Συνέντευξη με τον Καντηλιεράκη Σταύρο ΠΡΩΤΗ ΚΑΣΕΤΑ. Α. Πλευρά

Transcript

1 Συνέντευξη με τον Καντηλιεράκη Σταύρο ΠΡΩΤΗ ΚΑΣΕΤΑ. Α. Πλευρά Κύριε Σταύρο θα θέλαμε να μας πείτε καταρχήν πώς ξεκινήσατε να παίζετε κάποιο όργανο, με ποιο όργανο ξεκινήσατε; Καταρχήν εγώ γύρω στα δεκατέσσερα χρόνια θα ήμουνα, μ άρεσε πολύ η μουσική, αλλά δεν είχα τον τρόπο ν αγοράσω όργανο. Τότε ήταν πολύ δύσκολα τα οικονομικά μας εκείνη την εποχή και αποφάσισα και πήγα κι έκοψα ένα καλάμι, το οποίο το κανα φλογέρα κι έπαιζα. Μ αυτό άρχισα. Κατάφερνα, λοιπόν, μ αυτό κι έπαιζα τα περισσότερα κομμάτια εκείνης της εποχής, τα παιζα με το καλάμι. Συρτά δηλαδή παίζατε, τι παίζατε; Ναι, συρτά και διάφορα τραγούδια του δρόμου, που είχαμε εμείς τότε, ριζίτικα. Αυτά παίζαμε τότε με το καλάμι, μετά περάσανε κανά δυο χρόνια. Είχε πάρει εκεί στο χωριό μου ένα παιδί ένα βιολί για να μάθει, αλλά αυτό άρχισε και κάπνιζε κι είχε μείνει από τσιγάρα. Και μου λέει μια μέρα «θα πουλήσω το βιολί, θες να τ αγοράσεις» του λέω «μα δεν κρατάω παρά ένα τάλιρο», «ε, δώσε μου το να πάω να πάρω ένα πακέτο τσιγάρα», με το τάλιρο έπαιρνες τότε δυο πακέτα τσιγάρα. «Δώσε μου να πάω να πάρω τσιγάρα» μου λέει «και θα μου δίνεις όταν έχεις ένα τάλιρο, δέκα φράγκα, ό,τι έχεις». Πιάσαμε, θυμάμαι τότε, διακόσιες δραχμές την αξία του. Εμένα η χαρά μου ήταν μεγάλη, δεν μου αποφάνηκε, σιγά-σιγά από δω κι από κει το ξεχρέωσα. Σε τι ηλικία ήσασταν; Ήμουνα τότε γύρω στα δεκαπέντε με δεκάξι χρονών. Βέβαια, δεν είχαμε τρόπους τότε εμείς τότε να μάθομε, ν ακούσομε. Κάθε χρόνο γινόταν ένα πανηγύρι στο χωριό που εφέρνανε κάποια ζυγιά όργανα να παίξει ν 1

2 ακούσουμε, αλλά αν πέθαινε κανείς γέρος ή καμιά γριά ή έστω και οποιοσδήποτε, λόγω πένθους δεν επαίζαν τα όργανα. Ήταν πολύ δύσκολο να μάθουμε, να δούμε έστω και κάποιο άλλο, σχολές τότε δεν υπήρχανε. Ωραία, πήρατε το βιολί κι αρχίσατε μετά πώς να παίζετε; Πριν πάμε στο βιολί ήθελα να σου κάνω μια ερώτηση. Είπες ότι πήρες καλάμι κι έφτιαξες μια φλογέρα κι έπαιζες. Παίζανε τέτοια όργανα στο χωριό σου; Απ τα Κεραμιά είναι η καταγωγή σου; Ναι. Την εποχή αυτή παίζανε τέτοια όργανα στο χωριό σου; Καλάμια ναι. Ήτανε κι άλλα βοσκαρούδικα τότε που βόσκανε πρόβατα. Πώς το λέγανε αυτό το καλάμι; Εμείς το λέγαμε θιαμπόλι στη δική μας γλώσσα εκεί. Και ήτανε θιαμπόλι που το βάζατε έτσι στο στόμα και φυσούσατε ή το βάζατε μες στο στόμα; Όχι όπως είναι τώρα το φλάουτο. Έξω εδώ στο χείλη. Το βάζαμε στη μια μεριά. Δηλαδή ήταν ανοιχτό κι απ τις δυο μεριές; Ανοιχτό κι απ τις δυο μεριές, με το φύσημα του αέρα μοιραζόταν ο αέρας και δημιουργούσε τον ήχο. Δηλαδή ήταν ένα κομμάτι καλάμι ανοιχτό κι απ τις δύο μεριές με τρύπες; Ανοιχτό κι απ τις δυο μεριές, με πέντε τρύπες του χα κάνει εγώ και έπαιζα τα κομμάτια. Είχε και πάνω μια τρύπα που δεν χρησιμοποιούνταν με τα δάχτυλα; Όχι, είχα πέντε τρύπες που χρησιμοποιότανε. Δηλαδή μόνο πέντε τρύπες, ανοικτό από τις δύο μεριές; Βεβαίως. Πόσο χοντρό ήταν το καλάμι αυτό περίπου; 2

3 Συνήθως δεν ήταν και πολύ χοντρό. Και το λέγατε θιαμπόλι ή φιαμπόλι; Μάλλον χαμπιόλι το λέγαμε. Εκτός απ το χαμπιόλι υπήρχαν άλλα τέτοια όργανα πνευστά στο χωριό; Όχι. Ήταν ένας που έβοσκε και έκανε πως έπαιζε, αλλά δεν έπαιζε και μεγάλα πράγματα, αλλά εμένα μ άρεσε ο ήχος. Το πρωί στη λαγκαδιά ήταν ένα φανταστικό πράγμα τότε. Ασκομαντούρα έπαιζε κανείς; Όχι. Λοιπόν, πάμε τώρα στο βιολί. Αρχίσατε να παίζετε βιολί, πώς μάθατε; Πήρατε το βιολί, είπατε ότι δεν υπήρχαν τότε ούτε ωδεία, ούτε δάσκαλος, πώς μάθατε; Αν προσέξεις εμάς τους πρακτικούς, θα δεις ότι κανένας δεν κρατάει σωστά το βιολί κι είναι αυτό η αιτία. Που δεν είχαμε κάποιο δάσκαλο να μας δείξει πώς θα πιάσουμε, έστω το κράτημα του οργάνου αυτού. Πιάσαμε εκεί στα κουτουρού. Βέβαια είχαμε ένα προσόν, που σήμερα δεν υπάρχει αυτό το προσόν, εμείς τα κομμάτια που παίζομε τώρα, τα παλιά κομμάτια γενικά, τα μαθαίναμε πρώτα, έστω και όργανο να μην έπαιζες, το μάθαινες και το τραγουδούσες και ξέραμε πού είναι το φάλτσο, αν το παίζεις σωστά. Κι από κει ξεκινήσαμε. Αλλά εγώ δυσκολεύτηκα πολύ στο κούρδισμα. Δεν ήξερα πώς θα κουρδίσω το βιολί. Να κάνω μια παρένθεση εδώ. Είπατε δεν υπήρχανε δάσκαλοι, όλοι οι άλλοι που παίζανε, μεγάλα ονόματα της εποχής δεν τους βλέπατε, δεν ήτανε δάσκαλοι για σας, που παίζανε οι καλοί βιολάτορες; Ήτανε πολύ αδύνατο για ένα παιδάκι τότε δεκαπέντε χρονών να πάει να επικοινωνήσει μ αυτούς τους ανθρώπους, γιατί αυτοί γυρίζανε στα πανηγύρια και στους γάμους, δεν μπορούσες να τους συναντήσεις, εκτός αν ήτανε στο χωριό σου μέσα. Να φύγεις απ το χωριό σου τώρα, να 3

4 πας σε άλλο χωριό, ήταν αδύνατο. Μέσα δεν υπήρχανε. Εμάς στα χωριά μας τότε δεν υπήρχε δρόμος. Κι εκεί ξεκίνησα μόνος μου σιγά-σιγά. Ήρθε κάποτε ένας στο χωριό και του λέω «δείξε μου πώς θα κουρντίσω, τι πρέπει να κάνω» «έτσι θα μπαίνεις στις μέσα χορδές». Και τον έβαλα και μου κανε ένα σημαδάκι απάνω στη γλώσσα του βιολιού για να κάμει τις αλλαγές στις χορδές. Κι έτσι ξεκίνησα σιγά-σιγά. Ε, οζόρες ήταν και ξεκίνησα. Μετά μέσα σ έξι μήνες εκατάφερα κι έπαιζα κομμάτια, τα παιζα με τη φλογέρα και τα ξερα κιόλας. Όταν λες να κάνεις τις αλλαγές στις χορδές που σου έκανε το σημαδάκι εκείνο, τι αλλαγές έκανες; Δηλαδή απ το μι να μπαίνεις στο λα, ας υποθέσομε. Δηλαδή πώς το έκανε με το σημαδάκι; Σημάδεψε ποιο δάχτυλο θα έπρεπε να κάνω τις αλλαγές. «Με τι τρίτο δάχτυλο» μου λέει «θα πατήσεις απάνω στο σημαδάκι». Δηλαδή κάτι πρακτικό που είχε κι αυτός. Δηλαδή κούρδιζες την πρώτη χορδή και μετά πατούσες το τρίτο δάχτυλο; Όχι για το κούρδισμα, για να μπαίνω μέσα στα κομμάτια, τα οποία δεν παιζόταν σε μια χορδή. Όχι, το κούρδισμα πώς το μαθες, από κει ξεκίνησε; Το κούρδισμα με τ αυτί. Γιατί μου είπες ότι δεν ήξερες να κουρντίσεις. Ναι, δεν ήξερα παρά μου έδειξε, μου λέει «αυτός ο ήχος πρέπει να ταιριάζει μ αυτό». Κι από κει έμαθα το κούρδισμα. Κι ύστερα τα σημαδάκια; Τα σημαδάκια ήταν για τα πατήματα. Από πού θα μπεις στο σκοπό δηλαδή που παίζεις; Από πού θα μπεις, από τη μια χορδή θα μπεις στην άλλη. Μετά το αυτί, λόγω που τα ξέραμε τα κομμάτια, λέω «τώρα το παίζω λάθος, πρέπει να το διορθώσω». Και κει εδιορθώναμε τα κομμάτια. Τώρα τα παιδιά 4

