. [25] υψηλά επίπεδα στο σχεδιασμό, οι πιστωτικές κάρτες δεν είναι απόλυτα ασφαλείς διαφάνεια: 55

57 Πλαστικό Χρήμα Πιστωτική Κάρτα - Ιστορία Την πρώτη πιστωτική κάρτα που προσέφερε τράπεζα με τη σημερινή μορφή, την εξέδωσε η Flatbush National Bank of Brooklyn το 1946, που με το πρόγραμμα "ChargeIt" προώθησε την ιδέα στους εμπόρους της περιοχής της. Το 1950, πάλι στην Αμερική η λέσχη Diners έβγαλε τη δική της πιστωτική κάρτα. Η πιστωτική κάρτα Diners εφευρέθηκε από τον ιδρυτή της Frank McNamara με σκοπό να πληρώνονται οι λογαριασμοί των εστιατορίων χωρίς ο πελάτης να χρειάζεται να έχει μετρητά μαζί του. Η λέσχη Diners πλήρωνε το εστιατόριο και ο κάτοχος της πιστωτικής κάρτας είχε ένα διάστημα περιθώριο να ξεπληρώσει όλο το ποσό στην Diners. Από τεχνική άποψη η Diners τις πρώτες μέρες της δεν ήταν ακριβώς πιστωτική κάρτα, αλλά συνέβαλε πολύ στην προώθηση της ιδέας του πλαστικού χρήματος. Μία από τις πρώτες κάρτες Diners' Η American Express πρωτοεκδόθηκε το Η Bank of America προσέφερε την πρώτη BankAmericard (η μετέπειτα Visa) το Η πιστωτική κάρτα πρωτοπροβλήθηκε ως βολική λύση εξοικονόμησης χρόνου για τους ταξιδιώτες και τους πωλητές για χρήση στο δρόμο και όχι τόσο για την πιστωτική της δυνατότητα. Σημασία έχει ότι η American Express και η MasterCard έγιναν δημοφιλείς σε μια νύχτα και η τεράστια επιτυχία τους έχει απλωθεί σε όλο το κόσμο μέχρι τις μέρες μας. Η μεγάλη διάδοσή τους έγινε με την ανάπτυξη των τραπεζικών πληροφοριακών συστημάτων και με την ενσωμάτωση μαγνητικής ταινίας (ψηφιακή πληροφορία), στη δεκαετία του '70. Σήμερα οι πληροφορίες της πιστωτικής κάρτας αποθηκεύονται σε micro chip. [27] διαφάνεια: 56

58 Πλαστικό Χρήμα Χρεωστική Κάρτα Χρεωστικές κάρτες (Debit Card): Είναι πλαστικές κάρτες, οι οποίες επιτρέπουν, στους κατόχους τους να αγοράσουν αγαθά και να τα πληρώσουν, μόνον εφόσον έχουν τα απαραίτητα χρήματα στο λογαριασμό τους. Δεν είναι δάνειο, είναι σα να καταβάλλουμε μετρητά. Τα φυσικά τους χαρακτηριστικά είναι όμοια με τις πιστωτικές κάρτες (μέγεθος, εκτύπωση, στοιχεία ασφάλειας). Αυτό που αλλάζει είναι η λογιστική μηχανογραφική επεξεργασία από τα Τραπεζικά Πληροφοριακά Συστήματα. Και η πιστωτική κάρτα και η χρεωστική μας επιτρέπουν να κάνουμε αναλήψεις μετρητών, από τις αυτόματες ταμειακές μηχανές (ATM). [26] Χρεωστικές κάρτες ελληνικών τραπεζών διαφάνεια: 57

