ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΑΣΙΑ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΟΤΚΟΝΟΜΤΚΗΣ ΚΡΤΣΗΣ ΣΤΗΝ ΖΩΗ ΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΕΣ ΜΑΡΙΑ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΟΥ ΙΩΤΑ ΜΠΑΣΙΟΥΡΑ ΥΠΟΒΛΗΘΕΙΣΑ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΗΤΡΙΑ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΔΟΥ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ ΚΑΒΑΛΑ ΝΟΕΜΒΡΗΣ 2011

2 Πίνακας περιεχομένων Κατάλογος Πινάκων... 3 Κατάλογος ραφημάτων...4 Εισαγωγή... 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο : Η ελληνική οικονομική κρίση Ορισμός της κρίσης Χαρακτηριστικά μιας κρίσης Στάδια Αίτια Επιπτώσεις Ιστορική αναδρομή οικονομικών κρίσεων Το κραχ του Οι πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του Η «Μαύρη Δευτέρα» του : Η Ασιατική κρίση Η κρίση του Η κρίση των subprimes Κρίση Ευρωζώνης Κρίση τραπεζών...19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο : ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ Εισαγωγή Παρουσίαση μελέτης της εφημερίδας Καθημερινή Περιφέρεια και αστικά κέντρα Επαγγελματικές προοπτικές Ζήτηση σπουδών Η άποψη των φοιτητών απέναντι στην κρίση

3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο : ΝΕΟΙ ΚΑΙ ΕΡΑΣΙΑ Νέοι και ανεργία Το φαινόμενο της μετανάστευσης Η επιρροή της κρίσης στην ζωή των νέων Ο αντίκτυπος της ύφεσης...39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο : ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΙΑ Μεθοδολογία Πίνακες μονή ς εισόδου Δημογραφικά χαρακτηριστικά δείγματος Πίνακες διπλή ς εισόδου...42 Συμπεράσματα...73 ΒΙΒΛΙΟΡΑΦΙΑ...74 ΑΡΘΡΑ...74 ΠΗΕΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ...74 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι : ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΙΟ...75 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ: ΠΙΝΑΚΕΣ ΜΟΝΗΣ ΕΙΣΟΔΟΥ

4 Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 1 - Φύλο...41 Πίνακας 2 - Ηλικιακά κρουπ...42 Πίνακας 3 - Πιθανή μείωση στο χαρτζιλίκι...42 Πίνακας 4 - Πρόθεση διαμονής σε φοιτητικές εστίες ^.1 5 ) - Φύλο...44 Πίνακας 5 - Κόστος διαβίωσης πόλης σπουδών ^.1 6 )- Φύλο...45 Πίνακας 6 - Ρυθμός εξόδων και χρηματικό ποσό που διατίθεται ^. 21) - Φύλο...46 Πίνακας 7 - Οικονομική κρίση και καταναλωτική συμπεριφορά ^.2 2 ) - Φύλο...48 Πίνακας 8 - Τιμή προϊόντος και απόφαση αγοράς ^. 25) - Φύλο...49 Πίνακας 9 - Πρόθεση Αγοράς Υποκατάστατων ^.3 1 ) Φύλο...51 Πίνακας 10 - Φοιτητικό δάνειο ^. 32) - Φύλο...52 Πίνακας 11 - Χρήση πιστωτικής κάρτας ^. 33) - Φύλο...53 Πίνακας 12 - Κόστος διαβίωσης (0. 16) - Εργασία...55 Πίνακας 13 - Καταναλωτική συμπεριφορά ^. 22) - Εργασία...56 Πίνακας 14 - Τιμή προϊόντος ^.2 5 ) - Εργασία...58 Πίνακας 15 - Αγορά υποκατάστατων προϊόντων ^. 31) - Εργασία...59 Πίνακας 16 - Χρήση πιστωτικής κάρτας ^.33)- Εργασία Πίνακας 17 - Εγκατάλειψη σπουδών σε περίπτωση ανάγκης ^.3 4 ) - Εργασία...62 Πίνακας 18 - Μηνιαίο εισόδημα πρόκρισης ^.9 ) - Χρήματα που ξοδεύονταν εβδομαδιαία προ κρίσης για διασκέδαση ^.1 9 )...64 Πίνακας 19 - Μηνιαίο εισόδημα μετά κρίσης (0.10) - Χρήματα που ξοδεύονται εβδομαδιαία μετά κρίσης για διασκέδαση ^.2 0 )...65 Πίνακας 20 - Μηνιαίο εισόδημα προ κρίσης ^.9 ) - Χρήματα που ξοδεύονταν εβδομαδιαία προ κρίσης σε ψώνια (ένδυση, υπόδηση) ^.2 6 )...67 Πίνακας 21 - Μηνιαίο εισόδημα μετά κρίσης ^.1 0 ) - Χρήματα που ξοδεύονται εβδομαδιαία μετά κρίσης σε ψώνια (ένδυση, υπόδηση) ^.2 7 )...68 Πίνακας 22 - Μηνιαίο εισόδημα προ κρίσης (0.9) - Χρήματα που ξοδεύονταν εβδομαδιαία προ κρίσης σε ψώνια (είδη πρώτης ανάγκης) ^.2 8 )...70 Πίνακας 23 - Μηνιαίο εισόδημα μετά κρίσης ^.1 0 ) - Χρήματα που ξοδεύονταν εβδομαδιαία μετά κρίσης σε ψώνια (είδη πρώτης ανάγκης) ^.2 9 )

5 Κατάλογος ραφημάτων ράφημα 1 - Αιτίες δημιουργίας οικονομικής κρίσης...24 ράφημα 2 - Ψυχολογική κρίση...25 ράφημα 3 - Θέματα προς αναπροσαρμογή...25 ράφημα 4 - Ιδανικοί εργασιακοί προορισμοί...26 ράφημα 5 - Επαγγελματικός Προσανατολισμός...26 ράφημα 6 - Είναι προϊόν κερδοσκοπίας;...27 ράφημα 7 - Προβλέψεις...27 ράφημα 8 - Χρονικός ορίζοντας ανάκαμψης

6 Εισαγωγή Η από χρόνια καθιερωμένη ρουτίνα των φοιτητών φαίνεται να τροποποιείται εφέτος, τουλάχιστον στα σημεία. Η οικονομική κρίση, η διαφοροποίηση στη νοοτροπία και τα καινούργια στέκια επηρεάζουν την καθημερινότητα των φοιτητών, που καλούνται να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα. Περιμετρικά της σχολής μας, δεκάδες αγγελίες για ενοικίαση σπιτιών είναι κολλημένες παντού αδιακρίτως: πάνω στα κάγκελα, στους τοίχους, στα καρτοτηλέφωνα, στο κράσπεδο του πεζοδρομίου, στα ψυγεία των περιπτέρων, στις στάσεις των λεωφορείων, στο κουβούκλιο του θυρωρού, οπουδήποτε δηλαδή υπάρχει κενός χώρος. Ακόμη και οι κορμοί των δέντρων είναι σκεπασμένοι με τα «σεντόνια» των κοκκινοκίτρινων ενοικιαστηρίων. Λογικό. Εφέτος οι βάσεις εισαγωγής καθυστέρησαν να ανακοινωθούν, με συνέπεια οι φοιτητές από την επαρχία να έχουν περιορισμένο χρόνο στη διάθεσή τους για να βρουν στέγη. Και, λόγω κρίσης, περιορισμένο μπάτζετ (Κίίρ:// ^^^ίονώα. /8θοΐα1ονοηί8/αίΐο1ο/?αΐά=354780). Ανάμεσα στην πληθώρα των ενοικιαστηρίων στριμώχνονταν αγγελίες για φροντιστήρια, διδασκαλία ξένων γλωσσών και προγράμματα υπολογιστών, ευκαιρίες ημιαπασχόλησης, αλλά και αγγελίες για πώληση επίπλων ή βιβλίων από προηγούμενους φοιτητές. Τέλος, υπήρχαν και κάποιες αγγελίες, οι περισσότερες εξ αυτών χειρόγραφες, που ζητούσαν συγκάτοικο: Είτε είχε βρεθεί ήδη το σπίτι και έψαχναν για τον έταιρο είτε έθεταν εαυτόν διαθέσιμο για συγκατοίκηση. ενικότερα, η οικονομική κρίση αφενός έχει επηρεάσει καθοριστικά τις συνήθειες των φοιτητών, πόσο δε μάλλον των πρωτοετών της εφετινής χρονιάς, αφετέρου έχει αρχίσει σταδιακά να δημιουργεί μια καινούργια νοοτροπία, που μέχρι πρότινος απουσίαζε από την ελληνική κουλτούρα. 5

7 Αυτό είναι και το θέμα της πτυχιακής μας εργασίας, μέσω της οποίας και της έρευνας που πραγματοποιήσαμε θα προσπαθήσουμε να αποτυπώσουμε τις αλλαγές που πραγματοποιούνται στην φοιτητική καθημερινότητα. 6

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο : Η ελληνική οικονομική κρίση 1.1. Ορισμός της κρίσης Το οποιοδήποτε εγχείρημα ενός «ορισμού» θα μπορούσε να οδηγήσει σε επιφανειακές ή εσφαλμένες προσεγγίσεις, από τη στιγμή που η χρησιμοποιούμενη για την προσέγγιση μεθοδολογία, δεν θα ήταν απόλυτα συμβατή με την υφή του φαινομένου, στο οποίο ο ορισμός θα αναφερόταν." Εν τούτοις η έννοια της κρίσης, ως πολυδιάστατη που είναι, έχει αποδοθεί ποικιλοτρόπως, με μια λέξη ότι είναι ένα δύσκολο πρόβλημα, περίοδος ανωμαλίας ή κρίσιμη φάση. Με τον όρο «κρίση», περιγράφεται συνήθως μια απρόβλεπτη κατάσταση, η οποία χαρακτηρίζεται από ένταση και ανασφάλεια μπορεί δε να αφορά στον εαυτό μας, στην οικογένεια, στην επιχείρηση, στον Οργανισμό, στην κοινωνία, στους θεσμούς, ή στο διεθνές περιβάλλον και η οποία πιθανολογείται ότι θα επιφέρει δυσμενή αποτελέσματα. Κατά την κρίση, μεταβάλλεται η συνήθης ροή των πραγμάτων και εισερχόμαστε σε μια καμπή, σε μια μεταβατική περίοδο με δυσχέρειες και κινδύνους. Κάθε κρίση λειτουργεί ως δοκιμή της σταθερότητας του συστήματος. Εάν χωρίσουμε τη κρίση σε μικρότερα διαχειρήσιμα τμήματα που τα ορίσουμε, μπορούμε να προσδιορίσουμε τους επιμέρους στόχους. Με τη προσέγγιση αυτή και το ΕΕΘΑ των ΗΠΑ ορίζει τη κρίση ως: «Μια κατάσταση που περικλείει απειλή για τις ΗΠΑ, τα εδάφη της, τους πολίτες, τις στρατιωτικές δυνάμεις και τα ζωτικά συμφέροντα, η οποία αναπτύσσεται πολύ γρήγορα και δημιουργεί μια συνθήκη τέτοιας διπλωματικής, οικονομικής, πολιτικής ή στρατιωτικής σπουδαιότητας, ώστε να αντιμετωπίζεται το ενδεχόμενο χρήσης της στρατιωτικής δύναμης, προκειμένου να επιτευχθούν οι εθνικοί στόχοι». Ένας ορισμός που έχει δοθεί από τον C. McClelland, πρωτοπόρο στην μελέτη των διεθνών κρίσεων είναι: «Η κρίση παριστά μια σημαντική αλλαγή στη ποσότητα, την ποιότητα ή την έκταση των σχέσεων μεταξύ δύο κρατών». Σύμφωνα με μια άλλη προσέγγιση, με την οποία εστιαζόμαστε στους ανθρώπους που συμμετέχουν παρά στο σύστημα, «μια κατάσταση χαρακτηρίζεται ως κρίση όταν έτσι ορίζεται από εκείνους που είναι υπεύθυνοι να τη χειρισθούν». 7

