Βιοτράπεζα διάμεσων πνευμονοπαθειών στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Δικτύου euripfreg και ΒΒΜRI

Transcript

1 Πρωτότυπη Εργασία Βιοτράπεζα διάμεσων πνευμονοπαθειών στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Δικτύου euripfreg και ΒΒΜRI Χρήστος Νικολαΐδης 1 Ευάγγελος Μπούρος 2 Αργύρης Τζουβελέκης 1 Φώτης Δρακοπαναγιωτάκης 3 Πασχάλης Ντόλιος 1 Κωνσταντίνος Καλτσάς 1 Παναγιώτης Μπόγλου 1 Σταύρος Ανευλαβής 1 Πασχάλης Στειρόπουλος 1 Μαρία Λαμπροπούλου 4 Δημήτρης Μικρούλης 5 Γεώργιος Κολιός 2 Βασίλης Αϊδίνης 6 Δημοσθένης Μπούρος 1 1 Πνευμονολογική Κλινική Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης και Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Αλεξανδρούπολης 2 Εργαστήριο Φαρμακολογίας, Τμήμα Ιατρικής - Δημοκρίτειο Παν/μιο Θράκης 3 University of Giessen Lung Center Justus-Liebig, Γερμανία 4 Εργαστήριο Ιστολογίας, Δημοκρίτειο Παν/μιο Θράκης 5 Χειρουργική Κλινική Καρδιάς-Θώρακος, Δημοκρίτειο Παν/μιο Θράκης και Παν/μιακό Γενικό Νοσοκομείο Έβρου 6 Ερευνητικό Κέντρο Βιοϊατρικών Επιστημών - Αλέξανδρος Φλέμινγκ, Αθήνα Λέξεις κλειδιά: - Βιοτράπεζα - Πνευμονική ίνωση - Ιδιοπαθής πνευμονική ίνωση - Ιδιοπαθείς διάμεσες πνευμονίες - NSIP Αλληλογραφία: Δημοσθένης Μπούρος, Πνευμονολογική Κλινική, Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Αλεξανδρούπολης, Αλεξανδρούπολη, Τηλ./Fax: , debouros@gmail.com ΠΕΡIΛΗΨΗ. Η δημιουργία Βιοτράπεζας για τις Διάμεσες Πνευμονοπάθειες στα πρότυπα του Ευρωπαϊκού Μητρώου για την Ιδιοπαθή Πνευμονική Ίνωση (euripfreg) και της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Βιοτραπεζών (ΒΒΜRI) αποτελεί μια σημαντική προσπάθεια στην κατεύθυνση της κατανόησης αυτών των ιδιαίτερα σύνθετων και σπανίων νοσημάτων. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίδεται στις Ιδιοπαθείς Διάμεσες Πνευμονίες και κυρίως στη συχνότερη αυτών, την Ιδιοπαθή Πνευμονική Ίνωση, μια χρόνια, εξελικτική ινωδοποιό διάμεση πνευμονία, με μέσο προσδόκιμο επιβίωσης τριών ετών. Στόχος μας είναι η παρουσίαση ενός μεθοδολογικού οδηγού για την ανάπτυξη της βιοτράπεζας Διαμέσων Πνευμονοπαθειών. Πνεύμων 2014, 27(3): Εισαγωγή Διάχυτες παρεγχυματικές πνευμονοπάθειες Οι διάχυτες παρεγχυματικές πνευμονοπάθειες (ΔΠΠ) συνιστούν μια ευρεία κατηγορία νοσημάτων του πνεύμονα (>200 νοσολογικές οντότητες) που χαρακτηρίζονται από εξεσημασμένες διηθήσεις και εναπόθεση εξωκυττάριας θεμέλιας ουσίας στο διάμεσο ιστό και τους αεροφόρους χώρους των τελικών λοβίων 1. Αν και στην κατηγορία των παραπάνω νοσημάτων συμπεριλαμβάνονται και ορισμένες οξείες καταστάσεις (π.