ΑΡΙΣΟΣΔΛΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΘΔΑΛΟΝΙΚΗ ΠΟΛΤΣΔΥΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΣΜΗΜΑ ΜΗΥΑΝΙΚΩΝ ΥΩΡΟΣΑΞΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΣΤΞΗ

Transcript

1 ΑΡΙΣΟΣΔΛΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΘΔΑΛΟΝΙΚΗ ΠΟΛΤΣΔΥΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΣΜΗΜΑ ΜΗΥΑΝΙΚΩΝ ΥΩΡΟΣΑΞΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΔΡΔΤΝΗΣΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ Θεσξεηηθή πξνζέγγηζε ζην δήηεκα ηνπ ζρεδηαζκνύ ησλ ρξήζεσλ γεο. Έλλνηεο, Δηαδηθαζίεο θαη Μνληέια ζρεδίσλ. ΦΟΙΣΗΣΡΙΑ: Βεδεξγησηάθε Γηακάληα ΔΠΙΒΛΔΠΟΤΑ ΚΑΘΗΓΗΣΡΙΑ: Κα. Σαζνπνχινπ Αλαζηαζία ΒΔΡΟΙΑ, επηέκβξηνο

2 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ 1. Δηζαγσγή Ο ζρεδηαζκφο ησλ ρξήζεσλ γεο: έλλνηεο, αληηθείκελν θαη είδε ζρεδίσλ Πξνζεγγίδνληαο ην ζρεδηαζκφ. Δηζαγσγή ζηε κειέηε ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο Η έλλνηα ηεο ρξήζεο γεο θαη ε ζχλδεζή ηεο κε ηε ιεηηνπξγία ηνπ ρψξνπ θνπφο, αληηθείκελν ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο θαη ηχπνη ζρεδίσλ Η δηαδηθαζία ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο Καηεγνξίεο ζρεδίσλ θαη ηζηνξηθέο θάζεηο ηνπ ζρεδηαζκνχ ρξήζεσλ γεο Υξήζεηο γεο θαη βηψζηκε αλάπηπμε Ιζηνξηθή εμέιημε ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο Η νξγάλσζε ησλ ρξήζεσλ γεο θαη ηνπ αζηηθνχ ρψξνπ ζηελ πξνβηνκεραληθή επνρή Η κεζαησληθή πφιε Σν κνληέιν ηεο θεπνχπνιεο Η κεηάβαζε ζηε βηνκεραληθή επνρή ε βηνκεραληθή πφιε Σν κνληέιν ηεο Broadacre City Λεηηνπξγηθή Πφιε - Η Υάξηα ηεο Αζήλαο Μνληέια νξγάλσζεο θαη δηάξζξσζεο νηθηζκψλ πκπεξάζκαηα Πεξίιεςε Πεξίιεςε (Αγγιηθά) Βηβιηνγξαθία ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίλαθαο 1: θνπνί θαη αληηθείκελα ελφο πνιενδνκηθνχ ζρεδίνπ -10- Πίλαθαο 2: χγθξηζε ηδαληθψλ ηχπσλ ζρεδίνπ ρξήζεσλ γεο θαη ρσξηθνχ ζρεδίνπ ζην βξεηαληθφ ζχζηεκα ζρεδηαζκνχ Πίλαθαο 3: Σχπνη ρσξηθψλ ζρεδίσλ-εξγαιείσλ θαη βαζηθά ζηνηρεία γηα ην ζρεδηαζκφ ησλ ρξήζεσλ γεο Πίλαθαο 4: ηάδηα δηαδηθαζίαο ζρεδηαζκνχ ρξήζεσλ γεο ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΔΙΚΟΝΩΝ - 2 -

3 Δηθφλα 1: Σν ηππνδάκεην πνιενδνκηθφ ζχζηεκα Μεζαησληθή πφιε Ρφδνπ-Έξγα απνθαηάζηαζεο Δηθφλα 2: Οη ηξεηο καγλήηεο πνπ ρξεζηκνπνηεί ν Howard γηα ηελ επεμήγεζε ηνπ κνληέινπ ηνπ Δηθφλα 3: Η εμαγσληθή δηάηαμε ηεο θεπνχπνιεο κε ηηο έμη κηθξέο πφιεηο δνξπθφξνπο θαη ηελ θεληξηθή πφιε Δηθφλα 4: Η Βηνκεραληθή πφιε ηνπ Tony Garnier -42- Δηθφλα 5: Η Βηνκεραληθή πφιε ηνπ Tony Garnier -42- Δηθφλα 6: Η Broadacre city ηνπ Wright Δηθφλα 7: Η Broadacre city ηνπ Wright πνπ θαίλεηαη έληνλα ην πξάζηλν ζηνηρείν Δηθφλα 8: Η ιεηηνπξγηθή πφιε Δηθφλα 9: Σκήκα ηνπ Alton Estate -49- Δηθφλα 10: Σν Park Hill Estate ηνπ Sheffield -49- Δηθφλα 11: Μπξαδίιηα Δηθφλα 12: Μνληέια νκφθεληξσλ δσλψλ, ηνκεαθφ θαη ππξήλσλ -53- Δηθφλα 13: πγθεληξσκέλε πφιε Δηθφλα 14: Γξακκηθή πφιε -55- Δηθφλα 15: Γαθηπιηνεηδήο πφιε -55- Δηθφλα 16: Αθηηληθή πφιε.-56- Δηθφλα 17: Κεληξηθή πεξηνρή ηνπ ηθάγν, παξάδεηγκα κνλνθεληξηθήο πφιεο.-57- Δηθφλα 18: Αζηηθφο Γαιαμίαο Δηθφλα 19: Μεηξφπνιε ρσξίο θέληξν

4 1. Ειζαγυγή Αληηθείκελν ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη ε ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε θαη ε κειέηε ηνπ δεηήκαηνο ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο. Καηά ηελ άπνςε κνπ ην ζέκα απηφ παξνπζηάδεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ θαη εηδηθά ζηηο κέξεο καο γηα πνιινχο ιφγνπο. Δλ πξψηνηο, νη ρξήζεηο γεο θαη ν ηξφπνο πνπ είλαη ρσξνζεηεκέλεο ζε κηα πφιε έρνπλ εμαηξεηηθήο ζεκαζίαο επηπηψζεηο ζηελ θαζεκεξηλφηεηα ηεο δσήο ησλ θαηνίθσλ ηεο θαη ζηελ πνηφηεηα ηνπ θπζηθνχ ηεο πεξηβάιινληνο θαζψο θαη ζε άιινπο ηνκείο νη νπνίνη ζπλδένληαη κε ηνπο παξαπάλσ. Σαπηφρξνλα, ε ζχγρξνλε ηερλνινγία, ην θάζκα ησλ δηαζέζηκσλ δεδνκέλσλ θαη ε εμεηδηθεπκέλε γλψζε βξίζθνληαη ζηηο κέξεο καο ζε ηθαλνπνηεηηθφ επίπεδν ζπγθξηηηθά κε παιαηφηεξεο επνρέο, πξάγκα πνπ επηηξέπεη ηελ πξαγκαηνπνίεζε πνιχ απνηειεζκαηηθνχ ζρεδηαζκνχ θαη ξχζκηζεο ησλ ρξήζεσλ γεο. Αθφκε, ελδηαθέξνλ βξίζθεηαη ζηε κειέηε ηεο γέλλεζεο ηεο αλάγθεο γηα πνιενδνκηθφ ζρεδηαζκφ θαζψο θαη ζηηο πξψηεο πξνζπάζεηεο πνπ επηρεηξήζεθαλ γηα ηελ θάιπςε απηήο ηεο αλάγθεο. Κεληξηθφο ζηφρνο ηεο εξγαζίαο είλαη λα εξεπλήζεη θαη λα θαηαγξάςεη ην ξφιν ησλ ρξήζεσλ γεο ζηνλ πνιενδνκηθφ ζρεδηαζκφ, ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν πξαγκαηνπνηείηαη ν ζρεδηαζκφο ησλ ρξήζεσλ γεο θαη ησλ δηαθνξεηηθψλ ηξφπσλ κέζσ ησλ νπνίσλ πξνζεγγίδεηαη ε δηαδηθαζία ηνπ. Η εξγαζία επηρεηξεί, αθφκα, λα εληνπίζεη θαη λα θαηαγξάςεη ηηο ραξαθηεξηζηηθέο πξνηάζεηο νξγάλσζεο ρξήζεσλ γεο ηνπ παξειζφληνο, θαηά ηελ επνρή «γέλλεζεο» ηνπ φξνπ «πνιενδνκία» θαζψο θαη ιίγν αξγφηεξα, κέρξη ηα κέζα ηνπ 20 νπ αηψλα, θαη ηέινο λα κειεηήζεη θαη πην ζχγρξνλα κνληέια νξγάλσζεο πφιεσλ. Πην αλαιπηηθά, ζην θεθάιαην 2 πνπ έπεηαη ηνπ παξφληνο εηζαγσγηθνχ, γίλεηαη ε πξψηε πξνζέγγηζε ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο νξίδνληαο ηελ έλλνηα, ην ζθνπφ θαη ην αληηθείκελφ ηνπ θαη αθνινπζεί πεξηγξαθή δηαθφξσλ πξνζεγγίζεσλ πνπ έρνπλ δηαηππσζεί γηα ηε δηαδηθαζία ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο. Σν θεθάιαην απηφ νινθιεξψλεηαη κε ηελ θαηαγξαθή θαηεγνξηψλ ζρεδίσλ, θαζψο θαη ηζηνξηθψλ θάζεσλ ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο, ελψ αλαιχεηαη θαη ε ζχλδεζή ηνπ κε ηε βηψζηκε αλάπηπμε. ην 3 ν θεθάιαην επηρεηξείηαη ε κειέηε ηεο πνξείαο ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο ζην ρξφλν, πεξηγξάθνληαο κεξηθά βαζηθά πξφηππα - 4 -

5 νξγάλσζεο ρξήζεσλ γεο φπσο είλαη ε κεζαησληθή πφιε, ε θεπνχπνιε, ε βηνκεραληθή πφιε, θ.α., πνπ επηηξέπνπλ ηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε ηεο εμέιημήο ηνπ. Σέινο, ζην 4 ν θεθάιαην, αλαιχεηαη κηα ζεηξά κνληέισλ νξγάλσζεο θαη δηάξζξσζεο νηθηζκψλ πνπ δε ζπλδένληαη άκεζα κε θάπνηα επνρή, αιιά πεξηγξάθνπλ έλα κνηίβν πφιεο θαη έρνπλ θαηαγξαθεί απφ ηνλ Α-Φ Λαγφπνπιν. Η εξγαζία νινθιεξψλεηαη κε ην θεθάιαην ησλ ζπκπεξαζκάησλ (5 ν Κεθάιαην). 2. Ο ζσεδιαζμόρ ηυν σπήζευν γηρ: έννοιερ, ανηικείμενο και είδη ζσεδίυν 2.1 Πξνζεγγίδνληαο ην ζρεδηαζκό. Εηζαγωγή ζηε κειέηε ηνπ ζρεδηαζκνύ ηωλ ρξήζεωλ γεο Σν ζρέδην είλαη «ε θπζηθή αλαπαξάζηαζε ελφο αληηθεηκέλνπ» ή «ε κέζνδνο γηα λα θάλεη θαλείο θάηη» ή «νπνηαδήπνηε δνκεκέλε αλαπαξάζηαζε ζηνηρείσλ πνπ απνβιέπνπλ ζηελ επίηεπμε ελφο ζηφρνπ» (Γηανχηδε & ηξαηεγέα, 2011:19). Οη πξνεγνχκελνη ζπγγξαθείο νξίδνπλ ην «ζρεδηάδσ» σο «βάδσ ζε ζεηξά» ή «πξνηίζεκαη», ελψ ν ζρεδηαζκφο είλαη ε πξφδειε επηδίσμε θάπνηνπ ζηφρνπ. Ο ζρεδηαζκφο ηνπ ρψξνπ απνδίδεηαη σο «ε δηαδηθαζία παξέκβαζεο πνπ απνβιέπεη ζηελ επίιπζε παξφλησλ ή κειινληηθψλ πξνβιεκάησλ κε ζηφρν ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε ιεηηνπξγία ελφο ρσξηθνχ ζπζηήκαηνο». Γηα ηελ θαηάιεμε ζε κηα ζπγθεθξηκέλε επηινγή, ε δηαδηθαζία ηνπ ζρεδηαζκνχ ζα πεξάζεη απφ ηξία επίπεδα: ηελ επηινγή ησλ ζηφρσλ θαη ησλ θξηηεξίσλ, ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ ζπλφινπ ησλ ελαιιαθηηθψλ θαη ην επίπεδν θαζνδήγεζεο γηα δξάζε πξνο ην επηζπκεηφ απνηέιεζκα (Γηανχηδε & ηξαηεγέα, 2011:19). Αλαιπηέο πνπ έρνπλ κειεηήζεη ην ζρεδηαζκφ έρνπλ θαηαιήμεη ζην ζπκπέξαζκα φηη ππάξρνπλ ηφζνη ηξφπνη ζρεδηαζκνχ φζνη θαη ζρεδηαζηέο ή ίζσο θαη πεξηζζφηεξνη. Πξνζπαζψληαο λα δνζεί νξηζκφο δηαηππψζεθε πψο ζρεδηαζκφο ελφο νπνηνπδήπνηε αληηθεηκέλνπ είλαη ε δηακφξθσζε κηαο πνιηηηθήο, ιακβάλνληαο ππφςε έγθπξεο - 5 -

6 πξνβιέςεηο γηα ηα κειινληηθά δεδνκέλα, ην φξακα πνπ ε ηνπηθή θνηλσλία έρεη δηακνξθψζεη γηα ην κέιινλ ηεο θαη ηνπο ειέγρνπο πνπ απαηηνχληαη (Ratcliffe, 1975: 9). Έλα απφ ηα βαζηθφηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο δηαδηθαζίαο ηνπ ζρεδηαζκνχ είλαη ε ζχλζεηε θχζε θαη ε εχζξαπζηε ηζνξξνπία πνπ ππάξρεη αλάκεζα ζηα κηθξά αιιειεμαξηψκελα ηκήκαηα. Δμ αηηίαο, ινηπφλ, απηψλ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ε δηαδηθαζία ηνπ ζρεδηαζκνχ πξέπεη λα είλαη ζπλερήο θαη λα κελ ρξεζηκνπνηεί έλα απζηεξφ ηειηθφ «πξντφλ» σο παλάθεηα. Ο ζρεδηαζηήο πξέπεη λα είλαη ηθαλφο λα πξνβιέπεη, λα θαζνδεγεί θαη λα επεξεάδεη ηηο αιιαγέο ζθεπηφκελνο καθξνπξφζεζκα ηα γεγνλφηα πνπ ζα ζπκβνχλ ζην άκεζν κέιινλ. Απαξαίηεην ραξαθηεξηζηηθφ ζην ζρεδηαζκφ πξέπεη λα είλαη ε επειημία πνπ ζα επηηξέπεη αλαζεσξήζεηο θαη κνξθνπνηήζεηο ηνπ πξνγξάκκαηνο. Αθφκα, ν ζρεδηαζηήο δελ πξέπεη λα αλαισζεί εηδηθεχνληαο πνιχ ηε κειέηε ηνπ ζε ιεπηνκέξεηεο ζρεηηθά κε ηε θχζε θαη ην κέγεζνο ησλ ζπλζεθψλ πνπ ζα έξζνπλ αιιά ζα πξέπεη λα εζηηάζεη ζηελ εχξεζε κηαο θφξκαο πνπ ζα επηηξέπεη ηελ θαζνδήγεζε ησλ γεγνλφησλ ζηελ επηζπκεηή θαηεχζπλζε, αθνχ βέβαηα έρνπλ πξνζδηνξηζηεί θαη απνζαθεληζηεί νη βαζηθνί ζηφρνη θαη νη επηζπκεηέο θνηλσληθέο, νηθνλνκηθέο θαη πνιηηηθέο θαηεπζχλζεηο (Ratcliffe, 1975: 100). Δζηηάδνληαο ζηελ έλλνηα ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο αλαθέξεηαη φηη «ην θεληξηθφ πνιηηηθφ ζηνηρείν ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο είλαη ε αλαδήηεζε ηεο βέιηηζηεο ρσξνζέηεζεο κε ηελ παξάιιειε εμηζνξξφπεζε ησλ αληηθξνπφκελσλ ζπκθεξφλησλ» ή αθφκα εληνλφηεξα «ην ζχζηεκα ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο απνηππψλεη ζε ζεζκηθφ επίπεδν ηελ απφθξηζε ηνπ θξάηνπο ζηηο πηέζεηο θαη ηα πξνβιήκαηα ηεο αζηηθήο αλάπηπμεο» (Αλδξηθπνχινπ θ.ά., 2007: 92). Καηά ηελ εθπφλεζε ελφο πνιενδνκηθνχ ζρεδίνπ αλαπηχζζνληαη ηδέεο γηα ην πψο πξέπεη λα είλαη έλαο ρψξνο θαη γηα ην πνηεο δηεξγαζίεο πξέπεη λα αθνινπζεζνχλ, ελψ ζπρλά ε δηαδηθαζία δηακφξθσζεο ελφο ζρεδίνπ παξνκνηάδεηαη κε έλα «πεδίν κάρεο» γχξσ απφ κηα ζηξαηεγηθή, κηα πνιηηηθή ή έλα ζχζηεκα θαλφλσλ. Γηα λα εθηηκεζεί ελ ζπλερεία ε επηηπρία ηνπ ζρεδηαζκνχ εμεηάδεηαη ν βαζκφο δεκηνπξγίαο πξνζηηζέκελεο αμίαο, θαζψο θαη ε βειηίσζε ησλ ηφπσλ θαη ησλ ηνπηθψλ θνηλνηήησλ. Σν ζεκαληηθφηεξν, φκσο, πξφβιεκα ζην ζρεδηαζκφ πνπ έρεη εληνπηζηεί ζηε ρψξα καο - 6 -

7 αιιά θαη ζε πνιιέο επξσπατθέο ρψξεο είλαη ην ράζκα πνπ ππάξρεη αλάκεζα ζηα εγθεθξηκέλα ζρέδηα θαη ηελ πξαγκαηηθφηεηα (Αλδξηθνπνχινπ θ.α., 2007: 293). Αμίδεη λα αλαθέξνπκε ζην ζεκείν απηφ κηα θξάζε ηνπ Jane Jacobs 1 ν νπνίνο πεξηγξάθεη ηνλ πνιενδνκηθφ ζρεδηαζκφ δίλνληαο ηδηαίηεξε έκθαζε ζηα ηκήκαηα θαη ζηηο ππνδηαηξέζεηο ηνπο πνπ ζπλζέηνπλ κηα πφιε θαζψο θαη ζηελ αιιειεπίδξαζε πνπ έρνπλ κεηαμχ ηνπο: «ε έκθαζε ζηα κηθξά δηαθνξεηηθά πξάγκαηα ή δηαθνξεηηθέο εξγαζίεο είλαη ην πην ζεκαληηθφ πξάγκα: απηή είλαη ε εμήγεζε ηνπ ηη είλαη κηα πφιε, κηθξά δηαθνξεηηθά πξάγκαηα ή δηαθνξεηηθέο εξγαζίεο πνπ ζπκπιεξψλνπλ ην έλα ην άιιν θαη ππνζηεξίδνπλ ην έλα ην άιιν» (Talen, 2011: 130). Μεηά ηηο αιιαγέο πνπ επέθεξε ε παγθνζκηνπνίεζε ησλ νηθνλνκηθψλ δηαδηθαζηψλ ζην πιαίζην ιεηηνπξγίαο ηνπ πνιενδνκηθνχ ζρεδηαζκνχ δηακνξθψζεθαλ δχν θπξίαξρεο αλαπηπμηαθέο ηάζεηο. Η πξψηε ζέιεη κηα πφιε αληαγσληζηηθή, ηεο νπνίαο ν βαζηθφηεξνο ζηφρνο είλαη ε πξνζέιθπζε παγθφζκησλ εηαηξηψλ θαη εμεηδηθεπκέλσλ ιεηηνπξγηψλ. Η δεχηεξε ηάζε εζηηάδεη ζηελ αλάγθε ηεο αλάπηπμεο κηαο πφιεο γηα δηαρείξηζε κε νηθνλνκηθά, θνηλσληθά θαη πεξηβαιινληηθά βηψζηκν ηξφπν (Αλδξηθνπνχινπ θ.α., 2007: 86). Οη ζχγρξνλεο απηέο ηάζεηο ζηνλ πνιενδνκηθφ ζρεδηαζκφ επέδξαζαλ θαη επεξέαζαλ θαη επέθηαζε θαη ην ζρεδηαζκφ ησλ ρξήζεσλ γεο αλάινγα κε ηελ ηάζε κε ηελ νπνία ηαπηηδφηαλ πεξηζζφηεξν ν εθάζηνηε ζρεδηαζηήο. Ο ζθνπφο θαη ην αληηθείκελν ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο παξνπζηάδεηαη αλαιπηηθά ζε επφκελν θεθάιαην Η έλλνηα ηεο ρξήζεο γεο θαη ε ζύλδεζή ηεο κε ηε ιεηηνπξγία ηνπ ρώξνπ Η ελλνηνινγηθή απνζαθήληζε ηεο ζρέζεο ησλ φξσλ ρξήζε θαη ιεηηνπξγία ηνπ ρψξνπ ζα κπνξνχζε λα εμεγείηαη κε ηε θξάζε φηη «ε ρξήζε είλαη ε δξαζηεξηνπνίεζε ηνπ ρψξνπ γηα λα απνθέξεη ηελ αλακελφκελε ιεηηνπξγία». Με άιια ιφγηα, ηζρχεη φηη θάζε ρψξνο ρξεζηκνπνηείηαη κε έλα ζπγθεθξηκέλν ηξφπν, δειαδή ιακβάλεη ρψξα ζε απηφλ κηα ζπγθεθξηκέλε δξαζηεξηφηεηα, κε ζθνπφ λα απνδψζεη 1 φπσο αλαθέξεηαη ζην Talen,

8 ηελ επηζπκεηή ιεηηνπξγία. ηνλ θαζνξηζκφ ηεο ρξήζεο γεο απνηππψλεηαη ε ηζηνξηθή, θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή πξαγκαηηθφηεηα κηαο πεξηφδνπ, ελψ ππφθεηηαη, ε ρξήζε, θαη ζε εξκελεπηηθή ζεψξεζε ησλ ηζηνξηθψλ, θνηλσληθψλ θαη νηθνλνκηθψλ ζπλζεθψλ πνπ ηελ θαζφξηζαλ. Έηζη, νξζά δηαηππψζεθε πσο «ν ηζηνξηθφο ρξφλνο κεηαηξέπεηαη ζε εξκελεπηηθφ εξγαιείν ηεο ρξήζεο γεο, θαζψο ν ρξφλνο θαζηζηά ην ρψξν θνηλσληθφ δξψκελν»(μέιηζζαο, 2007). Δπνκέλσο, νη θνηλσληθέο πξαθηηθέο είλαη αληίζηνηρεο ησλ ιεηηνπξγηψλ θαη ρξήζεσλ ηνπ ρψξνπ, ελψ νη αζηηθέο θαη πεξηαζηηθέο πεξηνρέο ζπλζέηνπλ έλα κσζατθφ απηψλ ησλ πξαθηηθψλ θαη ρξήζεσλ. Με άιια ιφγηα γηα φζεο θνηλσληθέο πξαθηηθέο πθίζηαληαη, ππάξρνπλ θαη νη αληίζηνηρεο ιεηηνπξγίεο θαη ρξήζεηο ηνπ ρψξνπ (Μέιηζζαο, 2007 θεθ.: α.1.). Αθφκα, ζρεηηθά κε ηε ρξήζε ηεο γεο ηζρχεη ην φηη απηή δελ πξνζδηνξίδεηαη κφλν απφ ηελ ηζηνξηθφηεηα ηνπ ρψξνπ αιιά απφ ηνλ ηξφπν πνπ ν ρψξνο αθνκνηψλεη ηηο θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο αλάγθεο θαη ζπλζήθεο πνπ ππνδέρεηαη θάζε θνξά. Δπνκέλσο, ε δπλακηθή κε ηελ νπνία ιεηηνπξγεί θαη αλαπηχζζεηαη ε ρξήζε γεο ζπλδέεηαη κε ηηο θαζεκεξηλέο κεηαθηλήζεηο αηφκσλ θαη ηηο κεηαθνξέο, ηελ παξαγσγή πξντφλησλ θαη ηελ παξνρή ππεξεζηψλ θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν έρεη δηακνξθσζεί ην αλαπηπμηαθφ πξφηππν. Σν δεηνχκελν γηα ηελ εξκελεία ησλ ρξήζεσλ γεο δελ είλαη κφλν ε ζεκαζία πνπ ηνπο δφζεθε ζε κηα ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή ζηηγκή απφ ηνπο αξκφδηνπο, αιιά ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν κεηεμειίρζεθαλ. Έηζη, ε εξκελεπηηθή απηή αλαλνεκαηνδφηεζε ηεο ρξήζεο γεο ζε κηα πφιε αλαδηνξγαλψλεηαη δπλακηθά κε ηελ είζνδν λέσλ ρξήζεσλ πνπ επηβάιινληαη θαη θαζηεξψλνληαη, ελψ άιιεο ρξήζεηο επηβηψλνπλ νξηαθά ή εμαθαλίδνληαη (Μέιηζζαο, 2007 θεθ.: α.2.) Σθνπόο, αληηθείκελν ηνπ ζρεδηαζκνύ ηωλ ρξήζεωλ γεο θαη ηύπνη ζρεδίωλ Ο ζρεδηαζκφο ησλ ρξήζεσλ γεο απνηειεί ηε δηαδηθαζία «επίθεληξν» ελφο επξχηεξνπ φξνπ «νκπξέια» πνπ είλαη ν πνιενδνκηθφο ζρεδηαζκφο, κηα θνηλσληθή πξαθηηθή πνπ απνζθνπεί ζηελ αλάπηπμε θαη ζηελ πνηφηεηα δσήο κηαο πφιεο θαη πεξηιακβάλεη - 8 -