5 είναι πολύ πιο έξυπνα, έχουν τους δασκάλους, αλλά δεν ξέρει το κομμάτι. Άμα το παίξει, μπορεί να το παίξει και καλύτερα απ το δάσκαλο και του πεις ότι είναι λάθος, θα το πιστέψει το παιδί. Ενώ εμείς τότε ξέραμε πότε παίζαμε σωστό και πότε λάθος. Είπατε δεν υπήρχανε δάσκαλοι, δεν είχατε επικοινωνία, λόγω δρόμων. Δεν είχατε κανένα ως πρότυπο, δεν θαυμάζατε κανένα; Βεβαίως, είχα ένα ξαδερφάκι το οποίο πέθανε, ένας Κουμπάκης λεγότανε κι έπαιζε πολύ απίθανο βιολί. Κουμπάκης; Κουμπάκης. Το μικρό του; Απόστολος. Δυστυχώς είχε λευχαιμία και πέθανε είκοσι εφτά χρονών. Αλλά ήταν ο Μαύρος τότε, ήταν ο Παπαδάκης ο Ναύτης, ήταν ο Γαλαθιανάκης ο Στρατής, αυτοί οι τέσσερις εκείνης της εποχής ήτανε τα πρότυπα εκείνης της εποχής, ήταν κι οι καλύτεροι. Εσείς ποιον θεωρείτε ως τον καλύτερο δάσκαλό σας ότι πήρατε, κλέψατε πράγματα απ αυτόν και γίνατε βιολάτορας; Να σας πω. Απ όλους αυτούς, που σας είπα, κάτι πήραμε όλοι εμείς οι μετέπειτα, οι νεότεροι. Δηλαδή έγκειται στην κρίση του καθενούς από μας, πώς αντιλαμβάνεται το κομμάτι και ποιος νομίζεις ότι το παίζει καλύτερα. Όσο για την κρητική μουσική τη δική μας, είχαμε πρότυπο οι περισσότεροι τον Μαύρο τότε. Δηλαδή ήταν ο πιο σωστός, ο πιο αυθεντικός στην κρητική, στη χανιώτικη μουσική. Για πες μου κάτι, έχω ακούσει από πολλούς ότι πήγαιναν στου Μαύρου, δεν θυμάμαι, μήπως κάνω και λάθος και μου πανε κάποιον άλλο και έμεναν στο σπίτι του για τρεις μήνες, πέντε μήνες, έξι μήνες, του δούλευαν στα χωράφια, του έκαναν τις δουλειές του και τους έδειχνε. Αυτό ήταν συνηθισμένο, δηλαδή το καναν κι άλλοι, έχεις ακούσει εσύ τέτοια περίπτωση; Μπορεί να μην ήταν ο Μαύρος, μπορεί να ταν κάποιος άλλος. 5

6 Όχι, ο Μαύρος ήτανε. Θα σας πω τώρα, δεν είχανε και κάποιο τρόπο διδασκαλίας οι παλιοί τότε, γιατί κι αυτοί δεν εμάθαν από δασκάλους, εμάθανε όπως έμαθα κι εγώ μόνος. Και για να κάνεις το δάσκαλο σήμερα, πρέπει να χεις κάποιους τρόπους, όπως πάει στο δημοτικό, ας υποθέσουμε και σου λέει ο δάσκαλος «θα κάνεις τις γραμμούλες πλάγιες, όρθιες» και μετά σου λέει «το άλφα» και προχωρείς. Τότε ήταν ο Μαύρος και είχε πολλούς μαθητές. Πήγαινες σου πιανε το κομμάτι κανονικά σου λέει «παίξε μου». Συγκεκριμένα μου λεγε ένας μαθητής του «πήγα στο Μαύρο και μου παίζει το χανιώτικο και μου λέει παίξ τονε, δεν τονε ξέρω, κι αμέ τι ήρθες να κάνεις εδώ πέρα; Μα αν ήξερα του λέει δεν θα ρχόμουνα εδώ πέρα, για να μου δείξεις ήρθα. Αφού στον δείχνω και δεν τονε πιάνεις. Να μου τον δείξεις όπως τονε παίζεις εσύ στην εντέλεια, εγώ δεν μπορώ, άμα δεν μου τον δείξεις συλλαβιστά δεν μπορώ να τονε μάθω. Θα μάθεις σιγά-σιγά» του λέει. Έφυγε πραγματικά δεν έμαθε. Δηλαδή η μέθοδος ήταν να βλέπεις το δάσκαλο πώς παίζει, να ξεσηκώνεις και ό,τι μπορείς να κλέψεις; Ναι, δεν σου δειχναν αναλυτικά δηλαδή. Αλλά αυτό που σε ρώτησα, ήταν συνηθισμένο, πηγαίναν πράγματι πολλοί εκεί και καθόντουσαν; Ναι, έχουνε περάσει πάρα πολλοί από κει. Δυστυχώς, όμως, ένας μόνο βγήκε, όχι πως ήτανε μαθητής του, είχε ωραίο αυτί κι άκουε το Μαύρο και τον είχε ξεσηκώσει ακριβώς όπως ήτανε. Άμα άκουες αυτό το παιδί, ένα Σφηριδάκη Νίκο τον λένε, που έχει παρατήσει χρόνια αυτός, θ άκουες πραγματικά το Μαύρο. Δηλαδή αν σου κλεινε τα μάτια κανείς και σου λεγε «ποιος παίζει τώρα» θα λεγες «ο Μαύρος παίζει». Χωρίς βέβαια να πάει να του κάνει μάθημα. Αλλά όπου πήγαινε ο Μαύρος, πήγαινε κι αυτός από κοντά ν ακούσει το Μαύρο. Γενικά οι παλιοί ήταν πρόθυμοι να δεχτούν μαθητές; Πρώτα-πρώτα δεν είχανε ευχέρεια. 6

7 Καλά, εγώ ρωτάω εάν πήγαινε κάποιος που ήθελε να μάθει βιολί και του λεγε «θέλω να μάθω βιολί» πώς τον αντιμετώπιζε; Υπάρχουν δύο περιπτώσεις. Απ την μια μεριά λέει «άμα μάθω εγώ αυτόν να παίζει, θα πάρει όλη την περιφέρεια και μένα μου κόβει το ψωμί». Ήτανε ένας λόγος αυτός και δεύτερο ήτανε, ότι εφόσον ήσουνε καλός, δεν κάθιζες ούτε στο σπίτι σου, γυρνούσες απ τον ένα γάμο στον άλλο, στα πανηγύρια, περνούσε και μήνες να γυρίσεις σπίτι σου. Έχουμε ακούσει το Χάρχαλη ότι έφευγε και μετά τρεις μήνες εγύριζε σπίτι του. Κρατούσε μέχρι αλλαξόρουχα, εσώρουχα για ν αλλάξει και πήγαινε απ τον ένα γάμο στον άλλο. Εγώ θα πάρω μια ακραία περίπτωση, ένα παιδί που έχει τόσο μεράκι να μάθει που δεν τον νοιάζει ν ακολουθεί το δάσκαλο, τρεις μέρες που γυρνάει στα χωριά, να τον ακολουθεί από πίσω. Πώς θα το παιρνε ο δάσκαλος αυτό; Δεν θα το παιρνε σε κακό μάτι, αλλά δεν ήταν κι εύκολο. Γιατί ξέρεις υπάρχει μια νοοτροπία Σου λέω μια ακραία περίπτωση. Δεν θα του λεγε μη μ ακολουθείς. Ήτανε καλοί άνθρωποι κι αυτοί, αλλά δεν είχαν την ευχέρεια. Η ευχέρεια ήταν λίγη. Έχω ακούσει πάρα πολλές ιστορίες με το Χάρχαλη ότι επηγαίναν πολλοί να τον μάθουν και πηγαίναν στο σπίτι και δεν μπορούσαν να τονε βρούνε για να μάθει κάτι στα παιδιά. Γυρνούσε, έλειπε μήνες απ το σπίτι. Η γυναίκα του ακόμα έκαμε αμάν να τον έβλεπε. Αλλά όταν μπορούσαν να τον δουν, είχε τη διάθεση να δείξει; Αυτό θέλω να μου πεις, όχι μόνο ο Χάρχαλης αλλά και οι παλιοί, αυτοί που γνώρισες; Όχι τόσο. Δεν είχαν τη διάθεση; Όχι και τόσο. 7

8 Ο λόγος είναι αυτός που είπατε πριν, να μην τους κλέψουν το ψωμί ας το πούμε; Βεβαίως. Γιατί σου λέει, αν σε μια περιφέρεια, όπως ήταν ο δήμος ο δικός μου, έβγαινα εγώ, αυτός δεν είχε πλέον δουλειά, οποιοσδήποτε. Η αμοιβή των δασκάλων πώς γινόταν τότε, δηλαδή όταν κάποιος δεχόταν να μάθει δυο τρία παιδιά εκεί, πώς τον πλήρωναν σε είδος, σε χρήμα; Υπήρχαν ορισμένες συμφωνίες. Σου λέει «θα μου δώσεις τόσο λάδι» συνήθως το λάδι ήταν το μέσον πληρωμής «για να σε μάθω ένα κομμάτι, για να σου μάθω να ξεκινήσεις ή θα έρθεις να μου σκάβεις το χωράφι» κάτι τέτοιο γινότανε. Πότε κρατήσατε το πρώτο σας γλέντι, θυμάστε; Ναι. Ήτανε το 53. Ήσασταν δηλαδή περίπου; Το 53, είμαι το 36. Δεκαοχτώ χρονών περίπου, δεκαεφτά. Και ήξερα τρία τέσσερα κομμάτια, έπαιζα και πήγα στο πανηγύρι. Αλλά τότε δεν είχανε ο κόσμος απαίτηση να παίζεις τέλεια. Δηλαδή ήσουνα αρκετός να παίζεις δυο τρία κομμάτια. Έστω κι έτσι να κανες το όργανο, ν άκουε ο άλλος ένα ήχο, γιατί ήτανε πολύ δύσκολο ν ακούσεις, ράδια δεν υπήρχανε, πικάπια τέτοια δεν υπήρχανε, ήτανε μόνο τα γραμμόφωνα. Και συγκεκριμένα είχαμε ένα δάσκαλο στο χωριό μας κι είχε ένα γραμμόφωνο. Ήταν τότε δυο δίσκοι όλοι κι όλοι κρητικοί που ήθελε να τους φέρει να τους ακούσουμε. Άφηκε λοιπόν το γραμμόφωνο απάνω στο τραπέζι, βγήκε έξω να πάει προς νερού του, πάει ένας τυχαίος να το κουρντίσει. Αλλά του παιξε μια παραπάνω κι έσπασε. Εγώ τότε μεγαλύτερη στενοχώρια δεν είχα πάρει. Λέω μιας και μιας απού ήταν η τύχη μου ν ακούσω κι εγώ κάτι, δεν έτυχε ν ακούσω. Μετά σου λέω έπαιξα το πρώτο γλέντι εκεί. Μετά απ το γραμμόφωνο αυτό, δεν ήρθε άλλο γραμμόφωνο στο χωριό; 8