59 Πλαστικό Χρήμα Προπληρωμένη Κάρτα Η προπληρωμένη κάρτα (Pre-paid card) είναι πλαστική κάρτα, που μας επιτρέπει να αγοράσουμε και να πληρώσουμε αγαθά, μέχρι ένα ποσό χρημάτων, το οποίο έχει εκ των προτέρων «φορτωθεί» (πιστωθεί), στη συγκεκριμένη κάρτα. Τέτοιες κάρτες μπορεί να αποτελούν δώρο για παιδιά, υπαλλήλους κ.λπ. Είναι κάρτες που όταν εξαντληθεί το ποσό, που είχαμε προκαταβάλει, μπορούν να «ξαναφορτωθούν» με χρήματα. Τώρα, τελευταία, στο εξωτερικό οι τράπεζες εκδίδουν κάρτες, προπληρωμένες, οι οποίες δεν έχουν τη γνωστή μορφή των πλαστικών καρτών. Είναι ένα χαρτί με έναν αριθμό. Είναι κάρτες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν, μόνο για αγορές, μέσω διαδικτύου (internet cash), έχουν πολύ σύντομη διάρκεια και πολύ σπάνια μπορούμε να τις ξαναφορτώσουμε. Οι προπληρωμένες κάρτες (και με τις δύο μορφές) αποτελούν έναν ασφαλή τρόπο Προπληρωμένες κάρτες τραπεζών στην Ελλάδα πληρωμής, για τα ψώνια μας, στο Internet. Εδώ αρχίζει και δημιουργείται ένα υβρίδιο πλαστικού ηλεκτρονικού χρήματος.[26] διαφάνεια: 58

60 Ηλεκτρονικό Χρήμα Ως ηλεκτρονικό χρήμα νοείται το σύνολο των αποθηκευμένων μονάδων αξίας στις λεγόμενες έξυπνες κάρτες (Smart Cards) και σε σκληρούς δίσκους, που συνδυάζουν τα πλεονεκτήματα τόσο του μετρητού, όσο και του λογιστικού χρήματος. Το ηλεκτρονικό χρήμα είναι νόμισμα σε ηλεκτρονική μορφή που διακινείται εκτός του συνήθους δικτύου κυκλοφορίας χρήματος (χαρτονομίσμτα, κέρματα, επιταγές, πιστωτικές κάρτες) και αντικαθιστά τα μετρητά. Είναι ένα σύγχρονο μέσο πληρωμής στο διαδίκτυο. Βασίζεται στην ανταλλαγή πραγματικού χρήματος σε μία τράπεζα με ηλεκτρονικό τρόπο. Με άλλα λόγια, ένα συγκεκριμένο ποσό αληθινών χρημάτων ανταλλάσεται με κυβερνονομίσματα. Τα κυβερνονομίσματα μπορούν να αποθηκευτούν στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές του εκδότη, των συναλλασόμενων, ή ακόμη σε έξυπνες κάρτες. Οι χρήστες εγκαθιστούν το κατάλληλο λογισμικό στους υπολογιστές τους ή με εγγραφή σε δικτυακούς τόπους, και μπορούν να συναλλάσονται με οποιοδήποτε άλλο χρήστη του διαδικτύου. Είναι επομένως, ένα μέσο πληρωμής γενικής χρησιμότητας και πολλαπλής λειτουργικότητας. [28] διαφάνεια: 59

61 Ηλεκτρονικό Χρήμα Η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών (υπολογιστές, δίκτυα επικοινωνίας) αλλάζει την συνηθισμένη εμπορική συμπεριφορά και συνεπώς τους συνηθισμένους τρόπους συναλλαγής. Με αιχμή το Διαδίκτυο και τα δίκτυα κινητής τηλεφωνίας, ο άνθρωπος γίνεται πολίτης - καταναλωτής του κόσμου. Νέες υπηρεσίες δημιουργούνται (ηλεκτρονικό εμπόριο, e-banking, mobile banking) επιτρέποντας στον καταναλωτή να συναλλάσεται σε πραγματικό χρόνο με οποιονδήποτε, οπουδήποτε. Το χρήμα μεταλλάσεται πλέον σε άυλη μορφή, σε ψηφία, σε οθόνες ηλεκτρονικού υπολογιστή ή κινητού τηλεφώνου. Οι καταναλωτές αποκτούν σιγά σιγά εμπειρία εμπιστοσύνη των νέων μέσων, ενώ η τεχνολογική πρόοδος δημιουργεί ασφαλέστερους τρόπους ηλεκτρονικών συναλλαγών μέσα από εξειδικευμένα συστήματα κρυπτογράφησης. διαφάνεια: 60