9 εθηφο απφ ην ζρεδηαζκφ ησλ ρξήζεσλ γεο θαη κηα ζεηξά άιισλ δηαδηθαζηψλ, φπσο ε δηακφξθσζε ζηξαηεγηθψλ γηα ηελ αλάπηπμε, ηε ρσξηθή νξγάλσζε θαη ηηο ρξήζεηο γεο, ε ξχζκηζε γηα ηνλ έιεγρν ηεο ρσξνζέηεζεο δξαζηεξηνηήησλ θ.ά.. Η ξχζκηζε ησλ ρξήζεσλ γεο απνηειεί κηα πνιχ ζεκαληηθή παξάκεηξν γηα ηελ πνηφηεηα δσήο φρη κφλν ηνπ αζηηθνχ πεξηβάιινληνο, αιιά θαη, επξχηεξα, ηνπ πεξηθεξεηαθνχ θαη ηνπ παγθφζκηνπ πεξηβάιινληνο. Δίλαη, κε άιια ιφγηα, ε ξχζκηζε ησλ ρξήζεσλ γεο έλα βαζηθφ εξγαιείν γηα ηελ επίηεπμε κείσζεο ησλ κεηαβνιηθψλ ξνψλ ζηελ πφιε, ηελ εμαζθάιηζε βηψζηκεο αζηηθήο αλάπηπμεο θαη ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο (Αλδξηθνπνχινπ θ.ά., 2007: 20). χκθσλα κε ηνπο Αλδξηθνπνχινπ θ.ά. (2007), κέρξη πξφζθαηα, ηα ζπζηήκαηα ηνπ πνιενδνκηθνχ ζρεδηαζκνχ αληηκεησπίδνληαλ σο κηα πιεπξά ησλ ηνπηθψλ κεραληζκψλ ξχζκηζεο ηνπ δνκεκέλνπ ρψξνπ. πρλά κάιηζηα, ν παξαδνζηαθφο ηξφπνο ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο (παξαθάησ πεξηγξάθεηαη ν φξνο παξαδνζηαθφο ηξφπνο ζρεδηαζκνχ ρξήζεσλ γεο) επηθξίλνληαλ σο «παζεηηθφο» ζρεδηαζκφο πνπ απνζθνπνχζε απνθιεηζηηθά ζηνλ έιεγρν ησλ ρξήζεσλ κέζα απφ έλα απζηεξφ ζχζηεκα θαζνξηζκνχ δσλψλ. Ωζηφζν, γίλεηαη πιένλ αληηιεπηφ φηη ν ζρεδηαζκφο ησλ ρξήζεσλ γεο δελ είλαη ε δεπηεξεχνπζα πιεπξά ελφο ξπζκηζηηθνχ κεραληζκνχ ηνπηθνχ ραξαθηήξα. Αληηζέησο, φπσο επηζεκαίλνπλ νη ίδηνη ζπγγξαθείο, ν ξφινο ησλ ζπζηεκάησλ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο είλαη εμαηξεηηθά ζεκαληηθφο γηα δχν ιφγνπο: κέζα απφ ην εθάζηνηε ζχζηεκα ζρεδηαζκνχ, αθ ελφο πξνζδηνξίδεηαη ε ηνπηθή ζεζκηθή ηθαλφηεηα γηα αλάπηπμε θαη αθ εηέξνπ πξνσζνχληαη ή πεξηνξίδνληαη νη αλαπηπμηαθέο επθαηξίεο. Με άιια ιφγηα, ν ζρεδηαζκφο ησλ ρξήζεσλ γεο θαζνξίδεη ηελ πξνζθνξά ηεο γεο θαζψο θαη ηνλ ηξφπν αμηνπνίεζεο ηεο αθίλεηεο πεξηνπζίαο, ελψ επηπιένλ δηαρσξίδεη απηνχο πνπ ζα έρνπλ πξφζβαζε ζηηο αλαπηπμηαθέο επθαηξίεο απφ εθείλνπο πνπ δε ζα έρνπλ. Πιένλ, έρνπλ αλαδεηρζεί νη δπλαηφηεηεο ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο σο εξγαιείν κε ζεκαληηθά απνηειέζκαηα ζηελ πξνψζεζε θαιχηεξεο πνηφηεηαο δσήο θαη ζηελ εμαζθάιηζε ησλ ζηφρσλ ηεο αεηθνξίαο κε δξάζεηο ζηξαηεγηθνχ ραξαθηήξα αιιά θαη ζην επίπεδν ηνπ ηνπηθνχ θπζηθνχ ζρεδηαζκνχ. θνπφο ησλ πνιενδνκηθψλ ζρεδίσλ είλαη λα ζπλνςίζνπλ ηηο δεκφζηεο πνιηηηθέο ζρεδηαζκνχ θαη λα απνηειέζνπλ ην ζεζκηθφ πεδίν ην νπνίν πξνδηαγξάθεη ηηο αλαπηπμηαθέο επθαηξίεο, ειέγρεη ηελ αλάπηπμε θαη πξνζηαηεχεη ηελ πνηφηεηα ηνπ - 9 -

10 πεξηβάιινληνο (Αλδξηθνπνχινπ θ.α., 2007: 292). ηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί θαίλνληαη αλαιπηηθφηεξα νη ζθνπνί θαη ηα αληηθείκελα ελφο πνιενδνκηθνχ ζρεδίνπ. Πίλαθαο 1, «θνπνί θαη αληηθείκελα ελφο πνιενδνκηθνχ ζρεδίνπ» θνπνί Οξγάλσζε ησλ ιεηηνπξγηώλ κηαο πόιεο ή ελόο νηθηζκνύ Δμαζθάιηζε ππνδνκώλ Δμαζθάιηζε επηθνηλσληώλ Πξνζηαζία ησλ θπζηθώλ ηόπσλ θαη ηνπ αγξνηηθνύ ρώξνπ Πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηεο πνηόηεηαο δσήο Σνπηθή νηθνλνκηθή πνιηηηθή Σνπηθή θνηλσληθή πνιηηηθή Αληηθείκελα Καηνηθία, βηνκεραλία-βηνηερλία, εκπόξην, ππεξεζίεο, θεληξηθέο ιεηηνπξγίεο, θπθινθνξία, δίθηπα ππνδνκήο Κνηλσληθέο ππνδνκέο θαη εμππεξεηήζεηο, νδηθό δίθηπν, ζηάζκεπζε, ύδξεπζε, απνρέηεπζε, δηάζεζε απνξξηκκάησλ, ελέξγεηα Μεηαθνξέο, ηειεπηθνηλσλίεο Χξήζεηο γεο, πνιηηηθή γεο Αλνηθηνί ρώξνη, πξάζηλν, ππθλόηεηεο, θπθινθνξία θαη ρξήζεηο γεο, δεηήκαηα ξύπαλζεο θαη όριεζεο, αξρηηεθηνληθή θιεξνλνκηά, ππνβαζκηζκέλεο πεξηνρέο Αύμεζε ηεο αληαγσληζηηθόηεηαο ηεο πόιεο ή πεξηνρώλ ηεο, αλαπιάζεηο ππνβαζκηζκέλσλ πεξηνρώλ, ελίζρπζε πεξηνρώλ κέζσ εηδηθώλ θηλήηξσλ Καηνηθία, εμαζθάιηζε "ίζσλ επθαηξηώλ" γηαόιεο ηηο γεηηνληέο θαη ηηο θνηλσληθέο νκάδεο πνπ δνπλ ζε κηα πόιε Αηζζεηηθή/Αξρηηεθηνληθή ηεο πόιεο πεγή: Ανδπικοπούλος κ.ά., 2007:292 Νέεο θαηαζθεπέο, αλαπιάζεηο ππνβαζκηζκέλσλ πεξηνρώλ, αξρηηεθηνληθή θιεξνλνκηά Η ξχζκηζε ησλ ρξήζεσλ γεο θαη ν πνιενδνκηθφο ζρεδηαζκφο έρεη ηξεηο βαζηθέο επηδηψμεηο: ηελ πνηφηεηα δσήο, ηελ ηνπηθή νηθνλνκία θαη ηελ πνηφηεηα ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ησλ θπζηθψλ πφξσλ. Οη βαζηθέο πνιηηηθέο, πνπ πιαηζηψλνπλ ηηο επηδηψμεηο απηέο θαη αθνξνχλ ζην ζρεδηαζκφ ζρεηίδνληαη κε ηελ θαηνηθία, ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε, ηε βηνκεραληθή αλάπηπμε, ηελ εκπνξηθή αλάπηπμε, ηηο κεηαθνξέο, ηε δηαρείξηζε ηνπ πεξηβάιινληνο, ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά, ηνλ ηνπξηζκφ θαη ηελ αλαςπρή, ηνπο θπζηθνχο πφξνπο θαη ηε δηαρείξηζε ησλ απνβιήησλ θαη ηεο ξχπαλζεο. Αμίδεη ζην ζεκείν λα αλαθεξζεί έλαο νξηζκφο ν νπνίνο πεξηθιείεη φια ηα παξαπάλσ κε ηδηαίηεξα εχζηνρν ηξφπν: «Η αλαδήηεζε ηεο βέιηηζηεο

11 ρσξνζέηεζεο κε παξάιιειε εμηζνξξφπεζε ησλ αληηθξνπφκελσλ ζπκθεξφλησλ απνηειεί ην θεληξηθφ πνιηηηθφ ζηνηρείν ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο» (Αλδξηθνπνχινπ θ.α., 2007: 108). Όπσο αλαθέξζεθε θαη πξνεγνχκελα, θαη ζχκθσλα κε ηνπο Αλδξηθνπνχινπ θ.ά. (2007: 110), ν ζρεδηαζκφο ησλ ρξήζεσλ γεο αζρνιείηαη κε ηελ ηνπηθή δηαρείξηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ παίδεη θξίζηκν ξφιν θαη δε κπνξεί λα δηαρσξηζηεί απφ ηελ πνιηηηθή ηνπηθήο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Απηφ ζπκβαίλεη δηφηη ε εμαζθάιηζε γεο, θηηξίσλ θαη ππνδνκψλ είλαη πνιχ ζεκαληηθή γηα ηελ πξνζέιθπζε επηρεηξήζεσλ, ελψ ε θάιπςε απηψλ ησλ αλαγθψλ είλαη ην βαζηθφ εξγαιείν ησλ ηνπηθψλ θπβεξλήζεσλ γηα λα πξνσζήζνπλ ηηο ηνπηθέο νηθνλνκίεο ηνπο. Άιινο έλαο ιφγνο βξίζθεηαη ζην γεγνλφο φηη ε πνηφηεηα ηνπ ηνπηθνχ πεξηβάιινληνο απνηειεί βαζηθφ ηκήκα ηνπ εδαθηθνχ θεθαιαίνπ θαη εηδηθφηεξα εθείλνπ πνπ ζπληζηά ηελ αζηηθή πνηφηεηα. Σέινο, ζηε ζχγρξνλε νηθνλνκία νη ίδηεο νη επελδχζεηο ζε κηα αζηηθή πεξηθέξεηα είλαη νη επελδχζεηο ζηελ αγνξά αθηλήησλ, ηηο νπνίεο επεξεάδεη άκεζα ν ζρεδηαζκφο ρξήζεσλ γεο. χκθσλα κε ηε Γεξκαληθή Σερληθή πλεξγαζία αληηθείκελν ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο είλαη ε δεκηνπξγία ησλ πξνυπνζέζεσλ πνπ απαηηνχληαη γηα λα επηηεπρζεί έλαο ηξφπνο δηακφξθσζεο ησλ ρξήζεσλ γεο πνπ λα είλαη πεξηβαιινληηθά βηψζηκνο, θνηλσληθά επηζπκεηφο θαη δίθαηνο θαη νηθνλνκηθά αμηφπηζηνο θαη νινθιεξσκέλνο. Ο ζρεδηαζκφο ρξήζεσλ γεο, επνκέλσο, ελεξγνπνηεί θνηλσληθέο δηαδηθαζίεο ιήςεο απνθάζεσλ θαη πξαγκαηνπνίεζήο ηνπο κε επίθεληξν ηελ απνηειεζκαηηθή ρξήζε θαη πξνζηαζία ησλ ηδησηηθψλ, θνηλφρξεζησλ ή δεκφζησλ πεξηνρψλ (GTZ 1995: 7, Wehrmann, 2011: 28). Έλαο άιινο νξηζκφο ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο δηαηππψζεθε απφ ην «Πεξηβαιινληηθφ Πξφγξακκα Ηλσκέλσλ Δζλψλ» (United Nations Environmental Program, UNEP) θαη ηνλ «Οξγαληζκφ Σξνθίκσλ θαη Γεσξγίαο» (Food and Agriculture Organization, FAO) ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ν ζρεδηαζκφο ρξήζεσλ γεο είλαη κηα ζπζηεκαηηθή θαη επαλαιακβαλφκελε δηαδηθαζία πνπ πξαγκαηνπνηείηαη γηα λα δεκηνπξγήζεη θαηάιιειν πεξηβάιινλ γηα ηελ επίηεπμε βηψζηκεο αλάπηπμεο, ζσζηήο δηαρείξηζεο ησλ θπζηθψλ πφξσλ θαη θάιπςεο ησλ αλζξψπηλσλ αλαγθψλ θαη απαηηήζεσλ. Μέζσ ηεο δηαδηθαζίαο θξίλνληαη θαη απνθαζίδνληαη νη θπζηθνί,

12 θνηλσληθν-νηθνλνκηθνί, ζπιινγηθνί θαη λφκηκνη έιεγρνη θαη δπλαηφηεηεο κε επίθεληξν ηε βηψζηκε θαη θαηαιιειφηεξε ρξήζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ. Σέινο, κέζσ ηεο δηαδηθαζίαο ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο, ελζαξξχλνληαη νη άλζξσπνη γηα ηε ιήςε απνθάζεσλ ζρεηηθά κε ηελ θαιχηεξε θαηαλνκή ησλ θπζηθψλ πφξσλ (FAO/UNEP, 1999 :14, Wehrmann, 2011: 28). χκθσλα κε ηνπο παξαπάλσ νξηζκνχο, ν ζρεδηαζκφο ησλ ρξήζεσλ γεο ζα πξέπεη λα ραξαθηεξίδεηαη απφ ηα παξαθάησ: Να ζηνρεχεη ζηηο ηζνξξνπεκέλεο θαη βηψζηκεο θνηλσληθά, νηθνλνκηθά θαη πεξηβαιινληηθά αλάγθεο. Να θαηαιήγεη ζε έλα λφκηκν θαη δεζκεπηηθφ ζρέδην ή ζχλνιν θαλφλσλ ρξήζεσλ γεο. Η επίζεκε αλαγλψξηζε ηνπ ζρεδίνπ απηνχ ή ησλ θαλφλσλ είλαη πνιχ ζεκαληηθή γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ θαη ηελ απνθπγή πεξηπηψζεσλ αλππαθνήο θαη παξαλνκίαο. Να ζπκκνξθψλεηαη κε ηνπο αξκφδηνπο θαλφλεο πνπ αθνξνχλ ζηνλ εθάζηνηε δηα-ηνκεαθφ ζρεδηαζκφ. Να είλαη δηαδηθαζία θέληξν ηεο νπνίαο λα απνηειεί ν δηάινγνο. Σν βαζηθφηεξν ζπζηαηηθφ θάζε δηαδηθαζίαο ζρεδηαζκνχ ρξήζεσλ γεο είλαη ε έλαξμε κηαο ζεηξάο θάζεο επηθνηλσλίαο πνπ επηηξέπεη ζε φινπο ηνπο ζπκκεηέρνληεο λα εθθξάζνπλ ηε γλψκε ηνπο θαη λα ζπκθσλήζνπλ ζε κειινληηθέο ρξήζεηο γεο ιακβάλνληαο ππφςε φιεο ηηο ζέζεηο κε δίθαην θαη ακεξφιεπην ηξφπν. Να είλαη κηα ζπκκεηνρηθή δηαδηθαζία πνπ πεξηιακβάλεη πνιιά κέξε. Βαζηθή, γη απηφ, πξνυπφζεζε είλαη ε εθπξνζψπεζε φισλ ησλ νκάδσλ πνπ έρνπλ «κεξίδην» ζηε ιήςε ησλ απνθάζεσλ θαη αλάινγα κε ην επίπεδν ζην νπνίν γίλεηαη ν ζρεδηαζκφο ησλ ρξήζεσλ γεο ε ζπκκεηνρή ηνπο είλαη άκεζε ή έκκεζε. Να ιακβάλεη ζνβαξά ππφςε ε δηαθνξεηηθφηεηα ησλ ζπκκεηερφλησλ. Να πξνσζεί ηηο πνιηηηθέο δεζκεχζεηο θαη ζπκθσλίεο. Δίλαη αλαγθαία ε ελεξγφο ζπκκεηνρή φινπ ηνπ πιεζπζκνχ κηαο θαη κφλν αλ ζπκκεηέρνπλ νη άκεζα επεξεαζκέλνη, ζα επηηεπρζεί βηψζηκε εθαξκνγή ησλ κέηξσλ ηνπ ζρεδηαζκνχ. Να είλαη ξεαιηζηηθφο θαη λα είλαη πξνζαξκνζκέλνο ζηηο ηνπηθέο ζπλζήθεο

13 Να αθνινπζεί κηα εχζηνρε, επέιηθηε θαη πξνζαξκνζκέλε ζηηο εθάζηνηε απαηηήζεηο κεζνδνινγία ψζηε λα απνθεχγεηαη ε ζπιινγή πεξηηηψλ δεδνκέλσλ πνπ νδεγνχλ ζε «λεθξνηαθεία» δεδνκέλσλ. Να πξνζαξκφδεη ηε κεζνδνινγία αλάινγα ηελ θιίκαθα ηνπ ζρεδηαζκνχ, ηελ εηδηθφηεηα, ην βαζκφ ζπκκεηνρήο, θ.α. Να αμηνπνηεί πιήξσο νπνηαδήπνηε πιεξνθνξία κπνξεί λα ζπιιερζεί απφ ηνπο θαηνίθνπο ηεο πεξηνρήο ζηελ νπνία αθνξά ν ζρεδηαζκφο. Να ιακβάλεη ππφςε θαη ηηο παξαδνζηαθέο ζηξαηεγηθέο πνπ κέρξη πξφζθαηα επέιπαλ ηα πξνβιήκαηα. Να ππνζηεξίδεη ηελ ηδέα ηεο ηνπηθφηεηαο δειαδή λα επηδηψθεη ηε ιήςε απνθάζεσλ ζην ρακειφηεξν δπλαηφ επίπεδν ψζηε λα επηηπγράλεηαη κεγαιχηεξε απνδνηηθφηεηα. Η δηαδηθαζία, ζην ζχλνιν ηεο, απφ ην ζρεδηαζκφ σο ηε ιήςε απνθάζεσλ, ηελ εθαξκνγή θαη ηελ παξαθνινχζεζε, έρεη πην άκεζα απνηειέζκαηα ζηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ησλ θαηνίθσλ αλ ε θιίκαθα ηνπ ζρεδηαζκνχ είλαη κηθξφηεξε. Να ζπλζέηεη θαη λα ιακβάλεη ηαπηφρξνλα ππφςε ηηο πξνζεγγίζεηο απφ θάησ πξνο ηα πάλσ θαη εθείλεο απφ πάλσ πξνο ηα θάησ. Ο ζρεδηαζκφο ησλ ρξήζεσλ γεο ρξεηάδεηαη λα ζπλζέηεη ηηο ηνπηθέο αλάγθεο θαη ηάζεηο κε ηηο πξνβιέςεηο θαη ηηο θαηεπζχλζεηο πνπ γίλνληαη απφ πςειφηεξα επίπεδα. Να βαζίδεηαη ζε ζχλζεηεο ζπλεξγαζίεο φπσο ηνκεαθέο θαη δηα-ηνκεαθέο. Η ζχλζεηε θπζηνγλσκία ηεο θάζε πεξηνρήο πνπ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη νη επηδξάζεηο ηεο αζθνχληαη ζε δηαθνξεηηθά επίπεδα θαη ρψξνπο θαζηζηά αλαγθαία ηελ εθαξκνγή ζχλζεηεο πξνζέγγηζεο πνπ λα πεξηιακβάλεη νηηδήπνηε θαη νπνηνλδήπνηε επεξεάδεη ή επεξεάδεηαη απφ ηελ πεξηνρή. Να δηαζέηεη δηνξαηηθφηεηα ψζηε λα κεηψλνληαη νη πηζαλφηεηεο απνηπρίαο ηνπ ζρεδηαζκνχ. Να ιεηηνπξγεί κε κειινληηθφ πξνζαλαηνιηζκφ κηαο θαη ν ζρεδηαζκφο ησλ ρξήζεσλ γεο αζρνιείηαη κε ηηο πθηζηάκελεο ρξήζεηο αιιά ην βαζηθφηεξν αληηθείκελν ηνπ είλαη νη κειινληηθέο ρξήζεηο. Να είλαη κηα ζπλερήο θαη επαλαιακβαλφκελε δηαδηθαζία κηαο θαη είλαη θάηη πεξηζζφηεξν απφ ηελ πξνεηνηκαζία κηαο ζεηξάο ζρεδηαζηηθψλ παξεκβάζεσλ. Δίλαη έλα ζχλνιν θαλφλσλ θαη κεζνδνινγίαο πνπ επαλαιακβάλνληαη

14 Να έρεη πξνζαλαηνιηζκφ ζηελ εθαξκνγή. Οθείιεη λα κεξηκλά γηα ην πψο νη ζπδεηεκέλεο απνθάζεηο θαη νη νξηζκέλεο ιχζεηο ζα εθαξκνζηνχλ. Να είλαη άκεζα ζπλδεδεκέλνο κε ηνλ νηθνλνκηθφ ζρεδηαζκφ. Δίλαη απαξαίηεην ν ζρεδηαζκφο ησλ ρξήζεσλ γεο λα είλαη ελεκεξσκέλνο γηα ηηο ηάζεηο ησλ ηνκεαθψλ νηθνλνκηθψλ ζρεδίσλ θαη γηα ηνπο θχθινπο νηθνλνκηθνχ πξνγξακκαηηζκνχ ηεο νηθείαο θαη άιισλ απηνδηνηθήζεσλ. Να έρεη άκεζε ρσξηθή ζπζρέηηζε. Πνιινί ηχπνη ζρεδηαζκνχ έρνπλ σο απνηέιεζκα απιά έλα ζχλνιν ζρεδίσλ απφ ηα νπνία ιείπεη ε ζρέζε κε ην ρψξν. Σα πεξηζζφηεξα αλαπηπμηαθά ζρέδηα πξνζδηνξίδνπλ ηη πξέπεη λα αλαπηπρζεί ρσξίο φκσο λα νξίδνπλ ην «πνχ» θαη γη απηφ ν ζρεδηαζκφο ησλ ρξήζεσλ γεο εζηηάδεη ζηηο ρσξηθέο ζρέζεηο (Wehrmann, 2011: 29). χκθσλα κε ηνπο Αλδξηθνπνχινπ θ.ά. (2007), έλα ζρέδην ρξήζεσλ γεο, πνπ απνηειεί ην επίθεληξν ελφο πνιενδνκηθνχ ζρεδίνπ, είλαη ην ζρεδηάγξακκα κε ην νπνίν ην θξάηνο ή ε ηνπηθή δηνίθεζε ειέγρεη ηελ αλάπηπμε θαη ζπλνςίδεη «ηη» κπνξεί λα δνκεζεί θαη «πνχ». Γεδνκέλνπ φηη ν ζηξαηεγηθφο ρσξηθφο ζρεδηαζκφο έρεη θεληξηθή ηδέα ηελ νκαδηθή πξνζπάζεηα γηα έλα φξακα γηα ηελ πφιε, ε εζηίαζε ζην ζρεδηαζκφ ησλ ρξήζεσλ γεο αθνξά ζηελ νινθιήξσζε ησλ ελεξγεηψλ γηα ηελ αλάπηπμε θαη ηε ρξήζε ηεο γεο κε ηνλ ηδαληθφηεξν ηξφπν πνπ ζα επεξεάδεη ηε θχζε ησλ επηκέξνπο ηφπσλ θαζψο θαη ηνλ ηξφπν πνπ ιεηηνπξγνχλ. Έηζη, πξνηεξαηφηεηα έρνπλ νη θαηεπζχλζεηο εθείλεο ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο ξπζκίδνληαη νη ρξήζεηο γεο πνπ ζα ζπκβάιινπλ ζηε δηαρείξηζε ησλ παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ είηε ηε δήηεζε είηε ηηο αλάγθεο γηα αλάπηπμε, αιιά θαη ησλ επηπηψζεσλ ζηελ αεηθνξία. Απηφο ν ηξφπνο δηαρείξηζεο δελ εθαξκφδεηαη κέζσ κηαο ηππηθήο ξπζκηζηηθήο δηαδηθαζίαο αδεηνδφηεζεο, αιιά είλαη απαξαίηεηα θαη άιια κέζα, φπσο θαη δηαδηθαζίεο κάζεζεο, αληαιιαγήο πιεξνθνξηψλ, δηαβνχιεπζεο θαη απνδνρήο. Οη αλαζεσξήζεηο ησλ ζπζηεκάησλ ζρεδηαζκνχ καξηπξνχλ ηελ ηάζε ησλ λέσλ ζπζηεκάησλ λα πεξηέρνπλ κείμε δχν ηχπσλ ζρεδίνπ, ηνπ πεξηζζφηεξν ηππηθνχ ζρεδίνπ ρξήζεσλ γεο θαη ελφο επξχηεξνπ ρσξηθνχ ζρεδίνπ (Αλδξηθνπνχινπ θ.α., 2007: 293). ηνλ αθφινπζν πίλαθα γίλεηαη ζχγθξηζε ησλ ηδαληθψλ ηχπσλ ηνπ ζρεδίνπ ρξήζεσλ γεο θαη ηνπ ρσξηθνχ ζρεδίνπ ζην βξεηαληθφ ζχζηεκα ζρεδηαζκνχ