9 Όχι. Ραδιόφωνο πότε ήρθε πρώτη φορά; Ραδιόφωνο ήρθε μετά το 50, 55 και μετά. Ήταν δεκατέσσερα χωριά και δεν είχε κανένα χωριό, στα δεκατέσσερα χωριά δεν υπάρχει ραδιόφωνο. Οι Μουριές εδώ είχανε ένα ραδιόφωνο και κατέβαινα μια ώρα δρόμο, ξυπόλητο παιδάκι, ν ακούσω εκπομπή που παιζε τότε ο Μαύρος, ο Ναύτης, ο Γαλαθιανός και να γυρίσω πάλι κι όχι να μπω μες στο καφενείο. Τα παιδάκια δεν συνηθίζανε στο καφενείο, έπρεπε να κρατάς και κάποια λεφτά να πάρεις έστω ένα λουκούμι, έπρεπε να κάνεις βόλτα στο δρόμο. Είχανε τα καφενεία ένα μεγαφωνάκι, ένα κουτάκι τετράγωνο, το κρεμούσαν στην πόρτα κι άκουγες απέξω. Δηλαδή μέχρι το 55 περίπου, πόσο χρονών ήσουνα περίπου το πενήντα πέντε; Το 55 ήμουνε δεκαεννιά χρονών. Σ αυτό το διάστημα τα ακούσματα που είχες από πού ήτανε; Αφού δεν υπήρχε γραμμόφωνο, δεν υπήρχε ραδιόφωνο; Ήταν από διάφορους που ερχόταν στο πανηγύρι. Δηλαδή αυτούς που άκουγες στο πανηγύρι; Ναι. Σε γάμους ή σε γλέντια ερχόντουσαν; Βεβαίως ερχόντουσαν. Δηλαδή οι μόνες σου εμπειρίες ακουστικές ήτανε Απ τα γλέντια που κάναμε. Τραγουδούσαν στο χωριό εντελώς προφορικά, χωρίς όργανο; Βεβαίως, τότε ήτανε σαν το έθιμο, δηλαδή σαν νεολαία εμείς έπρεπε να σηκωθούμε απ το χωριό μας να πάμε στο δίπλα χωριό, να πάμε σ ένα πανηγύρι που γινότανε, έπρεπε να ξέρεις τα καινούργια κομμάτια να τα τραγουδάς, γιατί το θεωρούσαν προσβολή το να κάθεσαι σε μια παρέα και να μην τραγουδάς. Έπρεπε όλοι να τραγουδάνε, δεν έχει σημασία αν είχες καλή φωνή ή όχι. 9

10 Όχι, εννοώ ότι τραγουδούσαν χωρίς να παίζουν όργανο; Βεβαίως όλοι. Και λέγανε τι; Έλεγαν συρτά και ριζίτικα εκείνη την εποχή. Δηλαδή μπορεί κανείς εύκολα να τραγουδήσει τους σκοπούς των συρτών χορών, χωρίς να τους συνοδεύει όργανο; Βεβαίως. Βέβαια όταν δεν είσαι οργανοπαίχτης, δεν έχεις το ρυθμό το κανονικό, αλλά αυτό ήτανε στην τάβλα, δεν ήτανε χορευτικό δηλαδή να πεις ότι θα τραγουδήσω να χορέψεις εσύ. Εγώ ρωτάω άλλο, μήπως υπάρχει καμιά διάκριση των σκοπών σε σκοπούς που παίζονται στο βιολί και τραγουδιούνται και υπάρχουν και άλλοι σκοποί που είναι τραγουδιστικοί; Όταν τελειώνει το ριζίτικο τραγούδι θα βάλω ένα τέτοιο σκοπό να τραγουδήσουμε, μήπως είναι ορισμένοι τέτοιοι σκοποί συγκεκριμένοι; Υπάρχουνε τέτοιοι μετά το ριζίτικο συνοδευότανε, αλλά είναι ένας κανονικός συρτός, ο οποίος χορευότανε κιόλας με τη μουσική. Φυσικά χορεύεται, αλλά λέω μήπως ήτανε Όχι, ιδιαίτερο να μη χορεύεται όχι. Απλώς τονε συνοδεύανε τα ριζίτικα. Ο πιο συνηθισμένος σκοπός που τραγουδούσαν μετά το ριζίτικο ποιος ήταν; Ήτανε κάποιος σκοπός που τον έχει βγάλει και σε δίσκο ο Ναύτης. Αυτός ο σκοπός ήταν το πρότυπο, δηλαδή μετά απ το ριζίτικο έπρεπε να πει αυτό το σκοπό. Μπορείς να μας τον θυμίσεις λίγο; Ναι, (τραγουδάει σκοπό). Αυτός ο σκοπός λεγότανε μετά το ριζίτικο. Μετά της τάβλας τα ριζίτικα βέβαια, γιατί ήταν και άλλα ριζίτικα που λεγότανε στο δρόμο. Παίρνανε τη νύφη, εκεί που πηγαίνανε να πάρουνε και γυρίζανε απ τη νύφη που λέγανε «Μηνώ σου κόρη κι έρχομαι» όταν πηγαίνανε, «πήραμε την πέρδικα» όταν γυρίζανε, τα οποία δεν 10

11 λεγότανε εκεί οι σκοποί, μόνο το ριζίτικο. Στην τάβλα λεγότανε μετά το ριζίτικο, ο σκοπός αυτός συνήθως. Όταν ακούτε ένα βιολάτορα εσείς και δεν ξέρετε ποιος παίζει και σας πούνε ότι ο ένας είναι από την επαρχία Αποκορώνου κι ο άλλος από την επαρχία Κισσάμου. Υπάρχει περίπτωση να ξεχωρίσετε ποιος είναι από πού; Βεβαίως. Και τώρα απ τους γνωστούς βιολάτορες, που είναι σαν φίρμες, που έχουνε βγει με δισκογραφίες, στα γλέντια, οποιονδήποτε κι αν μου βάλεις σ ένα μαγνητόφωνο θα σου πω ο τάδε παίζει. Πώς το καταλαβαίνετε αυτό; Είναι από το χρωματισμό που βάζει ο καθένας. Είναι διαφορετικός ο χρωματισμός. Ξέρεις η κρητική μουσική δεν είναι στάνταρ, όπως είναι όλα τ άλλα δημοτικά τραγούδια, που ξεκινάς απ το άλφα και πας στο ωμέγα, είναι περιορισμένες οι στροφές. Εμείς βάζουμε όλο φαντασία μέσα. Δηλαδή αν καταλαβαίνω καλά, εξαρτάται από το τι γυρίσματα βάζει ο καθένας; Τι φαντασία έχεις την ώρα που παίζεις το κομμάτι. Κι από κει βγάζω συμπέρασμα ότι αυτό το κομμάτι το παίζει τώρα ο τάδε. Όταν λέτε φαντασία, εννοείτε διαφορετικά πώς παίζει το ίδιο πράγμα ο καθένας; Ναι το ίδιο. Ή το τι βάζει; Το ίδιο πράγμα, εγώ άμα πιάσω τώρα και παίξω, ας υποθέσουμε, το χανιώτη, ανάλογα το κέφι που έχω, θα τον αποδώσω. Άμα τονε ξαναπαίξω, θα δεις διαφορά μεγάλη. Αυτό είναι το μυστήριο του κρητικού συρτού. Ναι, αλλά τι είναι αυτό που ξεχωρίζει τον Αποκορωνιώτη απ το Σελινιώτη; Είναι το βίωμα του τόπου. 11

12 Το οποίο πώς βγαίνει στη μουσική, πάνω στο παίξιμο, στο βιολί δηλαδή; Ακόμα και ο χαρακτήρας της ομιλίας είναι διαφορετικός. Ας αφήσουμε την ομιλία που είναι κάτι χαρακτηριστικό της περιοχής. Στην μουσική πώς βγαίνει; Είναι αλληλένδετα αυτά, η προφορά της ομιλίας του Σφακιανού με τον Κυδωνιάτη είναι πολύ διαφορετικά. Ας πούμε πως παίζει ένας Κισσαμίτης βιολιστής και τραγουδάει ένας Αποκορωνιώτης. Δεν μπορεί να τραγουδήσει. Δεν μπορεί καθόλου, γιατί είναι ο χρωματισμός τελείως διαφορετικός. Ναι, όταν λες χρωματισμό τι εννοείς, τι κάνει δηλαδή; Θα σας πω. Παίρνομε ένα κομμάτι, θα σας πω πώς τον παίζει ο Αποκορωνιώτης τον χανιώτικο (τραγουδάει χανιώτικο), ο Χανιώτης (τραγουδάει). Έχει μεγάλη διαφορά, γι αυτό δεν μπορεί να τραγουδήσει. Αυτή είναι η διαφορά. Τεχνικά μπορείς να μας το προσδιορίσεις, είναι πιο γρήγορο, είναι πιο στολισμένο, τι κάνουν; Εμείς στα περισσότερα κομμάτια, ο ρυθμός είναι πιο αργός από δω και μέσα. Όταν λέτε από δω και μέσα; Δηλαδή εννοείς Ρέθυμνο, Ηράκλειο. Θα σας πω ένα παράδειγμα, έχουμε ένα δρόμο που βγαίνει σ ένα βουνό κι έχει στροφές. Ο δρόμος αυτός είναι δύο χιλιόμετρα και παίρνομε κι ένα δρόμο με δύο χιλιόμετρα πάλι σ ένα κάμπο μέσα. Ποιος θα πρωτοπάει; Στην ευθεία θα πας πιο γρήγορα. Αυτό ακριβώς είναι και στη μουσική. Δηλαδή επειδή εμείς κάνουμε στροφές και βάζομε περισσότερες φωνές, είναι πιο αργό το δικό μας. Δηλαδή άμα τ ακούσει ένας που δεν έχει ιδέα από μουσική σου λέει «αυτός παίζει πολύ γρήγορα», ενώ ο ρυθμός είναι πιο αργός σε μας, 12

