ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Η ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΤΩΝ ΕΝΤΥΠΩΝ ΩΣ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ ΚΑΙ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Μάθημα: Εφαρμογές Δημοσίου Δικαίου Επιβλέπων Καθηγητής: Δημητρόπουλος Ανδρέας Φοιτήτρια: Αντωνία Καρατζά Εξάμηνο: Η Α.Μ.: ΑΘΗΝΑ ΜΑΙΟΣ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 Εισαγωγή 2 Ελευθερία του τύπου 2.1. Έννοια και περιεχόμενο 2.2 Υποκειμενική και αντικειμενική έννοια του τύπου 2.3 Φορείς της ελευθερίας του τύπου 3 Η απαγόρευση της κατάσχεσης των εντύπων 3.1. Γενικοί περιορισμοί 3.2. Ειδικοί περιορισμοί 4 Η κατάσχεση των εντύπων με ασφαλιστικά μέτρα 5.1. Τα ασφαλιστικά μέτρα ως ειδική διαδικασία 5.2. Οι προϋποθέσεις επιβολής ασφαλιστικών μέτρων για την κατάσχεση των εντύπων 5 Νομολογία 5.1Πρωτοδικείο Αθηνών, ασφ.μέτρα / Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών, ασφ.μέτρα 5208/ Μονομελές Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης, ασφ.μέτρα 18134/ Α.Π. Τμήμα Ε' 219/ ΑΠ 1019/ Συμπέρασμα 7 Περίληψη 8 Βιβλιογραφία 2

3 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στη σύγχρονη κοινωνικοπολιτική ζωή, η θέση του τύπου και της ραδιοτηλεοράσης είναι κεντρική. Γι αυτό, η ελευθερία του τύπου αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την εύρυθμη λειτουργία μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Έτσι, στο άρθρο 14 του Συντάγματος κατοχυρώνεται η ελευθερία του τύπου, η απαγόρευση της λογοκρισίας και της λήψης οποιασδήποτε μορφής προληπτικών μέτρων, καθώς και η απόλυτη απαγόρευση της κατάσχεσης των εντύπων. Κατά συνέπεια, η ελευθεροτυπία είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη δημοκρατία, καθώς επίσης και με το αναφαίρετο δικαίωμα του κάθε πολίτη να εκφράζει ελεύθερα τη γνώμη του και την κριτική του σε οποιοδήποτε τομέα της ζωής του χωρίς να περιορίζεται παράλληλα και το δικαίωμα της ελεύθερης ανάπτυξής της προσωπικότητάς του. Παράλληλα, ο νομοθέτης στο άρθρο 14 παρ. 3 του Συντάγματος προβλέπει ότι «η κατάσχεση εφημερίδων και άλλων εντύπων, είτε πριν από την κυκλοφορία είτε ύστερα από αυτή, απαγορεύεται». Επιπροσθέτως, στο β' εδάφιο του ίδιου άρθρου προβλέπει ειδικές οριοθετήσεις που συνεπάγονται την επιβολή ειδικού και έντονου περιορισμού, δηλαδή της κατάσχεσης. Με τη συγκεκριμένη διάταξη ο συντακτικός νομοθέτης θέτει ειδικό περιορισμό στο δικαίωμα της ελευθερίας του τύπου για να το προστατέψει από τους πιθανούς κινδύνους παραβίασης δικαιωμάτων του υπόλοιπου κοινωνικού συνόλου. Στην εν λόγω εργασία θα προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε τα στοιχειώδη στοιχεία της έννοιας του δικαιώματος του τύπου και των αντίστοιχων περιορισμών του. Πιο συγκεκριμένα, θα αναλύσουμε τον ειδικό περιορισμό της κατάσχεσης των εντύπων με την ειδική διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων, καθώς επίσης και τους λόγους που αυτή η εξαίρεση στην απόλυτη απαγόρευση της κατάσχεσης του άρθρου 14 παρ. 3 επιτρέπεται. Στο εγχείρημα αυτό θα βοηθήσουν οι αποφάσεις της νομολογίας καθώς και η αντίστοιχη βιβλιογραφία. 3

4 2. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ 2.1. Έννοια και περιεχόμενο Το άρθρο 14 του Συντάγματος θεμελιώνει και προασπίζει το αναφαίρετο δικαίωμα κάθε πολίτη να εκφράζει ελεύθερα τη γνώμη του και τους στοχασμούς του 1. Η έννοια της ελευθερίας του τύπου συνίσταται στην ύπαρξη μιας σειράς ελευθεριών και εκδηλώσεων. Συγκεκριμένα την ελευθερία εκδόσεως, συντάξεως, εκτυπώσεως, κυκλοφορίας και διαδόσεως εντύπων στο εσωτερικό και εξωτερικό, καθώς και την ελευθερία ασκήσεως επαγγελμάτων του τύπου 2. Η θέσπιση και κατοχύρωση του δικαιώματος της ελευθερίας του τύπου αποτελεί εξειδίκευση του άρθρου 5 παρ. 1 του Συντάγματος περί ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας και συμμετοχής στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας. Κατά