ΧΡΗΣΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΝΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΟΔΗΓΟΥ ΕΝΟΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΥ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΓΑΣ. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΗΠΕΙΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΧΡΗΣΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΝΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΟΔΗΓΟΥ ΕΝΟΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΥ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΓΑΣ. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007

2 2

3 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΗΠΕΙΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΧΡΗΣΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΝΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΟΔΗΓΟΥ ΕΝΟΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΥ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΓΑΣ. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΣΙΩΖΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

4 ΔΗΛΩΣΗ ΠΡΩΤΟΤΥΠΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Η παρούσα εργασία είναι αποτέλεσμα προσωπικής εργασίας μου. Αναφορές σε βιβλιογραφικές πηγές μέσα στο κείμενο διευκρινίζουν ποιες πληροφορίες, στοιχεία και γνώσεις αντλήθηκαν από άλλες εργασίες, βιβλία κ.λ.π. ΧΡΗΣΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΑ. 4

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Περίληψη σελ. 7 Εισαγωγή σελ. 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Τουρισμός και Μάρκετινγκ 1.1 Εισαγωγή σελ Πέντε κύρια χαρακτηριστικά του τουρισμού σελ Η σπουδαιότητα του τουρισμού σελ Ο τουρισμός ως κλάδος οικονομικής δραστηριότητας σελ Το μάρκετινγκ στον τουρισμό σελ Οι κυριότερες λειτουργίες του μάρκετινγκ σελ Τα κύρια στάδια που ακολουθούνται στο μάρκετινγκ τουριστικών προϊόντων σελ Οι βασικές τεχνικές προώθησης τουριστικών προϊόντων σελ Συμπεράσματα σελ. 20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Τουριστική διαφήμιση ενός τουριστικού προορισμού 2.1 Εισαγωγή σελ Ο ορισμός της διαφήμισης και η αποτελεσματικότητά της σελ Η διαδικασία της διαφημιστικής καμπάνιας σελ Ο καθορισμός των στόχων σελ Ο Προϋπολογισμός της διαφημιστικής καμπάνιας σελ Ο καθορισμός των μηνυμάτων σελ Ο καθορισμός των μέσων σελ Η αξιολόγηση της διαφημιστικής καμπάνιας σελ Συμπεράσματα σελ. 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Σχεδιασμός τουριστικού οδηγού ενός προορισμού 3.1 Εισαγωγή σελ Υποχρέωση ακρίβειας και συμμόρφωσης στους νόμους σελ Το στυλ ενός τουριστικού οδηγού σελ Το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο ενός τουριστικού οδηγού σελ Σχεδίαση και εκτύπωση ενός τουριστικού οδηγού σελ Περιεχόμενα και διάταξη τουριστικού οδηγού σελ Προβλήματα εξέλιξης σελ Συμπεράσματα σελ. 40 5

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η περίπτωση του τουριστικού οδηγού της Πάργας 4.1 Εισαγωγή σελ Η Πάργα ως τουριστικός προορισμός σελ Τα πλεονεκτήματα της Πάργας σελ Περιεχόμενα και διάταξη του τουριστικού οδηγού της Πάργας σελ Πάργα Ομορφιές σελ Φύση σελ Ιστορία σελ Πολιτισμός και παράδοση σελ Εκδρομές σελ Πρακτικές πληροφορίες σελ Διαμόρφωση τουριστικού οδηγού στυλ και διάταξη σελ Τίτλος και υπότιτλος του τουριστικού οδηγού της Πάργας σελ Το εξώφυλλο του τουριστικού οδηγού σελ Το οπισθόφυλλο του τουριστικού οδηγού σελ Ποσοτική και ποιοτική σχέση μεταξύ εικόνων - κειμένων και η λειτουργικότητα των εικόνων του οδηγού σελ Σχεδίαση και εκτύπωση του τουριστικού οδηγού σελ Διάρκεια (χρονική ισχύς) του τουριστικού οδηγού σελ Ο χαρακτήρας του τουριστικού οδηγού. Περιφερειακός, τοπικός και γεωγραφικός σελ Η τουριστική αγορά στην οποία απευθύνεται ο τουριστικός οδηγός της Πάργας σελ Συμπεράσματα σελ. 50 Συμπεράσματα σελ. 51 Βιβλιογραφία Πηγές Διαδίκτυο σελ. 53 Παράρτημα Α, «Τουριστικός οδηγός της Πάργας» σελ. 56 6

7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ (Abstracts) Η πτυχιακή μου εργασία παρουσιάζει τον σχεδιασμό ενός τουριστικού οδηγού ενός προορισμού. Ο σχεδιασμός αυτός αφορά τόσο στη διαμόρφωση ενός τουριστικού οδηγού (βασικά χαρακτηριστικά και τεχνικές σχεδίασης ενός οδηγού), όσο και στα περιεχόμενα και στη διάταξη αυτού. Δεν θα μπορούσε να γίνει κατανοητή η σημασία ενός τουριστικού οδηγού, καθώς και ο σχεδιασμός αυτού εάν πρώτα δεν γινόταν μια ανάλυση του τουριστικού μάρκετινγκ και της τουριστικής διαφήμισης ενός προορισμού. Αρχικά, η εργασία αναφέρεται στη σπουδαιότητα του τουρισμού, τόσο στο κοινωνικό όσο και στο οικονομικό επίπεδο, καθώς και στον τρόπο χρησιμοποίησης του μάρκετινγκ στον τουρισμό. Εν συνεχεία, αναλύεται η τουριστική διαφήμιση ενός προορισμού και καταλήγουμε σε ένα από τα μέσα που χρησιμοποιεί η τουριστική διαφήμιση για την προβολή και προώθηση ενός προορισμού, που είναι ο τουριστικός οδηγός. Εφόσον γίνει ανάλυση του τρόπου σχεδιασμού ενός οδηγού ενός τουριστικού προορισμού, ακολουθεί η περιγραφή δημιουργίας του τουριστικού οδηγού της Πάργας. Τέλος, παρατίθεται ως παράρτημα στην εργασία ο τουριστικός οδηγός της Πάργας θέλοντας πλέον αυτός ο οδηγός να γίνει πρακτικό παράδειγμα και εφαρμογή όλων όσων διατυπώθηκαν μέσα στην εργασία και φυσικά ευελπιστώντας ότι η δημιουργία αυτού βοήθησε στην όσο το δυνατόν καλύτερη κατανόηση των θεωρητικών εφαρμογών. Λέξεις κλειδιά: τουριστικό μάρκετινγκ, τουριστική διαφήμιση, σχεδιασμός ενός τουριστικού οδηγού, τουριστικός οδηγός της Πάργας. 7

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο άνθρωπος πάντα έψαχνε νέους ορίζοντες, καινούριους τόπους και νέες πατρίδες. Οι σημερινές όμως συνθήκες διαβίωσής του, το άγχος, η ρουτίνα, η πολυπλοκότητα των προβλημάτων που αντιμετωπίζει κάθε μέρα, οι άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις του καταναλωτικού τρόπου ζωής και η απουσία του φυσικού περιβάλλοντος ωθούν και δημιουργούν στον άνθρωπο τάσεις φυγής. Γι αυτό ίσως ο τουρισμός, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια έχει παρουσιάσει ραγδαία ανάπτυξη και έχει γίνει επιτακτική ανάγκη. Η σπουδαιότητά του, τόσο στο κοινωνικό όσο και στο οικονομικό επίπεδο είναι αναμφισβήτητα μεγάλη. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, το μάρκετινγκ στον τουρισμό είναι όσο ποτέ άλλοτε απαραίτητο για την πληρέστερη ικανοποίηση των τουριστικών αναγκών ή επιθυμιών των ανθρώπων, ενώ η συμβολή του στο να γίνει ο τουρισμός η μεγαλύτερη βιομηχανία στον κόσμο είναι αναμφίβολα καθοριστικής σημασίας. Εξαιτίας του μεγάλου ανταγωνισμού στην προσφορά τουριστικών προορισμών, όλες σχεδόν οι τουριστικές περιοχές προσπαθούν να αυξήσουν την εισροή τουριστών, χρησιμοποιώντας διάφορες μεθόδους προώθησης και προβολής. Η δημοφιλέστερη από αυτές τις μεθόδους είναι η διαφήμιση. Ο παράγοντας της επιλογής των κατάλληλων διαφημιστικών μέσων ενός τουριστικού προορισμού αποτελεί κρίσιμο σημείο για την επιτυχία της συνολικής διαφημιστικής καμπάνιας. Ο τουριστικός οδηγός ενός προορισμού είναι ένα από τα πιο σημαντικά διαφημιστικά μέσα προώθησης αυτού. Ο σχεδιασμός ενός τουριστικού οδηγού ενός προορισμού δεν είναι μια απλή διαδικασία. Απαιτεί κυρίως άμεση επαφή με τα τουριστικά δρώμενα του τόπου προβολής, αλλά και άμεση σχέση με την επιστημονική διάσταση του φαινομένου του τουρισμού. Το θέμα της πτυχιακής εργασίας είναι Σχεδιασμός ενός τουριστικού οδηγού ενός προορισμού. Η περίπτωση της Πάργας. Στόχος αυτής της εργασίας είναι να γίνει κατανοητός ο τρόπος σχεδιασμού ενός τουριστικού οδηγού ενός προορισμού. Ο τουριστικός οδηγός θεωρείται κομμάτι της προώθησης ενός τουριστικού προορισμού μέσω του τουριστικού μάρκετινγκ και της τουριστικής διαφήμισης. Γι αυτό το λόγο και βάση του γεγονότος ότι στην υπάρχουσα τουριστική ελληνική βιβλιογραφία δεν περιλαμβάνεται κανένα βιβλίο, το οποίο να πραγματεύεται άμεσα το θέμα του τρόπου 8

9 σχεδίασης ενός τουριστικού οδηγού, κρίνεται πολύ ενδιαφέρουσα η ανάλυση του συγκεκριμένου θέματος. Η εργασία αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια και ένα παράρτημα. Το πρώτο κεφάλαιο, το οποίο έχει τίτλο Τουρισμός και Μάρκετινγκ, αφορά καταρχάς στα κύρια χαρακτηριστικά του τουρισμού καθώς και στη σπουδαιότητά του. Επίσης αναλύεται η έννοια του τουρισμού ως κλάδου οικονομικής δραστηριότητας και γίνεται μια αναφορά στο μάρκετινγκ στον τουρισμό, καθώς και στις κυριότερες λειτουργίες του. Περιγράφονται τα κύρια στάδια του μάρκετινγκ και τέλος γίνεται μια ανάλυση των βασικών τεχνικών προώθησης των τουριστικών προϊόντων. Το δεύτερο κεφάλαιο, το οποίο έχει τίτλο Διαφήμιση ενός τουριστικού προορισμού αναφέρεται στον ορισμό της τουριστικής διαφήμισης και στην αποτελεσματικότητά της, καθώς και στα πέντε σημεία λειτουργίας της. Εν συνεχεία αναλύονται τα πέντε αυτά σημεία, δηλαδή ο καθορισμός των στόχων, ο προϋπολογισμός της διαφημιστικής καμπάνιας ενός τουριστικού προορισμού, ο καθορισμός των μηνυμάτων αυτής, η επιλογή των μέσων προβολής και η αξιολόγησή της. Το τρίτο κεφάλαιο, το οποίο έχει τίτλο Σχεδιασμός ενός τουριστικού οδηγού ενός προορισμού περιλαμβάνει μια μικρή αναφορά στη νομοθεσία που διέπει την δημιουργία των ενημερωτικών φυλλαδίων, το στυλ ενός τουριστικού οδηγού, το εξώφυλλό του, η σχεδίαση και η εκτύπωση, τα περιεχόμενα και η διάταξή του, τα προβλήματα εξέλιξης. Το τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο, το οποίο έχει τίτλο Η περίπτωση του τουριστικού οδηγού της Πάργας αφορά στο γιατί επιλέχθηκε η Πάργα ως τουριστικός προορισμός. Στη συνέχεια περιγράφει τον τουριστικό οδηγό όσον αφορά στο περιεχόμενό και στη διάταξη του και τέλος αναλύει τη διαμόρφωση (το στήσιμο) του τουριστικού οδηγού. Το παράρτημα Α, με τίτλο Τουριστικός οδηγός της Πάργας, είναι ένας τουριστικός οδηγός της περιοχής της Πάργας, ο οποίος σχεδιάστηκε και δημιουργήθηκε από εμένα στα πλαίσια της πτυχιακής εργασίας με στόχο την πρακτική εφαρμογή όλων των θεωρητικών τεχνικών και χαρακτηριστικών που χρησιμοποιούνται στη δημιουργία ενός τουριστικού οδηγού και φυσικά την ευκολότερη κατανόηση αυτών. Η μορφή που έχει ο τουριστικός οδηγός στο παράρτημα δεν είναι η κανονική του μορφή. Στην πραγματικότητα αποτελείται από 80 περίπου σελίδες μεγέθους Α4 οριζοντίου. Όμως 9

10 για εξοικονόμηση χώρου παρατίθεται σε αυτήν την μορφή, δηλαδή εκτυπωμένες δυο σελίδες σε μια. Για την συλλογή των στοιχείων που παραθέτονται στην εργασία χρησιμοποιήθηκε δευτερογενής έρευνα, κυρίως ελληνικά και λίγα ξενόγλωσσα βιβλία σχετικά με τον τουρισμό. Για την συλλογή των στοιχείων που παραθέτονται στο παράρτημα της εργασίας, δηλαδή στον τουριστικό οδηγό της Πάργας χρησιμοποιήθηκε δευτερογενής έρευνα, δηλαδή βιβλία, περιοδικά, μελέτες, διαδίκτυο κ.α., καθώς και πρωτογενής έρευνα, δηλαδή προσωπικές συνεντεύξεις με διάφορους τουριστικούς φορείς της περιοχής. Εφόσον ολοκληρώθηκε η συλλογή της κατάλληλης βιβλιογραφίας και πραγματοποιήθηκε η πρωτογενής έρευνα με συνεντεύξεις, έγινε η αξιολόγηση και διαλογή του συγκεντρωμένου υλικού και ξεκίνησε η συγγραφή της εργασίας και του τουριστικού οδηγού της Πάργας (παράρτημα Α). 10

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ 1.1 Εισαγωγή Ο τουρισμός και τα ταξίδια εν γένει αποτελούν μια πανάρχαια διεργασία βασισμένη στην ανθρώπινη περιέργεια, στο ενδιαφέρον που εμπεριέχει το άγνωστο και η ανακάλυψη νέων τόπων, εθίμων και ηθών. Το γεγονός ότι ίχνη και ρίζες του σημερινού τουρισμού ανευρίσκονται χιλιετηρίδες πριν και ότι η ύπαρξη του πιστοποιείται σχεδόν σε όλες τις ιστορικές περιόδους του ανθρώπινου βίου φανερώνουν το διαρκές ανθρώπινο ενδιαφέρον γύρω από αυτό, που σήμερα αποκαλείται τουρισμός. Σε αυτό το κεφάλαιο θα γίνει λόγος για τα πέντε κύρια χαρακτηριστικά του τουρισμού, την σπουδαιότητα του, καθώς και την σημασία του ως κλάδου οικονομικής δραστηριότητας. Εν συνεχεία θα γίνει μια αναφορά στο μάρκετινγκ στον τουρισμό και στον ορισμό του μάρκετινγκ, καθώς και στις κυριότερες λειτουργίες του. Ακολουθεί μια περιγραφή των κύριων σταδίων του μάρκετινγκ και τέλος γίνεται μια ανάλυση των βασικών τεχνικών προώθησης των τουριστικών προϊόντων. 1.2 Πέντε κύρια χαρακτηριστικά του τουρισμού Ο τουρισμός είναι αποτέλεσμα μεμονωμένης ή ομαδικής μετακίνησης ανθρώπων σε διάφορους τουριστικούς προορισμούς και η διαμονή σε αυτούς τουλάχιστον ένα 24ωρο με σκοπό την ικανοποίηση των τουριστικών αναγκών ή επιθυμιών τους. Οι διάφορες μορφές τουρισμού, όποιες κι αν είναι αυτές, περιέχουν απαραίτητα δύο βασικά στοιχεία και συγκεκριμένα το ταξίδι στον τουριστικό προορισμό και τη διαμονή σε αυτόν με την ευρύτερη έννοια του όρου, δηλαδή συμπεριλαμβανομένης και της διατροφής. Το ταξίδι και η διαμονή λαμβάνουν χώρα εκτός του τόπου της μόνιμης διαμονής των ανθρώπων που αποφασίζουν να μετακινηθούν για τουριστικούς λόγους. Η μετακίνηση ανθρώπων σε διάφορους τουριστικούς προορισμούς είναι προσωρινού και βραχυχρόνιου χαρακτήρα, που σημαίνει ότι πρόθεσή τους είναι να επιστρέψουν στον τόπο της μόνιμης διαμονής τους μέσα σε λίγες ημέρες, εβδομάδες ή μήνες. 11