13 στο δικό μας. Όταν παίζεις ένα κομμάτι, που παίζεις με τρεις φωνές, το βγάζεις πιο γρήγορο. Τι εννοείτε τρεις φωνές; Δηλαδή εννοείς, δεν του βάζεις όλες τις φωνές που πρέπει. Του βάζεις στολίσματα. Το στολίδι που λέμε. Σαν ένα δωμάτιο που έχεις κρεμασμένα κάδρα, έχεις διάφορα στολίδια κι ένα σκέτο, κατάλαβες τη διαφορά ποια είναι; Ας πούμε ότι έχουμε δύο βιολάτορες κι οι δύο εξίσου καλοί, ποιον θα πείτε εσείς ότι είναι ο καλύτερος και τη μια στιγμή παίζει ο ένας ένα χανιώτικο και μια άλλη στιγμή ο άλλος ένα χανιώτικο. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά εκείνα που θα πείτε α, ο πρώτος μου άρεσε περισσότερο; Αυτό έγκειται στην δική μου σκέψη, δηλαδή πώς το σκέφτομαι. Εάν οι σκέψεις μου είναι πιο εμπλουτισμένες. Θα σου φέρω ένα παράδειγμα βάνουμε τώρα το Ναύτη και παίζει ένα κομμάτι και βάζουμε και το Γαλαθιανό. Ο Γαλαθιανός για πολύ κόσμο ήταν πιο αρεστός, γιατί ήτανε πιο απλός. Ο Ναύτης για να τον άκουες, έπρεπε να μάθεις καλύτερα, γιατί νομίζω πως είχα περισσότερες γνώσεις απάνω στη μουσική ν ακούσω την τεχνική που έβαζε ο ένας απ τον άλλο. Εκεί έγκειται η ιδέα. Ωραία, το ένα είναι η γρηγοράδα, η τεχνική. Το άλλο είναι, ένα άλλο χαρακτηριστικό; Η απλότητα. Είναι υπέρ ή κατά δηλαδή η απλότητα, για να καταλάβουμε; Πάλι εκεί θ απαντήσω, όπως απάντησα και προηγουμένως, ότι για ένα μουσικό θα θαυμάσει αυτό που βάνει τόσο δεξιοτεχνικά πράγματα. Για ένα απλό άνθρωπο σου λέει «δεν παίζεις καλά εσύ, παίζεις εσύ που τα παίζεις πιο απλά και τα καταλαβαίνω», κατάλαβες αυτή είναι η διαφορά. 13

14 Για να το πούμε αλλιώς, ένας χορευτής χορεύει, θα ευχαριστηθεί καλύτερα άμα του παίζει πολλά στολίδια τη μελωδία ή άμα του την παίζει απλά; Αναλόγως το χορευτή. Αν είναι ένας καλός; Για δυο καλούς κι οι δυο θα προτιμήσουνε να του βάλει περισσότερα στολίδια, περισσότερο χρώμα. Κάποιος που τραγουδάει τώρα το χανιώτικο πώς θα το ευχαριστηθεί, αν του το παίζει πλούσια ή αν του το παίζει πιο απλά; Κι εκεί αναλόγως τον τραγουδιστή. Καλός τραγουδιστής. Μα, είπαμε, είναι καλοί ένας απ την Κίσσαμο κι ένας απ τον Αποκόρωνα, άμα βάλεις ένα Αποκορωνιώτη τραγουδιστή καλό, δεν θα μπορέσει να τραγουδήσει το δικό μου το παίξιμο, στου Αποκορωνιώτη όμως θα τραγουδήσει πιο καλύτερα, γιατί το καταλαβαίνει πιο καλύτερα. Όταν είναι και οι δύο απ το ίδιο χωριό, απ την ίδια επαρχία; Δεν θα χουνε μεγάλη διαφορά. Δεν παίζει ρόλο ο τρόπος που κρατάει κανείς το δοξάρι ή τα στολίσματα που βάζει; Όλα παίζουν σημασία, αλλά ο ένας απ τον άλλο, διαφορά δεν έχουνε και μεγάλη, εφόσον είναι απ τον ίδιο τόπο, γιατί τα νιώθουνε τα βιώματα το ίδιο και οι δύο. Αυτά τα στολίδια, τα γεμίσματα που είπες προηγουμένως τα κάνεις συνήθως στο βιολί, ο τραγουδιστής δεν είναι ανάγκη να κάνει τόσα στολίδια στη φωνή του, τραγουδάει πιο απλά. Κι εσύ, όταν τραγουδούσες, δεν τραγουδούσες αυτό που έπαιζες στο βιολί, τα δάχτυλά σου τρέχανε, αλλά η φωνή σου ήτανε πιο απλή. Ναι, δεν μπορείς να βάλεις τις φιγούρες αυτές με τη φωνή. Η φωνή πάει ένα στάνταρ. 14

15 Ε, τότε γιατί δυσκολεύεται ο άλλος να τραγουδήσει, αφού έτσι ή αλλιώς απλά θα το τραγουδήσει; Έχει το χρώμα, δηλαδή απ τη μια επαρχία στην άλλη υπάρχει διαφορά χρώματος, σας έδωσα το παράδειγμα με το χανιώτικο πώς παίζεται στον Αποκόρωνα πώς παίζεται σε μας εδώ πέρα. Ναι, παίζεται στο βιολί, αλλά στο τραγούδι; Εκεί είναι μεγάλη διαφορά και στο τραγούδι. Σας ακούμε εδώ πέρα συχνά και λέτε το χρώμα κι εμείς που ήμαστε παραέξω μας κάνει εντύπωση γιατί χρησιμοποιείτε αυτή τη λέξη; Δηλαδή είναι κοινός κώδικας που τον χρησιμοποιείτε όλοι και έχει καθιερωθεί από κάποιον; Δεν ξέρω βέβαια, αν αυτή η λέξη τη βρήκαμε έτσι για να καλύψουμε κάποιο κενό, λόγω του ότι ήμαστε κι αγράμματοι, γιατί εμείς ήμαστε και παιδιά της κατοχής και δεν εμάθαμε τα γράμματα που έπρεπε να βρούμε κάποια άλλη λέξη. Καθιερώθηκε δηλαδή από κάποιον, το χρησιμοποιεί κάποιος πολύ; Εγώ το βρήκα από παλιά. Σου λέει αυτός έχει ωραίο χρώμα. Θα μου πεις από πού το πήρες εσύ το χρώμα και το έχεις ωραίο. Σύμφωνα με τις αντιλήψεις που διαθέτεις, βρίσκεις ένα τρόπο που είσαι πιο αρεστός στον πολύ κόσμο. Όπως παράδειγμα το Μαύρο. Ο Μαύρος, δεν βρέθηκε κανένας να πει πως αυτός ο άνθρωπος δεν μ αρέσει έτσι που παίζει. Δηλαδή είχε βρει το χρώμα που άρεσε σε όλους. Εσύ ως μουσικός τώρα, κρίνοντας το Μαύρο, μπορείς να μου πεις τι το ιδιαίτερο είχε ο Μαύρος που ξεσήκωνε τον κόσμο, τι ήταν αυτό που είχε; Όχι τι λένε οι άλλοι εσύ τι λες σαν μουσικός. Θα σου πω. Πριν τον Μαύρο ήταν ο Χάρχαλης, ο Μαριάνος, οι οποίοι παίζανε μ ένα άλλο τρόπο, θα χεις ακούσει δίσκους τους. Παίζανε το τόξο τριπηδηχτό απάνω στις χορδές κι έδινε μια κακή, για μένα δηλαδή δεν ήτανε αρεστό τόσο πολύ. Ενώ ο Μαύρος το στρωσε το τόξο, τ άφησε ήρεμο απάνω στις χορδές και όλες τις μελωδίες τις βγάζει με τα 15

16 δάχτυλα. Αυτό είναι η διαφορά. Δηλαδή σαν να λέμε ο ένας χάραξε το δρόμο κι ο άλλος έριξε τον άσφαλτο. Ο Μαύρος είναι αυτός που έριξε τον άσφαλτο στην κρητική μουσική, να στο πω πιο απλά για να το καταλάβετε. Είπατε για το δοξάρι πριν τριπηδηχτό, αν άκουσα καλά; Ναι. Τι εννοείτε, έχει σχέση με τριπλοπενιά αυτό που λέμε; Όχι. Τι σημαίνει το τριπηδηχτό; Είχε ένα ιδιαίτερο παίξιμο που δεν τ άφηνε έτσι στρωτό ν ακούσεις τη μελωδία, το παιζε τριπηδηχτό. Δηλαδή σε μία νότα έκανε τρεις φορές το χέρι του; Ναι. Ενώ μπορούσε να το βγάλει σε μία, το παιζε με τρεις, με πηδηχτό. Τη λέξη διπλοπενιά, τριπλοπενιά την έχετε ακούσει καθόλου; Πως. Τι είναι αυτό, επειδή εγώ δεν παίζω βιολί και δεν ξέρω; Στο λαούτο είναι η διπλοπενιά. Και στο λαούτο είναι, αλλά στο βιολί και στη λύρα λέγεται διπλοδοξαριά. Είναι που μπορεί μια νότα να τη βγάλεις σε διπλή δοξαριά ή με μια μονοκόμματη. Δεν έχει σχέση είπατε πριν με το τριπηδηχτό; Όχι. Άλλο το ένα, άλλο το άλλο; Άλλο το άλλο. Αν σας λέγαμε να πάρετε το βιολί και να μας το κάνετε να το δούμε δηλαδή, ν ακούσουμε τη διαφορά, θα μπορούσατε; Βεβαίως. Να δούμε τη διαφορά ποια είναι η διπλοδοξαριά και ποιο είναι το πηδηχτό, ή τριπηδηχτό; Η διπλοδοξαριά έχει να κάνει με τα γεμίσματα; 16

17 Βεβαίως. Δηλαδή έχει σχέση μόνο με το δοξάρι, να παίζει την ίδια νότα το χέρι το άλλο; Πρέπει να υπάρχει κάποιος συγχρονισμός δάχτυλα και δοξάρι. Θέλω να πω την ώρα που κάνετε διπλοδοξαριά παίζετε πολλές νότες, δηλαδή εδώ πέρα πατάτε πολλά πράγματα; Εξαρτάται από το κομμάτι που θα παίξεις. Γιατί κάποιοι μας το εξήγησαν ότι είναι πολλά γεμίσματα στο αριστερό. Ναι, αλλά δεν έχει σχέση το αριστερό με το δεξί, δηλαδή όταν βάλει διπλοδοξαριά, εξαρτάται το κομμάτι αν πρέπει να προσαρμόσει και τα δάχτυλα μαζί ή βγαίνει μόνο ή έχει διάφορες μουσικές ιδιότητες. (Παίζει μουσική) αυτό είναι το σκέτο, (παίζει μουσική) αυτή είναι η διπλοδοξαριά (παίζει μουσική) αυτή είναι η διπλή (παίζει) αυτό είναι το μονό. Και το τριπηδηχτό που είπατε πριν που έπαιζε ο Μαύρος; Όχι ο Μαύρος, ο Μαύρος έπαιζε σκέτα, ο Χάρχαλης. Βέβαια δεν μπορώ να το πετύχω αυτό το πράμα. Περίπου, να καταλάβουμε πώς ήτανε; Θα σας παίξω έτσι λίγο (παίζει) καταλάβατε; (Παίζει) αυτό είναι το ίσιο. Καταλάβατε τη διαφορά ποια είναι; Είχανε αυτό το πράμα (δείχνει με το βιολί). Μάλιστα κι ευχαριστούμε πολύ. Για ξανακάνε μου λίγο τη διπλοδοξαριά. Ποια διπλοδοξαριά θέλετε τώρα; Μια διπλοδοξαριά. Στον τύπο του Χάρχαλη που σας είπα; Όχι στο κανονικό. (Δείχνει διπλοδοξαριά με βιολί) αυτή είναι η διπλοδοξαριά. Συγχρονίζονται τα δάχτυλα με το τόξο (παίζει) σκέτο. 17