15 Πίλαθαο 2, «χγθξηζε ηδαληθψλ ηχπσλ ζρεδίνπ ρξήζεσλ γεο θαη ρσξηθνχ ζρεδίνπ ζην βξεηαληθφ ζχζηεκα ζρεδηαζκνχ» Βαζηθά ζηνηρεία ρέδην ρξήζεσλ γεο Χσξηθό ζρέδην ηόρνο Μνξθή Γηαδηθαζία Κπξηόηεηα θαη θνηλόηεηα πνπ αζθεί πνιηηηθή Πξνζηαζία ηεο δηαδηθαζίαο Ρύζκηζε ησλ ρξήζεσλ γεο θαη ηεο αλάπηπμεο κέζσ ηνπ ζρεδηαζκνύ πεξηνρώλ αλάπηπμεο θαη πξνζηαζίαο θαη ηεο εθαξκνγήο θξηηεξίσλ απόδνζεο Λεπηνκεξέο πξόγξακκα πνιηηηθώλ θαη θαλόλσλ γηα ηε ξύζκηζε ησλ ρξήζεσλ γεο ζε δηνηθεηηθέο ελόηεηεο Χαξηνγξάθεζε ηνπ ζρεδηαζκνύ ησλ πεξηνρώλ θαη ησλ ρώξσλ πνπ πξννξίδνληαη γηα αλάπηπμε θαη πξνζηαζία Γηαθξηηηθή δηαδηθαζία πνπ νδεγεί ζηελ πηνζέηεζε ηειηθνύ ζρεδηαγξάκκαηνο Αληηπαξαζεηηθή δηαδηθαζία ππνθηλνύκελε από ηηο δηαβνπιεύζεηο ζε πξόρεηξα ζρέδηα θαη από ηηο πνιηηηθέο δηαπξαγκαηεύζεηο Δκπιεθόκελνη (stakeholders) πνπ ρξεζηκνπνηνύλ ηε δηαδηθαζία γηα λα πξνζηαηέςνπλ θαη λα πξνσζήζνπλ ηα ζπκθέξνληα ηνπο Έλα ληνθνπκέλην ηεο πνιενδνκηθήο αξρήο ην νπνίν παξέρεη θαζνδήγεζε ζε άιινπο επαγγεικαηίεο πνιενδόκνπο νη νπνίνη πξνσζνύλ θαη ξπζκίδνπλ ηελ αλάπηπμε Σειηθό ζρέδην πνπ θαζνξίδεηαη από δηαδηθαζίεο επίζεκεο δεκόζηαο εμέηαζεο (γλσκνδνηήζεσλ ή αλαξηήζεσλ) ζε ηκήκαηα ηνπ ζρεδίνπ ηα νπνία ππόθεηληαη ζε ελζηάζεηο Γηακόξθσζε ηεο ρσξηθήο αλάπηπμεο κέζσ ηνπ ζπληνληζκνύ ησλ ρσξηθώλ επηδξάζεσλ ησλ ηνκεαθώλ πνιηηηθώλ θαη απνθάζεσλ ηξαηεγηθή πνπ πξνζδηνξίδεη ηα θξίζηκα ζέκαηα ρσξηθήο αλάπηπμεο θαη πξνζδηνξίδεη ζαθή επηζπκεηά απνηειέζκαηα ζηηο επηκέξνπο ιεηηνπξγηθέο πεξηνρέο Απεηθόληζε ησλ ρσξηθώλ ζηόρσλ θαη ησλ πεξηνρώλ - θιεηδηά γηα αιιαγή Αξρέο θαη ζηόρνη πνπ ζα θαζνδεγήζνπλ ηε ζπληνληζκέλε δξάζε πλερήο δηαδηθαζία αλαζεώξεζεο θαη αλαπξνζαξκνγήο ηνπ ζρεδίνπ Ακνηβαία εθκάζεζε θαη αληαιιαγή πιεξνθνξηώλ, πξνεξρόκελε από ηε ζπδήηεζε γηα ελαιιαθηηθέο πξνζεγγίζεηο πνπ γίλεηαη θαηά ηε ζπλεξγαηηθή πνιηηηθή δηαδηθαζία Δκπιεθόκελνη πνπ ρξεζηκνπνηνύλ ηε δηαδηθαζία γηα λα πεηύρνπλ ηνπο δηθνύο ηνπο, θαζώο θαη ακνηβαίνπο ζηόρνπο Έλα ζπιινγηθό ληνθνπκέλην ηεο ηνπηθήο αξρήο ζε θνηλή θπξηόηεηα κε ηηο θνηλόηεηεο θαη άιινπο εκπιεθόκελνπο, εηαηξηθά ζρήκαηα θαη κε θπβεξλεηηθέο νξγαλώζεηο Σειηθό ζρέδην πνπ θαζνξίδεηαη από δηεξεπλεηηθή εμέηαζε ηεο εγθπξόηεηαο θαη ηεο ζπλνρήο ηνπ ζπλόινπ ηνπ ζρεδίνπ

16 Μέζνδνη Παξάδνζε θαη πινπνίεζε Παξαθνινύζεζε θαη αλαζεώξεζε Χαξηνγξάθεζε ησλ πεξηνξηζκώλ θαη ζπιινγή ησλ απαηηήζεσλ ησλ ηνκεαθώλ πνιηηηθώλ Γηαπξαγκάηεπζε θαη ζπκθσλία κε ηνπο εληζηάκελνπο θαη άιινπο εκπιεθόκελνπο ππό ην πξίζκα επξέσλ ζρεδηαζηηθώλ αξρώλ Έιεγρνο ησλ πξνηάζεσλ κέζσ ηεο εθηίκεζεο ηεο αεηθνξίαο / ζηξαηεγηθήο πεξηβαιινληηθήο εθηίκεζεο Δπηδηώθεη λα θαηεπζύλεη ηηο αιιαγέο θαη λα ειέγμεη ηελ επελδπηηθή δξαζηεξηόηεηα ζηε ρξήζε ηεο γεο κέζσ θαζνξηζκέλσλ ξπζκίζεσλ, ελώ ηαπηόρξνλα κεηξηάδεη ηηο ηνπηθέο εμσηεξηθέο νηθνλνκίεο ζέηνληαο όξνπο θαη ζπκθσλίεο ζρεδηαζκνύ Πξνζκεηξά ηελ πξνζαξκνγή ησλ πνιηηηθώλ θαη ησλ πξνηάζεσλ ηνπ ζρεδίνπ κε ηα απνηειέζκαηα ηνπ ειέγρνπ ηνπ ζρεδηαζκνύ Γεδνκέλα παξέρνπλ ην πξνθίι ηεο πεξηνρήο ζρεδηαζκνύ σο γεληθό πιαίζην γηα ηελ πινπνίεζε πξνηάζεσλ Οηθνδόκεζε ηεο θαηαλόεζεο ησλ θξίζηκσλ ηάζεσλ ρσξηθήο αλάπηπμεο θαη ησλ παξαγόλησλ πνπ ηηο θαζνδεγνύλ, ηεο δήηεζεο θαη ησλ αλαγθώλ ηεο αγνξάο θαη ησλ θνηλσληθώλ, νηθνλνκηθώλ θαη πεξηβαιινληηθώλ επηπηώζεσλ ηεο αλάπηπμεο Αλάιπζε ησλ ελαιιαθηηθώλ κέζσλ ηεο δηαηύπσζεο ελόο νξάκαηνο θαη ηεο πξνζέγγηζεο ησλ ζηξαηεγηθώλ επηινγώλ Γηακόξθσζε ελαιιαθηηθώλ θαη επηινγώλ ππνζηεξηδόκελεο από εθηίκεζε αεηθνξίαο / ζηξαηεγηθή πεξηβαιινληηθή εθηίκεζε Δπηδηώθεη λα επεξεάζεη απνθάζεηο ζε άιινπο ηνκείο νηθνδνκώληαο ηελ απνδνρή ηεο ζηξαηεγηθήο θαη έλα εύξνο θηλήηξσλ θαη άιισλ κεραληζκώλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ θαζνξηζκνύ ρξήζεσλ γεο θαη ησλ ζπκθσληώλ ζρεδηαζκνύ Πξνζκεηξά ηελ απόδνζε ηνπ ζρεδίνπ κε βάζε ηελ επίδξαζε ηνπ ζηηο ηνκεαθέο πνιηηηθέο θαη ζηε ιήςε απνθάζεσλ Γεδνκέλα πιεξνθνξνύλ πάλσ ζηελ θαηαλόεζε ηεο ρσξηθήο αλάπηπμεο θαη ηελ εθαξκνγή ηεο ζηξαηεγηθήο πεγή: Ανδπικοπούλος και άλλοι, 2007: 295 Πεξηνδηθή αιιά όρη ζπρλή αλαζεώξεζε νιόθιεξνπ ηνπ ζρεδίνπ Σαθηηθή πξνζαξκνγή ησλ ζπληζησζώλ ηνπ ζρεδίνπ κε βάζε ηε ζπλέπεηα ζην όξακα Σν Compedium ησλ ζπζηεκάησλ ρσξηθνχ ζρεδηαζκνχ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο (EC 1997) νκαδνπνηεί ηνπο ηχπνπο ζρεδίσλ ζε ηέζζεξηο θαηεγνξίεο ρσξηθψλ ζρεδίσλεξγαιείσλ, ζχκθσλα κε φζα αλαθέξεη ε Αλδξηθνπνχινπ θ.ά. (2007). Η πξψηε θαηεγνξία είλαη νη Δζληθέο Πνιηηηθέο θαη ηα Πιαίζηα κέζσ ησλ νπνίσλ ππνζηεξίδεηαη ε γεληθή ζηξαηεγηθή ηεο εζληθήο θπβέξλεζεο, αθνξνχλ ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ην ζχλνιν ηεο ρψξαο ή ζπγθεθξηκέλνπο ηνκείο ή πεξηνρέο θαη είλαη πιαίζηα ζρεδηαζκνχ ή νδεγίεο πνπ παξέρνπλ βάζε γηα άιια ζρέδηα, πεξηζζφηεξν ιεπηνκεξεηαθά ή ζηξαηεγηθέο. Η δεχηεξε θαηεγνξία είλαη ηα ηξαηεγηθά εξγαιεία, ηα νπνία πξνδηαγξάθνπλ ηα πξφηππα ρσξηθήο αλάπηπμεο θαη νξγάλσζεο ησλ ρξήζεσλ γεο, αιιά θαη ηηο γεληθέο θαηεπζχλζεηο αλάπηπμεο θαη πξνζηαζίαο γηα ζπγθεθξηκέλεο ρξήζεηο. Σα εξγαιεία απηά αθνξνχλ ζε πεξηθέξεηεο ή ην ζχλνιν κηαο αζηηθήο ή

17 κεηξνπνιηηηθήο πεξηνρήο θαη έπνληαη απηψλ κηθξφηεξνπ επηπέδνπ ζρέδηα πνπ εμεηδηθεχνπλ ηηο θαηεπζχλζεηο ηνπο ζην ρψξν. Η ηξίηε θαηεγνξία είλαη ηα Πιαίζηα ηα νπνία πξνζδηνξίδνπλ ηα επξχηεξα πξφηππα ρσξηθήο νξγάλσζεο ησλ ρξήζεσλ γεο γηα έλα νηθηζκφ, έλα δήκν ή κηα νκάδα δήκσλ θαη δελ παξέρνπλ άκεζα δηθαηψκαηα αλάπηπμεο. Σα πιαίζηα είλαη ζηελ πιεηνλφηεηά ηνπο δεζκεπηηθά αιιά θαη φηαλ είλαη ελδεηθηηθά είλαη εξγαιεία-πιαίζηα αλάπηπμεο ηεο γεο ζε επίπεδν δήκνπ. Σέινο, ηα Καλνληζηηθά εξγαιεία είλαη δεζκεπηηθά, ειέγρνπλ ή πξνσζνχλ ηελ αλάπηπμε ζε έλα δήκν ή ζε ηκήκα ηνπ, ελψ κπνξεί λα θαιχπηνπλ κηθξφηεξεο πεξηνρέο ή θαη κεκνλσκέλα γήπεδα. Όιεο νη παξαπάλσ θαηεγνξίεο αθνξνχλ ζε δηαθνξεηηθά ρσξηθά επίπεδα θαη έρνπλ δηαθνξεηηθφ βαζκφ ιεπηνκέξεηαο θαη δέζκεπζεο κεηαμχ ηνπο (Αλδξηθνπνχινπ θ.α., 2007: 288). ηνλ πίλαθα 3 γίλεηαη ζπζρέηηζε ηεο θάζε κηα απφ ηηο παξαπάλσ αλαθεξφκελεο θαηεγνξίεο κε ζηνηρεία ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο, θαζψο θαη αληηζηνηρία κε ηα εξγαιεία ηνπ ειιεληθνχ ζπζηήκαηνο

18 Πίλαθαο 3, «Σχπνη ρσξηθψλ ζρεδίσλ-εξγαιείσλ θαη βαζηθά ζηνηρεία γηα ην ζρεδηαζκφ ησλ ρξήζεσλ γεο» ρέδηα - Δξγαιεία ηνηρεία γηα ην ζρεδηαζκό ρξήζεσλ γεο Αληηζηνηρία κε ηα ζρέδηα - εξγαιεία ηνπ ειιεληθνύ ζπζηήκαηνο ζρεδηαζκνύ Δζληθή πνιηηηθή ή Πιαίζηα ρσξηθνύ ζρεδηαζκνύ Καηεπζπληήξηα πιαίζηα πνπ ζπλνςίδνπλ ηελ θπβεξλεηηθή πνιηηηθή: Καηεπζύλζεηο γηα ην ρσξηθό ζρεδηαζκό ηεο επηθξάηεηαο. Δλδεηθηηθά ησλ γεληθώλ ρξήζεσλ ηεο επηθξάηεηαο. Σνκεαθά ζρέδηα (π.ρ. κεηαθνξέο) κε θαηεπζύλζεηο ρσξηθήο νξγάλσζεο θαη ρξήζεσλ γεο γηα ζπγθεθξηκέλνπο ηνκείο. Γεληθό Πιαίζην ρεδηαζκνύ θαη Αεηθόξνπ Αλάπηπμεο. Δηδηθά Πιαίζηα ρεδηαζκνύ θαη Αεηθόξνπ Αλάπηπμεο ρέδηα πνπ θαιύπηνπλ ην πεξηθεξεηαθό ή κεηξνπνιηηηθό Πεξηθεξεηαθά Πιαίζηα επίπεδν ή κηα ιεηηνπξγηθή πεξηθέξεηα θαη πξνδηαγξάθνπλ ηα: ρεδηαζκνύ θαη Πξόηππν ρσξηθήο αλάπηπμεο. Αεηθόξνπ Αλάπηπμεο. ηξαηεγηθά ζρέδηα Πξνγξακκαηηθά κεγέζε αλάπηπμεο θαη αιιαγώλ ζηηο Ρπζκηζηηθά ρέδηα ππνπεξηνρέο. κεηξνπνιηηηθώλ Γεληθέο πεξηνρέο πξνο πξνζηαζία ή αλάπηπμε πεξηνρώλ θαη αζηηθώλ ζπγθεθξηκέλσλ ρξήζεσλ ζπγθξνηεκάησλ ρέδηα - πιαίζηα ρέδηα πνπ θαιύπηνπλ ην επίπεδν ελόο νηθηζκνύ, ελόο δήκνπ ή νκάδαο δήκσλ. Οπζηαζηηθά, ην πξώην επίπεδν ζπλνιηθνύ ζρεδηαζκνύ ησλ ρξήζεσλ γεο σο πξνο ηα: Χσξηθό πιαίζην θαη θξηηήξηα ξύζκηζεο ησλ ρξήζεσλ γεο. Αλαιπηηθή πνιηηηθή ρσξνζέηεζεο ιεηηνπξγηώλ θαη δξαζηεξηνηήησλ. Με κεγαιύηεξε αθξίβεηα πξνγξακκαηηθά κεγέζε γηα ην ρώξν (π.ρ. ππθλόηεηεο, κέζνη ζπληειεζηέο δόκεζεο), ρσξίο λα δίλνπλ απηνκάησο ζπγθεθξηκέλα δηθαηώκαηα αλάπηπμεο Γεληθό Πνιενδνκηθό ρέδην. ρέδην Οηθηζηηθήο Οξγάλσζεο Αλνηρηήο Πόιεο Καλνληζηηθά ζρέδηα ρέδηα εθαξκνγήο πνπ έρνπλ αλαθνξά έλα δήκν κηα εηδηθή δώλε, κηα γεηηνληά, κηα πνιύ κηθξή πεξηνρή ή αθόκα θαη έλα γήπεδν πνπ: Πξνσζνύλ θαη ειέγρνπλ άκεζα ηελ αζηηθή αλάπηπμε θαη δόκεζε. Πεξηιακβάλνπλ αλαιπηηθνύο θαλόλεο ξύζκηζεο ησλ ρξήζεσλ γεο θαη ησλ όξσλ θαη πεξηνξηζκώλ δόκεζεο Πνιενδνκηθή κειέηε. Εώλε Οηθηζηηθνύ Διέγρνπ πεγή: Ανδπικοπούλος και άλλοι, 2007: Η δηαδηθαζία ηνπ ζρεδηαζκνύ ηωλ ρξήζεωλ γεο Η Γεξκαληθή Σερληθή πλεξγαζία ην 1995 κε βάζε ηελ εκπεηξία πνιιψλ εξγαζηψλ ζρεηηθά κε ην ζέκα ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο, θαηέιεμε φηη ν ζρεδηαζκφο ησλ ρξήζεσλ γεο είλαη κηα δηαδηθαζία πνπ επαλαιακβάλεηαη θαη βαζίδεηαη ζην δηάινγν

19 αλάκεζα ζηηο επηδηψμεηο φισλ ησλ ζπκκεηερφλησλ ζηε δηαδηθαζία λα νξίζνπλ ηηο θαηαιιειφηεξεο ρξήζεηο ζηελ θάζε πεξηνρή. Αθφκα, ν ζρεδηαζκφο ησλ ρξήζεσλ γεο κεξηκλά θαη γηα ηε δηακφξθσζε θαη ζέζπηζε κέηξσλ παξαθνινχζεζεο πνπ ζα θέξνπλ ζε πέξαο ηηο ζπκθσλεκέλεο ρξήζεηο (GTZ 1995: 5, Wehrmann, 2011: 28). Παξαθάησ πεξηγξάθεηαη ν ζρεδηαζκφο σο επξχηεξε έλλνηα φπσο πξνζεγγίζηεθε απφ ηε ΓΣ θαη γίλνληαη νη εμεηδηθεχζεηο ζην ζρεδηαζκφ ησλ ρξήζεσλ γεο, φπνπ απαηηείηαη. Μηα ζεψξεζε πνπ είλαη πνιχ δεκνθηιήο ζε πνιιέο ρψξεο θαη ζπζηήκαηα ζρεδηαζκνχ πεξηγξάθεη ην ζρεδηαζκφ σο κηα πνιχ απζηεξή αθνινπζία ζαθψο θαζνξηζκέλσλ θαη επδηάθξηησλ βεκάησλ πνπ νθείιεη ν ζρεδηαζηήο λα αθνινπζεί πηζηά. Η πξάμε φκσο έρεη δείμεη φηη κηα ηφζν απζηεξή θαη «γξακκηθή» δηαδηθαζία ζρεδηαζκνχ είλαη πνιχ ρξνλνβφξα θαη ζπλήζσο ην πξντφλ ηεο είλαη πεπαιαησκέλν θαη κε ζχγρξνλν ήδε απφ ηε ζηηγκή πνπ παξάγεηαη (Wehrmann, 2011: 101). Η απνδνηηθφηεξε ελαιιαθηηθή πξνζέγγηζε αθνξά ζε κηα επαλαιεπηηθή δηαδηθαζία ε επηηπρία ηεο νπνίαο απνδεηθλχεηαη απφ ηνλ κεγάιν αξηζκφ ησλ εθαξκνγψλ ηεο ζε ζρεδηαζηηθά πξνγξάκκαηα. Η επαλαιεπηηθή δηαδηθαζία ζρεδηαζκνχ ζεκαίλεη ηελ επαλεθηέιεζε πξάμεσλ κε ζθνπφ λα θηάζνπκε έλα απνηέιεζκα πνπ έρνπκε ζέζεη σο ζηφρν. Σν απνηέιεζκα ηεο επαλάιεςεο θάζε πξάμεο απνηειεί ηελ αθεηεξία γηα ηελ επφκελε επαλάιεςή ηεο. Κάζε επαλάιεςε πιάζεη ην ζρεδηαζκφ ψζηε λα γίλεη πην ιεπηνκεξήο θαη λα πξνζαξκνζηεί κε ηνλ θαιχηεξν δπλαηφ ηξφπν ζηηο αλάγθεο ηεο θάζε πεξίπησζεο. Σα δεδνκέλα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη θαηά ηε δηαδηθαζία ηνπ ζρεδηαζκνχ είλαη πάληα ελεκεξσκέλα, ελψ ζε κηα ηέηνηα ζπλερή δηαδηθαζία ζρεδηαζκνχ ηα δηαθνξεηηθά ζηάδηα (ζπιινγή δεδνκέλσλ, αλάιπζε, θ.α.) κπνξνχλ λα επαλαιακβάλνληαη ηαπηφρξνλα (Wehrmann, 2011: 102). Ο επαλαιεπηηθφο ζρεδηαζκφο είλαη βαζηζκέλνο ζε κηα ζπλερή δηαδηθαζία εθκάζεζεο. Απαηηεί ηελ εηνηκφηεηα φισλ ησλ ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ δηαδηθαζηψλ λα δεηνχλ δεδνκέλα θαη λα ηα παίξλνπλ. Κάζε δξαζηεξηφηεηα θαη θάζε αιιειεπίδξαζε πνπ πξαγκαηνπνηείηαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δηαδηθαζίαο παξέρεη λέεο πιεξνθνξίεο θαη εκπεηξία. Απηφ βειηηψλεη ην επίπεδν ηεο γλψζεο θαη ηελ πνηφηεηα ηνπ ζρεδηαζκνχ ζην κέιινλ. ε πεξίπησζε πνπ ε εθηέιεζε ησλ δηεξγαζηψλ δελ νδεγεί ζηα νξηζκέλα επηζπκεηά απνηειέζκαηα, νη επαλαιεπηηθέο δηαδηθαζίεο ηνπ ζρεδηαζκνχ επηηξέπνπλ

20 ηελ αληίδξαζε θαη ηελ πξαγκαηνπνίεζε ησλ απαξαίηεησλ αιιαγψλ θαη πξνζαξκνγψλ γηα ηελ πξνζέγγηζε ηνπ ζηφρνπ. (Wehrmann, 2011: 102) Ο ζρεδηαζκφο ρξήζεσλ γεο δελ είλαη κηα επζεία, βήκα πξνο βήκα δηαδηθαζία, αιιά είλαη επαλαιεπηηθή θαη θπθιηθή θαη ζπκθσλεί πιήξσο κε ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν πξνζεγγίδεηαη ν ζρεδηαζκφο παξαπάλσ. Μηα ηέηνηα δηαδηθαζία πξνιακβάλεη απφ πείξα θαη γξήγνξε πξνζαξκνγή ηηο εμειίμεηο θαη αληαπνθξίλεηαη. Οη εγθεθξηκέλνη ζηφρνη πξέπεη λα επαλειέγρνληαη ζπλερψο θαη λα αιιάδνπλ φηαλ δελ είλαη πιένλ θαηάιιεινη. Δληνχηνηο, ε εθαξκνγή ηνπ επαλαιεπηηθνχ ζρεδηαζκνχ δελ ζεκαίλεη φηη νη δηαδηθαζίεο δελ νθείινπλ λα εληαρζνχλ κέζα ζε έλα ρξνληθφ πιαίζην γηα ηελ νινθιήξσζή ηνπο. Γηα παξάδεηγκα, εάλ ακέζσο πξηλ απφ ηελ έγθξηζε ηνπ ηειηθνχ ζρεδίνπ ρξήζεο γεο δηαπηζησζεί φηη ππάξρνπλ βαζηθνί παξάγνληεο πνπ δελ έρνπλ ζπκκεηάζρεη ζηε δηαδηθαζία, ππάξρνπλ δχν ελαιιαθηηθέο ιχζεηο γηα ηελ αληηκεηψπηζε: α) νη ζπκκεηέρνληεο κπνξνχλ λα απνθαζίζνπλ ηελ νξηζηηθνπνίεζε ηνπ ζρεδίνπ θαη αξγφηεξα λα πξνζαξκφζνπλ ζε απηφ κηα πεξαηηέξσ δηαδηθαζία πνπ ζα ζπκπεξηιάβεη ηνπο παξαπάλσ, ή β) ε δηαδηθαζία ηνπ ζρεδηαζκνχ δηαθφπηεηαη θαη μεθηλά εθ λένπ - απηή ηε θνξά εμεηάδνληαο φινπο ηνπο βαζηθνχο παξάγνληεο. (Wehrmann, 2011: 102) Δθηφο απφ ηελ παξαπάλσ δπζθνιία, πξφβιεκα επίζεο είλαη ε θαζπζηέξεζε ηεο πεξάησζεο θαη ηεο εθαξκνγήο ηνπ ζρεδίνπ. Σα πιενλεθηήκαηα θαη ηα κεηνλεθηήκαηα θαη ησλ δχν ελαιιαθηηθψλ ιχζεσλ πξέπεη λα ιεθζνχλ ππφςε. ε ηέηνηεο πνιχπιεπξεο πεξηπηψζεηο είλαη ζεκαληηθφ ε δηαπξαγκάηεπζε λα είλαη αλνηρηή ζε κεγάιν αξηζκφ θνηλνχ. Απηφ πξνυπνζέηεη ηελ θαηαλφεζε φισλ ησλ ζπκκεηερφλησλ θαη ηε ζπκβηβαζηηθή ηνπο δηάζεζε πξνθεηκέλνπ λα ιεθζεί ε πην ζπκθέξνπζα απφθαζε. (Wehrmann, 2011: 102) Η επαλαιεπηηθή πξνζέγγηζε ηεο δηαδηθαζίαο ηνπ ζρεδηαζκνχ θαζηζηά επθνιφηεξε ηελ αληίδξαζε ζηηο αλεπηζχκεηεο εμειίμεηο πξηλ ηα ιάζε λα νδεγήζνπλ ζε κε αλαζηξέςηκεο θαηαζηάζεηο. Δληνχηνηο, απηφ ηζρχεη κφλν φηαλ αλαγλσξίδνληαη ηα ιάζε θαη νη άλζξσπνη αληηδξνχλ θαη καζαίλνπλ απφ απηά. Η επαλάιεςε νδεγεί βαζκηαία κέζσ ησλ δηαδηθαζηψλ ηεο αλαγλψξηζεο θαη ηεο εθκάζεζεο ζηελ επίιπζε ησλ πξνβιεκάησλ ζε επξεία θνηλσληθή βάζε. Οδεγεί ζηηο ιχζεηο θαη ηηο ζπκθσλίεο πνπ γίλνληαη απνδεθηέο απφ φινπο ηνπο ζπκκεηέρνληεο. Απηέο είλαη δηαδηθαζίεο πνπ

