Συνέντευξη με τον κύριο Παπαδάκη Κώστα ΠΡΩΤΗ ΚΑΣΕΤΑ. Α. Πλευρά

Transcript

1 Συνέντευξη με τον κύριο Παπαδάκη Κώστα ΠΡΩΤΗ ΚΑΣΕΤΑ. Α. Πλευρά Ερ. Απ. Ερ. Απ. Ερ. Απ. Κύριε Κώστα στην οικογένειά σας υπήρχε άλλος μουσικός; Υπάρχει στην οικογένειά μας βιολίστας από το 1710 απ ό,τι ξέρω εγώ. Και πριν από το 1710, αλλά δεν έχω ακριβή χρονολογία. Ξέρω μονάχα το εξής, έχω στην κατοχή μου ένα βιολί γκουαρνέριους γνήσιο, το οποίο είχε γίνει παραγγελία στην Ιταλία από ένα προπάππο μου και πάει από πατέρα σε παιδί. Μάλιστα κείνη την εποχή είχανε γίνει τρία βιολιά παραγγελία στο Γκουαρνέριους στην Ιταλία. Το ένα είναι το δικό μας, το άλλο ήτανε του Κιώρου και το τρίτο βιολί το είχε τελευταία ο Κουνέλης, ο πατέρας του Κουνέλη του Μιχάλη. Αλλά, όπως ήπιανε το μυαλό του κάθε άνθρωπος, έπιανε κι έβαζε μέσα στο βιολί το κρασί και το πινε από τις τρύπες και το κατάστρεψε το όργανο κι ύστερα το φερε εδώ πέρα στα Χανιά να του το σιάξουνε, ένας, ο Αμπνούλ Καλημεράκης που ήτανε οργανοποιός εδώ Τούρκος, του άλλαξε το καπάκι, γιατί είχε χαλάσει, δηλαδή καταστράφηκε το βιολί, αυτό το ένα. Το άλλο το χω παίξει, του Κιώρου το βιολί το χω παίξει, γιατί το χε ο Αντωνάκης ο Κιώρος, ο τελευταίος Κιώρος, αλλά δεν ξέρω τι απέγινε. Δεν ξέρω, δηλαδή περάσανε χρόνια, πέθανε ο άνθρωπος αυτός ήτανε πολύ γέρος και τι απέγινε το άλλο βιολί δεν ξέρω. Το δικό μου το χω εγώ ακόμα, είναι στην τράπεζα, το χω σε θυρίδα μέσα. Άμεσα στην οικογένειά σας υπήρχε άλλος; Όλοι παίζανε. Ο πατέρας σας έπαιζε; Ο πατέρας μου, ο παππούς μου, ο προπάππος μου, ο αντιπροπάππος μου, όλοι παίζανε βιολιά. Το μόνο πράγμα που ξέρω, γιατί κι εγώ δεν 1

2 τους ήφταξα τσι παλαιότερους, από τον πατέρα μου ό,τι άκουγα, όταν ο πατέρας μου άρχισε να παίζει, ήθελε να μάθει να παίζει, πήγε να πάρει του πατέρα του το βιολί και δεν του το δινε, βέβαια, γιατί δεν ήταν εύκολο να πάρεις κείνη την εποχή όργανο. Και έπιασε και έκοψε ένα αθάνατο ο παππούς μου και του φτιαξε ένα ψευτοόργανο εκεί πέρα και του λέει «παίξε κι αν τυχόν μάθεις, θα σου πάρω καλό». Όταν είδε ότι προχώρησε και πήγαινε καλά, ήρθε από δω απ τα Χανιά και του πήρε ένα βιολί στραντιβάριους -απομίμηση βέβαια- και το βιολί αυτό, όταν πέθανε ο παππούς μου κράτησε βέβαια το καλό, το χει δώσει και υπάρχει αυτή τη στιγμή το πούλησε σ ένα Τριανταφυλλάκη ο πατέρας μου στα Μπαλαμπιανά. Και είναι στα Μπαλαμπιανά το βιολί αυτό τώρα. Αυτό που του πήρε ο πατέρας του. Όπως είναι αυτό απομίμηση στραντιβάριους ήταν κι εκείνο απομίμηση στραντιβάριους όχι γνήσιο. Το πήρε αυτό το βιολί και συνέχισε ο πατέρας μου. Και μετά απ αυτόν έμαθα εγώ. Εγώ τα παιδιά μου δεν τα μαθα. Ερ. Απ όσο θυμάσαι ο πατέρας σου, ο παππούς σου έπαιζαν βιολί; Απ. Ναι. Ο προπάππος μου έπαιζε. Ερ. Και ο προπάππος σου; Απ. Κι ο αντιπροπάππος μου, αυτός που τα παράγγειλε και τα φερε, αυτός που πήρε το γκουαρνέριους που έχω, γιατί από κει συμπεραίνουμε. Το παιρνε απ τον πατέρα το παιδί. Και είναι το 1710 φτιαγμένο το βιολί αυτό. Ερ. Είπες προηγουμένως ότι ένας το χάλασε το βιολί, διότι έβαζε κρασί μέσα. Γιατί το έβαζε το κρασί; Απ. Κοίταξε, υπάρχουν και ιδιοτροπίες των ανθρώπων. Βλακεία του. Του άρεσε. Στην παρέα μέσα, στο γλέντι έβανε το κρασί μέσα στο βιολί και το πινε. Και καταστράφηκε το βιολί. Αυτό το κανε του Κουνέλη ο πατέρας. Άμα θα τον ερωτήξεις, όταν τον δεις, θα σας το πει κι ο ίδιος. Ερ. Το ρωτάω αυτό, θέλω να μάθω εάν είναι κάτι, μια ιδιοτροπία του, ή μήπως ήτανε κάποιο έθιμο; 2

3 Απ. Ερ. Απ. Ερ. Απ. Ερ. Απ. Ερ. Απ. Όχι. Μήπως οι άλλοι του βαζαν μέσα κρασί; Όχι, κανένας δεν το χει ξανακάνει αυτό το πράμα, μόνο αυτός. Ε, ήταν έτσι, το κεφάλι του τον έπαιρνε, στο κέφι απάνω. Κάνανε πολλά οι άνθρωποι εκείνα τα χρόνια. Πηγαίναν από το λίχνο και παίρνανε συκοπιταρήδες και τρώγανε, κάνανε διάφορα. Τι παίρναν απ το λίχνο; Συκοπιταρήδες ξερά σύκα, τα βάνανε μέσα στο λίχνο, τ αλείφανε με το λάδι και τα τρώγανε επίτηδες για να κάνουνε πλάκα. Πώς τα είπες αυτά τα ξερά σύκα; Συκοπιταρήδες, τα λέμε συκοπιταρήδες, επειδή τα πλακώνουνε και τα κάνουνε σαν τις πίτες τα σύκα. Εσύ από πότε άρχισες να παίζεις βιολί; Ο πατέρας μου επήρε βιολί του αδερφού μου, ο οποίος ήταν μεγαλύτερος από μένα δυο χρόνια. Εμένα δεν μ αφήναν να το πιάσω το όργανο καθόλου. Ήμουνα πιτσιρίκος εγώ, ήμουνε εξίμισι χρονών, εφτά και δεν μ αφήνανε, φοβότανε θα το πιάσω, θα το σπάσω. Και πήρε του αδερφού μου, ο οποίος ήταν κάπου οχτώ χρονών, εννιά. Εκαθόταν και του κανε μαθήματα κι εγώ καθόμουνα πιο πέρα κι άκουγα μονάχα. Δεν μ αφήναν να τ αγγίξω έτσι, άμα πήγαινα να τ αγγίξω τις έτρωγα. Αλλά, όταν έλειπε ο πατέρας μου κι ο αδερφός μου, πήγαινα εγώ κι έπαιρνα το βιολί κι έπαιζα. Με βλεπε εμένα η μάνα μου, αλλά δεν μου λεγε τίποτα. Καταλάβαινε, αφού δεν το πείραζα μόνο το παιζα και μετά, άμα ήθελα ν ακούσω που έρχεται κανένας, το κρυβα. Είχανε περάσει πέντε, έξι μήνες που του κανε μάθημα και μια δόση έρχεται πιο νωρίς ο πατέρας στο σπίτι απ ό,τι ερχότανε συνήθως. Και έπαιζα εγώ και σταματά απέξω απ την πόρτα και σου λέει «μωρέ τόσο καιρό του κάνω μαθήματα εγώ και δεν έπαιζε, τι συμβαίνει, πώς παίζει τώρα». Εγώ μόνο που άκουγα εμάθαινα. Κι άνοιξε την πόρτα και μπήκε μέσα νομίζοντας ότι είναι ο αδερφός μου για να του πει «όταν είμαι μπροστά 3

4 φοβάσαι» και με βλέπει εμένα. Εγώ μόλις τον είδα, πετώ το βιολί στο κρεβάτι απάνω και δρόμο να φύγω, λέω θα τις φάω τώρα. «Έλα, έλα» μου λέει «δεν σε δέρνω» εγώ φοβόμουνα. Έρχεται η μάνα μου και μου λέει «έλα δεν σε δέρνει». Μου λέει «κάτσε, παίξε». Εγώ έπαιζα εκατό φορές καλύτερα απ τον άλλο που του κανε μαθήματα, ο οποίος και δεν έμαθε. Έμαθε, βέβαια, να παίζει αλλά δεν εβγήκε ποτέ στο επάγγελμα ο αδερφός μου αυτός. Από τότε κι έπειτα, ήμουνα περίπου εφτά χρονών, άρχισε να μου κάνει μαθήματα. Εννιά χρονών έπαιξα στο πρώτο γλέντι. Ερ. Εννιά χρονών; Απ. Εννιά χρονών έπαιξα σ ένα γάμο. Με καλέσανε και μάλιστα στις Λάκκους, ο πατέρας μου είπε του γαμπρού ότι «ξέρεις τίποτα, θα ρθω εγώ στο γάμο γιατί το παιδί» δεν έφταναν τα πόδια μου ν ακουμπήσουνε χάμου «δεν θα μπορεί ν αντέξει τρία, τέσσερα μερόνυχτα να βγάλει το γλέντι, αλλά θα ρθω εγώ να παίξω και θα παίζει και το κοπέλι». Του λέει ο γαμπρός «όχι, εγώ θέλω το κοπέλι, θέλω το παιδί να παίξει». Εν πάση περιπτώσει πήγα στο γάμο, δεν κοιμήθηκα από το Σάββατο μέχρι την Τρίτη το πρωί καθόλου, μάτι. Έπαιζα μέρα νύχτα, εκεί. Μέχρι που βγαλα το γλέντι. Και ήταν το πρώτο μου γλέντι. Από κει κι έπειτα άρχισα λοιπόν, αυτό ήταν κι η αιτία κι έχασα και τα σχολεία και ούλα, ύστερα δεν μου κανε κέφι ούτε σχολείο να πάω, ούτε πουθενά. Ερ. Δηλαδή ο δάσκαλός σου ήταν ο πατέρας σου; Απ. Ναι, να μου κάνει μάθημα, μαθήματα πραγματικά τα μαθα απ τον πατέρα μου. Δεν μπορώ ν αρνηθώ ότι δεν ήτανε δασκάλοι μου κι οι άλλοι, δεν έχει σημασία αν δεν έκατσε να μου κάνει μάθημα. Την ώρα που έπαιζε όμως και τον άκουγα, για μένα ήταν μάθημα. Αυτό λέει η λογική, διότι αν δεν ακούσεις τι θα παίξεις, πώς θα το παίξεις; Μπορεί να χουμε τη δύναμη σήμερα να κάνουμε συνθέσεις, αλλά πήραμε τα πρώτα ακούσματα. Πήγαινα κι άκουγα το Χάρχαλη και στεκόμουνα κι έλεγα «κοίταξε κάτι που έκανε στο βιολί σ αυτό το σκοπό». Να πάω 4