62 Χρήμα το μέλλον; Στο κοντινό μέλλον το στοίχημα των εταιρειών καινοτόμων τεχνολογιών είναι η σύγκλιση και ολοκλήρωση των διαφορετικών πλατφορμών σε μία, με στόχο την απλούστευση των διαδικασιών που ισχύουν σήμερα. Χαρακτηριστική είναι η διαμάχη της Google με τη Visa, αναφορικά με τις υπηρεσίες «ψηφιακού πορτοφολιού». Ο αγώνας για τον έλεγχο της αναδυόμενης αγοράς πληρωμών μέσω κινητών τηλεφώνων πήρε νέα στροφή φέτος (2011), όταν η Google ξεκίνησε τον Μάιο την εφαρμογή e-wallet για τα smartphones, σε συνεργασία με τη Mastercard. Η Google λέει ότι το ewallet είναι ανοιχτό και υποστηρίζει εργαλεία πληρωμών, «με στόχο να δημιουργηθούν εικονικές εκδοχές όλων των πλαστικών καρτών που υπάρχουν σήμερα». Η Visa ισχυρίζεται ότι έχει ήδη μια «παγκόσμια και συνολική λύση» που επιτρέπει στους καταναλωτές να κάνουν συναλλαγές «οπουδήποτε και οποτεδήποτε» χρησιμοποιώντας μία κάρτα, έναν υπολογιστή ή ένα κινητό τηλέφωνο. Και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προετοιμάζει την Πράσινη Βίβλο με τίτλο «Προς μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή αγορά για πληρωμές μέσω κάρτας, διαδικτύου και κινητών τηλεφώνων». [29] Ίδωμεν... διαφάνεια: 61

63 "Πάντων χρημάτων μέτρον εστίν άνθρωπος, των μεν όντων ως έστιν, των δε μη όντων ως ουκ έστιν" "Ολων των αξιών (ποιοτήτων) μέτρο είναι ο άνθρωπος, αυτών που υπάρχουν, για το ότι υπάρχουν και αυτών που δεν υπάρχουν, για το ότι δεν υπάρχουν" ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ (π. 490 π. 420 π.χ.) διαφάνεια: 62

64 ΠΗΓΕΣ [1] [2] [3] [4] [5] [6] Ιστορία του χρήματος, Νικόλαος Καλέργης, Περιοδικό Στρατιωτική Επιθεώρηση Μαρ.- Απρ (pdf) [7] Το νόμισμα στον Αρχαίο Ελληνικό Κόσμο, Υπουργείο Πολιτισμού Νομισματικό Μουσείο, Αθήνα 2007 (pdf) [8] [9] [10] Το ΧΡΗΜΑ και η Ιστορία του, Catherine Eagleton Jonathan Williams, Εκδόσεις Φυτράκη [11] Νομισματική Ιστορία & Αρχαία Νομίσματα της Κρήτης, Α.Γ.Κρασανάκης (pdf) [12] [13] [14] Η Ιστορία των ελληνικών χαρτονομισμάτων, Δρ. Δημήτρης Νικολετόπουλος, Εφημερίδα Καθημερινή, 4/2/1996 (pdf) [15] Η Ιστορική διαδρομή της Νομισματικής Μονάδας στην Ελλάδα, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, 2002 (pdf) [16] [17] [18] [19] [20]

65 ΠΗΓΕΣ [21] Αποχαιρετώντας τη δραχμή, ένθετο περιοδικό 7 Ημέρες εφημερίδα Καθημερινή της Κυριακής, 30 Δεκεμβρίου 2001 (pdf) [22] Ένα νόμισμα για μία Ευρώπη. Η πορεία προς το ευρώ, φυλλάδιο Ευρωπαϊκής Επιτροπής, 2011 (pdf) [23] Νομισματική θεωρία και πολιτική Αθ. Παπαδόπουλος, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Κρήτης [24] Σταθερότητα των τιμών. Γιατί είναι σημαντική για σένα;, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα 2011 (pdf) [25] Αρχές Οικονομίας Α' ΓΕΛ, Σημειώσεις Μαθήματος, Σχιστού Ιφιγένεια (pdf) [26] [27] [28] Ηλεκτρονικές Πληρωμές, Ουρολίδης Παναγιώτης, Διπλωματική Εργασία, Θεσσαλονίκη 2009 (pdf) [29] Google και Visa συγκρούονται για τις ηλεκτρονικές πληρωμές - skai.gr