21 Πξνεηνηκαζία πιινγή δεδνκέλσλ Αλάιπζε Μνξθνπνίεζε ζρεδίνπ, δηαπξαγκάηεπ ζε θαη ιήςε απνθάζεσλ Δθαξκνγή, Παξαθνινύζε ζε θαη Δλεκέξσζε κέζσ ησλ επαλεμεηάζεσλ θαη ησλ αληηδξάζεσλ νδεγνχλ ζηηο αιιαγέο, νη νπνίεο είλαη βαζηθέο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ επίηεπμε ηεο βηψζηκεο αλάπηπμε (Wehrmann, 2011: 103). χκθσλα κε ηελ παξαπάλσ πξνζέγγηζε ηεο δηαδηθαζίαο ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο ην γεληθφ πιάλν ησλ βεκάησλ πνπ έρεη νξηζηεί θαίλεηαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα. Πίλαθαο 4, «ηάδηα δηαδηθαζίαο ζρεδηαζκνχ ρξήζεσλ γεο» πδεηήζεηο κε ηνπο ζρεηηθνύο νξγαληζκνύο θαη ηα βαζηθά ζηειέρε Απνζαθήληζε ησλ ζρεηηθώλ λνκηθώλ δηαηάμεσλ Αλάιπζε θαηαιιειόηεηαο γεο ύληαμε ηνπ ζρεδίνπ ρξήζεο γεο (γξαπηό θείκελν θαη ράξηεο) Δθαξκνγή: εηήζηα ζρέδηα εξγαζίαο, θαζνξηζκόο κέηξσλ, επζπλώλ, ζπλεηζθνξώλ, ρξνλνδηαγξακκάησλ, θαλόλσλ, θιπ Δμαζθάιηζε δηνηθεηηθήο ζπκκεηνρεο Απνζαθήληζε ηεο αλάγθεο γηα ζρεδηαζκό ρξήζεσλ γεο πιινγή πιεξνθνξηώλ από πθηζηάκελα ζρέδηα θαη πξνγξάκκαηα Οξηζκόο θαη ραξηνγξαθηθή απεηθόληζε ησλ πθηζηάκελσλ ρξήζεσλ γεο, ησλ πξνθιήζεσλ ρξήζεσλ γεο θαη ησλ νξακάησλ ρξήζεσλ γεο Αλάιπζε δπλαηώλαδύλαησλ ζεκείσλ πκκόξθσζε ησλ ηνπηθώλ αλαγθώλ θαη ελδηαθεξόλησλ κε ηνπο επηθαιππηόκελνπο ζηόρνπο Γεκόζηα παξνπζίαζε θαη ζπδεηήζεηο Γηαπξαγκάηεπζε Έκθαζε, παξαθνινύζεζε θαη έιεγρνο ηνπ ζρεδηαζκνύ θαη ηεο εθαξκνγήο ρέδην ελεκέξσζεο: δηνξζώζεηο, κνξθνπνηήζεηο, αιιαγέο θαη ελεκεξώζεηο Απνζαθήληζε ηνπ αληηθεηκέλνπ ηνπ ζρεδηαζκνύ ρξήζεσλ γεο Δμεξεύλεζε ηεο πεξηνρήο κειέηεο Απνζαθήληζε ησλ αλαγθώλ, ελδηαθεξόλησλ, ζέζεσλ, πξνηεξαηνηήησλ, πξνβιεκάησλ θαη ζπγθξνύζεσλαληηπαξαζέζεσλ Αλάιπζε ζπκκεηερόλησλ Καζνξηζκόο πξνηεξαηνηήησλ ζηηο επηινγέο ρξήζεσλ γεο Γηαρείξηζε ησλ αληηπαξαζέζεσλ Ψεθνθνξία

22 Θεώξεζε ησλ απαξαίηεησλ πξνϋπνζέζεσλ γηα ην ζρεδηαζκό θαη ηελ εθαξκνγή ηνπ Δλεκέξσζε γηα ηνπο ζηόρνπο ηνπ ζρεδηαζκνύ Αλάιπζεαπαξίζκεζε θνηλσληθόνηθνλνκηθώλ, νηθνινγηθώλ θ.α. ραξαθηεξηζηηθώλ Δλδπλάκσζε ησλ πθηζηάκελσλ ή/θαη δεκηνπξγία λέσλ ηνπηθώλ νξγαλώζεσλ Βειηίσζε εξγαηηθνύ δπλακηθνύ Θεώξεζε ησλ Αλάπηπμε ηνπηθώλ ζπκπξάμεσλ θαη δεηεκάησλ ζπλεξγαζηώλ πεγή: ιδία επεξεπγαζία από Babette Wehrmann, 2011: 110 Σειηθή απόθαζε ηνπ ζρεδίνπ ρξήζεσλ γεο Οη Kutter θαη Ulbert ζην άξζξν ηνπο κε ηίηιν The impact of the participative approach to Land-Use Planning πνπ ζηα ειιεληθά απνδίδεηαη σο «ε επίδξαζε ηεο ζπκκεηνρηθήο πξνζέγγηζεο ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο» πεξηγξάθνπλ ηε δηαδηθαζία ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο ζαλ κηα ζπκκεηνρηθή, ζπλζεηηθή θαη νινθιεξσκέλε ζεηξά δηαπξαγκαηεχζεσλ πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη γηα ηε δεκηνπξγία θαηάιιεισλ ζπλζεθψλ γηα ηελ επίηεπμε βηψζηκεο δηαρείξηζεο ηεο γεο. Σεθκεξηψλνπλ νη ζπγγξαθείο ηελ αλάγθε γηα ην ζπκκεηνρηθφ απηφ ηξφπν ζρεδηαζκνχ ρξήζεσλ γεο αζθψληαο θξηηηθή ζηηο παξαδνζηαθέο κεζφδνπο ζρεδηαζκνχ θαη δίλνληαο έκθαζε ζηηο ειιείςεηο θαη ζηα πξνβιήκαηα πνπ έρνπλ (Kutter & Ulbert, 2008). Αλαθέξνληαη, εηδηθφηεξα, ζην γεγνλφο φηη έπξεπε λα δνζεί πεξηζζφηεξε πξνζνρή ζηνπο παξάγνληεο πνπ ζα ζπλέβαιαλ νπζηαζηηθά ψζηε έλα ζρέδην λα είλαη επηηπρέο θαη λα κελ πξνζεγγίδνπλ ην αληηθείκελν ηνπ ζρεδηαζκνχ απφ πάλσ πξνο ηα θάησ. Σνλίδνπλ, αθφκα, φηη έλα παξαδνζηαθφ ζχζηεκα ζρεδηαζκνχ ρξήζεσλ γεο ζπάληα ιάκβαλε ππφςε θνηλσληθνχο παξάγνληεο φπσο είλαη ε άπνςε ησλ θαηνίθσλ γηα ηα πξνβιήκαηα ρξήζεσλ γεο ή νη αλάγθεο ηνπο πνπ είλαη αλεθπιήξσηεο θαη δε κεξηκλνχζε γηα ηε δεκηνπξγία κηαο «θφξκαο» δηαπξαγκαηεχζεσλ γηα ηελ εμαζθάιηζε ηεο ζπκκεηνρηθφηεηαο ζηε δηαδηθαζία ιήςεο ησλ απνθάζεσλ. Έηζη, ε νκάδα αλζξψπσλ πνπ έιαβε ηηο απνθάζεηο γηα ηε ξχζκηζε ησλ ρξήζεσλ γεο δελ ζπλδέεηαη θαζφινπ κε ηελ νκάδα πνπ ζα εθαξκφζεη ηηο απνθάζεηο απηέο. Δπηπξφζζεηα, ζην

23 παξειζφλ φηαλ αλαθέξνληαλ ζε ζρεδηαζκφ - πξνγξακκαηηζκφ ησλ ρξήζεσλ γεο, ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο πξνζνρήο ηξαβνχζαλ νη ρξήζεηο ηεο γεσξγηθήο γεο κε απνηέιεζκα λα ακειείηαη ε νξγάλσζε ησλ αζηηθψλ ρξήζεσλ, θαζψο θαη ε ζχλζεζε ησλ δχν εηδψλ γεο (αζηηθήο θαη αγξνηηθήο). Γηα ηνπο παξαπάλσ ιφγνπο ζεσξνχλ νη ζπγγξαθείο φηη ηα ζρέδηα ρξήζεσλ γεο πνπ εθπνλνχληαλ κε ηνλ παξαδνζηαθφ ηξφπν δελ ήηαλ βηψζηκα θαη επηηπρεκέλα, ελψ ππνζηεξίδνπλ φηη νη θαηεπζχλζεηο πνπ έδηλαλ ήηαλ ηφζν ζεσξεηηθέο πνπ δελ εθαξκφζηεθαλ ζρεδφλ πνηέ (Kutter & Ulbert, 2008). Οη ίδηνη ζπγγξαθείο δηαηππψλνπλ κηα ζεηξά παξαγφλησλ γηα ηελ επίηεπμε απηνχ ηνπ ζπκκεηνρηθνχ-ζπλζεηηθνχ ζρεδηαζκνχ ρξήζεσλ γεο. Δλ πξψηνηο, ε ιήςε ηεο θάζε απφθαζεο ζα είλαη απνηέιεζκα ελφο ζπλφινπ κεζφδσλ απφ δηάθνξεο ζεκαηηθέο πεξηνρέο ζην πιαίζην δηεπηζηεκνληθήο πξνζέγγηζεο φπσο ε ζπκκεηνρή ησλ θαηνίθσλ, ζεηξά δηαπξαγκαηεχζεσλ θαη αμηνινγήζεσλ. Δλ ζπλερεία, ν ζπκκεηνρηθφο ζρεδηαζκφο ρξήζεσλ γεο ζα ζέβεηαη ηηο ζχλζεηεο πεξηβαιινληηθέο θαη θνηλσληθννηθνλνκηθέο κεηαβιεηέο πνπ επεξεάδνπλ ηηο ρξήζεηο γεο, ελψ ζα εμεηάδεη ηηο λνκηθέο θαη ζεζκηθέο πηπρέο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εθαξκνγή ηνπ ζρεδίνπ. Σέινο, ε ζπκκεηνρηθή δηαδηθαζία ζρεδηαζκνχ ρξήζεσλ γεο ζα είλαη δίθαηε θαη αληηθεηκεληθή κε ηε ιήςε ησλ απνθάζεσλ λα εζηηάδεη ζηα αηηήκαηα-ζηφρνπο ησλ άκεζα επεξεαζκέλσλ (Kutter & Ulbert, 2008). πλνςίδνληαο απηή ηελ πξνζέγγηζε ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο, νη ζπγγξαθείο θαηαιήγνπλ φηη παξέρεη κηα θφξκα γηα δηαπξαγκάηεπζε αλάκεζα ζηνπο ζπκκεηέρνληεο (θάηνηθνη, δηνηθεηηθνί εθπξφζσπνη θαη δηεζλείο εηδηθνί φπνπ απαηηείηαη) κε ζθνπφ ηε ιήςε εθείλεο ηεο απφθαζεο πνπ ζα ζπγθεληξψλεη ηα πεξηζζφηεξα νθέιε γηα φινπο. Η ζπγθεθξηκέλε πξνζέγγηζε επηηξέπεη ηελ αληαιιαγή πιεξνθνξηψλ αλάκεζα ζηα ζηάδηα θαηά ηε ιήςε κηαο απφθαζεο, ελψ ε ζπλεξγαζία ησλ θαηνίθσλ κε ηηο αξρέο είλαη απνηειεζκαηηθφηεξε κηαο θαη έρνπλ ηελ επθαηξία λα παξέρνπλ ζσζηέο πιεξνθνξίεο θαη ζπκβνπιέο ν έλαο ζηνλ άιιν. Η δηαδηθαζία βέβαηα ηνπ ζρεδηαζκνχ ηξνπνπνηείηαη αλάινγα κε ην επίπεδν (επαξρηαθφ, πεξηθεξεηαθφ, εζληθφ θιπ) θαη ρξεζηκνπνηνχληαη ηα θαηάιιεια εξγαιεία θαη κέζνδνη (Kutter & Ulbert, 2008)

24 ην ζεκείν απηφ, αμίδεη λα αλαθεξζνχλ δχν βαζηθνί ηξφπνη ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο θαη πνιχ δηαθνξεηηθνί κεηαμχ ηνπο είλαη ην «Blueprint planning» θαη ην «Process planning» πνπ ζπλαληνχληαη ζηελ Μ. Βξεηαλία θαη ζηηο Η.Π.Α. αληίζηνηρα, φπσο πεξηγξάθνληαη απφ ηνλ John Ratcliffe ζην βηβιίν ηνπ, κε ηίηιν Town and Country Planning. χκθσλα κε ηνλ πξψην ηξφπν, ν ζρεδηαζκφο γίλεηαη κε βάζε έλα πξνζρέδην πνπ πεξηγξάθεη αθξηβψο ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν κπνξνχκε λα πεηχρνπκε θάηη. Καηά ηνλ Ratcliffe (1975), κε ηνλ ηξφπν απηφ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί αξθεηά επηηπρεκέλα ζρέδηα παξά ην γεγνλφο φηη ε άπνςε ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο δελ ιακβάλεηαη ππφςε ζηε δηαδηθαζία ηνπ ζρεδηαζκνχ. χκθσλα κε ηνλ δεχηεξν ηξφπν, ν ζρεδηαζκφο αληηκεησπίδεηαη σο ζπλερήο δηαδηθαζία θαη φρη σο κηα ζηαζεξή πνιηηηθή πνπ δηακνξθψλεηαη ζε κηα ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή ζηηγκή. απηή ηε κέζνδν ε άπνςε ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο έρεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δηαδηθαζία ηνπ ζρεδηαζκνχ, ελψ ζπλερείο λέεο έξεπλεο αλαπξνζαξκφδνπλ ην ζρέδην (Ratcliffe, 1975: 10). ηελ πξνζπάζεηα ζρεκαηνπνίεζεο ηεο δηαδηθαζίαο ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο, ν παξαπάλσ ζπγγξαθέαο θαηαιήγεη ζηελ παξαθάησ αθνινπζία βεκάησλ: 1 ν βήκα: Αθνχ εμεηαζηνχλ ε πεξηνρή, νη αλάγθεο ηεο, νη δπλαηφηεηέο ηεο, νη δξαζηεξηφηεηεο ησλ θαηνίθσλ θαη ησλ θπβεξλεηηθψλ νξγαληζκψλ, πξνζδηνξίδεηαη ν ηξφπνο ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ν ζρεδηαζκφο ζα δηνξζψζεη φιεο ηηο πθηζηάκελεο αδπλακίεο (Preliminary study). 2 ν βήκα: Απηφ ην βήκα ζπλήζσο ιακβάλεη ιηγφηεξε ζεκαζία απ απηήλ πνπ ηνπ αμίδεη. ην ζηάδην απηφ εξεπλψληαη νη επηζπκίεο ησλ θαηνίθσλ θαη ην φξακά ηνπο γηα ηελ πεξηνρή. (Formulation of goals) 3 ν βήκα: απηφ ην βήκα απνζαθελίδνληαη θαη πξνζδηνξίδνληαη νη ζηφρνη. Η δηαδηθαζία απηή ζπλήζσο παίξλεη πνιχ ρξφλν κηαο θαη απαηηεί απζηεξή κειέηε θαζψο θαη δεκφζηα ζπκκεηνρή θαη δηαπξαγκαηεχζεηο. (Identification of objectives) 4 ν βήκα: Δξεπλάηαη ε χπαξμε άιισλ, ελαιιαθηηθψλ, ηξφπσλ γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ. πλήζσο ππάξρνπλ πνιινί ελαιιαθηηθνί ηξφπνη εθ ησλ νπνίσλ ν θαζέλαο ζα έρεη ζπγθεθξηκέλα αδχλαηα θαη δπλαηά ζεκεία ζε νηθνλνκηθφ, θνηλσληθφ, λνκηθφ θαη πνιηηηθφ επίπεδν. Γηα ην ζρεκαηηζκφ μεθάζαξεο εηθφλαο ζρεηηθά κε ηα παξαπάλσ απαηηείηαη ζρνιαζηηθή κειέηε θαζεκηάο απφ ηηο ελαιιαθηηθέο ιχζεηο (Preparation of alternative strategies) 5 ν βήκα: απηφ ην βήκα αλαιχνληαη θαη ζπγθξίλνληαη φιεο νη ζεηξέο δξάζεσλ, γίλεηαη, κε άιια ιφγηα, κηα δηαδηθαζία δηαινγήο φπνπ θάπνηεο ελαιιαθηηθέο

25 απνξξίπηνληαη απεπζείαο θαη νη ππφινηπεο κειεηψληαη αλαιπηηθά γηα ηελ εχξεζε ηεο θαηαιιειφηεξεο. Η δηαδηθαζία απηή κπνξεί λα πεξηιακβάλεη αλάιπζε θφζηνπο νθέινπο, απζηεξφ νηθνλνκηθφ έιεγρν ή αθφκα θαη ηε ζχζηαζε κεραληζκνχ επίηεπμεο «goals» (=ζηφρσλ). Έηζη, είλαη ζαθέο φηη ε αμηνιφγεζε πξέπεη λα θξίλεη θαη λα ειέγρεη ηε ζπκπεξηθνξά θάζε ελαιιαθηηθήο πνιηηηθήο σο πξνο ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ. (Δvaluation) 6 ν βήκα: ην βήκα απηφ ε επηιεγκέλε ιχζε πξφγξακκα ηίζεηαη ζε εθαξκνγή ιεηηνπξγία. Δδψ, ηδηαίηεξε πξνζνρή πξέπεη λα δνζεί απφ ηε ζρεδηαζηηθή αξρή ηφζν γηα ηελ επίηεπμε αλάπηπμεο ζην δεκφζην θαη ηδησηηθφ ηνκέα φζν θαη γηα ηε βηψζηκε δηαρείξηζε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηελ επίηεπμε ηζνξξνπίαο. (Implementation) 7 ν βήκα: Πξαγκαηνπνηείηαη, ζηε ζπλέρεηα, έιεγρνο γηα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν εθαξκφδεηαη ην ζρέδην εξεπλάηαη, κε άιια ιφγηα ην πφζν απνηειεζκαηηθή θαη θαηάιιειε είλαη ε πνιηηηθή. Δπηβάιιεηαη ε πξαγκαηνπνίεζε αιιαγψλ ζην πξφγξακκα ζηελ πεξίπησζε πνπ ην ηειεπηαίν έρεη απνπξνζαλαηνιηζηεί ή ηα δεδνκέλα γηα ηελ πεξηνρή έρνπλ αιιάμεη. (Monitoring review) Μπνξεί απηή ε δηαδηθαζία λα αθνχγεηαη απζηεξή, εμαληιεηηθή θαη απφιπηε αιιά απηφ ζπκβαίλεη γηα λα ηνληζηεί ε απνκάθξπλζε απφ ηελ παξαδνζηαθή δηαδηθαζία ζρεδηαζκνχ ε νπνία φπσο πεξηγξάθεθε θαη παξαπάλσ είλαη επηθαλεηαθή, ζπλνπηηθή θαη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο δελ εηζέξρεηαη ζηελ νπζία ησλ πξνβιεκάησλ πνπ ζέινπκε λα ιπζνχλ κε ην ζρεδηαζκφ ησλ ρξήζεσλ γεο. Αθφκα, φζν πιήξεο θαη νινθιεξσκέλε θη αλ θαίλεηαη ε παξαπάλσ δηαδηθαζία, θάζε ζρέδην ή πνιηηηθή ζα πεηχρεη ηνπο ζηφρνπο πνπ έρνπλ νξηζηεί κφλν αλ είλαη ην ίδην πιήξεηο θαη νινθιεξσκέλα ηα δηαζέζηκα δεδνκέλα πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ θαη ε εξγαζία ησλ ζρεδηαζηψλ (Ratcliffe, 1975: 101). Αθφκα, αμίδεη λα αλαθεξζνχλ ηα θνηλά ζεκεία πνπ έρνπλ εληνπίζεη νη Αλδξηθνπνχινπ θ.ά. αλάκεζα ζε δηαθνξεηηθέο δηαδηθαζίεο ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο. Καη αξρήλ, θάζε δηαδηθαζία ζρεδηαζκνχ επηηειεί ηξεηο βαζηθέο ιεηηνπξγίεο: ηε δηακφξθσζε ησλ ζρεδίσλ, ηελ πξνψζεζε ηεο αζηηθήο αλάπηπμεο θαη ηνλ έιεγρν ηεο αζηηθήο αλάπηπμεο. Πην αλαιπηηθά, ν ζρεδηαζκφο γηα ηελ πξνψζεζε ηεο αζηηθήο αλάπηπμεο κπνξεί λα είλαη ζηξαηεγηθφο θαη θαηεπζπληήξηνο ή θαη ιεπηνκεξεηαθφο θαη ζπγθεθξηκέλνο, ελψ επίθεληξφ ηνπ είλαη ε δηαρείξηζε ηνπ αζηηθνχ ρψξνπ θαη ησλ επεθηάζεσλ, ε νξγάλσζε ηνπ κεηαθνξηθνχ δηθηχνπ, ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηνπ θπζηθνχ ηνπίνπ θαη ε εμαζθάιηζε ηεο πξφζβαζεο ζηελ χπαηζξν. ηελ

26 «αηρκή» ησλ ζπζηεκάησλ ξχζκηζεο ησλ ρξήζεσλ γεο, ν έιεγρνο ηεο αζηηθήο αλάπηπμεο πξαγκαηνπνηείηαη κε ηελ αδεηνδφηεζε ή φρη επηκέξνπο δξαζηεξηνηήησλ, ζρεδίσλ ή έξγσλ, κεραληζκφο κέζσ ηνπ νπνίνπ ν ζρεδηαζκφο επεξεάδεη ηηο αηνκηθέο απνθάζεηο θαη έρεη ηηο πεξηζζφηεξν άκεζεο επηδξάζεηο. ε θάζε δηαδηθαζία ζρεδηαζκνχ πξαγκαηνπνηείηαη κηα ζεηξά αλακνξθψζεσλ ηνπ ζρεδίνπ κε ηελ νινθιήξσζε ησλ νπνίσλ ην ηειεπηαίν ζα θηάζεη ζηελ έγθξηζε θαη κέζσ απηψλ ησλ αλακνξθψζεσλ πξνσζείηαη ε αζηηθή αλάπηπμε, ελψ παξάιιεια πξαγκαηνπνηείηαη έιεγρνο κέζσ ηεο αδεηνδφηεζεο. Σέινο, φια ηα ζρέδηα πνπ πεξηγξάθνπλ ηηο ρξήζεηο γεο έρνπλ δεζκεπηηθφ ραξαθηήξα, ελψ επηηξέπνληαη παξεθθιίζεηο γηα θάπνηεο πεξηπηψζεηο (Αλδξηθνπνχινπ θ.ά., 2007: 92). Ο ζρεδηαζκφο ησλ ρξήζεσλ γεο είλαη επέιηθηε θαη εππξνζάξκνζηε δηαδηθαζία ψζηε ε κεζνδνινγία πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ θάζε πεξίπησζε λα ηξνπνπνηείηαη κε βάζε ηηο εθάζηνηε ζπλζήθεο. Δπνκέλσο, ζχκθσλα κε ην παξαπάλσ δελ ππάξρεη ζρέδην κε νξηζκέλε αθνινπζία βεκάησλ, ζχλνιν δηαδηθαζηψλ θαη εξγαιείσλ πνπ λα θαιχπηεη ηηο αλάγθεο νπνηαζδήπνηε πεξίπησζεο ζρεδηαζκνχ. Η δηαδηθαζία ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο πξέπεη λα δηακνξθψλεηαη θάζε θνξά ζχκθσλα κε ηηο αλάγθεο, ηηο απαηηήζεηο, ηνπο θαλφλεο, ηηο ηθαλφηεηεο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πεξηνρήο. Μπνξεί, γηα παξάδεηγκα, λα ζρεκαηηζηεί έλα πνιχ ιεπηνκεξέο θαη ζρνιαζηηθφ ζρέδην ρξήζεσλ γεο κε ραξαθηήξα ηνπηθήο ζπκθσλίαο γηα ηε ξχζκηζε ησλ ρξήζεσλ γεο αλ ην δεηά κηα πεξηνρή ή ζε δηαθνξεηηθή πεξίπησζε έλα πνιχ απιφ ζρέδην πνπ ζρεκαηίζηεθε ζχκθσλα κε ραξαθηεξηζηηθά ελφο ηνπηθνχ αλαπηπμηαθνχ ζρεδίνπ (Wehrmann, 2011: 32) Καηεγνξίεο ζρεδίωλ θαη ηζηνξηθέο θάζεηο ηνπ ζρεδηαζκνύ ηωλ ρξήζεωλ γεο χκθσλα κε ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ε Γεξκαληθή Σερληθή πλεξγαζία πξνζεγγίδεη ην ζρεδηαζκφ ησλ ρξήζεσλ γεο, ππνζηεξίδνληαο φηη νη δηαθνξεηηθέο αλάγθεο θάζε πεξηνρήο δηακνξθψλνπλ ην εθάζηνηε απνδνηηθφηεξν ζρέδην, νξίζηεθαλ ηξεηο βαζηθέο θαηεγνξίεο ζρεδίσλ ρξήζεσλ γεο:

27 Ο ζπλδπαζηηθφο θαη ζπκκεηνρηθφο ζρεδηαζκφο ρξήζεσλ γεο. Ο ζπγθεθξηκέλνο ηχπνο ζρεδίνπ ζηνρεχεη ζηελ έλαξμε ή ζηε βειηίσζε κηαο νινθιεξσκέλεο ρσξηθήο, ζρεδηαζηηθήο πξνζέγγηζεο ηνπηθνχ ραξαθηήξα. Η ζρεδηαζηηθή αξρή, ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο ηνπηθνχο θνξείο, θαηαιήγεη ζ έλα πξντφλ ην νπνίν απφ ηελ πξνεηνηκαζία ηνπ σο θαη ηελ αμηνιφγεζε ηνπ είλαη ζρνιαζηηθά ζρεδηαζκέλν, ειεγκέλν θαη πξνζαξκνζκέλν ζηελ πεξηνρή. Ο ζπλδπαζηηθφο ρσξηθφο ζρεδηαζκφο κέζα ζε πθηζηάκελν αλαπηπμηαθφ ζρεδηαζκφ. ε πεξηπηψζεηο φπνπ νη αξρέο ελφο ηφπνπ δελ έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα εθπνλήζνπλ έλα ζχλζεην ζρέδην ρξήζεσλ γεο, ε απνδνηηθφηεξε ελαιιαθηηθή ιχζε είλαη ε έληαμε ρσξηθψλ πηπρψλ ζηηο πθηζηάκελεο δξαζηεξηφηεηεο αλαπηπμηαθνχ ζρεδηαζκνχ. Με άιια ιφγηα, λα απνηππψζνπλ ρσξηθά νη ηνπηθνί αλαπηπμηαθνί θνξείο ηηο πξνηάζεηο ηνπο. Η πξαγκαηνπνίεζε ηνπ παξαπάλσ κε ζπκκεηνρηθή δηαδηθαζία πνπ ζα πεξηιακβάλεη ζπδήηεζε γχξσ απφ ηηο πθηζηάκελεο θαη κειινληηθέο παξνρέο θαη ηελ θαηαλνκή ηνπο δίλεη πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο επηηπρίαο ζην ζρεδηαζκφ. Σνπηθέο ζπκθσλίεο απνθάζεηο. Απηφ ην είδνο ζρεδίσλ απνηειεί έλα ζεκαληηθφ εξγαιείν γηα ηελ «απνθέληξσζε» ηεο δηαρείξηζεο ησλ θπζηθψλ πφξσλ κηαο θαη ε ζπλεηή ρξήζε θαη πξνζηαζία ησλ θπζηθψλ πφξσλ είλαη απφ ηνπο βαζηθνχο ζηφρνπο ησλ ζρεδίσλ απηνχ ηνπ ηχπνπ. Πεξηιακβάλνπλ θάζε είδνπο επίζεκν θαη αλεπίζεκν έιεγρν ζρεηηθά κε ηε ρξήζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ. Η θιίκαθα ζηελ νπνία κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ ηα παξαπάλσ πνηθίιεη απφ δηαηνπηθφ θαη θνηλσθειέο επίπεδν ζε επξχηεξεο δηνηθεηηθέο ελφηεηεο. Έηζη ε δηαρείξηζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ απνζπάηαη απφ ηηο αξκνδηφηεηεο ηεο θπβέξλεζεο θαη αλαηίζεηαη κέζσ απηνχ ηνπ είδνπο ζρεδίσλ ζε νξηζκέλε νκάδα κειεηεηψλ πνπ δελ επεξεάδεηαη άκεζα απφ ηελ θπβέξλεζε. Η εθαξκνγή θαη επηηπρία ησλ ζρεδίσλ απηνχ ηνπ είδνπο νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ηα θαζήθνληα πεγάδνπλ απφ ην εζσηεξηθφ ηεο νκάδαο, ζηε ζπκκεηνρηθφηεηα θαηά ηε ιήςε ησλ απνθάζεσλ, ζηηο δίθαηεο θαη εκπεξηζηαησκέλεο ζρεδηαζηηθέο ιχζεηο, ζηνπο λφκηκνπο θαη ακεξφιεπηνπο ειέγρνπο, ζηελ νξγάλσζε θαη ζηα νηθνλνκηθά νθέιε ησλ θαηνίθσλ (Wehrmann, 2011: 32)

28 ηελ ηζηνξία ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο θπξίσο ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο ζα κπνξνχζαλ λα δηαθξηζνχλ ηξεηο βαζηθέο θάζεηο. Σν ρξνληθφ δηάζηεκα πνπ θάζε θάζε δηήξθεζε δηαθέξεη απφ ρψξα ζε ρψξα θαη ηα φξηα αλάκεζα ζηηο θάζεηο δελ είλαη απζηεξά θαζνξηζκέλα. Σηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ε θάζε θάζε ζπλππήξμε ιίγν κε ηελ πξνεγνχκελε ή ηελ επφκελή ηεο ή θάπνηεο θάζεηο δελ ππήξμαλ ζε φιεο ηηο ρψξεο. Ο δηαρσξηζκφο φκσο απηφο ζηηο ηξεηο θάζεηο είλαη έλα πξφηππν πνπ βνεζά λα θαηαλνήζνπκε θαιχηεξα ηελ εμέιημε ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο. Οη ηξεηο απηέο θάζεηο είλαη νη αθφινπζεο: 1. Απφ ηελ θνξπθή πξνο ηα θάησ, επηζηεκνληθφο ζρεδηαζκφο ρξήζεσλ γεο απφ εηδηθνχο. ηε θάζε απηή ν ζρεδηαζκφο πξνζεγγίδεηαη απζηεξά κε επηζηεκνληθφ ηξφπν απφ πάλσ πξνο ηα θάησ θαη αξκφδηνη γηα ηα ζρέδηα είλαη κφλν νη εηδηθνί. Έρεη νξηζηεί ζπγθεθξηκέλε αθνινπζία βεκάησλ θαη ην ηειηθφ απνηέιεζκα είλαη έλα νγθψδεο θείκελν, ζπλνδεπφκελν κε ράξηεο κεγάιεο ιεπηνκέξεηαο ην πεξηερφκελν ησλ νπνίσλ ζχληνκα γηλφηαλ κε ζχγρξνλν θαη αλελεκέξσην. Η εθπφλεζε ηέηνησλ ζρεδίσλ ήηαλ ζπλήζσο κηα κεγάιεο δηάξθεηαο δηαδηθαζία κηαο θαη ε έξεπλα θαη ε αμηνιφγεζε ήηαλ εμαηξεηηθά ρξνλνβφξεο εξγαζίεο. Η ιήςε ησλ απνθάζεσλ δε γίλνληαλ θαζφινπ κε ζπκκεηνρηθφ ηξφπν θαη νη πξνηάζεηο ζπλήζσο ήηαλ πνιχ γεληθέο. Αθφκα, δελ ππήξρε άκεζε επαθή θαη αιιειεπίδξαζε κε ηελ πεξηνρή κειέηεο θαη ζπρλά κε ηνλ νηθνλνκηθφ ζρεδηαζκφ. Η πιεηνςεθία ησλ ζρεδίσλ απηψλ ζχληνκα θαηέιεμε ζε αρξεζηία ζε θάπνηα βηβιηνζήθε θαη είλαη ρξήζηκα κφλν ζηε κειέηε ηεο εμέιημεο ησλ ρξήζεσλ γεο αθνχ παξέρνπλ ραξηνγξαθηθέο απεηθνλίζεηο. 2. πκκεηνρηθφο ζρεδηαζκφο ρξήζεσλ γεο. Η εηζαγσγή ηεο ζπκκεηνρήο πνιιψλ θνξέσλ (πέξα απφ ηε ζρεδηαζηηθή αξρή) ζηε δηαδηθαζία ηνπ ζρεδηαζκνχ πξαγκαηνπνηήζεθε αξρηθά ζε ζπγθεθξηκέλεο εθαξκνγέο ζε επηιεγκέλνπο νηθηζκνχο, ζπλήζσο ρσξηά. Ήηαλ γεληθά ν ηξφπνο απηφο ζπλδεδεκέλνο κε ειέγρνπο θαη αμηνινγήζεηο θαηλνηφκσλ πξαθηηθψλ ρξήζεσλ γεο. Μηαο θαη ζηελ πξνεγνχκελε θάζε είλαη έληνλε ε απνπζία ηεο ζπκκεηνρήο ησλ ληφπησλ θαη φισλ ησλ ελδηαθεξφκελσλ, ζηε θάζε απηή δίλεηαη έκθαζε ζηε ζπλεξγαζία θαη ζπκκεηνρή πεξηζζφηεξσλ θαηά ηε δηαδηθαζία ηνπ ζρεδηαζκνχ κε ηελ εηζαγσγή θαη αλάπηπμε ζπκκεηνρηθψλ εξγαιείσλ. Καηά ηε θάζε απηή επηηεχρζεθαλ ζεκαληηθά απνηειέζκαηα ζε εθαξκνγέο κηθξήο θιίκαθαο αιιά ε επηηπρία δελ ήηαλ

29 ίδηα ζε εθαξκνγέο κε εηδηθέο ρξήζεηο. ηα ζρέδηα εθείλεο ηεο θάζεο δελ ππήξρε ζπλέρεηα θαη ζπάληα εληάζζνληαλ ζε ζρεδηαζκφ πςειφηεξνπ επηπέδνπ. 3. Έληαμε ησλ δεηεκάησλ πνπ αθνξνχλ ζηηο ρξήζεηο γεο ζε πθηζηάκελνπο δηαρεηξηζηηθνχο κεραληζκνχο. Η πξαγκαηνπνίεζε ησλ δηαδηθαζηψλ ζπκκεηνρήο γίλεηαη απφ ηα πνιχ αξρηθά ζηάδηα κε κηα ζαθή επαλαιεπηηθή θαη μεθάζαξε ζηξαηεγηθή. Δάλ ηα «εηδηθά» απηά ζρέδηα πξνεηνηκάδνληαη ζε πςειφηεξα επίπεδα, πεξηιακβάλνπλ ηελ ηνπηθή εκπεηξία θαη ην δεκηνπξγηθφ ζπληνληζκφ-ζπλεξγαζία θαη ηε δεκφζηα ζπδήηεζε ησλ ζπκκεηερφλησλ. Η ζχλδεζε ηνπ ζρεδηαζκνχ κε ηνπο νηθνλνκηθνχο κεραληζκνχο έρεη πιένλ θαζηεξσζεί ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο ελζσκάησζεο ησλ κηθξψλ αγξνηψλ ζηηο αιπζίδεο αμηψλ. Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο είλαη ελζσκαησκέλν ζηηο ππάξρνπζεο δηνηθεηηθέο δνκέο, ελψ ε βειηίσζε ζηε ρξήζε ηνπ εδάθνπο ξπζκίδεηαη γεληθά απφ ηνπο λφκνπο. ε έλα ηειηθφ ζηάδην ηεο 3 εο θάζεο, ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο γίλεηαη απφ ηνπο λφκνπο, θάζε πνπ πεξηγξάθεη απηφ πνπ γίλεηαη ζήκεξα ζηηο πεξηζζφηεξεο αλαπηπγκέλεο ρψξεο (Wehrmann, 2011: 38) Χξήζεηο γεο θαη βηώζηκε αλάπηπμε Μηα πόιε, έλα νηθνζύζηεκα ή κηα πνιύπινθε δνκή θάζε είδνπο είλαη βηώζηκε αλ νη ζπλζήθεο παξαγσγήο ηεο δελ θαηαζηξέθνπλ κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξόλνπ ηηο ζπλζήθεο αλαπαξαγσγήο ηεο (Castells, 2000: 118). Οη βηψζηκεο αζηηθέο ρξήζεηο έρνπλ ηξεηο δηαζηάζεηο: Φεηδσιή δηαρείξηζε, πνπ αθνξά ζηε δηάξθεηα, ηελ εθκεηάιιεπζε θαη ηε ζπλέρεηα ησλ θπζηθψλ πφξσλ. Ππξήλαο απηήο ηεο δηάζηαζεο είλαη ε δηαηήξεζε ηεο πνηφηεηαο θαη ηεο πνζφηεηαο ηνπ απνζέκαηνο ησλ θπζηθψλ πφξσλ είλαη

30 Αιιειεμάξηεζε, πνπ εζηηάδεη ζε ζέκαηα φπσο ε θαηάηκεζε, ν θαηαθεξκαηηζκφο θαη νη ζρέζεηο αλάκεζα ζε δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο ρξήζεσλ γεο, φπσο ε παξαδνζηαθή ηζνξξνπία αλάκεζα ζηελ θαιιηεξγνχκελε γε θαη ηελ πεξηβάιινπζα θπζηθή δψλε. Βάζε απηήο ηεο δηάζηαζεο είλαη ε δηαηήξεζε ηνπ ηχπνπ θαη ηεο πνηφηεηαο ησλ αιιειεπηδξάζεσλ θχζεοαλζξψπνπ είλαη. Ηζηθή, πνπ αθνξά ζηηο ππνρξεψζεηο απέλαληη ζηηο γεληέο πνπ ζα έξζνπλ (Αλδξηθνπνχινπ θ.α., 2007: 122). χκθσλα κε ηνπο πξνεγνχκελνπο ζπγγξαθείο, έρνπλ δηαηππσζεί πέληε ζηξαηεγηθέο αεηθφξνπ ζρεδηαζκνχ ρξήζεσλ γεο: πλεθηηθφηεξε νηθηζηηθή αλάπηπμε. Η αχμεζε ηεο ππθλφηεηαο επηδξά ζηελ απνδνηηθφηεξε ρξήζε ηεο γεο θαη έρεη πνιχ ζεηηθά απνηειέζκαηα γηα ηελ εθαξκνγή ζπζηεκάησλ δεκνζίσλ κέζσλ κεηαθνξάο, γηα ηε δηαρείξηζε ηεο ζέξκαλζεο θαη γηα ηε ζπγθέληξσζε ησλ εμππεξεηήζεσλ. Απνκάθξπλζε απφ ηελ εζηίαζε ζην δηαρσξηζκφ ησλ ρξήζεσλ γεο, πξνψζεζε κνξθψλ αζηηθήο αλάπηπμεο κε κεηθηέο ρξήζεηο θαη παξάιιειε ζχλδεζε ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο κε ην ζρεδηαζκφ ησλ κεηαθνξψλ θαη ζπγθεθξηκέλα ησλ δεκνζίσλ κέζσλ κεηαθνξάο. Δμαζθάιηζε θαη πξνζηαζία ησλ ζεκαληηθψλ αλνηρηψλ θαη πξάζηλσλ ρψξσλ κε θαηάιιειν ηξφπν γηα ηε δηαηήξεζε ηνπο σο βάζε γηα ην κειινληηθφ πξφηππν αλάπηπμεο. Πνιηηηθέο ελίζρπζεο ησλ θεληξηθψλ πφιεσλ θαη ησλ ινηπψλ θεληξηθψλ πεξηνρψλ, ηεο κείμεο ησλ ρξήζεσλ γεο ζε απηέο ηηο πεξηνρέο, θαζψο θαη ηεο επαλάρξεζεο θαη ρσξνζέηεζεο λέσλ δξαζηεξηνηήησλ ζε πεξηνρέο εγθαηαιειεηκκέλσλ θαη παιαηφηεξα δνκεκέλσλ εθηάζεσλ. Λεπηνκεξεηαθφο αζηηθφο ζρεδηαζκφο θαη θαλφλεο δφκεζεο πνπ έρνπλ ζεκαληηθή επίδξαζε ζηε δεκηνπξγία ελφο θηιηθνχ κηθξν-πεξηβάιινληνο κε θαιή πνηφηεηα δεκνζίσλ ρψξσλ θαη θηηξίσλ θαη κε ζνβαξέο δπλαηφηεηεο απνδνηηθφηεηαο ηεο ρξήζεο ησλ θπζηθψλ θαη ελεξγεηαθψλ πφξσλ (Αλδξηθνπνχινπ θ.α., 2007: 123)

31 ην ζεκείν απηφ αμίδεη λα αλαθεξζεί ε πξνζέγγηζε ηεο έλλνηαο ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο απφ ηελ Emily Talen, ε νπνία γίλεηαη απφ ηε ζθνπηά ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο θαη ζηεξίδεηαη ζηνπο ζηφρνπο θαη ζην φξακα πνπ έρνπλ νη θάηνηθνη γηα ηελ θάζε πεξηνρή (social goals). χκθσλα κε απηή ηελ πξνζέγγηζε, ε έκθαζε δε δίλεηαη ζηε ζηξαηεγηθή ε νπνία ζα επηηχρεη ηελ πην θεξδνθφξα επέλδπζε ή ην αηζζεηηθά ηδαληθφηεξν απνηέιεζκα αιιά ζηελ πξνζηαζία ησλ θπζηθψλ πφξσλ, ζηελ επίηεπμε δίθαηεο πξνζβαζηκφηεηαο θαη θάιπςεο ησλ θνηλνρξήζησλ αλαγθψλ. Πην αλαιπηηθά, νη βαζηθέο αξρέο απηνχ ηνπ ηξφπνπ ζρεδηαζκνχ είλαη: o Σν γεγνλφο φηη ν ζρεδηαζκφο πξέπεη λα απεπζχλεηαη ζε έλα ζχλνιν αλζξψπσλ νη νπνίνη είλαη πνιχ δηαθνξεηηθνί κεηαμχ ηνπο, έρνπλ αλάγθεο απφ δηαθνξεηηθέο ρξήζεηο θαη έρνπλ δηαθνξεηηθνχο ζηφρνπο. o Σν φηη ν ζρεδηαζκφο πξέπεη λα γίλεηαη κε βάζε ηνλ πεδφ (αλζξψπηλε θιίκαθα) θαη φρη βαζηδφκελε ζηα κεραλνθίλεηα κέζα κεηαθνξάο. o Σέινο, ην γεγνλφο φηη είλαη απνδνηηθφηεξν λα επαλαρξεζηκνπνηνχληαη νηθνδνκεκέλεο πεξηνρέο νη νπνίεο εμππεξεηνχληαη ήδε απφ ηηο δεκφζηεο εμππεξεηήζεηο αιιά δε ρξεζηκνπνηνχληαη πηα, απφ ηελ εθ λένπ νηθνδφκεζε ρψξσλ (Talen, 2011: 130). Όπσο ππνζηεξίδεη ε Talen, (2011), νη επηινγέο ηνπ ζρεδηαζκνχ ζχκθσλα κε απηήλ ηελ πξνζέγγηζε ιακβάλνληαη κε βάζε ηελ πνιπκνξθία ηεο θνηλσλίαο, ηελ επηκνλή ζηελ αλζξψπηλε θιίκαθα θαη ηελ επαλάρξεζε ησλ πθηζηάκελσλ ρψξσλ θαη έηζη απηή ε πξνζέγγηζε ππνζηεξίδεη ηηο κηθξνχ κεγέζνπο παξεκβάζεηο πνπ ιακβάλνπλ ρψξα κε βάζε νξηζκέλε ζηξαηεγηθή θαη αμηνπνηνχλ κε εχζηνρν ηξφπν φιεο ηηο πιεξνθνξίεο πνπ δηαζέηνπλ γηα ηελ εθάζηνηε πεξηνρή. Δπηβεβαηψλεη, αθφκα, ηε ζρέζε ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο κε ηε βηψζηκε αλάπηπμε ην γεγνλφο φηη έλαο απφ ηνπο βαζηθφηεξνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδεη ηνλ ηξφπν ρσξνζέηεζεο ησλ ρξήζεσλ γεο είλαη ε πξνζπειαζηκφηεηα σο πξνο ηα δίθηπα κεηαθνξάο πνπ έρεη αλάγθε ε εθάζηνηε ρξήζε ψζηε νη κεηαθηλήζεηο λα είλαη φζν ιηγφηεξεο θαη νηθνλνκηθφηεξεο γίλεηαη απφ φιεο ηηο απφςεηο (ρξφλν, θφζηνο, κφιπλζε). Όζν πην εμεηδηθεπκέλε είκαη κηα ρξήζε, ηφζν ηείλεη λα ρσξνζεηεζεί ζε θεληξηθή πεξηνρή, ελψ φζν κεγαιχηεξε έθηαζε ρξεηάδεηαη κηα ρξήζε ηφζν πηζαλφηεξε είλαη ε πξναζηηαθή ρσξνζέηεζε ηεο (Μέιηζζαο, 2007 θεθ.: α.3.)

32 3. Ιζηοπική εξέλιξη ηος ζσεδιαζμού ηυν σπήζευν γηρ 3.1. Η νξγάλωζε ηωλ ρξήζεωλ γεο θαη ηνπ αζηηθνύ ρώξνπ ζηελ πξνβηνκεραληθή επνρή Η κεζαηωληθή πόιε Μεηά ηε δηάιπζε ηεο Ρσκατθήο Απηνθξαηνξίαο νη έληνλεο κεηαθηλήζεηο πιεζπζκψλ θαηέιεμαλ ζην ζρεκαηηζκφ ησλ νηθηζκψλ ηνπ κεζαίσλα. Η δνκή ηνπο δελ άξγεζε λα ηξνπνπνηεζεί πξννδεπηηθά, κε φινπο ηνπο ειεχζεξνπο ρψξνπο πνπ πξννξίδνληαλ γηα αγξνηηθή ρξήζε λα κεηαηξέπνληαη ζε εθηάζεηο κε θαζαξά αζηηθέο ρξήζεηο. Η έθηαζε ηεο κεζαησληθήο πφιεο ζηελ θεληξηθή Δπξψπε δελ ήηαλ κηθξφηεξε απφ 10 εθηάξηα, ελψ ηαπηφρξνλα δελ μεπεξλνχζε ηα 50. ηε κεζαησληθή πφιε νη ρξήζεηο δελ ήηαλ δηαρσξηζκέλεο κέζα ζηνλ αζηηθφ ρψξν κηαο θαη ν ρψξνο θαηνηθίαο ηαπηίδνληαλ κε ην ρψξν εξγαζίαο θαη παξά ην γεγνλφο απηφ, φζν ζπγθερπκέλε εληχπσζε θη αλ καο δίλεη, ππήξμε κηα απφ ηηο πην νξγαλσκέλεο νηθηζηηθέο δνκέο ηεο πνιενδνκηθήο ηζηνξίαο. Σν νδηθφ δίθηπν θαη ε γεληθφηεξε νξγάλσζε ηεο πφιεο εμππεξεηνχζε άςνγα ηηο αλάγθεο ηεο θνηλφηεηαο, ηεο πξφζθεξε απηάξθεηα θαη ηελ θαηέζηεζε ην αληηπξνζσπεπηηθφηεξν παξάδεηγκα πφιεο ζε αλζξψπηλε θιίκαθα. Η εηθφλα φκσο απηή δε κπφξεζε λα ππνζηεξίμεη ηελ επέθηαζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο θνηλφηεηαο πξνο ηνλ έμσ θφζκν κηαο θαη ην κνληέιν απηφ έρεη πεξηνξηζκέλε έθηαζε θαη έηζη δηθαηνινγείηαη ε ζπλερήο δεκηνπξγία λέσλ απηφλνκσλ νηθηζκψλ. Πνιχ αξγφηεξα θαη έπεηηα απφ δεκνγξαθηθή πίεζε νη αξρέο νξγάλσζεο ηεο κεζαησληθήο πφιεο έγηλαλ πην επηεηθείο θαη ε έθηαζή ηεο απμήζεθε (Ρνδνιάθεο, 1997). ηελ αξρή ηεο πεξηφδνπ ηεο Αλαγέλλεζεο εκθαλίδνληαη ηα ζρέδηα ησλ «ηδαληθψλ πφιεσλ», φπνπ ν κεραληθφο ηνπ ζηξαηνχ ξχζκηδε ην ζρέδην ηεο πφιεο κέζα ζηα πθηζηάκελα ηείρε, ελψ φηαλ δφζεθε κεγάιε ζεκαζία ζε παξάγνληεο μέλνπο πξνο ηελ θαζεκεξηλή δσή, ράζεθε ε ηζνξξνπία θαη ζήκαλε ε αξρή ηεο παξαθκήο. Γεληθφηεξα ζηε κεηά-κεζαησληθή πεξίνδν θπξηάξρεζε ε πξννπηηθή ησλ κεγάισλ αξηεξηψλ θαη ησλ θπθιηθψλ πιαηεηψλ πνπ νδήγεζαλ ζηε δεκηνπξγία πεξηζζφηεξσλ θέληξσλ θαη ππνθέληξσλ ζηνλ αζηηθφ ρψξν αληί ηνπ ελφο πνπ ππήξρε κέρξη ηφηε. Έηζη, ηψξα βαζηθφηεξν ζηνηρείν έγηλε ην πιέγκα ησλ δξφκσλ, κε ηνλ αζηηθφ ρψξν λα

33 επεθηείλεηαη ζπλερψο, ελψ ν ζπζηεκαηηθφο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν γίλνληαλ ε ράξαμε ησλ ιεσθφξσλ θαη ησλ πιαηεηψλ επλφεζε ηελ νκνηνγέλεηα θαη ηελ νκνηνκνξθία ησλ θηηξίσλ (Ρνδνιάθεο, 1997). Λίγν αξγφηεξα ζρεκαηίζηεθαλ νη πξν-θαπηηαιηζηηθέο πφιεηο, φπνπ ζπζζσξεχηεθαλ κεγάια απνζέκαηα εξγαηηθνχ δπλακηθνχ κε ηηο θνηλσληθέο απαηηήζεηο λα εμαθαλίδνληαη ππφ ηελ νηθνλνκηθή θαη ζηξαηησηηθή πνιηηηθή ηεο άξρνπζαο ηάμεο κε θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ λα είλαη ν αηνκηθηζκφο. Οη ξηδηθέο απηέο θνηλσληθν-νηθνλνκηθέο κεηαβνιέο απνηππψζεθαλ ζην ρψξν κε ηνλ ηφπν εξγαζίαο θαη ηνλ ηφπν θαηνηθίαο λα δηαρσξίδνληαη νξηζηηθά. Σαπηφρξνλα, εκθαλίδεηαη ην πξάζηλν κέζα ζηελ πφιε κε ηνπο θεπνηέρλεο λα ρξεζηκνπνηνχλ φιν θαη πην πνιιά ζηνηρεία ηεο θχζεο ρσξίο λα επηρεηξνχλ λα ηε δηνξζψζνπλ. Οη ζρέζεηο αλάκεζα ζην θπζηθφ θαη ην αζηηθφ πεξηβάιινλ αξρίδνπλ λα αιιάδνπλ, ελψ ε αθακςία θαη ε κνλνηνλία ηνπ ρψξνπ δηαηαξάζζνληαη ζεκαληηθά. Η πφιε επεθηείλεηαη αικαησδψο ζε βάξνο ηεο ππαίζξνπ κε ηελ πξνζάξηεζε πξναζηίσλ έμσ απφ ηα ηείρε (Ρνδνιάθεο, 1997). Αμίδεη λα αλαθεξζεί ζην ζεκείν απηφ ην παξάδεηγκα ηεο κεζαησληθήο πφιεο ηεο Ρφδνπ, φπσο πεξηγξάθεηαη απφ ηελ αξρηηέθηνλα Μίθα Μηραιάθε. Σν παξάδεηγκα απηφ κεζαησληθήο πφιεο νλνκαδφηαλ «Παλφο άθξα» θαη δνκήζεθε ην 408 π.υ. ζηε βφξεηα κχηε ηεο Ρφδνπ. Η Ρπκνηφκεζε ηεο έγηλε ζχκθσλα κε ην Ιππνδάκεην ζχζηεκα, αιιά ε κνξθή ηεο κε ηνλ θαηξφ άιιαμε γηα λα αληαπνθξηζεί ζηηο αλάγθεο ησλ θαηνίθσλ θαη θαηέιεμε λα έρεη θπθιηθή δηάηαμε γχξσ απφ ην θεληξηθφ ιηκάλη. Καηά ηελ πεξίνδν ηεο Ιππνηνθξαηίαο ε πφιε πθίζηαληαη θη άιιεο παξεκβάζεηο κε ηελ ηεηρηζκέλε έθηαζε ηεο ( η.κ.) λα ρσξίδεηαη ζε δχν άληζα ηκήκαηα. ην βφξεην ηκήκα πνπ θαηαιάκβαλε θαη κηθξφηεξε έθηαζε, βξίζθνληαλ νη θαηνηθίεο αλζξψπσλ κε δηαθνξεηηθέο εζληθφηεηεο θαη ην λνζνθνκείν θαη ν λαφο ησλ ηππνηψλ, ελψ ζην λφηην ηκήκα θαηνηθνχζαλ θαη εξγάδνληαλ φιεο νη εζλφηεηεο εθηφο απφ ηνπο Δβξαίνπο, νη νπνίνη θαηνηθνχζαλ ζε ρσξηζηή ζπλνηθία ζην αλαηνιηθφ ηκήκα ηεο πφιεο (Μηραιάθε, 2007)