5 στο σπίτι να κάτσω να το παίξω, να δω μπορούσα να το βγάλω κι αν μπορώ να το βγάλω ακόμα και καλύτερα. Αυτό είναι μάθημα. Ο Μαύρος, ο Μαριάνος, όλοι αυτοί οι παλιοί. Ερ. Όταν λες ότι ο πατέρας σου σου έκανε μάθημα τι εννοείς, πώς το εννοείς; Απ. Εκαθόταν στο σπίτι και μου λεγε «τι θες να μάθεις» «μάθε μου το σιλιβριανό» επί παραδείγματι. Αρχίζει και το παιζε και μου παιζε και το παιζα κι εγώ. Μου λέει «παίξε εδώ, εδώ κάνεις λάθος, πιάσε εδώ» μάθημα, κανονικό μάθημα. Πρακτικά. Ερ. Σου έδειχνε πώς να βάλεις τα δάχτυλά σου; Απ. Αυτά τα χα μάθει εγώ. Έπρεπε να μου δείξει μονάχα το σκοπό. Γιατί εγώ σαν πιτσιρίκος, επαρακολουθούσα τι έδειχνε, που έδειχνε φωνή, φωνή στον αδερφό μου και τα παιρνα εγώ μετά, τα χα μάθει. Τα χέρια μου πηγαίνανε, τις ήβρισκα τις φωνές όλες. Απλώς εχρειαζόμουνα να μάθω τη μελωδία. Για να μάθω τη μελωδία, εάν είχα κάπου λάθος, μου λεγε «αυτή δεν είναι σωστή η νότα που πατάς, είναι φάλτσα, πάτησέ την λίγο πιο κάτω, είναι δίεση της νότας» και πήγαινα το δάχτυλό μου πιο κάτω, με ορμήνευε. Όπως εμείς σήμερα διδάσκουμε πρακτικά, το λέμε «αυτή είναι δίεση, δεν είναι ντο καθαρό, είναι δίεση του ντο, βάλε το δάχτυλό σου λίγο πιο κάτω να βρεις τη δίεση, να δεις τη μεσοφωνία». Κάτι τέτοια πράματα είναι τα μαθήματα που μας εκάνανε, μας εδιδάσκανε, βέβαια, ποιο είναι το σωστό, πώς πρέπει να είναι η μελωδία, ό,τι ξέρανε και κείνοι. Ερ. Είχατε κάποιο πρότυπο οργανοπαίχτη που θέλατε να του μοιάσετε από κείνη την εποχή που παίζανε οι υπόλοιποι, δηλαδή λέγατε «θέλω να μοιάσω σ αυτόν, να παίξω όπως παίζει ο τάδε»; Ποιον θαυμάζατε; Απ. Θα σας πω ένα πράγμα, εγώ το μόνο οργανοπαίχτη που εθαύμασα πραγματικώς και που είπα «άραγε θα μπορέσω να τονε φτάσω» ήτανε ο Μαύρος. Ήταν πολλοί που ήταν καλοί τεχνίτες, αλλά ο Μαύρος ήταν ο 5

6 Ερ. Απ. Ερ. Απ. Ερ. Απ. δυναμικότερος για μένα, κατά τη γνώμη μου βέβαια και ήτανε, όχι κατά τη γνώμη μου, ήτανε. Την εποχή ήτανε το πιο δυναμικό βιολί. Δηλαδή τι το ιδιαίτερο είχε ο Μαύρος; Ήτανε πολύ πιο τεχνικός, είχε πολύ μεγαλύτερη τέχνη από τους άλλους. Δεν ήτανε μονότονος. Ένα πράγμα θα σας πω που αυτό το χω ακούσει απ τον πατέρα μου. Η γενιά της ηλικίας του πατέρα μου, δεν εβγήκανε καλοί οργανοπαίχτες. Μου έλεγε εμένα ο πατέρας μου ότι «εμείς δεν έχουμε φτάξει ούτε τα μισά της προηγούμενης γενιάς, του γέρου Μαριάνου Αντρίκου, του Καναρίνη, του Ματζουράνα, του Φελοσογιάννη, του Καραγκιουλέ, των Κιώρηδων». Αυτοί ήτανε πολύ δυνατοί. Αυτοί είχανε βγάλει και τα περισσότερα συρτά, αυτή η γενιά, η πιο πρωτύτερη γενιά είχανε βγάλει τις περισσότερες μελωδίες. Ενώ η γενιά της εποχής που ήταν ο πατέρας μου, πολύ λίγοι εβγάλανε. Μόνο ο Ζερβός, ο πατέρας μου, ο Κουφιανός. Ο Χάρχαλης. Ναι, ορισμένοι. Εβγάλανε λίγα πράγματα, τις πολλές μελωδίες τις βγάλαν οι προηγούμενοι. Ήταν πολύ δυνατοί. Ένα πράγμα ρώτησα κάποτε τον πατέρα μου και του λέω «μα καλά» έπαιζα συγκεκριμένα εγώ τότε στην Αθήνα, στο Ραδιοφωνικό Σταθμό των Αθηνών το 1937 με 38, 39, 40 και είχα βάλει τότε μια φιγούρα στον καραγκιουλέ, ένα ανεβοκατέβασμα που κάνω μέσα έξω. Ο πατέρας μου ήταν εδώ κι όταν κατέβηκα κάτω, ήρθα και μου λέει «τώρα στην εκπομπή αυτή που έκαμες κι έπαιξες τον καραγκιουλέ, έπιασες ένα 60% απ ό,τι έπαιζε ο Καραγκιουλές». Και του λέω «για όνομα του Θεού πατέρα, τι έπαιζε δηλαδή αυτός ο άνθρωπος», «αν εμπόρηγα» μου λέει «να στο παίξω, θα στο παιζα. Λέω «μόνο 60%», λέει «ναι, μόνο 60%». Θέλω να μου δώσεις να καταλάβω τι ήταν το ιδιαίτερο που είχαν αυτοί οι άνθρωποι, ήταν μόνο η τεχνική τους; Δεν τους έφταξα για να μπορώ να σου πω τι εκάνανε. Πρώτα-πρώτα δεν επαίζανε σκέτα. 6

7 Ερ. Απ. Ερ. Απ. Ερ. Απ. Ερ. Απ. Ερ. Απ. Ερ. Ναι, δεν θέλω να μου πεις γι αυτούς τους παλιούς, θέλω να μου πεις για τον Μαύρο που είπες ότι τον θαύμαζες; Ο Μαύρος επλούμιζε το όργανό του. Ναι, αυτό ήθελα να μου πεις, έβαζε δηλαδή πολλά στολίδια στο παίξιμό του; Έβαζε φιγούρες μέσα, το πλούμιζε. Αφού το πα στον πατέρα μου όταν τον είδα, του λέω «έλα ν ακούσεις, άκουσα ένα βιολί που δεν μπορεί να πιάσει κανένας από σας». Επήγαμε και τον άκουσε και μου λέει «ε, ετούτος δω είναι καλύτερος βέβαια από μας, αλλά έχει ακόμα δρόμο πολύ». Του λέω «τι επαίζανε οι προηγούμενοι». «Αν εμπόρηα να το παίξω θα στο παιζα να τ ακούσεις». Ήτανε πιο τεχνικοί, δεν ξέρω τώρα. Εγώ επροσπάθησα μετά, γιατί, όταν άκουσα το Μαύρο, ήλεγα «άραγε θα μπορέσω κι εγώ να παίξω έτσι καμιά μέρα». Ήμουνα παιδί βλέπεις ακόμα τότε. Τώρα εξελίχθηκα, έβαλα πολύ περισσότερα πράγματα, απ ό,τι έβανε ο Μαύρος, πάρα πολύ περισσότερα. Εντούτοις δεν εδέχτηκε ο πατέρας μου ότι εγώ έφταξα τους προηγούμενους. Ωστόσο ο Μαύρος που ανέφερες ότι θαύμαζες δεν έχει βγάλει σκοπούς καινούργιους, έχει βγάλει; Πώς δεν έχει βγάλει; Έχει βγάλει ο Μαύρος δικούς του σκοπούς; Ναι, ο κολιμπαριανός είναι του Μαύρου. Άλλος; Έχει βγάλει κι άλλους, αλλά δεν θυμούμαι τώρα ποιους, έχει βγάλει κι άλλα κομμάτια, τα οποία έχουνε πέσει σε άλλα ονόματα και δεν θέλω να τ αναφέρω. Δηλαδή απ όσα μου είπες μέχρι τώρα καταλαβαίνω δυο πράγματα ότι ένας καλός οργανοπαίχτης, ένας καλός βιολιστής είναι αυτός που ξέρει να πλουμίζει τη μελωδία, να της βάζει στολίδια και να φτιάχνει καινούργιους σκοπούς; 7