12 Οι άνθρωποι επισκέπτονται διάφορους τουριστικούς προορισμούς για τουριστικούς σκοπούς, δηλαδή για σκοπούς άλλους από εκείνους της μόνιμης διαμονής τους ή της επαγγελματικής απασχόλησής τους. (Ηγουμενάκης, 1999, σελ ) 1.3 Η σπουδαιότητα του τουρισμού Είναι σημαντικό παγκόσμιο κοινωνικό φαινόμενο. Έχει αποκτήσει το διεθνολογικό περιεχόμενο που του ανήκει. Αποτελεί νευραλγικό οικονομικό εργασιακό χώρο, από τον οποίο ζουν πάρα πολλοί άνθρωποι. Προδίδει εύκολα τον εξαιρετικά σημαντικό ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα του. Δημιουργεί νέα κοινωνικά περιβάλλοντα και σχέσεις. Απασχολεί έντονα το επιστημονικό και ερευνητικό ενδιαφέρον. Έχει δική του σχεδόν αυτόνομη εκπαιδευτική δραστηριότητα και μάλιστα σε πολλές εκπαιδευτικές βαθμίδες. Δίνει, τέλος, λύσεις σε μια πληθώρα κοινωνικών, ψυχολογικών και σωματικών προβλημάτων του σύγχρονου πολίτη. (Λύτρας, 1998, σελ. 210) 1.4 Ο τουρισμός ως κλάδος οικονομικής δραστηριότητας Αναμφισβήτητα, ο τουρισμός ως κλάδος οικονομικής δραστηριότητας, μπορεί κάτω από προϋποθέσεις να αποτελέσει σημαντικότατο παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης ή μεγέθυνσης (Διάγραμμα 1.1). Η συμβολή του στην προσπάθεια των χωρών και των πολιτικών εξουσιών τους για οικονομική ανάπτυξη ή μεγέθυνση πρέπει να θεωρείται χωρίς άλλο θετική. Η τουριστική πολιτική πρέπει να έχει στο επίκεντρό της τον άνθρωπο (αυτόν που παράγει τουριστικά προϊόντα και αυτόν που τα καταναλώνει ή κάνει χρήση τους), χωρίς καμία διάκριση. Επίσης είναι απαραίτητο να επιδιώκει την αρμονική και ισόρροπη σύνδεση της τουριστική προσφοράς με την πραγματική και διαρκώς διαφοροποιούμενη τουριστική ζήτηση. Γι αυτό, ένας από τους βασικούς στόχους της πρέπει να είναι η καλύτερη δυνατή αξιοποίηση των θετικών οικονομικών επιδράσεων, που ασκεί ο τουρισμός τόσο στα μέλη ενός οργανωμένου κοινωνικού συνόλου με 12

13 κρατική υπόσταση όσο και στον ίδιο. Ο τουρισμός πρέπει να σταματήσει να αποτελεί μια ξεχωριστή οικονομική οντότητα και να συνδεθεί με άλλους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.1 Σημαντικές οικονομικές επιδράσεις από την ανάπτυξη του τουρισμού. ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΑΞΙΟΛΟΓΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΙΣΡΟΕΣ ΑΠΟΦΕΡΕΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΑ ΕΣΟΔΑ ΔΙΕΓΕΙΡΕΙ ΤΗΝ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΥΣ ΚΑΙ ΜΕΡΙΚΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ ΚΥΡΙΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΕΣΟΔΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΠΑΙΖΕΙ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΟ ΡΟΛΟ ΣΤΗΝ ΕΞΙΣΟΡΡΟΠΗΣΗ ΤΟΥ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ ΑΣΚΕΙ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ (Ηγουμενάκης, 1999, σελ. 23) ΣΥΜΒΑΛΛΕΙ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Ή ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ Η διεθνής πρακτική έχει αποδείξει ότι για πολλά κράτη και ιδιαίτερα για τα αναπτυσσόμενα, ο τουρισμός αναμφίβολα αποτελεί μια από τις πιο αξιόλογες συναλλαγματοφόρες πηγές τους. Το συνάλλαγμα που εισρέει κάθε χρόνο από τον τουρισμό, καλύπτει σε πολλές περιπτώσεις ένα μεγάλο ποσοστό του παθητικού 13

14 ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών τους. Ο τουρισμός συμβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη πολλών κλάδων οικονομικής δραστηριότητας. Τα χρήματα που δαπανούν οι ξένοι και ντόπιοι τουρίστες διοχετεύονται μέσα από τις τουριστικές επιχειρήσεις σε άλλους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας, με αποτέλεσμα να τονώνεται σημαντικά η εγχώρια οικονομική και εμπορική δραστηριότητα σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Ο τουρισμός, εκτός από σημαντικός κλάδος οικονομικής δραστηριότητας, είναι ταυτόχρονα και σημαντικός εργοδότης. Η ανάπτυξη του συνδέεται με τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, έστω κι αν αυτές τις περισσότερες φορές έχουν εποχιακό κυρίως χαρακτήρα. Ο τουρισμός μπορεί και δημιουργεί θέσεις εργασίας σε περιοχές ενός κράτους, όπου άλλοι κλάδοι οικονομικής δραστηριότητας έχουν περιορισμένες ή και καθόλου πιθανότητες να αναπτυχθούν. Με την ανάπτυξη του τουρισμού δεν επιτυγχάνονται μόνο οικονομικοί στόχοι, αλλά και κοινωνικοί που απορρέουν από τον περιορισμό της μετανάστευσης και κυρίως της μαζικής μετατόπισης των πληθυσμών τους στα μεγάλα, κυρίως, αστικά κέντρα προς αναζήτηση καλύτερης τύχης. Επιπροσθέτως, ο τουρισμός δημιουργεί έσοδα για τους κατοίκους των περιοχών όπου αναπτύσσεται και εξασφαλίζει πρόσθετα εισοδήματα για πολλές μικρομεσαίες οικογένειες. Ενώ, παράλληλα συμβάλλει αποφασιστικά και στον περιορισμό του ανοίγματος της ψαλίδας που υπάρχει ανάμεσα στα εισοδήματα των κατοίκων των αστικών κέντρων και εκείνων της περιφέρειας. Εκτός, όμως από τη δημιουργία εσόδων για τους πληθυσμούς της περιφέρειας και την εξομάλυνση του προσωπικού τους εισοδήματος, ιδιαίτερα σε περιοχές με χαμηλό δείκτη οικονομικής δραστηριότητας και χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα των πληθυσμών τους, η ανάπτυξη του τουρισμού σε αυτές τις περιοχές προκαλεί αξιόλογες οικονομικές εισροές. Μεταξύ άλλων φέρνει άφθονα χρήματα στους τόπους, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων κυκλοφορεί μέσα σε αυτούς, δημιουργώντας πρόσθετο εισόδημα για τους κατοίκους, καθώς επίσης έσοδα για την τοπική αυτοδιοίκηση και γενικότερα για το κράτος. Οι άμεσες και εμφανείς επιδράσεις του τουρισμού στην οικονομία ενός κράτους εκδηλώνονται με τη θετική συμβολή του στην προσπάθεια εξισορρόπησης του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, δημιουργίας ευκαιριών απασχόλησης, επιτάχυνσης της οικονομικής ανάπτυξης ή μεγέθυνσης γενικά και ειδικότερα της περιφέρειας. Οι επιδράσεις αυτές, εκτός του ότι διευρύνουν τον οικονομικό και κοινωνικό ρόλο του τουρισμού, διευρύνουν παράλληλα και τον κύκλο των κοινωνικών ομάδων που επηρεάζονται θετικά από το φαινόμενο. 14

15 Η ανάπτυξη του τουρισμού ούτε από την μια στιγμή στην άλλη μπορεί να επιτευχθεί, αλλά ούτε και από μόνη της. Είναι στενά συνυφασμένη με την πραγματοποίηση σοβαρών επενδύσεων από πλευράς κράτους, τοπικής αυτοδιοίκησης και ιδιωτική πρωτοβουλίας. Οι επενδύσεις αυτές πραγματοποιούνται, κατά κύριο λόγο, για την κατασκευή, επέκταση και συντήρηση των έργων τουριστικής υποδομής, πλην όμως συνοδεύονται και από άλλες δαπάνες, όπως για φορολογικά και επενδυτικά κίνητρα, για καθαριότητα, για φωτισμό και ύδρευση, για προστασία του περιβάλλοντος και κυρίως για τουριστική διαφήμιση και δημόσιες σχέσεις των τουριστικών τόπων. (Ηγουμενάκης, 1999) 1.5 Το μάρκετινγκ στον τουρισμό Τα τελευταία χρόνια γίνεται ίσως περισσότερος λόγος για το μάρκετινγκ από οποιαδήποτε άλλη εποχή. Το μάρκετινγκ, στην πραγματική διάσταση της λέξης, εφαρμόζεται πολύ σπάνια στον επιχειρηματικό κόσμο και ακόμη λιγότερο στον τουριστικό και ταξιδιωτικό τομέα. Ασφαλώς, υπάρχουν αρκετοί τουριστικοί οργανισμοί στον δημόσιο, αλλά και στον ιδιωτικό τομέα, οι οποίοι έχουν υιοθετήσει τη φιλοσοφία του μάρκετινγκ και συμπεριλαμβάνονται ανάμεσα στους πιο αποδοτικούς οργανισμούς μάρκετινγκ. Αυτοί όμως αποτελούν την εξαίρεση μάλλον παρά τον κανόνα και η καλή εμπορική τακτική παραμένει σπάνιο φαινόμενο ανάμεσα στις μικρότερες εταιρείες. Υπάρχουν μερικοί λόγοι στους οποίους οφείλεται η αποτυχία μας να συμβιβαστούμε με την ιδέα του μάρκετινγκ. Ένας από αυτούς είναι ο έμφυτος συντηρητισμός της κοινωνίας, η καχυποψία μας προς τις νέες ιδέες και η αντίσταση μας στην αλλαγή των παλιών και καλά δοκιμασμένων τρόπων με τους οποίους κάνουμε κάποια πράγματα. Ένας άλλος λόγος είναι η πραγματικά μεγάλη άγνοια που έχουμε για το τι είναι μάρκετινγκ. (Holloway et al., 2003) Ορισμός μάρκετινγκ: είναι ένα ολοκληρωμένο σύστημα επιχειρηματικών ενεργειών και δραστηριοτήτων που εφαρμόζουν με κοινωνική υπευθυνότητα οι επιχειρήσεις, προκειμένου να διαπιστώσουν τις ανάγκες ή και επιθυμίες της αγοράς, ώστε στη συνέχεια να προγραμματίσουν και να αναπτύξουν προϊόντα που μπορούν να τις ικανοποιήσουν όσο το δυνατό περισσότερο γίνεται, να τιμολογήσουν σωστά τα προϊόντα αυτά, τέλος να προκαλέσουν την κατάλληλη στιγμή μια έντονη ζήτησή τους, που θα διευκολύνει την απρόσκοπτη διάθεσή τους στους καταναλωτές ή χρήστες αντί 15

16 κάποιου κέρδους, που μπορεί να είναι χρηματικό, υλικό ή και ιδεολογικό ακόμα. (Ηγουμενάκης, 1999, σελ. 30) Σύμφωνα με τον ορισμό του μάρκετινγκ, κύριος στόχος των επιχειρήσεων που το εφαρμόζουν είναι να επιτύχουν την διάθεση των αγαθών και υπηρεσιών τους στους καταναλωτές ή χρήστες αντί κάποιου κέρδους που μπορεί να είναι χρηματικό, υλικό ή ιδεολογικό. Είναι απαραίτητο να διευκρινιστεί ότι το μάρκετινγκ δεν είναι μόνο μια επιχειρηματική δραστηριότητα, αλλά έχει και μια ευρύτατη κοινωνική διάσταση. Επομένως, μάρκετινγκ εφαρμόζεται και από μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς που επιδιώκουν από την διάθεση των αγαθών και υπηρεσιών τους μόνο ιδεολογικό κέρδος, σε αντίθεση με τους κερδοσκοπικούς οργανισμούς που επιδιώκουν, κατά κανόνα, χρηματικό ή υλικό κέρδος. Στους μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς υπάγονται και οι εθνικοί οργανισμοί τουρισμού, καθώς και οι δημόσιοι φορείς τουρισμού, οι οποίοι προσπαθούν να πουλήσουν τις χώρες, πόλεις, περιοχές που εκπροσωπούν σαν τουριστικούς προορισμούς σε όσο το δυνατό περισσότερους και πιο επιλεκτικούς τουρίστες. (Ηγουμενάκης, 1999) 1.6 Οι κυριότερες λειτουργίες του μάρκετινγκ Οι σημαντικότερες λειτουργίες του μάρκετινγκ είναι οι εξής: Η έρευνα αγοράς προϊόντων: εξασφαλίζει πληροφορίες σχετικά με το μέγεθος, τη σύνθεση, τις ιδιαιτερότητες και τα άλλα χαρακτηριστικά μιας ορισμένης αγοράς. Αυτές οι πληροφορίες είναι απαραίτητες για τη λήψη σωστών αποφάσεων, έτσι ώστε τα προϊόντα που παράγονται και προσφέρονται στους καταναλωτές ή χρήστες να είναι όσο το δυνατόν πλησιέστερα σε αυτά που εκείνοι ζητούν για την ικανοποίηση συγκεκριμένων φυσιολογικών ή / και ψυχολογικών αναγκών ή επιθυμιών τους. Ο προγραμματισμός και η ανάπτυξη προϊόντων: προσδιορίζει τι προϊόντα θα παραχθούν, τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες τους, καθώς επίσης την τιμή και την ποσότητα, ώστε να ικανοποιηθούν σχεδόν όλες οι ανάγκες ή επιθυμίες των καταναλωτών ή χρηστών. Η προμήθεια συντελεστών παραγωγής προϊόντων: διαπιστώνει συστηματικά τις ανάγκες της επιχείρησης σε παραγωγικούς συντελεστές, που της είναι απαραίτητοι για την παραγωγή των προϊόντων. Επιπλέον, επιλέγει τους προμηθευτές και την κλιμάκωση των αγορών τους χρονολογικά. 16

17 Η τυποποίηση προϊόντων: προσδιορίζει τις προδιαγραφές παραγωγής. Κρίνεται απαραίτητο τα προϊόντα που παράγονται και προωθούνται στην αγορά να μην παρουσιάζουν διαφορές στην ποιότητα, στη σύνθεση και στην εμφάνιση. Ο καταναλωτής ή ο χρήστης πρέπει να γνωρίζει προκαταβολικά τι αγοράζει και να έχει απόλυτη εμπιστοσύνη ότι αυτό που αγοράζει είναι αυτό που ακριβώς θέλει. Η αποθεματοποίηση προϊόντων: φροντίζει για τη συγκέντρωση και διατήρηση των προϊόντων (μόνο των υλικών), έτσι ώστε να είναι διαθέσιμα όταν ζητηθούν στην αγορά από τους καταναλωτές ή χρήστες. Η διανομή προϊόντων: φροντίζει για την καλύτερη δυνατή εξυπηρέτηση των καταναλωτών ή χρηστών διανέμοντας τα προϊόντα με τον καλύτερο τρόπο μέσα στην αγορά. Η διανομή γίνεται άμεσα ή έμμεσα, δηλαδή απευθείας από τις επιχειρήσεις ή διαμέσου των μεσαζόντων του μάρκετινγκ. Η χρηματοδότηση πωλήσεων προϊόντων: αφορά τους διακανονισμούς που κρίνονται απαραίτητοι για την απρόσκοπτη προώθηση των προϊόντων στην αγορά. Η προώθηση προϊόντων: είναι όλες εκείνες οι δραστηριότητες, οι οποίες συμβάλλουν αποφασιστικά στη σωστή παρουσίαση και υποστήριξη των προϊόντων που παράγει και προωθεί η επιχείρηση στην αγορά. (Ηγουμενάκης, 1999) 1.7 Τα κύρια στάδια που ακολουθούνται στο μάρκετινγκ τουριστικών προϊόντων Όλες οι τουριστικές επιχειρήσεις φορείς, ανάλογα με τον τύπο, το μέγεθος, τον τόπο εγκατάστασης και το βαθμό της εξάρτησής τους, ασχολούνται με το μάρκετινγκ των υπηρεσιών τους στη τουριστική αγορά. Τα κύρια στάδια που ακολουθούνται στο μάρκετινγκ τουριστικών υπηρεσιών και αγαθών είναι τα εξής: Έρευνα μάρκετινγκ και ανάλυση: γίνεται μια εκτίμηση των ιστορικών και προγραμματισμένων τάσεων στο εξωτερικό επιχειρηματικό περιβάλλον. Επίσης, πραγματοποιείται έρευνα αγοραστικής συμπεριφοράς, καθώς και αξιολόγηση προγενέστερων δαπανών για μάρκετινγκ και φυσικά των αποτελεσμάτων της. Επιχειρηματική στρατηγική και προγραμματισμός μάρκετινγκ: επιχειρείται η ανάπτυξη της έρευνας και ανάλυσης σε όλη την έκταση των επιχειρηματικών στρατηγικών, στρατηγικών μάρκετινγκ, καθώς και των επιχειρησιακών προγραμμάτων. Επίσης περιλαμβάνει προγράμματα προϊόντων και παραγωγικής δυνατότητας. 17