18 Μπορεί να κρατάς μια νότα με τα δάχτυλά σου και να κάνεις διπλοδοξαριά, δηλαδή να μη κουνάς τα δάχτυλα, υπάρχουν περιπτώσεις τέτοιες; Όχι. Μπορεί να κάνεις κάτι άλλο (δείχνει με το βιολί) δεν κρατάς τίποτα. Και αυτό είναι διπλοδοξαριά; Ναι. Στην ίδια νότα, στην ίδια νότα δύο τρεις φορές το δοξάρι; Ή και αλλαγή νότα μπορεί να κάνεις. Δηλαδή αν μπορούσα να το καταλάβω, διπλοδοξαριά σημαίνει ότι κουνάς το δοξάρι πάνω κάτω; Ενόσω μπορείς με μία να το βγάλεις, του βάνεις δυο, τρεις, τέσσερις. Θα σε κάνω ένα παράδειγμα (παίζει βιολί) το σκέτο (παίζει βιολί). Συνδέσατε όμως, έτσι όπως μας το παίξατε, τη διπλοδοξαριά μ ένα γέμισμα, δεν είναι μόνο το δοξάρι δηλαδή ότι πάει δυο φορές, αλλά πάει και το αριστερό, βάζετε ένα πλούμισμα, ένα γέμισμα. Βεβαίως είπαμε ότι είναι συγχρονισμός τα δύο χέρια, γιατί αλλιώς πάεις κόντρα. Άμα παίζεις το ένα μόνο, δεν γίνεται. Καταλάβατε τώρα τη διαφορά. Τριπλοδοξαριά υπάρχει; Και τι είναι αυτό; Όταν λέμε διπλοδοξαριά είναι μια συνέχεια, μπορεί και να το κρατήσεις (παίζει βιολί), παίζεις πολλές φορές και τριπλή και τετραπλή υπάρχει και πενταπλή υπάρχει. Εάν ήταν μια περίπτωση που έπρεπε να παίξεις (τραγουδάει σκοπό), μπορείς να το παίξεις αυτό; (Παίζει). Όχι, πιο γρήγορα. (Παίζει). Ωραία, για ξαναπαίξτο. (Παίζει). Αυτό τι είναι που έκανες τώρα, είναι διπλοδοξαριά; 18

19 Ναι. Εκεί κρατάς μια νότα μόνο με το αριστερό και κάνεις (τραγουδάει). Όχι αυτή είναι ανοιχτή χωρίς να κρατάω τίποτα. Ανοιχτή χορδή; Ναι, ανοιχτή χορδή. Αυτό είναι διπλοδοξαριά; Ναι, διπλοδοξαριά είναι. Παίζεις διπλό δοξάρι. Αν σας πει κάποιος «παίξτε μου ένα συρτό» συνήθως ποιο σας έρχεται πρώτα στο μυαλό και γιατί; Αναλόγως την περίπτωση. Δηλαδή αν μου πει ένας παίξε μου ένα συρτό που θέλω να χορέψω, θα παίξω άλλο κομμάτι κι άλλο ν ακούσεις. Επειδή στα συρτά είναι ορισμένα που είναι πιο εύθυμα στο χορό κι είναι κι άλλα πιο εύθυμα να κάθεσαι να τ ακούς, να τ απολαμβάνεις. Εάν σου έλεγα να μου παίξεις το εξής, αυτό που λέγαμε προηγουμένως (τραγουδάει σκοπό) και να το κανείς έτσι (τραγουδάει). Μπορείς να μου το κάνεις έτσι με δυο δοξαριές μόνο. (Παίζει με το βιολί). Όχι εδώ το πας πάνω κάτω το βιολί πολλές φορές. (Παίζει βιολί) πιο απλά; Όχι, να μη κουνάς πολλές φορές το τόξο, να κάνεις μία κίνηση κάτω και μία πάνω μόνο, να το παίξεις όλο αυτό. Οι πολλές κινήσεις γίνονται στην ασκομαντούρα, στα δάχτυλα κι όχι στο τόξο, όπως εδώ (παίζει). Βλέπεις το τόξο, ήρεμα, ήρεμα και βγάζεις πολλές φωνές. Αυτό πού το παίζετε τώρα, την ασκομαντούρα πού τη βάζετε; Σε μαλεβιζιώτικο συνήθως, σε πηδηχτά τέτοια. Στο συρτό χορό υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις που κάνεις το τόξο όχι τόσο πολύ, αλλά παίζεις πολλές νότες και το τόξο πάει προς τα πάνω και πάει προς τα κάτω κι αλλάζουν οι νότες. Μπορείς να μας παίξεις κάτι τέτοιο; 19

20 Ναι, αυτό συνήθως το χει ο Μαύρος, με λίγες δοξαριές Από κει ξεκίνησε, γι αυτό σε ρωτάω. Έβαλε ο Μαύρος αυτό το σύστημα (παίζει βιολί). Ήρεμο δοξάρι και πολλές Αυτό το θεωρείς καλό ή κακό; Καλό. Γιατί; Γιατί δείχνει μεγαλύτερη μελωδία. Από πλευράς κόπου, ποιο είναι πιο εύκολο το άλλο ή αυτό; Δηλαδή κούρασης, ποιο κουράζει πιο πολύ; Η κούραση είναι περισσότερες κινήσεις άμα κάμεις, είναι περισσότερη κούραση. Επομένως πρέπει να υποθέσουμε ότι αυτό είναι πιο ξεκούραστο, το να κινείς το δοξάρι πιο ήρεμα; Ναι. Τώρα, οι Κισσαμίτες πώς παίζουνε; Με το σύστημα του Μαύρου, δηλαδή χρησιμοποιούν το δοξάρι έτσι ή κάνουν κάτι σαν κι αυτό που έκανε ο Χάρχαλης γρήγορες κινήσεις; Όχι, γρήγορες κινήσεις, μάλλον δεν υπάρχει τώρα κανένας να παίζει στο στυλ αυτό. Οι περισσότεροι παίζουνε στου Μαύρου το τόξο. Στο στυλ αυτό δεν μπορείς να χορέψεις τελείως, αυτό το πηδηχτό που σας είπα προ ολίγου δεν παίζει κανένας, δεν ξέρω κανένα παρά μόνο κανένα γεροντάκι να παίζει. Εσύ προσωπικά σαν μουσικός, αυτά τα γεμίσματα που βάζουν τώρα όλοι κι ιδιαιτέρως ο Ναύτης, τα πολλά στολίδια που βάζουν μέσα, τα θεωρείς ως προτέρημα ή ως ελάττωμα ή πες μου εσύ πώς τα θεωρείς, δεν είναι απαραίτητο να είναι προτέρημα ή ελάττωμα; Άκουσε να σου πω, οτιδήποτε μπει στη θέση του, εκεί που πρέπει, έχει το γούστο του. Όταν δεν μπαίνει στη θέση του και τα λίγα και τα πολλά είναι άχρηστα για μένα. 20

21 Μήπως το φόρτωμα όμως αυτό δημιουργεί πρόβλημα; Οπωσδήποτε και θα σας πω και κάτι άλλο, ίσως αυτά να μην υπάγονται και στη κρητική μουσική, αυτά τα πολλά. Έχουνε ξένη προέλευση. Ξένη; Βεβαίως ορισμένα πράγματα τα οποία, όταν το πολυφορτώνεις, σε μας είναι ένας κανόνας περίπου. Ορισμένα πράγματα δεν έχουνε και θέση μέσα, γιατί χαλάει και τη μελωδία. Καλά ο Ναύτης κάτι που βάζει μέσα, το βάζει τοποθετημένα και του δίνει την προσαρμογή που στο αυτί του ακροατή είναι ευχάριστη. Εγώ δεν θέλω να κρίνουμε το Ναύτη, εγώ ξεκινάω να κάνω αυτή τη σκέψη μ αυτό που είπες προηγουμένως, ότι στο κόσμο δεν αρέσουν πολύ τα γεμίσματα αυτά, θέλει κάτι πιο απλό. Γιατί τότε υπάρχει αυτή η τάση στους βιολάτορες, σε όλους τους Κισσαμίτες, κάνετε αυτά τα γεμίσματα, ενώ ξέρετε, έχετε αυτή την εμπειρία απ τον κόσμο ότι στον κόσμο δεν αρέσει τόσο πολύ αυτό το γέμισμα με στολίδια; Για να ολοκληρώσω τη σκέψη μου, για να αυτοϊκανοποιείστε δηλαδή ο ένας να λέει «ο Ναύτης είναι σπουδαίος, ο Σταύρος είναι σπουδαίος, κάνει πολλά γεμίσματα». Είναι αυτό το πράμα, από πού σας ήρθε αυτή η ιδέα να βάζετε τόσα πολλά γεμίσματα; Δεν είναι ιδέα δική μας αυτή. Ανεξάρτητα, η αγάπη προς τα γεμίσματα, να το πω αλλιώς. Ο χορός ο δικός μας πρώτα-πρώτα εβγήκε επαναστατικός και θεωρούμε σαν ιερό πράγμα στην παράδοση τη δικιά μας να διατηρούμε την παράδοση και να παίζομε όπως εβγήκε το κομμάτι. Δηλαδή μ αυτή τη ζωηράδα, μ αυτά τα πολλά γεμίσματα. Αυτά είναι σαν πολεμικός χορός. Άμα το παίζεις έτσι κοιμισμένα, που, λέμε χάνει τη σημασία του. Μα δεν φτάνω στο άλλο άκρο, δεν μιλάω για κοιμισμένα, μιλάω για τα πολλά. 21

