THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ PETER BOFINGER

Transcript

1 THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ PETER BOFINGER MEMBER, GERMAN GOVERNMENT S COUNCIL OF ECONOMIC ADVISERS PROFESSOR OF ECONOMICS, MONEY AND INTERNATIONAL RELATIONS, UNIVERSITY OF WURZBURG TO THE FIRST INSURANCE FORUM THE METAMORPHOSIS OF GREECE AND THE ROLE OF THE INSURANCE INDUSTRY GUARDIANS OF THE FUTURE? ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 31 ΜΑΡΤΙΟΥ

2 THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ PETER BOFINGER MEMBER, GERMAN GOVERNMENT S COUNCIL OF ECONOMIC ADVISERS PROFESSOR OF ECONOMICS, MONEY AND INTERNATIONAL RELATIONS, UNIVERSITY OF WURZBURG TO THE FIRST INSURANCE FORUM THE METAMORPHOSIS OF GREECE AND THE ROLE OF THE INSURANCE INDUSTRY GUARDIANS OF THE FUTURE? ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 31 ΜΑΡΤΙΟΥ 2017 Καλή σας ημέρα. Είναι μεγάλη μου χαρά να βρίσκομαι σήμερα εδώ στην Αθήνα. Νομίζω ότι αυτές τις μέρες η Ευρώπη περνά, διάγει πολύ ιδιαίτερες στιγμές. Από τη μια πλευρά γιορτάζουμε τα 60 χρόνια της διακήρυξης της Ρώμης, της σύμβασης η οποία έθεσε τα θεμέλια της κατανόησης μεταξύ των Ευρωπαίων πολιτών και ταυτόχρονα την ίδια στιγμή λαμβάνουμε την επιστολή της Πρωθυπουργού Μέι. Το Ηνωμένο Βασίλειο εγκαταλείπει την Ευρωπαϊκή Ένωση και νομίζω ότι αυτή είναι μια δραματική στιγμή και πολύ τραυματική, ιδίως τραυματική για το Ηνωμένο Βασίλειο, αν κάποιος τη συγκρίνει με την απόφαση να ακρωτηριάσεις ένα υγιές άκρο, προκειμένου να διατηρηθείς υγιής. Το Ηνωμένο Βασίλειο λοιπόν φεύγει από την Ευρωπαϊκή Ένωση για να γίνει πιο παγκόσμιο. Το Ηνωμένο Βασίλειο όμως ήταν το πλέον παγκόσμιο σε προσέγγιση σημείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ήταν η πύλη 2