χ. πνευμονία από υπερευαισθησία, οξεία διάμεση πνευμονία), οι περισσότερες διάμεσες πνευμονοπάθειες εκδηλώνονται με συμπτώματα χρόνιας νόσου που οδηγούν στη σταδιακή έκπτωση της αναπνευστικής λειτουργίας 2. Η κλινική ταξινόμηση κατηγοριοποιεί τις ΔΔΠ σε εκείνες που εκδηλώνονται με οξεία, υποξεία, επεισοδιακή και χρόνια πορεία. Οι ΔΔΠ με χρόνια πορεία διαχωρίζονται σε εκείνες με γνωστή αιτιολογία (π.χ. οφειλόμενες σε περιβαλλοντικούς ή φαρμακευτικούς παράγοντες), σε εκείνες με συστημικές εκδηλώσεις, και σε εκείνες που προσβάλλεται ο πνεύμονας χωρίς όμως συστημικές εκδηλώσεις, όπως οι ιδιοπαθείς διάμεσες πνευμονίες (ΙΔΠ) (Εικόνα 1). Οι ΙΔΠ αποτελούν μια ειδική κατηγορία ΔΔΠ στην οποία ο αιτιολογικός

2 ΠΝΕΥΜΩΝ Τεύχος 3ο, Τόμος 27ος, Ιούλιος - Σεπτέμβριος ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΔΔΠ Εικόνα 1. Ταξινόμηση των Διάμεσων Πνευμονικών Νοσημάτων σύμφωνα με την κλινική τους εικόνα. Συντμήσεις. ΛΑΜ: Λεμφαγγειομυομάτωση, ΠΦΑΝ: Πνευμονική Φλεβο-αποφρακτική Νόσος, ΠΚΠ: Πνευμονική Κυψελιδική Πρωτεΐνωση, ΙΠΑ: Ιδιοπαθής Πνευμονική Αιμοσιδήρωση, AK: Aγγειοπάθεια Κολλαγόνου, ΦΝΕ: Φλεγμονώδης Νόσου του Εντέρου, ΥΣ: Υπερηωσινοφιλικό Σύνδρομο, ΚΟΠ: Κρυπτογενής οργανοποιός πνευμονία, ΠΙ-L: Πνευμονική Ιστιοκύττωση Langerhans, ΟΔΠ: Οξεία Διάμεση Πνευμονία, ΕΑΚ: Εξωγενής Αλλεργική Κυψελιδίτιδα, ΑΔΠ: Αποφολιδωτική Διάμεση Πνευμονία, ΗΠ: Ηωσινοφιλική Πνευμονία. *= μπορεί να υπάρχει συστημική προσβολή. παράγοντας δεν είναι γνωστός. Το γεγονός αυτό καθιστά εξαιρετικά δύσκολη τη σημειολογική τους διερεύνηση που απαιτεί συνδυασμό απεικονιστικών, κλινικο-εργαστηριακών ή/και παθολογοανατομικών ευρημάτων 3. Πρόσφατα, η ανανεωμένη ταξινόμηση των ΙΔΠ από την Αμερικανική και Ευρωπαϊκή Πνευμονολογική Εταιρεία (American Thoracic Society/European Respiratory Society) περιλαμβάνει 6 κύριες και 2 σπάνιες παθήσεις (Πίνακας 1) 4. Οι κύριες ΙΔΠ κατηγοριοποιούνται σε χρόνιες ινωτικές (IPF και NSIP), σχετιζόμενες με το κάπνισμα (RB-ILD και DIP) και οξείες/υποξείες (COP και AIP). Σε αρκετές περιπτώσεις είναι δυνατό να υφίστανται παράλληλα νοσολογικά πρότυπα (π.