34 Δικόνα 1: Σο ιπποδάμειο πολεοδομικό ζύζηεμα Μεζαιυνική πόλε Ρόδος-Έπγα αποκαηάζηαζερ Πεγή: Τν κνληέιν ηεο θεπνύπνιεο ηα ηέιε ηνπ 19 νπ αηψλα (1898) ν Hebenezer Howard πνπ αλήθε ζηνπο ππνζηεξηθηέο ησλ «πνιηηηζηηθψλ» κνληέισλ πεξηέγξαςε ζην βηβιίν ηνπ ην κνληέιν ηεο θεπνχπνιεο (garden-city) κε βαζηθή ηδέα ην φηη ε πφιε είλαη κηα αζρήκηα ηεο θχζεο θαη πξέπεη λα ζεξαπεπηεί γηα ηε ζσηεξία ηνπ αλζξψπνπ. Δπίζεο, ππξήλα ζηελ πξψηε ζθέςε κηαο θεπνχπνιεο απνηειεί ε θξάζε ηνπ Soria y Mata, ζπληάθηε ηεο γξακκηθήο πφιεο πνπ πεξηγξάθεηαη αλαιπηηθά ζε επφκελν θεθάιαην, ζχκθσλα κε ηελ νπνία «ε πφιε πνπ πξνηείλνπκε ζπλδέεη ηηο πγηεηλέο ζπλζήθεο ηεο εμνρήο κε ηηο ζεκεξηλέο κεγάιεο πφιεηο». ην κνληέιν φκσο, απηφ εληνπίδνληαη ηδέεο πνπ καξηπξνχλ ηελ επίδξαζε ησλ πξννδεπηηθψλ κνληέισλ ηέηνηεο ηδέεο είλαη ε απηάξθεηα θαη ε θαλνληθνπνίεζε (Καξχδεο, 2006: 118). ην κνληέιν ηεο θεπνχπνιεο πεξηγξάθεηαη έλαο λένο πνιενδνκηθφο ζρεκαηηζκφο πνπ ζα θαηέρεη φια ηα ζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο πφιεο θαη ηεο ππαίζξνπ, ελψ ηαπηφρξνλα ζα απαιιάζζεηαη απφ ηα αξλεηηθά ηνπο. Πξηλ ηελ αλαιπηηθή πεξηγξαθή ηεο δνκήο ηεο θεπνχπνιεο πξέπεη λα πξνηαρζεί ην βαζηθφ εξγαιείν πνπ επηλφεζε ν Howard, ην καγλήηε. Σν δηάγξακκα πνπ επεμεγεί ηελ ηδέα ηεο θεπνχπνιεο απνηειείηαη απφ ηξεηο καγλήηεο ν έλαο ζπκβνιίδεη ηελ πφιε φπσο ήηαλ ηφηε, ν δεχηεξνο ζπκβνιίδεη ηελ χπαηζξν θαη ν ηξίηνο ηελ έλσζε ηεο πφιεο κε ηελ χπαηζξν,

35 ηελ θεπνχπνιε. ην ζρήκα νη ηξεηο καγλήηεο έρνπλ αθηηλσηή δηάηαμε κε ην άλνηγκα ηνπο πξνο ηα κέζα, ελψ ζην θέληξν ηνπ λνεηνχ θχθινπ πνπ ζρεκαηίδεηαη βξίζθνληαη νη άλζξσπνη θαη ην εξψηεκα «πνχ ζα πάλε». Η απάληεζε ζην εξψηεκα απηφ κνηάδεη πξνθαλήο απφ ην ζρήκα, κηαο θαη ν καγλήηεο ηεο θεπνχπνιεο έρεη ηνπνζεηεζεί αθξηβψο απέλαληη απφ ηνπο αλζξψπνπο θαη θαίλεηαη φηη ε έιμε απηνχ ηνπ καγλήηε είλαη ε ηζρπξφηεξε θαη εθείλε πνπ ζα ηνπο ηξαβήμεη ηειηθά. Ο πξψηνο καγλήηεο πνπ αληηπξνζσπεχεη ηελ πφιε παξνπζηάδεηαη αθ ελφο σο έλαο ρψξνο γεκάηνο πιενλεθηήκαηα κηαο θαη δηαζέηεη πνιιέο επθαηξίεο απαζρφιεζεο θαη έρεη πνιιέο δηεμφδνπο ζε πνιηηηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη δξαζηεξηφηεηεο αλαςπρήο, αιιά αθ εηέξνπ σο ρψξνο πνπ ζπγθεληξψλεη πνιιά κεηνλεθηήκαηα αλ ζθεθηεί θαλείο ηηο άζρεκεο ζπλζήθεο δηαβίσζεο (πγηεηλήο), ηηο πςειέο ηηκέο ησλ ελνηθίσλ θαη ηελ θνηλσληθή απνκφλσζε. Ο δεχηεξνο καγλήηεο πνπ αληηπξνζσπεχεη ηελ χπαηζξν κνηάδεη ζαλ έλαο ειθπζηηθφο ηφπνο, ιακβάλνληαο ππφςε ηηο νκνξθηέο ηεο θχζεο, αιιά δηαζέηεη θαη πνιιά κεηνλεθηήκαηα, αθνχ νη επθαηξίεο απαζρφιεζεο είλαη ιηγνζηέο θαη νη κεηαθηλήζεηο πξνο ηνπο ρψξνπο εξγαζίαο ή εμππεξεηήζεσλ είλαη δχζθνιεο θαη ρξνλνβφξεο. Ωο απνηέιεζκα, ν ηξίηνο καγλήηεο, ε πφιε-χπαηζξνο ζπγθεληξψλεη κφλν ηα πιενλεθηήκαηα ησλ δχν άιισλ καγλεηψλ, φπσο είλαη νη νκνξθηέο ηεο θχζεο θαη νη πνιηηηζηηθέο δηέμνδνη, νη επθαηξίεο απαζρφιεζεο θαη ε δπλαηφηεηα επελδχζεσλ, νη πςειέο ακνηβέο θαη ηα ρακειά ελνίθηα θαη νη θπζηνινγηθνί ρξφλνη κεηαθίλεζεο πξνο ηελ εξγαζία (Καξχδεο, 2006: 120). Η εηθφλα 2 θάλεη πην ζαθή ηελ εμήγεζε ηνπ δηαγξάκκαηνο

36 Δικόνα 2: Οι ηπειρ μαγνήηερ πος σπεζιμοποιεί ο Howard για ηεν επεξήγεζε ηος μονηέλος ηος Πεγή: parallhlografos.wordpress.com Η δνκή ηεο θεπνχπνιεο έηζη φπσο πεξηγξάθεθε απφ ην Howard βαζίδεηαη ζε κηα εμάγσλε δηάηαμε, κε έλα θχθιν ζην θέληξν θαη έμη κηθξφηεξνπο θχθινπο γχξσ απφ απηφλ. Ο θχθινο ζην θέληξν αληηπξνζσπεχεη κηα θεπνχπνιε θαηνίθσλ θαη θάζε έλαο απφ ηνπο ππφινηπνπο έμη κηα θεπνχπνιε θαηνίθσλ, δειαδή ν ζπλνιηθφο πιεζπζκφο φινπ ηνπ δηαγξάκκαηνο είλαη θάηνηθνη. Η ζχλδεζε ησλ θχθισλ απηψλ κεηαμχ ηνπο γίλεηαη κε άμνλεο πξνο φιεο ηηο θαηεπζχλζεηο θαη έηζη επηηπγράλεηαη εμαηξεηηθά απνηειεζκαηηθή επηθνηλσλία κεηαμχ φισλ ησλ ηκεκάησλ ηεο ζχλζεζεο. Ο θελφο ρψξνο αλάκεζα ζηνπο θχθινπο απηνχο θαιχπηεηαη κε αγξνηηθέο εθηάζεηο θαη χπαηζξν. Κάζε εμσηεξηθή θεπνχπνιε (32000 θαη) έρεη δσηηθφ ρψξν 2400 εθηάξηα εθ ησλ νπνίσλ ηα 5/6 ζρεκαηίδνπλ κηα δψλε γχξσ απφ ην ηειεπηαίν 1/6, ηα 400 εθηάξηα πνπ είλαη ε ίδηα ε θεπνχπνιε. ην θέληξν, ινηπφλ, απηήο ηεο έθηαζεο ησλ 400 εθηαξίσλ βξίζθεηαη ην εκπνξηθφ θαη δηνηθεηηθφ θέληξν, ελψ νη θαηνηθίεο πνπ αξηζκνχλ 5500 νηθφπεδα κε κέζε επηθάλεηα 6κ. επί 40κ., ρσξνζεηνχληαη ζε νκφθεληξεο δψλεο γχξσ απ απηφ. Ιζρπξή ζχλδεζε κε άμνλεο ππάξρεη αλάκεζα ζηηο δψλεο απηέο, ε κεζαία εθ ησλ νπνίσλ έρεη πιάηνο 125κ. θαη βξίζθνληαη ζ απηήλ έλα πάξθν 50 εθηαξίσλ θαζψο θαη εγθαηαζηάζεηο θνηλσληθήο ππνδνκήο, φπσο ζρνιεία, εθθιεζίεο θαη αζιεηηθέο εγθαηαζηάζεηο. Με δεδνκέλν φηη ε

37 αθηίλα ηνπ θχθινπ ηεο θάζε εμσηεξηθήο θεπνχπνιεο είλαη 1120κ. ζπκπεξαίλεηαη φηη νη ρξφλνη πξνζέγγηζεο ησλ εμππεξεηήζεσλ είλαη πνιχ κηθξνί. ηελ εμσηεξηθή δψλε ηεο θεπνχπνιεο βξίζθνληαη ηα εξγνζηάζηα, νη απνζήθεο, ηα θηίξηα αγνξψλ θ.α., ηα νπνία ζπλδένληαη κε ηε ζηδεξνδξνκηθή γξακκή πνπ βξίζθεηαη ζην πεξίγξακκα ηεο πφιεο. ηελ πξάμε, δειαδή θαηά ηελ εθαξκνγή απηνχ ηνπ κνληέινπ γηα ην ζρεδηαζκφ κηαο πφιεο, ν Howard ζεσξεί φηη αλαπφθεπθηα ζα πξαγκαηνπνηεζνχλ θάπνηεο κηθξέο αιιαγέο ζηηο ιεπηνκεξείο ζρεδηαζηηθέο θαηεπζχλζεηο ηνπ κνληέινπ, ψζηε λα πξνζαξκφζνπλ ην ζρεδηαζκφ ζηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο εθάζηνηε πεξηνρήο κειέηεο (Καξχδεο, 2006: 122). Η εμαγσληθή δηάηαμε ηεο θεπνχπνιεο πνπ πεξηγξάθεηαη ζ απηή ηελ παξάγξαθν θαίλεηαη ζηελ εηθφλα 3. Δικόνα 3: Ζ εξαγυνική διάηαξε ηερ κεπούπολερ με ηιρ έξι μικπέρ πόλειρ δοπςθόποςρ και ηεν κενηπική πόλε Πεγή: papaioannou.wordpress.com Πέληε ρξφληα αξγφηεξα απφ ηε δεκνζίεπζε ηνπ ζρεδίνπ ηνπ Howard γηα ηελ θεπνχπνιε ζην βηβιίν ηνπ, έγηλε ε πξψηε απφπεηξα απφ ηνλ ίδην λα εθαξκφζεη ην πιάλν απηφ ζπζηήλνληαο κηα Δηαηξεία Κεπνχπνιεο (Garden City Society) θαη αγνξάδνληαο κηα έθηαζε 1500 εθηαξίσλ 50 ρηιηφκεηξα βνξεηφηεξα ηνπ Λνλδίλνπ. Σν

38 ζρέδην ηνπ Letchworth, φπσο νλνκάζηεθε, ππνγξάθνπλ νη Raymond Unwin θαη Barry Parker θαη κε πξνβιεπφκελν πιεζπζκφ θαηνίθνπο θαίλεηαη λα κείλεη ζηελ ηζηνξία σο ε πξψηε θεπνχπνιε. Ο ραξαθηήξαο ηεο πφιεο ζχκηδε πξαγκαηηθή εμνρή κε ειάρηζηεο ππνδειψζεηο αζηηθνχ πεξηβάιινληνο κηαο θαη ε πξνβιεπφκελε ππθλφηεηα ήηαλ πνιχ κηθξή, κφιηο 60 άηνκα αλά εθηάξην. Παξφια απηά, θαηά ηελ πινπνίεζε ηεο θεπνχπνιεο, νη παξαγσγηθέο κνλάδεο πνπ εγθαηαζηάζεθαλ εθεί θαη ζα κπνξνχζαλ λα πξνζθέξνπλ εξγαζία ζηνπο θαηνίθνπο ήηαλ ειάρηζηεο, ελψ ηα ελνίθηα δελ ππνζηεξίδνληαλ απφ ην εηζφδεκα ελφο ρακειφκηζζνπ εξγάηε. Έηζη ζε ιίγα ρξφληα ν πιεζπζκφο ηεο θεπνχπνιεο δελ μεπεξλνχζε ηνπο θαηνίθνπο. Η δεχηεξε πξνζπάζεηα απφ ηνλ Howard δελ άξγεζε, αθνχ δχν ρξφληα κεηά ην ηέινο ηνπ Α Παγθνζκίνπ πνιέκνπ ζχζηεζε κηα δεχηεξε εηαηξεία, ε νπνία ζα δνκνχζε ην Welwyn, κηα θεπνχπνιε θαηνίθσλ πνπ ζα απείρε αθφκα ιηγφηεξν απφ ην Λνλδίλν. απηή ηελ θεπνχπνιε, ε ηδηνθηήηξηα εηαηξεία ηεο γεο έθηηζε ηα ζπίηηα, ην εκπφξην ειέγρνληαλ απφ άιιε εηαηξία πνπ κε ηε ζεηξά ηεο ειέγρνληαλ απφ ηελ ηδηνθηήηξηα ηεο γεο, ελψ νη κεηνρέο είραλ κνηξαζηεί ζηνπο θαηνίθνπο έηζη ψζηε λα δεκηνπξγεζεί έλαο ζπλεηαηξηζηηθφο ραξαθηήξαο ζηελ θαηαλάισζε, ε ππθλφηεηα ήηαλ πςειφηεξε απφ εθείλε ηεο πξνεγνχκελεο θεπνχπνιεο θαη ην 1937 ε πφιε ήδε αξηζκνχζε θαηνίθνπο. Γεληθά, παξά ην γεγνλφο φηη ε δεχηεξε πξνζπάζεηα εθαξκνγήο ηεο ηδέαο ηεο θεπνχπνιεο θαίλνληαλ πην επηηπρεκέλε απφ ηελ πξνεγνχκελε, ε επηηπρία θξίλεηαη κφλν απφ ηελ εγγχηεηα ηεο πφιεο ζην Λνλδίλν, αθνχ ε απηνλνκία ηεο θεπνχπνιεο σο πξνο ηε δηαζθάιηζε εξγαζίαο ήηαλ πνιχ κηθξή. Έηζη, ε δεχηεξε θεπνχπνιε δελ άξγεζε λα ραξαθηεξηζηεί σο νηθηζκφο «ππλσηήξην» (Καξχδεο, 2006: 125) Η κεηάβαζε ζηε βηνκεραληθή επνρή ε βηνκεραληθή πόιε ηελ αξρή ηνπ θεθαιαίνπ απηνχ ζα πεξηγξαθεί ε πεξίνδνο πνπ αθνινχζεζε απφ ην ηέινο ηεο Αλαγέλλεζεο κέρξη ηε Γαιιηθή Δπαλάζηαζε θαη ζηε ζπλέρεηα ζα αλαιπζεί ην κνληέιν ηεο βηνκεραληθήο πφιεο. Καηά ηελ πξναλαθεξζείζα πεξίνδν εκθαλίζηεθαλ ζηελ Δπξψπε ηα κεγαιχηεξα πνιενδνκηθά πξνβιήκαηα, βαζηθή αηηία

39 ησλ νπνίσλ είλαη ε δεκνγξαθηθή έθξεμε πνπ πξνθάιεζε ε αιιαγή ζηνλ ηξφπν παξαγσγήο θαη, ζηνρεχνληαο ζηε κεγηζηνπνίεζε ηνπ θέξδνπο, πξαγκαηνπνηήζεθε ε κεηάβαζε απφ ηνλ εκπνξηθφ ζην βηνκεραληθφ θαπηηαιηζκφ. Με ηε βηνκεραληθή επαλάζηαζε ε δηαδηθαζία αλάπηπμεο επηηαρχλζεθε αιιά νη θνηλσληθέο αληζφηεηεο εληζρχζεθαλ εμ αηηίαο ηνπ έληνλνπ θεξδνζθνπηθνχ ραξαθηήξα ηνπ ζπζηήκαηνο (Ρνδνιάθεο, 1997). Οη ζπλζήθεο θαηνηθίαο θαη εξγαζίαο ρεηξνηέξεπζαλ κε έληνλν ξπζκφ νη άλζξσπνη ζε πνιπάξηζκεο νκάδεο δνχζαλ θαη εξγάδνληαλ ζε θηίξηα άζρεκεο θαηάζηαζεο ηα νπνία δελ αεξίδνληαη θαη δελ ειηάδνληαη, ελψ νη ρψξνη πγηεηλήο δελ επαξθνχλ. Έηζη, νη θνηλσληθέο δηαθξίζεηο ζηε ρξήζε ηνπ αζηηθνχ ρψξνπ έγηλαλ εληνλφηεξεο κε ηελ επηθξάηεζε ηνπ βηνκεραληθνχ θαπηηαιηζκνχ. ηαδηαθά, ηα θέληξα ησλ πφιεσλ ππνβαζκίζηεθαλ κηαο θαη θαινχληαλ λα ζηεγάζνπλ κεγάιν αξηζκφ αλζξψπσλ πνπ ήηαλ είηε νη αθηρζέληεο αγξφηεο, είηε αλήθαλ ζηελ εξγαηηθή ηάμε είηε ζε νπνηαδήπνηε άιιε θαηεγνξία ηεο ιατθήο ηάμεο, ελψ νη κεγαιναζηνί πξνηηκνχζαλ λα εγθαηαζηαζνχλ ζε πνιπηειείο θαηνηθίεο ζηα πξνάζηηα. Έηζη, απφ ηε κεγάιε δήηεζε, ε αμία ηεο γεο ζηα θεληξηθά νηθφπεδα απμάλνληαλ θαη ν αξηζκφο ησλ ππνςήθησλ ελνηθηαζηψλ ήηαλ πνιχ κεγάινο ζπγθξηηηθά κε ηνλ αξηζκφ θαηνηθηψλ. Η παξαπάλσ θαηάζηαζε ζε ζπλδπαζκφ κε ηνλ εξρνκφ ηεο απφιπηεο ειεπζεξίαο ησλ λφκσλ ηεο αγνξάο (laissez-faire) ζπλέβαιιε θαζνξηζηηθά ζην λα ράζεη ε πξν-βηνκεραληθή πφιε θάζε ιεηηνπξγηθφηεηα θαη θνηλσληθφ πεξηερφκελν, ελψ νη ζπλζήθεο δηαβίσζεο θαη πγηεηλήο πνπ αθνινχζεζαλ είλαη πξσηνθαλείο γηα ηελ αλζξσπφηεηα. Λίγα ρξφληα αξγφηεξα έγηλε πξνζπάζεηα εμπγίαλζεο ησλ θέληξσλ ησλ πφιεσλ θαη ε πιεηνλφηεηα ησλ ιατθψλ ζηξσκάησλ κεηαθέξεηαη ζηα πξνάζηηα ζε θαηνηθίεο πνπ κε απνηπρία πξνζπαζνχζαλ λα κηκεζνχλ εθείλεο ησλ κεγαιναζηψλ (Ρνδνιάθεο, 1997). Η παξαπάλσ θνηλσληθν-νηθνλνκηθή θαη πνιενδνκηθή θαηάζηαζε ππήξμε θίλεηξν γηα πνιιά ξεχκαηα ηεο επνρήο πνπ αζρνιήζεθαλ κε ηελ αλαδηνξγάλσζε ηνπ αξρηηεθηνληθνχ θαη πνιενδνκηθνχ πεξηβάιινληνο. Σέηνηα ξεχκαηα είλαη νη νπηνπηζηέο ηνπ 19 νπ αηψλα θαη νη ηερλνθξάηεο αξρηηέθηνλεο, κεραληθνί θαη πνιενδφκνη ηεο αξρήο ηνπ 20 νπ, νη νπνίνη αληηκεηψπηζαλ κε νπηνπηθφ ηξφπν ηα πξνβιήκαηα, θαζψο ζηξάθεθαλ είηε πξνο ην παξειζφλ πηνζεηψληαο λνζηαιγηθέο κνξθέο πνιενδνκηθήο θαη ρσξνηαμηθήο νξγάλσζεο είηε πξνο ην κέιινλ πηνζεηψληαο αληίζηνηρεο πξννδεπηηθέο κνξθέο (Ρνδνιάθεο, 1997)

40 Γηα ηελ αληηκεηψπηζε, ινηπφλ, ηεο αηαμίαο, νη νπαδνί ηεο ηάμεο πξνηείλνπλ νξγαλσηηθά κνληέια πνπ ζπλήζσο νλνκάδνληαη «πξννδεπηηθά», πνπ αξρηθά έρνπλ σο βάζε ηελ εζηθή, ηελ ηζφηεηα θαη ηνλ αλζξσπηζκφ θαη αξγφηεξα ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη ηελ ηερλνινγία. Η θπξηφηεξε κέξηκλα ησλ παξαπάλσ κνληέισλ είλαη ε πγηεηλή κε ζχκβνια ην πξάζηλν, ηνλ θαζαξφ αέξα, ην ηξερνχκελν λεξφ, ην θσο θαη ηνλ ήιην. Αθνινπζεί ε δηάθξηζε ησλ ρψξσλ κε βάζε ηηο αλζξψπηλεο ιεηηνπξγίεο, κε ζηφρν ε πφιε λα είλαη έλα ζχλνιν θνηλσθειψλ ζπιινγηθψλ εμνπιηζκψλ ζηνπο νπνίνπο ζα έρνπλ πξφζβαζε φινη νη θάηνηθνη. Γηα ηελ επίηεπμε, φκσο, ηέηνηνπ είδνπο ηζνηηκίαο απαηηείηαη πηνζέηεζε ζεηξάο επηινγψλ, φπσο ζηελ ππθλφηεηα ησλ θηηζκάησλ, ζηνλ ηξφπν νκαδνπνίεζεο ησλ θαηνηθηψλ θαη ζηνλ νηθνλνκηθφ πξνζαλαηνιηζκφ πνπ ζα ξπζκίζεη ηα πξνβιήκαηα παξαγσγήο θαη αλαθαηαλνκήο ησλ αγαζψλ. Δμ αηηίαο ηεο αθξίβεηαο κε ηελ νπνία πξνβιέπεηαη θάζε ιεπηνκέξεηα ζηα πξννδεπηηθά κνληέια, ζα ιέγακε φηη ραξαθηεξίδνληαη απφ αθακςία πξάγκα πνπ ηνπο ζηεξεί ηε δπλαηφηεηα αλαπξνζαξκνγήο θαη θάλεη ηνλ θαζνξηζκφ ηεο νξγάλσζεο λα γίλεηαη «κηα γηα πάληα» (Ρνδνιάθεο, 1997). Σα άιια ξεχκαηα πνπ πηνζέηεζαλ, λνζηαιγηθέο πξνο ην παξειζφλ, κνξθέο ρσξνηαμηθήο θαη πνιενδνκηθήο νξγάλσζεο πξνηείλνπλ κνληέια νξγάλσζεο πνπ βαζίδνληαη ζηα πνιηηηζηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ παξειζφληνο θαη νλνκάδνληαη «πνιηηηζηηθά». Ιδαληθφ κνληέιν πφιεο ζεσξνχλ ηε κεζαησληθή θαη πηζηεχνπλ φηη πφιεηο ζαλ απηέο κπνξνχλ λα μαλαδσληαλέςνπλ. Σα κνληέια απηά δελ έρνπλ standards θαη πξφηππα θαη πξνηείλνπλ ηε δεκηνπξγία θηηξίσλ ζπιινγηθήο θαηνηθίαο πνπ πξνζδίδνπλ θαζαξά αζηηθή νξγάλσζε ηεο πφιεο, ελψ δηαθαηέρνληαη απφ αληηβηνκεραληθφ θαη αληηγεσκεηξηθφ πλεχκα. Δίλαη θαλεξφ πσο ηα κνληέια απηά απέηπραλ, αθνχ δελ κπφξεζαλ λα πξνζαξκνζηνχλ ζηελ θνηλσληθν-νηθνλνκηθή πξαγκαηηθφηεηα ηεο επνρήο θαη είραλ εμαηξεηηθά πεξηνξηζηηθφ θαη θαηαπηεζηηθφ ραξαθηήξα (Ρνδνιάθεο, 1997). Απηφ πνπ έρεη ζεκαζία ζην ζεκείν απηφ δελ βξίζθεηαη ζην πνηα ξεχκαηα πέξαζαλ αλά επνρέο απφ ηελ πνιενδνκία θαη ρσξνηαμία νχηε ζην πνηα κνληέια πξφηεηλαλ θαη πνηνο ήηαλ ν ραξαθηήξαο ηνπο αιιά ε αλάιπζε ηεο επίδξαζεο ηνπο ζηελ νξγάλσζε ηνπ αζηηθνχ ρψξνπ θαη ν δηαθνξνπνηεκέλνο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ηα κνληέια απηά επαλεκθαλίζηεθαλ αξγφηεξα (Ρνδνιάθεο, 1997)