3 εισόδου επενδυτών προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, προκειμένου να μπούν σε αυτή. Κλείνοντας αυτήν την πύλη εισόδου νομίζω ότι το Ηνωμένο Βασίλειο θα γίνει και το ίδιο λιγότερο παγκόσμιο και αυτή τη στιγμή έχουμε αυτή τη συζήτηση στο Ηνωμένο Βασίλειο και μου θυμίζει την κουβέντα που είχαμε όταν λέγαμε ότι μπορώ να ακρωτηριάσω το πόδι μου, αλλά δεν πειράζει, υπάρχουν εξαιρετικά πρόσθετα μέλη. Μπορούμε να βάλουμε νέο πόδι εν πάση περιπτώσει το οποίο να με εξυπηρετήσει. Νομίζω ότι αυτή η διαδικασία δεν έχει λήξει. Θα δούμε τι θα βγάλουν οι εκλογές στη Γαλλία και δεν είναι σαφές ακόμα εάν η κυρία Λεπέν θα κερδίσει ή όχι. Πάντως σε μια τέτοια περίπτωση θα έχουμε ακόμα πιο τραυματικές εξελίξεις, διότι αν καταρρεύσει το ευρώ, εάν καταρρεύσει η Νομισματική Ένωση, τότε ο οικονομικός αντίκτυπος θα είναι πολύ χειρότερος από τον αντίκτυπο που θα έχει το Brexit. Μέχρι στιγμής όμως λίγα πράγματα μπορούμε να κάνουμε για τις γαλλικές εκλογές, όμως μπορούμε να διερωτηθούμε, τι πρέπει να κάνουμε προκειμένου να αποτρέψουμε περαιτέρω διάλυση, αποσύνθεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Και νομίζω ότι η απάντηση είναι πολύ απλή. Αν θέλεις να υποστηρίξεις σθεναρά την ιδέα της Ευρώπης στον πληθυσμό, τότε η Ευρώπη πρέπει να παράξει αυτό που η πρώην Καγκελάριος είχε πει, ευημερία για όλους. Οι πολίτες της Ευρώπης πρέπει να βιώσουν την Ευρώπη ως μια πετυχημένη ιστορία, ως κάτι το οποίο βελτιώνει τις ζωές τους, βελτιώνει τα οικονομικά της ζωής τους, την οικονομική τους κατάσταση, την κάνει πιο σταθερή. Εάν οι άνθρωποι βιώνουν κάτι διαφορετικό, τότε δεν προκαλεί έκπληξη να έχουμε δυνάμεις οι οποίες κερδίζουν έδαφος λέγοντας ότι πρέπει να φύγουμε από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Θα ζήσουμε καλύτερα εκτός της Ένωσης. Τι μπορούμε να κάνουμε για να δημιουργήσουμε αυτή την ευημερία για όλους τους Ευρωπαίους πολίτες, πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε αυτή την εμπιστοσύνη εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Νομίζω ότι η απάντηση είναι σχετικά απλή. Πρέπει να αποφύγουμε, τουλάχιστον, τα σφάλματα τα οποία διαπράξαμε στο παρελθόν. Σε αυτό θα 3

4 ήθελα να μείνω κατά τη διάρκεια της παρουσίασής μου. Το ερώτημα είναι τι πήγε στραβά στην Ευρώπη; Θα επικεντρωθώ στην ευρωζώνη. Ας δούμε και λίγο την ανάπτυξη. Η εξέλιξη της ανάπτυξης τα τελευταία 10, 20 χρόνια περίπου, μπορείτε να δείτε ότι οι εξελίξεις δεν ήταν και τόσο διαφορετικές μέσα στο Το 2011 όμως, το 2012 και το 2013 η ευρωζώνη βίωσε τη δεύτερη ύφεση, η οποία χειροτέρευσε τα πράγματα σε επίπεδο ανεργίας, ευημερίας. Το θέμα είναι γιατί αυτό συνέβη; Ήταν κάτι αναπόφευκτο; Ήταν κάτι το οποίο οφείλετο στο γεγονός ότι υπήρχε μικρότερη ευελιξία στην Ευρώπη; Μήπως χρειαζόμασταν περισσότερες μεταρρυθμίσεις; Σε κάθε περίπτωση λοιπόν γιατί τα πράγματα ήταν τόσο διαφορετικά στην ευρωζώνη σε σχέση με το Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα; Γιατί εάν δούμε μέχρι το 2010 δεν ήταν τα πράγματα τόσο διαφορετικά. Πώς εξηγείτε αυτό το οποίο συνέβη; Νομίζω ότι είναι αρκετά εύκολο να βρούμε την απάντηση. Οι δημοσιονομικές πολιτικές ήταν τελείως διαφορετικές. Την ώρα που στο Ηνωμένο Βασίλειο και στις Ηνωμένες Πολιτείες υπήρχαν πολύ ισχυρά δημοσιονομικά κίνητρα κατά την περίοδο της μεγάλης ύφεσης, τα κίνητρα στην ευρωζώνη ήταν πάντα πιο ασθενή, πιο μικρά και μέχρι το 2012 τα κίνητρα αυτά είχαν σχεδόν εξαφανιστεί. Αν λοιπόν κάνουμε τη σύγκριση με το 2012, μπορείτε να δείτε ότι τα κίνητρα στην ευρωζώνη ήταν περίπου 2%, την ώρα που στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν 8%. Βλέπω μια τελείως διαφορετική επίδοση σε επίπεδο ανάπτυξης μεταξύ των χωρών αυτών και της ευρωζώνης και το οποίο οφειλόταν όχι στο γεγονός ότι ήταν πιο φιλελευθεροποιημένες οι αγορές, πιο ευέλικτες. Όχι. Οι κυβερνήσεις εκεί ήταν πρόθυμες να δώσουν ισχυρά κίνητρα τα οποία και απαιτούνταν προκειμένου να επιτευχθεί ανάπτυξη η οποία απαιτούνταν μετά από μια βαθιά ύφεση. Και δεν ήταν μόνο αυτή η διαφορά στις δημοσιονομικές πολιτικές που μπορούμε να δούμε, ήταν και η έντονη διαφορά στη νομισματική πολιτική. Αυτό το βλέπουμε εδώ. Μιλώντας για ποσοτική χαλάρωση. Πώς λοιπόν χαλαρώνει η αγορά μέσω των αγορών που κάνουν οι κεντρικές τράπεζες. Αυτή η ποσοτική χαλάρωση ξεκίνησε πολύ νωρίς, το 4