χ. ίνωση και εμφύσημα, CPFE), γεγονός που καθιστά εξαιρετικά δύσκολη την κατάταξή τους σε μια συγκεκριμένη κατηγορία, δυσχεραίνοντας παράλληλα την κλινική/θεραπευτική τους αντιμετώπιση 5. Η εύρεση ενός αλγόριθμου ταξινόμησης των ΙΔΠ αποτελεί προτεραιότητα πρώτης γραμμής, όπως επίσης και η ανακάλυψη νέων διαγνωστικών μεθόδων ικανών να προλαμβάνουν τις σοβαρότερες επιπλοκές (π.χ. ίνωση) σε πιο πρώιμα στάδια 6. Η ταχεία ανάπτυξη της έρευνας στον τομέα των μοριακών βιοδεικτών (biomarkers) επιφυλάσσει σημαντικές υποσχέσεις για το εγγύς μέλλον. Οι εν λόγω βιοδείκτες περιέχουν υψηλή διαγνωστική και προγνωστική αξία και η ενσωμάτωση τους στην κλινική και εργαστηριακή πρακτική αναμένεται να χαράξει νέους ορίζοντες επιστημονικής γνώσης 7. Η δημιουργία μιας βιοτράπεζας για τις ΔΔΠ αποτελεί μια καινοτομία αιχμής στην κατεύθυνση αυτή δεδομένης της σπανιότητας τους. Το γεγονός αυτό προϋποθέτει συντονισμένη προσπάθεια και διεθνείς συνεργασίες ιατρικών κέντρων και ερευνητικών φορέων με διεθνή απήχηση. Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την Ιδιοπαθή Πνευμονική Ίνωση euripfreg Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την Ιδιοπαθή Πνευμονική Ίνωση (euripfnet) αποτελεί μια μεγάλη διακρατική προσπάθεια για τη δημιουργία ενός μητρώου (registry) και μιας βιοτράπεζας ασθενών με πνευμονική ίνωση, με έδρα το Πανεπιστήμιο του Giessen (Γερμανία) και συμμετοχή 13 ευρωπαϊκών χωρών 8. Το μητρώο λειτουργεί σε επίπεδο διαδικτυακής βάσης δεδομένων και επιτρέπει τη Πίνακας 1. Κατηγοριοποίηση Ιδιοπαθών Διάμεσων Πνευμονοπαθειών (ΙΔΠ) Ιδιοπαθείς Διάμεσες Πνευμονοπάθειες (ΙΔΠ) Κύριες Σπάνιες Ιδιοπαθής πνευμονική ίνωση (IPF) Ιδιοπαθής λεμφοειδής διάμεση πνευμονία (LIP) Ιδιοπαθής μη-ειδική διάμεση πνευμονία (insip) Ιδιοπαθής πλευροπνευμονική ινοελάστωση (PPFE) Διάμεση πνευμονία με αναπνευστική βρογχιολίτιδα (RB-ILD) Διάφορες αταξινόμητες ΙΔΠ Αποφολιδωτική διάμεση πνευμονία (DIP) Κρυπτογενής οργανούμενη πνευμονία (COP) Οξεία διάμεση πνευμονία (AIP) Πηγή: An Official American Thoracic Society/European Respiratory Society Statement: Update of the International Multidisciplinary Consensus Classification of the Idiopathic Interstitial Pneumonias (2013) 4.