41 ηελ αξρή ηνπ 20 νπ αηψλα γίλεηαη γηα πξψηε θνξά ιφγνο γηα πνιενδνκία πνπ ζηελ νπζία πξφθεηηαη γηα ηηο βαζηθέο ηδέεο ησλ νπηνπηζηψλ πξν-πνιενδφκσλ. Γηα ηελ επηηπρεκέλε εθαξκνγή φκσο ησλ φζσλ ζπλεπάγεηαη ν φξνο απηφο (πνιενδνκία) πξέπεη λα απαιιαγεί απφ ηα πξννδεπηηθά ή ηα πνιηηηζηηθά ηδεψδε θαη νη λέεο πξνηάζεηο πνιενδνκηθήο θαη ρσξνηαμηθήο εμέιημεο λα βαζίδνληαη πηα ζηα ηερλνινγηθά επηηεχγκαηα ηεο βηνκεραληθήο πξνφδνπ. Βαζηθφο ζηφρνο πξέπεη ηψξα λα είλαη ε ιχζε ησλ εζσηεξηθψλ πξνβιεκάησλ ηνπ ζπζηήκαηνο, ε εμνπδεηέξσζε ησλ πνιηηηθψλ θηλεκάησλ θαη ε καδηθή πψιεζε ησλ λέσλ ηερλνινγηθψλ επηηεπγκάησλ ηεο βηνκεραλίαο (Ρνδνιάθεο, 1997). Έηζη, θαηά ηε δεκηνπξγία ηεο λέαο απηήο αληίιεςεο ηνπ ρψξνπ θαη ηελ πεξίνδν (κεηάβαζε απφ 19 ν ζε 20 ν αηψλα) πνπ ζηε Γαιιία ε αηκφζθαηξα ήηαλ «επαλαζηαηηθή», ν Tony Garnier, έλαο γάιινο αξρηηέθηνλαο, πξνηείλεη ην 1904 θαη δεκνζηεχεη ην 1917 έλα λέν κνληέιν πφιεο, ηε «βηνκεραληθή πφιε» (Cité Industrielle). Η νπζηαζηηθή κειέηε ησλ ζρεδίσλ ηνπ Garnier νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα φηη ζηα ζρέδηα απηά ε αξρηηεθηνληθή θαη ε πνιενδνκηθή εηθφλα ζπλππάξρνπλ κε εμαηξεηηθή επηηπρία, φηη ε αξρηηεθηνληθή δηακφξθσζε έρεη γίλεη κε εμαηξεηηθή επαηζζεζία σο πξνο ηα επί κέξνπο ζηνηρεία θαη φηη ε δνκή ζηεξίδεηαη ζε ζηέξεεο πνιενδνκηθέο βάζεηο (Καξχδεο, 2006: 126). Απηφ ην κνληέιν έρεη αξθεηά θνηλά ζηνηρεία κε ηα πξν-πνιενδνκηθά πξννδεπηηθά κνληέια. Σν ραξαθηεξηζηηθφ λέν ζηνηρείν ηνπ Tony Garnier είλαη ε ρξήζε ηνπ κπεηφλ-αξκέ, ην νπνίν ηελ ηειεπηαία δεθαεηία ηνπ 19 νπ αηψλα ρξεζηκνπνηήζεθε πνιχ έληνλα ζηελ θαηαζθεπή νηθνδνκψλ. Η βηνκεραληθή πφιε έρεη θαηνίθνπο θαη νξγαλψλεηαη ππφ έμη βαζηθέο αξρέο. Πξψηνλ, νη αζηηθέο ιεηηνπξγίεο ζα πξέπεη λα αλαιχνληαη θαη λα δηαρσξίδνληαη, ελψ ην πξάζηλν ζα πξέπεη λα ρξεζηκνπνηείηαη έληνλα. Γίλεηαη καδηθή ρξήζε λέσλ πιηθψλ θαη ηερληθψλ ζηηο θαηαζθεπέο θαη ε βηνκεραλία ρσξνζεηείηαη πιένλ πνιχ θνληά ζηηο πξψηεο χιεο. Σέινο, ηα δεκφζηα θηίξηα βξίζθνληαη ζην θέληξν ηεο πφιεο θαη νη θαηνηθίεο είλαη νκαδνπνηεκέλεο θαη ρσξίο απιή. Αμίδεη εδψ λα ηνλίζνπκε ην βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ ζρεδηαζκνχ ηνπ Tony Garnier, πνπ είλαη νη ηαθηηθά ηαμηλνκεκέλεο δψλεο θαη νη ππνδηαηξέζεηο ηνπο νη δψλεο εξγαζίαο μερσξίδνπλ απφ εθείλεο ηεο θαηνηθίαο θαη νη θεληξηθέο πεξηνρέο μερσξίδνπλ απφ ηηο πεξηνρέο αλαςπρήο. Οη ππνδηαηξέζεηο ησλ δσλψλ γίλνληαη

42 αλάινγα κε ην είδνο, φπσο ε εξγαζία πνπ κπνξεί λα ρσξηζηεί ζε δηνηθεηηθή, βηνκεραληθή θαη εκπνξηθή (Ρνδνιάθεο, 1997). Δικόνα 4: Ζ Βιομεσανική πόλε ηος Tony Garnier Πεγή: arch.umd.edu Οη πεξηνρέο θαηνηθίαο νξγαλψλνληαη ζχκθσλα κε έλα ηππνδάκεην ζχζηεκα θαη κηα ηεξαξρία αμφλσλ θπθινθνξίαο, ελψ ηα νηθνδνκηθά ηεηξάγσλα είλαη καθξφζηελα θαη πξνζαλαηνιηζκέλα κε ην καθξχ άμνλα αλαηνιηθά θαη δπηηθά, ελψ ηα θηίξηα κέζα ζ απηά ρσξνζεηνχληαη ειεχζεξα ρσξίο λα ππνρξεψλνληαη λα ππαθνχνπλ ζε ζπλερή νηθνδνκηθή γξακκή (Καξχδεο, 2006: 131). Δικόνα 5: Ζ Βιομεσανική πόλε ηος Tony Garnier Πεγή: architectureandurbanism.blogspot.com

43 Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ νη ηδέεο ηνπ Giedion, γξακκαηέα ηνπ CIAM, ν νπνίνο παξαηήξεζε κέζα ζηελ πξφηαζε ηνπ Tony Garnier ηηο αξρέο δηαρσξηζκνχ ησλ ρξήζεσλ πνπ πξαγκαηεχεηαη ε «Υάξηα ηεο Αζήλαο». Έγξαθε ινηπφλ ζην βηβιίν ηνπ Space, Time and Architecture: «Τπάξρεη έλαο ζαθήο δηαρσξηζκόο ησλ ιεηηνπξγηώλ ηεο πόιεο: εξγαζία, θαηνηθία, αλαςπρή θαη θπθινθνξία. Η βηνκεραλία απνθόπηεηαη από ηελ πόιε κε κία πξάζηλε δώλε, όπσο ζπλέβε αξγόηεξα κε ηηο απζηεξά νξγαλσκέλεο ξώζηθεο πόιεηο. Σν θέληξν πγείαο πνπ βξίζθεηαη ζε κηα πξνζηαηεπκέλε πιαγηά ελόο απνκαθξπζκέλνπ ιόθνπ έρεη κεζεκβξηλό πξνζαλαηνιηζκό. Σν θέληξν ηεο καθξόζηελεο πόιεο ηνπ Tony Garnier πξννξίδεηαη γηα ην δηνηθεηηθό θέληξν, γηα ηελ αλώηεξε εθπαίδεπζε, θαη όινπο ηνπο απαξαίηεηνπο αζιεηηθνύο ρώξνπο. Απηνί νη ρώξνη αλνίγνληαη ζηελ ύπαηζξν, θαη έρνπλ έηζη ρώξν λα επεθηαζνύλ αιιά θαη σξαία ζέα. Η θύξηα ζηδεξνδξνκηθή αξηεξία θπθινθνξίαο νδεγεί ζηνλ θεληξηθό ζηαζκό κε ππόγεηα πνξεία». Λίγν παξαθάησ επαλαιακβάλεη: «Σν ζρέδην ηνπ Tony Garnier ζαθώο ρώξηζε ηηο δηαθνξεηηθέο ιεηηνπξγίεο ηεο πόιεο: εξγαζία, θαηνηθία, θπθινθνξία θαη αλαςπρή. Δίλνληαο ζηελ θαζεκηά ηε ζέζε ηεο, ν Tony Garnier ηαθηνπνίεζε έηζη ηα πξάγκαηα ώζηε ε νπνηαδήπνηε κειινληηθή επέθηαζε κηαο νπνηαδήπνηε από απηέο ζα άθελε ηηο άιιεο αλεπεξέαζηεο» (Καξχδεο, 2006: 131). Αδηακθηζβήηεηα, ππάξρνπλ πνιινί ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο κπνξεί θαλείο λα πξνζεγγίζεη ηελ πξφηαζε ηνπ Tony Garnier κπνξεί λα πεξηγξάςεη ηε βάζε γηα ηελ νξγάλσζε ηνπ αζηηθνχ ρψξνπ ηεο βηνκεραληθήο πφιεο κε ηηο ιέμεηο «απξφζθνπηε ιεηηνπξγηθφηεηα» ή πην ζπγθεθξηκέλα «ε θάζε ιεηηνπξγία ζηνλ ηφπν ηεο». Σν ζεκαληηθφ είλαη ε θαηάιεμε ζην ζπκπέξαζκα φηη ε αμία ηνπ κνληέινπ πφιεο πνπ πξφηεηλε ν Tony Garnier είλαη ε εηζαγσγή ηεο απνηειεζκαηηθήο ζχδεπμεο ηεο αξρηηεθηνληθήο θαη πνιενδνκηθήο ζεψξεζεο απφ κηα εμαηξεηηθά αλαιπηηθή πξνζέγγηζε φπνπ ε κία εμεηάδεηαη κέζα απφ ηελ άιιε (Καξχδεο, 2006: 132) Τν κνληέιν ηεο Broadacre City ην ηέινο ηνπ 19 νπ αηψλα, ζηελ Ακεξηθή, ν αξρηηέθηνλαο Frank Lloyd Wright, κέινο ηνπ ακεξηθαληθνχ αληί-αζηηθνχ ξεχκαηνο θαη ππεξαζπηζηήο ξνκαληηθψλ απφςεσλ γηα ηελ νξγάλσζε ησλ πφιεσλ, δηαηππψλεη ζην ζχγγξακκά ηνπ The disappearing city (1932) έλα λέν λαηνπξαιηζηηθφ κνληέιν, ηε Broad acre city. Πξφθεηηαη γηα έλα

44 κνληέιν φπνπ ην θπζηθφ ηνπίν μαλαβξίζθεη ηε ζπλερή έθθξαζή ηνπ ζην ρψξν θαη νη αζηηθέο ιεηηνπξγίεο είλαη ηεκαρηζκέλεο θαη δηάζπαξηεο ζε κηθξήο έθηαζεο ελφηεηεο. ηηο ελφηεηεο απηέο ππάξρνπλ θαη θαηνηθίεο θαη αγξνί ηνπο νπνίνπο θαιιηεξγνχλ νη θάηνηθνη. Σν κεηαθνξηθφ δίθηπν είλαη εμαηξεηηθά απνηειεζκαηηθφ ζηε ζχλδεζε ησλ πεξηνρψλ θαηνηθίαο κε ηα εκπνξηθά θαη βηνκεραληθά ζπγθξνηήκαηα (Ρνδνιάθεο, 1997) Δικόνα 6: Ζ Broadacre city ηος Wright Πεγή: betacurea.tumblr.com χκθσλα κε ηε Zara A. Brown ην κνληέιν ηεο Broadacre city εκπλεχζηεθε ν Ακεξηθαλφο ζηελ θνξπθή ηεο επαγγεικαηηθήο ζηαδηνδξνκίαο ηνπ θαη κεγάινο ζε ειηθία. Η ηδέα απηνχ ηνπ κνληέινπ ήηαλ απνηέιεζκα ηεο δπζαξέζθεηαο ηνπ αξρηηέθηνλα κε ηελ θαηάζηαζε πνπ επηθξαηνχζε ζηα ρξφληα ηεο κεγάιεο χθεζεο ησλ ΗΠΑ, ιίγα ρξφληα κεηά ηνλ πφιεκν ( ) σο απνηέιεζκα ηεο ζπληξηβήο ηνπ ρξεκαηηζηεξίνπ ηνπ Ο Wright δηαπίζησζε ηα ηεξάζηηα πξνβιήκαηα πνπ έρεη κηα πφιε απφ ηελ ππεξζπγθέληξσζε ηνπ πιεζπζκνχ θαη αδπλαηνχζε λα θαηαλνήζεη πσο έλαο άλζξσπνο ζα άθελε ηε δσή ηνπ ζηελ επαξρία γηα λα δήζεη κέζα ζε κηα ππεξθνξησκέλε πφιε ελψ απνδίδεη ηελ χθεζε ησλ ΗΠΑ ζηελ θπβέξλεζε θαη ζηηο ηδησηηθέο επηρεηξήζεηο πνπ δηαρεηξίδνληαη ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ ρξεκάησλ θαη δίλνπλ κηα ςεχηηθε αίζζεζε επεκεξίαο (Brown, 2008). Ο Wright ππνζηεξίδεη φηη ε αιεζηλή αλζξψπηλε επηηπρία βξίζθεηαη ζηελ ειεπζεξία θηλήζεσλ πνπ ηνπ πξνζθέξνπλ ηα ηερλνινγηθά επηηεχγκαηα (απηνθίλεην, ειεθηξηζκφο, επηθνηλσλία). ηελ Broadacre city, ζε θάζε άλζξσπν αλαινγεί έλα ζηξέκκα, ελψ ε ηδαληθή ππθλφηεηα είλαη πεξίπνπ 500 άηνκα αλά ηεηξαγσληθφ κίιη. Η

45 νξγάλσζε απηνχ ηνπ κνληέινπ ζέιεη θάζε θηίξην λα «ηπιίγεηαη» απφ κηα πξάζηλε έθηαζε θαη ηνπιάρηζηνλ 6 πάξνδνη ηαρείαο θπθινθνξίαο θαη δχν αθφκα ρακειφηεξεο θαηεγνξίεο νδηθνχ δηθηχνπ εμππεξεηνχλ ηηο αλάγθεο γηα κεηαθίλεζε θαη θηάλνπλ κέρξη ηηο θαηνηθίεο. Σν ζηδεξνδξνκηθφ δίθηπν θαη νη νδνί θπθινθνξίαο βαξέσλ νρεκάησλ ρσξνζεηνχληαη καθξηά απφ ηηο θαηνηθίεο θαη ηηο θχξηεο νδνχο. Απφ αηζζεηηθή πιεπξά, ν Wright ηνλίδεη ηε δηαθσλία ηνπ κε θάζε είδνπο «απνμήξαλζε» (δφκεζε) έθηαζεο, ελψ νη ζηαζκνί θαη νη απνζήθεο εκπνξεπκάησλ πεξηνξίδνληαη ζηα ιηκάληα ή θαηά κήθνο ησλ αλάινγσλ δηαδξνκψλ. Σα επαγγεικαηηθά γξαθεία βξίζθνληαη ζε ζηελή ζρέζε κε ηηο θαηνηθίεο, ελψ νη νηθνλνκηθέο ππεξεζίεο, νη δεκφζηεο ππεξεζίεο θαη νη εκπνξηθέο επηρεηξήζεηο είλαη ζπγθεληξσκέλεο καδί κε ηηο θξαηηθέο ππεξεζίεο αζθάιεηαο. πλνιηθά, ην κνληέιν ηνπ Wright είρε δχν βαζηθέο αξρέο-ζηφρνπο: ηε δηνηθεηηθή απνθέληξσζε-πνιχ ρακειή ππθλφηεηα θαη ηελ νξγάλσζε-ηππνπνίεζε ησλ κεηαθηλήζεσλ (Brown, 2008). χκθσλα ηψξα, κε ην άξζξν American Architecture by Michelle Campos ηνπ Michelle Campos ην νπνίν πξαγκαηεχεηαη ην κνληέιν ηεο Broadacre city, ζηελ πφιε απηή δελ ππάξρεη ελνηθίαζε θαη επηδηψθεηαη γεληθά ε αλακφξθσζε ηνπ πεξηβάιινληνο γηα ηελ θαηάξγεζε ηνπ κηζζψκαηνο γηα θηίξηα θαη γε. Δθαξκφδεηαη, κε άιια ιφγηα, πνιηηηθή πνπ απαιινηξηψλεη ηηο «πιενλάδνπζεο» ηδηνθηεζίεο, εθείλεο δειαδή πνπ δελ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ θάιπςε βαζηθψλ αλαγθψλ αιιά πξνζθέξνπλ επηπιένλ εηζφδεκα, απφ φπνηεο νηθνγέλεηεο ηηο δηαζέηνπλ. Έπεηηα απφ ηε ζπγθεθξηκέλε «αλαδηαλνκή», ν θαζέλαο ζα έρεη αλαθαίξεην δηθαίσκα λα εθκεηαιιεπηεί ηε γε ηνπ κε φπνην ηξφπν ζέιεη (Michelle Campos). χκθσλα κε ηελ ίδηα πεγή, ν Wright ζεσξεί φηη νη κεγάιεο πφιεηο είλαη ε άζρεκε ηξνπή ηεο αλζξψπηλεο απιεζηίαο θαη είλαη θαηαζηξνθηθή ηφζν γηα ηηο αλζξψπηλεο αμίεο, φζν θαη γηα ηελ παξαγσγή. ην κνληέιν ηνπ Wright δελ αληρλεχεηαη θάηη πνπ λα ζπκίδεη «θέληξν πφιεο» κε ηελ έλλνηα ηεο ππεξζπγθέληξσζεο ησλ ιεηηνπξγηψλ κηαο θαη πνηέ ην θπζηθφ ζηνηρείν δελ επηηξέπεη ζηελ εηθφλα ηεο πφιεο λα καξηπξά φηη θπξηαξρείηαη απφ ηνλ άλζξσπν. Ο βαζκφο ηεο απνθέληξσζεο απηνχ ηνπ κνληέινπ νδεγεί ζηελ αδπλακία δηάθξηζεο αζηηθνχ θαη αγξνηηθνχ πεξηβάιινληνο. Ο Ακεξηθαλφο αξρηηέθηνλαο, εκπλεπζηήο απηνχ ηνπ κνληέινπ πηζηεχεη φηη απνθέληξσζε ζε κηα πφιε ζεκαίλεη κηθξά αγξνθηήκαηα, θαηνηθίεο, βηνκεραλία, ζρνιείν, παλεπηζηήκην θαη εξγαζηήξηα. «Σν κηθξφ είλαη φκνξθν» ππνζηήξηδε ν

46 Wright πνπ ιίγν αξγφηεξα έκειιε λα γίλεη θαη ζχλζεκα γηα αλάινγεο ηδέεο ηνπ (Michelle Campos). Δικόνα 7: Ζ Broadacre city ηος Wright όπος θαίνεηαι ηο ένηονο ππάζινο ζηοισείο Πεγή: livingstingy.blogspot.com 3.5. Λεηηνπξγηθή Πόιε - Η Χάξηα ηεο Αζήλαο Με ηνλ φξν «Υάξηα ηεο Αζήλαο» ελλννχληαη ηα ζπκπεξάζκαηα (δηαθήξπμε) ηνπ ηέηαξηνπ απφ ηα C.I.A.M. πνπ είλαη δηεζλή ζπλέδξηα γηα ηελ αξρηηεθηνληθή θαη ηελ πνιενδνκία πνπ έγηλε ζηελ Αζήλα ην 1933, δεκνζηεχηεθε πξψηε θνξά αλψλπκα ην 1941 θαη ζπκκεηείραλ νη πην γλσζηνί αξρηηέθηνλεο θαη πνιενδφκνη ηεο επνρήο (Ρνδνιάθεο, 1997). Κάλνληαο κηα ζχληνκε αλαθνξά γηα ηελ πεξηγξαθή κε δπν ιφγηα ηεο θεληξηθήο ηδέαο ηνπ θαζελφο απφ ηα ζπλέδξηα απηά αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη ζην πξψην ζπλέδξην πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ην 1928 ζην La Sarraz ζπληάρζεθε ε δηαθήξπμε ησλ αξρψλ θαη θαζνξίζηεθε ην πξφγξακκα δξάζεο ησλ επφκελσλ ζπλεδξίσλ. Σν δεχηεξν ζπλέδξην ην νπνίν έγηλε ην 1929 ζηε Φξαλθθνχξηε, αζρνιήζεθε κε ηελ θαηνηθία ησλ «ειαρίζησλ δηαζηάζεσλ», φξνο κε ηνλ νπνίν εθείλε ηελ επνρή παξαθξάδνληαλ ηα ζηεγαζηηθά πξνγξάκκαηα εξγαηηθήο θαηνηθίαο. Σν ηξίην ζπλέδξην πνπ έγηλε ην 1930 ζηηο Βξπμέιεο εμέηαζε ην δήηεκα ηεο νξζνινγηθήο νηθνδφκεζεο θαη αζρνιήζεθε κε ηνπο ηχπνπο θαηνηθίαο θαη ηε δηάηαμε ησλ θηηξίσλ ζην ρψξν. ην ηέηαξην ζπλέδξην πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε, φπσο αλαθέξεηαη θαη παξαπάλσ, ην 1933 θαη έιαβε ρψξα ηφζν ζηελ Αζήλα φζν θαη ζην ππεξσθεάλην Παηξίο ΙΙ, εμεηάζηεθε θαη αλαιχζεθε ε

47 ιεηηνπξγηθή πφιε. Θέκα ηνπ πέκπηνπ ζπλεδξίνπ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ην 1937 ζην Παξίζη ήηαλ «ε θαηνηθία θαη ν ειεχζεξνο ρψξνο» (Καξχδεο, 2006). Δικόνα 8: Ζ λειηοςπγική πόλε Πεγή: blog.andrewarcher.com Δκπλεπζηήο θαη ζπγγξαθέαο ηεο Υάξηαο ηεο Αζήλαο είλαη ν Le Corbusier έλαο απφ ηνπο πην γλσζηνχο ζρεδηαζηέο ηνπ ρψξνπ, αξρηηέθηνλαο αηζζεηηθφο θαη πνιενδφκνο ζεσξεηηθφο ηνπ πξψηνπ κηζνχ ηνπ 20 νπ αηψλα. ηε Υάξηα ηεο Αζήλαο απνηππψλεηαη ε θσδηθνπνίεζε ηνπ δηαρσξηζκνχ ησλ δσλψλ ησλ δηάθνξσλ ρξήζεσλ. χκθσλα κε ηε Υάξηα ηεο Αζήλαο ζεκείν εθθίλεζεο ησλ ζχγρξνλσλ πνιενδνκηθψλ απφςεσλ είλαη ν θαζνξηζκφο δσλψλ θαηνηθίαο κε βάζε ηελ πγηεηλή δηαβίσζε ησλ θαηνίθσλ κέζα ζ απηέο κε ηα βαζηθά ηεο ζηνηρεία λα είλαη ν θαζαξφο αέξαο, ν ήιηνο θαη ην πξάζηλν. Ιδηαίηεξε ζεκαζία δίλεηαη ζηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ησλ θαηνηθηψλ πξνο ηνλ ήιην γηα ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο ζηε ζηέγαζε. Ο βαζηθφηεξνο φκσο λεσηεξηζκφο πνπ εηζάγεηαη είλαη ε νηθνδφκεζε θαζ χςνο πνπ ηνπνζεηεί ηελ θαηνηθία ζε θπζηθφ πιαίζην ρσξίο λα παξακειεί ηελ νξγάλσζε ησλ θνηλφρξεζησλ εμππεξεηήζεσλ. Αξγφηεξα εκθαλίδεηαη ε ηδέα ηνπ ηππηθνχ αλζξψπνπ, νη αλάγθεο ηνπ νπνίνπ πεξηιακβάλνληαη ζε ηέζζεξηο ιεηηνπξγίεο θιεηδηά: ηελ θαηνηθία, ηελ εξγαζία, ηελ ςπραγσγία θαη ηελ θπθινθνξία (Ρνδνιάθεο, 1997). χκθσλα κε ηελ εγθπθινπαίδεηα Βηθηπαηδεία, ζηε Υάξηα ηεο Αζήλαο δφζεθε ηδηαίηεξε έκθαζε ζηε κείσζε ηνπ ρξφλνπ κεηαθίλεζεο απφ ηελ θαηνηθία ζηελ εξγαζία κε ηε ρσξνζέηεζε ησλ βηνκεραληθψλ πεξηνρψλ θνληά ζηηο πεξηνρέο θαηνηθίαο πξνζηαηεχνληαο ηηο ηειεπηαίεο, φκσο, κε κεγάια πάξθα θαη ρψξνπο