8 Απ. Ναι, αυτό είναι σύνθεση, συνθέτης. Κοιτάξτε, δεν είναι μόνο να βάνεις στολίδια, γιατί στολίδια προσπαθούν να βάλουν όλοι, η ουσία είναι αυτό που θα βάλεις, να μπει εκεί που πρέπει και να έχει την ακριβή απόσταση. Διότι αν αφαιρέσεις πέντε φωνές για να βάλεις μια φιγούρα κι εσύ κάνεις μια μπούρδα κι όπου βαρεί ξαμόνι, γιατί οι περισσότεροι το κάνουν αυτό το πράμα, τότε δεν είναι τέχνη αυτό. Θα κάμεις τη φιγούρα, θ ακουστεί καθαρή, να γίνει το κλάψιμο, ό,τι θέλεις να κάμεις, αλλά να είναι μέσα στα όρια, μέσα στα μέτρα, δεν μπορείς να ξεφύγεις, να πεταχτείς έξω από τα μέτρα ή να γίνεις πιο κοντός για να κάμεις δήθεν ότι παίζεις. Γιατί τους παρακολουθώ πολλούς και κάνουν αυτή τη δουλειά και γελάω και λέω «βρε χριστιανέ μέτρησέ το να δεις φτάνει, αφού είναι κοντό, φτιάξτο πιο μακρύ ή μη περάσεις τα όρια, τον ορίζοντά σου, μη τονε περάσεις να πας πιο πέρα». Όπως σας έλεγα προηγουμένως, κάτι μελωδίες που έχουνε κάνει ορισμένοι, πάρα πολλές, δυστυχώς πάρα πολλές και λέμε ο στίχος έχει δεκαπέντε συλλαβές, δεν μπορούμε λοιπόν μέσα σ αυτό το διάστημα να βάλουμε και τις δεκαπέντε, θα μπούνε οι οχτώ. Η πρώτη μελωδία είναι από δω μέχρι εδώ, μπαίνουν οχτώ συλλαβές. Δεν μπορούμε τις οχτώ συλλαβές να τις βάλουμε σε μια μελωδία που πάει εκεί, σε απόσταση δεκαπέντε μέτρων να βάλομε τα οχτώ και να λέμε μα εγώ σε αγαπώ αγάπη μου (περιγράφει). Δεν πάει, δεν γίνεται, δεν υπήρχανε ποτέ, αυτά τα χουν κάνει τώρα τελευταία οι καινούργιοι, κάτι λυράρηδες που τα χουνε βγάλει κι έχουνε βάλει οχτώ μέτρα την πρώτη πάρτη, οχτώ μέτρα και την άλλη. Πού βρίσκεσαι κύριε, σε ποιο σημείο, πού είναι η μελωδία σου πού θα γίνει η χορογραφία σου; Δεν υπάρχει. Και δυστυχώς από ανθρώπους, λυπούμαι που το λέω, γιατί ήτανε και φίλος μου ο Μουντάκης, την είχε κάνει ο Μουντάκης αυτή τη δουλειά πρώτος. Έχει πάρει το γραμπουσιανό του Τζέγκα και λέει (τραγουδάει). Έβαλε δηλαδή τρεις φορές γραμπούσα μου, γραμπούσα μου, γραμπούσα μου τα ψάρια σου και όλο το βάζει στην πρώτη πάρτη. Όχι κύριε, έχεις 8

9 Ερ. Απ. Ερ. δικαίωμα να κάνεις μια, δυο μέτρα, να προσθέσεις δύο μέτρα στα τέσσερα σου σαν ανταπόκριση, αλλά άμα βγεις πέρα από τα έξι μέτρα παύεις να είσαι πρώτη στροφή. Είσαι δεύτερη. Δεν μπορείς επομένως να έχεις δύο δεύτερες στροφές. Αυτά τα πράματα τα κάνουνε αυτοί από άγνοια, διότι μαθαίνανε, ακούγανε και μαθαίνανε, τον Μουντάκη τον είχα εγώ τέσσερα χρόνια μαθητή μου δίπλα τον καιρό που δεν υπήρχε στο χάρτη της Ελλάδος ότι υπάρχει κάποιος και λέγεται Μουντάκης και παίζει όργανο με τον Κουτσουρέλη στην Μπασιά την ταβέρνα στην Αθήνα και καθότανε δίπλα μου και μαθήτευε. Αλλά ποτέ δεν έκατσα να του πω τι είναι αυτό να συζητήσω. Άκουγε κι ό,τι έπαιρνε, ό,τι προλάβαινε να παίξει, να πάρει από μένα και με τον Κουτσουρέλη. Ποτέ όμως δεν έμαθε ότι υπάρχει ρυθμός. Ότι υπάρχει ρυθμός το ξερε, ότι υπάρχουν μέτρα, πώς πρέπει να παίζεται ο σκοπός, ότι δεν έχεις το δικαίωμα να βγεις από την πρώτη στροφή πέρα από τα έξι μέτρα, διότι παύεις να είναι πρώτη στροφή. Δεν ξεχωρίζεις ποια είναι. Οχτώ η μια, οχτώ κι η άλλη, ποια είναι η πρώτη ποια είναι η δεύτερη. Όπως αυτό που λέει (τραγουδάει σκοπό) αυτός είναι ο γραμπουσιανός. Και τι κάνει, βάνει πρώτα (τραγουδάει) και την κάνει οχτώ μέτρα γραμπούσα μου, γραμπούσα μου τα ψάρια σου (τραγουδάει). Και μετά παίρνει τη δεύτερη στροφή, παίρνει τη μελωδία τη δική μου απ το συρτό της αυγής έλα παράξενα η μοίρα μου (τραγουδάει) τη δική μου μελωδία και τηνε βάνει και τηνε κάνει σκοπό. Δηλαδή μια αντίθεση τέσσερα μέτρα τη δεύτερη, οχτώ μέτρα την πρώτη που δεν στέκει. Αυτό το χουνε κάνει πάρα πολλοί δυστυχώς. Για πες μου Κώστα, όταν λες μέτρα τι εννοείς, πώς τα μετράς; Μέτρα λέμε, όταν αρχίζομε μια μελωδία, έχουμε το ρυθμό, ο οποίος λέει ένα, δύο, τρία, τέσσερα. Πάνω στα τέσσερα πρέπει να κλείσει ο στίχος, οι οχτώ συλλαβές. Μπορείς να μου τραγουδήσεις μια μελωδία και να μου το μετράς με το χέρι σου, να καταλάβω; 9

10 Απ. Ερ. Απ. Ερ. Απ. Ναι, όποια μελωδία θέλεις. (Τραγουδάει μελωδία) έφυγε η πρώτη μελωδία. Τώρα, τι γίνεται όμως, ένα άλλο μυστικό. Ναι, πριν φύγουμε, όμως, απ αυτό θέλω να μου ξεκαθαρίσεις ένα πράμα. Η μελωδία του συρτού, του οποιουδήποτε συρτού έχει δυο μέρη είπες. Το πρώτο έχει τέσσερα μέτρα και το δεύτερο άλλα τέσσερα μέτρα; Όχι. Πώς είναι, αυτό θέλω να μου ξεκαθαρίσεις. Κοίταξε να δεις, αυτό θα σου λεγα τώρα. Οι μελωδίες έχουνε ερωτηματική κατάληξη και θετική. Όταν παίζομε ένα σκοπό για να μπει ο χορευτής -για το χορό γίνεται αυτό- για να μπει ο χορευτής κάνεις ερωτηματικό, όταν είναι τέσσερα μέτρα τηνε κάνεις ερωτηματική την πρώτη φορά τη μελωδία και λες, αυτό τον ίδιο σκοπό θα σου πω τώρα (τραγουδάει) αμάν, αμάν αγαπώ σε. Τέλειωσε, έκλεισε στα οχτώ μέτρα, οχτώ χτύπους. Κάθε χτύπημα είναι κι ένα μέτρο. Για να πεις τη μαντινάδα με αγαπώ σε μα, με αγαπώ σε μάτια μου και κλείνει. Ο οργανοπαίχτης πρέπει να κάνει (τραγουδάει) νταν, έκλεισε, εκεί θα κλείσει ο χορός. Δεν μπορεί να τονε κλείσεις στη μέση. Ο χορευτής δίχως να σε βλέπει τι κάνεις, δίχως να βλέπει τον άλλο χορευτή, ο ένας με τον άλλο πρέπει να χορεύουνε. Δηλαδή αν θα βάλεις εδώ ένα παραβάν και μπει ο ένας χορευτής εδώ κι ο άλλος εδώ, να μη βλέπει ο ένας τον άλλο, πρέπει να πηγαίνουνε ίσια, να του λέει σταμάτησε εσύ. Κι όποτε θέλεις να του πεις χόρεψε πρέπει να πηγαίνει όπως πηγαίνει κι ο άλλος. Πώς; Με τη μελωδία. Όταν όμως ο οργανοπαίχτης κοιμάται και δεν ξέρει τι του γίνεται, που δυστυχώς συμβαίνει αυτό από δω και μέσα, Αποκόρωνα μέχρι μέσα το Ηράκλειο, δεν ξέρουνε τι τους γίνεται. Βαράει εκεί όπου βαρεί ξαμόνι. Τους βλέπεις, μια ευκολία έχουνε βρει (τραγουδάει) και χορεύουν κι είναι το ίδιο πράμα, τρεις νότες. Ντο, σι, λα, σι, ντο, σι, λα, σι. Εγώ ταράζομαι, παίζουν τα νεύρα μου και λέω «για όνομα του θεού, αυτή είναι η μουσική της Κρήτης»; Που είναι 10

11 άπειρη, που δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος κι είναι τρεις νότες όλες, όλες; Και κάνουνε ρεζίλι τον τόπο με τις αηδίες αυτές απού κάνουν. Ερ. Το πρώτο μέρος είναι οχτώ μέτρα; Απ. Οχτώ μέτρα πρέπει να είναι για το χορό, για το τραγούδι είναι τέσσερα ή έξι. Για το τραγούδι που θα τραγουδήξει ο τραγουδιστής είναι τέσσερα ή έξι με αγαπώ σε μάτια μου τέσσερα μέτρα. Ερ. Τέσσερα. Απ. Αλλά είναι ερωτηματική το παίξιμο κι επαναλαμβάνεται για να ξέρει ο χορευτής που θα κόψει, πού θα τσακίσει, πού θα χαλάσει το χορό του. Ερ. Παράδειγμα, να το καταλάβουμε. Απ. Το όργανο, ο οργανοπαίχτης πρέπει να ξέρει τι θα παίξει και πώς θα το παίξει το κάθε κομμάτι, δώσε μου το βιολί να καταλάβεις. Επειδή είπαμε τον κισσαμίτικο συρτό με το τραγούδι θα τονε παίξομε κι εδώ για να δεις. Κοίταξε τώρα ο Στέλιος τι θα κάμει που θα χορέψει, που δεν είναι απ τους περίφημους χορευτές, αλλά ξέρει να χορεύει, ξέρει πού θα πάει. (Παίζει κισσαμίτικο). Είδες τι έγινε, παρακολουθείς τι γίνεται; Την πρώτη στροφή παίζω δύο φορές τη στροφή (παίζει). Κόβω εκεί το όργανό μου. Και με το ντακ αυτός εκείνη την ώρα πρέπει να κάνει το τσάκισμα. Ερ. Δηλαδή όταν λες ερωτηματική που είπες προηγουμένως εννοείς; - Η πρώτη είναι ερωτηματική μέχρι να κλείσει ο χορός. Απ. Ότι δεν πρέπει να τσακίσεις εδώ, δεν πρέπει να τσακίσει στο χορό ο χορευτής. - Αυτό δεν το ξέρουνε, το ξέρουνε πολύ λίγοι. Ερ. Ακόμα δεν το χω καταλάβει. - Λοιπόν, ξεκινάμε εμείς το συρτό, ξεκινάει ο Κώστας, παίζει, θα μπω εγώ στη δεύτερη. Απ. (Παίζει). - Ερωτηματική τώρα για να κλείσω εγώ πάλι. 11