5 2009 ήδη στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ξεκίνησε να το κάνει αυτό μετά από 7 χρόνια σε σχέση με την αμερικανική Fed. Μάλλον 6 χρόνια για να είμαι πιο ακριβής. Τους πήρε 6 χρόνια στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να καταλάβουν ότι μια πολύ καλή ιδέα είναι να αγοράσουμε τα κρατικά ομόλογα. Ήταν εκπληκτικό. Ομοίως εάν δείτε και τα μεσοπρόθεσμα επιτόκια, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αντέδρασε αρκετά αργά, ανέβασε μάλιστα τα επιτόκια τον Ιούλιο του 2008, ήταν κάτι εκπληκτικό. Όλοι ήξεραν τότε ότι υπήρχε μια κρίση που σωβούσε. Τους πήρε λοιπόν πολύ περισσότερο χρόνο να κατεβάσουν τα επιτόκια στο 0. Και το πιο εντυπωσιακό ήταν ότι ήταν η αύξηση στα επιτόκια το Πάντα πρέπει να κοιτώ τα δεδομένα αναδρομικά, διότι ήταν εκπληκτικό αυτό που έγινε. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ανέβασε τα επιτόκια εν μέσω της κρίσης κατά μισή ποσοστιαία μονάδα, την ώρα που η Fed και η τράπεζα της Αγγλίας βεβαίως κρατούσαν τα επιτόκια σχεδόν σε μηδενικά επίπεδα. Πώς έγινε αυτό; Ήταν ένα εκπληκτικό σφάλμα και βεβαίως βλέπουμε τώρα τα αποτελέσματα της εξαιρετικά μη επαγγελματικής άσκησης της νομισματικής πολιτικής. Ας δούμε τα μακροπρόθεσμα επιτόκια. Έχουμε εδώ ένα δείκτη ο οποίος συνήθως δεν χρησιμοποιείται αλλά βλέπετε με γκρι τη μέση απόδοση των ομολόγων, τη μέση απόδοση. Στην ευρωζώνη συνήθως δεν βλέπεις τέτοιου είδους επιτόκια. Εδώ σε αυτό το διάγραμμα μπορείτε με άνεση να διαπιστώσετε τα αποτελέσματα στις διαφορετικές νομισματικές πολιτικές που εφαρμόστηκαν. Το 2010 οι αποδόσεις ήταν περίπου ίδιες και τότε στις Ηνωμένες Πολιτείες είχαμε την ποσοτική χαλάρωση. Είχαμε την κρίση και στην ευρωζώνη η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα επέτρεψε τα μακροπρόθεσμα επιτόκια να ανέβουν και εν μέσω της κρίσης όπου θα χρειαζόμασταν χαμηλά επιτόκια, εκεί ανέβηκαν τα μακροπρόθεσμα επιτόκια πάρα πολύ. Βλέπετε αυτό το πικ στην κορυφή στη γκρίζα γραμμή που ήταν ουσιαστικά και το τέλος της θητείας του Ζακ Κλοντ Τρισέ στην προεδρία στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Τότε ήρθε ο Μάριο Ντράγκι, άλλαξαν δραστικά τα πράγματα και είμαστε ευγνώμονες για την αλλαγή αυτή, καθώς άλλαξε την 5