18 Προγραμματισμός καμπάνιας και προϋπολογισμός δαπανών: γίνεται κατάρτιση κοστολογημένων επιχειρησιακών προγραμμάτων για να συνδυάσουν σε ενιαίο σύνολο τα τέσσερα βασικά συστατικά στοιχεία του μείγματος μάρκετινγκ, δηλαδή του προϊόντος υπηρεσίας, της τιμής, της προώθησης και της διανομής. Κατάρτιση προγραμμάτων δράσης: επιχειρείται η κατάρτιση λεπτομερειακών προγραμμάτων εβδομαδιαίας και μηνιαίας δραστηριότητας για όλες τις μορφές προώθησης και διανομής προϊόντων - υπηρεσιών. Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων και έρευνα σε επίπεδο αγοραστή: πραγματοποιείται έλεγχος και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των δραστηριοτήτων του μάρκετινγκ που έχουν ήδη ολοκληρωθεί και γίνεται έρευνα σε επίπεδο αγοραστή, για να διαπιστωθεί αν και κατά πόσο ικανοποιήθηκαν συγκεκριμένες ανάγκες ή επιθυμίες του από τις αγορές που έκανε και αν άξιζαν αυτές τα χρήματα που ξόδεψε για να τις πραγματοποιήσει. Επίσης τροφοδοτείται με στοιχεία ο επόμενος κύκλος της διαδικασίας του μάρκετινγκ. (Ηγουμενάκης, 1999, σελ. 96 / 98) 1.8 Οι βασικές τεχνικές προώθησης τουριστικών προϊόντων Η επιτυχημένη εφαρμογή του τουριστικού μάρκετινγκ δε μπορεί να βασίζεται μόνο σε ένα τουριστικό προϊόν που είναι ποιοτικά ικανοποιητικό, που είναι σωστά τιμολογημένο και που η διάθεσή του γίνεται μέσα από ένα αξιόπιστο δίκτυο διανομής τουριστικών προϊόντων. Κρίνεται απαραίτητη λοιπόν και μια συστηματική, αλλά και πειστική επικοινωνία με την πιθανή πελατεία και με τους μεσάζοντες του τουριστικού μάρκετινγκ, οι οποίοι γεφυρώνουν το χάσμα που υπάρχει μεταξύ των παραγωγών και των καταναλωτών ή χρηστών τουριστικών προϊόντων. Η επιτυχημένη εφαρμογή ενός προγράμματος προώθησης τουριστικών προϊόντων είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις τέσσερις προωθητικές τεχνικές του τουριστικού μάρκετινγκ. Αυτές είναι η τουριστική διαφήμιση, οι προσωπικές πωλήσεις, οι δημόσιες σχέσεις και η προώθηση πωλήσεων. Παρακάτω αναφέρονται τα τέσσερα αυτά σημαντικά εργαλεία του τουριστικού μάρκετινγκ: «Η τουριστική διαφήμιση: είναι η χρησιμοποίηση ενός πληρωμένου χώρου σε ένα μέσο μαζικής ή ειδικής ενημέρωσης, όπως για παράδειγμα σε εφημερίδες, περιοδικά, χώρους αφισοκόλλησης, τουριστικούς καταλόγους ή πληρωμένης ώρας σε ένα μέσο μαζικής ή ειδικής ενημέρωσης, όπως για παράδειγμα σε τηλεοπτικό ή / και ραδιοφωνικό σταθμό, προκειμένου να μεταδοθεί ένα προκαθορισμένο διαφημιστικό 18

19 μήνυμα σε ένα προκαθορισμένο κοινό.» (Ηγουμενάκης, 1999, σελ. 369). Η τουριστική διαφήμιση επιτρέπει στις τουριστικές επιχειρήσεις ή τους τουριστικούς οργανισμούς να καθορίσουν εκ των προτέρων τι διαφημιστικό μήνυμα να μεταδοθεί, πού και πότε, ενώ το κόστος του μπορεί με μεγάλη ακρίβεια να προϋπολογιστεί προκαταβολικά. Επιπλέον, η τουριστική διαφήμιση επιτρέπει μεγάλη ελαστικότητα στο είδος, το μέγεθος και τη συχνότητα μετάδοσής του διαφημιστικού μηνύματος. Το κύριο πλεονέκτημά της είναι ότι επιτρέπει να προσεγγιστούν μεγάλοι αριθμοί ατόμων κατά τρόπο οικονομικότερο από οποιαδήποτε άλλη διαθέσιμη τεχνική επικοινωνίας. «Οι προσωπικές πωλήσεις: είναι οποιαδήποτε προσφορά τουριστικών προϊόντων για την οποία τα μεμονωμένα άτομα που τα πουλούν αμείβονται από τις επιχειρήσεις που τα παράγουν ή / και διαθέτουν στην τουριστική αγορά για κατανάλωση ή χρήση.» (Ηγουμενάκης, 1999, σελ. 370). Οι προσωπικές πωλήσεις είναι ένας τρόπος επικοινωνίας πιο αποτελεσματικός αλλά ταυτόχρονα και πιο δαπανηρός. Οι δραστηριότητες των προσωπικών πωλήσεων περιλαμβάνουν καλή γνώση των τουριστικών αγορών και του περιβάλλοντός τους, των πελατών, των προσφερόμενων τουριστικών προϊόντων και των σύγχρονων τεχνικών πωλήσεων. Η γνώση των αγοραστικών κινήτρων των πιθανών πελατών, ο τρόπος και η συχνότητα κατανάλωσης ή χρήσης των τουριστικών προϊόντων και η αγοραστική τους συμπεριφορά παρέχουν την δυνατότητα στους πωλητές να τους πείσουν να αγοράσουν. Βοηθώντας τους πελάτες τους να ικανοποιήσουν τις τουριστικές τους ανάγκες ή επιθυμίες επιτυγχάνεται μία συνεχής, ευχάριστη και επικερδής σχέση μεταξύ των άμεσα και έμμεσα εμπλεκομένων στην πώληση ενός τουριστικού προϊόντος. Επίσης η γνώση σύγχρονων τεχνικών πωλήσεων είναι εντελώς απαραίτητη για αποτελεσματικές προσωπικές πωλήσεις. «Οι δημόσιες σχέσεις: αντίθετα προς την τουριστική διαφήμιση, τις προσωπικές πωλήσεις και την προώθηση πωλήσεων, οι δημόσιες σχέσεις δεν απευθύνονται στους πιθανούς πελάτες, αλλά στους μεσάζοντες του τουριστικού μάρκετινγκ ή στους δημοσιογράφους και εκδότες διάφορων εντύπων, στη συνεργασία και υποστήριξη των οποίων οι τουριστικές επιχειρήσεις αλλά και οι εθνικοί οργανισμοί τουρισμού πρέπει να βασίζονται για να μπορέσουν να επιτύχουν τους στόχους μάρκετινγκ που έχουν καθορίσει.» (Ηγουμενάκης, 1999, σελ ). Οι δραστηριότητες των δημόσιων σχέσεων περιλαμβάνουν προσκλήσεις φιλοξενίας με πληρωμένα όλα τα έξοδα, που στέλνονται σε επιλεγμένα άτομα, ενημερωτικές περιηγήσεις, που προσφέρονται σε τουριστικούς πράκτορες και tour operαtors, 19

20 δεξιώσεις και παρουσιάσεις, που οργανώνονται από τουριστικές επιχειρήσεις αλλά και από εθνικούς οργανισμούς τουρισμού. Κύριος σκοπός όλων αυτών είναι να εντυπωσιάσουν τα άτομα εκείνα που μπορούν άμεσα ή έμμεσα να επηρεάσουν θετικά πιθανούς πελάτες ώστε να αγοράσουν τουριστικά προϊόντα. «Η προώθηση πωλήσεων: είναι το σύνολο των προωθητικών δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται εκ μέρους των τουριστικών επιχειρήσεων και έχουν σκοπό να μεταδώσουν στην πελατεία τους και στους μεσάζοντες του τουριστικού μάρκετινγκ εξειδικευμένες πληροφορίες σε θέματα μεταφορών, καταλυμάτων, θέλγητρων, τιμών που αφορούν στο μεμονωμένο τουριστικό προϊόν ή στο τουριστικό πακέτο, η πώληση του οποίου πρόκειται να προωθηθεί σε ορισμένη τουριστική αγορά ή κάποιο τμήμα της μόνο και σε επιλεγμένη πελατεία. Οι δραστηριότητες προώθησης πωλήσεων τουριστικών προϊόντων είναι το σύνολο του έντυπου υλικού, όπως φυλλάδια, μπροσούρες, προσπέκτους, τουριστικοί κατάλογοι κ.λ.π.». (Ηγουμενάκης, 1999, σελ. 371). 1.9 Συμπεράσματα Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο τουρισμός τα τελευταία χρόνια έχει παρουσιάσει ραγδαία ανάπτυξη και έχει γίνει επιτακτική ανάγκη. Η σπουδαιότητά του, τόσο στο κοινωνικό όσο και στο οικονομικό επίπεδο είναι μεγάλη. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, αποτελεί πλέον κοινή συνείδηση ότι το μάρκετινγκ στον τουρισμό ή τουριστικό μάρκετινγκ, θα είναι όσο ποτέ άλλοτε απαραίτητο για την πληρέστερη ικανοποίηση των τουριστικών αναγκών ή επιθυμιών των ανθρώπων, ενώ η συμβολή του στο να γίνει ο τουρισμός η μεγαλύτερη βιομηχανία στον κόσμο θα είναι αναμφίβολα καθοριστικής σημασίας. Εξαιτίας του ανταγωνισμού, στην προσφορά τουριστικών προορισμών, όλες σχεδόν οι περιοχές που είναι σε θέση να προσφέρουν τουριστικές υπηρεσίες προσπαθούν να επικοινωνήσουν με τις τουριστικές αγορές ανά τον κόσμο, χρησιμοποιώντας πολλές μεθόδους προώθησης και προβολής του τουρισμού. Οι σπουδαιότερες από αυτές τις μεθόδους, που εφαρμόζονται με βάση ένα σχεδιασμό, είναι η διαφήμιση και οι δημόσιες σχέσεις. Και οι δύο αυτές μέθοδοι εντάσσονται στο πλαίσιο του τουριστικού μάρκετινγκ και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του. Στο επόμενο κεφάλαιο θα γίνει μια εκτενέστερη ανάλυση της τουριστικής διαφήμισης ενός τουριστικού προορισμού. 20

21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ ΕΝΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΥ 2.1 Εισαγωγή Όπως αναφέρθηκε και στο προηγούμενο κεφάλαιο, κανένας τουριστικός τομέας δεν εξελίχθηκε τόσο γρήγορα παντού, όσο ο τομέας του Μάρκετινγκ, καθώς και ο συντελεστής του που είναι η τουριστική διαφήμιση. Η τουριστική διαφήμιση ανήκει στον ευρύτερο χώρο του τουριστικού μάρκετινγκ, που σημαίνει ότι δεν μπορεί να λειτουργήσει ανεξάρτητα τουλάχιστον από τον τομέα των πωλήσεων τουριστικών προϊόντων. Στο κεφάλαιο αυτό θα γίνει αναφορά στον ορισμό της τουριστικής διαφήμισης και στην αποτελεσματικότητά της, καθώς και στα πέντε σημεία λειτουργίας της. Εν συνεχεία θα γίνει μια περαιτέρω ανάλυση των πέντε αυτών σημείων, δηλαδή στον καθορισμό των στόχων, στον προϋπολογισμό της διαφημιστικής καμπάνιας ενός τουριστικού προορισμού, στον καθορισμό των μηνυμάτων αυτής, στην επιλογή των μέσων προβολής και στην αξιολόγησή της. 2.2 Ο ορισμός της διαφήμισης και η αποτελεσματικότητά της Η διαφήμιση γενικά είναι μια μέθοδος, ένα εργαλείο προώθησης πωλήσεων, που στοχεύει στον επηρεασμό του ακροατηρίου της μέσω της παρουσίασης των χαρακτηριστικών πτυχών του προϊόντος ή της υπηρεσίας που αυτή προβάλλει. Στον τουρισμό η διαφήμιση έχει ως στόχο να προβάλλει άμεσα ή έμμεσα κάποιον τουριστικό προορισμό και τα χαρακτηριστικά του, και να πείσει τους αποδέκτες να τον προτιμήσουν για τις επόμενες τους διακοπές. Η διαφήμιση είναι η κυριότερη μέθοδος άμεσης προβολής, που έχει ως στόχο να δημιουργήσει θετική και ελκυστική εντύπωση στο κοινό στο οποίο απευθύνεται, έτσι ώστε να επισκεφτεί με την πρώτη ευκαιρία το συγκεκριμένο τόπο προορισμού. Στην προσπάθεια της αυτή, η διαφήμιση ως διαδικασία προσπαθεί να περάσει στον καταναλωτή κοινό υποψήφιο επισκέπτη τα απαραίτητα μηνύματα, χρησιμοποιώντας μια σειρά από διαφημιστικά μέσα. (Γρούτας et al., 2000, σελ ) Η αποτελεσματικότητά της διαφήμισης εξαρτάται από έναν αριθμό παραγόντων. Μερικοί από τους πιο σημαντικούς είναι: 21

22 «Η ιδέα που επιλέχθηκε και το μέσο με το οποίο πρόκειται να προωθηθεί. Ο αριθμός των ανθρώπων στους οποίους στοχεύει και η συχνότητα επανάληψης. Ο ανταγωνισμός από άλλους κατά την περίοδο της καμπάνιας. Ο συγχρονισμός της καμπάνιας σε σχέση με τα αγοραστικά μοντέλα. που βασίζονται σε έρευνες. Ένας φρόνιμος διαφημιζόμενος, θα χρησιμοποιήσει τη διαθέσιμη πείρα για να καθορίσει τα απαιτούμενα μέσα.» (Holloway et al., 2003, σελ. 243) 2.3 Η διαδικασία της διαφημιστικής καμπάνιας Η φιλοσοφία της διαφήμισης ενός τουριστικού προορισμού στηρίζεται σε πέντε σημεία κλειδιά, που είναι η αποστολή σκοπός (mission), ο προϋπολογισμός (money), το μήνυμα (message), τα διαφημιστικά μέσα (media) και η μέτρηση των αποτελεσμάτων (measurement). Αυτά στην διεθνή βιβλιογραφία παρουσιάζονται ως τα 5 Ms. (Γρούτας et al., 2000, σελ. 24) ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2.1 Τα πέντε σημεία της λειτουργίας της διαφήμισης 1. ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΣΤΟΧΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ Επικοινωνιακοί στόχοι Στόχοι πωλήσεων 2. ΑΠΟΦΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΥΨΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ Αριστοποίηση της κατανομής των κονδυλίων Ποσοστό επί του αποτελέσματος (πωλήσεων) 3. ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΩΝ Δημιουργία μηνυμάτων Αξιολόγηση μηνυμάτων και επιλογή Εκτέλεση μηνύματος 4. ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΜΕΣΩΝ Κάλυψη Συχνότητα Επίδραση Είδη μέσων Ειδικά μέσα Χρονοδιάγραμμα 5. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΜΠΑΝΙΑΣ Επικοινωνιακή επίδραση Επίδραση στις πωλήσεις 22

23 2.3.1 Ο καθορισμός των στόχων Μέσω μιας ολοκληρωμένης διαφημιστικής καμπάνιας, που έχει ως βασικούς αντικειμενικούς σκοπούς την πληροφόρηση, την πειθώ και την υπενθύμιση, πραγματοποιείται ο επηρεασμός του κοινού στόχου (τουριστικής αγοράς). Κάθε φορέας που σχεδιάζει τη διαφημιστική καμπάνια προσέλκυσης επισκεπτών από μια τουριστική αγορά, προσεγγίζει το κοινό στόχο στο οποίο απευθύνεται με συγκεκριμένο, λειτουργικό και πειστικό τρόπο. Επομένως όλες οι προωθητικές ενέργειες όλων των εμπλεκομένων στο τουριστικό κύκλωμα πρέπει να κατευθύνονται προς τον ίδιο στόχο και να εμπεριέχουν ως σκεπτικό τον τρόπο με τον οποίο θα μπορέσουν να πείσουν τον υποψήφιο επισκέπτη της τουριστικής αγοράς να επισκεφτεί το συγκεκριμένο τουριστικό προορισμό. Οι βασικότερες αρχές μιας επιτυχημένης διαφημιστικής καμπάνιας είναι οι εξής: Να προσελκύσει τη προσοχή των τουριστών με στόχο τον επηρεασμό της αγοραστικής απόφασής τους για την επιλογή του τόπου διακοπών. Να αναλύσει τα πλεονεκτήματα του τουριστικού προορισμού. Να δημιουργήσει και να αναδείξει τα θετικά σημεία του προορισμού. Να καλλιεργήσει την προτίμηση των υποψήφιων επισκεπτών μέσω της διαφημιστικής καμπάνιας. Να ασκήσει διακριτική πίεση ή αύξηση της πειθούς προς τους υποψήφιους επισκέπτες για να αγοράσουν το «τουριστικό πακέτο», να «κλείσουν» τον τουριστικό προορισμό που προβάλλει η διαφημιστική καμπάνια. Να ασκήσει διακριτική πίεση ή αύξηση της πειθούς προς τους επισκέπτες που έχουν προτιμήσει το συγκεκριμένο τουριστικό προορισμό να τον επισκεφτούν ξανά. Αυτό σίγουρα καταδεικνύει την επιτυχία της διαφημιστικής καμπάνιας. (Γρούτας et al., 2000) Ο προϋπολογισμός της διαφημιστικής καμπάνιας Ο ρόλος της διαφημιστικής καμπάνιας είναι να μεταβάλει την καμπύλη ζήτησης για τον τουριστικό προορισμό προς τα επάνω. Ο τουριστικός προορισμός επιθυμεί να δαπανήσει το απαιτούμενο ποσό για να πετύχει ένα στόχο πωλήσεων. Οι παράγοντες που καθορίζουν το ύψος του προϋπολογισμού για τη διαφημιστική καμπάνια ενός τουριστικού προορισμού είναι οι εξής: 23