9 Ο καθηγητής Charles Hermann έδωσε τον ορισμό: «Κρίση είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από αιφνιδιασμό, υψηλό κίνδυνο για τις σοβαρές αξίες και μικρό χρόνο αντίδρασης». ενικά πάντως, η λέξη κρίση σε εθνικό επίπεδο, αφορά οποιαδήποτε κατάσταση, στην οποία καλούνται να συμμετάσχουν οι ένοπλες δυνάμεις μιας χώρας. Ανάλογα του τύπου της κρίσης ξεχωρίζουμε στρατιωτική υποστήριξη προς τις πολιτικές αρχές, ανθρωπιστική βοήθεια σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών υποστήριξη ειρηνευτικής προσπάθειας, ένοπλη παρέμβαση κλπ Χαρακτηριστικά μιας κρίσης Οι χρηματοοικονομικές κρίσεις του παρελθόντος έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Πριν την εκδήλωση μιας κρίσης, παρατηρείται συνήθως μια ραγδαία αύξηση των τιμών των περιουσιακών στοιχείων, όπως π.χ. της αγοράς κατοικίας. Παρατηρείται, επίσης, πτώση της οικονομικής δραστηριότητας, αύξηση του χρέους (ιδιωτικού / δημόσου τομέα) και αύξηση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών. Πολλές φορές οι κρίσεις συμβαίνουν και σε εποχές ραγδαίων μεταβολών στον χρηματοοικονομικό τομέα μιαςοικονομίας, όπως είναι η απελευθέρωση των αγορών. Η κάθε κρίση, ανεξάρτητα από τη μορφή της και την Υπηρεσία, την εταιρεία ή τον Οργανισμό στο οποίο ανακύπτει, χαρακτηρίζεται από τα εξής : - Είναι κλιμακούμενη σε ένταση: Η κατάσταση σε μια οικονομική κρίση είναι δυναμική. Όσο παρέρχεται ο χρόνος πληθαίνουν οι πληροφορίες, αυξάνεται η γνώση. Έτσι οι εμφανιζόμενες οικονομικές κρίσεις συνήθως δεν εκδηλώνονται από την πρώτη στιγμή με την μεγαλύτερη τους ένταση αλλά κλιμακωτά και τότε: - Επικρατεί υψηλό αίσθημα ανασφάλειας και κινδύνου: Κατά τη περίοδο που μια οικονομική κρίση ανακύπτει οι εμπλεκόμενοι διακατέχονται από άγχος, νοιώθουν ανασφαλείς και πως κινδυνεύουν για το χειρότερο, με αποτέλεσμα να: - Επηρεάζονται οι συνήθεις λειτουργίες και ρυθμοί: Η ένταση και η ανησυχία για την χειρότερη εκδοχή αναστατώνουν, διαταράσσουν και μεταβάλλουν τη συνήθη ροή των πραγμάτων καθώς 8

10 - Διακινδυνεύει να πληγεί η δημόσια /διεθνής εικόνα της μονάδας/χώρας: Κάθε εμφανιζόμενη οικονομική κρίση που ενδεχομένως οδηγήσει σε αρνητικές επιπτώσεις, είναι επόμενο ότι θα επιφέρει πλήγμα στην «εικόνα», ιδίως εάν: - Θα καταλήξει σε έλεγχο από τα αρμόδια κρατικά- διακρατικά όργανα ή /και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης [Μ.Μ.Ε]: Πάντοτε η εκδήλωση μιας οικονομικής κρίσης, είναι πολύ πιθανό να προκαλέσει την παρέμβαση ορισμένων κρατικών φορέων, ή του διεθνή παράγοντα και των Μ.Μ.Ε, γεγονός που αναπόφευκτα: - Προκαλεί ποικίλες βλάβες και υλικές ζημιές: Προκαλείται συνήθως ηθική βλάβη, η οποία ζημιώνει την ισχύ της χώρας, το προφίλ της υπηρεσίας, της εταιρείας / Οργανισμού και τραυματίζει με κάθε τρόπο τη διάθεση των υπηρεσιών [προϊόντων] της Στάδια Ο συνήθης κύκλος ζωής μιας κρίσης ακολουθεί τα παρακάτω στάδια: - Πρόδρομα συμπτώματα [Prodromal crisis stage]: Συνήθως, πριν οδηγηθούμε στην οικονομική κρίση, ορισμένες καταστάσεις ή επισημάνσεις, για τις οποίες δεν ληφθούν μέτρα, ενέργειες / πράξεις ή παραλείψεις και μια ασυνήθης δραστηριότητα μπορεί να συμβαίνουν. Το στάδιο αυτό τελειώνει με έκδοση εκτίμησης κατάστασης από το Κέντρο Χειρισμού Κρίσεων. Όλα τα παραπάνω που ενδεχόμενα οδηγούν σε εκδήλωση οικονομικής κρίσης καλούνται πρόδρομα συμπτώματα. Κάθε δραστηριότητα έχει τα δικά της πρόδρομα συμπτώματα. - Εκδήλωση - κορύφωση της κρίσης [A cute crisis stage]: Η περίοδος κατά την οποία εκδηλώνεται και κορυφώνεται μια οικονομική κρίση. Διαρκεί όσο χρόνο τα χαρακτηριστικά της οικονομικής κρίσης εκδηλώνονται. - Οι επιπτώσεις [Chronic crisis stage]: Η περίοδος κατά την οποία οι επιπτώσεις από την οικονομική κρίση εκδηλώνονται και οι συνέπειες είναι ορατές. - Επίλυση - ομαλοποίηση [Crisis resolution stage]: Η τελευταία φάση της οικονομικής κρίσης κατά την οποία το «σύστημα» αρχίζει να ανακτά τους κανονικούς προ της κρίσης ρυθμούς 9

11 1.4. Αίτια Όσον αφορά τα αίτια του ορού οικονομικής κρίσης δεν μπορούν να αποτυπωθούν γιατί δεν υπάρχουν. Κάθε οικονομική κρίση μεμονωμένα έχει τα δικά της αίτια, τα οποία διαφοροποιούνται ανάλογα με τη χρονική της περίοδο. Εντούτοις δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο να υπάρξουν και ομοιότητες. Παρόλα αυτά, πολλοί οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι για να οδηγηθούμε σε μία οικονομική κρίση απαραίτητη προϋπόθεση είναι κάποιοι παράγοντες. Θα μπορούσαμε να διακρίνουμε τους παράγοντες αυτούς σε εσωτερικούς, που εντοπίζονται εντός των οικονομιών των χωρών, δηλαδή στη λειτουργία των εγχώριων κεφαλαιαγορών και στο θεσμικό τους σύστημα, και σε εξωτερικούς ή διεθνείς που εντοπίζονται στη λειτουργία των θεσμών της διεθνούς κεφαλαιαγοράς και του διεθνούς νομισματικού συστήματος. Οι παράγοντες ανεξάρτητα με το αν είναι εσωτερικοί ή εξωτερικοί επηρεάζονται από κοινούς άξονες. Οι άξονες είναι πολλοί και ποικίλουν. Κάθε εποχή, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες και τα χαρακτηριστικά της εμφανίζει κρίσεις. Άλλοτε άξονας είναι οι χρηματιστηριακές αξίες, άλλοτε η ανεξέλεγκτη δανειοδότηση από μη τραπεζικούς οργανισμούς και η δημιουργία επικίνδυνων παραγωγών που διοχετεύονται στην αγορά, άλλοτε οι κοινωνικές ανισότητες, άλλοτε η παγκόσμια συγκέντρωση του πλούτου (ολιγοπώλια), άλλοτε τοπικοί ή παγκόσμιοι πόλεμοι. Τα αίτια και οι παράγοντες είναι αλληλένδετες έννοιες και πολλές φορές μπορούμε να τις ταυτίσουμε. Εν κατακλείδι, για να φτάσουμε στο σημείο να εμφανιστεί μια οικονομική κρίση θα πρέπει να υπάρχουν ή παράγοντες ή αίτια ή συνδυασμός των δύο Επιπτώσεις Μία οικονομική κρίση έχει καταστροφικές επιπτώσεις τόσο στον ανεπτυγμένο, όσο και στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Οι επιπτώσεις μπορούν να: - Επηρεάσουν το διεθνές εμπόριο, - Επηρεάσουν τα προσωπικά εισοδήματα, - Δημιουργήσουν μείωση τιμών και κερδών των επιχειρήσεων, - Προκαλέσουν μείωση στην αγροτο-κτηνοτροφική παραγωγή και στην βιομηχανία, 10

12 - Προκαλέσει την αύξηση της ανεργίας, - Προκαλέσει την πτώχευση τραπεζών, εταιρειών και επιχειρήσεων, Μείωση ρευστότητας των τραπεζών, Αδιαμφισβήτητα οι οικονομικές κρίσεις αποτελούν ένα συχνό φαινόμενο, καθώς απασχολούν την ανθρωπότητα τουλάχιστον από τότε που αναδύθηκαν οι κοινωνίες της αγοράς. Διερωτάται όμως κανείς, πώς είναι δυνατόν μέχρι σήμερα να μη γνωρίζουμε πώς να αποφύγουμε τέτοια φαινόμενα. Φαίνεται ότι η ανθρώπινη φύση παραμένει αναλλοίωτη και επαναλαμβάνει τα λάθη της, θα μπορούσαμε να απαντήσουμε. Είτε γιατί έχει προηγηθεί μία πολιτική κρίση, είτε γιατί η κερδοσκοπία «βασίλεψε» το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Επενδυτές σε πανικό, εκτόξευση των τιμών, πλήθος ανέργων και πολλές αλυσιδωτές αντιδράσεις που οδηγούν την παγκόσμια οικονομία σε κρίση. Το βέβαιο είναι ότι ο εντοπισμός των πραγματικών αιτίων μίας κρίσης απαιτεί μία εις βάθος ανάλυση. ια να γίνει όμως αυτό, είναι πάντα χρήσιμη μία ανασκόπηση στις μεγαλύτερες οικονομικές κρίσεις του παρελθόντος Ιστορική αναδρομή οικονομικών κρίσεων Το κραχ του 1929 Ως μεγαλύτερη οικονομική κρίση στην παγκόσμια ιστορία καταγράφεται το κραχ του «Μαύρη Πέμπτη» αποκαλείται η Πέμπτη 24 Οκτωβρίου του 1929, όταν η Wall Street έκλεισε με απώλειες 13%. Οι μετοχές είχαν πέσει αισθητά και αναπάντεχα, γεγονός ασυνήθιστο, καθώς οι τιμές είχαν ανοδική πορεία για δέκα συνεχόμενα έτη. Είχε προηγηθεί ένας αγώνας κερδοσκοπίας με αφορμή την ανάδυση νέων τεχνολογιών και συγκεκριμένα του ραδιοφώνου και της αυτοκινητοβιομηχανίας. Σημαντικό ρόλο έπαιξε ο πανικός των επενδυτών, οι οποίοι πουλούσαν μετοχές σε ταχύτατους ρυθμούς, ωστόσο καταλυτικός ήταν ο ρόλος των τραπεζών και της κυβέρνησης. Οι μεν πρώτες συμμετείχαν άμεσα στις κερδοσκοπικές κινήσεις, ενώ η δεύτερη δεν τόλμησε να επέμβει τη στιγμή που ήταν απαραίτητο. Αναζητώντας τα βαθύτερα αίτια της κρίσης, εντοπίζουμε μια ανισορροπία στην οικονομία των ΗΠΑ, από όπου και ξεκίνησε η κρίση. Η υπερπαραγωγή πρώτων υλών και γεωργικών προϊόντων οδήγησε στην πτώση των τιμών και τη μείωση της αγοραστικής δύναμης των αγροτών. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τις 11