12 Απ. Για να του δώσω να καταλάβει το ερωτηματικό. Κοίταξε να δεις τι κάνω. Η μελωδία είναι (παίζει). Αυτή είναι η μελωδία, η πρώτη στροφή. Τι κάνω όμως εγώ, κάνω το εξής (παίζει). - Επανάληψη κατευθείαν. Απ. Προχωράω (παίζει) τώρα εσταμάτησα, τη δεύτερη φορά σταματάω, επαναλαμβάνω τη μελωδία και σταματάω εκεί. Εκεί κάνω το κόψιμο του οργάνου. Κι εκεί ξέρει ο χορευτής ότι τώρα πρέπει να τσακίσω, εκείνος που ξέρει να χορεύει. Εκεί είναι που πηδούνε και κάνουνε τις μαϊμούδες στην Αθήνα και κάνουνε τους χορευτές. Αυτοί όπου βαρεί ξαμόνι, δεν ξέρουνε γιατί χορεύουνε. - Όταν χορεύουμε σηκωνόμαστε στην Κίσσαμο. Τη πρώτη φορά το κάνει αρνητικό, δηλαδή μπαίνει αμέσως στην επανάληψη και το κλείνει στην δεύτερη. Απ. Κάνω τη μελωδία να ρωτάει, να σου λέει «δεν τελειώνω εδώ, συνεχίζω ακόμα» και όταν φτάσω στα οχτώ μέτρα κάνω το κόψιμο του οργάνου. Ερ. Δηλαδή αυτή η διαδικασία της επανάληψης των τεσσάρων μέτρων, αυτό το λέει ερωτηματική; Απ. Έτσι το λέμε εμείς. - Στα πρώτα απ τα τέσσερα, ο Κώστας μπορεί να παίζει μία ώρα και να μη μπω εγώ να μπω όποτε θέλω, αλλά πρέπει να ξέρω πότε θα μπω, δεν μπορώ να μπω στη μέση. - Εδώ είναι το τελευταίο που είπε ο Μανώλης. - (Τραγουδάει σκοπό) αλλά εμείς κάνομε (τραγουδάει). Αυτό έπαιξε ο Κώστας με το βιολί του. Ερ. Αυτό είναι το εξάμετρο που λέμε; - Όχι, είναι τέσσερα. Υπάρχει να ναι έξι μέτρα το πρώτο γύρισμα. Ερ. Εγώ ακόμα δεν κατάλαβα το ερωτηματική τι σημαίνει. - Να σου φέρω το λαούτο. 12

13 Απ. Τι σημαίνει ερωτηματικό, σημαίνει, με τον τρόπο το δικό μας δηλαδή, ότι η μελωδία ρωτάει «τελειώνεις;», «όχι, δεν τελειώνω». Είναι ερωτηματική, δεν τέλειωσα. Πρέπει να το ξαναπαίξω για να κλείσει. - Η μελωδία είναι ερωτηματική κι όχι ο ρυθμός; Απ. Η μελωδία, όχι ο ρυθμός, αλλά δεν μπορείς να μπεις απ όπου να ναι. - (Παίζει λαούτο), αυτό είναι το ερώτημα (παίζει λαούτο) και κλείνουμε εκεί. Αλλά μπορείς να κάνεις την ερώτηση και με διαφορετικό τρόπο, με μια φιγούρα. Η ερώτηση είναι να μη καταλήξεις, να μη δώσεις το στίγμα ότι πας να μπεις στο χορό. Αυτό εννοούμε ερωτηματικό. Ακούς ενδιάμεσα, για να καταλάβει ο άλλος ότι δεν πρέπει να μπεις τώρα, πρέπει να μπεις Απ. Όταν θα έχει κλείσει η μελωδία. Αυτό καθοδηγεί τους χορευτές και αυτός που ξέρει να χορεύει, τον βλέπεις που περπάτησε στην αρχή, πορπατάει. Μου λέει «παίξε μου να χορέψω», δεν μπαίνει αμέσως στο χορό, περπατάει και περιμένει να δει πότε θα φτάξει στο τέλος η μελωδία και τότε μπαίνει ο χορευτής μέσα. - Προχθές παρακολούθησα με τον Κουνέλη και μπήκανε όλοι οι χορευτές λάθος σ ένα συγκρότημα, επαγγελματίες. - Αφού δεν ξέρανε. Τους λέγαμε πώς θα μπούνε και μετά σταμάτησε ο Μιχάλης. Απ. Πρέπει εάν μπει λάθος, θα κάνεις ένα κόλπο, θα γυρίσεις, θα κάνεις μια φιγούρα να τους βάλεις μέσα. Εάν σου ξαναφύγουνε τους παρατάς μετά, δεν ξέρεις, τον παρατάς κι ό,τι θέλει ας κάνει. Ερ. Είπες όταν παίζω με το βιολί είναι οχτώ μέτρα το πρώτο μέρος του συρτού χορού. Απ. Για το χορό. Ερ. Για το τραγούδι είναι τέσσερα. Πώς το εννοούμε το ένα και πώς το άλλο; Τι εννοείς όταν λες ότι για το χορό είναι οχτώ μέτρα, για το τραγούδι είναι τέσσερα; 13

14 Απ. Ο χορός υποχρεωτικά πρέπει να κλείνει στα οχτώ μέτρα, αλλά ο στίχος διαιρείται και είναι οχτώ συλλαβές η πρώτη πάρτη και δεκαπέντε η δεύτερη. Δηλαδή γίνεται επανάληψη της πρώτης κι άλλες εφτά και γίνονται δεκαπέντε. Δεν μπορείς επομένως στη μια στροφή, η οποία είναι τέσσερα μέτρα, μέσα στα τέσσερα μέτρα να κάμεις τις οχτώ συλλαβές, να τις κάμεις δεκαπέντε. Διότι αν το κάμεις καθυστερείς και τι κάνεις, να τη κάμεις δηλαδή οχτώ μέτρα τη μελωδία και να βάλεις οχτώ συλλαβές στα δεκαπέντε μέτρα, πάει πολύ. Όπως είπα προηγουμένως (τραγουδάει) καταντάει αηδιαστικό. Ενώ έχεις το δικαίωμα να βάλεις δύο μέτρα μόνο, να το κάμεις έξι μέτρα τη πρώτη, ανταπόκριση (τραγουδάει) γραμπούσα μου δύο μέτρα, γραμπούσα μου τα ψάρια σου, αλλά (τραγουδάει) γραμπούσα μου, γραμπούσα μου, γραμπούσα μου τα ψάρια σου γίνεται αηδιαστικό αυτό που χουνε κάνει. Δεν επιτρέπεται, λοιπόν, σύμφωνα με τη λογική των παλαιών μουσικών, όπως έμαθα κι εγώ από τους προγόνους μας, δεν επιτρέπεται πάνω από έξι μέτρα η πρώτη στροφή, η πρώτη πάρτη. Η δεύτερη μπορείς να την κάνεις τέσσερα και τέσσερα με ερωτηματική ή οχτώ. Και καμιά φορά δέκα, παίρνει κι αυτή δύο μέτρα, όπως η προηγούμενη, σαν ανταπόκριση. Όταν είναι έξι μέτρα, όμως, η μελωδία ο οργανοπαίχτης για να κλείσει το χορευτή, πρέπει να τονε κλείσει τέσσερις φορές για να μπει, να μην αφήσει το χορευτή να φύγει έξω από τα μέτρα του χορού. Ο χανιώτικος επί παραδείγματι είναι έξι μέτρα η πρώτη πάρτη. Δεν μπορείς να παίξεις λοιπόν την πρώτη πάρτη δύο ή τρεις φορές. Να την παίξεις δύο φορές ή τρεις τον έβγαλες έξω το χορευτή, τον πέταξες έξω. Πρέπει να την παίξεις τέσσερις φορές ή οχτώ. - Τέσσερις έξι είκοσι τέσσερις δια του τρία είναι τρία οχτάρια. Απ. Κατάλαβες; Αν την παίξεις τρεις παρακολουθούμε και παίζει (παίζει), έφυγες όξω, τον πέταξες όξω, έπαιξα δύο φορές, επετάχτηκε όξω ο χορευτής. Ερ. Για ξαναπαίξτο το ίδιο για να μας πεις πώς έπρεπε να το παίξεις; 14

15 Απ. Να το παίξεις τέσσερις φορές (παίζει). Το κατάλαβες τι έκαμα, κάνω τρεις φορές ερωτηματική τη μελωδία και την τέταρτη την κάνω θετική. Δηλαδή παίζω συνέχεια και κάνω το εξής, να το καταλάβεις πιο καλά (παίζει) δεν την κλείνω (παίζει) τώρα έκλεισα. Βάνω διάφορα στολίδια μέσα και κρατώ τη μελωδία όλο ερωτηματική, «πρόσεχε» του λέω του χορευτή, «πρόσεχε δεν έκλεισα». Και μόνο όταν έρθει η ώρα (παίζει) κλείνω και πέφτει το πόδι του πάνω στο παίξιμο. Ερ. Για πες μου κάτι τώρα για να καταλάβω αν το κατάλαβα καλά. Για να ολοκληρωθεί ο χορός και να μη φύγει ο χορευτής εσύ πρέπει να του παίξεις οχτώ μέτρα; Απ. Ναι, αυτό εξαρτάται πώς θ αρχίσει ο χορευτής. Εάν μπει Ερ. Ας πούμε ότι μπαίνει ο χορευτής. Απ. Εάν είναι τέσσερα μέτρα η μελωδία, πρέπει να του την παίξεις διπλές φορές για να πιάσει τα οχτώ. Εάν είναι έξι μέτρα πρέπει να την παίξεις τέσσερις φορές για να μη βγει ο χορευτής έξω. Ερ. Δηλαδή έχουμε μελωδίες που είναι τέσσερα μέτρα, έξι μέτρα και οχτώ μέτρα; Απ. Ναι. Έχουμε και δέκα τα οποία παίζονται τέσσερις φορές πάλι για να πιάνει το σαράντα. Τέσσερις φορές με δέκα μέτρα πιάνει το σαράντα. Ερ. Εσύ που παίζεις, ως οργανοπαίχτης, πώς το μετράς αυτό, δηλαδή πού ξέρεις ότι τελειώνει το σαράντα; Απ. Αυτά είναι που δεν ξέρουνε και το λέμε, λάθος σας εμάθανε. Ερ. Γι αυτό σε ρωτάω, ακριβώς. Πώς βρίσκεις το σαράντα; Απ. Κοίταξε να δεις, θα σου πω πώς βρίσκεται. Ερ. Θέλω να μάθω το μηχανισμό πώς το μετράς μέσα σου; Απ. Εγώ που παίζω, την ώρα που παίζω ένα σκοπό ξέρω πόσα μέτρα έχει. Ξέρω το σκοπό ότι έχει τέσσερα ή έξι ή δέκα. Εφόσον ξέρω ότι έχει δέκα, φροντίζω να κλείσω την τέταρτη φορά. Είμαι υποχρεωμένος λογικά, με το μυαλό μου να κλείσω την τέταρτη φορά, για να κλείσω στα σαράντα μέτρα. Αν καμιά φορά τώρα έχω ένα τραγουδιστή δίπλα μου - 15