6 πολιτική της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Βλέπουμε ότι η γκρίζα γραμμή κατέβηκε. Είχε κάνει μια εκπληκτική ομιλία τον Ιούλιο του 2012, που είχε πει «ό,τι και αν χρειαστεί». Βλέπετε τη γκρίζα γραμμή πως κατέβηκε την επόμενη περίοδο. Το καλό με τη θητεία του Μάριο Ντράγκι σε ότι αφορά τη νομισματική του πολιτική ήταν ότι διαμόρφωσε αυτή την προστατευτική ομπρέλα για τις δημοσιονομικές πολιτικές. Οι εθνικές κυβερνήσεις κατά τη θητεία του κ. Ντράγκι δεν βρίσκονται πλέον υπό τέτοια σφοδρή πίεση από τις χρηματαγορές και επέτρεψε στις κυβερνήσεις να σταματήσουν προγράμματα εξυγίανσης, να περιορίσουν τα προγράμματα λιτότητας, τις πολιτικές μάλλον λιτότητας, οι οποίες ήταν σαφώς αντιπαραγωγικές και βλέπουμε στο διάγραμμα αυτό την αλλαγή στο δημοσιονομικό ισοζύγιο. Βλέπετε ότι αν μειώσεις το έλλειμμα, ουσιαστικά τι έχεις; Θετική τιμή. Βλέπουμε ότι από το 2010 μέχρι το 2013 τα νούμερα ήταν θετικά. Είχαμε λιτότητα και από το 2014, 2015 και 2016, η λιτότητα σταματά. Το υποκείμενο ισοζύγιο ήταν διαφορετικό. Το αποτέλεσμα; Εκπληκτικό. Διότι συνολικά για την ευρωζώνη βλέπουμε ότι σταμάτησε η ύφεση, ενισχύθηκε η ανάπτυξη, μειώθηκε η ανεργία. Συνεπώς αυτή η αλλαγή στη δημοσιονομική πολιτική πραγματικά έχει ένα πολύ θετικό αποτέλεσμα και μπορεί κάποιος να πει ότι υπήρχε μια αλλαγή παραδείγματος σιωπηρά. Δηλαδή το παλιό παράδειγμα, ο παλιός τρόπος λειτουργίας ήταν πρώτα εξυγίανση και μετά ανάπτυξη. Βεβαίως δεν υπήρχε ανάπτυξη. Το νέο παράδειγμα, ο νέος τρόπος λειτουργίας ήταν πρώτα ανάπτυξη και μετά ας μιλήσουμε για την εξυγίανση. Αυτή η προσέγγιση απεδείχθη επιτυχημένη σε ότι αφορά την κατάσταση στην Ισπανία. Πολλοί βλέπουν την Ισπανία και λένε ότι η χώρα αυτή αναπτύσσεται εξαιρετικά. Γιατί; Γιατί έκαναν τις διαρθρωτικές τους μεταρρυθμίσεις. Ναι, αλλά αυτό που βλέπουμε είναι ότι η Ισπανία είναι μια χώρα με ένα από τα μεγαλύτερα δημοσιονομικά ελλείμματα από όλες τις οικονομίες παγκοσμίως. 6