13 υπεραισιόδοξες βιομηχανικές επενδύσεις στους αναδυόμενους τεχνολογικούς τομείς, είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μία προσφορά που ξεπερνούσε τη ζήτηση στην αγορά. Αυτό που ακολούθησε δεν είχε προηγούμενο. Η Wall Street κατέρρευσε, με τους επενδυτές να χάνουν συνολικά 40 δισ. δολάρια. Παράλληλα, διεθνώς επικρατούσε ένα ευάλωτο κλίμα. Οι οικονομίες όλων των χωρών ήταν ήδη εξασθενημένες από τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο. Το γερμανικό και το βρετανικό εμπόριο είχαν σημειώσει σημαντική πτώση, ενώ ο αμερικανικός προστατευτισμός και η εμμονή στην αποπληρωμή των δανείων από τις ευρωπαϊκές χώρες επιδείνωσαν περισσότερο το πρόβλημα. Η ερμανία και η Αυστρία επλήγησαν πρώτες. Στη συνέχεια, ο πανικός εξαπλώθηκε σε όλους τους χρηματιστηριακούς κύκλους της Ευρώπης. Επιχειρήσεις και τράπεζες κατέρρευσαν αλυσιδωτά και επήλθε μία παγκόσμια οικονομική ύφεση. Ο αριθμός των ανέργων εκτοξεύθηκε στα 30 εκατομμύρια ( Οι αντιδράσεις που ακολούθησαν την εκδήλωση της κρίσης δεν ήταν ιδιαίτερα συντονισμένες. Τα επιμέρους κράτη δεν επεδίωξαν την ευρύτερη διεθνή συνεργασία, αλλά προτίμησαν να περιοριστούν στη ρύθμιση της εθνικής τους πολιτικής μειώνοντας τις δαπάνες τους. Στον αντίποδα, βρισκόταν η πολιτική του New Deal που ακολούθησε ο Αμερικανός Franklin Roosevelt, σύμφωνα με την οποία η αναθέρμανση της οικονομίας απαιτούσε την αύξηση των κρατικών δαπανών. Όπως ήταν αναμενόμενο, τις επιπτώσεις της κρίσης δεν απέφυγε ούτε η Ελλάδα. Το Χρηματιστήριο Αθηνών έκλεισε επ αόριστον και τα αποθέματα της Τράπεζας της Ελλάδος σε συνάλλαγμα και χρυσό εξανεμίστηκαν λόγω της κερδοσκοπίας. Ακολούθησε η μείωση των εισαγωγών και η διαμόρφωση μιας συναλλαγματικής πολιτικής ιδιαίτερα προστατευτικής με έντονο τον κρατικό παρεμβατισμό. Την υποτίμηση του εθνικού νομίσματος συνόδευσε η επιβολή καθεστώτος αναγκαστικής κυκλοφορίας της δραχμής, κατάργησης της αγοράς συναλλάγματος και αναστολής πληρωμής χρεολυσίων και τόκων για το σύνολο των κρατικών δανείων. Ενδεικτικό του αντίκτυπου της κρίσης είναι ότι η αμερικανική οικονομία χρειάστηκε μια δεκαετία για να συνέλθει. Λυτρωτικά λειτούργησε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, 12

14 καθώς οι τεράστιες στρατιωτικές δαπάνες εκμηδένισαν την ανεργία και εκτόξευσαν την ανάπτυξη Οι πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του 1970 Μετά τον πόλεμο οι περισσότερες οικονομίες γεύτηκαν τη μακρύτερη περίοδο ανάπτυξης στην ιστορία των κοινωνιών της αγοράς. Από το 1950 μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 70 οι οικονομίες αναπτύσσονταν με χαμηλά ποσοστά ανεργίας και πληθωρισμού. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 70 έκαναν την εμφάνισή τους δύο πετρελαϊκές κρίσεις. Αυτές έφεραν στο προσκήνιο το φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού, δηλαδή τη συνύπαρξη πληθωρισμού και αυξημένης ανεργίας. Ως επίσημη ημερομηνία έναρξης της πρώτης κρίσης καταγράφεται η 17η Οκτωβρίου του 1973, όταν τα μέλη του OAPEC (Οργανισμού Αραβικών Χωρών - Εξαγωγέων Πετρελαίου Οργανισμού Αραβικών Πετρελαιοπαραγωγών Κρατών) ανακοίνωσαν ότι δεν θα προμήθευαν πλέον με πετρέλαιο τις χώρες που υποστήριξαν το Ισραήλ στη διαμάχη του με τη Συρία και την Αίγυπτο. Σε αυτές τις χώρες συμπεριλαμβάνονταν οι ΗΠΑ, οι σύμμαχοι τους στη Δυτική Ευρώπη και η Ιαπωνία. Παράλληλα, τα μέλη του OPEC (Οργανισμός Πετρελαιοπαραγωγών χωρών) συμφώνησαν να εκμεταλλευτούν την επιρροή τους στο μηχανισμό καθορισμού της τιμής του πετρελαίου, έτσι ώστε να αυξηθεί η τιμή του παγκοσμίως. Ετσι, η εξάρτηση του βιομηχανοποιημένου κόσμου από το αργό πετρέλαιο και ο κυρίαρχος ρόλος του OPEC ως παγκόσμιου προμηθευτή, οδήγησαν σε δραματικά πληθωριστικές αυξήσεις τιμών, ενώ ήταν κατασταλτικές για την οικονομική δραστηριότητα. Παρόλα αυτά, οι στοχευμένες χώρες ανταποκρίθηκαν βρίσκοντας νέες πρωτοβουλίες για να περιορίσουν την εξάρτηση τους από τις παραπάνω χώρες. Παρά τις προσπάθειες των αραβικών κρατών να καταδείξουν την ενεργειακή εξάρτηση της Δύσης, μπορεί να υποστηριχθεί ότι τελικά διαπραγματεύονταν διπλωματικά οφέλη για την ολοένα και αυξανόμενη εξάρτηση από τη Δύση για οικονομική και στρατιωτική ασφάλεια. Η έντονη αντίδραση από τις ΗΠΑ, τη Δυτική Ευρώπη, την Ιαπωνία και τη Σοβιετική Ένωση, καθώς και η εισροή νέου πετρελαϊκού πλούτου, είχαν επικίνδυνες συνέπειες για τα αραβικά κράτη κατά τα έτη μετά το 1973 και το εμπάργκο του OPEC. Οι υψηλές τιμές του πετρελαίου άνοιξαν νέους δρόμους προς αναζήτηση ενέργειας, φτάνοντας 13

15 μέχρι την Αλάσκα, τη Βόρειο Θάλασσα, την Κασπία Θάλασσα και τον Καύκασο. Εξι χρόνια μετά, το 1979, ακολούθησε η δεύτερη πετρελαϊκή κρίση. Έκανε την εμφάνισή της στις ΗΠΑ, στον απόηχο της ιρανικής επανάστασης,. Μετά την πολιτική κρίση και τον Ayatollah Khomeini να ανακτά τον έλεγχο του Ιράν, οι διαμαρτυρίες γκρέμισαν τον πετρελαϊκό τομέα του Ιράν. Παρόλο που το νέο καθεστώς επανέλαβε τις εξαγωγές πετρελαίου, ήταν ασυνεπείς και λιγότερες οδηγώντας τις τιμές να εκτοξευθούν στα ύψη. Οι χώρες του OPEC για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση, αύξησαν την παραγωγή τους και η συνολική απώλεια έφτασε στο 4%. Ωστόσο, επικράτησε ένας διαδεδομένος πανικός που ανέβασε την τιμή πολύ περισσότερο από όσο θα αναμενόταν. Μετά το 1980 οι τιμές του πετρελαίου έπεφταν για έξι συνεχόμενα έτη και κορυφώθηκαν το 1986 με μία πτώση 46%. Αυτό ήταν αποτέλεσμα της μειωμένης ζήτησης και της υπερβολικής παραγωγής, οδηγώντας τον OPEC στο να χάσει την ενότητα του. Εξαγωγείς πετρελαίου, όπως το Μεξικό, η Νιγηρία και η Βενεζουέλα επεκτάθηκαν σημαντικά, ενώ οι ΗΠΑ και η Ευρώπη πήραν περισσότερο πετρέλαιο από το Prudhoe Bay και τη Βόρειο Θάλασσα Η «Μαύρη Δευτέρα» του 1987 Από τα μέσα της δεκαετίας του 80 και σχεδόν μία δεκαετία μετά την τελευταία κρίση παρατηρήθηκε μία σημαντική οικονομική ανάκαμψη. Οι οικονομίες αναπτύχθηκαν και πάλι, ο πληθωρισμός υποχώρησε και τα χρηματιστήρια έζησαν μεγάλες δόξες. Η ταχύτατη πτώση των μετοχών που ακολούθησε, τον Οκτώβριο του 87, έφερε μνήμες από τον Οκτώβριο του 29. Τη Δευτέρα 19 Οκτωβρίου του 1987 ο δείκτης Dow Jones έχασε το 22% της αξίας του μέσα σε λίγες ώρες, δίνοντας το έναυσμα για ένα μαζικό ξεπούλημα μετοχών στην Ευρώπη και την Ιαπωνία. Τα αίτια της κρίσης προκύπτει ότι ήταν οικονομικοπολιτικά. Τα στοιχεία για το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ το Σεπτέμβριο ήταν δυσμενή. Παράλληλα, οι εξελίξεις στο πολιτικό σκηνικό ήταν αρνητικές, καθώς ο πρόεδρος Reagan δεν ήταν σε θέση, για λόγους υγείας, να ελέγχει την κατάσταση στις ΗΠΑ και η κρίση στον Περσικό Κόλπο κλιμακωνόταν. 14

16 Όσον αφορά στο Χρηματιστήριο Αθηνών παρατηρήθηκε πρωτοφανής πτώση των τιμών των μετοχών, ενώ έμεινε κλειστό από τις 20 Οκτωβρίου έως τις 23 Οκτωβρίου του Ωστόσο, ακόμα και όταν άνοιξε, η πτώση εξακολούθησε να είναι σημαντική και η προσφορά καταιγιστική. Η απογοήτευση ήταν διάχυτη στους επενδυτές. Ο τότε πρωθυπουργός, Ανδρέας Παπανδρέου, κατηγορούσε τις ΗΠΑ για την κρίση και στη Βουλή οι κατηγορίες εκτοξεύονταν κατά πάντων. Βέβαια, αυτή τη φορά ο αντίκτυπος της κρίσης δεν ήταν τόσο δραματικός όσο το Η αμερικανική οικονομία ήταν πλέον πιο ισχυρή και ανθεκτική σε τέτοιου είδους «χτυπήματα». Επιπλέον, η επέμβαση της κυβέρνησης και της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ, με τη διάθεση μεγάλων ποσοτήτων ρευστού στην αγορά, υπήρξε καθοριστική. Με αυτόν τον τρόπο επωφελήθηκαν οι τράπεζες, μείωσαν τα επιτόκια και έδωσαν σημαντικά δάνεια στις μεγαλύτερες εισηγμένες επιχειρήσεις. Παρόλα αυτά, θεωρείται ότι η εν λόγω κρίση σήμανε τη νέα μείωση της οικονομικής δραστηριότητας που παρατηρήθηκε την περίοδο στην παγκόσμια οικονομία : Η Ασιατική κρίση Μέχρι το 1997 χώρες της Ασίας, όπως η Ταϊλάνδη, η Μαλαισία, οι Φιλιππίνες και η Ινδονησία γνώριζαν μια ραγδαία ανάπτυξη. Οι επενδύσεις που προσέλκυαν έφταναν στο ήμισυ των συνολικών επενδύσεων σε αναπτυσσόμενες χώρες. Ιαπωνικές τράπεζες και αμερικανικοί οργανισμοί επένδυσαν σε αυτές, χωρίς να ανησυχούν για τα κέρδη τους, καθώς τα τοπικά νομίσματα ήταν προσκολλημένα στο δολάριο. Ωστόσο, ο ξέφρενος ρυθμός των επενδύσεων και τα ελλείμματα στον προϋπολογισμό των ασιατικών χωρών είχαν ως αποτέλεσμα να μην μπορούν να συγκρατήσουν τη συναλλαγματική ισοτιμία με το δολάριο. Με την εγκατάλειψη της εν λόγω ισοτιμίας ακολούθησε ραγδαία πτώση στα χρηματιστήρια και στις τιμές των οικοδομικών επιχειρήσεων που ανθούσαν μέχρι τότε. Ενδεικτικό είναι ότι το χρηματιστήριο του Χονγκ Κονγκ σημείωσε πτώση 64% κατά την περίοδο Οι επιπτώσεις της κρίσης παρέμειναν μέχρι και το Στις Φιλιππίνες η ανάπτυξη άγγιξε το μηδέν. Μόνο η Σιγκαπούρη και η Ταϊβάν απέφυγαν τις σοβαρές συνέπειες της κρίσης, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι η κρίση δεν τις 15