16 προσέξτε να δείτε τι συμβαίνει πολλές φορές- και ο τραγουδιστής αρχίσει και τραγουδάει και δεν τραγουδάει από την αρχή της μελωδίας, μπαίνει από τη μέση, δεν μπορώ να κλείσω στα σαράντα. Τι γίνεται τότε; Κάνω ερωτηματική και τις σαράντα και προχωράω και πάω στα ογδόντα και τονε κλείνω στα ογδόντα μέτρα. Του διπλασιάζω δηλαδή. Δεν μπορώ να κλείσω όμως ούτε στα σαράντα οχτώ, ούτε στα πενήντα, ούτε στα εξήντα, γιατί δεν τετραγωνίζει η μελωδία με το χορό. Δηλαδή η χορογραφία δεν συμβαδίζει ύστερα με τη μελωδία και πρέπει να κλείσεις εκεί που είναι, όταν είναι δέκα μέτρα. Όταν είναι οχτώ μέτρα, δεν σε πειράζει, πάντοτε κλείνει κανονικά. - Κωστή να σε ρωτήσω κάτι, όταν είναι σαράντα, μπορεί να μπει ο χορευτής κάπου ενδιάμεσα ή πρέπει να κλείσεις για να μπει; Απ. Ο χορευτής δεν μπαίνει ποτέ στην μελωδία που είναι με τα σαράντα, μπαίνει με την πρώτη μελωδία. Στο χορό, όταν θα πιάσεις να χορέψεις, δεν θα σφυρίξω εγώ να σου παίξω τα δέκα μέτρα την πρώτη πάρτη. Θα σου παίξω τα οχτώ μέτρα ή τα τέσσερα μέτρα ή τα έξι. - Συνήθως έτσι αρχίζεις; Απ. Ναι, αρχίζεις με την πρώτη μελωδία. Εσύ είσαι υποχρεωμένος να μπεις με τα τέσσερα μέτρα. Εμπήκες με τα τέσσερα μέτρα, δεν χρειάζεται τίποτα άλλο, δεν μου φεύγεις εμένα μετά. - Εκεί είναι εύκολο. Πες ότι ξεκινάς ένα χορό που είναι δεκάρι, πάει στα σαράντα δηλαδή, σε ποιο σημείο μπορεί, επιτρέπεται να μπει ο χορευτής; Απ. Ν αρχίσει με το δεκάμετρο; - Ναι. Απ. Μα δεν αρχίζει ποτέ, δεν μπορεί ν αρχίσει ποτέ, δεν μπορείς να παίξεις τη δεύτερη στροφή, γιατί είναι δεύτερη στροφή τα δέκα μέτρα, δεν είναι ποτέ πρώτη. Είπαμε η πρώτη στροφή ποτέ δεν βγαίνει πάνω από τέσσερα ή έξι μέτρα. Η δεύτερη πάρτη είναι δέκα μέτρα. Όπως κι ο κακράπης έχει σαράντα μέτρα ολόκληρος να γίνει. 16

17 - Μπαίνουμε με εξάρι, σε ποιο σημείο επιτρέπεται να μπει ο χορευτής; Απ. Στο κλείσιμο της μελωδίας. - Στα είκοσι τέσσερα δηλαδή; Απ. Ναι, στο κλείσιμο της μελωδίας. Στο χανιώτικο, ο οποίος είναι έξι μέτρα, για πιο απλά, παίζουμε το χανιώτικο, έχει έξι μέτρα και παίζουμε (παίζει χανιώτικο). Του δωσα εγώ τη δοξαριά, επάτησε, εμπήκε μέσα, αρχίζει και περπατάει στην αρχή, παίζω εγώ (τραγουδάει σκοπό) αυτός περπατάει (τραγουδάει) πέταξε το πόδι του. Αφού εμπήκε μέσα δεν μπορεί να μου φύγει εμένα πια. Εγώ θα την παίξω τέσσερις φορές και θα κλείσει πάλι. - Στο έξι μπήκε τώρα; Απ. Στο έξι μπήκε, δεν μπορεί να μπει στο πέντε. - Για παίξε πάλι τα έξι. Απ. Στο έξι πάντοτε μπαίνει, εάν δεν προλάβει μπορεί να μπει και στη δεύτερη στροφή, στη δωδέκατη. - Αν μπεις στο έξι, επειδή θέλεις οχτώ για να τελειώσεις, πας έξι κι οχτώ - Οχτώ θέλεις στο τραγούδι, μη μπερδεύεις το τραγούδι με το χορό. Απ. Και στο χορό θέλεις, θέλει οχτώ μέτρα για να κλείσει στο χορό. - Αν μπεις λοιπόν στο έξι δεν κλείνεις ποτέ, γιατί έξι και οχτώ δεκατέσσερα. - Αφού κάνεις επανάληψη μωρέ Νίκο, είναι η επανάληψη το έξι, εκεί το μπερδεύετε, επαναλαμβάνεις το ίδιο πράμα. Απ. (Παίζει βιολί). Έμπα εσύ κανονικά με το έξι και προχώρησε και εγώ θα συνεχίσω να δεις πώς θα κλείσω. - Θα πρέπει να κλείσεις στο είκοσι τέσσερα. Απ. Στο είκοσι τέσσερα ναι. (Παίζει βιολί) - Δεν έκανα πάσα. Απ. Δεν είναι ανάγκη να κάνεις πάσα για να βρεις, να δεις πού είναι. Αυτά μιλάμε τώρα, και λέμε ότι παίζουνε κουτουράδα και βγαίνουνε όξω και πάνε στο εξωτερικό και χορεύουνε και τσιλιπουρδούνε και οι άνθρωποι 17

18 που έχουνε αντίληψη από μουσική και χορογράφοι τους βλέπουνε και γελούνε και ξεφτιλίζουν την Κρήτη. - Κωστή εγώ δεν έχω καταλάβει ένα πράμα. Πες ότι μπαίνεις στο έξι, ο χορός για να κλείσει θέλει οχτάρι, δεν μπορεί να κλείσει σε έξι ο χορός. Απ. Όχι, στα οχτώ μέτρα. - Μπαίνεις λοιπόν στο έξι κι οχτώ δεκατέσσερα κι οχτώ είκοσι δύο. Απ. Πού τα βλέπεις τα οχτώ; Ερ. Εξάρια παίζει συνέχεια, τέσσερις φορές παίζει εξάρια. - Ο χορός κλείνει οχτάρι, η μελωδία κλείνει εξάρι. Για να συμπέσει το κλείσιμο στα είκοσι τέσσερα πρέπει να είναι ελάχιστο το ίδιο, δεν μπορεί να μπει ο χορός στο έξι. Εκτός και βάζει φιγούρα διπλή, δηλαδή παίρνει δύο κομμάτια ο χορός. Απ. Όχι, κοίταξε να δεις, εγώ θα σου το δείξω πιο απλό (τραγουδάει μελωδία). Το δες; Έκλεισε. Απάνω εκεί που κλείνει ο χορός, όλες οι άλλες είναι ερωτηματικές και σου λέει κύριε «συνεχίζω» (τραγουδάει) δεν κλείνω, δεν κάνω το νταμ να κλείσει, δεν το κάνω. Στα έξι μέτρα, όταν είναι, πρέπει να το παίξεις τέσσερις φορές για να κλείσει ο χορευτής. Ερ. Να το πω εγώ διαφορετικά, αν το πιασα σωστά. Τέσσερις έξι είκοσι τέσσερις. Παίζει το ένα εξάρι στην αρχή για να μπει ο χορευτής και μετά ακολουθούν Απ. Τέσσερις πάρτες. Ερ. Εξάρια, τέσσερις έξι είκοσι τέσσερα, τρεις οχτώ είκοσι τέσσερα και τρεις φορές ο χορός. - Όχι, γιατί παίζει τρία εξάρια μετά που είναι δεκαοχτώ. Απ. Όχι τρία, τέσσερα εξάρια παίζονται. - Κι ένα τέσσερα το πρώτο. Απ. Το πρώτο δεν μετριέται. - Α, μπράβο. Απ. Γιατί δεν μπήκε στο χορό. 18

19 - Άρα λοιπόν πρέπει να βλέπεις πότε έχει μπει ο χορευτής για να του παίξεις άλλα τέσσερα εξάρια. Απ. Ναι, βέβαια. Δεν ξέρω αν το θυμάσαι σου το λεγα καμιά φορά, τους βλέπεις και κάνουν έτσι, γίνεται ο χορός εκεί κι αυτοί γυρίζουν Β. Πλευρά - Σ αυτή την περίπτωση, πες ότι μπει στο πρώτο εξάρι, θα το παίξεις πέντε φορές, αν μπει στο δεύτερο εξάρι θα το παίξεις έξι φορές; Απ. Αυτό εξαρτάται αν αρχίζει ο οργανοπαίχτης να παίζει. Διότι αν παίζω εγώ τεσσάρια και χορεύεις και μπω με εξάρι μέσα, εγώ θα παίξω τέσσερις φορές μόνο, δεν παίζω παραπάνω. - Εντάξει, σωστά. Δηλαδή από τη στιγμή που θα μπει ο χορευτής, θέλεις τέσσερα εξάρια για να του κλείσεις; Απ. Βέβαια. - Είναι σαφές αυτό. Απ. Και εάν, παραδείγματι, ο τραγουδιστής μπει στο δεύτερο ή στο τρίτο εξάρι και συνεχίζει το τραγούδι και περνούμε το τέταρτο εξάρι, τι κάνουμε; Ερ. Ερωτηματικό. - Ερωτηματικό και συνεχίζεις. Απ. Ερωτηματικό κι ερωτηματικό μέχρι να παιχτούνε άλλες τέσσερις φορές για να κλείσει. Αυτά θέλω να καταλάβετε. Αυτά είναι λεπτομέρειες που δεν τα γνωρίζουνε, γιατί δεν τα διδαχτήκανε από τους παλιούς, όπως τα μάθαμε εμείς. - Κωστή είπες ότι μπορεί να ξεκινήσει και με τεσσάρι και με εξάρι και με οχτάρι και δεν ξεκινάει ποτέ με δεκάρι; Απ. Ποτέ. - Ποτέ με οχτάρι; Απ. Με οχτάρι ξεκινάει. 19