3 206 ΠΝΕΥΜΩΝ Τεύχος 3ο, Τόμος 27ος, Ιούλιος - Σεπτέμβριος 2014 δήλωση κλινικών περιστατικών ΙΔΠ σε εγγεγραμμένους χρήστες. Η στόχευση αφορά κυρίως ΙΠΙ που αποτελεί τη σοβαρότερη μορφή ΙΔΠ και δευτερευόντως σε άλλες διάχυτες πνευμονοπάθειες. Η συλλογή των δεδομένων γίνεται σε ψηφιακή πλατφόρμα, μέσω της συμπλήρωσης ειδικής φόρμας (ερωτηματολογίου) που διερευνά κρίσιμα στοιχεία του ιστορικού του ασθενούς, με στόχο την καλύτερη περιγραφή του παθολογικού προφίλ και την ανάλυση των πιθανών παραγόντων κινδύνου (π.χ. ατομική και επαγγελματική έκθεση). Η βιοτράπεζα συλλογής βιολογικού υλικού (αίματος, πλάσματος/ορού, βρογχοκυψελιδικού εκπλύματος, εκπνεόμενου συμπυκνώματος και βιοψίας πνεύμονος) που λειτουργεί στα πλαίσια του δικτύου έχει θέσει ως στόχο την αξιοποίηση της ατομικής (γενετικής) πληροφορίας μέσω τεχνικών υψηλής κλίμακας 9. Οι ασθενείς που εγγράφονται στη βάση δίδουν γραπτή συγκατάθεση (informed consent) και τα στοιχεία τους κωδικοποιούνται με τυχαία ψευδωνυμοποίηση (pseudo-anonymization), γεγονός που διασφαλίζει απολύτως την προστασία των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων. Στόχος του προγράμματος είναι η καλύτερη κατανόηση των μηχανισμών παθογένεσης της ΙΠΙ και η αποκάλυψη νέων δραστικών μορίων που πληρούν διαγνωστικά κριτήρια και ρυθμιστικούς παράγοντες για μελλοντικές θεραπευτικές προσεγγίσεις. Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Βιοτραπεζών BBMRI Η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Βιοτραπεζών BBMRI (Biobanking and Biomolecular Resources Research Infrastructure) αποτέλεσε ένα από τα πρώτα έργα του Ευρωπαϊκού Στρατηγικού Φόρουμ για τις Ερευνητικές Υποδομές. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 3 ετών, η BBMRI έχει εξελιχθεί σε μια μεγάλη κοινοπραξία με περισσότερους από 225 συνδεδεμένους οργανισμούς (κυρίως βιοτράπεζες) από 30 χώρες, καθιστώντας την ένα από τα μεγαλύτερα έργα υποδομής για την έρευνα και την καινοτομία στην Ευρώπη 10. Στόχος αυτής της προσπάθειας είναι η συγκρότηση μιας μεγάλης βάσης δεδομένων και βιολογικού υλικού από ευρωπαϊκούς πληθυσμούς και η υψηλού επιπέδου βιολογική και ιατρική έρευνα που απορρέει από την επεξεργασία των στοιχείων αυτών με τεχνολογίες και πρωτόκολλα αιχμής. Το εγχείρημα αυτό πραγματώνεται με την κατανομή των ερευνητικών υποδομών σε επιμέρους λειτουργικές μονάδες στα περισσότερα, αν όχι σε όλα, τα συμμετέχοντα κράτη-μέλη. Η βάση συντονισμού βρίσκεται στην πόλη Graz της Αυστρίας, όπου αναφέρονται όλοι οι εγκατεστημένοι εθνικοί κόμβοι