17 άγγιξε. Ωστόσο, μέχρι το 1999 τα σημάδια ανάκαμψης στις οικονομίες της Ασίας άρχισαν να γίνονται εμφανή Η κρίση του 2000 Στα τέλη της δεκαετίας του 90, οι εταιρείες του internet βρέθηκαν στο απόγειο τους. Η τάση για επένδυση σε μετοχές υψηλής τεχνολογίας ήταν γενικευμένη. Το φαινόμενο κορυφώθηκε τον Ιανουάριο του 2000, όταν η AOL εξαγόρασε με το αστρονομικό ποσό των 200 δισ. δολαρίων τον όμιλο Time Warner. Το Μάρτιο του 2000 ο δείκτης μετοχών υψηλής τεχνολογίας Nasdaq έφτασε το ιστορικό του υψηλό άνω των μονάδων. Η φούσκα έσκασε, με το δείκτη Nasdaq να χάνει μέχρι τον Οκτώβριο του 2002 το 78% της αξίας του. Ως κύρια αίτια αυτής της πτώσης θεωρούνται οι υπερτιμημένες μετοχές των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας, αλλά και η διαφθορά των εταιρειών μιας και πολλές από αυτές δήλωναν κέρδη υψηλότερα του πραγματικού. Συχνά επίσης, οι χρηματιστηριακοί αναλυτές έδιναν θετικές εισηγήσεις για μετοχές εταιρειών που είχαν σημαντικά οικονομικά προβλήματα. Οι συνέπειες για την αμερικανική οικονομία ήταν ευρύτερες. Η πτώση ήταν απότομη, οι επενδύσεις «πάγωσαν» και η 11η Σεπτεμβρίου αποτέλεσε τη χαριστική βολή. Η Fed όμως παρενέβη εγκαίρως, μειώνοντας διαδοχικά τα επιτόκια και βοηθώντας τη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη να ανακάμψει Η κρίση των subprimes Στις αρχές του καλοκαιριού του 2007 οι ΗΠΑ είδαν για άλλη μια φορά την οικονομία τους να συρρικνώνεται. Μία νέα λέξη άρχισε να απασχολεί όσους ασχολούνται με τα οικονομικά: τα subprimes δάνεια. Πρόκειται για στεγαστικά δάνεια που χρηματοδοτούν πέραν του 100% της αξίας του ακινήτου, καθώς επίσης και δάνεια με υψηλότερο επιτόκιο σε μη φερέγγυους δανειολήπτες. Αυτό σημαίνει ότι χορηγούνταν σε δανειολήπτες με μεγάλη πιθανότητα να μην μπορέσουν να τα αποπληρώσουν, είτε γιατί έχουν χαμηλό εισόδημα, είτε γιατί δεν έχουν μόνιμη εργασία. Επιπλέον, οι τόκοι είναι εξαιρετικά υψηλοί αλλά και κυμαινόμενοι, δίνοντας το έναυσμα δημιουργίας ενός κερδοσκοπικού συστήματος γύρω από αυτά. Με μόνο στόχο την επίτευξη κέρδους, τα δάνεια χορηγήθηκαν στα αμερικανικά νοικοκυριά, χωρίς 16

18 προηγουμένως οι τράπεζες να ελέγξουν τη δυνατότητα αποπληρωμής τους. Αυτό σε συνδυασμό με την κρίση της αγοράς ακινήτων και την πτώση των τιμών επέφερε μία γενικευμένη κρίση. Ακολούθησαν κατασχέσεις σπιτιών και χιλιάδες εξώσεις. Η πώληση αυτών απλά επιδείνωσε την κατάσταση. Μέσα από αλυσιδωτές αντιδράσεις η ύφεση της αμερικανικής οικονομίας θεωρήθηκε πλέον δεδομένη. Οι ανησυχίες όμως, έχουν εξαπλωθεί και στις ευρωπαϊκές και ασιατικές αγορές. Το αποτέλεσμα είναι οι κεντρικές τράπεζες να διοχετεύουν δισεκατομμύρια ευρώ ή δολάρια σε αυτές. Το συνολικό ύψος της ζημίας για το σύνολο της παγκόσμιας αγοράς αποτιμάται σε πάνω από 400 δισ. ευρώ, από τα οποία πάνω από 150 δισ. ευρώ εκτιμάται ότι θα είναι η ζημία που θα επιβαρύνει τις μεγάλες ξένες τράπεζες Κρίση Ευρωζώνης Δύο φορές στην ιστορία της η ανθρωπότητα ξάφνιασε τον εαυτό της. Το 1929 και το Και τις δύο αυτές φορές ο κόσμος άλλαξε. Το Κραχ του 1929 δρομολόγησε τραγικές εξελίξεις που όταν καταλάγιασαν (στη δεκαετία του 50) ο κόσμος δεν θύμιζε σε τίποτα την προ του 1929 εποχή. Το Κραχ του 2008 άναψε το φιτίλι διαδοχικών κρίσεων που, σήμερα, δημιουργούν τις συνθήκες για έναν κόσμο που δεν θα θυμίζει σε τίποτα την προ του 2008 εποχή. Η Κρίση της Ευρωζώνης εντάσσεται σε αυτές τις εξελίξεις. Μετά το τέλος του πολέμου, οι ΗΠΑ συνειδητοποίησαν το αυτονόητο. Ότι για να μην επιστρέψει η κρίση έπρεπε να σχεδιαστεί ο τρόπος με τον οποίο θα συνδυαζόταν ( (α) η νομισματική σταθερότητα με (β) την ανακύκλωση των αμερικανικών πλεονασμάτων στο εξωτερικό (ώστε να δημιουργείται στην Ευρώπη και στην Ασία ζήτηση για τα αμερικανικά προϊόντα). Αυτό το Παγκόσμιο Σχέδιο (που συνδύαζε το σύστημα Bretton Woods, το Σχέδιο Marshal, τις συνεχείς αμερικανικές προσπάθειες στήριξης Ιαπωνίας και ερμανίας κ.λπ.) οδήγησε στη μακροβιότερη, σταθερότερη περίοδο καπιταλιστικής ανάπτυξης. Όμως, η σταθερότητα γεννά αστάθεια, είτε στον ιδιωτικό τομέα είτε στον δημόσιο, και για αυτό το Παγκόσμιο Σχέδιο κατέρρευσε το

19 Έτσι, ο κόσμος εισήλθε σε μια νέα, περίεργη, περίοδο ελεγχόμενης ανισορροπίας. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 έως και το 2008 οι ΗΠΑ συντηρούσαν την παγκόσμια ζήτηση αγαθών, επιτρέποντας το εμπορικό τους έλλειμμα να γιγαντωθεί με αντάλλαγμα ένα τσουνάμι κεφαλαίων (γερμανικών, ιαπωνικών, αραβικών και, πιο πρόσφατα, κινεζικών), τα οποία έρρεαν προς τη Wall Street καλύπτοντας τα αμερικανικά εμπορικά και κρατικά ελλείμματα. Οι ΗΠΑ, με απλά λόγια, λειτουργούσαν ως μια τεράστια ηλεκτρική σκούπα που απορροφούσε τα πλεονάσματα των χωρών που στήριζαν το μοντέλο ανάπτυξης τους στα επιθετικά εμπορικά πλεονάσματα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο γεννήθηκε το ευρώ. Η ερμανία το αποδέχθηκε κρίνοντας ότι θα μπορούσε να λειτουργεί εντός της Ευρωζώνης όπως και πριν, δηλαδή, ως παραγωγός εμπορικών πλεονασμάτων τα οποία θα διοχέτευε τόσο εντός της υπόλοιπης Ευρωζώνης όσο και εκτός - βασικά στις αγγλοσαξονικές χώρες. Ο όρος, όμως, που έθεσε στη αλλία, και στον Ντελόρ, ήταν ότι η Νομισματική Ένωση θα γινόταν κατ εικόνα και καθ ομοίωσιν του μάρκου. Με άλλα λόγια, δεν θα άφηνε περιθώριο για τη δημιουργία ευρωπαϊκού χρέους, για τη στήριξη των κρατών από την ΕΚΤ, ή για ίδρυση ενός μηχανισμού ανακύκλωσης των πλεονασμάτων εντός της Ευρωζώνης ( Έτσι, οι τρεις προϋποθέσεις για τη δημιουργία μιας βιώσιμης Νομισματικής Ένωσης έλειπαν εξαρχής. Όσο η αμερικανική ηλεκτρική σκούπα απορροφούσε μανιωδώς τα πλεονάσματα των άλλων και το τοξικό χρήμα της Wall Street επιτάχυνε την οικονομική μεγέθυνση παγκοσμίως, η σαθρή αρχιτεκτονική του ευρώ άντεχε. Ο σεισμός, όμως, του 2008 ήταν τέτοιος που το αρχιτεκτόνημα ράγισε. Από τότε οι ρωγμές αυτές βαθαίνουν περισσότερο με κάθε κίνηση της ΕΕ να τις κουκουλώσει αρνούμενη ότι ο κόσμος άλλαξε διά παντός το 2008 και, συνεπώς, ότι οι υπάρχουσες συνταγές δεν θα αποτρέψουν την κατάρρευση. Σήμερα, η ΕΕ πρέπει να αποφασίσει μεταξύ των μόνο δύο εναλλακτικών που διαθέτει: είτε να σώσει το ευρώ αλλάζοντας την αρχιτεκτονική του, είτε να δρομολογήσει τη διάσπαση του σε τρεις ζώνες (μάρκου, στερλίνας και μιας νέας λατινικής Ένωσης) ( 18

20 Κρίση τραπεζών. Το μεγάλο ταμπού σήμερα. Ενώ η Κρίση του 2008 ξεκίνησε, και συνεχίζεται, στον τραπεζικό τομέα, όλοι μιλάνε για αυτήν σαν να αφορά αποκλειστικά το δημόσιο χρέος και κανείς δεν τολμά να αναφερθεί στην πραγματική πηγή της Κρίσης, που είναι οι τράπεζες (οι οποίες αναφέρονται μόνο ως πιθανά θύματα μιας αναδιάρθρωσης του χρέους) ( ενικότερα, οι τραπεζικές κρίσεις οφείλονται σε κάτι απλό: τα τραπεζικά κέρδη είναι αντιστρόφως ανάλογα με τα χρήματα που κρατούν οι τράπεζες στα ταμεία τους. Όσο πιο πολλά από τα διαθέσιμα κεφάλαια δανείσουν (με spread, εύρος, μεταξύ του επιτοκίου δανεισμού από το επιτόκιο που καταβάλλει η ίδια η τράπεζα είτε στους καταθέτες είτε σε άλλα πιστωτικά ιδρύματα για να δανειστεί) τόσο πιο μεγάλα κέρδη αποκομίζουν. Ιδανικά, οι τράπεζες θα ήθελαν να κρατούν στα ταμεία τους ίσα-ίσα όσα τραβούν οι πελάτες από τους λογαριασμούς τους. Έτσι όμως γίνονται επιρρεπείς σε μια τραπεζική κρίση. Αν, π.χ., πολλοί πελάτες θελήσουν να τραβήξουν τα χρήματα τους ταυτόχρονα, τότε η τράπεζα στερεύει από χρήματα ( ια αυτόν τον λόγο οι τράπεζες έχουν αναπτύξει τη διατραπεζική αγορά, δανείζοντας η μία την άλλη (πολλές φορές για μία μόνο μέρα) ποσά που τους καλύπτουν τις ανάγκες σε ρευστότητα (liquidity). Το πρόβλημα βέβαια είναι ότι η διατραπεζική αγορά παύει να λειτουργεί όταν προκύψει ο φόβος πως κάποια τράπεζα μπορεί να αντιμετωπίζει όχι απλώς πρόβλημα ρευστότητας (liquidity) αλλά έλλειψης φερεγγυότητας (insolvency). Π.χ. όταν μια σειρά από δάνεια που έχει δώσει καταρρέουν, καθώς οι δανειζόμενοι πτωχεύουν (π.χ. οι Ισπανοί και Ιρλανδοί εργολάβοι ή ιδιοκτήτες σπιτιών με στεγαστικά δάνεια σε μια συγκυρία, σαν τη σημερινή, που οι τιμές των ακινήτων μειώνονται δραστικά). Ένας άλλος λόγος που καταρρέει η διατραπεζική αγορά είναι ότι οι τράπεζες επενδύουν σε ομόλογα και άλλους χάρτινους τίτλους που κάποια στιγμή μπορεί να απαξιωθούν, όπως συνέβη πριν από το 2008 που γέμισαν τα βιβλία τους με δομημένα παράγωγα και ομόλογα κρατών όπως το δικό μας. Όταν η αξία αυτών των χαρτιών εξαφανίζεται, τότε η διατραπεζική αγορά παγώνει, κάτι που συνέβη το 2008 και ονομάστηκε credit crunch. 19