το άρθρο 1 εδάφιο 1 και το νόμο 1092/1938 «περί τύπου» που διατυπώθηκε πριν τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, «τύπος και έντυπον επί των οποίων εφαρμόζονται οι διατάξεις του νόμου τούτου, είναι παν ό,τι εκ τυπογραφίας η οιουδήποτε άλλου μηχανικού ή χημικού μέσου παράγεται εις όμοια αντίτυπα και χρησιμεύει εις πολλαπλασιασμόν ή διάδοσιν χειρογράφων, εικόνων, παραστάσεων μετά ή άνευ σημειώσεων, ή μουσικών έργων μετά κειμένου ή επεξηγήσεων ή φωνογραφικών πλακών». Ο όρος «τύπος» χρησιμοποιείται με δύο έννοιες, την ευρεία και τη στενή. Τύπος υπό ευρεία έννοια, σύμφωνα με τον επικρατέστερο ορισμό, είναι κάθε προϊόν μηχανικού ή χημικού ή φυσικοχημικού μέσου που είναι ικανό για την παραγωγή μεγάλου αριθμού όμοιων κειμένων, εικόνων, παραστάσεων ή συμβόλων επάνω σε χαρτί ή άλλη ύλη (ύφασμα, μέταλλο, γυαλί, ξύλο, κ.λπ.).τύπος, εξάλλου, υπό στενή έννοια είναι το προϊόν της τυπογραφίας. Σύμφωνα με τον ορισμό του τύπου υπό ευρεία έννοια, υπάγονται σ αυτόν όχι μόνο οι εφημερίδες και τα περιοδικά, αλλά και τα βιβλία, τα φυλλάδια, οι φωτογραφίες, τα μετάλλια, τα μουσικά κείμενα (που αναπαράγονται με μηχανικό, χημικό ή φυσικοχημικό μέσο) και οι φωτογραφικές πλάκες, αν και αυτές δεν απολαμβάνουν την προστασία που καθιερώνεται για τον τύπο, επειδή υπάρχει ειδική διάταξη του άρθρου 15 παρ. 1 του Συντάγματος. Αντίθετα, τα χειρόγραφα, όσο μεγάλος κι αν είναι ο αριθμός τους, δεν μπορούν να χαρακτηριστούν σαν «τύπος», επειδή δεν χρησιμοποιείται μηχανικό, χημικό ή φυσικοχημικό μέσο για την παραγωγή τους. Αλλά και τα γραφομηχανημένα κείμενα δεν αποτελούν τύπο, παρά τη χρησιμοποίηση μηχανικού μέσου, επειδή δεν υπάρχει η δυνατότητα όμοιας παραγωγής σε μεγάλους αριθμούς ενώ το πολυγραφημένα ή τα φωτοτυπημένα κείμενα αποτελούν τύπο. Στο παρελθόν είχε γεννηθεί ζήτημα ιδίως στη Γερμανία αν ο κινηματογράφος υπάγεται ή όχι στην έννοια του τύπου, ώστε να απολαμβάνει τη σχετική συνταγματική προστασία. Ορισμένοι υποστήριζαν ότι οι εικόνες που προβάλλονται με την κινηματογραφική μηχανή αποτελούν τύπο, ενώ άλλοι είχαν τη γνώμη ότι ο κινηματογράφος εξομοιώνεται με θεατρική παράσταση. Η διαφωνία όμως αυτή είναι για την Ελλάδα χωρίς πρακτική σημασία, αφού, σύμφωνα με το άρθρο 15 παρ. 1, οι προστατευτικές για τον τύπο συνταγματικές διατάξεις δεν επεκτείνονται και στον κινηματογράφο. 3 Σύμφωνα με τα παραπάνω, το περιεχόμενο της ελευθερίας του τύπου περιλαμβάνει : α) την ελευθερία συλλογής, επιλογής και επεξεργασίας πληροφοριών, β) την ελευθερία συντάξεως, εκτυπώσεως, κυκλοφορίας,διανομής εντύπων στο εσωτερικό και εξωτερικό και γ) την ελευθερία 1 Καράκωστας Ι.Κ., Το Δίκαιο των ΜΜΕ (2005), σελ 25 2 Δαγτόγλου Π.Δ., Συνταγματικό Δίκαιο, Ατομικά Δικαιώματα (2010), τόμος Α, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα. Αθήνα-Κομοτηνή 3 Δημητρόπουλος Ανδρ. Γ., Παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου ΙΙΙ (2005), σελ

5 της με κάθε μέσο δημοσιεύσεως ειδήσεων, σχολίων, πληροφοριών, διαφημίσεων. 2.2 Υποκειμενική και αντικειμενική έννοια του τύπου Ο όρος τύπος γίνεται αντιληπτός με δύο έννοιες, την υποκειμενική και την αντικειμενική. 4 Σύμφωνα με την υποκειμενική έννοια ο τύπος είναι οι φορείς, το υποκείμενο (ή και κατ' επέκταση η μέθοδος) της παραγωγής εντύπων. Με την έννοια αυτή τύπος είναι πχ η εφημερίδα το περιοδικό κοκ, ως υποκείμενο, ως «επιχείρηση» δηλαδή ως μονάδα παραγωγής εντύπων. Με την έννοια αυτή ο όρος τύπος προσανατολίζεται προς τους φορείς της ενεργητικής κυρίως αλλά και παθητικής ελευθερίας του αντίστοιχου δικαιώματος. Όσον αφορά την αντικειμενική έννοια του όρου, τύπος είναι το προϊόν του τύπου υπό υποκειμενική έννοια. Με την έννοια αυτή ο τύπος ταυτίζεται με το έντυπο. Με την έννοια αυτή τύπος είναι το φύλο της εφημερίδας, το τεύχος του περιοδικού κλπ. Το Σύνταγμα χρησιμοποιεί τον όρο τύπο με την αντικειμενική του έννοια στο άρθρο 14 παρ. 