22 Να το αφήσεις, να το παίξεις ένα σύστημα πολύ μαλθακό που να το καταλαβαίνει κι ο άλλος. Όχι, δεν εννοώ τέτοιο πράμα, εγώ εννοώ να του απαλύνουμε τα πολλά, τα πάρα πολλά. Είναι καλύτερα. Αρκεί να μη φύγεις απ το χρωματισμό, δηλαδή από τη ζωηρότητα του κομματιού. Είναι καλύτερο. Δεν ξέρω αν είναι καλύτερο ή χειρότερο, δεν το κρίνω αυτή τη στιγμή. Το δέχεται ο κόσμος καλύτερα. Εγώ σε ρωτάω, αφού βλέπετε την αντίδραση του κόσμου, εσείς γιατί το κάνετε; Τι είναι αυτό που σας παρακινεί να κάνετε όλα αυτά τα πράματα, τη στιγμή που βλέπετε ότι και ο κόσμος δεν το θέλει τόσο πολύ; Τώρα τελευταία έχει γίνει αυτό, που δεν το θέλει ο κόσμος τόσο πολύ. Και δεν το θέλει από δω και μέσα που έχουνε μάθει άλλου είδους μουσική. Εμάς εδώ το θέλουνε. Το δέχονται; Βεβαίως το δέχονται. Και θα σας πω και κάτι άλλο, καθένας απ τους καλλιτέχνες, ανεξαιρέτως τι παίζει ο καθένας μας, αντιπροσώπευε μια μερίδα κοινού, που εφόσον από μικρός άκουε εσένα κι έπαιζες, όπως να παιζες, καλά κακά, του χες εμφυτεύσει στ αυτιά και στη σκέψη ότι μ αυτό τον άνθρωπο εγώ γλεντάω και μ ευχαριστεί αυτός να παίξει. Μπορούσε να τύχει ένας καλύτερος, δεν μ ευχαριστούσε όπως θα παιζες εσύ ένα κομμάτι το οποίο τ άκουα από παιδάκι. Αυτή είναι η διαφορά. Δηλαδή θες να πεις ότι αυτά τα στολίδια είναι συνήθειο εδώ του τόπου; Των βιωμάτων βέβαια. Είναι από παλιά. Ίσως οι παλιοί δεν μπορούσαν να τα βάλουν τόσο πολύ. Καθένας βάζει και κατά τη σκέψη που διαθέτει, γιατί εγώ μπορεί να βάλω κάτι το οποίο δεν ταιριάζει. Να νομίζω όμως πως ταιριάζει. Γιατί η μουσική μας δεν έχει όρους μουσικούς που να σε περιορίσει σε κάτι. 22

23 Είναι η φαντασία που δουλεύει απάνω στο όργανο και απάνω σ αυτά που παίζεις. Έχουμε απόλυτη δημοκρατία δηλαδή εμείς στο παίξιμο. Ναι, φυσικά. Κάνει καθένας ό,τι θέλει. Μεταξύ σας τώρα οι βιολάτορες, κάπου μέσα σας, μπορεί να μη το πείτε παραέξω, αλλά μέσα σας να πείτε «δεν παίζει ωραία, παίζει απλά, εμένα δεν μ αρέσει». Υπάρχει αυτό το πράμα; Δηλαδή η δεξιοτεχνία κάνει τον καλό βιολάτορα να πείτε «τι έκανε αυτός σήμερα»; Βεβαίως, αλλά υπάρχει κι ένα άλλο. Ακόμα κι απ τον πιο χειρότερο που θα πιάσει στα χέρια του ένα όργανο, κάτι θα βρεις απάνω στα χέρια του που θα είναι κάτι το οποίο δεν μπορείς εσύ να το βγάλεις. Όσο κι αν σου φαίνεται σκάρτος, δεν υπάρχει, όλοι έχουνε κάποια χάρη. Άλλος λίγη άλλος πολλή. Εμένα μπορεί να μη μ αρέσει αυτό που έκανες τώρα, κάτι άλλο όμως που έκαμες προ ολίγου μ άρεσε. Θέλω να πω, μεταξύ σας υπάρχει ένα είδος ποιος θα βάλει τα περισσότερα για να δείξει ότι είναι το καλό βιολί; Όχι, δεν υπάρχει τέτοιο θέμα. Καθένας έχει πάρει ένα δρόμο το δικό του κι εκεί έγκειται και η ταυτότητα του κάθε καλλιτέχνη, να μην μιμείσαι ακριβώς να παίζεις σαν τον άλλο, γιατί μετά χάνεις εσύ τη δική σου ταυτότητα. Όπως παλιά ήτανε οι προηγούμενοι, όπως ήταν μετέπειτα, όπως είμαστε εμείς τώρα, μετά η άλλη γενιά, καθένας έχει κάτι. Αυτό, που μου κάνατε την ερώτηση προ ολίγου, αν βάλετε δυο τρεις να μου πείτε ποιος παίζει τώρα αμέσως θα σας πω ο τάδε παίζει, γιατί έχει διαφορετικό χαρακτήρα έχει διαφορετική ταυτότητα. Μου είπατε πριν ότι σας ζητάει κάποιος ένα συρτό, αν δεν είναι παραγγελιά συγκεκριμένη, εσείς με ποιο θα ξεκινήσετε; Υπάρχουν ορισμένοι άνθρωποι που έχουν ιδιαίτερες προτιμήσεις. Το αποκλείουμε αυτό, όταν δεν σας ζητάνε παραγγελιά. Βγαίνεις απάνω, δεν σου ζητάει κανείς τίποτα, πρέπει να ξεκινήσεις. Εσύ τι θα προτιμούσες ως Σταύρος να ξεκινήσεις; 23

24 Σας λέω ότι, αν είναι στο χορό απάνω και μου ζητά κάτι να χορέψει, θα του παίξω άλλο κομμάτι, αν είναι για ν ακούσει κάτι θα του παίξω άλλο κομμάτι πάλι. Τι θα του παίξετε στο χορό πάνω; Ας υποθέσουμε πως είναι ο χανιώτικος συρτός είναι χορευτικός, όπως είναι του Κουφιανού ο χαλεπιανός. Χορευτικά συρτά, υπάρχουν τόσα παλιά συρτά που είναι χορευτικά. Αν σας ζητήσει κάποιος, όπως εμείς εδώ τώρα που δεν χορεύουμε και σας λέμε, κύριε Σταύρο, πέστε μας ένα συρτό, τι θα μας παίζατε που δεν είναι για χορό τώρα; Θα σας παίξω ένα που είναι πιο γλυκό πιο ήρεμο. Όπως; Όπως είναι ορισμένα που χει βγάλει κι ο Ναύτης, έχουνε βγάλει και πολλοί άλλοι. Δεν έχετε δηλαδή κάτι συγκεκριμένο στο μυαλό σας, οπότε να πείτε μ αυτό αρχίζω συνήθως; Όχι, δεν υπάρχει. Συνήθως βέβαια αρχίζομε όλοι σ ένα γλέντι που θα πάμε με το χανιώτικο. B. Πλευρά Για ν αρχίσεις κάπως σ ένα γλέντι συνήθως αρχίζεις με το χανιώτικο που είναι ο πρώτος και λέγεται και πρώτος, δηλαδή σου λένε παίξε μου τον πρώτο. Και μετά συνεχίζει με διάφορα άλλα. Κάθε συρτός έχει και την ακολουθία του και το ταίρι του; Πώς τα λέτε εσείς αυτά; Βεβαίως. 24

25 Άλλο είναι το ταίρι, άλλο είναι η ακολουθία; Το ίδιο πράμα είναι, δηλαδή ταιριάζει απ την κλίμακα, δεν μπορείς δηλαδή να πας από τη τάδε νότα στην άλλη ανάποδα, πρέπει να πας σύμφωνα, όπως είναι ο χανιώτικος με το λουσακιανό, αυτοί είναι αδέρφια, είναι ακολουθία. Ο λουσακιανός έχει άλλο ταίρι τώρα; Είναι μετά ο δεύτερος λουσακιανός. Λέμε ότι παίζουμε λουσακιανό με το ταίρι του, το λέμε αυτό; Ναι. Εμείς οι παλιοί βέβαια, γιατί οι καινούργιοι σήμερα δεν τα γνωρίζουν αυτά δυστυχώς. Εσείς οι παλιοί που παίζετε. Ναι, εμείς παίζαμε με τη σειρά, με το ταίρι. Σαν να λέμε τώρα, εσύ με τον άντρα σου θα ρθεις, έτσι είναι. Δεν μπορεί δηλαδή να σε βάλει με κάποιον άλλο. Δηλαδή το ταίρι όπως μου είπατε με το παράδειγμα του ζευγαριού, μιλάμε για δύο πράγματα έτσι; Έχει και συνέχεια όμως. Έχει και παιδιά μετά το ζευγάρι. Μπορείτε να πεταχτείτε από έναν συρτό, όχι στο ταίρι του, όχι στην ακολουθία του, σε έναν άλλο, αλλά να βάλετε κάποιο γέμισμα εκεί μέσα που να το ταιριάξετε; Γίνετε. Συνηθίζετε κιόλας; Βεβαίως συνηθίζετε. Αυτό που θα βάλετε μέσα τι ακριβώς είναι; Είναι η αλλαγή της κλίμακας που θα ταιριάσει με το επόμενο που θα βάλεις. Τι βάζετε και πόσο διαρκεί αυτό που βάζετε; Πώς το λέτε; Ακριβώς ονομασία αυτό δεν έχει, γίνεται η αλλαγή με μια παύση ή με μια ανοιχτή νότα συνήθως και παίζεις το επόμενο. Ανοιχτή, εννοείτε ανοιχτή χορδή; 25

26 Ναι, να μη πιάνεις νότα με τα δάχτυλα. Δε μου λες Σταύρο, για να το κάνεις αυτό σημαίνει πως τελειώνεις το γύρισμα. Παίζεις ένα συρτό που έχει δυο γυρίσματα, τελειώνει το δεύτερο γύρισμα και θέλεις να πας σ ένα άλλο και εκεί πρέπει να κάνεις αυτό που λες τώρα, την αλλαγή, για να ταιριάσεις τον τόνο. Εάν κάνεις αυτό που λες τώρα και βάνεις μια νότα, έχει ένα χρόνο. Δεν θα πετάξει έξω τους χορευτές αν το κάνεις αυτό το πράμα; Όχι, προσέχεις κι είσαι μες στο χρόνο, γιατί αλίμονο και βγαίνεις απ το χρόνο. Φυσικά αλίμονο, αλλά πώς το καταφέρνεις αυτό; Αυτό είναι στην εμπειρία, στην πείρα. Μπορείς να μας κάνεις ένα παράδειγμα; Αλλά να μη μπεις στο αυλάκι μέσα, να φύγεις και να πας σ ένα άλλο τόνο. Θα πάω σε άλλο τόνο και δεν θα φύγω κι απ το ρυθμό, αυτό δεν θέλετε; Ναι. (Παίζει σκοπό στο βιολί). Ναι αλλά έβαλες (εξηγεί). Το χτύπησα ανοιχτό, δεν έφυγα. Εσύ δεν έφυγες, αλλά ο χορευτής τι κάνει εκείνη την ώρα; Με τον ίδιο ρυθμό τον δικό μου. Κοίτα, ο χορευτής για να ολοκληρώσει θέλει οχτώ. Ναι, αλλά εγώ τονε προσέχω και του βάνω πάλι το επόμενο, αλλά επάνω στο ρυθμό του. Είμαι υπεύθυνος εγώ γι αυτό. Δεν τον αφήνεις το χορευτή ανεξάρτητο. Σταύρο πρόσεξέ με. Έπαιξες το πρώτο που είναι τέσσερα και τέσσερα και οχτώ, το πρώτο μέρος ήταν τέσσερα και τέσσερα απ ό,τι κατάλαβα, και το δεύτερο ήταν οχτώ. Κι ο χορευτής χόρεψε δύο φορές, δηλαδή έκανε το γύρο του δυο φορές. Και μετά έπρεπε να κάνει και τον τρίτο 26