24 Η φάση του τουριστικού προορισμού στον κύκλο ζωής του: Ένας νέος τουριστικός προορισμός συνήθως απαιτεί και λαμβάνει μεγάλο μέρος από το διαφημιστικό προϋπολογισμό, με στόχο τον επηρεασμό του κοινού και την άμεση προσέλκυση των επισκεπτών. Το μερίδιο αγοράς του τουριστικού προορισμού: Τουριστικοί προορισμοί με μεγάλο μερίδιο αγοράς απαιτούν μικρότερη διαφημιστική δαπάνη ως ποσοστό επί των πωλήσεων σε σχέση με τουριστικούς προορισμούς που προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα ικανοποιητικό μερίδιο αγοράς. Ο ανταγωνισμός του τουριστικού προορισμού: Σε μια αγορά με υψηλό αριθμό ανταγωνιστών και μεγάλου κύρους τουριστικούς προορισμούς, ο οποιοσδήποτε τουριστικός προορισμός θα πρέπει να διαφημίζεται πολύ πιο έντονα για να «ακούγεται» μέσα από τον «θόρυβο» της αγοράς. Συχνότητα διαφήμισης: Ανάλογα με το μήνυμα που προωθεί μέσω της διαφημιστική καμπάνιας ο τουριστικός προορισμός και ανάλογα με τις απαιτούμενες επαναλήψεις του προς την αγορά στόχο (τουριστική αγορά), καθορίζεται και ο προϋπολογισμός της διαφήμισης. Μοναδικότητα του τουριστικού προορισμού: Οι τουριστικοί προορισμοί που προσφέρουν στην αγορά ίδιο ή ομοειδές προϊόν απαιτούν μεγάλο διαφημιστικό προϋπολογισμό για να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν μια ξεχωριστή εικόνα (image). (Γρούτας et al., 2000, σελ. 28) Καθοριστικός παράγοντας επιτυχίας της διαφημιστικής καμπάνιας είναι η επιλογή και ο καθορισμός του ιδανικού προϋπολογισμού. Αυτό δε σημαίνει απαραίτητα ότι αποτελεί και τον απόλυτο παράγοντα αποδοτικότητάς της (προσέλκυση επισκεπτών στον τουριστικό προορισμό κ.τ.λ.). Το ιδανικό είναι να συνυπάρχουν και τα δύο στο τελικό αποτέλεσμα Ο καθορισμός των μηνυμάτων Είναι γενικά αποδεκτό ότι η επιλογή του κεντρικού μηνύματος είναι και το κλειδί της επιτυχίας μιας διαφημιστικής καμπάνιας. Εν μέρει αυτό ισχύει, εφόσον συχνά παρατηρούμε μεγάλους και καταξιωμένους τουριστικούς προορισμούς να διατηρούν για χρόνια το κεντρικό μήνυμα ιδέα σύνθημα. Για την δημιουργία ενός πετυχημένου μηνύματος απαιτούνται τα εξής: Βαθιά γνώση των χαρακτηριστικών της τουριστικής αγοράς. 24

25 Βαθιά γνώση της επιμέρους αγοράς (κοινού - στόχου) στην οποία απευθύνεται η καμπάνια. Γνώση των μεθόδων χειρισμού και διαμόρφωσης της κοινής γνώμης. Γνώση της καθημερινής ζωής της τουριστικής αγοράς και των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών συνθηκών. Γνώση των ηθών και των εθίμων της τουριστικής αγοράς. Γνώση του τουριστικού προϊόντος του προορισμού. Κατανόηση της αποτελεσματικότητας των μέσων στην τουριστική αγορά. Θεωρείται αδιαμφισβήτητη η συνεισφορά ενός επιτυχημένου μηνύματος στην συνολική επιτυχία της διαφημιστικής καμπάνιας ενός τουριστικού προορισμού. (Γρούτας et al., 2000, σελ. 30) Η δημιουργία του μηνύματος: που εκφράζει έναν τουριστικό προορισμό αποτελεί βασικό μέρος του σκεπτικού και της φιλοσοφίας ορισμού του προορισμού αυτού ως τουριστικού. Για παράδειγμα, αν μια γεωγραφική περιοχή διαθέτει ιδανικές κλιματολογικές συνθήκες για διακοπές και αυτές αποτελούν τον καθοριστικό παράγοντα που την ανέδειξαν ως έναν εν δυνάμει τουριστικό προορισμό, τότε το βασικό μήνυμα που θα εκφράζει τον προορισμό αυτό θα έχει να κάνει με τις ιδανικές κλιματολογικές του συνθήκες. Γενικά, τα βασικά μηνύματα για έναν τουριστικό προορισμό δημιουργούνται από τα ίδια τα πλεονεκτήματά του. (Καραγιάννης, 1993) Η αξιολόγηση και η επιλογή του μηνύματος: οι υπεύθυνοι επιλογής του ιδανικού μηνύματος θα πρέπει να αξιολογήσουν όλες τις εναλλακτικές λύσεις που έχουν παρουσιαστεί κατά τη διαδικασία δημιουργίας του μηνύματος. Τις περισσότερες φορές καταλήγουν σε μια κεντρική πρόταση ιδέα προβολής του τουριστικού προορισμού, που εκφράζει μεν τον τουριστικό προορισμό, αλλά χωρίς να δίνει πολλές λεπτομέρειες γι αυτόν, γιατί έτσι χάνεται η επαφή της διαφήμισης με τον υποψήφιο επισκέπτη. Το ιδανικό μήνυμα θα πρέπει να εκφράζει κάτι επιθυμητό και ενδιαφέρον για τον τουριστικό προορισμό και οπωσδήποτε θα πρέπει να είναι πιστευτό. Η εκτέλεση του μηνύματος: Η αποτελεσματικότητα του μηνύματος εξαρτάται όχι μόνο από το τι εκφράζει, αλλά και από το πώς το εκφράζει. Κάποια μηνύματα έχουν σκοπό να επηρεάσουν τη λογική και κάποια άλλα το συναίσθημα του αποδέκτη. Κάθε μήνυμα μπορεί να εκτελεστεί με διαφορετικό τρόπο, όπως: Κομμάτι της καθημερινής ζωής: Εδώ μπορούν να παρουσιαστούν χαρακτήρες σε κάποια φυσική θέση (σπίτι, διακοπές), οι οποίοι απολαμβάνουν έναν τουριστικό προορισμό. 25

26 Τρόπος ζωής: Εδώ γίνεται προσπάθεια να προσαρμοστεί μέσα στον καθημερινό τρόπο ζωής κατά την διάρκεια των διακοπών σε έναν τουριστικό προορισμό. Φαντασία: Πρόκειται για τη δημιουργία στο υποσυνείδητο κάποιας εικόνας γύρω από τον τουριστικό προορισμό και από τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να περάσει τις διακοπές του εκεί. Διάθεση ή εικόνα: Αυτό το στοιχείο δημιουργεί διάθεση αποδοχής και συμβάλλει στη δημιουργία μιας ελκυστικής εικόνας (image) για τον τουριστικό προορισμό μέσω της εστίασης στα σημεία της ομορφιάς, της αγάπης ή της ηρεμίας. Μουσική: Αυτό το στοιχείο χρησιμοποιείται ως υπόβαθρο (background) και συμπληρωματικά, μέσω της μουσικής κάλυψης σε παραστάσεις που παρουσιάζουν τον τουριστικό προορισμό. Πολλές φορές παρουσιάζονται από τις υπηρεσίες του τουριστικού προορισμού ένα ή περισσότερα ευχαριστημένα άτομα ή κινούμενα σχέδια να τραγουδούν ένα τραγούδι που αφορά τον προορισμό αυτό. Σύμβολο προσωπικότητας: Με βάση το στοιχείο αυτό δημιουργείται ένας χαρακτήρας που εκφράζει τον τουριστικό προορισμό είτε άμεσα είτε έμμεσα. Τεχνική εμπειρία: Αυτό το στοιχείο παρουσιάζει την ικανότητα και την εμπειρία του τουριστικού προορισμού και προσπαθεί να επηρεάσει τον υποψήφιο επισκέπτη, ενισχύοντας την επιλογή του. Επιστημονικά δεδομένα: Αυτό το στοιχείο προσδίδει κύρος στον τουριστικό προορισμό, όταν γίνεται για παράδειγμα αναφορά στις ευεργετικές ιδιότητες και στην υγιεινή της κρητικής γαστρονομίας, που επηρεάζει σίγουρα θετικά την απόφαση κάποιου να επισκεφτεί την Κρήτη. Δεδομένα δηλώσεων: Το στοιχείο αυτό αποτελεί ένα σημαντικό πλεονέκτημα ενίσχυσης ενός τουριστικού προορισμού και παρουσιάζεται με τη μορφή δηλώσεων ικανοποίησης είτε ενός επώνυμου προσώπου είτε ενός συνηθισμένου ατόμου που υποτίθεται έμεινε ικανοποιημένο από τις διακοπές του. (Γρούτας et al., 2000, σελ ) Ο καθορισμός των μέσων Ο παράγοντας της επιλογής των κατάλληλων διαφημιστικών μέσων θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικός και αποτελεί κρίσιμο σημείο για την επιτυχία ή την αποτυχία της 26

27 συνολικής διαφημιστικής καμπάνιας. Για την αποτελεσματική και ορθολογική επιλογή του μείγματος των διαφημιστικών μέσων (promotional media mix) θα πρέπει να ακολουθούνται τα εξής: Γνώση της επιστήμης (τεχνολογίας) των μέσων. Παρακολούθηση των εξελίξεων στις νέες τεχνολογίες. Αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των σύγχρονων μέσων προβολής. Μελέτη της εμβέλειας, της κάλυψης και της αναγνωσιμότητας των μέσων προβολής (reach, frequency, impact). Μελέτη της αποδοτικότητας του συνδυασμού των καθιερωμένων και των σύγχρονων μέσων προβολής, κατά περίπτωση. Στις ανταγωνιστικές διαφημιστικές καμπάνιες των τουριστικών προορισμών χρησιμοποιούνται κυρίως τα ακόλουθα μέσα προβολής (Καραγιάννης, 1993): Εφημερίδες Περιοδικά Αλληλογραφία (direct mailing) Τηλεόραση Κινηματογράφος Ραδιόφωνο Υπαίθρια μέσα (billboard transit signs), όπως αφίσες και πανό Τοπικής εμβέλειας αρθρογραφία Άμεση διαφήμιση (direct advertising) Καλωδιακή τηλεόραση Ενημερωτικά video (travel video) Internet Τουριστικός οδηγός Για την ορθολογική επιλογή των κατάλληλων διαφημιστικών μέσων ώστε να διεξαχθεί η καμπάνια προβολής ενός τουριστικού προορισμού, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι εξής μεταβλητές: Οι συνήθειες του ακροατηρίου κοινού στόχου: Μέσα από την έρευνα και τη μελέτη της ακροαματικότητας και της κάλυψης των διαφημιστικών μέσων μπορούμε να βγάλουμε συμπεράσματα ανά κατηγορία για την αποτελεσματική προσέγγιση των υποψηφίων επισκεπτών ενός τουριστικού προορισμού. Για παράδειγμα μέσω του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης μπορούν να προσεγγιστούν κυρίως οι νεαρές και οι μέσες ηλικίες των υποψήφιων επισκεπτών. 27

28 Ο ίδιος ο τουριστικός προορισμός: Ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του τουριστικού προορισμού μπορεί να επιλεγεί και τι διαφημιστικό μέσο. Για παράδειγμα, ένας τουριστικός προορισμός στην Καραϊβική, εξαιτίας της χρωματικής πανδαισίας που επικρατεί εκεί, θα πρέπει να προβάλλεται κυρίως μέσα από έγχρωμες καταχωρήσεις στα διαφημιστικά μέσα. Το μήνυμα: το ίδιο το μήνυμα πολλές φορές καθορίζει και τα διαφημιστικά μέσα που θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν. Για παράδειγμα, ένας τουριστικός προορισμός προβάλλεται ως έκτακτη οικονομική προσφορά. Το διαφημιστικό μέσο που πρέπει να χρησιμοποιηθεί είναι η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, το διαδίκτυο κ.τ.λ. Αν όμως το μήνυμα περιέχει πληροφορίες, λεπτομέρειες, αναλύσεις, τότε το κατάλληλο διαφημιστικό μέσο είναι τα εξειδικευμένα τουριστικά έντυπα κ.τ.λ. Το κόστος: Το κόστος της τηλεόρασης ως διαφημιστικού μέσου είναι πολύ υψηλότερο από εκείνο μιας εφημερίδας. Αναλυτικότερα, τα διαφημιστικά μέσα: Εφημερίδες: ημερήσιος, καθημερινός τύπος, που κυκλοφορεί και καλύπτει την τουριστική αγορά (κοινό - στόχο). Με την νέα τεχνολογία είναι πλέον δυνατό να αποδοθούν στην ιδανική τους μορφή όλες οι διαφημιστικές καταχωρίσεις μέσω του τύπου χάρη στην ποιότητα των πρώτων υλών, που βοηθάει στην αποτύπωση χρωμάτων, λεπτομερειών κ.λ.π. Πέρα από το γενικό (πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό) τύπο, υπάρχει και ο εξειδικευμένος (ειδικός) τύπος, που κυκλοφορεί για το ειδικό κοινό (καταναλωτικές οργανώσεις, φορείς) και για τους επαγγελματίες. Περιοδικά: Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται και τα περιοδικά έντυπα γενικού περιεχομένου και τα εξειδικευμένα, ανεξαρτήτως του χρονικού διαστήματος κυκλοφορίας τους. Τα περιοδικά γενικού περιεχομένου καλύπτουν θέματα που αφορούν την ψυχαγωγία, την πολιτική και οικονομική ενημέρωση, κοινωνικά θέματα κ.α. Τα εξειδικευμένα περιοδικά είναι κυρίως εκείνα που απευθύνονται σε επαγγελματίες και ερασιτέχνες. Μια υποκατηγορία των τελευταίων είναι τα εξειδικευμένα περιοδικά του τουριστικού κυκλώματος, που απευθύνονται σε στελέχη τουριστικών οργανισμών, σε τουριστικούς οργανισμούς (tour operators), τουριστικά πρακτορεία (travel agents), σύμβουλος τουρισμού (tourism consultants), φορείς κ.λ.π. Αλληλογραφία: Με το μέσο αυτό επιτυγχάνεται η ενημέρωση («βομβαρδισμός») με πληροφοριακό υλικό συγκεκριμένων αποδεκτών που πληρούν ορισμένες προϋποθέσεις (κριτήρια επιλογής). Οι αποδέκτες είναι συνήθως κάποιο εξειδικευμένο κοινό, το οποίο 28

29 διαθέτει τα χαρακτηριστικά εκείνα που ταυτίζονται με το προφίλ του ιδανικού επισκέπτη του τουριστικού προορισμού. Πηγές άντλησης των ειδικών αυτών λιστών που απαιτούνται είναι οι τράπεζες, διάφοροι κοινωνικοί φορείς (κλαμπ, σύνδεσμοι, ενώσεις, σωματεία) κ.λ.π. Τηλεόραση: Θεωρείται ένα από τα πλέον ακριβά μέσα, διότι διαθέτει πολύ μεγάλη κάλυψη (εμβέλεια). Με βάση διάφορα στατιστικά στοιχεία εντοπίζονται οι ζώνες θεαματικότητας μέσα στις οποίες προβάλλονται εμβόλιμα ειδικά σχεδιασμένα διαφημιστικά μηνύματα (σποτ, κλιπ), που παρουσιάζουν τον τουριστικό προορισμό. Εξαιτίας των χαρακτηριστικών του μέσου απαιτείται ιδιαίτερος σχεδιασμός του διαφημιστικού μηνύματος, το οποίο θα πρέπει να είναι σύντομο (λόγω του κόστους του μέσου), περιεκτικό και παράλληλα εντυπωσιακό για τον αποδέκτη. Κινηματογράφος: Τα διαφημιστικά μηνύματα που χρησιμοποιούνται στην τηλεόραση χρησιμοποιούνται συνήθως σε μια εκτενή τους μορφή και στις κινηματογραφικές αίθουσες. Ειδικά την εποχή αυτή, που ο παγκόσμιος κινηματογράφος βρίσκεται στις δόξες του και εκατομμύρια θεατές συνωστίζονται στις αίθουσες προβολών, η αποτελεσματικότητα της χρησιμοποίησής του κρίνεται υψηλή. Σε πολλές περιπτώσεις, τέλος, οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι το μέσο αυτό έχει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα ακόμα και από την τηλεόραση. Ραδιόφωνο: Η λογική της χρήσης του μέσου συμβαδίζει με εκείνη της τηλεόρασης, αλλά υπάρχει σημαντική διαφορά στο κόστος τόσο της χρήσης του μέσου όσο και της κατασκευής του μηνύματος. Όσον αφορά το μήνυμα, αυτό θα πρέπει να «περάσει» ηχητικά και όχι οπτικά, οπότε και αυτό διαφοροποιεί την πολιτική αντιμετώπισης του μέσου (βάρος στο ηχητικό «ντύσιμο» του σποτ). Υπαίθρια μέσα: Θεωρούνται και αυτά ένα αρκετά σοβαρό μέσο διαφημιστικής προβολής, ιδιαίτερα για τις τουριστικές αγορές για τις οποίες υπάρχει μικρή κάλυψη από την τηλεόραση (π.χ. στη Γαλλία). Το μήνυμα στην περίπτωση αυτή είτε αποτυπώνεται σε γιγαντοαφίσες, πανό, και υπαίθριες κατασκευές είτε «κινείται» πάνω σε οχήματα (λεωφορεία, ταξί, τρένα κ.λ.π.). Οπότε θα πρέπει ή ο αποδέκτης του μηνύματος να κυκλοφορεί στα σημεία όπου υπάρχουν τα υπαίθρια μέσα ή το όχημα που φιλοξενεί το μέσο να κινείται στους χώρους όπου υπάρχουν αποδέκτες. Τοπικής εμβέλειας αρθρογραφία: Το συγκεκριμένο διαφημιστικό μέσο αφορά την προβολή του τουριστικού προορισμού μέσω εξειδικευμένων εντύπων, τα οποία κυκλοφορούν είτε αυτόνομα είτε ως ένθετα σε ποικίλου περιεχομένου εκδόσεις (εξειδικευμένες ή μη). Το περιεχόμενο του εντύπου εστιάζει αποκλειστικά στον 29