1, όπου ο τύπος γίνεται αντιληπτός ως μέσο έκφρασης των στοχασμών. Έτσι, αναφερόμαστε στο συνδυασμό των στοιχείων που συνθέτουν την ύπαρξη κάθε δικαιώματος ανεξαιρέτως, το «corpus» και το «animus» των δικαιωμάτων. Ως πραγματικό και έννομο αγαθό, ο τύπος έχει υλικοπνευματική υπόσταση, αποτελείται από «ύλη» και «πνεύμα». Και τα δύο αυτά στοιχεία προστατεύονται συνταγματικά. Ως «corpus» του τύπου νοείται το προϊόν από το οποίο συνίσταται και το οποίο παράχθηκε με μέσο μαζικής παραγωγής. Ως «animus» νοείται το μήνυμα το οποίο αυτός περιλαμβάνει Φορείς της ελευθερίας του τύπου Οι φορείς ή υποκείμενα του δικαιώματος του άρθρου 14 του Συντάγματος είναι μόνο οι ιδιώτες είτε επιδιώκουν είτε όχι κέρδος. 5 Έτσι, αποκλείονται το κράτος και όλοι οι άλλοι φορείς δημόσιας εξουσίας. Δικαιολογητική βάση αυτού του αποκλεισμού συνιστά το γεγονός ότι η ελευθερία του τύπου, όπως και κάθε άλλη ατομική ελευθερία, δεν είναι δικαίωμα του κράτους αλλά δικαίωμα έναντι του κράτους. Επομένως φορείς του δικαιώματος της ελευθερίας του τύπου είναι όλοι όσοι ασκούν, φυσικά ή νομικά πρόσωπα, κατ' επάγγελμα ή παρεμπιπτόντως οποιαδήποτε δραστηριότητα του τύπου λ.χ. ιδιοκτήτες, εκδότες, διευθυντές, αρχισυντάκτες, τυπογράφοι, ανεξάρτητα από το γεγονός αν είναι επαγγελματίες, εθελοντές ή ερασιτέχνες. Επι προσθέτως, από το δικαίωμα της ελευθερίας του τύπου δεν αποκλείονται οι ανήλικοι. Παρ όλα αυτά, οι τυχόν διατάξεις που αφορούν την ύπαρξη δικαιοπρακτικής ικανότητας σε περιπτώσεις έκδοσης εντύπων ή απαγόρευσης πώλησης σε ανηλίκους εντύπων με βλαπτικό γι αυτούς περιεχόμενο δεν πρέπει να κρίνονται αντισυνταγματικές Τέλος, στους φορείς του εν λόγω δικαιώματος ανήκουν και οι αλλοδαποί, λόγω της απαγόρευσης διάκρισης υπηκόων λόγω ιθαγένειας, η οποία απορρέει από το ευρωπαϊκό κοινοτικό δίκαιο. 4 Δημητρόπουλος Ανδρ. Γ., Παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου ΙΙΙ (2005), σελ Δαγτόγλου Π.Δ., Συνταγματικό Δίκαιο, Ατομικά Δικαιώματα (2010), τόμος Α, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα. Αθήνα-Κομοτηνή 5

6 3. Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΧΕΣΗΣ ΤΩΝ ΕΝΤΥΠΩΝ Η ανάγκη προστασίας άλλων εννόμων αγαθών υπογραμμίζει την ύπαρξη γενικών και ειδικών περιορισμών στο δικαίωμα της ελευθερίας του τύπου. Στο πλαίσιο, λοιπόν, του άρθρου 14 του Συντάγματος επιτρέπονται γενικοί και ειδικοί περιορισμοί στο βαθμό και στο μέτρο προστασίας άλλων εννόμων αγαθών χωρίς όμως να θίγεται ο πυρήνας της προστασίας του τύπου. 6 Ιστορικά, ο αγώνας για την ελευθερία του τύπου ήταν κυρίως αγώνας κατά της κρατικής (και εκκλησιαστικής) λογοκρισίας. Ήδη το 1644 ο Άγγλος ποιητής John Milton δημοσίευσε το διάσημο λόγο του «Areopagitica» 7, στον οποίο, επικαλούμενος το γενικά τότε θαυμαζόμενο υπόδειγμα των αρχαίων Αθηνών, υποστήριζε ότι η λογοκρισία αποτελούσε προσβολή για τους ενήλικες ανθρώπους και ότι το κράτος είχε περισσότερο να ελπίζει παρά να φοβάται από τον ελεύθερο λόγο. Στο τέλος του 18ου αιώνα καταργήθηκε η λογοκρισία στην Αγγλία. Στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, η λογοκρισία συχνά επέζησε μέχρι τα μέσα ή και το τέλος του 19ου αιώνα. Στην Ελλάδα, τη λογοκρισία («προεξέταση») απαγόρευσε ήδη το σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827 (άρθρο 26). Το σύνταγμα του 1844 (άρθρο 10) ακολούθησε το υπόδειγμα του άρθρου 18 του Βελγικού συντάγματος του 1831 που απαγορεύει ρητώς, εκτός από τη λογοκρισία και την εγγυοδοσία. Έκτοτε, όλα τα ελληνικά συντάγματα απαγορεύουν ρητώς τη λογοκρισία και (από το 1864) τα προληπτικά γενικώς μέτρα. Τέτοια μέτρα, που μπορούν να επηρεάσουν το περιεχόμενο του εντύπου, είναι π.