27 γύρο. Εκεί όμως εσύ του έβαλες δυο μέτρα παραπάνω, που σημαίνει ότι το δεύτερο οχτάρι που θα παίξεις γίνεται δέκα. Εκεί προσέχομε και προσαρμοζόμαστε κι εμείς με το χορευτή, αφαιράμε κάτι. Βέβαια τώρα σας έκανα ένα παράδειγμα απλό, γιατί στο χορό γίνεται διαφορετικά. Στο χορό προσέχομε το χορό και προσαρμοζόμαστε με το χορευτή. Δεν τον αφήνουμε να φύγει έξω. Στα μέτρα του χορευτή μπαίνουμε. Έτσι γίνονται οι αλλαγές. Βέβαια φεύγουμε απ τη μια κλίμακα στην άλλη, από τη μια νότα στην άλλη που είναι αντίθετο, αλλά καμιά φορά στο ζητάει, σου λέει άλλαξέ το και παίξε το τάδε κομμάτι που δεν ταιριάζει. Εμείς τότε πρέπει να βρούμε τον τρόπο να τον εβάλουμε στο χορό και να μη δώσουμε κι εντύπωση ότι κάτι δεν πάει καλά στο παίξιμο. Το λαγούτο πώς καταλαβαίνει ότι εσείς θέλετε ν αλλάξετε και πού θα πάτε; Του δίνουμε ανοιχτές νότες συνήθως. Ανοιχτές μόνο ή κάνετε κάτι άλλο; Βέβαια έγκειται και στη συνεργασία, πολλές φορές μιλάει από μέσα ο ψυχικός κόσμος, καταλαβαίνει ο άλλος. Μιλάει ο ψυχικός κόσμος, είναι ένας λόγος αυτός. Ας πούμε πως, δεν μιλάμε για συγκεκριμένες σειρές, που ξέρεις ότι από τον τάδε θα πας στον τάδε. Ε, του δίνεις αυτό το πράμα (δείχνει με το βιολί) πιάνεις αυτό και πας στο επόμενο. Ωραία, αυτός πώς θα καταλάβει ποιο είναι το επόμενο; Απ τις νότες που του δίνεις. Από δω τώρα εγώ (παίζει βιολί) υποχρεωτικά θα μπω (παίζει), δεν μπορώ να βγω σε κάτι άλλο, σε τούτη τη φωνή δεν μπορώ να μπω. Δεν υπάρχει, όμως, τίποτα άλλο που να αρχίζει απ αυτή τη νότα; Αυτός κρατάει ανοιχτά και σε περιμένει και θα πέσει μέσα μετά. 27

28 Κοίταξε, εάν πας από το συρτό πρώτο στο λουσακιανό κι απ το λουσακιανό στο λουσακιανό δύο Πρώτα-πρώτα για να παίζεις μ ένα άνθρωπο πρέπει να ξέρει τις σειρές, εφόσον παίζουμε μαζί ξέρεις ότι από κει πάμε εκεί κι από κει εκεί. Είναι γνωστά αυτά τα πράματα. Και δεύτερον αν τύχει και μένα μου καπνίσει κάτι ή μου ζητήσουν να παίξω κάτι άλλο, του δίνεις ανοιχτές νότες και περιμένει ανοιχτά αυτός μ ένα ακοπανιαμέντο και μπαίνεις εσύ και σε ακολουθεί χωρίς να γίνει αντιληπτό. Αυτό είναι σαφέστατο. Δηλαδή αυτό το ανοιχτό που λες τώρα, είναι μάλλον ένα σήμα ότι αλλάζουμε; Βεβαίως. Αλλά το πώς θα μπει ο άλλος, πρέπει να περιμένει για να δει την αντίδρασή σου εσένα; Κρατάει ανοιχτά κι αυτός σε καλύπτει μ ένα ακοπανιαμέντο το οποίο δεν γίνεται αντιληπτό, μπαίνεις εσύ κανονικά κι έρχεται μετά αυτός. Όταν παίζετε κάποια γυρίσματα, δηλαδή παίζετε συρτό πρώτο, πόσα γυρίσματα έχει ο συρτός; Αναλόγως, είναι ορισμένα γυρίσματα στο χορό όταν παίζομε, είναι ορισμένα τα γυρίσματα που πρέπει να παίξεις, δεν μπορείς να βάλεις παραπάνω. Άμα παίζεις ανεξάρτητα, για το κέφι σου, για ν ακούνε παρέα, βάζεις όσα θέλεις. Αλλά συνήθως είναι τρία από μια απ το μισό και τρία απ το άλλο. Τι εννοείτε μ αυτό το τρία τώρα; Το συρτό χορεύεται στα δύο (τραγουδάει) είναι το μισό. Παίζεις τρεις φορές αυτό (τραγουδάει) είναι το άλλο μισό, παίζεις άλλες τρεις φορές. Το παίζετε από τρεις και τρεις δηλαδή; Και καλύπτεις το κομμάτι όλο. Πόσες φράσεις δηλαδή έχει ένα συρτό, αν μπορούμε να τα πούμε φράσεις; Δεν σας καταλαβαίνω. 28

29 Πόσα κομμάτια έχει ένας συρτός, από τι αποτελείται; Από δύο μέρη αποτελείται, όπως σου είπα το μισό και το άλλο μισό. Το κάθε μέρος έχει στάνταρ τα τρία αυτά γυρίσματα που είπατε, τρία και τρία; Όταν είναι στο χορό, μπορεί να βάλεις και παραπάνω. Για το χορό μιλάμε, για να διευκολύνουμε το χορευτή. Τρία και τρία. Τρεις φορές το παίζετε το κάθε ένα γύρισμα δηλαδή; Τρεις φορές για να πέσει μέσα ο χορευτής. Και το μετράτε με το πόδι αυτό το τρία, δηλαδή κάνετε τρία πατήματα; Το παίζεις τρεις φορές εσύ ο ίδιος, με τα χέρια σου. Με το πόδι πόσα μετρήματα είναι, πόσα πατήματα είναι; Το πόδι έχει το ρόλο τζάζι, του τύμπανου, που κρατάει σταθερό χρόνο. Κάνω αυτό το πράμα σταθερά και είτε το παίξεις πεντακόσιες ή τρεις ή μία αυτό συνεχίζει. Θέλω να πω δεν συνδέετε δηλαδή τα γυρίσματα με το πόσα πατήματα κάνετε; Όχι με το πόδι να προσπαθείς να κάνεις αυτό το πράμα, είναι ο χρόνος αυτός ή είναι και ο διπλός, παίζουμε δύο, διπλός χρόνος ή μονός, αναλόγως πώς το χει πάρει ο καθένας. Είναι σαν να κρατάμε ένα τύμπανο σε μια ορχήστρα. Αν σας έλεγα το κάθε γύρισμα πόσα μέτρα έχει, θα μπορούσατε να μου το μετρήσετε, να το πείτε; Αν καταλαβαίνετε τον όρο μέτρα, αν δεν καταλαβαίνετε δεν πειράζει. Τα μέτρα βέβαια είναι ορισμένα, τα οποία, όπως σου λέω ότι παίζομε τρία μέτρα, τρεις φορές το κάθε μέτρο, τρεις και τρεις το βάζομε. Ε, βέβαια συγκεκριμένα τα μέτρα είναι ορισμένα μέτρα που κι εγώ δεν τα χω μελετήσει να δω πόσα μέτρα είναι. Πριν μας είπατε γυρίσματα, τώρα μας λέτε μέτρα, είναι το ίδιο πράγμα; Όχι, είναι άλλο πράμα. Άλλο το μέτρο κι άλλο το γύρισμα. 29

30 Μπορείτε να μου δώσετε να καταλάβω γιατί δεν ξέρω, δεν είμαι από δω και δεν ξέρω. Τα μέτρα είναι να ξεκινήσουμε, ας υποθέσουμε, από μία απόσταση το κομμάτι και να το κλείσομε εδώ. Το γύρισμα να το βάλομε δέκα φορές ή πέντε ή τρεις, αυτή είναι η διαφορά. Τα μέτρα δεν είναι στάνταρ δηλαδή; Για παίξε μας τον πρώτο συρτό και παίζε μας πόσα γυρίσματα έχει, σκέτο το πρώτο συρτό. Λοιπόν προσέξτε (παίζει τον πρώτο συρτό με το βιολί) ένα, (παίζει). Εμείς βάζομε δύο γυρίσματα. Υπάρχουν όμως στο κάθε γύρισμα διαφορετικές φωνές, που βάζουμε οι περισσότεροι, για να μη μοιάζουνε το γύρισμα, να είναι το ίδιο το ένα με το άλλο, να υπάρχει κάποια διαφορά. Δηλαδή αυτό έγκειται στη φαντασία του καλλιτέχνη. Γιατί όταν παίζεις το ίδιο πράμα και δεν αλλάζεις κάτι αυτό εμείς το θεωρούμε λιγάκι μειονέκτημα στον καλλιτέχνη. Όταν βάνεις κάποια φαντασία και αλλάζεις το ένα γύρισμα και δεν μοιάζει με το άλλο, μπράβο. Πόσα γυρίσματα έβαλες τώρα εδώ. Γυρίσματα έβαλα δύο. Εγώ άκουσα τρία Φαντασία όμως μπορεί να βάλεις σε κάθε γύρισμα, να βάλεις διαφορετικά, γι αυτό άκουσες Όχι εγώ θέλω να μου το ξαναπαίξεις άλλη μια φορά, αλλά να μου παίξεις μόνο τα γυρίσματα απλά, χωρίς παραλλαγές. (Παίζει βιολί) εδώ έβαλα δύο τώρα. (Παίζει βιολί) το παιξα στο ίδιο τώρα, καταλάβατε; Δυο στη μια και τρία στην άλλη, δεν έχει σημασία πόσες φορές θα το παίξω, είναι πάντως δυο γυρίσματα του σκοπού. Μέχρι την μέση το μισό και το άλλο μέχρι το τέλος. Τώρα οι παραλλαγές που γίνονται μέσα Άστ τις παραλλαγές. 30