30 τουριστικό προορισμό και προσπαθεί να προβάλλει όλες του τις πτυχές (δυνατά σημεία). Το μέσο αυτό λειτουργεί συνήθως συμπληρωματικά των υπολοίπων μέσων που χρησιμοποιούν εκδόσεις, με μεγάλη αποτελεσματικότητα. Άμεση διαφήμιση: Πρόκειται για την ολοκληρωμένη παρουσίαση ενός πλήρους διαφημιστικού προγράμματος σε ένα συγκεκριμένο κοινό στόχο. Αυτή η μέθοδος εφαρμόζεται κυρίως μέσω των διαφημιστικών παρουσιάσεων ενός τουριστικού προορισμού που λαμβάνουν χώρα σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο. Καλωδιακή τηλεόραση: Με το διαφημιστικό αυτό μέσο ένας τουριστικός προορισμός προβάλλεται στους συνδρομητές που, ανάλογα με το προφίλ τους, αποτελούν εν ενεργεία υποψήφιους επισκέπτες του. Συνήθως, για την προβολή τουριστικών προορισμών χρησιμοποιούνται μικρού μήκους ταινίες, τρέιλερ, διαφημιστικές «σφήνες» κ.λ.π. Ενημερωτικά video (travel video): Πρόκειται για επαγγελματικές παραγωγές ταινιών, που προβάλλουν είτε γενικά είτε κατά θεματικές ενότητες έναν τουριστικό προορισμό. Οι παραγωγές αυτές είναι συνήθως ποικίλης χρονικής διάρκειας και συνοδεύουν το έντυπο πληροφοριακό υλικό του τουριστικού προορισμού. Επίσης, οι παραγωγές αυτές είναι πολύγλωσσες και το σενάριο τους ποικίλλει ανάλογα με την περίπτωση. (Γρούτας et al., 2000) Internet: Σημαντική επιρροή έχει παρατηρηθεί ότι παρουσιάζουν οι διαφημίσεις στο διαδίκτυο, οι λεγόμενες «οn line» διαφημίσεις. Η διαφήμιση είναι μια διαδικασία προώθησης προϊόντων και υπηρεσιών, η οποία βασίζεται στη σχέση μεταξύ του διαφημιζόμενου και του παραγωγού περιεχομένου. Η «on line» διαφήμιση αναζητεί τρόπους καθιέρωσης της και κατάκτησης ενός βασικού μεριδίου της διαφημιστικής πίτας. Τον Φεβρουάριο του 2001, το I.A.B. (Internet Advertising Bureau) αποκάλυψε σε σχετική έκθεση του ότι οι on line διαφημίσεις, καθώς και εκείνες που ενσωματώνουν αλληλεπιδραστικά στοιχεία, είναι περισσότερο αποτελεσματικές από εκείνες που βασίζονται σε παραδοσιακά πρότυπα προβολής μηνυμάτων. Τουριστικός οδηγός: Πρόκειται για ένα έντυπο, συνήθως σε μορφή βιβλίου, το οποίο περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικές με έναν ή περισσότερους τουριστικούς προορισμούς. Ο τουριστικός οδηγός είναι ίσως το πιο σημαντικό μέσο στη προώθηση ενός τουριστικού προορισμού. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι περιέχει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες, πλούσιο φωτογραφικό υλικό, λεπτομέρειες και αναλύσεις που σχετίζονται με την εκάστοτε περιοχή. Τα θέματα τα οποία συνήθως περιέχει ένας 30

31 οδηγός είναι τα εξής: Η ιστορία του τόπου, το φυσικό κάλος, πολιτισμός και παράδοση, προσβασιμότητα, τουριστικές εγκαταστάσεις, πρακτικές πληροφορίες κ.λ.π. Όλα τα παραπάνω αποτελούν τα κύρια συστατικά τα οποία επιθυμεί να γνωρίζει ο καταναλωτής- τουρίστας για να επισκεφτεί έναν προορισμό. Οι τουριστικοί οδηγοί διατίθενται σε βιβλιοπωλεία, τουριστικά καταστήματα καθώς και σε τουριστικά περίπτερα Η αξιολόγηση της διαφημιστικής καμπάνιας Η διαδικασία της αξιολόγησης θα πρέπει να γίνεται σε κάθε φάση της διαφημιστικής καμπάνιας, με απώτερο στόχο την επίτευξη της ιδανικής εικόνας του υπό προβολή τουριστικού οργανισμού, που θα προκαλέσει το άμεσο ενδιαφέρον του υποψήφιου επισκέπτη. Κατά την απολογιστική φάση, θεωρείται σημαντικός παράγοντας η τελική αξιολόγηση της διαφημιστικής καμπάνιας, με στόχο τη μελέτη της αποτελεσματικότητάς της, καθώς και την αναγνώριση πιθανών μειονεκτημάτων και αδυναμιών, που θα ληφθούν υπόψη στο σχεδιασμό της επόμενης διαφημιστικής καμπάνιας ή της οποιασδήποτε προωθητικής ενέργειας του τουριστικού προορισμού. (Γρούτας et al., 2000) 2.4 Συμπεράσματα Κλείνοντας το κεφάλαιο αυτό, έχουμε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η διαφήμιση παίζει καταλυτικό ρόλο στην εικόνα και την αποδοτικότητα ενός τουριστικού προορισμού. Κάθε τουριστικός φορέας για να προβάλλει άμεσα ή έμμεσα τα χαρακτηριστικά του τόπου του και για να πείσει τους μελλοντικούς τουρίστες επισκέπτες να προτιμήσουν τον συγκεκριμένο προορισμό για τις επόμενες διακοπές τους, θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη του την διαφήμιση ως μέσο προώθησης του. Ο παράγοντας της επιλογής των κατάλληλων διαφημιστικών μέσων ενός τουριστικού προορισμού αποτελεί κρίσιμο σημείο για την επιτυχία της συνολικής διαφημιστικής καμπάνιας. Όπως προαναφέρθηκε, ο τουριστικός οδηγός ενός προορισμού είναι ένα από τα πιο σημαντικά διαφημιστικά μέσα προώθησης αυτού. Το επόμενο κεφάλαιο θα αναλωθεί στον σχεδιασμό ενός τουριστικού οδηγού ενός προορισμού. 31

32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΟΔΗΓΟΥ ΕΝΟΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΥ 3.1 Εισαγωγή Το ταξιδιωτικό ενημερωτικό φυλλάδιο είναι ίσως το πιο σημαντικό στοιχείο στο σχεδιασμό του τουριστικού μάρκετινγκ. Οποιοδήποτε κι αν είναι το προϊόν που προωθείται, είναι πιθανό να χρησιμοποιηθεί ένα ενημερωτικό φυλλάδιο κάποιας μορφής. Το ξενοδοχείο θα χρειαστεί ένα διαφημιστικό έντυπο, μια αεροπορική εταιρεία θα χρειαστεί ένα φυλλάδιο με τα ωράρια των πτήσεων, μια τουριστική επιχείρηση θα χρησιμοποιήσει αναμφίβολα ένα ενημερωτικό φυλλάδιο για την προβολή των διακοπών που προτείνει και ένας προορισμός θέρετρο θα χρειαστεί έναν τουριστικό οδηγό. Οι διάφοροι τύποι ταξιδιωτικών ενημερωτικών φυλλαδίων παίζουν διαφορετικό ρόλο ο καθένας και η σπουδαιότητά τους σε κάθε περίπτωση αντικατοπτρίζει την προτεραιότητα που κατέχουν στα σχέδια του φορέα που προωθούν. Στο κεφάλαιο αυτό θα γίνει μια ανάλυση του σχεδιασμού ενός από τα ενημερωτικά φυλλάδια, του τουριστικού οδηγού ενός προορισμού. Αρχικά θα γίνει μια μικρή αναφορά στη νομοθεσία που διέπει την δημιουργία των ενημερωτικών φυλλαδίων. Στη συνέχεια θα αναφερθούν το στυλ ενός τουριστικού οδηγού, το εξώφυλλό του, η σχεδίαση και η εκτύπωση, τα περιεχόμενα και η διάταξή του, τα προβλήματα εξέλιξης. 3.2 Υποχρέωση ακρίβειας και συμμόρφωσης στους νόμους Επειδή ο τουριστικός οδηγός αποσαφηνίζει την υπόσχεση της τουριστικής επιχείρησης - φορέα, υπάρχει απόλυτη ανάγκη να διασφαλίζεται ότι η περιγραφή του προορισμού, θα είναι απόλυτα ακριβής. Ο νόμος του 1968 περί Περιγραφής της Επιχειρηματικής Δραστηριότητας, ο νόμος του 1977 περί Αθέμιτων Όρων Συμφωνίας, ο νόμος του 1987 περί Προστασίας των Καταναλωτών, οι κανονισμοί του 1992 περί Πακέτων Διακοπών και Ταξιδιών, η οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) σχετικά με τα πακέτα διακοπών και άλλοι νόμοι προστασίας των καταναλωτών ειδικότερα οι Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν αλλάξει το χαρακτήρα του αδικήματος που συνιστά η παροχή ανακριβών πληροφοριών. Στο παρελθόν η ανακρίβεια εθεωρείτο ασήμαντο παράπτωμα, δηλαδή μια υπόθεση που έδινε το δικαίωμα διεκδίκησης αποζημίωσης στα αστικά δικαστήρια, αλλά σήμερα θεωρείται ποινικό αδίκημα και 32

33 μπορεί να οδηγήσει σε δίωξη και τιμωρία. Ακόμα και η δικαιολογία που μπορεί να προβάλλει κάποιος ότι δεν γνώριζε ότι άλλαξαν οι περιστάσεις θεωρείται απαράδεκτη και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως επιχείρημα. Η τουριστική επιχείρηση φορέας πρέπει να αποδείξουν ότι επέδειξαν την «πρέπουσα επιμέλεια», με άλλα λόγια ότι πήραν όλα τα απαραίτητα μέτρα για να αποφευχθούν ανακρίβειες ή άλλες παραβάσεις της νομοθεσίας. Στην πράξη, πρέπει να υπάρχουν σαφείς διαδικασίες λειτουργίας, οι οποίες να τεκμηριώνονται και να επανεξετάζονται τακτικά για να πεισθούν οι αρμόδιες δικαστικές αρχές ότι ελήφθησαν όλα τα απαραίτητα μέτρα. Η νομοθεσία δημιουργεί τεράστιες ευθύνες για μια ταξιδιωτική επιχείρηση, ένα θέρετρο ή ένα φορέα προώθησης οποιονδήποτε τουριστικών εγκαταστάσεων - υπηρεσιών. Πλέον οι παραπάνω φορείς δεν μπορούν πια να στηρίζονται στον παλιότερο ορισμό, ούτε σε γνωστές φωτογραφίες που έχουν στο αρχείο τους αν δεν ελέγξουν ότι ακόμα και η τελευταία λεπτομέρεια συνεχίζει να είναι ακριβής. Ακόμα και μετά την εκτύπωση του τουριστικού οδηγού, η τουριστική επιχείρηση φορέας πρέπει να ελέγχει αν τα στοιχεία που προβάλλει παραμένουν αληθή. Από την στιγμή που θα εντοπισθεί ένα λάθος η τουριστική επιχείρηση - φορέας είναι αναγκασμένη να διορθώσει το σφάλμα με οποιονδήποτε τρόπο όπως ένα ένθετο με τις αλλαγές που έγιναν, με ένα ειδικό αυτοκόλλητο ή ακόμα και με την ανατύπωση ολόκληρου του τουριστικού οδηγού. Στην πράξη αυτό σπάνια συμβαίνει και οι επανειλημμένες εκδόσεις των τουριστικών οδηγών δίνουν τη δυνατότητα για τακτική αλλαγή των λαθών και ενημέρωση των αλλαγών. (Holloway et al., 2003) 3.3 Το στυλ ενός τουριστικού οδηγού Κάθε τουριστικός προορισμός προσπαθεί να φτιάξει έναν τουριστικό οδηγό που θα είναι ελκυστικός και θα ξεχωρίζει. Σχεδόν υποσυνείδητα, αρκετοί παράγοντες σταθμίζονται για να χαρακτηριστεί ένας τουριστικός οδηγός «καλός», μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και οι εξής: Το μπροστινό εξώφυλλο. Η ποιότητα της εξωτερικής επιφάνειας και η «γυαλιστερή» όψη. Ο βαθμός της χρήσης και η απήχηση των χρωμάτων. Το πλήθος και η ποιότητα των φωτογραφιών. Το πάχος του τουριστικού οδηγού. Οι τόποι προορισμού που προβάλλονται στο μπροστινό εξώφυλλο. 33

34 Η σαφήνεια του ευρετηρίου. Η σχέση με το είδος των διακοπών. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο κλάδος των ταξιδιών είναι από κάποια άποψη κλάδος μόδας, επειδή καθώς αλλάζουν οι μόδες πρέπει να αλλάζει όχι μόνο το προϊόν αλλά επίσης και η περιγραφή του. (Holloway et al., 2003) 3.4 Το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο ενός τουριστικού οδηγού Η σχεδίαση ενός τουριστικού οδηγού έχει αναμφίβολα ζωτική σημασία στο να πεισθεί ο πελάτης να τον αγοράσει. Γι αυτό και οι τουριστικοί φορείς επιχειρήσεις καταβάλλουν σημαντική προσπάθεια στη σχεδίαση του μπροστινού εξωφύλλου. Για παράδειγμα, μπορεί να κάνουν μια αποκλειστική φωτογράφηση για να επιλέξουν μια μόνο ειδική φωτογραφία. Έρευνες σχετικά με τη σχεδίαση μπορούν να γίνουν σε ομάδες καταναλωτών πριν ληφθεί η τελική απόφαση για την διάταξη του εξωφύλλου. Η επιλογή της σχεδίασης είναι δύσκολη υπόθεση επειδή υπάρχουν συνήθως πολλές δυνατότητες, όπως: Μια ιδιαίτερα ελκυστική φωτογραφία ενός δημοφιλούς τοπίου της περιοχής προορισμού. Μια ελκυστική κατάσταση διακοπών, όπως μια οικογένεια που χαίρεται τη θάλασσα. Ένα μπροστινό εξώφυλλο σαφώς διαφορετικό από εκείνο των ανταγωνιστών. Μια σύνθεση με εικόνες από τα περιεχόμενα. Μια αναφορά στο περιεχόμενο. Κάθε πολιτική έχει τους υποστηρικτές της. Πολλοί τουριστικοί οδηγοί τολμούν για εξώφυλλο μια σύνθεση από εικόνες. (Holloway et al., 2003, σελ. 260). Όποιο στυλ σχεδίασης και αν επιλεγεί, είναι καλό αρκεί να διασφαλιστεί ότι έχει σχέση με το περιεχόμενο και να μην είναι απλώς ελκυστικό. Αξίζει εδώ να αναφερθεί ότι και το οπισθόφυλλο ενός τουριστικού οδηγού παίζει εξίσου σημαντικό ρόλο, εφόσον συμπληρώνει το εξώφυλλο. Επομένως ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για εξώφυλλο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και στο οπισθόφυλλο. Σύνηθες φαινόμενο σε πολλούς τουριστικούς οδηγούς η χρησιμοποίηση του εξώφυλλου και για οπισθόφυλλο. 34

35 3.5 Σχεδίαση και εκτύπωση ενός τουριστικού οδηγού Η σχεδίαση ενός τουριστικού οδηγού είναι μια υψηλή τέχνη που απαιτεί ακριβή καθορισμό των προθέσεων και των χαρακτηριστικών και σεβασμό στους ισχύοντες νόμους. Επιπλέον, απαιτείται σύγχρονη τεχνολογία, που οπωσδήποτε σημαίνει και δυνατότητα επεξεργασίας εικόνας με τον υπολογιστή. Μεγάλο ρόλο παίζει ο αριθμός των σελίδων. Αναπόφευκτα οι σελίδες θα είναι πολλαπλάσιες του τέσσερα, επειδή ένα φύλλο χαρτιού τυπωμένο και από τις δυο πλευρές και διπλωμένο στη μέση δημιουργεί τέσσερις σελίδες. Ανάλογα με τον όγκο της εκτύπωσης, μπορεί να υπάρχει δυνατότητα για σημαντικές οικονομίες με την καλύτερη αξιοποίηση του χώρου που προσφέρει το φύλλο ή το ρολό χαρτιού. Είναι σπάνιο ένα κομμένο φύλλο χαρτιού να ταιριάζει με την τελική διάσταση της σελίδας. Το πιο πιθανό είναι μεγάλα φύλλα χαρτιού να περιλαμβάνουν 4, 8, 16 ή περισσότερες σελίδες που να τυπώνονται ταυτόχρονα, αλλά στους μεγάλους όγκους εκτύπωσης η σχέση των διαστάσεων των μεγάλων ρολών χαρτιού που τροφοδοτούνται ταυτόχρονα με τη σελιδοποίηση και τη διάταξη θα πρέπει να επιλέγεται με προσοχή. Το μέγεθος της σελίδας δεν έχει σχέση μόνο με τη σχεδίαση, αλλά και με τη μέθοδο εκτύπωσης που θα επιλεγεί. Συνήθως οι τυποποιημένες διαστάσεις χαρτιού κατά ISO έχουν ως αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη δυνατή οικονομία. Αναπόφευκτα μερικά τυπογραφία συνεχίζουν να έχουν μηχανήματα παλιάς γενιάς αλλά το ISO είναι το σύστημα που τώρα κυριαρχεί. Το πάχος και το είδος του χαρτιού είναι σημαντικοί παράγοντες. Αν υπάρχουν πολλές σελίδες, θα πρέπει να μειωθεί το βάρος χρησιμοποιώντας πιο λεπτό χαρτί. Συχνά αυτό σημαίνει ότι θα χρησιμοποιηθεί πιο βαρύ χαρτί για τα εξώφυλλα για να μην διπλώνει ο οδηγός. Αν ο οδηγός περιέχει λίγες σελίδες, το επιπλέον βάρος θα είναι λιγότερο σημαντικό και η αίσθηση μπορεί να βελτιωθεί με ένα χαρτί πιο βαρύ από το μέσο όρο. Το χαρτί τύπου ματ δίνει ένα συγκεκριμένο στυλ σε ένα καλοσχεδιασμένο έντυπο, ειδικότερα αν δεν πρόκειται να γίνει ολόκληρο έγχρωμο. Το γυαλιστερό φινίρισμα όμως είναι απαραίτητα για να βγουν φωτογραφίες με πολύ καλούς χρωματισμούς. Αυτό το χαρτί όσο μεγαλύτερο βάρος έχει τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να είναι καλύτερη η αναπαραγωγή. Το γυαλιστερό καλής ποιότητας αλλά ελαφρύ χαρτί είναι συνήθως πιο ακριβό. Συνεπώς, όταν θα πραγματοποιηθεί η έκδοση 35