των κρατών-μελών. Μέσω της διασύνδεσης, τυποποίησης και εναρμόνισης όλων των παραπάνω φορέων διασφαλίζεται σημαντική συνέργεια δράσεων που συνεπάγεται μεγάλο όφελος ως προς την στατιστική ισχύ των εξαγόμενων συμπερασμάτων, αλλά και μεγάλη οικονομία κλίμακας. Η συνεργασία αυτή προάγει την επιστημονική αριστεία σε ευρωπαϊκό επίπεδο και πολλαπλασιάζει την αποτελεσματικότητα της έρευνας στον τομέα των βιοεπιστημών, και ειδικότερα της βιοϊατρικής. Βιοτράπεζα Διάμεσων Πνευμονικών Παθήσεων - Πνευμονολογικής Κλινικής Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης Η βιοτράπεζα ΙΔΠ της Πνευμονολογικής Κλινικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης έλαβε έγκριση από το Επιστημονικό Συμβούλιο του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Έβρου. Το έργο χρηματοδοτήθηκε από το Πρόγραμμα ΕΣΠΑ , της Δράσης Συνεργασία (09-ΣΥΝ ) με τίτλο: «Λειτουργική Γονιδιωματική στην παθογένεια της πνευμονικής ίνωσης. Ανακάλυψη και διερεύνηση μηχανισμών παθογένειας και νέων θεραπευτικών στόχων (συντ. τίτλου Λε.Γο.Π.Ι.)» και υπεύθυνο τον Καθηγητή Πνευμονολογίας Δημοσθένη Μπούρο. Τα δείγματα στεγάζονται σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο με ελεγχόμενες συνθήκες θερμοκρασίας και έλεγχο ασφαλούς πρόσβασης (Κτίρια Προκλινικών Σπουδών, Εργαστήριο Φαρμακολογίας, Τμήμα Ιατρικής) (Εικόνα 2). Υλικό και μέθοδος Έντυπο Συγκατάθεσης Με το έντυπο συγκατάθεσης γνωστοποιείται στον ασθενή ο λόγος για τον οποίο καλείται να συμμετέχει στη βιοτράπεζα ΙΔΠ με τη συνεισφορά βιολογικού υλικού. Δίδονται οι απαραίτητες εγγυήσεις προστασίας των προσωπικών δεδομένων με εξασφάλιση της ανωνυμίας. Εκτίθεται πλήρως το αντικείμενο της μελέτης καθώς και τα πιθανά οφέλη που ενδεχομένως θα προκύψουν για τον ίδιο και άλλους ασθενείς. Υπογραμμίζεται ότι η συμμετοχή του είναι εθελοντική και σε καμία περίπτωση δεν επηρεάζει την ιατρική φροντίδα ή τη σχέση του με τον θεράποντα ιατρό. Επίσης διατυπώνεται το δικαίωμά του στην ελεύθερη βούληση που του δίνει τη δυνατότητα αποχώρησης από τη μελέτη ανά πάσα στιγμή το επιθυμήσει. Η δήλωση της έντυπης συγκατάθεσης συνυπογράφεται από τον θεράποντα ιατρό και αρχειοθετείται.