21 Σε αυτήν την περίπτωση, το μόνο που μπορεί να σταματήσει το κλείσιμο των τραπεζών είναι το Δημόσιο, το οποίο ίάφνου (από ανάξιο και διεφθαρμένο) αετατρέπεται στον σωτήρα των τραπεζών. Εδώ και έναν αιώνα, η Κεντρική Τράπεζα κάθε χώρας εξασφαλίζει ρευστότητα (liquidity) στις ιδιωτικές τράπεζες λειτουργώντας ως δανειστής ύστατης ανάγκης (lender of last resort). Στη διάρκεια της Κρίσης του 2008, και όσων συμβαίνουν από τότε, η τραπεζική κρίση ήταν τόσο βαθιά που η βοήθεια της Κεντρικής Τράπεζας δεν έφτανε. Έτσι τα κράτη δανείστηκαν πακτωλούς χρημάτων που τα έδωσαν στον τραπεζικό τομέα για να ορθοποδήσει. Κι όταν ο πτωχευμένος τραπεζικός τομέας ξεπέρασε το πρώτο σοκ -και ένιωσε ότι θα επιβιώσει-άρχισε και πάλι τα ίδια, χωρίς μάλιστα να διστάσει να λέει στις κυβερνήσεις, με έντονο ύφος, ότι πρέπει να επιβάλει όλο και μεγαλύτερη λιτότητα στους... φορολογούμενους (που τις διέσωσαν) ( 20

22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο: ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ 2.1. Εισαγωγή Σχολή κοντά στον τόπο κατοικίας τους συνδυαστικά με τις καλές επαγγελματικές προοπτικές, επέλεξαν οι υποψήφιοι των φετινών πανελλαδικών εξετάσεων, ευκρινέστερα από κάθε άλλη χρονιά. Η οικονομική κρίση και το υψηλό κόστος σπουδών «εκτός έδρας» - συνολικά υπολογίζεται σε περίπου ευρώ για κάθε φοιτητή - επέδρασε καταλυτικά σε χιλιάδες υποψηφίους των πανελλαδικών εξετάσεων ώστε να προτιμήσουν ΑΕΙ με έδρα κοντά στην οικογενειακή εστία αλλά και σε εκείνα τα τμήματα με κατοχυρωμένα επαγγελματικά δικαιώματα Παρουσίαση μελέτης της εφημερίδας Καθημερινή. Αυτό αποδεικνύεται από την ανάλυση των στοιχείων για τις πρώτες προτιμήσεις στις φετινές πανελλαδικές εξετάσεις, τα οποία παρουσιάζει η εφημερίδα Καθημερινή. Ειδικότερα, από την επεξεργασία των στοιχείων προέκυψαν τα ακόλουθα: Από το 2007 ως το 2009 οι υποψήφιοι που πέρασαν τη βάση του 10 μειώθηκαν κατά περίπου Από τους υποψηφίους το 2007, έφτασαν τους φέτος. Παρ' όλα αυτά η ζήτηση σε κάποιες σχολές αυξήθηκε. Έτσι, με βάση το σύνολο των δηλώσεων των υποψηφίων για τις τρεις πρώτες σχολές της επιθυμίας τους, αυξήθηκε η ζήτηση σε σχολές ΑΕΙ της περιφέρειας και μειώθηκε η ζήτηση για τα αντίστοιχα τμήματα στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη ( Περιφέρεια και αστικά κέντρα Αυτό σημαίνει ότι κάποιοι υποψήφιοι της περιφέρειας που θα «μετανάστευαν» στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη για σπουδές συνδυάζοντας τη μεγαλούπολη, τη φοιτητική ζωή και τα μεγάλα πανεπιστήμια προτίμησαν φέτος σχολές της περιφέρειας. Συγκεκριμένα, αυξήθηκε η ζήτηση σε 128 τμήματα ΑΕΙ και ΤΕΙ της περιφέρειας. Ενδεικτική είναι η περίπτωση των Παιδαγωγικών Τμημάτων. Εκείνα με έδρα τα 21

23 Ιωάννινα, τη Ρόδο και τη Φλώρινα επελέγησαν ως πρώτος στόχος από περισσότερους υποψηφίους σε σχέση με τα κεντρικά τμήματα Επαγγελματικές προοπτικές Εκτός από την έδρα της σχολής, κριτήριο για τους υποψηφίους παραμένουν οι επαγγελματικές προοπτικές της κάθε σχολής. Η μεγαλύτερη αύξηση στις συνολικές προτιμήσεις των φετινών υποψηφίων καταγράφηκε σε τρία τμήματα με... ιδιαιτερότητες ( Τα δύο πρώτα είναι τα τμήματα Μηχανολόγων Μηχανικών στη Κοζάνη και τον Βόλο. Αυτά έλαβαν τη σημερινή μετονομασία τους το Προηγουμένως ονομάζονταν Μηχανολόγων Διαχείρισης Ενεργειακών Πόρων (το τμήμα στην Κοζάνη) και Μηχανολόγων Μηχανικών Βιομηχανίας (στον Βόλο). Φέτος 964 υποψήφιοι περισσότεροι σε σύγκριση με το 2007, δήλωσαν το τμήμα του Βόλου και 598 το τμήμα της Κοζάνης. Ποιο είναι το... μυστικό για την εκτίναξη του ενδιαφέροντος από τους υποψηφίους προς τα δύο αυτά τμήματα; Ότι πλέον απέκτησαν τα δικαιώματα του μηχανολόγου μηχανικού, ενώ το τρίτο τμήμα είναι των Εφαρμοσμένων Μαθηματικών Κρήτης (με έδρα στο Ηράκλειο και επιπλέον 822 δηλώσεις φέτος έναντι του 2007), το οποίο απέκτησε επίσης επαγγελματικά δικαιώματα. Η αύξηση της ζήτησης εδώ σημαίνει ότι τα πτυχία σταμάτησαν να οδηγούν στο «πουθενά» και αυτό το κατάλαβαν οι υποψήφιοι, με αποτέλεσμα να αυξηθεί κατακόρυφα η ζήτησή τους, παρά τον μικρότερο αριθμό των υποψηφίων Ζήτηση σπουδών Το πιο ακραίο εύρημα των φετινών στοιχείων με τις πρώτες προτιμήσεις των υποψηφίων είναι η συμπεριφορά τους απέναντι στις Θεολογικές Σχολές. Φέτος το υπουργείο Παιδείας αποφάσισε να αυξήσει κατά 100 τις θέσεις των εισακτέων στα τμήματα Θεολογίας και Κοινωνικής Θεολογίας Αθήνας. Όμως, η ζήτηση για σπουδές σ' αυτά τα τμήματα μειώθηκε, χωρίς να μειωθούν οι υποψήφιοι της θεωρητικής. Αυτό αποδεικνύει ότι τόσο οι αρχές των τμημάτων όσο και το υπουργείο Παιδείας όταν 22

24 αυξάνουν τις θέσεις δεν μελετούν καθόλου τη ζήτηση των σπουδών. Το κάνουν, δηλαδή, ερήμην της κοινωνίας και της αγοράς εργασίας Η άποψη των φοιτητών απέναντι στην κρίση Μία εμπειρική Μελέτη από τον τεταρτοετή φοιτητή Στέφανο Αλεξόπουλο και τον καθηγητή Πέτρο Μάλλιαρη, Πανεπιστήμο Πειραιώς. Φανερά προβληματισμένοι εμφανίζονται οι Έλληνες φοιτητές για την οικονομική, και όχι μόνο, κατάσταση της χώρας, ενώ για το μέλλον τους, που φαντάζει a priori αβέβαιο, βρίσκουν ως ευνοϊκότερους προορισμούς τόσο την Ευρώπη (37%) όσο και την Ασία (34%), ενώ τελευταία στη λίστα προτίμησης έρχεται η Ελλάδα (3%)! Τα παραπάνω είναι μερικά από τα ευρήματα που παρουσιάζονται μέσα από μία διαπανεπιστημιακή έρευνα, που σκοπό είχε την καταγραφή των στάσεων των φοιτητών εν μέσω κρίσης, τόσο οικονομικής όσο και κοινωνικοπολιτικής. Η έρευνα διεξήχθη σε μορφή ερωτηματολογίου είτε με προφορική συνέντευξη είτε από το διαδίκτυο. Κρίση και αιτίες: Αρχίζοντας την ανάλυση του θέματος από τη γενεσιουργό αιτία του, φαίνεται ότι πάνω από ένας στους δύο φοιτητές (55%) εκτιμά ότι η εκτεταμένη διαφθορά δεκαετιών, η οποία βέβαια δεν στοχοποιεί μόνο πολιτικά πρόσωπα, αλλά και τους ίδιους τους πολίτες διαπλεκόμενους και μη, κρατάει τα ηνία και βρίσκεται στην πρώτη θέση. Αξιοσημείωτο είναι, ότι ένα ποσοστό της τάξεως του 29% των φοιτητών θεώρησε την πολιτική ανικανότητα δεκαετιών, καθοριστικό παράγοντα που συντέλεσε στην παρούσα κατάσταση της χώρας. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον αποτελεί, το γεγονός, ότι σε ερώτηση ανοιχτού τύπου το 16% αναφέρθηκε στο «μαζί τα φάγαμε» ενώ άλλοι περιορίστηκαν σε θέματα καθαρά οικονομικού χαρακτήρα, όπως «αρνητικό ισοζύγιο πληρωμών» ή «χαμηλοί ρυθμοί ανάπτυξης» ( 23

25 ράφημα 1 - Αιτίες δημιουργίας οικονομικής κρίσης Πηγή: http ://siopilipliopsifia.. gr/?p=7 97 Εμφανώς επηρεασμένοι από το εν γένει σκηνικό των τελευταίων μηνών, παρουσιάζονται οι έλληνες φοιτητές οι οποίοι παραδέχονται, ότι η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει αρνητικά τη μέχρι πρότινος καλή ψυχολογία τους, η οποία πάντα αποτελούσε, αν μη τι άλλο, προσωπικό «όπλο» ενάντια στις καθημερινές «βολές», που δέχονται. Είναι άκρως ενδιαφέρον το γεγονός ότι ένας στους δύο φοιτητές (51%) έχει επηρεαστεί πολύ ψυχολογικά, ενώ μόνο ένα 5% δεν έχει υποστεί ψυχολογικές μεταβολές. Ταυτόχρονα η πλειοψηφία αυτών (77%) έχει μειώσει από αρκετά έως πολύ το κόστος των εβδομαδιαίων εξόδων για ψυχαγωγία. Από καθαρά κοινωνικής πλευράς και υπό το πρίσμα της επιστήμης της ψυχολογίας, τα παραπάνω ευρήματα πιστοποιούν την πολυσυζητημένη «εθνική κατάθλιψη» στην οποία έχει υποπέσει η χώρα. Η ανωτέρω διαπίστωση γίνεται ακόμα πιο σοβαρή και ενδεχομένως επίφοβη, εάν αναλογιστεί κανείς, ότι η έρευνα αναζητά τις στάσεις των φοιτητών από τους οποίους εκτός από τη ζωτική ενέργεια και το «κέφι» που έχει χαθεί, περιμένουν όλοι έναν άνεμο αλλαγής και ανάπτυξης για τις επόμενες δεκαετίες. 24

26 ράφημα 2 - Ψυχολογική κρίση Δεδομένης της σημερινής λοιπόν κατάστασης, που μοιάζει καθόλα ανησυχητική και άστατη, οι φοιτητές απαιτούν άμεσο αναπροσδιορισμό σε πολλούς τομείς. Εξέχουσα θέση εξακολουθεί να έχει η πολιτική ευθύνη (37%) η οποία αντανακλάται και στα αίτια της κατάστασης αυτής, όπως παρουσιάστηκαν παραπάνω. Είναι αναμφισβήτητο γεγονός, ότι οι φοιτητές και κατ επέκταση όλοι οι πολίτες μιας ευνομούμενης πολιτείας θέλουν πολιτικούς αδιάβλητους και αδέκαστους. Δεν ξεχνούν όμως και την ανάγκη για κοινωνική ηθική και ευθύνη (36%), η οποία έγκειται στην ανατοποθέτηση αξιών και στην ενεργό αντιμετώπιση κοινωνικών ζητημάτων. Θέματα καλύτερης οικονομικής διαχείρισης απασχολούν το 17% των φοιτητών που αναφέρεται ενδεχομένως σε ατυχείς οικονομικούς σχεδιασμούς ή καταρτίσεις προϋπολογισμών που φέρουν τη χώρα μας εκτός στόχων. ράφημα 3 - Θέματα προς αναπροσαρμογή Πηγή: http ://siopilipliopsifia.. gr/?p=7 97 Η μελλοντική εργασία είναι ίσως ο τομέας, που απασχολεί περισσότερο τους νέους σήμερα, οι οποίοι όπως αποδεικνύουν τα αποτελέσματα της έρευνας μάλλον θα πουν 25