36 του τουριστικού οδηγού, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βάση όχι μόνο στην ποιότητα της εκτύπωσης, αλλά και στο χαρτί. Η διαδικασία εκτύπωσης που θα επιλεγεί θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τον αριθμό των αντιτύπων που θα παραχθούν και από τις χρωματικές απαιτήσεις. Υπάρχουν τόσες πολλές διαδικασίες εκτύπωσης όσοι και οι τύποι χαρτιού, αλλά οι πιο σύγχρονες βασίζονται στην φωτογραφική αναπαραγωγή εικόνων και σε μηχανήματα λιθογραφίας, όφσετ ή φωτολιθογραφίας. Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα κάθε μεθόδου είναι σημαντικά, ώστε να προληφθούν παρανοήσεις που προκαλούνται από τη χρήση λανθασμένων χαρακτηριστικών. Αλλά και με τις φωτογραφίες υπάρχουν μερικοί βασικοί κανόνες. Οι φωτογραφίες πρέπει να έχουν υψηλή αντίθεση (κοντράστ) και υψηλή ανάλυση. Οι σύγχρονοι υπολογιστές με τα πακέτα λογισμικού για επιτραπέζιες εκδόσεις και γραφικά έχουν συμβάλλει σημαντικά στην πιο ευέλικτη και ομαλή παραγωγική διαδικασία. Παρόλα αυτά, απαιτείται αξιόλογη ικανότητα διαχείρισης έργου για να διασφαλιστεί ότι κάθε σελίδα και κάθε ενότητα του τουριστικού οδηγού θα παραχθεί σωστά. (Holloway et al., 2003, σελ ) 3.6 Περιεχόμενο και διάταξη τουριστικού οδηγού Μέχρι στιγμής, έχει αναλυθεί ο τρόπος δημιουργίας όσον αφορά στην εμφάνιση ενός τουριστικού οδηγού. Σε αυτό το σημείο θα γίνει μια ανάλυση των περιεχομένων του, καθώς και η διάταξη που θα επιλεγεί. Τα συστατικά πληροφορίες τα οποία θα πρέπει να περιλαμβάνονται σε έναν τουριστικό οδηγό είναι τα εξής: Θέλγητρα: Με τον όρο θέλγητρο, ορίζουμε τα συστατικά του τουριστικού προϊόντος που επιδρούν στην απόφαση του τουρίστα καταναλωτή να επισκεφτεί κάποιον προορισμό. Τα θέλγητρα ασκούν καθοριστική επιρροή στην συγκριτική υπεροχή ενός προορισμού έναντι ενός άλλου. Τα θέλγητρα είναι οι κύριοι παράγοντες που δημιουργούν ροή τουριστών σε κάποια περιοχή. Μπορεί να είναι τοπικά, σχετικά με συγκεκριμένη τοποθεσία ή εγκαταστάσεις, ή γενικότερα περιφερειακά ή εθνικά, σχετικά με κάποια χαρακτηριστικά μιας χώρας ή περιοχής. Τα θέλγητρα μπορούν να αναλυθούν στα επιμέρους στοιχεία: Τοπίο: Φυσικές καλλονές. 36

37 Γεωγραφική διάταξη π.χ. δάση, βλάστηση, παραλίες, λίμνες, βουνά. Θεαματικά πανοράματα απόψεις. Φυτά και ζώα της περιοχής ή της χώρας. Ελκυστικές παραλίες ή ορεινά τοπία. Εθνικά πάρκα, εθνικοί δρυμοί. Μορφωτικά: Ιστορικά μνημεία. Περιοχές τοποθεσίες ιστορικής σημασίας. Πολιτισμός Θρησκεία Γλώσσα. Αρχαιολογικοί χώροι. Παραδοσιακές δραστηριότητες: Τέχνη. Λαϊκές παραδόσεις. Μοναδικές τοπικές χειροτεχνίες. Μουσική. Εθνικά τοπικά πανηγύρια, εορτές. Παραδοσιακά ήθη και έθιμα. Κλιματολογικές συνθήκες: Καιρός. Ηλιοφάνεια. Βροχόπτωση, Χιονόπτωση. Επίπεδα ημερήσιας θερμοκρασίας. Τουριστικές εγκαταστάσεις: Οι τουριστικές εγκαταστάσεις είναι συστατικά που από μόνα τους δε γεννούν ροή τουριστών. Όμως, η απουσία τους συνήθως αποτρέπει τον τουρίστα από τα θέλγητρα. Οι εγκαταστάσεις είναι συστατικά που συμπληρώνουν τα θέλγητρα. Είναι ουσιαστικά υλικής χρησιμότητας, αλλά απαραίτητα συνεισφέρουν σημαντικά στην απόλαυση του τουρίστα, τόσο που μπορούν κατά περίπτωση, οι ίδιες οι εγκαταστάσεις να αποτελέσουν το αντικείμενο έλξης κάποιας συγκεκριμένης τοποθεσίας ή περιοχής. 37

38 Για τον καταναλωτή τουρίστα, οι τουριστικές εγκαταστάσεις είναι αυτές που προβλέπει ή προτίθεται ή προτρέπεται να χρησιμοποιήσει ή να απολαύσει. Το βασικότερο στοιχείο στις εγκαταστάσεις είναι τα καταλύματα που προσφέρονται στον τουρίστα (ξενοδοχεία, ξενώνες, διαμερίσματα, κάμπινγκ κ.τ.λ.). Καθώς επίσης και οι εγκαταστάσεις παροχής τροφής, και εστίασης. Ακολουθούν οι εγκαταστάσεις που σχετίζονται με την ψυχαγωγία. Ο τουρίστας ενδιαφέρεται να βρει εγκαταστάσεις ποιότητας αντίστοιχης με αυτή που συνδυάζει στο μυαλό του με τον προορισμό και ανάλογη με την τιμολόγηση των προσφερόμενων προϊόντων υπηρεσιών. Πρόσβαση: Η πρόσβαση αφορά στα μέσα που διατίθενται για να φτάσει ο τουρίστας στον ταξιδιωτικό προορισμό. Κατ επέκταση, η πρόσβαση αναφέρεται στην εγγύτητα που έχει ο κάθε προορισμός στην τουριστική αγορά την οποία αποσκοπεί να δελεάσει. Η εγγύτητα χαρακτηρίζεται από την οικονομική απόσταση, δηλαδή από τον χρόνο και τη δαπάνη που χρειάζεται για να φτάσει ο τουρίστας στον προορισμό, καθώς και από τη φυσική ή γεωγραφική απόσταση. Ένα μεγάλο τμήμα της τουριστικής βιομηχανίας ασχολείται αποκλειστικά με την παροχή προϊόντων υπηρεσιών σχετικών με την πρόσβαση. Ψυχαγωγία: Ο τουρίστας έχει διαθέσιμο χρόνο στον προορισμό που θα επισκεφτεί και τον χρόνο αυτό πρέπει να τον αξιοποιήσει τουριστικά. Είναι πρακτικά αδύνατον να καταγραφούν όλα τα είδη δραστηριοτήτων, ενεργητικών και παθητικών, με τις οποίες μπορεί να απασχοληθεί ένας τουρίστας κατά την παραμονή του σε ένα τουριστικό προορισμό. Εκτός από τις δυνατότητες που σχετίζονται με την προσωπική επαφή του τουρίστα με τα θέλγητρα της περιοχής (π.χ. επίσκεψη σε αρχαιολογικό αξιοθέατο), αναφέρονται ενδεικτικά και οι εξής ψυχαγωγικές δραστηριότητες: Θεάματα (Θέατρο, κινηματογράφος, μουσικές σκηνές, κτλ). Κουζίνα (παραδοσιακά εδέσματα). Βραδινή ζωή. Οργανωμένα luna park (π.χ. Disneyland). Αθλητικές δραστηριότητες (συμμετοχή ή θέαμα μόνο). Ζωολογικοί κήποι, πλανητάρια, κτλ. 38

39 Περίπατοι. Κέντρα υγείας, ξεκούραση σε περιποιητικό περιβάλλον.( Spa, ιαματικά λουτρά). Όλα τα παραπάνω είναι μερικά θέματα τα οποία μπορούν να αναφερθούν και να αναλυθούν μέσα σε ένα τουριστικό οδηγό ενός τουριστικού προορισμού, με σκοπό να ενημερώσουν, να δελεάσουν και να πείσουν τον αναγνώστη του τουριστικού οδηγού να επισκεφτεί τον εκάστοτε προορισμό. Η επιλογή αυτών μπορεί να διαφέρει ανάλογα με τον τόπο, στον οποίο αναλώνεται ο τουριστικός οδηγός και συνήθως γίνεται βασιζόμενη πάντα στα δυνατά σημεία αυτού. (Πετρέας, 1989) Δεν υπάρχουν κάποιες βασικές αρχές που να διέπουν την διάταξη ενός τουριστικού οδηγού. Η διάταξη αυτού εξαρτάται κυρίως από τον φορέα που πραγματοποιεί την έκδοση τού. Παρ όλα αυτά, οι περισσότεροι τουριστικοί οδηγοί είναι διατεταγμένοι σε ενότητες και προτιμούν στις πρώτες σελίδες ενότητες να δίνουν γενικές πληροφορίες για τον προορισμό και να παρουσιάζουν τα θέλγητρα του τόπου για να προσελκύσουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη, στη συνέχεια να δίνουν πιο συγκεκριμένες πληροφορίες για τον τόπο π.χ. ιστορία, πολιτισμός και παράδοση, φυσικό περιβάλλον κ.ο.κ. και τέλος να δίνουν τις «χρήσιμες» πληροφορίες, οι οποίες σχετίζονται με την πρόσβαση, χρήσιμα τηλέφωνα και κυρίως τα τουριστικά καταλύματα. 3.7 Προβλήματα εξέλιξης Σε έναν όλο και μεγαλύτερο βαθμό οι τουριστικοί οδηγοί φαίνονται να μοιάζουν πολύ μεταξύ τους. Οι πιο έξυπνοι και δημιουργικοί άνθρωποι καταβάλλουν μεγάλες προσπάθειες για να κάνουν έναν οδηγό να ξεχωρίζει και να είναι ελκυστικός, ωστόσο, γνωρίζουν ότι αν η ιδέα τους αποδειχτεί επιτυχημένη, θα αντιγραφεί γρήγορα. Πρέπει να ικανοποιηθούν οι νόμιμες προϋποθέσεις, πρέπει να υπάρξει προσαρμογή στη λογική των υπολογιστών και πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη και το κόστος. Υπάρχει ανάγκη μεγαλύτερης έμφασης στον οδηγό, ώστε αυτός να παρουσιάζει την ιδιαιτερότητα και την προσωπικότητα του τουριστικού προορισμού κάτι που δεν είναι καθόλου απλό. Τα τελευταία χρόνια με τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας έχει επέλθει μια κάμψη στη δημιουργία και προώθηση των προορισμών μέσω ενός τουριστικού οδηγού. Κι αυτό γιατί υπάρχουν πιο εξελιγμένα μέσα προώθησης με εικόνα, κίνηση και ήχο όπως τα βίντεο, τα cd και το διαδίκτυο. (Holloway et al., 2003) Τα εξελιγμένα αυτά 39

40 μέσα μπορεί να αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες για την προώθηση ενός τουριστικού οδηγού, λόγω της αμεσότητας που προσφέρουν (σε ήχο και εικόνα). Παρ όλα αυτά, ένας τουριστικός οδηγός περιέχει συγκεντρωμένες όλες τις απαραίτητες πληροφορίες και μπορεί να συντροφεύει τον τουρίστα ενός προορισμού σε κάθε του βήμα, κάτι το οποίο δεν είναι εφικτό στη περίπτωση του διαδικτύου, του βίντεο και των CD και DVD. 3.8 Συμπεράσματα Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η δημιουργία ενός τουριστικού οδηγού ενός προορισμού δεν είναι κάτι εύκολο. Καταρχήν προϋποθέτει πολύ καλή γνώση του τόπου, ο οποίος προωθείται, εν συνεχεία προϋποθέτει καλή σχέση με την νέα τεχνολογία, γνώση κάποιων βασικών αρχών και τεχνικών που χρησιμοποιούνται για τον σχεδιασμό αυτού και φυσικά πολλή δημιουργικότητα και φαντασία. Σε αυτό το κεφάλαιο έγινε μια προσπάθεια περιγραφής σχεδιασμού ενός τουριστικού οδηγού. Στο επόμενο κεφάλαιο της εργασίας αναλύεται πρακτικά ο τρόπος δημιουργίας του τουριστικού οδηγού της Πάργας, ο οποίος παρατίθεται ως παράρτημα στην εργασία, κι έτσι διευκολύνεται η καλύτερη κατανόηση της εφαρμογής των θεωρητικών διεργασιών που κρίνονται απαραίτητοι στη δημιουργία ενός τουριστικού οδηγού. 40

41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΟΔΗΓΟΥ ΤΗΣ ΠΑΡΓΑΣ 4. 1 Εισαγωγή Η πόλη της Πάργας αποτελεί την επιλογή για την ανάπτυξη πρακτικής εφαρμογής της επιστήμης του τουριστικού μάρκετινγκ και της τουριστικής διαφήμισης σε μια ελληνική περιοχή. Στο κεφάλαιο αυτό αρχικά θα αναφερθεί γιατί επιλέχθηκε η Πάργα ως τουριστικός προορισμός. Εν συνεχεία θα γίνει μια περιγραφή του τουριστικού οδηγού όσον αφορά στο περιεχόμενό και στη διάταξη του και τέλος θα αναλυθεί η διαμόρφωση (το στήσιμο) του τουριστικού οδηγού. Ο τουριστικός οδηγός της Πάργας ακολουθεί στο παράρτημα της εργασίας και είναι πρακτικό παράδειγμα όλων των θεωρητικών διεργασιών. 4.2 Η Πάργα ως τουριστικός προορισμός Υπάρχουν σημαντικά πλεονεκτήματα που καθιστούν την Πάργα "ελκυστική" ως τουριστικό προορισμό. Τα σπουδαιότερα είναι οι πολύ καλές κλιματολογικές συνθήκες, η πολυκύμαντη ιστορία της και η πληθώρα των αρχαιολογικών χώρων. Επίσης η εύκολη προσβασιμότητα και η γεωγραφική θέση της πόλης, η οποία δίνει τη δυνατότητα για συνδυασμό διακοπών με περιηγήσεις και κρουαζιέρες. Άλλα πλεονεκτήματα της είναι η φιλοξενία, η νυχτερινή ζωή και το πολύγλωσσο τουριστικό προσωπικό. Όλα τα παραπάνω πλεονεκτήματα αναλύονται εκτενέστερα παρακάτω: Τα πλεονεκτήματα της Πάργας Κλίμα Ο τουρισμός ενθαρρύνεται από την ύπαρξη κατάλληλων κλιματολογικών συνθηκών. Το κλίμα ενός τόπου, αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την επιλογή του. Η Πάργα χαρακτηρίζεται από ήπιους χειμώνες με σχετικά μικρή διάρκεια και ζεστά καλοκαίρια. Κατά την περίοδο του χειμώνα σημειώνονται άφθονες βροχές, οι χιονοπτώσεις είναι σπάνιες και η θερμοκρασία δε πέφτει σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Τα καλοκαίρια είναι ζεστά με ελάχιστες βροχές και θερμοκρασίες, οι οποίες φτάνουν σε 41

42 υψηλά επίπεδα μετά τον Ιούνιο. Η Πάργα με το ήπιο μεσογειακό κλίμα που έχει εγγυάται στον επισκέπτη τουλάχιστον 200 ηλιόλουστες ημέρες το χρόνο. Γεωγραφική θέση της πόλης Η Πάργα ανήκει στο νομό Πρεβέζης και βρίσκεται νοτιοδυτικά της Ηπείρου, απέναντι από τους Παξούς και στα νότια της Κέρκυρας. Θα τη συναντήσει κανείς μόλις 10 χιλιόμετρα από σημείο του κεντρικού άξονα Ακτίου-Ηγουμενίτσας. Έχει μόνιμο πληθυσμό κατοίκους. Πρόκειται για μια μικρή κωμόπολη χτισμένη παραθαλάσσια και αμφιθεατρικά, η οποία περιτριγυρίζεται από πολλούς όρμους και ακρωτήρια. Η γεωγραφική θέση της πόλης καθιστά δυνατή την πραγματοποίηση περιηγήσεων και κρουαζιέρων κυρίως κατά την διάρκεια του καλοκαιριού, αφού μπορεί και συνδυάζει την εύκολη πρόσβαση σε ξηρά και θάλασσα. Οι μικρές αποστάσεις της πόλης από σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους όπως το Νεκρομαντείο της αρχαίας Έφυρας, την αρχαία Νικόπολη, την Κασσώπη και το Ζάλογγο δίνει την δυνατότητα επίσκεψης και θαυμασμού του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Επίσης οι μικρές αποστάσεις από μεγάλους τουριστικούς προορισμούς όπως είναι η Κέρκυρα αλλά και οι Παξοί συντελούν στην μεγάλη τουριστική ανάπτυξη της περιοχής. Προσβασιμότητα της πόλης Το λιμάνι της Ηγουμενίτσας, το οποίο είναι το σημαντικότερο λιμάνι επικοινωνίας της Ελλάδας με την δυτική Ευρώπη απέχει μόλις 53 χιλιόμετρα από το κέντρο της πόλης, γεγονός πολύ σημαντικό, εφόσον μεγάλος όγκος τουριστών από το εξωτερικό επιλέγει αυτόν τον τρόπο πρόσβασης για να φτάσει στην Πάργα. Επίσης η Πρέβεζα, η οποία διαθέτει αεροδρόμιο, απέχει μόνο 62 χιλιόμετρα από την Πάργα. Κι αυτός είναι ένας προτιμούμενος τρόπος πρόσβασης στην Πάργα και για τουρίστες του εσωτερικού, αλλά και για εισερχόμενο τουρισμό, εφόσον κατά την διάρκεια του καλοκαιριού πραγματοποιούνται απευθείας πτήσεις από το εξωτερικό. Άλλα δύο αεροδρόμια από τα οποία εξυπηρετείται η Πάργα είναι της Κέρκυρας, αλλά και των Ιωαννίνων (136 χιλιόμετρα). 42