31 Με το αυτί το δικό σας είναι διαφορετικό, μα έπαιξες τρεις, δεν έπαιξα τρεις, έπαιξα δύο, το κομμάτι το μοίρασα σε δύο φορές, σε δυο κομμάτια. Το καταλάβατε; Όχι, εγώ δεν το κατάλαβα. Πώς να σας το δώσω να το καταλάβετε; Εγώ δεν θέλω να τα παίξεις τρεις φορές. Εγώ θέλω να μου παίξεις το γύρισμα, έχει δύο γυρίσματα ο σκοπός. Παίξε μου το ένα και μετά πες μου, αυτό είναι το πρώτο, αυτό είναι το δεύτερο. (Παίζει γύρισμα) ένα (παίζει) δύο κι έκλεισε το κομμάτι. Μάλιστα τώρα κατάλαβα. Υπάρχουνε σκοποί, υπάρχουνε συρτά που δεν έχουνε δύο γυρίσματα αλλά έχουν παραπάνω, δύο μέρη μάλλον, όχι γυρίσματα; Ναι, υπάρχουν. Δεν είναι στάνταρ ότι το κάθε συρτό έχει δύο μέρη; Ναι, υπάρχουνε. Θυμάστε να μας πείτε ενδεικτικά κάποια ονόματα; Ναι, όπως είναι ο κακράπης του Τζέγκα. Ο οποίος πόσα γυρίσματα, πόσα μέρη έχει; Προσέξτε να δείτε τώρα. Θα σας τα παίξω να τα μετρήσουμε τώρα. Να μας λες όμως γιατί εμείς δεν μπορούμε να το καταλάβουμε. (Παίζει κακράπη) ένα (παίζει) πάμε στο δεύτερο (παίζει) τρίτο (παίζει) αυτός έχει τρία. Και βάνω και κάτι άλλο, τέσσερα. Δηλαδή αυτόν άμα τον μοιράσεις στα δύο, βγάζεις δύο συρτά. Αλλά ο καλλιτέχνης τονε φαντάστηκε έτσι. Δηλαδή αυτό έχει τέσσερα μέρη; Βεβαίως. Τέσσερα διαφορετικά γυρίσματα μέσα σ ένα συρτό. Αυτόν τον παίξατε μέσα, τον ηχογραφήσαμε; Όχι, δεν ξέρω αν τον παίξανε οι άλλοι, εγώ δεν τον έπαιξα. Τι είναι αυτό που σας κάνει να λέτε εδώ τελειώνει το γύρισμα; Φαντάζομαι δεν σας έχει πει κάποιος εδώ τελειώνει το γύρισμα; 31

32 Δεν μας το χει πει κάποιος, αλλά το χουμε ακούσει εμείς απ αυτόν τον κάποιο που το έβαλε. Δηλαδή εγώ τώρα, αν μου λέγατε πού τελειώνει το γύρισμα, θα σας έλεγα ένα άλλο σημείο. Ναι αλλά εμείς έχουμε πάρει βάση σ αυτόν που το έβγαλε ότι εδώ τελειώνει και κλείσαμε. Δηλαδή από τι εξαρτάται, έχει σχέση με το χορό; Όχι, αυτό το κομμάτι δεν έχει σχέση με το χορό, μπορεί όμως να το παίξεις και να του δώσεις εσύ τα μέτρα του χορού. Γίνεται κι αυτό. Θα σας παίξω ένα κομμάτι δικό μου, που το χω παίξει, όχι χορευτικό, το χω παίξει στο δίσκο, δεν είναι χορευτικό, στο χορό όμως το παίζω διαφορετικά. Να σας παίξω την διαφορά (παίζει) τώρα έχω φύγει απ τα μέτρα μ αυτό που έκανα. Στο δίσκο το χω βάλει όμως, γιατί είχε ακουστική σημασία. Αυτό το πράμα την τελευταία φράση που έβαλα, δεν την βάνω στο χορό. Για παίξ τονε μια φορά πώς τον παίζεις στο χορό. (Παίζει). Αυτό είναι χορευτικό. (Παίζει) αυτό που έβαλα τώρα είναι το μη χορευτικό. Δηλαδή και τα συρτά ακόμα είναι ένα στάνταρ, όταν θέλεις να τα παίξεις για χορό, αλλά άμα θέλεις να τα παίξεις ακουστικά συνήθως στους δίσκους δεν προσέχουμε αυτό το πράμα το χορευτικό, γιατί δεν βγάνεις ένα δίσκο να χορεύουνε μονάχα είναι ακουστικός ο δίσκος περισσότερο. Εάν βέβαια τονε βγάλεις χορευτικό, πρέπει να χορεύουνε εκείνη την ώρα να τονε βγάλεις, γιατί αν πεις ότι εγώ παίρνω τώρα δίσκο να χορέψω, εάν είναι χορευτικός ο δίσκος και δεν αρχίσεις με το άρχιμα του δίσκου, είσαι έξω. Καταλάβατε; Όταν παίζετε κάποια συρτά στη συνέχεια, παίζετε μια σειρά, μετά θα ξαναεπιστρέψετε στο δεύτερο, δηλαδή παίζετε λουσακιανό, κολυμπαριανό, χανιώτικο, κισσαμίτικο. Βάζετε ας πούμε ένα, δύο, τρία, τέσσερα, πέντε έξι, εφτά συρτά, θα ξαναπάρετε το δεύτερο, μετά θα γυρίσετε στο πέμπτο, θα πάτε στο τρίτο; 32

33 Αυτά βέβαια δεν είναι χτίσεως κι αυτά εξαρτάται, αν είσαι σε γλέντι που παίζουνε στο χορό, μπορεί κάποια στιγμή να σου πει «γύρισέ το μου στο χανιώτικο». Όχι, χωρίς να σταματήσει. Εσείς όταν βάζετε μια σειρά συνηθίζετε να ξαναπαίζετε; Συνήθως δεν γυρίζω πίσω. Να ξαναπαίξετε μερικά από αυτά που παίξατε ήδη; Όχι, αφήνομε τη σειρά αυτή και πιάνομε άλλη σειρά. Ή εκτός από επιθυμία, «για παίξε μου την προηγούμενη σειρά πάλι». Σταύρο να στο πω πιο απλά. Ας πούμε πως σε καλούν να παίξεις σε μια συναυλία, σε καλούν στο Ηρώδειο να παίξεις ένα βράδυ που παίζουν διάφοροι και λένε ότι θα βγουν τώρα κι οι Κισσαμίτες να μας παίξουν. Και σας λένε παίξτε μια σειρά. Δεν μπορεί να παίξεις τα ίδια δυο φορές. Όχι. Σε ρωτάω, παίζεις χανιώτικο πρώτο, λουσακιανό πρώτο, λουσακιανό δεύτερο, μετά πάει καραγκιουλές, μπορείς την ώρα που παίζεις αυτή τη σειρά κι έφτασες στο λουσακιανό δεύτερο, να ξαναγυρίσεις στο χανιώτικο τον πρώτο; Εάν σου ρθει έτσι μια στιγμή. Εγώ μπορώ, αλλά δεν είναι σωστό να το κάνεις αυτό το πράμα. Δεν το συνηθίζουν δηλαδή να το κάνουν; Όχι, δεν το συνηθίζανε, δεν είναι σωστό. Τον ενάντιο τον παίζετε; Ναι, τον έχομε παίξει. Να κάνω ακόμα μια σχετική ερώτηση πάνω σ αυτό. Αυτή είναι μια σειρά τυποποιημένη, που είπαμε προηγουμένως, πρώτος λουσακιανός κλπ, υπάρχει περίπτωση ν αρχίσεις με λουσακιανό και να πας στον χανιώτικο τον πρώτο; Μπορείς να τ αλλάξεις δηλαδή; Ανάποδα ναι. Γίνεται γιατί είναι απ την ίδια σκάλα. Δηλαδή μες στην ίδια σειρά μπορείς να κάνεις αλλαγές; 33

34 Ναι, μπορεί να βάλεις από λουσακιανό χανιώτικο ή το αντίθετο, ή απ το γραμπουσιανό να βάλεις τον καστελιανό, ή απ τον καστελιανό γραμπουσιανό. Ταιριάζουν αυτοί οι δρόμοι δηλαδή. Σε όσα ταιριάζουν δεν έχει σχέση η ακριβής σειρά; Όχι. Ας υποθέσουμε ο πρώτος είναι ο χανιώτικος, το σωστό είναι να βάλεις χανιώτικο, λουσακιανό. Γίνεται και το αντίθετο όμως, αναλόγως την περίπτωση. Τον ενάντιο μας είπατε πριν ότι τον παίζετε. Τον τραγουδήσατε κιόλας. Όχι, είναι λιγάκι ανάποδος αυτός. Γιατί για εξηγήστε το μου λιγάκι αυτό, γιατί είναι ανάποδος; Αυτός πρέπει να πηγαίνεις κόντρα στο τραγούδι, δηλαδή σ αυτό ίσως να σας εξηγήσει ο Κωστής καλύτερα, τονε τραγουδούσε ο Κωστής, να σας πει πώς μπορεί να τραγουδηθεί. Εγώ δεν μπορώ να τον τραγουδήσω. Ούτε τον τραγούδησα ποτέ. Ούτε μπορείς να μας εξηγήσεις τι σημαίνει πάει κόντρα στο τραγούδι; Δηλαδή δεν πάει ακριβώς όπως είναι τα υπόλοιπα συρτά. Οι φωνές που αρχίζεις εσύ, πάει ακριβώς ανάποδα. Ανάποδα σε σχέση με τη μουσική, με το βιολί, με τι δηλαδή ανάποδα; Δείχνει ένα διαφορετικό πράμα. Κι ο Μιχάλης δεν ξέρω. Μπορεί να ξέρει ο Μιχάλης να τονε τραγουδήσει, μάλλον θα ξέρει ο Μιχάλης να τραγουδήσει. Είναι κάτι το διαφορετικό. Ξέρετε γιατί τον λένε ενάντιο; Ναι, γιατί είναι πολύ ζόρικος. Δεν έχει σχέση με τα λόγια του τραγουδιού, με καμιά μαντινάδα κλπ; Όχι, είναι πολύ ζόρικος στο παίξιμο και στο χορό. Είναι πιο γρήγορος, αλλά και στο παίξιμο είναι ζόρικος. Είναι κοπιαστικός. Ένας καλός οργανοπαίχτης θ αφήσει το λαγούτο κάποτε να βγει στην επιφάνεια, δηλαδή να παίζετε εκείνη την ώρα σειρά από συρτά και κάποια στιγμή το βιολί να χαμηλώσει για ν ακουστεί κι ο λαουτιέρης τι παίζει, όταν παίζει δηλαδή μπερντελίδικα; 34