27 αντίο στη μητέρα πατρίδα. Συγκεκριμένα το 37% θα επιλέξει την Ευρώπη, το 25% τις Η.Π.Α., το 34% την Ασία και μόλις το 4% την Ελλάδα. Τονίζεται εδώ, ότι παραπάνω παρουσιάζονται οι ιδανικοί προορισμοί και οι καλύτερες εργασιακές συνθήκες και όχι απαραίτητα οι προθέσεις των φοιτητών. Είναι ανάγκη η Ελλάδα να κρατήσει το πλούσιο δυναμικό που διαθέτει μιας και οι μέρες που έρχονται θα απαιτούν ανάπτυξη, η οποία θα επιτευχθεί μέσα από συνειδητοποιημένους φοιτητές και σύγχρονη γνώση. Σε ότι αφορά τον τομέα που θα επέλεγαν να εργαστούν στο μέλλον οι φοιτητές οικονομικών σχολών το 67% απάντησε ότι προτιμά τον ιδιωτικό τομέα, ενώ μόνο το 7% έχει ως στόχο το δημόσιο. Παράλληλα, ένας στους τέσσερις φοιτητές (26%) επιθυμεί να εργαστεί ως αυτοαπασχολούμενος (Κΐ4ρ://8Ϊορΐ1ΐρ1ΐορ8Ϊίία. /?ρ=797). Φαίνεται λοιπόν ότι το στοιχείο της επιχειρηματικότητας απουσιάζει τόσο από τα ελληνικά Πανεπιστήμια όσο και από το εν γένει σκεπτικό των φοιτητών. Είναι φανερό, ότι η δημιουργική ικανότητα ιδιαίτερα των νέων έχει περιοριστεί στο ελάχιστο, καθώς δεν είναι λίγοι οι παράγοντες εκείνοι που συντελούν σε αυτό, ακόμα και από την προσχολική τους ηλικία. ράφημα 4 - Ιδανικοί εργασιακοί προορισμοί Ε υ ρ ώ π η Α σ ία Η. Ι.Α. Ε Α λ ά ΰ α Π οσ οσ τό 37% 34% 25% 4% ράφημα 5 - Επαγγελματικός Προσανατολισμός Πηγή: http ://siopilipliopsifia.. gr/?p=

28 Οι ερωτηθέντες επίσης κλήθηκαν να απαντήσουν στο κατά πόσο θεωρούν ότι η ελληνική κρίση αποτελεί γι αυτούς προϊόν κερδοσκοπίας και θεωριών συνομωσίας. Οι ίδιοι, δεν στάθηκαν στο τεχνοκρατικό κομμάτι της κρίσης, ενώ πάνω από ένας στους δύο φοιτητές (54%) παραδέχτηκε πώς η ελληνική κρίση είναι αρκετά έως πολύ αποτέλεσμα διεθνών συμφερόντων και προγραμματισμένων κινήσεων. ράφημα 6 - Είναι προϊόν κερδοσκοπίας; Αναλογιζόμενοι τις αιτίες του παρελθόντος και την κατάσταση του παρόντος, το 62% των φοιτητών θεωρεί ότι σκηνικό θα αλλάξει, αλλά αυτό θα πραγματοποιηθεί σε περισσότερο από μια επταετία (48%). Η εκτίμηση αυτή υπογραμμίζει και την ένταση της απαισιοδοξίας. Άξιο λόγου είναι επίσης το γεγονός, ότι κανείς από τους ερωτηθέντες δεν πιστεύει ότι η οικονομική κατάσταση της χώρας θα βελτιωθεί με χρονικό ορίζοντα δύο ετών (Κϊϊρ://8Ϊορΐ1ίρ1ΐορ8Ϊίία. /?ρ=797). ράφημα 7 - Προβλέψεις Πηγή: ^ Ιρ ://siopilipliopsifia.. gr/?p=

29 ράφημα 8 - Χρονικός ορίζοντας ανάκαμψης Πηγή: ^ Ιρ ://siopilipliopsifia.. gr/?p=7 97 Ολοκληρώνοντας η μελέτη βγάζει τα εξής συμπεράσματα. Οι στάσεις των φοιτητών, όπως αποτυπώθηκαν στην έρευνα, φαίνεται να αντιπροσωπεύουν και την κοινή γνώμη, όπως αυτή περιγράφεται και στα ΜΜΕ. Βέβαια, μέσα από το πρίσμα των νέων γίνεται σαφές, ότι προσπαθούν να διατηρήσουν μια θετική στάση απέναντι στην κατάσταση που επικρατεί, παρά το γεγονός ότι πολύ σοβαρά προβλήματα μαστίζουν την ελληνική και κατ επέκταση την παγκόσμια οικονομία. Όμως το φαινόμενο αυτό δεν επιδέχεται άλλης κριτικής, αλλά έργου και προσπάθειας, μιας και τόσο εξωτερικοί όσο και εσωτερικοί παράγοντες περιορίζουν τις δυνατότητες αυτής της χώρας, που αποτελεί αδιαμφισβήτητη παγκόσμια κληρονομιά. Δεν υπάρχει αμφιβολία ωστόσο, ότι μια κρίση μπορεί να δημιουργήσει ευκαιρίες, που με τη σειρά τους θα οδηγήσουν σε εθνική και παγκόσμια ανάκαμψη (Κίίρ://8Ϊορί1ΐρ1ΐορ8ϋία. /?ρ=797). 28

30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο: ΝΕΟΙ ΚΑΙ ΕΡΑΣΙΑ 3.1. Νέοι και ανεργία Καθώς οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης γίνονται όλο και πιο έντονες και οι κυβερνήσεις καταφεύγουν σε μέτρα έντονης λιτότητας, ο αριθμός των ανέργων στον πλανήτη έχει ξεπεράσει, σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, τα 209 εκατομμύρια. Εντούτοις ο πραγματικός αριθμός φαίνεται να είναι μεγαλύτερος καθώς είναι αδύνατο να υπολογιστεί το ποσοστό όσων απασχολούνται περιστασιακά σε ανεπίσημους τομείς. Υπολογίζεται πως σχεδόν ο μισός εργατικός πληθυσμός της γης, δηλαδή 1,5 δισεκατομμύριο εργάτες απασχολούνται στην παραοικονομία χωρίς ιατρική περίθαλψη και εργασιακές συμβάσεις ενώ 630 εκατομμύρια άνθρωποι αμείβονται με λιγότερο από 1,25 δολάρια την ημέρα. Τα στοιχεία της πρόσφατης έκθεσης της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας του ΟΗΕ, είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά. Η ύφεση της παγκόσμιας οικονομίας δεν οδήγησε μόνο σε μεγάλη αύξηση της ανεργίας αλλά και σε σημαντική υποβάθμιση της ποιότητας της προσφερόμενης εργασίας. Οι εργαζόμενοι υπό τον φόβο της απόλυσης αναγκάστηκαν να συναινέσουν σε μείωση μισθών και απώλεια εργασιακών κεκτημένων, εθελούσια έξοδο, υποχρεωτική συνταξιοδότηση και απλήρωτες υπερωρίες. Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα την πτώση του βιοτικού επιπέδου, τόσο της εργατικής όσο και της μεσαίας τάξης με μακροχρόνιες επιπτώσεις στην υγεία, την ψυχολογία και την συνοχή των οικογενειών. Η ανεργία φαίνεται να επηρεάζει πιο έντονα τις αναπτυγμένες οικονομίες, κυρίως μετά τα μέτρα λιτότητας και τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις που οι περισσότερες κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να εφαρμόσουν. Μόνο στην Ευρωπαϊκή Ένωση ο αριθμός των ανέργων μέσα σε ένα χρόνο διπλασιάστηκε και έφτασε στις αρχές του 2010 τα 14 εκατομμύρια. Η ερμανία έχει ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά ανεργίας στην Ευρωζώνη αγγίζοντας το 10% ενώ σύμφωνα με την Αμερικανική Επιθεώρηση Εργασίας το ποσοστό των ανέργων στις ΗΠΑ διπλασιάστηκε το 2010 φτάνοντας το 9.5%. 29

31 Όπως συμβαίνει συχνά σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, τα μεγαλύτερα θύματα της εργασιακής ανασφάλειας είναι οι νέοι κάτω των 25 ετών. Το ποσοστό ανεργίας των νέων είναι το μεγαλύτερο τα τελευταία 20 χρόνια και φτάνει σε παγκόσμια κλίμακα το 12,6%. Στην Ευρώπη οι νέοι πληρώνουν βαρύτατο τίμημα της οικονομικής κρίσης, ενώ από τα μέχρι τώρα δεδομένα, γίνεται κατανοητό πως ακόμα και αν η οικονομία επανακάμψει, η απασχόληση των νέων κάτω των 25 ετών δεν θα βελτιωθεί εύκολα. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat και της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, η Ιταλία και η Ελλάδα έχουν τη μεγαλύτερη ψαλίδα απασχόλησης μεταξύ νέων και μεγαλυτέρων, καθώς και στις 2 χώρες οι νέοι έχουν 3 φορές περισσότερες πιθανότητες να είναι άνεργοι για πάνω από ένα χρόνο. Παράλληλα παρατηρείται σημαντική αύξηση στη μερική απασχόληση, καθώς σχεδόν το 50% των εργαζομένων κάτω των 25 ετών στην Ευρωπαϊκή Ένωση απασχολείται μερικώς, μη έχοντας άλλη επιλογή. Στην Ελλάδα, την Ιταλία, την Ισπανία, και την Πορτογαλία τα ποσοστό ανεργίας των νέων έχει εκτιναχθεί τον τελευταίο χρόνο στο 25%. Στην πραγματικότητα όμως υπολογίζεται να είναι αρκετά μεγαλύτερο καθώς οι περισσότεροι νέοι είτε «κρύβονται» πίσω από μακροχρόνιες σπουδές είτε περιμένοντας να βελτιωθεί η κατάσταση, δεν συμμετέχουν στην ενεργή αναζήτηση εργασίας και δεν καταγράφονται ( Τα ποσοστά αυτά είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά αλλά οι συνέπειες τους μόλις τώρα αρχίζουν να γίνονται αισθητές στις κοινωνίες μας. Η ανεργία, η υποαπασχόληση και η εργασιακή ανασφάλεια των νέων μπορεί να προκαλέσει σοβαρούς κλυδωνισμούς στο κοινωνικό και πολιτικό μας σύστημα. Η Αραβική Άνοιξη που οδήγησε σε αλλαγή καθεστώτων ξεκίνησε από τους νέους που παγιδευμένοι σε ένα σύστημα διαφθοράς και εξαθλίωσης εξεγέρθηκαν ζητώντας καλύτερες προοπτικές. Οι νεανικές εξεγέρσεις παγκοσμίως, από το Κίνημα της Κατάληψης της Νέας Υόρκης και τις φοιτητικές εξεγέρσεις της Χιλής μέχρι τα επεισόδια στο Λονδίνο, την Ισπανία και την Ελλάδα, δεν εκφράζουν παρά την αγανάκτηση των νέων ανθρώπων, απέναντι σε ένα ξοφλημένο σύστημα που τους αρνείται τα βασικά δικαιώματα στην εργασία και την αξιοπρέπεια. 30