20 - Τεσσάρι, εξάρι, οχτάρι ξεκινάει. Δεκάρι δεν ξεκινάει; Απ. Ναι, δεκάρι ποτέ. Γιατί στο δεκάρι, εάν παίζω μελωδία άλλη με έξι ή με τέσσερα μέτρα και μπω σε δεκάρι, αυτό είναι δικό μου πρόβλημα. Εγώ είμαι υποχρεωμένος να τον παρακολουθήσω, να μην τονε βγάλω έξω. Ο χορευτής δεν μπαίνει ποτέ. Αλλά και πάλι κι εγώ ως οργανοπαίχτης, δεν μπορώ ν αρχίσω να παίζω με δεκάρι. Θ αρχινήξω με την πρώτη μελωδία, γιατί το δεκάρι είναι η δεύτερη μελωδία, η δεύτερη πάρτη του σκοπού κι είμαι υποχρεωμένος να παίξω, παράδειγμα θα σου πω τώρα (παίζει μελωδία) κοίταξε εδώ. Τέσσερα μέτρα (παίζει) τώρα ανταπόκριση. - Μπήκαμε στο δεκάρι; Απ. Ναι (παίζει) τέσσερις φορές πρέπει να το παίξω για να κλείσω να βγει που ναι σαράντα μέτρα, που να κλείσει ο χορευτής πάνω στο σαράντα. Ενώ η πρώτη είναι τέσσερα. - Κωστή πες μου ένα πράμα, αν μπορείς να εκτιμήσεις, από τους εκατό συρτούς που έχετε περίπου, πόσοι είναι δεκάρηδες, πάνω κάτω; Απ. Δεν είναι, ένας σκοπός είναι μόνο. Ερ. Εξάρια πόσοι είναι; Απ. Εξάρια είναι πολλοί. Ερ. To πιο συνηθισμένο ποιο είναι; Απ. Ο σελινιώτικος επί παραδείγματι. Ερ. To τεσσάρι, το οχτάρι ποιο είναι το πιο συνηθισμένο; Απ. Ο καραγκιουλές, ο δεύτερος καραγκιουλές. Ερ. Όχι ονόματα, σε μέτρα. Το τέσσερα ή το οχτώ είναι το πιο συνηθισμένο; Απ. Το πιο απλό είναι τέσσερα κι οχτώ, τέσσερα τέσσερα, τέσσερα κι οχτώ. Γιατί σας είπαμε ότι υπάρχει πρώτη μελωδία τέσσερα μέτρα και υπάρχει και δεύτερη μελωδία πάλι με τέσσερα μέτρα, αλλά γίνεται ερωτηματική και κλείνει και γίνεται οχτώ. Κάνεις επανάληψη και γίνεται οχτώ. Οι πιο απλές είναι αυτές, τέσσερα κι οχτώ ή τέσσερα και τέσσερα. Οι πιο 20

21 απλές, οι πιο εύκολες, όπως είναι αυτό που κάνουμε (παίζει) αυτό που παίζουν να χορέψουνε κι ακούγεται (παίζει) μια αηδία είναι δηλαδή και παρακολουθώ και τους βλέπω και χαριεντίζονται και νομίζουν ότι κάνουνε κανά κατόρθωμα. Για όνομα του Θεού, υπάρχουνε εκατό χιλιάδες μελωδίες να παίξεις. - Παίξ το όπως είναι αυτό. Απ. Το σκοπό τον ίδιο αυτό όπως είναι πραγματικά (παίζει σκοπό). Αυτός είναι ο πραγματικός κι αυτοί (παίζει). Παρακολουθείς που χορεύουνε οι χορευτές και κάνουνε (τραγουδάει) και λέω πας έξω, βγαίνεις να πας στη Γαλλία, να πας στη Γερμανία, να πας στα ξένα μέρη, τι διάολο, κανίβαλοι είναι αυτοί; Και στη Ζιμπάμπουε ακόμα με τα ταμ, ταμ έχουνε περισσότερες νότες. - Με τα συρτά ήθελα να σε ρωτήσω κάτι, την πρώτη φορά έχομε τέσσερα και έξι; Απ. Τέσσερα και τέσσερα. - Όχι δεν λέμε για το δεύτερο γύρισμα, για το πρώτο γύρισμα. Απ. Ναι, τέσσερα κι έξι. - Τέσσερα και έξι μόνο. Απ. Ναι, στο πρώτο γύρισμα δεν μπορεί να μπει άλλη. Δεν μπορείς ούτε οχτώ, ούτε δέκα, ούτε τίποτα. - Στο δεύτερο έχουμε τέσσερα, οχτώ και δέκα. Απ. Κι ένας σκοπός έχει σαράντα μέτρα του Τζέγκα. Δύο σκοποί είναι που αλλάζουν, ο ένας έχει δέκα κι ο άλλος έχει σαράντα. - Στη δεύτερη πάρτη δεν απαντιέται ποτέ εξάρι; Απ. Δεν μπορεί. - Τέσσαρα, οχτώ και δέκα; Απ. Ναι. Δεν μπορεί ποτέ να έχει εξάρι, τεσσάρι έχει, δύο τεσσάρια, αλλά εξάρι ποτέ όχι. Ερ. Δηλαδή θέλεις να πεις ότι κάθε μελωδία του συρτού χορού έχει δυο μέρη. Στο πρώτο είναι δύο τεσσάρια 21

22 Απ. Ναι, ή τέσσερα εξάρια. Ερ. Στο δεύτερο μέρος; Απ. Το δεύτερο μέρος έχει ή δύο τεσσάρια ή ένα οχτάρι ή τέσσερα δεκάρια ή ένα σαραντάρι μονοκόμματο, που πηγαίνει σαράντα κατευθείαν. Ερ. Όταν λέτε σαράντα κατευθείαν, αυτό δεν είναι με ερωτηματικά ενωμένα δεκάρια; Απ. Όχι, είναι μια μελωδία ολόκληρη. Υπάρχει ένας σκοπός, τον οποίο τον έχει βγάλει ο Τζέγκας. - Σφυρίζοντας τον έβγαλε, Πελοποννήσιος. Απ. Και έχει σαράντα μέτρα, δηλαδή το παίζεις, το παίζεις μέχρι που πάει στα σαράντα. Κι όταν φτάξει στα σαράντα κλείνει ο σκοπός. Άνθρωπος αγράμματος τον έχει βγάλει αυτό το σκοπό, ένας φτωχός ψαράς, ούτε μουσικός, ούτε τίποτα. Τραγουδιστής, έχει βγάλει πολλά κομμάτια, πολλές ωραίες συνθέσεις. - Πες από πού ήτανε ο μουσικός ο Τζέγκας; Απ. Ο Τζέγκας ήτανε απ τα Βάτικα. - Δεν κρατούσε από Πελοπόννησο; Απ. Ε, τα Βάτικα πού είναι. - Πού είναι τα Βάτικα; Απ. Στην Πελοπόννησο. Ο Τζέγκας ήρθε παιδί στην Κίσσαμο με τον πατέρα του. Ο πατέρας του ήτανε ψαράς και ήρθε περίπου εφτά, οχτώ χρονών. Επήγε στο χωριό του Στέλιου κι εκεί ήτανε πολλοί καλοί οργανοπαίχτες εκείνης της εποχής στην περιοχή τη δική του κι εκεί γαλουχήθηκε σαν παιδί και προχώρησε κι έμαθε και σκοπούς. Επήρε το βάφτισμα που λένε κι όταν μεγάλωσε κι επήγε κι έκανε οικογένεια και παιδιά, ξαφνικά εκεί που ψάρευε του ερχότανε μελωδίες στο μυαλό. Και τραγουδούσε. Όταν έβγαλε το μπαρμπούνι -ήμουνε στο Καστέλι- κι είχε πιάσει ένα μπαρμπούνι τόσο χοντρό και τόσο στο μέγαλος. Εζύγιζε κάπου τρία τέσσερα κιλά, οκάδες ήταν τότε, ένα θηρίο πράμα, δεν είχε ξαναδεί κανείς τέτοιο πράμα. Από τη χαρά του, του χε περάσει ένα σπάγκο από τα 22