χ. η σχετιζόμενη με την επιλογή της ύλης επιβολή ειδικών φορολογικών επιβαρύνσεων ή η κατάσχεση του εντύπου πριν την κυκλοφορία του. Η κατάσχεση επιτρέπεται μόνο μετά την κυκλοφορία και σε ορισμένες περιπτώσεις, οι οποίες θα εξεταστούν παρακάτω Γενικοί περιορισμοί Όσον αφορά το γενικό περιορισμό που απορρέει από την επιφύλαξη του νόμου θα πρέπει να συνάδει με την εφαρμογή κάθε επιμέρους περίπτωση της αρχής της αναλογικότητας και σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να πλήττουν το απαραβίαστο της ελευθερίας του τύπου. Ο τύπος δεν είναι υπεράνω των νόμων. Την ελευθερία του περιεχομένου του εντύπου αφορά κυρίως η απαγόρευση της λογοκρισίας και κάθε άλλου προληπτικού μέτρου (άρθρο 14 παρ. 2 εδ. 2 Σ). Λογοκρισία είναι ο προληπτικός έλεγχος που γίνεται πριν την κυκλοφορία του εντύπου. Σκοπός της λογοκρισίας και γενικά του προληπτικού ελέγχου είναι συνήθως η προστασία της κυβέρνησης από την κριτική της πολιτικής της ή/και η καθοδήγηση της κοινής γνώμης. 3.2 Ειδικοί περιορισμοί Η πιο σημαντική ομάδα, λοιπόν, ειδικών περιορισμών αφορά την κατάσχεση των εντύπων. Η κατάσχεση των εντύπων αποτελεί αναμφίβολα ένα δραστικό κατασταλτικό μέτρο. Κατά το Σύνταγμα απαγορεύεται είτε πριν είτε μετά την κυκλοφορία των εντύπων. Κατάσχεση εντύπων μέσων είναι η δυνατότητα της κρατικής εξουσίας να αφαιρεί αναγκαστικά από την κατοχή ορισμένου προσώπου έντυπα και να απαγορεύει την κυκλοφορία τους δεσμεύοντας τα. 8 Η δυνατότητα της κατασχέσεως υπόκειται όμως σε χρονικούς, αντικειμενικούς και διαδικαστικούς όρους. Ο χρονικός όρος της κατ εξαίρεση επιτρεπόμενης κατασχέσεως είναι ότι 6 Καράκωστας Ι.Κ., Το Δίκαιο των ΜΜΕ (2005), σελ 27 7 Ελευθερία του τύπου και διαδίκτυο. 8 Δημητρόπουλος Ανδρ. Γ., Παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου ΙΙΙ (2005), σελ

7 αυτή επιτρέπεται μόνο μετά την κυκλοφορία. Ένα έντυπο θεωρείται ότι «κυκλοφόρησε» από τη στιγμή που έγινε «δημόσιο», δηλαδή προσιτό στο κοινό (δημοσίευση). Στην πράξη «κυκλοφορία» αποτελεί η ενέργεια της αποστολής, διανομής ή πωλήσεως του εντύπου. Αντικειμενικοί όροι είναι οι περιστάσεις υπό τις οποίες, κατά την αποκλειστική απαρίθμηση του άρθρου 14 παρ. 3, επιτρέπεται μετά την κυκλοφορία η κατάσχεση εντύπων. 9 Παρά τη γενική απαγόρευση, το Σύνταγμα, κατ εξαίρεση επιτρέπει, με το άρθρο 14 παρ. 3 εδ. β', την κατάσχεση του εντύπου μετά την κυκλοφορία, με εντολή του εισαγγελέα, στις ακόλουθες τέσσερες περιπτώσεις: α) Για προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας. Τα παλαιότερα Συντάγματα επέτρεπαν την κατάσχεση μόνο για προσβολή χριστιανικής θρησκείας, ενώ σε περίπτωση προσβολής άλλης θρησκείας, μη χριστιανικής, δε γινόταν κατάσχεση αλλά μόνο ποινική δίωξη, σύμφωνα με το άρθρο 199 του ΠΚ. Το ισχύον όμως Σύνταγμα εξομοιώνει με τις χριστιανικές και τις άλλες «γνωστές θρησκείες», επιτρέποντας την κατάσχεση σε περίπτωση προσβολής τους. Οι έννοιες της θρησκείας και της «γνωστής θρησκείας» είναι εδώ οι ίδιες με εκείνη του άρθρου 13 Συντ.14 Δεν επιτρέπεται ποτέ η κατάσχεση εφόσον πρόκειται για προσβολή μη γνωστής θρησκείας, η οποία άλλωστε εξαιρείται από τη συνταγματική προστασία και του άρθρου 13 Συντ. Προσβολή της θρησκείας συντελείται με καθύβριση αλλά όχι μόνο. Η προσβολή της θρησκείας δεν πραγματώνεται μόνο με αξιόποινη πράξη. β) Για προσβολή του προσώπου του Προέδρου της Δημοκρατίας. Το Σύνταγμα κατοχυρώνει την ελευθερία του τύπου όχι μόνο ως μέσου πληροφόρησης, αλλά και έκφρασης των στοχασμών και των διανοημάτων του κάθε πολίτη, επομένως και κυρίως και των δημοσιογράφων. Είναι επομένως δυνατή η άσκηση κριτικής που αφορά γεγονότα ή πρόσωπα και αναφέρεται στη συμπεριφορά των ασκούντων δημόσια διοίκηση κυβερνητικών ή άλλων πολιτικών παραγόντων. Στην κριτική αυτή υπόκειται και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Όρια στην άσκηση κριτικής θέτει το άρθρο 25 παρ. 3 του Συντάγματος. Δεν είναι επιτρεπτή η άσκηση κριτικής κατά τρόπο που συνιστά κατάχρηση του συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος, όταν δηλαδή υπερβαίνει τα όρια του καλόπιστου ελέγχου της συμπεριφοράς του κρινόμενου. Υπέρβαση των ορίων άσκησης κριτικής, δηλαδή κατάχρηση