7 Άρα στην περίπτωση της Ισπανίας οι ευρωπαϊκές αρχές της επέτρεψαν να έχουν πολύ μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα. Απλά ας έχουν κάποια ελλείμματα. Δεν χρειάζονται περαιτέρω αποφάσεις εξυγίανσης. Η μόνη χώρα στην οποία αυτό το παράδειγμα δεν εφαρμόστηκε ήταν η Ελλάδα. Έχουμε κολλήσει στον παλιό τρόπο λειτουργίας και ακόμα έχουμε την ίδια κουβέντα στην Ελλάδα και συνεχίζεται για χρόνια, πώς μπορούμε να έχουμε εξυγίανση. Τι μπορούμε να κάνουμε για να έχουμε πρωτογενή πλεονάσματα στους στόχους μας. Η ανάπτυξη δεν παίζει καν ρόλο. Απλά το μόνο που μας ενδιαφέρει είναι πώς μπορούμε να επιτύχουμε πρωτογενή πλεονάσματα. Βεβαίως κάθε φορά που βάζεις πρόσθετα μέτρα, προκειμένου να επιτύχεις αυτά τα πρωτογενή πλεονάσματα, πνίγουμε την ανάπτυξη και βεβαίως δεν μπορείς να πετύχεις τα πρωτογενή πλεονάσματα. Αυτό που θεωρώ ότι θα βοηθούσε την Ελλάδα ήταν να αξιοποιήσουμε αυτό τον τρόπο λειτουργίας, να αλλάξουμε και να αφήσουμε πρώτα τη χώρα να αναπτυχθεί και από τη στιγμή που θα αναπτυχθεί να μιλήσουμε για μέτρα εξυγίανσης. Βεβαίως το συνταξιοδοτικό σύστημα επηρεάζεται σαφώς και η καλύτερη λύση για το συνταξιοδοτικό σύστημα είναι η ανάπτυξη, διότι εάν έχεις ανάπτυξη έχεις περισσότερους ανθρώπους που δουλεύουν, που πληρώνουν τις εισφορές τους και βοηθάνε το σύστημα. Το ίδιο ισχύει και για τις επενδύσεις. Για τις αποταμιεύσεις. Όταν έχεις ανάπτυξη ο κόσμος επενδύει και όταν επενδύει δημιουργείς εισοδήματα και όταν υπάρχουν εισοδήματα υπάρχουν και αποταμιεύσεις. Αυτή η αλλαγή λοιπόν παραδείγματος ή τρόπου λειτουργίας, είναι κάτι το οποίο μπορούμε να δείξουμε ότι σε ό,τι αφορά την ευρωζώνη συνολικά, ήταν κάτι επιτυχημένο. Είχε αποτέλεσμα. Στη Γερμανία δεν συζητάνε γι αυτό, όχι επειδή δεν τους αρέσει, αλλά προτιμούν να μη το συζητούν διότι εκεί συνέβη αυτή η αλλαγή του παραδείγματος. Είναι όμως κάτι το οποίο ενδεχόμενα θα απαιτηθεί και για την Ελλάδα. Όμως αν θέλεις περισσότερη ανάπτυξη, μεγαλύτερη ευημερία, περισσότερη στήριξη για την Ευρώπη εντός των κρατών μελών, δεν αρκεί να 7

8 βγάλεις από το πόδι σου από το φρένο. Όχι. Χρειάζεσαι και επιτάχυνση. Χρειάζεσαι γκάζι. Πρέπει να κάνεις κάτι για να προωθήσεις την ανάπτυξη. Ξέρουμε ότι υπάρχουν πολλοί έξυπνοι άνθρωποι, δεξαμενές σκέψης, οι οποίες προωθούν με εμπροσθοβαρείς πρωτοβουλίες ανάπτυξης και επενδύσεων για την ευρωζώνη και νομίζω ότι έχει φτάσει η ώρα. Ας ξεκινήσουμε μια πρωτοβουλία ανάπτυξης, μακροπρόθεσμης ανάπτυξης για όλη την ευρωζώνη και να την ενισχύσουμε. Όμως μέχρι στιγμής στη Γερμανία είναι πολύ δύσκολο να το πουλήσεις αυτό και καταλήγουμε να έχουμε μια ελπίδα. Ίσως ο Εμάνουελ Μακρόν να κερδίσει τις εκλογές στη Γαλλία. Ο κ. Σουλτς ίσως να κερδίσει τις εκλογές στη Γερμανία, οπότε αυτοί οι δυο ηγέτες θεωρώ ότι υπάρχει μεταξύ τους μια καλή πιθανότητα, μια καλή προοπτική, όχι απλά μόνο να βγάλουμε το πόδι από το φρένο, αλλά και να πατήσουμε βαθιά το γκάζι για να πετύχουμε ανάπτυξη στην ευρωζώνη και στη χώρα σας. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ. 8