23 σπάραχνα και το χε περάσει στο δαχτύλι του, έβγαλε το σκοπό το μπαρμπούνι. Ερ. Μπαρμπούρι ή μπαρμπούνι; Απ. Μπαρμπούνι το ψάρι και το βαστούσε και πήγαινε απ τη μια μεριά της αγοράς κι έλεγε (τραγουδάει) άιντες αμάν, αμάν μπαρμπούνι μου, μπαρμπούνι μου θαλασσινό, μπαρμπούνι μου. Και τραγούδαγε το σκοπό και πήγαινε απ τη μια μεριά της αγοράς και τον ακολουθούσε ο κόσμος και τον έβλεπε και βγήκε η μελωδία. Δεν υπήρχε η μελωδία αυτή. Κι ονομάστηκε ο σκοπός το μπαρμπούνι. Είχε βγάλει πολλά κομμάτια. Ερ. Είναι αυτή που έχει τα σαράντα μέτρα; Απ. Όχι, αυτό είναι απλό. Τα σαράντα μέτρα είναι ο κακράπης. Είναι μια άλλη μελωδία. Και πώς εβγήκε αυτή. Έξω από τη Γραμπούσα, μεταξύ Ποντικού και Γραμπούσας υπάρχει μια ξέρα κάπου πενήντα μέτρα κάτω απ την επιφάνεια της θάλασσας. Ο Τζέγκας ανακάλυψε ότι υπάρχει η ξέρα εκεί και πήγαινε κι έριχνε τα παραγάδια του κι έβγανε βλάχους, μεγάλα ψάρια και τα φερνε εδώ στο Καστέλι. Στον ενθουσιασμό του που έριχνε, αψάρευτος ο τόπος, και πήγαινε αυτός και έβγαζε δεκαπέντε είκοσι κομμάτια βλάχους απάνω, ψάρια πολλά, στον ενθουσιασμό του αυτό έβγαλε το σκοπό. Την ξέρα αυτή λέγεται του Κακράπη η ξέρα. Εγώ ήμουνα στο Καστέλι, στου Παπαδάκη το ξενοδοχείο και πίναμε μια παρέα πέντε έξι άτομα. Κι έρχεται ο Τζέγκας, είχε κι αυτός τη λόξα του σαν άνθρωπος, έρχεται λοιπόν, εγώ είχα το μπουζούκι τότε στα χέρια μου κι έπαιζα με την παρέα που ήμαστε και μπαίνει μέσα και μου λέει, μ ήλεγε Κοπανίδη, επειδή τον πατέρα μου τον λένε Κοπανίδη μ ήλεγε και μένα Κοπανίδη «Κοπανίδη, έλα να σε πω ένα σερτό απού τον έβγαλα στου Κακράπη την ξέρα και στάζει όμπυο». Αυτές ήταν οι λέξεις του. Ερ. Και στάζει; Απ. Όμπυο, πύο. Του λέω «κάθισε κάτω καπετάν Νικόλα» καθίζει λοιπόν, αρχίζει και τραγουδεί. Όταν μου βαλε την τρίτη στροφή ένιωσα το 23

24 Ερ. Απ. κορμί μου κι ανατρίχιασε, τι τότε το είδα. Λέω «για όνομα του Θεού, τι είναι τούτο δω το πράμα, κάτσε μαστρο-νικόλα, ξαναπέστονε» και μου λέει «δεν τον λέω της μαϊμούς του Κλάτσαρη για θα πει πως τον έβγαλε αυτός» τον Κουτσουρέλη τον ήλεγε Κλάτσαρη, επειδή έβανε πενήντα νούμερο παπούτσι Το Γιώργη τον Κουτσουρέλη; Ναι. «Δεν τονε λέω της μαϊμούς του Κλάτσαρη, γιατί θα πει πως τον έβγαλε αυτός». Λέω «κάτσε μαστρο-νικόλα» τονε καθίζω λοιπόν εγώ, τον είπε δυο, τρεις φορές, τον πήρα εγώ το σκοπό. Αυτόν τονε γαργαλούσε, δεν μπορούσε να κάτσει, αυτό είχε το ελάττωμα. Φεύγει λοιπόν, μου λέει «πάω γιατί θα πάω στη Λίμνη, στο καΐκι». Φεύγει. Εγώ έκατσα λοιπόν και συνέχισα να τονε παίζω το σκοπό για να τονε φέρω στη φόρμα του όπως είναι, γιατί αυτός με το τραγούδι μας τον έλεγε. Ο Οδυσσέας ο Μπαριώτης σηκώνεται και φεύγει απ την παρέα μια στιγμή, δεν τον πήραμε χαμπάρι, εγώ είχα το νου μου να παίζω και παρακολουθεί τον Τζέγκα και τονε βλέπει και πάει και μπαίνει μέσα στου Κουτσουρέλη και του λέει «Κουτσουρέλη έλα να σου πω ένα σκοπό που τον έβγαλα στου Κακράπη την ξέρα και στάζει όμπυο». Ό,τι μου πε και μένα «δεν τονε λέω του πούστη του Κοπανίδη για θα πει πως τον έβγαλε αυτός». Άκου. Έφευγε ύστερα από του Κουτσουρέλη και πήγαινε στου Θεόφιλου του Πλευράκη. Του λέει «Πλεύρη έλα να σου πω ένα σκοπό που τον έβγαλα στου Κακράπη την ξέρα, δεν τονε λέω του Κλάτσαρη, ούτε του Κοπανίδη γιατί θα πούνε πως τονε βγάλανε αυτοί». Επήγε και τον ήλεγε σε ούλους. Μόλις τον είδε και μπήκε μέσα κι άρχισε να τονε τραγουδεί του Κουτσουρέλη, γυρίζει πίσω ο Μπαριώτης και μου λέει «Κωστή ίδια δα ναι ο Τζέγκας μέσα στου Κουτσουρέλη και του λέει το σκοπό». «Ας στο διάλο μωρ αλήθεια το λες» μου λέει «ναι». Λέω «πάμε» και παρατούμε την παρέα και πάμε. Και μόλις με είδε ο Κουτσουρέλης και μπήκα μέσα σταματά το λαούτο και του λέω «είντα σταμάτησες Γιώργη, παίξ το το σερτουλάκι», «ποιο 24

25 σερτουλάκι» μου λέει, μπροστά στον Τζέγκα «αυτά εμείς τα παίζαμε με το Χάρχαλη χρόνια» μου λέει μπροστά στον Τζέγκα. «Το παίζατε χρόνια, εγώ δεν το χω ξανακούσει Γιώργη» του λέω «αυτά τα παίζαμε με το Χάρχαλη χρόνια» «για παίξ το» του λέω «να το δω» αλλά δεν το χε μάθει και του λέω «δεν το μαθες ακόμα, για δωσ μου το λαγούτο» κι αρπώ το λαγούτο εγώ κι αρχίζω και τονε παίζω και γυρίζει ο Κουτσουρέλης και κάνει έτσι, δεν τον είχε μάθει ακόμα. Είναι περιστατικά που έχουνε γίνει. Ο Τζέγκας, τα τραγούδια του ούλα του τα πήρανε δυστυχώς και τα βγάλανε δίσκο, καλά κάνανε και τα βγάλανε για να υπάρχουνε, γιατί είναι ωραίες μελωδίες, το μόνο που χουνε κάνει εγώ δεν θα το καταδεχτώ ποτέ- δεν εβάλαν τ όνομά του. Εγώ δεν θα καταδεχτώ ποτέ σε δίσκο δικό μου, μπορεί να παίξω μια μελωδία, οποιαδήποτε και να είναι, εφόσον ξέρω ότι αυτή η μελωδία είναι του Αμαργιανάκη θα πω «παίζει ο Ναύτης το σκοπό τάδε του Αμαργιανάκη» θα βάλω τ όνομά του. Στους δίσκους μου το λένε μέσα, αυτό είναι του Μαριάνου, αυτό είναι του Χάρχαλη, αυτό είναι του Κουφιανού, του Κιώρου. Βάζω τα ονόματα μέσα. Δηλαδή το θεωρώ ιεροσυλία, είναι όπως το ίδιο που κάνουνε τώρα εμένα. Έχω βγάλει εγώ ένα σωρό μελωδίες και παρουσιάζεται ο κάθε καραγκιόζης και σου λέει συνθέτης και παίζει ποιος. Παίζεις το σκοπό του Ναύτη, έχει τ όνομά μου, λέει «συρτός του Ναύτη» και τονε παίζεις και λες ότι είσαι συνθέτης. Τώρα έχω κάμει σε δύο μηνύσεις, γιατί δεν πάει άλλο. Εβγάλαν τον νέο γραμπουσιανό το δικό μου και τον καλουδιανό που έχω βάλει στον τελευταίο δίσκο, τον εβγάλαν δίσκο και τον λέει ηρακλειώτικος σερτό. Ρε χριστιανέ, τουλάχιστον κορόιδεψέ με, βάλε τον τίτλο τον πραγματικό, αφού τον έχεις μάθει κι έχεις το δίσκο, γιατί απ το δίσκο τον μαθαίνεις και πες ότι αυτό είναι του Ναύτη. Να πω κι εγώ «δεν βαριέσαι, αφού έβαλε το όνομά μου άστονε κι ας πάρει τα ποσοστά κι ας πάρει ό,τι είναι». Πέρσι βγάλαμε το δίσκο μαζί με το Στέλιο και φέτος παρουσιάστηκε ο Μελισανάκης να βγάλει τα κομμάτια 25

26 αυτά και να λέει συνθέτης ο Μελισανάκης και συρτά ηρακλειώτικα. Υπάρχει συρτό ηρακλειώτικο. Δεν ξέρω εγώ να υπάρχει. Όταν λες συρτό εννοείς χορό. Χορός συρτός υπάρχει στο Ηράκλειο, υπάρχει στο Λασίθι, υπάρχει στο Ρέθυμνο; Όχι, δεν υπάρχουνε. Υπάρχουν άλλοι χοροί, έχουν τους δικούς τους χορούς. Ο συρτός είναι χανιώτικος, ανήκει στα Χανιά, ανήκει κυριολεκτικά Κίσσαμο και Σέλινο. Κίσσαμο και Σέλινο από το 1453 υπάρχουν τα συρτά και στην Κυδωνία που είμαστε κολλητά εδώ μπήκανε μονάχα το 1821, ύστερα από τετρακόσια χρόνια, είχανε μείνει στην Κίσσαμο και στο Σέλινο μόνο, δεν τα ξέρανε αλλού πουθενά. Στον Αποκόρωνα εδώ εμπήκανε το Προ του 1896 δεν υπάρχει ουδείς Αποκορωνιώτης που να ήξερε τι θα πει μελωδία συρτού. Αυτά είναι δηλαδή ντοκουμέντα, τα οποία τα χουμε εξακριβωμένα. Εγώ έπαιζα το 1933 στου Κουρνά σ ένα γάμο κι ήταν ο Θεός να του συχωρέσει- ο Γλεντούσης που έπαιζε λύρα. Κι ήρθε και κάθισε δίπλα μου, μου λέει «κάτσε μωρέ παιδί μου να σας ακούσομε εμείς, γιατί εμείς αυτά τα πράματα δεν τα κατέμε, τα μαθαίνομε τώρα, αλλά εμάς εδώ στ Αγρίμια μας έρχονταν ο Χάρχαλης, ο Μαριάνος, εμείς αυτά τα πράματα δεν τα ξέρομε». Εμείς επαίζαμε όλα τα συρτά. Είχανε μάθει δυο τρία. Στο Ρέθυμνο οι πρώτοι που αρχίσανε να μαθαίνουνε να παίζουν συρτά ζούνε ακόμα. Ο Μουζούρης και το Τζιμάκη είναι οι πρώτοι οργανοπαίχτες της Ρεθύμνης που αρχίσανε να μαθαίνουνε μερικά συρτά και σιγά-σιγά εξελιχτήκανε και μάθανε κι άλλα. Αργότερα βγήκανε. Βγήκε με το Ροδινό ο Μαμαγκάκης να πει ότι έβγαλε αυτά, οι συνθέσεις. Ποιες συνθέσεις, τι έκαμε ο Ροδινός; Ο Ροδινός είναι ο δολοφόνος της μουσικής, στην κυριολεξία ήταν ο δολοφόνος. Διότι επήρε το χανιώτικο από δω (παίζει χανιώτικο) και τι έκαμε (παίζει). Τον έκαμε μαλθακό και κακορίζικο σαν να κλαίει ο διάβολος τα παιδιά του. Και παίζει το σελινιώτικο, την Ηλέκτρα του Θαλασσογιάννη, τον καριφιλιανό του Καναρίνη, αυτά έχει ο δίσκος του μέσα. Πού τα βρήκες, όταν υπήρχανε οι συρτοί αυτοί δεν ήταν ούτε ο πατέρας σου γεννημένος. Καλά έκαμε ο 26