32 Όσο η κοινωνία θα κρατάει δέσμιους στον τροχό της ανεργίας η της υποαπασχόλησης χιλιάδες νέους τότε θα υπονομεύει την ίδια της τη συνοχή. Οι κυβερνήσεις πρέπει να συνειδητοποιήσουν πως η μακροχρόνια ανεργία απειλεί τον κοινωνικό ιστό και κατά συνέπεια το ίδιο το πολιτικό σύστημα. Η οικονομική ανάκαμψη δεν μπορεί να έρθει εάν δεν παύσει η εργασιακή ανασφάλεια. Είναι μεγίστης σημασίας να γίνει κατανοητή η ανάγκη μια καλά σχεδιασμένης εργασιακής πολιτικής που θα διευκολύνει την μετάβαση από την εκπαίδευση στον εργασιακό στίβο, θα προσφέρει κίνητρα πρόσληψης, θα δώσει προτεραιότητα στην διασφάλιση του εισοδήματος και την κοινωνική προστασία των πιο ευάλωτων. Φυσικά αυτά τα μέτρα απαιτούν περισσότερες κρατικές δαπάνες, κάτι που είναι αντίθετο με τα μέτρα λιτότητας και τις περικοπές των περισσότερων κυβερνήσεων. Όμως τα αυστηρά μέτρα λιτότητας που αποφασίζονται εις βάρος των πολιτών χωρίς παράλληλα να διασφαλίζουν ένα δίκτυο προστασίας για τις ευάλωτες ομάδες της κοινωνίας, δεν μπορούν να φέρουν την πολυπόθητη ανάκαμψη. Οικονομική πολιτική χωρίς κοινωνική πολιτική δεν αποτελεί συνταγή ανάπτυξης αλλά κοινωνικής έκρηξης. Η ιστορία έχει αποδείξει πως σε περιόδους πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής μόνο μια αποφασιστική ηγεσία μπορεί φέρει την απαραίτητη αλλαγή. Ίσως η παρούσα κρίση να δίνει χώρο για κοινωνική πρόοδο, αρκεί να αδράξουμε την ευκαιρία και να απαιτήσουμε μέτρα κοινωνικής προστασίας για όλους ( Το φαινόμενο της μετανάστευσης Κύμα μετανάστευσης νέου επιστημονικού προσωπικού δημιουργεί η παρατεταμένη ύφεση. Η υψηλή ανεργία και οι χαμηλές απολαβές δείχνουν την πόρτα εξόδου στους νέους, οι οποίοι είναι απογοητευμένοι από την χώρα τους. Στους νέους κυρίαρχα στ είναι τα συναισθήματα της αγωνίας και της απογοήτευσης για την κατάσταση και τις προοπτικές στην ελληνική οικονομία, αλλά και για το μέλλον, που προβλέπεται δυσοίωνο. Ανεργία, υποαπασχόληση ή ετεροαπασχόληση είναι αυτό που περιμένει τους νέους πτυχιούχους μετά την αποφοίτησή τους. Τα στοιχεία είναι όντως αποκαλυπτικά. Σε 31

33 πρόσφατη έρευνα σε αδιόριστους εκπαιδευτικούς σχετικά με την αξιοποίηση του πτυχίου τους, ένας στους τέσσερις ήταν άνεργος για περισσότερους από δέκα οκτώ μήνες, οι μισοί απασχολούνταν σε εργασίες εντελώς άσχετες με την επιστήμη τους (υπάλληλοι και ταμίες σούπερ μάρκετ, αποθηκάριοι, υπάλληλοι καταστημάτων ένδυσης και υπόδησης, οδηγοί ταξί, σερβιτόροι και λοιπά τουριστικής φύσεως επαγγέλματα) και ένας στους τέσσερις υποαπασχολούνταν σε δουλειές «σχετικές» (φροντιστήρια, ιδιαίτερα μαθήματα). Πρόσφατη έρευνα της Οριζόντιας Δράσης των ραφείων Διασύνδεσης των ελληνικών ΑΕΙ μορφοποιεί ξεκάθαρα το πρόβλημα: Οι επιστημονικοί κλάδοι με την υψηλότερη επισφάλεια απασχόλησης είναι οι ξένες γλώσσες, η Ιστορία - Αρχαιολογία, η Ιατρική - Οδοντιατρική, η Φιλολογία -Φιλοσοφία, τα Μαθηματικά - Φυσική - Χημεία, η Φυσική Αγωγή - αθλητισμός. Αντίθετα, οι κλάδοι με τα χαμηλότερα ποσοστά επισφαλούς απασχόλησης είναι η Οικιακή Οικονομία, η Διαιτολογία, η Νοσηλευτική, η Νομική, η Κτηνιατρική, η Φαρμακευτική, οι επιστήμες διοίκησης και οι μηχανικοί υπολογιστών - συστημάτων πληροφορικής - επικοινωνιών. Υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα περίπου το 30% των νέων πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι άνεργοι, όταν ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι στο 14%. Σημειώνεται, επίσης, ότι η ανεργία στους νέους μεταξύ 15 και 24 χρονών βρίσκεται στο 29,8 %, αρκετά υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (20%), ενώ γίνεται αναφορά και στις προσπάθειες της κυβέρνησης να πείσει τους επιχειρηματίες να προσλαμβάνουν νέους, κατεβάζοντας το όριο του κατώτατου μισθού στα 590 ευρώ και προσφέροντας κρατικές επιδοτήσεις. Το τρομακτικό συμπέρασμα που προέκυψε από έρευνα της Κάπα Research για το «Το Βήμα της Κυριακής» είναι ότι επτά στους δέκα Έλληνες αποφοίτους επιθυμούν να φύγουν στο εξωτερικό για να εργαστούν, ενώ ένας στους δέκα ήδη ψάχνει για δουλειά σε άλλη χώρα ή προσπαθεί να συνεχίσει τις σπουδές του στο εξωτερικό για να αποκτήσει πρόσβαση σ' άλλες αγορές εργασίας. Από εκείνους οι οποίοι δηλώνουν πρόθυμοι να εργαστούν στο εξωτερικό, το 66,4% δηλώνει ότι το κάνει για να έχει καλύτερη ποιότητα ζωής συνολικά, το 44,7% για να βρει μια καλή δουλειά και το 32,6% για να διασφαλίσει περισσότερη αξιοκρατία στην εξέλιξή του. 32

34 Μάλιστα, το 60,7% δηλώνει ότι θα προτιμούσε μια θέση εργασίας με προοπτική καριέρας στο εξωτερικό παρά μια μόνιμη θέση εργασίας στον ιδιωτικό ή στον δημόσιο τομέα στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα, η συντριπτική πλειονότητα εκείνων που δηλώνουν πρόθυμοι να μεταναστεύσουν θέτει ως επιδιωκόμενο μισθό ένα ποσό της τάξεως των ως ευρώ. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα από την Ερευνητική Μονάδα Περιφερειακής Ανάπτυξης και Πολιτικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, οι χώρες πρώτης προτίμησης, είναι η Βρετανία με ποσοστό 31,7% και οι ΗΠΑ (28,7%), ενώ η ερμανία έρχεται τρίτη στη σειρά προτίμησης (6,6%), με τέταρτη την Ελβετία. Επιπλέον πολλοί έλληνες γιατροί ζουν και εργάζονται στη Σουηδία. Όσον αφορά τα επιστημονικά πεδία στα οποία απασχολούνται οι έλληνες επιστήμονες του εξωτερικού, το 81% των ελλήνων επιστημόνων ασχολείται κυρίως με τομείς, όπως η οικονομία - διοίκηση επιχειρήσεων και τα νομικά (33%), ο προγραμματισμός ηλεκτρονικών υπολογιστών, η φυσική και η χημεία (25%), ενώ αρκετοί είναι και οι μηχανικοί(23%). Οι νέοι επιστήμονες που δοκιμάζουν την τύχη τους στο εξωτερικό, ανήκουν συνήθως στην κατηγορία των αποφοίτων με τα περισσότερα προσόντα (γλώσσες, μεταπτυχιακά). Το 73% από αυτούς έχει μεταπτυχιακό τίτλο, το 51,2% έχει διδακτορικό, ενώ το 41% έχει σπουδάσει στα εκατό καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου. Ακόμη, το 68,4% των πτυχιούχων που εργάζονται στο εξωτερικό, έχει ετήσιο εισόδημα μεγαλύτερο από ευρώ. Στην Ελλάδα το ποσοστό των πτυχιούχων που κερδίζουν περισσότερα από ευρώ είναι σχεδόν το μισό: 34,4%. Πού όμως οφείλεται αυτό το τόσο έντονο στη χώρα μας φαινόμενο της νέας μετανάστευσης; Της μετανάστευση, δηλαδή, των νέων πτυχιούχων, που είτε έχουν βρει κλειστές τις πόρτες της αγοράς εργασίας είτε η φύση της απασχόλησή τους δεν συνάδει με τις σπουδές τους ή με τα προσόντα τους. Οφείλεται κυρίως στους εξής λόγους : Στα χαρακτηριστικά της αγοράς εργασίας, όπως τη βρήκαν μετά την αποφοίτησή τους από κολέγια και πανεπιστήμια. Την κατάσταση αυτήν την περιγράφουν διεξοδικά νέοι άνθρωποι, με λόγια όπως: «το σύστημα στην Ελλάδα δεν ενθαρρύνει τους νέους», «δεν βρήκα δουλειά, γιατί δεν είχα γνωριμίες», «εδώ δεν μπορείς να ζήσεις μια αξιοπρεπή ζωή». Σύμφωνα με την έρευνα, ο σημαντικότερος λόγος για 33

35 την αναζήτηση εργασίας στο εξωτερικό είναι οι καλύτερες προοπτικές επαγγελματικής εξέλιξης, η αξιοκρατία στον εργασιακό χώρο, οι οικονομικές απολαβές, το ενδιαφέρον για την εργασία και η απόκτηση περισσότερων και εξειδικευμένων γνώσεων. Είναι γεγονός ότι συνεχώς αυξάνεται ο αριθμός των νεαρών αποφοίτων ανώτερων και ανώτατων ιδρυμάτων που φεύγουν από την Ελλάδα, καθώς η επιδεινούμενη ύφεση πνίγει την αγορά εργασίας. Μεγάλα ποσοστά ανεργίας παρατηρούνται στους Έλληνες αποφοίτους πανεπιστημίων, καθώς η αγορά εργασίας στην Ελλάδα δεν μπορεί να τους απορροφήσει, ενώ η κατάσταση έχει επιδεινωθεί με την οικονομική κρίση. Η υψηλή ανεργία και οι χαμηλές απολαβές δείχνουν την πόρτα εξόδου στους νέους οι οποίοι εγκαταλείπουν απογοητευμένοι τη χώρα τους. Ταυτόχρονα τονίζεται ότι η διαφθορά και η έλλειψη αξιοκρατίας -δυστυχώς η χώρα μας ήδη από τα πρώτα χρόνια ίδρυσης του ελληνικού κράτους χαρακτηρίζεται από μια «κουλτούρα ρουσφετιού» -ωθούν τους νέους να στραφούν σε άλλες χώρες αναζητώντας ένα πιο δίκαιο επαγγελματικό μέλλον. Μία επιπλέον αιτία συνδέεται με την ελλιπή δημιουργία νέων θέσεων εργασίας από τις επιχειρήσεις. Οι τελευταίες επενδύουν όλο και λιγότερο στην Ελλάδα. Πολλές επιχειρήσεις, αντίθετα, μεταφέρουν τα κεφάλαιά τους και επενδύουν στο εξωτερικό. Πολλές μάλιστα άρχισαν ή σκέφτονται να μεταφέρουν είτε την παραγωγή τους είτε ακόμα και την έδρα τους σε χώρες όμορες με λιγότερο δυσβάσταχτο φορολογικό περιβάλλον. Παράλληλα, η εισροή ξένων κεφαλαίων στην Ελλάδα είναι πολύ μικρή. Υπάρχει επίσης αδυναμία πρόσβασης των νέων στην αγορά εργασίας. Στις διάφορες έρευνες που έχουν γίνει υπογραμμίζεται η ανυπαρξία εργασιακής εμπειρίας ως βασικής αιτίας που οι επιχειρήσεις δεν προσλαμβάνουν νέους. Τα προγράμματα πρακτικής άσκησης, απόκτησης εργασιακής εμπειρίας, επαγγελματικής ειδίκευσης κ.λπ. δεν εμφανίζονται να έχουν την αποτελεσματικότητα και να εφοδιάζουν τους νέους με τα προσόντα που οι επιχειρήσεις απαιτούν. Τέλος, η ανεργία των νέων τροφοδοτείται από την πολύ υψηλότερη ανεργία των πτυχιούχων ΑΕΙ-ΤΕΙ σε σύγκριση με τους αποφοίτους της βασικής και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Αυτό το παράδοξο φαινόμενο οφείλεται- όπως 34