48 άζιεζεο γχξσ απ απηέο. Ιδηαίηεξεο πξνζνρήο ρξήδεη θαη ην νδηθφ δίθηπν γηα ηελ επίηεπμε ηνπ παξαπάλσ ζηφρνπ θαη γη απηφ θαηαζθεπάδεηαη απφ εηδηθνχο. Οη απφςεηο πνπ εθθξάδνληαη ζηε Υάξηα ηεο Αζήλαο έρνπλ ζρεδφλ πάληα απφιπην ραξαθηήξα, ελψ ε θξνληίδα γηα κηα ηερληθή, ιεηηνπξγηθή θαη αηζζεηηθή ηάμε θαλεξψλεη ηελ πξφζεζε αλαπξνζαξκνγήο ηεο κεγάιεο βηνκεραληθήο πφιεο ζηηο απαηηήζεηο ηνπ θνηλσληθν-νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο. Βαζηθή αξρή ηεο Υάξηαο ηεο Αζήλαο φπσο εθαξκφζηεθε κεηά ην 2 ν παγθφζκην πφιεκν γηα ηελ αλαδηνξγάλσζε ηνπ ρψξνπ ησλ πφιεσλ ήηαλ ε επέκβαζε νιηθήο αλάπιαζεο ηνπ θέληξνπ κε ηελ θαηεδάθηζε ησλ απαξραησκέλσλ θηηξίσλ θαη ηελ αλνηθνδφκεζε λέσλ ζηε ζέζε ηνπο. Αθφκα, γηα ηελ εμάπισζε ηνπ αζηηθνχ ρψξνπ ζε πεξηθεξεηαθή θιίκαθα, ε αλαδηνξγάλσζε γίλεηαη είηε ππφ κνξθή ζπλερνχο επέθηαζεο κε ηε δεκηνπξγία κεγάισλ λέσλ ζπγθξνηεκάησλ πξναζηηαθνχ ραξαθηήξα είηε ππφ αζπλερή κνξθή κε ηε δεκηνπξγία λέσλ νηθηζκψλ δνξπθφξσλ (Ρνδνιάθεο, 1997). Οη επηδξάζεηο ηεο Υάξηαο ηεο Αζήλαο ζην ζρεδηαζκφ, κεηά ηνλ 2 ν παγθφζκην πφιεκν ήηαλ πνιιέο. χκθσλα κε ηε εγθπθινπαίδεηα Βηθηπαηδεία, ζηε Γαιιία, ν Le Corbusier πινπνίεζε έλα έξγν, θαηαζθεπάδνληαο 8 ελφηεηεο θαηνηθίαο πνπ πιαηζηψλνληαλ απφ έλα θέληξν, άκεζα επεξεαζκέλν απφ ηε Υάξηα ηεο Αζήλαο πνπ ήζειε ηελ θάζε ελφηεηα θαηνηθίαο λα έρεη 18 νξφθνπο, πξνζαλαηνιηζκέλε ζε βνξξά θαη λφην ρσξνζεηεκέλε κέζα ζε πάξθν. ηνπο νξφθνπο 7 θαη 8 ππάξρεη θνηλφρξεζηνο δηάδξνκνο κε θαηαζηήκαηα, γξαθεία θαη έλα μελνδνρείν. ηνλ ηειεπηαίν φξνθν ππάξρεη λεπηαγσγείν, γήπεδν ζηίβνπ θαη πηζίλα. ηελ Αγγιία, ζχκθσλα κε ηελ ίδηα πεγή, ην 1949 αλνίγεηαη ν δξφκνο γηα ηελ ηνπηθή απηνδηνίθεζε λα παξέρεη ζε δηάθνξα θνηλσληθά ζηξψκαηα, φρη κφλν ζηελ εξγαηηθή ηάμε, κηα ηζνξξνπία ζηνλ ηχπν θαηνηθίαο. Μεηαμχ 1952 θαη 1958 ζην Λνλδίλν ρηίζηεθαλ ην Alton ζηελ Αλαηνιή θαη ην Alton ζηε Γχζε πνπ απνηεινχληαη απφ νκάδεο πνιπψξνθσλ θηηξίσλ. Σν Alton ηεο αλαηνιήο απνηειείηαη απφ 744 θαηνηθίεο ζε νκάδα δεθαψξνθσλ θηηξίσλ, ελψ ην Alton ζηε δχζε απνηειείηαη απφ 1867 θαηνηθίεο ζε νκάδα θηηξίσλ κε 5, 6 θαη 12 νξφθνπο. Καη ηα δχν έξγα είλαη ρσξνζεηεκέλα κέζα ζε πάξθν

49 Δικόνα 9: Σμήμα ηος Alton Estate Πεγή: Βικιπαίδεια χκθσλα κε ηελ ίδηα πεγή, ζην Sheffield ηεο Αγγιίαο ην 1958 ν αξρηηέθηνλαο Lewis Womersley ζρεδίαζε ην Park Hill Estate πνπ ήηαλ απνηέιεζκα ηεο νιηθήο αλάπιαζεο κηαο παξαγθνχπνιεο ζηελ πξνζπάζεηα θάζαξζήο ηεο. ε κέγεζνο ήηαλ ηξεηο θνξέο κεγαιχηεξε απφ εθείλε πνπ πινπνίεζε ν Le Corbusier, κε θαηνηθίεο ζε πνιπψξνθα θηίξηα πνπ ζπλδένληαη κεηαμχ ηνπο κε «δηαδξφκνπο ζηνλ αέξα». Η εθαξκνγή απηή γλψξηζε κεγάιε επηηπρία εμ αηηίαο ηεο θαιήο εμππεξέηεζεο πνπ παξείραλ νη δξφκνη αλάκεζα θαη γχξσ απφ ηηο θαηνηθίεο. Δικόνα 10: Σο Park Hill Estate ηος Sheffield Πεγή: Βικιπαιδεία ηε θσηία, ζχκθσλα κε ηελ ίδηα πεγή, ην ηκήκα ζηέγαζεο είρε ελζαξξχλεη ηελ ηνπηθή απηνδηνίθεζε πξνο ηελ νηθνδφκεζε πην «αλνηρηψλ» ζρεκάησλ. Καηά ηελ αλαγέλλεζε ησλ βηνκεραληθά απνζπληηζέκελσλ πφιεσλ ηεο θσηίαο εθαξκφζηεθε πνιχ ε ηδέα ηεο ιεηηνπξγηθήο πφιεο, ηνπ δηαρσξηζκνχ δειαδή ησλ βηνκεραληθψλ δσλψλ απφ εθείλεο ηεο θαηνηθίαο κε ρψξνπο ζηάζκεπζεο. Σν 1956 ν αξρηηέθηνλαο Robert Matthew επαλαζρέδηαζε έλα ηνκέα κηαο πεξηνρήο ηεο Γιαζθψβεο

50 νηθνδνκψληαο νκάδα 18ψξνθσλ θηηξίσλ, πξνζαλαηνιηζκέλα ζε βνξξά θαη λφην αγλνψληαο ην πθηζηάκελν νδηθφ δίθηπν. Σέινο, ζχκθσλα κε ηελ ίδηα πεγή, ζηελ Ακεξηθή ν Lucio Costa ζπλέιαβε ην ζρέδην ηεο Μπξαδίιηα έληνλα επεξεαζκέλνο απφ ηε ιεηηνπξγηθή πφιε θαη θηινδνμνχζε λα παξάγεη κηα πφιε κε βάζε ηελ ηζφηεηα θαη ηε δηθαηνζχλε. Παξαιιαγή ηεο ιεηηνπξγηθήο πφιεο ζεσξείηαη ε Peabody Terraces, ζρέδην ηνπ Sert γηα ηε ζηέγαζε ησλ παληξεκέλσλ θνηηεηψλ ηνπ παλεπηζηεκίνπ ηνπ Harvard ην 1964 πνπ απνηειείηαη απφ πνιπψξνθα θηίξηα θαηνηθηψλ θαη πνιιέο πξάζηλεο δηαδξνκέο πεδψλ. Δικόνα 11: Μππαδίλια Πεγή: Βικιπαιδεία 4. Μονηέλα οπγάνυζηρ και διάπθπυζηρ οικιζμών Ο θαζεγεηήο Α-Φ Λαγφπνπινο ζην πιαίζην ηεο ξχζκηζεο ησλ ρξήζεσλ γεο εληφο ησλ νηθηζκψλ δηαηππψλεη ζην ζχγγξακκα ηνπ κε ηίηιν «Δγρεηξίδην Πνιενδνκίαο, κέξνο Α : ζεσξία πνιενδνκίαο (πνιενινγία)», νξηζκέλα κνληέια νξγάλσζεο θαη δηάξζξσζεο νηθηζκψλ έπεηηα απφ κειέηε ηνπ πάλσ ζηηο απφςεηο πνιιψλ εξεπλεηψλ γηα ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα. Σα κνληέια απηά εμεηάδνληαη ζε ρσξηζηφ θεθάιαην κηαο θαη δελ ζρεηίδνληαη άκεζα κε θαηαζηάζεηο ζπγθεθξηκέλεο ηζηνξηθήο (γηα ην ζρεδηαζκφ ησλ ρξήζεσλ γεο) πεξηφδνπ, φπσο απηά ηνπ πξνεγνχκελνπ θεθαιαίνπ ε πεξηγξαθή ησλ νπνίσλ ζπκπιεξψλεη ηελ ηζηνξηθή εμέιημε ηεο έλλνηαο ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ρξήζεσλ γεο

51 Αθνινπζεί πεξηγξαθή ησλ ζεκαληηθφηεξσλ κνληέισλ νξγάλσζεο νηθηζκψλ (θπξίσο βηνκεραληθψλ πφιεσλ) πνπ δηαηχπσζε ν ζπγγξαθέαο. Μνληέιν ησλ νκφθεληξσλ δσλψλ (εηθφλα 9 Α). Η νξγάλσζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ κνληέινπ βαζίδεηαη ζηελ αξρή φηη ε πξνζπειαζηκφηεηα θαη ε αμία ηεο γεο κεηψλνληαη νκνηφκνξθα απφ ην θέληξν πξνο ηηο ιηγφηεξν θεληξηθέο πεξηνρέο ηνπ νηθηζκνχ. Απηή ε ζεψξεζε νδεγεί ζε κηα νκφθεληξε δηάηαμε ησλ ιεηηνπξγηψλ ηνπ νηθηζκνχ γχξσ απφ ην θέληξν. Υαξαθηεξηζηηθφ κνληέιν απηνχ ηνπ είδνπο είλαη ε πξφηαζε ηνπ E. W. Burgess ην 1925 φπνπ ηα ιεηηνπξγηθά θαη θνηλσληνινγηθά ζηνηρεία ηεο πφιεσο νξγαλψλνληαη ζε νκφθεληξεο δψλεο δηαθνξεηηθήο ζχλζεζεο θαη ειηθίαο. ηελ πφιε ηνπ ηθάγν, γηα παξάδεηγκα εληνπίζηεθαλ πέληε δψλεο: 1. ηελ θεληξηθή δψλε (Central Business District) βξίζθεηαη ην θέληξν ησλ νηθνλνκηθψλ ιεηηνπξγηψλ ηεο πφιεο, ην νπνίν είλαη ηαπηφρξνλα θαη ε θνηλσληθή, πνιηηηζηηθή θαη θπθινθνξηαθή εζηία ηεο πφιεο. 2. Η δψλε πνπ πεξηβάιεη ην θέληξν είλαη κεηαβαηηθνχ ραξαθηήξα κε κεηθηέο ρξήζεηο, φπσο θαηνηθία ρακειψλ ζηξσκάησλ, επηρεηξήζεηο θαη βηνηερλίεο. 3. ηελ ηξίηε δψλε θαηνηθνχλ νη εξγαδφκελνη ζηε βηνκεραλία. 4. Η ηέηαξηε δψλε είλαη πάιη πεξηνρή θαηνηθίαο κε πνιπθαηνηθίεο πςειψλ εηζνδεκαηηθψλ ηάμεσλ θαη κνλνθαηνηθίεο. 5. ηελ εμσηεξηθή δψλε είλαη ηα πξνάζηηα θαη νη νηθηζκνί δνξπθφξνη πνπ είλαη νπζηαζηηθά «ππλνππφιεηο» ησλ αλζξψπσλ πνπ εξγάδνληαη ζην θέληξν. Αίζζεζε πξνθαιεί ην γεγνλφο φηη ζην κνληέιν απηφ ε θαηνηθία ηεο ρακειήο εηζνδεκαηηθήο ηάμεο ρσξνζεηείηαη ζην θέληξν ηεο πφιεο, φπνπ ε αμία ηεο γεο είλαη κεγαιχηεξε, ελψ ε πςειφηεξα εηζνδεκαηηθή ηάμε θαηνηθεί ζηελ πεξηθέξεηα ηεο πφιεο φπνπ ε γε έρεη ρακειφηεξε αμία. Απηή ε ηάζε εκθαλίζηεθε πξψηα ζε πφιεηο ησλ Η.Π.Α. θαη ηηο δηαθνξνπνίεζε γηα αξθεηά ρξφληα απφ ηηο επξσπατθέο, νη νπνίεο φκσο δελ άξγεζαλ λα επεξεαζηνχλ. Σνκεαθφ κνληέιν (εηθφλα 9 Β). Απηφ ην κνληέιν ζηεξίδεηαη ζηελ παξαδνρή φηη ε εζσηεξηθή νξγάλσζε ηεο πφιεο εμαξηάηαη απφ ηηο αθηηληθέο αξηεξίεο πνπ μεθηλνχλ απφ ην θέληξν ηεο. Οη δηαθνξέο ζηελ αμία ηεο γεο θαη ζηε ιεηηνπξγία ηεο νθείινληαη ζε θνηλσληθν-νηθνλνκηθνχο θαη θιηκαηνινγηθνχο παξάγνληεο, αιιά θαη ζηηο δηαθνξέο ηεο πξνζπειαζηκφηεηαο ησλ αξηεξηψλ

52 απηψλ. χκθσλα κε ην H. Hoyt (1939) φκνηεο ιεηηνπξγίεο εληνπίδνληαη εθαηέξσζελ ησλ αθηηληθψλ αξηεξηψλ θαη κηα πεξηνρή θαηνηθίαο ηνκεαθήο κνξθήο θαη πςειήο εηζνδεκαηηθήο ηάμεο επεθηείλεηαη πξνο ηα έμσ δηαηεξψληαο ηελ ηνκεαθή κνξθή. Σν κνληέιν απηφ απνηειεί βειηησκέλε εθδνρή ηνπ νκφθεληξνπ κνληέινπ γηαηί πέξα απφ ηελ απφζηαζε απφ ην θέληξν ιακβάλεη ππφςε θαη ηελ θαηεχζπλζε. Μνληέιν ππξήλσλ (εηθφλα 9 Γ). Σν κνληέιν απηφ ησλ πνιιαπιψλ ππξήλσλ ησλ C. D. Harris θαη E. L. Ullman (1945) βαζίδεηαη ζηελ εθδνρή φηη νη κεγάιεο πφιεηο δελ νξγαλψλνληαη γχξσ απφ έλα κφλν θέληξν, φπσο ππνζηεξίδνπλ ην νκφθεληξν θαη ηνκεαθφ κνληέιν, αιιά γχξσ απφ έλα ζχλνιν θέληξσλ. Σν θνηλσληθν-νηθνλνκηθφ πιαίζην ηεο πφιεο, ην κέγεζφο ηεο, ε ηζηνξία ηεο θαη ε νξγάλσζε ηεο επεξεάδνπλ θαη δηακνξθψλνπλ ηνλ αξηζκφ θαη ηε ζέζε ησλ θέληξσλ ζηελ πφιε κε ηηο κεγαιχηεξεο πφιεηο λα έρνπλ πην πνιιά θαη πην εμεηδηθεπκέλα θέληξα. Οη παξάγνληεο πνπ νδήγεζαλ ζηε δεκηνπξγία ηεο παξαπάλσ πνιχ-ππξεληθήο νξγάλσζεο πξνθχπηνπλ απφ ιεηηνπξγηθνχο θαη θνηλσληθν-νηθνλνκηθνχο κεραληζκνχο θαη είλαη: 1. Οη εηδηθέο απαηηήζεηο ηεο θάζε ιεηηνπξγίαο 2. Η γεληθή ηάζε ησλ ιεηηνπξγηψλ λα ζπγθεληξψλνληαη 3. Η άπσζε κεηαμχ νξηζκέλσλ ιεηηνπξγηψλ. Σα κνληέια πνπ αλαιχζεθαλ παξαπάλσ είλαη εκπεηξηθά θαη πξνζεγγηζηηθά, δελ είλαη αληηθαηηθά κεηαμχ ηνπο θαη γη απηφ ζε θάπνηεο πφιεηο κπνξεί λα ζπλαληεζνχλ θαη ζπλδπαζκνί ηνπο (Λαγφπνπινο, 1977: 33)

53 Δικόνα 12: Μονηέλα ομόκενηπυν δυνών, ηομεακό και πςπήνυν: 1.Central Business District, 2.Χονδπικό εμπόπιο, 3.Καηοικία σαμελών ειζοδεμάηυν, 4.Καηοικία μέζυν ειζοδεμάηυν, 5.Καηοικία ςτελών ειζοδεμάηυν, 6.Βαπειά βιομεσανία, 7.Πεπιθεπειακέρ επισειπήζειρ, 8.Πποαζηειακή καηοικία, 9Βιομεσανικό πποάζηιο, 10.Εώνε ηυν εμεπεζίυρ κινούμενυν μεηαξύ πποαζηίυν και κένηπος Πεγή: Λαγόποςλορ, 1977 Αθφκα, ζεκαληηθά κνληέια πνπ πξφηεηλαλ νη ζχγρξνλνη πνιενδφκνη είλαη ηα παξαθάησ: πγθεληξσκέλε πφιε. Η νξγαλσηηθή ηεο αξρή ζπκθσλεί κε εθείλε ηεο νκφθεληξεο αλάπηπμεο (ηδίσο ησλ επξσπατθψλ νηθηζκψλ). Έρεη έληνλε αηρκή ιεηηνπξγηψλ θαη ππθλνηήησλ ζην θέληξν θαη βαζίδεηαη ζηελ χπαξμε δεκφζησλ κεηαθνξηθψλ κέζσλ, ελψ δελ έρεη ειαζηηθφηεηα σο πξνο ηελ έθηαζε αιιά επηηξέπεη ηε κείμε ησλ ρξήζεσλ γεο. Δικόνα 13: ςγκενηπυμένε πόλε Πεγή: Λαγόποςλορ,

54 Γξακκηθή πφιε (εηθφλα 11). απηφ ην κνληέιν πφιεο δηαθξίλνπκε ηξεηο ππνθαηεγνξίεο πνπ αξρίδνπλ απφ ηνλ Arturo Soria y Mata θαη θηάλνπλ ζηνπο ξψζνπο πνιενδφκνπο θαη ηνλ Le Corbusier θαη είλαη νη παξαθάησ: 1. Η παξάιιειε πφιε. απηφ ην κνληέιν παξαηεξείηαη κηα θχξηα θπθινθνξηαθή αξηεξία θαη παξάιιειεο ζ απηήλ δψλεο δηαθνξεηηθψλ ρξήζεσλ. Έλα βαζηθφ κεηνλέθηεκα ηνπ κνληέινπ απηνχ είλαη ε εμάξηεζε ηνπ πιάηνπο ηεο πφιεο απφ ηελ αθηίλα κεηαθίλεζεο ησλ πεδψλ. 2. Η «ζε ζεηξά» πφιε. απηφ ηνλ ηξφπν νξγάλσζεο πφιεο νη δψλεο δηαθνξεηηθήο ρξήζεο αθνινπζνχλ ε κία ηελ άιιε. Ο ρξφλνο κεηαθίλεζεο πξνο ηελ εξγαζία εδψ είλαη κεησκέλνο ζπγθξηηηθά κε άιια κνληέια. 3. Η πφιε κνξθήο δψλεο. Απηφ ην κνληέιν πφιεο έρεη κηα θχξηα αξηεξία ηελ νπνία ηέκλνπλ θάζεηεο αξηεξίεο δεκνζίσλ κεηαθνξηθψλ κέζσλ θαη αλ κεηαμχ ησλ αζηηθνπνηεκέλσλ δσλψλ πνπ ζρεκαηίδνληαη αλάκεζα ζηηο αξηεξίεο ππάξρνπλ ειεχζεξνη ρψξνη ηφηε ε δψλε παίξλεη κνξθή «ρηέλαο». Δάλ ην πιάηνο ηεο δψλεο δελ είλαη κεγάιν ηφηε ζεσξείηαη φηη ε πξνζπειαζηκφηεηα ηεο πφιεο είλαη ζε ηθαλνπνηεηηθφ επίπεδν. ηελ αληίζεηε πεξίπησζε ε ελφηεηα ηεο πφιεο δηαζπάηαη. Η παξάιιεινο θαη ε «ζε ζεηξά» πφιε πζηεξνχλ ζην γεγνλφο φηη ζηελ πεξίπησζε πνπ έρνπλ κεγάιν κήθνο, ε απφζηαζε κεηαμχ ησλ κεξψλ ηνπο είλαη κεγάιε. Έηζη είλαη πξνηηκφηεξε ε δεκηνπξγία πεξηζζφηεξσλ πφιεσλ κηθξφηεξεο έθηαζεο. Όζνλ αθνξά ζην θέληξν ηεο πφιεο, ην ζχλνιν ησλ γξακκηθψλ ππνθαηεγνξηψλ επλνεί ηελ εμαζζέλεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ κηαο θαη νη θεληξηθέο ιεηηνπξγίεο είλαη πην δηεζπαξκέλεο

55 Δικόνα 14: Γπαμμική πόλε: Α. Παπάλλελε πόλε, Β. Πόλε ζε ζειπά, Γ. Πόλε μοπθήρ δώνερ Πεγή: Λαγόποςλορ, 1977 Γαθηπιηνεηδήο πφιε. Η νξγάλσζε ηνπ κνληέινπ απηνχ παξνπζηάδεη εμαηξεηηθέο νκνηφηεηεο κε ηελ νξγάλσζε δψλεο αιιά είλαη ζε θπθιηθή κνξθή. ην θέληξν ηεο βξίζθνληαη ππαίζξηνη ρψξνη ή δνκεκέλνη ρακειήο ππθλφηεηαο, ελψ ζηελ πεξηθέξεηα ππάξρεη έλα ζχλνιν ηζνδχλακσλ θέληξσλ. Θεσξείηαη φηη ζπγγελεχεη κε ηε ρσξνηαμηθή νξγάλσζε ηνπ θπξηφηεξνπ ζπλφινπ πφιεσλ ηεο Οιιαλδίαο πνπ ζρεκαηίδνπλ κηα ζπλερή αζηηθνπνηεκέλε δψλε, κνξθήο εκηζειήλνπ ζην κέζν ηεο νπνίαο ππάξρνπλ αγξνηηθέο εθηάζεηο. Δικόνα 15: Γακηςλιοειδήρ πόλε Πεγή: Λαγόποςλορ, 1977 Αθηηληθή πφιε. Σν κνληέιν απηφ κπνξεί λα πξνζεγγηζηεί αλ ππνζέζνπκε φηη ζε κηα πφιε κνξθήο δψλεο ηνληζηεί ε ζεκαζία ηνπ ελφο θαη αηξνθήζνπλ νη ππφινηπνη άμνλεο. Παξαιιαγή ηεο είλαη ε αζηεξνεηδήο πφιε πνπ απνηειείηαη απφ έλα ζχλνιν δσλψλ πνπ αθνινπζνχλ ηηο αθηηληθέο αξηεξίεο θαη ζπγθιίλνπλ πξνο ην θέληξν ηεο πφιεο. Η πφιε απηή έρεη έλα θχξην θαη πιήζνο δεπηεξεπφλησλ θέληξσλ ζηελ πεξηθέξεηα ηεο πνπ βξίζθνληαη πάλσ ζηηο

56 γξακκηθήο θχζεσο αλαπηπγκέλεο αθηίλεο κεηαμχ ησλ νπνίσλ ππάξρεη άθηηζηνο ρψξνο. Δικόνα 16: Ακηινική πόλε Πεγή: Λαγόποςλορ, 1977 Πφιε κνξθήο ζράξαο. Ο βαζηθφο ζθειεηφο πάλσ ζηνλ νπνίν αλαπηχζζεηαη απηφ ην κνληέιν πφιεο απνηειείηαη απφ έλα ζχζηεκα παξάιιεισλ θαη θάζεησλ αξηεξηψλ. Σν κνληέιν απηφ αλαπηχρζεθε πξνο αληηκεηψπηζε ηεο ππεξβνιηθήο επηκήθπλζεο ησλ κεγάισλ γξακκηθψλ πφιεσλ, αιιά θαη ηεο ζπκθφξεζεο ηνπ θέληξνπ ησλ αθηηληθψλ. Γηαθξίλνληαη ηέζζεξηο θχξηεο παξαιιαγέο απηνχ ηνπ κνληέινπ: 1. Μνλνθεληξηθή πφιε (εηθφλα 14). Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πφιεο απηήο παξνπζηάδνπλ νκνηφηεηεο κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζπγθεληξσκέλεο πφιεο θαη ιεηηνπξγεί κε ζπλδπαζκφ ησλ δεκφζησλ θαη ηδησηηθψλ κέζσλ κεηαθνξάο. Μπνξεί λα αληαπνθξηζεί ζηηο αλάγθεο νκφθεληξνπ αλάπηπμεο νηθηζκψλ θαη επηηξέπεη ηε ιεηηνπξγία δεπηεξεπφλησλ πεξηθεξεηαθψλ θέληξσλ

57 Δικόνα 17: Κενηπική πεπιοσή ηος ικάγο, παπάδειγμα μονοκενηπικήρ πόλερ Πεγή: Λαγόποςλορ, Πνιπθεληξηθή πφιε. ην κνληέιν απηφ, ηα πεξηθεξεηαθά θέληξα ηεο πξνεγνχκελεο πεξίπησζεο απνθηνχλ θχξηα ζεκαζία. 3. Αζηηθφο γαιαμίαο (εηθφλα 15). Απηή ε παξαιιαγή απνηειείηαη απφ έλα ζχλνιν κηθξψλ κνλάδσλ κε ρσξηζηφ θέληξν ε θαζεκία. Σηο κνλάδεο δηαρσξίδνπλ κεηαμχ ηνπο πεξηνρέο θαηνηθίαο ρακειήο ππθλφηεηαο ή ππαίζξηνη ρψξνη. Μεηνλέθηεκα ηεο πφιεο απηήο ζεσξείηαη ε έιιεηςε εμεηδηθεπκέλσλ θεληξηθψλ ιεηηνπξγηψλ θαη έληαζεο ζηα θέληξα ιφγσ ηνπ πνιπηεκαρηζκνχ. Δικόνα 18: Αζηικόρ Γαλαξίαρ Πεγή: Λαγόποςλορ,

58 4. Μεηξφπνιε ρσξίο θέληξν (αθεληξηθή, εηθφλα 16). Η παξαιιαγή απηή είλαη ε πην νξηαθή ηνπ αζηηθνχ γαιαμία κε ηηο θεληξηθέο ιεηηνπξγίεο λα δηαζπείξνληαη ζην ζχλνιν ηνπ νηθηζκνχ. ην κνληέιν απηφ αληαλαθιάηαη ε θαηαλαισηηθή θαη ηερλνινγηθά πξνζαλαηνιηζκέλε ακεξηθαληθή θνηλσλία κε νηθνλνκηθφ πξφβιεκα λα δεκηνπξγείηαη ιφγσ ηεο απνθέληξσζεο ησλ θεληξηθψλ ιεηηνπξγηψλ. Δικόνα 19: Μεηπόπολε συπίρ κένηπο Πεγή: Λαγόποςλορ, 1977 Κεληξηθή κεηξφπνιε πεξηβαιιφκελε απφ πφιεηο δνξπθφξνπο. Πξφθεηηαη γηα ζπλδπαζκφ ηεο ζπγθεληξσκέλεο πφιεο, ηεο αζηεξνεηδνχο πφιεο ή ην κνληέιν ηεο κνλνθεληξηθήο πφιεο κε απηφ ηνπ αζηηθνχ γαιαμία. Πξαγκαηνπνηήζεθε ζε πνιιέο ρψξεο κεηαμχ ησλ νπνίσλ πξνέρεη ε Βξεηαλία (Λαγφπνπινο, 1977: 37)