27 άνθρωπος και τα βγαλε, δεν τον κατηγορεί κανείς. Αλλά μη μου λες ότι έβγαλε το χανιώτικο ο Ροδινός. Ή η μάνα μου την αγαπώ, κάποιος άλλος, πώς τον λένε, Αρναουτάκης νομίζω, που έκανε κάτι εκπομπές, η μάνα μου την αγαπώ είναι μια ξεχωριστή μελωδία και δεν έχει καμία σχέση με το χανιώτικο. Τι ανακατεύεστε με πράγματα που δεν σας ενδιαφέρει. Η μάνα μου την αγαπώ δεν είναι ο χανιώτικος; Ουαί κι αλίμονο και λέει ότι γνωρίζει και κάνει και δείχνει. Αν είναι για την άλλη τη μελωδία άστρα μη με μαλώνετε έχουνε παρουσιαστεί κι ο Γαργανουράκης κι ένα σωρό άλλοι, όλοι αυτοί τα βγάλανε. Υπάρχει στο δίσκο του Καλογερίδη με καθαρές τις λέξεις και υπάρχει και το βιβλίο εδώ που γράφει, είναι γραμμένο το 1962 νομίζω που έχει τις μαντινάδες ακριβώς όπως είναι μέσα. Ερ. Τις μαντινάδες ή το σκοπό; Απ. Οι μαντινάδες. Τώρα ο σκοπός θα σου πω ποιος είναι. Όπως είπα εγώ κι ενού φίλου μου, κανείς δεν μπορεί και κανείς δεν έχει το δικαίωμα να πει ότι έβγαλε πυρρίχια μουσική. Διότι κανείς δεν μπορεί να μας βεβαιώσει και κανείς δεν μπορεί να μας αποδείξει ότι αυτό που έπαιξε δεν έχει ξαναπαιχτεί, διότι η πυρρίχια μουσική είναι δέκα χιλιάδων χρόνων και μπορεί και παραπάνω. Και υπάρχουν χιλιάδες γυρίσματα και κανείς δεν μπορεί να μας πει εάν αυτό το γύρισμα που θα παίξει κάποιος, δεν το παιξε κάποιος άλλος πριν από πενήντα, εκατό, διακόσια, τρακόσια, χίλια, δυο χιλιάδες, τρεις, πέντε χιλιάδες χρόνια πριν. Η πυρρίχια μουσική, οι κοντυλιές οι λεγόμενες, ο πηδηχτός όλα αυτά που είναι ό,τι έχει μείνει απ την πυρρίχια μουσική και η οποία διατηρείται καλύτερα στην ανατολική Κρήτη. Αυτό λοιπόν που παίζει αυτός τι είναι; Ερ. Πυρρίχια μουσική λες τον πηδηχτό; Απ. Όλα αυτά ναι. Οι κοντυλιές οι λεγόμενες, ο σιγανός, ο καστρινός, ο μαλεβιζιώτης, η ρουματιανή σούστα που λέμε εμείς, όλα αυτά δεν είναι τίποτα άλλο παρά ό,τι έχει μείνει απ την πανάρχαια πυρρίχια μουσική και η οποία μεταδίδεται από πατέρα σε παιδί. Είναι πανάρχαια μουσική, 27

28 την οποία εμείς δεχόμαστε και το λέμε, διατηρείται καλύτερα στην ανατολική Κρήτη. Τώρα με τη μελωδία, θέλεις να σου πω ποια είναι, με το στόμα θα σου πω είναι πιο καλύτερα (τραγουδάει τη μελωδία του άστρα μη με μαλώνετε) είναι έτσι, είναι το πεντοζάλη, άστρα μη με μαλώνετε πως τραγουδώ τη νύχτα, άστρα μη με μαλώνετε έλα, έλα το μωρό μου. Αυτά όλα είναι πυρρίχιες μουσικές, τις οποίες εκμεταλλεύονται ορισμένοι ασυνείδητοι για μένα. Μη μιλάτε. Όπως το χω πει εγώ στην τηλεόραση, λέω «μη μιλάτε για την πυρρίχια» εγώ θα του παίξω κοντυλιές απού δεν τις έχει ξανακούσει ποτέ στη ζωή του, μπορώ να του παίξω. Δεν τολμώ να πω ότι τις ήβγαλα εγώ, γιατί δεν μπορώ να ξέρω αν το ίδιο πράγμα δεν το κανε κάποιος άλλος πριν από εκατό, διακόσια, τρακόσια, πεντακόσια, χίλια χρόνια. Είναι ατελείωτη η πυρρίχια μουσική δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος. Είναι όπως είναι η άμμος της θάλασσας. Δεν ξέρω τον είχες φτάξει, ένας αξιωματικός της χωροφυλακής, το Γάσπαρη, τον θυμάσαι; Αυτός έπαιζε βιολί. Ερχόταν στο σύλλογο, απ το Ρέθυμνο ήτανε αυτός και παίζομε κοντυλιές και του λεγα «έλα Γάσπαρη έμπα μέσα» κι άρχιζε κι έπαιζε κοντυλιές κι έπιανε, ας πούμε, απ το φα. «Πιάνομε από φα» μου λέει «εντάξει, πάμε από φα». Άρχιζε λοιπόν κι έπαιζε κι έπαιζε μέχρι εκεί που έφτανε και τον ακολουθούσα εγώ. Ύστερα μου λεγε «έμπα Κώστα τώρα» άρχιζα τώρα εγώ και συνέχιζα, πάλι από το φα. Να συνεχίσω από το φα άλλα πράγματα, όλο φαντασίες, αλλά να μη φεύγουνε από την παράδοση. Να φύγω από το φα, να γυρίσω να κατεβώ στο λα. Να παίξω κάμποση ώρα μέχρι που να μ αρέσει. Να του πω «έμπα τώρα εσύ» να ξεκινήσει αυτός από το λα. Ν αλλάξει το λα, να μπει αυτός στο ντο. Δηλαδή αλλάζεις τόνους, αλλάζεις γραμμές, ξαναγυρίζεις στο φα και παίζεις άλλα πράγματα που δεν τα χεις παίξει προηγουμένως. Δηλαδή είναι τόσο πλούσια η πυρρίχια μουσική που δεν υπάρχει ούτε αρχή ούτε τέλος. Και δεν επιτρέπεται σε κανένα ευσυνείδητο μουσικό να πει ότι αυτό το βγαλα εγώ σαν πυρρίχια μουσική, διότι δεν μπορεί να το αποδείξει. Όπως 28

29 Ερ. Απ. Ερ. Απ. αυτοί τ άστρα μη με μαλώνετε τα βγαλε κάποιος εκεί πέρα και τα παιξε ο Γαργανουράκης και ότι είναι έτσι. Όχι κύριε. Κλέψατε το πεντοζάλη του Κιώρου, το οποίο εβγήκε το 1770, δύο στροφές και βάλατε και μια κοντυλιά και έφτιαξες αυτό το πράμα. Μπράβο, καλά το καμες, εβγήκε ωραίο, είσαι αξιέπαινος, αλλά μη λες ότι είσαι συνθέτης. Μη λες ότι το σύνθεσες, γιατί δεν υπάρχει τέτοια σύνθεση. Δεν μπορείς να πεις δηλαδή στην πυρρίχια μουσική ότι είσαι συνθέτης. Κώστα πες μου κάτι άλλο. Ανέφερες το Ροδινό προηγουμένως κι έχω ένα ερωτηματικό. Ο Ροδινός ήτανε Ρεθυμνιώτης. Δεν έχει σημασία. Δεν είχε επαφή με τους Χανιώτες. Πού τα έμαθε αυτά, πώς τα έμαθε; Να σου πω, απλά εμείς τα χουμε εξακριβώσει. Άλλωστε έχομε κασέτα και τα γράφει μέσα. Είχε έρθει από την Αμερική ο Χαρίλαος ο Πιπεράκης το 1926 και πήγε στο Δραπανιά στο Μαριάνο. Εκάθησε έξι μήνες. Έμαθε μια σειρά συρτά, επειδή υπήρχανε πολλοί Χανιώτες κι έβγαλε πολύ χρήμα από τους Χανιώτες. Εγύρισε λοιπόν στην Αμερική και έβγαλε το δίσκο, ακριβώς αυτό που παίζει ο Ροδινός, ακριβώς το ίδιο πράμα, τις ίδιες μελωδίες. Έβγαλε το δίσκο. Έστειλε λοιπόν δίσκους στο Ρέθυμνο ήταν ένας λεγότανε Φραγκάκης και πουλούσε δίσκους, τότε το 31 με 32 ήταν που είχε γίνει η Κολούμπια και αρχίσαν και κυκλοφορούσαν δίσκοι μεγάλοι με τα γραμμόφωνα τα κουρδιστά. Ήταν ένας και πουλούσε δίσκους. Έστειλε λοιπόν το δίσκο, ένα δίσκο, ο Μαθιούδης, ο Μαθιουδάκης ήτανε στο Ρέθυμνο αστυνόμος, έστειλε λοιπόν ένα δίσκο του Μαθιούδη. Επήρε το δίσκο ο Μαθιούδης και τονε πήγε στου Φραγκάκη. Επήγανε και βρήκανε ζούνε, ευτυχώς ζούνε τώρα ο Φραγκάκης, ο Μαθιούδης, αυτός που φτιάχνει τις λύρες ο Σταγάκης, που είναι στο Ρέθυμνο τώρα και ο μπουλγαριτζής, ο Στέλιος ο Φουσταλιέρης, πήγανε και πιάσανε το Ροδινό με τον Μπαξεβάνη και τον λένε «βρε παιδιά, εδώ είναι αυτός ο δίσκος που μας έστειλε ο Χαρίλαος από την Αμερική. Κάτσετε να το μάθετε τώρα που γίνηκε η Κολούμπια να τονε 29