43 Σημαντικές χιλιομετρικές αποστάσεις: Πάργα Θεσσαλονίκη 487 χιλιόμετρα. Πάργα Αθήνα 452 χιλιόμετρα. Πάργα Ιωάννινα 136 χιλιόμετρα. Πάργα Πρέβεζα 62 χιλιόμετρα (μέσω παραλιακής). Πάργα Ηγουμενίτσα 53 χιλιόμετρα. Φυσικός πλούτος Το φυσικό στοιχείο παρουσιάζεται έκδηλο στην παργινή γη. Καθ όλη την έκτασή της απλώνονται ελαιώνες παράλληλα με το απέραντο γαλάζιο. Πολλοί επισκέπτες κατά την διάρκεια της παραμονής τους στην Πάργα έχουν την αίσθηση ότι βρίσκονται σε μικρό νησάκι του Ιονίου πελάγους. Αυτό οφείλεται τόσο στην αρχιτεκτονική της πόλης όσο και στα υπέροχα παράλια που την περιστοιχίζουν. Οι παραλίες της Πάργας, άλλες μεγάλες και πολυσύχναστες, άλλες μικρές και απομακρυσμένες, όλες με πεντακάθαρα, καταγάλανα νερά δεν θα μπορούσαν να μην αποτελούν πόλο έλξης των τουριστών κατά την διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών. Πολιτισμός Παραδόσεις Ιστορία Ο ρους της ιστορίας διαμόρφωσε την Πάργα πολυδιάστατα, έχοντας ως κύριο συντελεστή πληθώρα επιρροών. Το γεγονός αυτό αντικατοπτρίζεται σε όλους τους τομείς που συνθέτουν μια πόλη, μια κοινωνία ανθρώπων. Η πολυκύμαντη ιστορία της και το φυσικό της αξιοποιήσιμο κάλος νουθέτησε παιδευτικά τους Παργινούς. Ο απότοκος του ιστορικού αυτού συμπλέγματος φανερώνεται στα γράμματα, στις τέχνες, στην αρχιτεκτονική, στα ήθη και έθιμα, που έχει να επιδείξει ο τόπος. Αξιοσημείωτο άλλωστε είναι πως ο τόπος αυτός γέννησε ηρωικές μορφές της ιστορίας. Στο πλαίσιο της πολιτισμικής ιδιομορφίας θα ήταν αδιανόητο να μην παρουσιάζεται πλούσιο λαογραφικό περιεχόμενο (τραγούδια, λαϊκές φορεσιές, χοροί) αδιάσπαστα μέλη της πολιτισμικής του ιδιοσυγκρασίας. Η πόλη της Πάργας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην ιδιόμορφη κατασκευή της. Είναι αμφιθεατρικά χτισμένη κάτω από τη σκιά του επιβλητικού κάστρου. Έχει δεχθεί επιρροές από την αρχιτεκτονική της εποχή της Ενετοκρατίας, η οποία σε συνδυασμό με τα στοιχεία τα οποία οι Παργινοί έχουν υιοθετήσει από τους 43

44 Κερκυραίους έχουν δημιουργήσει ένα άξιο θαυμασμού αποτέλεσμα, το οποίο θυμίζει περισσότερο νησί. Σπίτια μικρά, διώροφα και τριώροφα, με ξύλινους εξώστες και κεραμοσκεπές, αρχοντικά, στενά δρομάκια (καντούνια) γεμάτα λουλούδια, όμορφες εκκλησίες, καταστήματα λαϊκής τέχνης, πολλά εστιατόρια, ταβέρνες, μπαρ, καφενεία στην προκυμαία, συναντά κανείς με μια βόλτα στο κέντρο της πόλης. Η ιστορία της, η οποία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι ίσως ένας από τους πιο σημαντικούς λόγους για να την επισκεφτεί κάποιος, αφού με μια μόνο επίσκεψη στο κάστρο και με έναν περίπατο στα σοκάκια της θα αναβιώσει θρύλους και παραδόσεις, ηρωισμούς και θυσίες από τους αρχαίους-μεσαιωνικούς χρόνους μέχρι και την απελευθέρωση της πόλης. Φιλόξενοι κάτοικοι Ένα βασικό πλεονέκτημα της Πάργας αλλά και της χώρας μας γενικότερα είναι η φιλόξενη διάθεση των κατοίκων. Η Ελλάδα φημίζεται για την φιλοξενία των ανθρώπων της και την σωστή συμπεριφορά απέναντι στους τουρίστες. Είναι ο τρόπος με τον οποίο οι κάτοικοι της Πάργας αντιμετωπίζουν τις αλλαγές που επιφέρει στην ζωή τους η σύγχρονη εξέλιξη και ο τουρισμός. Ο χαρακτήρας τους όμως, παραμένει ο ίδιος εδώ και αιώνες, φιλόξενοι, ζωντανοί και ζεστοί, έξυπνοι, ευχάριστοι, περήφανοι. Διατηρούν τα ήθη και τα έθιμα τους. Ο τουρίστας φεύγοντας θα έχει έντονη την αίσθηση της ικανοποίησης, θα πάρει μαζί του τη γεύση της κουλτούρας του λαού μας και θα νιώσει την ανθρώπινη επαφή. Ο τουρισμός συμβάλλει στην γνωριμία και επικοινωνία που οδηγούν σε πολλές θετικές επιδράσεις στις σχέσεις μεταξύ των χωρών λαών. Υποδομές Η ραγδαία τουριστική ανάπτυξη της Πάργας τις τελευταίες δεκαετίες είχε σαν φυσικό επακόλουθο να γίνει ο τουρισμός βασική πηγή εσόδων για τους κατοίκους της περιοχής. Ξενοδοχεία, τουριστικά γραφεία, επιπλωμένα διαμερίσματα καθώς και εστιατόρια, καφετέριες και μπαράκια, έχουν αναπτυχθεί σε μεγάλο βαθμό με σκοπό να δημιουργήσουν την κατάλληλη υποδομή για την υποδοχή και διαμονή των επισκεπτών. Η διαμονή, το φαγητό και η διασκέδαση είναι προσιτά σε όλες τις εισοδηματικές τάξεις. 44

45 Σήμερα στην Πάργα λειτουργούν έξι τουριστικά γραφεία που παρέχουν ποικίλες υπηρεσίες στους τουρίστες της περιοχής καθώς και ένας μεγάλος αριθμός κλινών για την εξυπηρέτηση μεγάλου όγκου επισκεπτών. Το υψηλό επίπεδο ξενοδοχειακών υπηρεσιών, το εξειδικευμένο προσωπικό, καθώς και το σωστό και γρήγορο service, είναι στοιχεία που συναντά κάποιος στην πλειοψηφία των ξενοδοχείων της περιοχής. Μην ξεχνάμε ότι στον τουρισμό που είναι φαινόμενο κατ εξοχήν ανθρώπινης επικοινωνίας και προσφοράς υπηρεσιών όλα καταλήγουν στο πώς θα προσφερθεί η τουριστική υπηρεσία. Το πολύγλωσσο προσωπικό είναι προτέρημα της Πάργας και γενικότερα της χώρας μας, σε αντίθεση με άλλες χώρες, που υστερούν στον τομέα αυτό. Διασκέδαση Η Πάργα δεν υστερεί και στον τομέα της διασκέδασης, αφού υπάρχουν αρκετές επιλογές νυχτερινής ζωής. Η πόλη είναι ασφαλής τη νύχτα, ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες και οι βόλτες στα σοκάκια της, κάτω από το φωτισμένο, μεγαλόπρεπο κάστρο είναι εξαιρετικές. 4.3 Περιεχόμενα και διάταξη του τουριστικού οδηγού της Πάργας Ο τουριστικός οδηγός της Πάργας χωρίζεται στα παρακάτω κεφάλαια και ακολουθεί την εξής δομή: Πάργα - Ομορφιές Φύση Ιστορία Πολιτισμός και Παράδοση Εκδρομές Πρακτικές Πληροφορίες Παρακάτω θα γίνει ένας εκτενέστερος λόγος για το περιεχόμενο του κάθε κεφαλαίου Πάργα - Ομορφιές Το πρώτο κεφάλαιο, το οποίο αποτελεί και την εισαγωγή του τουριστικού οδηγού αναφέρεται σε μια πρώτη γνωριμία με την Πάργα. Περιγράφει τον τόπο και 45

46 ενημερώνει με λίγα λόγια τον ενδιαφερόμενο αναγνώστη και μελλοντικό επισκέπτη το τι πρόκειται να συναντήσει. Επίσης αυτό το κεφάλαιο περιλαμβάνει και τα δυο πιο σημαντικά αξιοθέατα της Πάργας: το νησάκι της Παναγίας, το οποίο άτυπα θεωρείται το έμβλημα της και το Κάστρο της Πάργας, το οποίο τόσο από ιστορικής άποψης όσο και από φυσικής ομορφιάς είναι εξίσου αξιόλογο Φύση Το δεύτερο κεφάλαιο του τουριστικού οδηγού αναλώνεται στη φύση της Πάργας. Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται λόγος για την γεωγραφική θέση της Πάργας, το κλίμα της, την βλάστηση και τα προϊόντα της, την θαλάσσια χλωρίδα και πανίδα του τόπου και τα όμορφα παράλια της Ιστορία Το τρίτο κεφάλαιο του τουριστικού οδηγού, το οποίο είναι και το μεγαλύτερο κεφάλαιο αναλώνεται στην ιστορία του τόπου, η σημασία της οποίας είναι αναμφισβήτητα μεγάλη. Το κεφάλαιο αυτό είναι χωρισμένο σε επιμέρους ενότητες με βάση τους κατακτητές της Πάργας από τους αρχαίους μεσαιωνικούς χρόνους μέχρι και την απελευθέρωση της Πολιτισμός και Παράδοση Στο επόμενο κεφάλαιο του τουριστικού οδηγού γίνεται αναφορά σε πολιτισμικά στοιχεία και σε παραδόσεις της Πάργας. Συγκεκριμένα αναφέρεται σε λαογραφικά στοιχεία και τέχνες, σε έθιμα, στο εκκλησιαστικό μουσείο της Πάργας, στις ηρωικές μορφές που ανέδειξε ο τόπος καθώς και στις τωρινές ασχολίες των ντόπιων Εκδρομές Στο πέμπτο κεφάλαιο του τουριστικού οδηγού αναφέρονται οι πιθανοί κοντινοί προορισμοί που θα μπορούσε ο ταξιδιώτης της Πάργας να επισκεφτεί είτε για την φυσική ομορφιά τους, είτε για την μεγάλη τους ιστορική αξία. Αυτοί είναι το Νεκρομαντείο και ο ποταμός Αχέροντας, τα Σύβοτα και η Ηγουμενίτσα, η Πρέβεζα και η Αρχαία Νικόπολη, η Κασσώπη και το Ζάλογγο, η Κέρκυρα και οι Παξοί. 46

47 4.3.6 Πρακτικές πληροφορίες Το έκτο και τελευταίο κεφάλαιο του τουριστικού οδηγού είναι οι πρακτικές πληροφορίες. Πρακτικές πληροφορίες θεωρούνται ο τρόπος πρόσβασης στην Πάργα, τα χρήσιμα τηλέφωνα, τα τουριστικά γραφεία στα οποία μπορεί να απευθυνθεί ο επισκέπτης της Πάργας για την εξυπηρέτηση του και η διαμονή του Διαμόρφωση τουριστικού οδηγού στυλ και διάταξη Παρακάτω θα ακολουθήσει μία αναλυτική αναφορά στη διαμόρφωση και σχεδίαση του τουριστικού οδηγού της Πάργας, ώστε να διαπιστωθεί η πρακτική εφαρμογή όλων των θεωρητικών παραμέτρων που αναφέρονται στο Κεφάλαιο 3 «Σχεδιασμός ενός τουριστικού οδηγού ενός προορισμού» Τίτλος και υπότιτλος του τουριστικού οδηγού της Πάργας Ο τίτλος του τουριστικού οδηγού είναι Πάργα, το στολίδι της Ηπείρου. Ο υπότιτλος είναι Παραδεισένια και μαγευτική, μια προικισμένη πόλη. Ο τίτλος και ο υπότιτλος κάθε τουριστικού οδηγού πρέπει να προδιαθέτει θετικά τον αναγνώστη και να του κινεί το ενδιαφέρον, έτσι ώστε να τον διαβάσει και να αξιοποιηθούν όλες οι πληροφορίες που αυτός περιέχει, προς όφελος του τουριστικού προορισμού Το εξώφυλλο του τουριστικού οδηγού Το εξώφυλλο του τουριστικού οδηγού αποτελείται από μια φωτογραφία, η οποία καταλαμβάνει ολόκληρη τη σελίδα. Απεικονίζει το νησάκι της Παναγίας, το οποίο θεωρείται το σύμβολο της Πάργας. Στο πάνω μέρος της φωτογραφίας και δεξιά βρίσκεται με κεφαλαία γράμματα ο τίτλος Πάργα και ακριβώς από κάτω βρίσκεται η συμπληρωματική φράση Tο στολίδι της Ηπείρου. O υπότιτλος Παραδεισένια και μαγευτική, μια προικισμένη πόλη είναι τοποθετημένος στο κάτω μέρος της φωτογραφίας. Τα χρώματα που κυριαρχούν, τα οποία συνδυάζονται αρμονικά είναι το γαλάζιο του ουρανού, το μπλε της θάλασσας, το πράσινο της φύσης. Το εξώφυλλο του οδηγού είναι ταυτόχρονα λιτό αλλά και εντυπωσιακό. Για το εξώφυλλο έχει χρησιμοποιηθεί χαρτί καλής ποιότητας με γυαλιστερή όψη και μεγαλύτερο πάχος από 47

48 τον υπόλοιπο οδηγό. Για το εξώφυλλο του τουριστικού οδηγού, καθώς και για το οπισθόφυλλο έγινε ειδική φωτογράφηση Το οπισθόφυλλο του τουριστικού οδηγού Το οπισθόφυλλο του οδηγού αποτελείται από τέσσερις φωτογραφίες, οι οποίες απεικονίζουν μέρη της πόλης, τοποθετημένες στο κέντρο της σελίδας. Συγκεκριμένα στην πρώτη φωτογραφία βλέπουμε το μεγαλόπρεπο κάστρο της Πάργας, στη διπλανή φωτογραφία οι ελαιώνες δεσπόζουν επιβλητικά, η επόμενη φωτογραφία απεικονίζει μια γαλάζια και ήρεμη παραλία και η τελευταία φωτογραφία μας παρουσιάζει ένα τμήμα της πόλης. Όπως και για το εξώφυλλο, έτσι και για το οπισθόφυλλο έχει χρησιμοποιηθεί χαρτί καλής ποιότητας με γυαλιστερή όψη και μεγαλύτερο πάχος από τον υπόλοιπο οδηγό. Κάτω από τις φωτογραφίες συναντάμε τη λέξη Πάργα και το εξής κείμενο Νησάκι, θάλασσα, βράχος, κάστρο και ελαιώνες συνθέτουν τη γοητεία του τοπίου και σε κάνουν να μεθάς από φυσική ομορφιά. Το χρώμα που κυριαρχεί είναι το βαθύ πράσινο που προκαλεί ηρεμία και ψυχική γαλήνη, ενώ το πορτοκαλί χρώμα του κειμένου, δραστηριοποιεί και προκαλεί εγρήγορση. Δύο αντίθετες καταστάσεις που συντελούν στο επιθυμητό αποτέλεσμα, στο ενδιαφέρον δηλαδή του αναγνώστη Ποσοτική και ποιοτική σχέση μεταξύ εικόνων - κειμένων και η λειτουργικότητα των εικόνων του τουριστικού οδηγού της Πάργας Ο τουριστικός οδηγός της Πάργας περιέχει κυρίως μεγάλες εικόνεςφωτογραφίες, ο ρόλος των οποίων είναι να δώσουν έμφαση στα κείμενα και να εντυπωσιάσουν. Είναι πλαισιωμένες από αυτά, έτσι ώστε να παρέχεται στον αναγνώστη ολοκληρωμένη και ενιαία αντίληψη του εκάστοτε περιεχομένου. Οι φωτογραφίες είναι λειτουργικές, δηλαδή αναφέρονται πάντα στο κείμενο που συνοδεύουν και δίνουν μία πληρέστερη εικόνα του όλου περιεχομένου. Στα περισσότερα σημεία υπερτερούν του κειμένου, καθώς «μια εικόνα ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις». Οι περισσότερες φωτογραφίες που εμπεριέχονται στο τουριστικό οδηγό είναι καλής ποιότητας και προέρχονται από φωτογράφηση η οποία έγινε με σκοπό την δημιουργία αυτού. 48