του δικαιώματος υπάρχει όταν ο γράφων τελεί εν γνώσει του ότι τα γεγονότα ή άλλα στοιχεία επί των οποίων ασκείται η κριτική είναι αντικειμενικώς ψευδή. Όταν υπάρχει κατάχρηση του δικαιώματος κριτικής παύει και η συνταγματική προστασία. γ) Για δημοσίευμα που αποκαλύπτει πληροφορίες σχετικές με τη σύνθεση, τον εξοπλισμό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάμεων ή την οχύρωση της χώρας ή που αποβλέπει στη βίαιη ανατροπή του πολιτεύματος ή στρέφεται κατά της εδαφικής ακεραιότητας του κράτους. Η περίπτωση αυτή είναι ευρύτερη από εκείνη του Συντάγματος του 1952 επειδή περιλαμβάνει και πληροφορίες σχετικές με τη σύνθεση, τον εξοπλισμό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάμεων της Χώρας. δ) Για άσεμνα δημοσιεύματα που προσβάλλουν καταφανώς τη δημόσια αιδώ, στις περιπτώσεις που ορίζει ο νόμος. Τα άσεμνα δημοσιεύματα περιγράφονται από τα άρθρα του ν. 5060/1931, για να χωρήσει όμως κατάσχεση πρέπει η προσβολή της δημόσιας αιδούς να είναι καταφανής. 10 Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να προσδιορίσουμε εννοιολογικά την έννοια του 9Δαγτόγλου Π.Δ., Ατομικά δικαιώματα, τόμος Α', (2005), σελ Γεωργόπουλος Κ., Επίτομο Συνταγματικό Δίκαιο (2001), σελ

8 άσεμνα. Έχουν διατυπωθεί 3 απόψεις σχετικά με αυτό. Η πρώτη είναι η αντικειμενική. Σύμφωνα με αυτή, κριτήριο για να χαρακτηριστεί κάποιο έντυπο άσεμνο είναι η αντίληψη του κοινού, του μέσου πολίτη. Η δεύτερη άποψη είναι η υποκειμενική. Σύμφωνα με αυτή, άσεμνο χαρακτηρίζεται ένα έργο όταν αυτό προκύπτει από το σκοπό και την πρόθεση του συγγραφέα. τέλος, η μικτή άποψη θεωρία, η οποία διαμορφώθηκε από το Ομοσπονδιακό δικαστήριο στη Γερμανία, θεωρεί άσεμνο κάθε δημοσίευμα που είναι πρόσφορο να προκαλέσει γενετήσιες απρέπειες ανεξάρτητα από τα κίνητρα του δράστη. «Άσεμνο» σημαίνει παρμένο καθ εαυτό, εκείνο που προσβάλλει τη «σεμνότητα». «Σεμνότης πάλι είναι μια αξία της ανθρώπινης συμπεριφοράς και των έργων της που έχει αυτό το χαρακτηριστικό: ότι δεν προσβάλλεται με κάθε τι που δεν την πραγματώνει. Ανάμεσα στο σεμνό και το άσεμνο υπάρχουν δυνητικά αντικείμενα αυτού του είδους της αξιολόγησης, που δεν είναι πράγματι ούτε το ένα ούτε το άλλο. Άσεμνο είναι όχι κάθε τι μη σεμνό αλλά το εκ διαμέτρου αντίθετο της σεμνότητας, εκείνο που ενέχει μια ολοκληρωτική και προκλητική άρνησή της. Έτσι, θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει το άσεμνο ως μια οριακή έννοια, αφού αναφέρεται κατά την ουσία της πάντοτε σε ένα σημείο όριο, μιας διαδοχής αντικειμένων τέτοιο, ώστε η υπέρβασή του,και μόνο αυτή, να συνεπάγεται και την πραγμάτωσή της με την προσβολή πια και όχι απλή άρνηση της σεμνότητας Καίσαρης, Η έννοια του άσεμνου κατ άρθρο 29 Ν. 5060/1931 8

9 4. Η ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΤΩΝ ΕΝΤΥΠΩΝ ΜΕ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ 4.1. Τα ασφαλιστικά μέτρα ως ειδική διαδικασία για την κατάσχεση των εντύπων Η διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων αποτελούν μορφή προσωρινής δικαστικής προστασίας, η οποία λαμβάνει ειδικής κατοχύρωσης στο άρθρο 20 παρ. 1 του Συντάγματος. Οι γενικές διατάξεις περί επιβολής ασφαλιστικών μέτρων δεν προβλέπουν καμία ειδική μεταχείριση του τύπου. Σήμερα, φαίνεται να γίνεται δεκτό ότι σε περιπτώσεις προσβολής δικαιωμάτων που χαίρουν απολύτου προστασίας, όπως αυτού που εξετάζουμε στην παρούσα εργασία, είναι δυνατή η προστασία του μέσω της διαδικασίας των ασφαλιστικών μέτρων. Επιπροσθέτως, η παροχή αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας αποτελεί γενική αρχή και του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και πιο συγκεκριμένα θεμελιώνεται στα άρθρα 6 και 13 της ΕΣΔΑ. Στο άρθρο 682 παρ. 1 ΚΠολΔ ορίζεται ως απαραίτητη προϋπόθεση για την χορήγηση των ασφαλιστικών μέτρων η ύπαρξη επικείμενου κινδύνου ή επείγουσας περίπτωσης. Ο στόχος των ασφαλιστικών μέτρων είναι η διασφάλιση των αμφισβητούμενων δικαιωμάτων των διαδίκων προς αποτροπή του επικείμενου κινδύνου ως την οριστική κρίση της διαφθοράς ή η προσωρινή ρύθμιση νομικής καταστάσεως λόγω συνδρομής επείγουσας περιπτώσεως. Στην πράξη τα ασφαλιστικά μέτρα έχουν πολύ μεγάλη σπουδαιότητα, γιατί χαρακτηρίζονται από ταχεία και εύκαμπτη διαδικασία αντιμετωπίζοντας άμεσα τα προβλήματα της καθημερινότητας. Ο δικαστής δεν υποχρεούται να διατάξει το ασφαλιστικό μέτρο που του ζητείται. Μπορεί να επιλέξει ο ίδιος αυτό που εκείνος θεωρεί ως το καταλληλότερο για την κρινόμενη περίπτωση (άρ ΚΠολΔ). 