66 Συμπεράσματα Έρευνας Σχολική Χρονιά , α' 4μηνο

67 1 Το χρήμα (ένα πολύ ιδιαίτερο αγαθό ) σε οποιαδήποτε μορφή του πρέπει να πληροί, ορισμένες βασικές λειτουργίες. Πρέπει να είναι: μέσο συναλλαγών μέτρο αξιών μέσο αποθήκευσης αξίας Σχολική Χρονιά , α' 4μηνο

68 2 Το χρήμα σήμερα λειτουργεί στην πιστωτική του μορφή (δεν έχει αξία υλική), αλλά δημιουργεί την πεποίθηση της αξίας με την αποκατάσταση εμπιστοσύνης με τον εκδότη, είτε είναι ιδιώτης, είτε κράτος. Η εμπιστοσύνη αυτή δύσκολα κατακτιέται και εύκολα διαλύεται. Σχολική Χρονιά , α' 4μηνο

69 3 Το μέλλον του χρήματος φαίνεται να είναι ηλεκτρονικό (άυλο), ψηφία σε οθόνες. Η εμπιστοσύνη; Σχολική Χρονιά , α' 4μηνο

70 4 Τα κράτη προσπαθούν να ελέγξουν την οικονομία τους μέσω της προσφοράς χρήματος δημιουργώντας πολλές φορές πληθωρισμό, νοθεύοντας το νόμισμα ή «κόβοντας» ανεξέλεγκτα χαρτονόμισμα. Στα ψηφία στην οθόνη πως θα γίνεται; Σχολική Χρονιά , α' 4μηνο

71 5 Καταστροφές, πόλεμοι, εκρήξεις κοινωνικές, κλονίζουν την εμπιστοσύνη στο χρήμα, επηρεάζουν την ομαλή λειτουργία της οικονομίας και δημιουργούν κρίσεις. Σχολική Χρονιά , α' 4μηνο

72 6 Η ακμή και παρακμή πολιτισμών και κρατών είναι ανάλογη της οικονομικής δύναμης αξίας του νομίσματός τους. Σχολική Χρονιά , α' 4μηνο

73 7 Από τη γέννησή του ελληνικού κράτους μέχρι σήμερα ισχυρό παράγοντα στην οικονομία μας παίζουν ξένα κράτη ή ηγέτες. Τάληρα Αυστρίας, Λίρες Αγγλίας, Δολλάρια Η.Π.Α και στο βάθος η Δραχμή. Σχολική Χρονιά , α' 4μηνο

74 8 Το κράτος μας έχει αντιμετωπίσει στη σύγχρονη ιστορία του πολλές οικονομικές κρίσεις, πτωχεύσεις, οικονομική ακμή και παρακμή. Οι κρίσεις φαίνεται να είναι ο κανόνας και η οικονομική ομαλότητα η εξαίρεση. Το λιμάνι του ευρώ, δεν ήταν τόσο απάνεμο τελικά, όπως δεν ήταν και η πρώτη νομισματική (λατινική) ένωση που συμμετείχαμε. Σχολική Χρονιά , α' 4μηνο

75 9 "Πάντων χρημάτων μέτρον εστίν άνθρωπος, των μεν όντων ως έστιν, των δε μη όντων ως ουκ έστιν" "Ολων των αξιών (ποιοτήτων) μέτρο είναι ο άνθρωπος, αυτών που υπάρχουν, για το ότι υπάρχουν και αυτών που δεν υπάρχουν, για το ότι δεν υπάρχουν" ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ (π. 490 π. 420 π.χ.) Σχολική Χρονιά , α' 4μηνο

76 Ευχαριστούμε Σχολική Χρονιά , α' 4μηνο