4 ΠΝΕΥΜΩΝ Τεύχος 3ο, Τόμος 27ος, Ιούλιος - Σεπτέμβριος Εικόνα 2. Βιοτράπεζα Διάμεσων Πνευμονικών Νοσημάτων Πνευμονολογικής Κλινικής, Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Ερωτηματολόγιο Το ερωτηματολόγιο του ασθενούς συλλέγει κρίσιμα βιομετρικά μεγέθη και δημογραφικά δεδομένα (π.χ. ηλικία, φύλο, βάρος, ύψος, τόπο μόνιμης κατοικίας κ.λπ.). Ακολουθεί μια σειρά ερωτήσεων εκτίμησης της γενικής κατάστασης της υγείας του ασθενούς που αναφέρεται στα συμπτώματα (βαθμός δύσπνοιας, χρόνιου βήχα και διάρκεια των συμπτωμάτων), ιστορικό καπνίσματος, συνυπάρχουσες νοσηρότητες, λήψη φαρμάκων, οικογενειακού ιστορικού και πιθανής έκθεσης σε παράγοντες επικινδυνότητας μέσω του περιβάλλοντος διαβίωσης και εργασίας. Λήψη και συντήρηση βιολογικού υλικού (SOPs) Η λήψη και συντήρηση βιολογικού υλικού (αίματος, πλάσματος/ορού, βρογχοκυψελιδικού εκπλύματος, εκπνεόμενου συμπυκνώματος και βιοψίας) πραγματοποιείται με πρότυπες διαδικασίες (standard operating procedures, SOPs) για τις οποίες έχουν καταρτιστεί σχετικά πρωτόκολλα. Συγκεκριμένα, λαμβάνονται περίπου 20 ml φλεβικού αίματος από τα οποία συλλέγεται ορός και πλάσμα. Τα δείγματα φυλάσσονται σε τετραπλά κλάσματα των 200 μl (έως 1mL) και αποθηκεύονται σε βαθιά κατάψυξη (-80 C) που ελέγχεται με αυτόματο (ψηφιακό) καταγραφικό θερμοκρασίας. Περίπου 30 ml βρογχοκυψελιδικού εκπλύματος λαμβάνονται βρογχοσκοπικά και ακολουθεί καταμέτρηση του αριθμού και του τύπου των κυττάρων και φυγοκέντριση για την λήψη υπερκειμένου. Το εκπνεόμενο συμπύκνωμα (Exhaled Breath Condensate, EBL) συλλέγεται με ειδική συσκευή σε ποσότητες 1-2 ml και αποθηκεύεται ως ανωτέρω 11. Τέλος, οι βιοψίες πνεύμονος συλλέγονται και ψύχονται επιτόπου σε τομές διαστάσεων (~0.5 cm 3 ). Εισαγωγή των δεδομένων Η πρόσβαση στη βάση δεδομένων γίνεται μέσω της ιστοσελίδας της Πνευμονολογικής Κλινικής ΔΠΘ (www. pneumonalex.gr). Για την εισαγωγή των δεδομένων στη βάση απαιτείται εξουσιοδότηση με δημιουργία προφίλ (ονόματος χρήστη και κωδικού πρόσβασης) κατόπιν σχετικού αιτήματος. Η βάση περιλαμβάνει δημογραφικά/ βιομετρικά δεδομένα, κλινικά και εργαστηριακά ευρήματα (π.χ. σπιρομέτρηση, δοκιμασία βαδίσματος 6 λεπτών, αποτελέσματα γενικής αίματος, βιοχημικού και ανοσολογικού ελέγχου, υπολογιστική τομογραφία θώρακα υψηλής ευκρίνειας DICOM, καταγραφή συννοσηρότητας), φαρμακευτική αγωγή και λοιπά χαρακτηριστικά του ασθενούς. Κλινικο-εργαστηριακά ευρήματα Μέχρι στιγμής έχουν συλλεχθεί 167 δείγματα ασθενών με διάμεσες πνευμονοπάθειες και 189 μαρτύρων (controls). Ο επιμερισμός των ανωτέρω αφορά σε 51,5% περιπτώσεις ΙΠΙ, 12,1% NSIP και 4,2% λοιπές ιδιοπαθείς διάμεσες πνευμονίες (π.χ. DIP, LIP, COP). Το υπόλοιπο 30% αφορά σε εξωγενείς αλλεργικές κυψελιδίτιδες, συστημικά νοσήματα (π.χ. σαρκοείδωση, κοκκιωμάτωσης Wegener s) και άλλες διάμεσες πνευμονοπάθειες (π.χ. κυψελιδική πρωτεΐνωση, ηωσινοφιλική πνευμονία κ.ά.).