12 Ωστόσο, τα ασφαλιστικά μέτρα δεν οδηγούν στην πλήρη ικανοποίηση του δικαιώματος ( άρθρο 692 παρ. 4 ΚΠολΔ). Επιπλέον, ο χαρακτήρας τους είναι προσωρινός και δεν επηρεάζουν την κύρια δίκη ( άρθρο 695 ΚΠολΔ). Ο διάδικος δεν πρέπει να εμμείνει στην άσκηση των ασφαλιστικών μέτρων, αλλά να ασκήσει τακτική αγωγή. Κατά συνέπεια, τα ασφαλιστικά μέτρα δεν παρέχουν τις εγγυήσεις της ορθής κρίσης και τις δικονομικές που προσφέρει η τακτική διαδικασία. Γι αυτό το λόγο τα ασφλιστικά μέτρα και η κύρια δίκη συνδέονται τελεολογικά Οι προϋποθέσεις επιβολής ασφαλιστικών μέτρων για την κατάσχεση των εντύπων Όπως προαναφέραμε παραπάνω από τις γενικές διατάξεις των ασφαλιστικών μέτρων στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, δεν προκύπτει κάποια ειδική μεταχείριση αναφορικά με την ελευθερία του τύπου. Ωστόσο, γίνεται ευρέως αποδεκτό ότι σε περιπτώσεις που απόλυτα δικαιώματα γίνονται αντικείμενα προσβολής λ.χ. το δικαίωμα της προσωπικότητας του άρθρου 5 παρ. 1 του Συντάγματος, τότε είναι δυνατή η παροχή εννόμου προστασίας ακόμη και μέσω της διαδικασίας των ασφαλιστικών μέτρων. 14 Έτσι, η προστασία της προσωπικότητας απορρέει από τη συλλογή των άρθρων 57 ΑΚ, 914 επ. ΑΚ και 59 ΑΚ. Οι προϋποθέσεις για την προστασία της προσωπικότητας είναι η προσβολή να είναι παράνομη. Παράνομη είναι η προσβολή όταν είναι απαγορευμένη από το νόμο ή όταν προκύπτει ότι η έννομη τάξη στη γενική συγκριτική εκτίμηση αποδίδει μείζονα σημασία στο δικαίωμα που προσβάλλεται. Σχετικά με την επιβολή ασφαλιστικών μέτρων εναντίον μέσων μαζικής ενημέρωσης τα ελληνικά δικαστήρια είναι αρκετά διστακτικά. Η 12 Κεραμέας- Κονδύλης- Νίκας, Ερμηνεία ΚΠολΔ,(2000), σελ Κεραμέας- Κονδύλης- Νίκας, Ερμηνεία ΚΠολΔ,(2000), σελ Καράκωστας Ι.Κ., Το δίκαιο των ΜΜΕ,(1998), σελ 238 9

10 πλειοψηφία της νομολογίας δέχεται ότι δεν μπορεί να διαταχθεί ως ασφαλιστικό μέτρο η απαγόρευση κυκλοφορίας βιβλίου που περιέχει ανακριβή πραγματικά περιστατικά και προσβάλλει την προσωπικότητα, γιατί κάτι τέτοιο ισοδυναμεί με κατάσχεση εντύπου, η οποία αντίκειται στο Σύνταγμα. Πάντως, έχουν εκδοθεί και αντίθετες αποφάσεις, οι οποίες διατάσσουν την απαγόρευση κυκλοφορίας του εντύπου. 10

11 5. ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 5.1.Πρωτοδικείο Αθηνών, ασφ.μέτρα /1996 Στην συγκεκριμένη υπόθεση τα πραγματικά περιστατικά έχουν ως εξής: Ζητείται η κατάσχεση του βιβλίου Αγάπη και Μίσος, διότι αναφέρει προσβλητικά και ανακριβή πραγματικά περιστατικά, που θίγουν την τιμή του αιτούντος, γράφτηκαν δε εν γνώσει της αναλήθειας τους. Το δικαστήριο έκρινε ότι σε περίπτωση προσβολής της προσωπικότητας που επήλθε με ανακριβείς ειδήσεις που έχουν περιληφθεί σε βιβλίο, που είτε πρόκειται να εκδοθεί, είτε έχει εκδοθεί, δεν είναι δυνατή ούτε η άρση της προσβολής, ούτε η παράλειψη της στο μέλλον. Αυτό θα ήταν δυνατό να επιτευχθεί μόνο με την κατάσχεση ή με την απαγόρευση της κυκλοφορίας του, γεγονός όμως ταυτόσημο με την κατάσχεση του, η οποία απαγορεύεται, επιτρέπεται δε μόνο στις εξαιρετικές περιπτώσεις του άρθρου 14 παρ.3, στις οποίες δεν περιλαμβάνεται η προαναφερόμενη περίπτωση. 5.2.Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών, ασφ.