49 4.4.5 Σχεδίαση και εκτύπωση του τουριστικού οδηγού Ο συγκεκριμένος οδηγός έχει σχεδιαστεί με σύγχρονα μέσα τεχνολογίας που σημαίνει δυνατότητα επεξεργασίας εικόνας με τον υπολογιστή. Το πάχος και το είδος του χαρτιού είναι σημαντικοί παράγοντες στη δημιουργία ενός τουριστικού οδηγού. Επειδή ο συγκεκριμένος οδηγός αποτελείται από πολλές σελίδες, χρησιμοποιήθηκε γυαλιστερό χαρτί καλή ποιότητος, μεσαίου πάχους. Το γυαλιστερό φινίρισμα κρίθηκε απαραίτητο για να βγουν οι φωτογραφίες με πολύ καλούς χρωματισμούς. Στο εξώφυλλο έχει χρησιμοποιηθεί φωτογραφικό χαρτί πολύ καλής ποιότητας, το βάρος του χαρτιού είναι μεγαλύτερο από αυτό του εσωτερικού. Το μέγεθος του οδηγού είναι Α4 σε οριζόντια διάταξη για λόγους πρωτοτυπίας Διάρκεια (διαχρονική ισχύς) του τουριστικού οδηγού Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι η ισχύς του οδηγού είναι διαχρονική. Τα κείμενα τα οποία περιλαμβάνονται παρέχουν πληροφορίες και ενημερώνουν για θέματα που αφορούν την πόλη της Πάργας, οι οποίες δύσκολα μπορούν να αλλάξουν τα επόμενα έτη. Τα μόνα σημεία που δεν μπορούν να θεωρηθούν διαχρονικά είναι οι πρακτικές πληροφορίες που περιέχουν τα τηλέφωνα των υπηρεσιών της περιοχής τα οποία μπορούν να αλλάξουν άμεσα, πληροφορίες σχετικές με τα τουριστικά καταλύματα καθώς και το πώς θα φτάσει κάποιος στην Πάργα επειδή μπορεί να αλλάξουν τα σημερινά δεδομένα Ο χαρακτήρας του τουριστικού οδηγού. Περιφερειακός, τοπικός και γεωγραφικός Ο τουριστικός οδηγός έχει μικτό χαρακτήρα γιατί ταυτόχρονα περιγράφει και ενημερώνει. Συνδυάζει τοπικό, περιφερειακό και γεωγραφικό χαρακτήρα δίνοντας όλες τις απαραίτητες πληροφορίες. Έχει κυρίως τοπικό χαρακτήρα εφόσον έχει ως κύριο θέμα την ανάλυση της πόλης της Πάργας. Ταυτόχρονα όμως έχει και περιφερειακό χαρακτήρα γιατί κάνει και μικρές αναφορές σε τοποθεσίες εκτός Πάργας, όπως φαίνεται στην ενότητα Εκδρομές. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στον γεωγραφικό χαρακτήρα του τουριστικού οδηγού γιατί αναλύεται η τοποθεσία της Πάργας, το περιβάλλον της περιοχής και τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά του δήμου. 49

50 4.4.8 Η τουριστική αγορά στην οποία απευθύνεται ο οδηγός της Πάργας Κρίνεται απαραίτητο να αναφερθεί ότι ο συγκεκριμένος τουριστικός οδηγός της Πάργας απευθύνεται κυρίως στην εγχώρια τουριστική αγορά. Υποψήφιοι τουρίστες για την Πάργα είναι βέβαια όλος ο κόσμος. Η διερεύνηση πιθανών υποψήφιων αγορών είναι θέμα που απαιτεί ειδική έρευνα αγοράς. Θα μπορούσε να γίνει μια πρώτη επιλογή πιθανών αγορών στόχων, με βάση τον εξωτερικό τουρισμό, και παίρνοντας σαν κριτήριο μόνο την εθνικότητα προέλευσης των τουριστών. Λαμβάνοντας υπόψη τις στατιστικές του Ε.Ο.Τ. οι οποίες δίνουν τα στοιχεία εθνικής προέλευσης αφίξεων τουριστών στην περιοχή της Πάργας θα μπορούσε κανείς να πάρει μια πρώτη ιδέα για τον ήδη υπάρχων τουρισμό από το εξωτερικό αλλά και για νέες αγορές στόχους που θα επιθυμούσαν να επισκεφτούν την Πάργα. Μελετώντας αυτά τα στοιχεία αλλά και άλλες έρευνες μελέτες που έχουν γίνει από τουριστικούς και μη φορείς θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε σε μια νέα στρατηγική μάρκετινγκ προσέγγισης αυτών των αγορών. 4.5 Συμπεράσματα Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε, ότι ο συγκεκριμένος τουριστικός οδηγός της Πάργας τονίζει τα πλεονεκτήματα της πόλης, περιγράφει τον τόπο και ενημερώνει για όλες τις χρήσιμες πληροφορίες. Το στυλ και η διάταξη του τουριστικού οδηγού πληρεί όλες τις απαραίτητες προδιαγραφές και βοηθά στην καλύτερη και ευκολότερη ανάγνωσή του. Το φωτογραφικό υλικό καθώς επίσης και το πρωτότυπο στήσιμό του προδιαθέτει θετικά τον αναγνώστη και προσελκύει το ενδιαφέρον του για την πόλη. Ως εκ τούτου θεωρείται ότι έχει επιτευχθεί ο σκοπός του τουριστικού οδηγού και έχει γίνει όσο το δυνατόν καλύτερη κατανόηση των θεωρητικών εφαρμογών του προηγούμενου κεφαλαίου μέσω της πρακτικής εφαρμογής αυτών στον τουριστικό οδηγό της Πάργας. 50

51 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Είναι γενικά αποδεκτό ότι ο τουρισμός τα τελευταία χρόνια έχει παρουσιάσει ραγδαία ανάπτυξη και έχει γίνει επιτακτική ανάγκη. Η σπουδαιότητά του, τόσο στο κοινωνικό όσο και στο οικονομικό επίπεδο είναι μεγάλη. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, αποτελεί πλέον κοινή συνείδηση ότι το μάρκετινγκ στον τουρισμό είναι όσο ποτέ άλλοτε απαραίτητο για την πληρέστερη ικανοποίηση των τουριστικών αναγκών ή επιθυμιών των ανθρώπων, ενώ η συμβολή του στο να γίνει ο τουρισμός η μεγαλύτερη βιομηχανία στον κόσμο είναι αναμφίβολα καθοριστικής σημασίας. Εξαιτίας του ανταγωνισμού, στην προσφορά τουριστικών προορισμών, όλες σχεδόν οι περιοχές που είναι σε θέση να προσφέρουν τουριστικές υπηρεσίες προσπαθούν να επικοινωνήσουν με τις τουριστικές αγορές ανά τον κόσμο, χρησιμοποιώντας πολλές μεθόδους προώθησης και προβολής του τουρισμού. Η πιο δημοφιλής από αυτές τις μεθόδους, που εφαρμόζονται με βάση ένα σχεδιασμό, είναι η διαφήμιση, η οποία παίζει καταλυτικό ρόλο στην εικόνα και την αποδοτικότητα ενός τουριστικού προορισμού. Κάθε τουριστικός φορέας για να προβάλλει άμεσα ή έμμεσα τα χαρακτηριστικά του τόπου του και για να πείσει τους μελλοντικούς τουρίστες επισκέπτες να προτιμήσουν τον συγκεκριμένο προορισμό για τις επόμενες διακοπές τους, θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη του την διαφήμιση ως μέσο προώθησης του. Ο παράγοντας της επιλογής των κατάλληλων διαφημιστικών μέσων ενός τουριστικού προορισμού αποτελεί κρίσιμο σημείο για την επιτυχία της. Ο τουριστικός οδηγός ενός προορισμού είναι ένα από τα πιο σημαντικά διαφημιστικά μέσα προώθησης αυτού. Ο σχεδιασμός ενός τουριστικού οδηγού ενός προορισμού απαιτεί όχι μόνο συγκεκριμένες γνώσεις επί του θέματος, αλλά και προσωπικό ενδιαφέρον για την προώθηση του εκάστοτε τουριστικού προορισμού. Μόνο έτσι καθίσταται δυνατή η δημιουργία ενός πρωτότυπου και θελκτικού προϊόντος με απώτερο και πραγματοποιήσιμο στόχο την ανάδειξη και όσον το δυνατό καλύτερη εκμετάλλευση του εκάστοτε τόπου. Ο σχεδιασμός ενός τουριστικού οδηγού δεν είναι μια διαδικασία, η οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί από κάποιον ο οποίος δεν συμμετέχει και δεν έχει γνώση των τουριστικών δρώμενων. Κι αυτό γιατί η δημιουργία ενός οδηγού προϋποθέτει καλή γνώση του τουριστικού μάρκετινγκ και της τουριστικής διαφήμισης, γνώση των 51

52 τεχνολογικών μέσων, των βασικών τεχνικών και χαρακτηριστικών ενός οδηγού και γνώση της περιοχής προώθησης. Φυσικά απαραίτητη κρίνεται και μια εκτεταμένη έρευνα και συλλογή όλων των σχετικών, με τον τόπο προώθησης, πληροφοριών. Γι αυτό και η απόφαση για την δημιουργία ενός τουριστικού οδηγού ενός προορισμού συνήθως είναι πρωτοβουλία τουριστικών φορέων της εκάστοτε περιοχής. Οι φορείς αυτοί έχουν ως στόχο την τουριστική ανάπτυξη και ευημερία της περιοχής τους. Όσο πιο πλήρης, ελκυστικός και προσεγμένος είναι ένας τουριστικός οδηγός, τόσο πιο πολλά οφέλη θα αποκομίσουν οι τουριστικοί φορείς. Όπως ειπώθηκε και στο κεφάλαιο 4, τα τελευταία χρόνια με την ανάπτυξη της τεχνολογίας έχει επέλθει μια κάμψη στη χρήση του παραδοσιακού τουριστικού οδηγού ως μέσου προώθησης. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι νέες τεχνολογίες, όπως το βίντεο, τα cd, τα dvd και η ευρύτερη χρήση του διαδικτύου έχουν αναπτυχθεί ιδιαίτερα. Παρ όλα αυτά πολλοί είναι εκείνοι που προτιμούν τον τουριστικό οδηγό για την ενημέρωσή τους πριν από την πραγματοποίηση ενός ταξιδιού. Κι αυτό συμβαίνει για τον απλούστατο λόγο ότι σε έναν τουριστικό οδηγό βρίσκονται συγκεντρωμένες όλες οι απαραίτητες για τον ταξιδιώτη πληροφορίες και φυσικά μπορεί να τον έχει μαζί του καθ όλη την διάρκεια του ταξιδιού. Επίσης πολλοί είναι εκείνοι που δεν έχουν ακόμη τόσο μεγάλη εξοικείωση με τα νέα τεχνολογικά μέσα. Πολλοί τουρίστες αγοράζουν τον τουριστικό οδηγό από τον ταξιδιωτικό τους προορισμό με σκοπό να τον κρατήσουν ως ενθύμιο του ταξιδιού τους. Ο συγκεκριμένος τουριστικός οδηγός της Πάργας, ο οποίος παρατίθεται μέσα στην εργασία ως παράρτημα, είναι μια δική μου προσπάθεια σχεδιασμού ενός τουριστικού οδηγού ενός προορισμού θέλοντας να κάνω πράξη όλες τις τεχνικές και τα χαρακτηριστικά που χρησιμοποιούνται στο σχεδιασμό ενός τουριστικού οδηγού. Ο τουριστικός οδηγός της Πάργας τονίζει τα πλεονεκτήματα της πόλης, περιγράφει τον τόπο και ενημερώνει για όλες τις χρήσιμες πληροφορίες. Το στυλ και η διάταξη του τουριστικού οδηγού πληρεί όλες τις απαραίτητες προδιαγραφές και βοηθά στην καλύτερη και ευκολότερη ανάγνωσή του. Το φωτογραφικό υλικό καθώς επίσης και το πρωτότυπο στήσιμό του προδιαθέτει θετικά τον αναγνώστη και προσελκύει το ενδιαφέρον του για την πόλη. Ως τελική πρόταση θα μπορούσε να υπάρξει ένας συνδυασμός του παραδοσιακού τουριστικού οδηγού με τα σύγχρονα μέσα, όπως π.χ. ένας τουριστικός οδηγός ο οποίος θα περιλαμβάνει και ένα DVD προς εκμετάλλευση των οπτικοακουστικών μέσων για την καλύτερη προώθηση του τουριστικού προορισμού. 52

53 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ - ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Ελληνική Βιβλιογραφία Περικλής Ν. Λύτρας, (1998), Κοινωνιολογία του Τουρισμού, Αθήνα, Β έκδοση, εκδοτικός οίκος Interbooks. Ηγουμενάκης Γ. Νίκος, (1999), Τουριστική Πολιτική, Αθήνα, Β έκδοση, εκδοτικός οίκος Interbooks. Ηγουμενάκης Γ. Νίκος, (1999), Τουριστικό Μάρκετινγκ, Αθήνα, εκδοτικός οίκος Interbooks. Γασπαρινάτος Ι. Σπύρος και Μαζαράκη Εύα, (2003), Οργάνωση Τουριστικών Πακέτων, Αθήνα, εκδόσεις Έλλην. Καραγιάννης Στέφανος, (1993), Τουριστική Διαφήμιση, Αθήνα, εκδόσεις Έλλην. Πετρέας Χρήστος, (1989), Τουριστικό Μάρκετινγκ, Αθήνα, εκδόσεις Ν.Σ. Γαλαίος & Σία Ο. Ε. Γρούτας Γ. Νικολαΐδης, (2000), Τουριστικό Μάρκετινγκ Φορέων, Οργανώσεων και Επιχειρήσεων, Τόμος Γ : Διαφήμιση, Δημόσιες Σχέσεις, Προώθηση Πωλήσεων στον Τουρισμό, Πάτρα, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Τσάκας Νίκος, Πάργα, Αθήνα, Εκδοτικός Οίκος «Νικολάου & Σοφοκλή Ι. Ρώσση Ο.Ε.». Κυρούσης Παναγιώτης, (1987), Η Πάργα, Αθήνα, Εκδόσεις Σόκολης. Μιχαηλίδης Κώστας, (1963), Πάργα, Η ιστορία της απ τα παλιά χρόνια ως σήμερα, Κέρκυρα, Β Έκδοση Δήμου Πάργας. Τσάκας Νίκος, (1993), Παργινές Εκκλησίες, Ιερά Κειμήλια-Αρχαία Μνημεία, Πάργα. Αραβαντινός Π., Ηπειρωτικά τραγούδια, Συλλογή Δημωδών ασμάτων, Έκδοση Δαμιανός-Δωδώνη. Κομπίλας Γρηγόρης, (1998), Από τα ιστορικά του Σουλίου και οι προεπαναστατικοί ήρωες Χουλιαράδων και Πετροβουνίου του Νομού Ιωαννίνων, Ιωάννινα, Έκδοση εικονογραφημένη-τυπογραφικές εργασίες Γ. Δούβαλης-Ε. Αποστόλου Ο.Ε. Περραιβός Χριστόφορος, (1857), Ιστορία του Σουλίου και Πάργας, 53

54 Αθήνα, Επανέκδοση με ευρετήριο «Τύποις Φ. Καραμπίνη και Κ. Βάφα». Ετήσιος Τουριστικός Οδηγός Ηπείρου, , Εκδοτική: ART WINDS Εγκυκλοπαίδεια: Πάπυρος Λαρούς τόμος πέμπτος «Ιωάννης Δημουλίτσας». Μεγάλη ελληνική εγκυκλοπαίδεια: «ΥΔΡΙΑ» Εταιρεία Ανάπτυξης Αμβρακικού (ΕΤΑΝΑΜ), πληροφορίες και φωτογραφίες «Αχέροντας». Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), πληροφορίες και φωτογραφίες «Αχέροντας». Ξένη Βιβλιογραφία Holloway J. Chistopher & Robinson Chris, (2003), Τουριστικό Μάρκετινγκ, Αθήνα, Γ αγγλική έκδοση, εκδόσεις Κλειδάριθμος. Morrison M. Alastair, (2001), Τουριστικό και Ταξιδιωτικό Μάρκετινγκ, Αθήνα, Β έκδοση, εκδόσεις Έλλην. Μελέτες Μελέτη Στατιστικής Υπηρεσίας Αθηνών, Απογραφή πληθυσμού 18 ης Μαρτίου Μελέτη Τουριστικής Ανάπτυξης Περιφέρειας Ηπείρου, Φάση Α: Διάγνωση της Τουριστικής Ανάπτυξης, Ανάδοχος: Μάλλας Απόστολος, Γραφείο Οικονομικών και Χωροταξικών Μελετών, Αθήνα Σεπτέμβριος Χριστίνα Παπακώστα, Ιστορικός Πανεπιστημίου Αθηνών, Μελέτη: Ένας περίπατος στην Ιστορία της Πάργας, Αθήνα Περιοδικός Τύπος Αθανάσιος Βέργος (1999), Ήθη και έθιμα του Πάσχα, Εφημερίδα της Πάργας- Ιανουάριος, Φεβρουάριος, Μάρτιος 2003, Σύλλογος Πάργας Αθηνών. 54

55 Διευθύνσεις στο διαδίκτυο (πρόσβαση 28 Ιανουαρίου 2007, 19:00). (Δεκέμβριος 2004). (Δεκέμβριος 2004). (Ιανουάριος 2004). (Δεκέμβριος 2004). (Ιανουάριος 2004). (Ιανουάριος 2004). (Δεκέμβριος 2004). (Ιανουάριος 2004). (Δεκέμβριος 2004). (Ιανουάριος 2004). (Ιανουάριος 2004). (Ιανουάριος 2004). (Ιανουάριος 2004). (Ιανουάριος 2004). (Δεκέμβριος 2004). (Ιανουάριος 2004). (Δεκέμβριος 2004). (Ιανουάριος 2004). (Δεκέμβριος 2004). (Ιανουάριος 2004). (Δεκέμβριος 2004). (Ιανουάριος 2004). (Δεκέμβριος 2004). 55

56 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΓΑΣ" 56

57 57

58 58

59 59

60 60

61 61

62 62

63 63

64 64

65 65

66 66

67 67

68 68

69 69

70 70

71 71

72 72

73 73

74 74

75 75

76 76

77 77

78 78

79 79

80 80

81 81

82 82

83 83

84 84

85 85

86 86

87 87

88 88

89 89

90 90

91 91

92 92

93 93

94 94

95 95

96 96