5 208 ΠΝΕΥΜΩΝ Τεύχος 3ο, Τόμος 27ος, Ιούλιος - Σεπτέμβριος 2014 Παράλληλα, πραγματοποιείται συστηματική παρακολούθηση των ασθενών (follow-up) που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων καταγραφή της κλινικής τους εξέλιξης και του μέσου χρόνου επιβίωσης (survival time), καθώς και της απάντησή τους σε διάφορα θεραπευτικά σχήματα. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ H δημιουργία μιας βιοτράπεζας για τις ΔΔΠ και ειδικότερα τις ΙΔΠ, δίνει σημαντικές ευκαιρίες στη μεταφραστική έρευνα και μπορεί να συνεισφέρει ενεργά στην καλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι μοριακοί παράγοντες αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον για την επαγωγή αυτής της ομάδας παθήσεων (π.χ. μέσω επιγενετικών και άλλων άγνωστων μέχρι στιγμής μηχανισμών). Μέσω του BBMRI, το Ευρωπαϊκό Στρατηγικό Φόρουμ για τις Υποδομές Έρευνας (ESFRI) έχει αναπτύξει και συντονίζει μια δράση πανευρωπαϊκής εμβέλειας στον τομέα της βιοϊατρικής έρευνας που στοχεύει στη δημιουργία ενός Πανευρωπαϊκού δικτύου συντονισμένης διαχείρισης των υπαρχουσών βιοτραπεζών, αλλά και στη δημιουργία νέων μέσα στα επόμενα χρόνια 12. Το δίκτυο αυτό φέρνει σε επαφή τις Ευρωπαϊκές Βιοτράπεζες, τα Εργαστήρια Μεταφραστικής Έρευνας και τα Κέντρα Βιοπληροφορικής, ώστε να επιτυγχάνεται η σύνδεση των ερευνητών με τις υπάρχουσες βάσεις δεδομένων 13. Η δικτύωση αυτή εξασφαλίζει μεγάλη ροή των πληροφοριών και βιολογικού υλικού μεταξύ των διαφόρων κέντρων, με την προϋπόθεση ότι όλα τα εργαστήρια υιοθετούν κοινά πρότυπα για τη συλλογή, την αποθήκευση και τη σήμανση των δειγμάτων, καθώς και για τη διαχείριση των δεδομένων 14. Οι συνδεδεμένες βιοτράπεζες είναι ικανές να διευκολύνουν τις ανταλλαγές αυτές, παρέχοντας το κατάλληλο πληροφοριακό υπόβαθρο και υποδομή για την επιτυχή υλοποίηση της πολυκεντρικής έρευνας στο εγγύς μέλλον. Τα δημόσια και ιδιωτικά ιδρύματα (Πανεπιστήμια, Ερευνητικά Κέντρα, Νοσοκομεία και Ιδρύματα) που συνδέονται με τις ανωτέρω υπηρεσίες και την παροχή δειγμάτων, θα πρέπει να παρέχουν όλα τα μεθοδολογικά εργαλεία και τη γνώση, ώστε να διευκολύνεται η εν λόγω προσπάθεια τόσο όσον αφορά στη ροή των δεδομένων, όσο και του βιολογικού υλικού. Από τη δική μας εμπειρία στον τομέα της ανάδειξης νέων βιοδεικτών για την ΙΠΙ καθίσταται σαφές ότι δημιουργείται μια ελπιδοφόρα προοπτική. Οι εν λόγω βιοδείκτες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν προγνωστικά σε ασθενείς με ΙΠΙ όσον αφορά στις υποτροπές της νόσου και στο προσδόκιμο επιβίωσης. Έρευνες που βρίσκονται σε εξέλιξη αναμένεται να απαντήσουν σε ορισμένα πολύ βασικά ερωτήματα σχετικά με τους παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς που χαρακτηρίζουν τη φυσική ιστορία της συγκεκριμένης νόσου. Χρηματοδότηση Το έργο χρηματοδοτήθηκε από το έργο ΕΣΠΑ-Συνεργασία με τίτλο «Λειτουργική γονιδιωματική στην παθογένεια της πνευμονικής ίνωσης. Ανακάλυψη και διερεύνηση μηχανισμών παθογένειας και νέων θεραπευτικών στόχων (Λε.ΓΟ.Π.Ι.)», με κωδικό αριθμό 09-ΣΥΝ που εντάσσεται στα Επιχειρησιακά Προγράμματα «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα» και Περιφερειών σε Μετάβαση, ΕΠΑΝ ΙΙ, Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς, ΕΣΠΑ Βιβλιογραφία Βλέπε αγγλικό κείμενο.