μέτρα 5208/2000 Ζητήθηκε να απαγορευθεί προσωρινά η κυκλοφορία και διάθεση του βιβλίου του Μ. Ανδρουλάκη Μν Γυναικείο αντιμυθιστόρημα, γιατί περιλαμβάνει καθυβριστικές του θρησκεύματος και άσεμνες περικοπές, με αποτέλεσμα οι αιτούντες να υφίστανται προσβολή της προσωπικότητας τους, ως προς την εκδήλωση της, που αφορά το θρησκευτικό τους συναίσθημα 15. Το δικαστήριο απέρριψε την αίτηση, κρίνοντας ότι το επίμαχο βιβλίο είναι λογοτεχνικό έργο και επίσης όχι άσεμνο με την έννοια του Ν.5060/1931, περιέχον δημιουργική έκφραση της ανθρώπινης φαντασίας, με συνέπεια να θεωρείται έργο τέχνης κατ άρθρο 16Σ και να εξαιρείται από τη δυνατότητα κατάσχεσης. Η καλλιτεχνική ελευθερία και η ελευθερία της έκφρασης υπερισχύουν του δικαιώματος της προσωπικότητας, εφόσον δεν προσβάλλεται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Σε μια δημοκρατική κοινωνία όπως η ελληνική, δεν μπορεί να θεωρηθεί επιτρεπτό να επιβάλλεται στους άλλους τι πρέπει να διαβάσουν. 5.3.Μονομελές Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης, ασφ.μέτρα 18134/1998 Εδώ το δικαστήριο έκρινε ότι είναι επιτρεπτή η επιβολή της διαγραφής από το Λεξικό Μπαμπινιώτη της υβριστικής καταχρηστικής σημασίας της λέξης «Βούλγαρος», ως του οπαδού ή παίκτη ομάδας της Θεσσαλονίκης, με το σκεπτικό ότι η συγκεκριμένη σημασία της λέξης «Βούλγαρος» δεν αποτελεί λήμμα που θα μπορούσε να έχει καταχωρηθεί σε ένα καλό λεξικό, το οποίο έχει ως αποστολή όχι να μεταγράφει μόνο τη γλωσσική πραγματικότητα, αλλά και να διδάσκει, δεχόμενο ότι ο χαρακτηρισμός αυτός προσβάλλει την προσωπικότητα του αιτούντος Α.Π. Τμήμα Ε' 219/1987 Στην «υπόθεση Ελεύθερος Τύπος» (Α.Π. Τμήμα Ε' 219/1987) οι συντάκτες της εφημερίδας κρίθηκαν ένοχοι για καθύβριση του Προέδρου της Δημοκρατίας (άρ ΠΚ). Στο εν λόγω δημοσίευμα με τίτλο «Κομπλεξική κακία της Προεδρίας», ασκείται κριτική στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Χρ.Σαρτζετάκη για την αφαίρεση του αυτοκινήτου του προηγούμενου Προέδρου της Δημοκρατίας. Οι εκδότες της εφημερίδας «Αυριανή» μηνύθηκαν 15 Βλ. Βλαχόπουλο, Υπόθεση Ανδρουλάκη Το.Σ 2000, σελ.543 επ. 16 Βλ. όμως και ΑΠ 13/1999 (Ολ.) Ελευθερία επιστημονικής γνώμης, όπου η απόφαση του ΜονΠρΘεσσ 18134/1998 αναιρέθηκε υπέρ του νόμου. 11

12 για δημοσιεύματα αναφερόμενα στον ΠτΔ Κ. Καραμανλή για την παράνομη δήθεν ιδιοποίηση 5 εκατ. δολαρίων που του δόθηκε ως δωρεά υπέρ του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού ΑΠ 1019/1986 Χαρακτηριστικό νομολογιακό παράδειγμα (ΑΠ 1019/1986) αποτελεί η έκδοση περιοδικού που προσέβαλε καταφανώς και βάναυσα το αίσθημα της αιδούς του μέσου κοινωνικού ανθρώπου, αφού περιελάμβανε τις φωτογραφίες γυμνών γυναικών σε άσεμνες στάσεις, ενώ οι εκδότες του γνώριζαν ότι το περιεχόμενό του δεν είναι έργο τέχνης ή επιστήμης και ότι ασκούσε φθοροποιό επίδραση με τη διερέθιση των γενετήσιων πόθων και τη διέγερση της νοσηρής φαντασίας των αναγνωστών, με σκοπό την κερδοσκοπία. 12

13 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Καταρχάς, στο ισχύον Σύνταγμα στο άρθρο 14 προστατεύεται ρητά η ελευθερία του τύπου απαγορεύοντας τα προληπτικά μέτρα και επιτρέποντας τα κατασταλτικά όπως είναι η κατάσχεση εντύπων μόνο σε ρητά αναφερόμενες στο Σύνταγμα περιπτώσεις μετά πάντοτε από την κυκλοφορία των εντύπων και σύμφωνα με τη διαδικασία που ορίζει ο συντακτικός νομοθέτης.η απαγόρευση της λογοκρισίας και κάθε προληπτικού μέτρου προβάλλει ως απαράβατη αντικειμενική αρχή και λειτουργεί ως εγγύηση της ελευθερίας του τύπου, προκειμένου αυτή να επιτελέσει το σημαντικό της έργο ως στυλοβάτης της δημοκρατίας. Παράλληλα, ο συνταγματικός νομοθέτης ορίζει εξαιρετικά ειδικές περιπτώσεις που αποδοκιμάζονται από το δίκαιο ως μη ανεκτές σε μια δημοκρατική κοινωνία, για να δικαιολογήσει τη κατάσχεση, πάντοτε μετά τη κυκλοφορία, εντύπου. Η κατάσχεση ισοδυναμεί με κατάργηση της ελευθεροτυπίας και επιβάλλεται ως τιμωρία για υπέρβαση της ελευθερίας του τύπου. Τα ασφαλιστικά μέτρα αποτελούν μορφή προσωρινής δικαστικής προστασίας που θεμελιώνεται στο άρθρο 20 παρ. 1 του Συντάγματος. Στο κεφ. 2 του ΚΠολΔ που περιλαμβάνει τις ρυθμίσεις για τα ασφαλιστικά μέτρα δεν υπάρχει ειδική πρόβλεψη για τον τύπο. Είναι παρ όλα αυτά δυνατό, σε περίπτωση σοβαρής προσβολής θεμελιωδών δικαιωμάτων, να ζητηθεί άρση αυτής της προσβολής και παράλειψή της στο μέλλον με ταυτόχρονη αυτοπρόσωπη ενέργεια. Μέσα στο πλαίσιο του άρθρου 14, όπου η ανάγκη προστασίας των έννομων αγαθών υπερβαίνει την ανάγκη προστασίας του τύπου, η τελευταία μπορεί να κάμπτεται με γνώμονα την αρχή της αναλογικότητας και τους «περιορισμούς» που θεμελιώνονται και προκύπτουν αμέσως ή εμμέσως από το ίδιο το Σύνταγμα. 13

14 7. ΠΕΡΙΛΗΨΗ «Η κατάσχεση εντύπων με ασφαλιστικά μέτρα» Η ελευθερία του τύπου είναι απαραίτητο εργαλείο για να λειτουργήσει το δημοκρατικό πολίτευμα. Το ισχύον Σύνταγμα την κατοχυρώνει. Απαγορεύει την λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο, ως αποδοκιμαζόμενες πρακτικές, που μόνο σε ολοκληρωτικά καθεστώτα θα ταίριαζαν. Ασφαλιστικά μέτρα κατά του τύπου, σε περίπτωση προσβολής απολύτων δικαιωμάτων, όπως η προσωπικότητα και οι εκφάνσεις της (π.χ. προσβολή του θρησκευτικού συναισθήματος) ενδέχεται να προκαλέσουν αποδυνάμωση ή και αποκλεισμό της ελευθερίας αυτής. Το Σύνταγμα επίσης απαγορεύει την κατάσχεση εντύπων είτε πριν από την κυκλοφορία είτε μετά από αυτήν, ενώ κατ εξαίρεση την επιτρέπει μετά την κυκλοφορία πάντοτε και με παραγγελία του εισαγγελέα, σε τέσσερις μόνο περιπτώσεις.η διαδικασία που προβλέπεται για την κατάσχεση εντύπων είναι αυστηρή. Η επιβολή ασφαλιστικών μέτρων μπορεί να επιφέρει σημαντικούς περιορισμούς στην ελευθερία του τύπου και υπάρχει σοβαρός κίνδυνος καταχρηστικής άσκησης του εν λόγω δικαιώματος. Γι αυτό πρέπει να διατάσσεται επιβολή τέτοιων μέτρων μόνο στις εξαιρετικές περιπτώσεις που ορίζει ο νόμος και σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. «The confiscation of publications by use of restraining measures» The freedom of the press is an essential tool in order for the democratic regime to function. The Constitution in force guarantees it. It prohibits the censorship and any other preventive measure, as disapproved practices, that only in totalitarian regimes would suit. Restraining measures at the press, in case of offense of absolute rights, as the personality and the expressions of it (e.g. offense of religious sentiment) would probably cause weakening or even exclusion of the freedom. The Constitution also prohibits the confiscation of publications before and after the circulation, while in four rare cases, it allows the circulation always afterwards, with the order of the public prosecutor. The procedure of such a measure is very strict. Imposing restraining measures may affect the freedom of press and, therefore, such enforcement could be characterized as an abuse of a right. Consequently, restraining measures should be imposed on special occasions arranged by law and only when essential. 14

15 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βιβλία Ανδρουλάκης Ν.Κ., Άσεμνο και Ποινή σήμερα, Ποινικά Χρονικά, Τόμος ΛΓ'. Γεωργόπουλος Κ., Επίτομο Συνταγματικό Δίκαιο (2001). Δαγτόγλου Π.Δ., Ατομικά δικαιώματα, τόμος Α', (2005). Δημητρόπουλος Ανδρ. Γ., Παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου ΙΙΙ (2005). Καίσαρης Π.Α., Η έννοια του άσεμνου κατ άρθρον 29 Ν. 5060/1931, ΝοΒ (27) 1979, σελ. 452 επ. Καράκωστας Ι.Κ., Το δίκαιο των ΜΜΕ (1998). Καράκωστας Ι.Κ., Το δίκαιο των ΜΜΕ, 3η έκδοση (2005). Κεραμέας Κ.Δ. Κονδύλης Δ.Γ. Νίκας Ν.Θ., Ερμηνεία του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας. Βλαχόπουλος Σ.: Υπόθεση Ανδρουλάκη, Το Σ 2000, σελ 543 επ Διαδίκτυο Ελευθερία του τύπου και διαδίκτυο. Νομολογία /1976 ΜονΠρωτΑθ.(Ασφ.Μέτρα) Αγάπη και Μίσος. 5208/2000 ΜονΠρωτΑθ., Υπόθεση Ανδρουλάκη, Το Σ 2000, σελ 543 επ /1998 ΜονΠρωτΘεσσ, Υπόθεση Μπαμπινιώτη Το Σ 2000 Α.Π. Τμήμα Ε' 219/1987 ΑΠ 1019/