36 δείχνουν όλες οι έρευνες απορροφητικότητας των ΑΕΙ-ΤΕΙ- στην αναντιστοιχία των ειδικεύσεων και προσόντων των πτυχιούχων με αυτά που ζητά η αγορά εργασίας. Επιπλέον, τα προγράμματα των περισσότερων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων συνεχίζουν να είναι προσκολλημένα στη δεκαετία του '70. Συνεπώς οι νέοι της Ελλάδας έχουν δίκιο να βλέπουν με απογοήτευση το μέλλον.η διέξοδος λοιπόν είναι εκτός συνόρων; Μια πρώτη απάντηση -κυρίως από την οπτική γωνία του νέου πτυχιούχου που μάταια αναζητά εργασία στη χώρα του, είναι πως όντως η λύση είναι στο εξωτερικό. Εκεί όπου θα μπορεί να αναζητήσει τις ευκαιρίες που αναλογούν στις σπουδές και τα προσόντα του και όπου θα καταφέρει να αποκατασταθεί επαγγελματικά. Η άποψη αυτή, αν και ακούγεται λογική από τους απογοητευμένους νέους, δεν αποτελεί, ωστόσο, την ορθότερη λύση για τη χώρα ως σύνολο. καθώς η φυγή πτυχιούχων και νέων στερεί από τη χώρα σημαντικό δυναμικό στο οποίο θα μπορούσε να στηριχτεί η οικονομική ανάκαμψη. Η Ελλάδα φτωχαίνει όχι μόνο λόγω των δημοσιονομικών ελλειμμάτων αλλά και επειδή οι κυρίαρχες πολιτικές επιλογές συμβάλλουν στην απαξίωση και τελικά στο διωγμό των παιδιών της, συχνά των πιο ικανών. Έτσι, χάνεται μία ακόμα ευκαιρία να μετακινηθεί η χώρα στην αλυσίδα παραγωγής της αξίας, ώστε να παράγει πιο σύνθετα προϊόντα και υπηρεσίες έντασης γνώσης ή τεχνολογίας. Οι εκτιμήσεις για τη μελλοντική πορεία του φαινομένου δεν είναι αισιόδοξες. Διαχρονικά καταγράφεται μια ισχυρή συρρίκνωση της απασχολησιμότητας των νέων στη χώρα μας. Το 1998 απασχολούνταν το 28,1% των νέων ηλικίας χρόνων. Ο ΟΟΣΑ προβλέπει ότι η ανεργία των νέων θα φτάσει στο 28% ως το τέλος του 2010, από 25,5% το Σεπτέμβριο του Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Ινστιτούτου Εργασίας (ΙΝΕ) στις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην αγορά εργασίας, οι οποίες έχουν ήδη γίνει ορατές με την αύξηση των απολύσεων και τη μη αναπλήρωση των θέσεων εργασίας που χάνονται. Οι ερευνητές του ΙΝΕ εκτιμούν ότι θα υπάρξει περαιτέρω επιδείνωση του αριθμού των απολύσεων εξαιτίας της μείωσης του ποσού των αποζημιώσεων, που δίνει τη δυνατότητα στις επιχειρήσεις να αναδιαρθρώσουν το προσωπικό τους. Η ανεργία των 35

37 νέων αναμένεται να μειωθεί μετά το Είναι πιθανό ότι θα αγγίξει ένα ανώτατο σημείο και στη συνέχεια θα σταθεροποιηθεί. ενικά εκτιμάται ότι οι νέοι θα συνεχίσουν να ψάχνουν ευκαιρίες για να φύγουν στο εξωτερικό με αποτέλεσμα να υπάρχει «διαρροή εγκεφάλων» σε άλλες χώρες και ότι το φαινόμενο δεν θα σταματήσει μέχρι αντιμετωπιστούν οι «δομικές ατέλειες» του ελληνικού συστήματος και να υπάρξει ανάπτυξη. Σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία, το 32,9% των νέων ηλικίας είναι άνεργοι. Στους νέους ετών το ποσοστό των ανέργων εκτινάσσεται στο 43%, ενώ στη αλλία για την ίδια ηλικιακή ομάδα το ποσοστό της ανεργίας δεν ξεπερνά το 22,1% το πρώτο τρίμηνο του 2011 ( Όπως αναφέρει ο καθηγητής Οικονομικών του Παντείου, Σάββας Ρομπόλης, ένας στους δύο ανέργους σήμερα είναι κάτω των 29 ετών. Η ανεργία μαστίζει κυρίως τις γυναίκες, καθώς το 38,3% εξ αυτών δεν έχει δουλειά. Ακόμη όμως και εκείνοι που έχουν δουλειά, δεν πληρώνονται επαρκώς ( Η κρισιμότητα της κατάστασης επιβάλλει την άμεση ανάληψη δραστικών μέτρων. Πράγμα όχι εύκολο καθώς η οικονομική κρίση έχει επιδεινώσει μια ήδη νοσηρή στην αγορά εργασίας κατάσταση. Συνεπώς κατά την άποψή μας, τα απαραίτητα μέτρα πρέπει να στοχεύουν τόσο στην άμεση ανακούφιση από τις συνέπειες της κρίσης, όσο και στη μακροχρόνια αναδιάρθρωση της οικονομίας. Όσον αφορά τα άμεσα μέτρα, η ελληνική κυβέρνηση καλείται να αναλάβει δράση και να προωθήσει μεταρρυθμίσεις που θα φέρουν γρήγορα αποτελέσματα -χωρίς ταυτόχρονα να αυξηθούν οι δημόσιες δαπάνες- όπως η βελτίωση των μηχανισμών αναζήτησης εργασίας και κατάρτισης και η μείωση των επιδομάτων για τους μακροχρόνια ανέργους. Ο ΟΟΣΑ ήδη προτείνει πιθανά σχέδια δράσης όπως η καταβολή περιορισμένης αποζημίωσης στην περίπτωση απόλυσης νέων (καθώς και επιμήκυνση της δοκιμαστικής περιόδου για τις συμβάσεις αορίστου χρόνου), σε μια προσπάθεια να πειστούν οι εταιρίες να προσλάβουν νέους, απελευθερωμένες από το 36

38 φόβο του υψηλού κόστους απόλυσης, σε περίπτωση που ο νέος και άπειρος εργαζόμενους αποδειχτεί ότι δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της επιχείρησης. Μέτρα αναλόγου -ίσως και μεγαλύτερης βαρύτητας -πρέπει όμως να ληφθούν για την αντιμετώπιση της ανεργίας που υφίσταται στην Ελλάδα ανεξάρτητα και πριν την οικονομική κρίση.μέτρα που θα αποβλέπουν σε μια πιο μακροπρόθεσμη πολιτική αναδιάρθρωσης της οικονομίας και ανάπτυξη, που θα ανακάμψουν την εγχώρια αγορά εργασίας. Η δομή της αγοράς στην Ελλάδα έχει άμεση ανάγκη την ενίσχυση της καινοτομίας, ώστε να υπάρξουν περισσότερες επιχειρήσεις που θα θέλουν να αξιοποιήσουν τους αποφοίτους των πανεπιστημίων και όχι μόνο. Ένα μέτρο-κλειδί,είναι η αναβάθμιση της επαγγελματικής εκπαίδευσης-κατάρτισης από την πολιτεία. Οι νέοι πρέπει να είναι συνεχώς ενήμεροι για τις συνθήκες που επικρατούν στην αγορά εργασίας. Είναι απόλυτα απαραίτητη η συνεργασία ανάμεσα στα πανεπιστήμια και στην αγορά εργασίας, ακόμη και ανάμεσα στις επιχειρήσεις και στις σχολές τεχνικής κατάρτισης. Η δημιουργία τμημάτων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση πρέπει να γίνεται με συστηματική μελέτη της αγοράς εργασία καθώς αρκετά από αυτά παρέχουν τίτλους που δεν «λένε τίποτα» στην προσπάθεια των αποφοίτων να βρουν εργασία. Αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι σε αρκετές χώρες του εξωτερικού ενοποιούνται τμήματα πανεπιστημίων τα οποία επανέρχονται σε ευρύτερες ομάδες επιστημών. Επιπλέον η τριτοβάθμια εκπαίδευση έτσι όπως έχει αναπτυχθεί στην Ελλάδα προετοιμάζει στελέχη για τον δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο τομέα και όχι για τον ιδιωτικό. Πολλοί νέοι επιδιώκουν να εισαχθούν σε ΑΕΙ και ΤΕΙ-είτε έχουν τα προσόντα είτε όχιμε την ελπίδα ότι όταν αποφοιτήσουν, θα εργαστούν στο Δημόσιο, ενώ ελάχιστη προσοχή δίνεται στην τεχνική εκπαίδευση. Επειδή όμως το Δημόσιο έχει περιορίσει σημαντικά τις προσλήψεις, η ανεργία διογκώνεται. Αντίθετα, υπάρχει έλλειψη προσφοράς τεχνικών επαγγελμάτων. Εδώ βρίσκεται η μεγάλη διαφορά μας από τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίες έχουν ανεπτυγμένη βιομηχανία και η πλειονότητα των αποφοίτων Λυκείου απασχολείται σε αυτήν. Η δυσλειτουργία αυτή με την τεχνική εκπαίδευση στην Ελλάδα φαίνεται ότι αποτελεί και τη σημαντικότερη συμβολή της 37

39 εκπαίδευσης στον παράγοντα «ανεργία» όπως επισημαίνει και ο διευθυντής του Ινστιτούτου Εργασίας κ. Σ. Ρομπόλης. Συνεπώς η παρούσα κατάσταση επιβάλλεται να αλλάξει με το να δοθεί η δέουσα έμφαση στην τεχνική εκπαίδευση. Ωστόσο, σ' αυτό το σημείο πρέπει να τονιστεί ότι το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης το φέρει όχι τόσο το εκπαιδευτικό σύστημα αλλά η ίδια η οικονομία και τα διαρθρωτικά προβλήματα που αντιμετωπίζει. Και αυτό γιατί η ανεργία έχει πιο πολύ να κάνει με την ύπαρξη ή όχι θέσεων εργασίας και λιγότερο με την εκπαίδευση αυτή καθαυτή. Ελπίζοντας σε ένα καλύτερο μέλλον, τονίζουμε πως είναι αναγκαία η αλλαγή του αναπτυξιακού μοντέλου στην χώρα μας με την παράλληλη προώθηση της έρευνας, κάτι που θα συντελέσει στην εξομάλυνση προσφοράς και ζήτησης στην αγορά εργασίας τόσο των πτυχιούχων όσο και των μη πτυχιούχων στην Ελλάδα και θα μειώσει το φαινόμενο της «διαρροής εγκεφάλων» Η επιρροή της κρίσης στην ζωή των νέων Κατά ένα τέταρτο έχουν μειώσει τις εξόδους τους οι νέοι άνθρωποι στην Ελλάδα εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, σύμφωνα με έρευνα της οργάνωσης Νέοι Οργανωμένοι Ευρωπαίοι Ικανοί (ΝΕΟΙ). Σε ποσοστό 33,1%, οι νέοι δήλωσαν ότι λόγω ύφεσης έχουν αλλάξει αρκετά τον τρόπο διάθεσης των χρημάτων τους. Επιπλέον, σχεδόν το 30% από τους συμμετέχοντες στην έρευνα τόνισαν ότι έχει μειωθεί σημαντικά το χαρτζιλίκι ή ο μισθός τους. Η έρευνα συντάχθηκε με την επιστημονική επίβλεψη της επίκουρης καθηγήτριας Εφαρμοσμένης Στατιστικής και Εκπαιδευτικής Έρευνας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας κυρίας Ελένης Τσακιρίδου. Στην έρευνα συμμετείχαν νέοι και νέες ηλικίας ετών, από το πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης. Οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα, με μηνιαίο εισόδημα από 600 ευρώ έως 1200 ευρώ. 38

40 Με βάση την έρευνα, το φαινόμενο που παρατηρείται στους νέους τους τελευταίους μήνες, είναι να έχουν περιορίσει σημαντικά τα έξοδά τους καθώς και τις πρωινές, απογευματινές αλλά κυρίως νυχτερινές εξορμήσεις τους. Σε ποσοστό 26%, οι νέοι δήλωσαν ότι σε μεγάλο βαθμό ελάττωσαν τον προϋπολογισμό μιας εξόδου τους. Επίσης, οι προσωπικές αγορές δεν έμειναν αλώβητες από την οικονομική κρίση. Το 62% των νέων δήλωσαν ότι διαθέτουν πλέον λιγότερα χρήματα για τις προσωπικές τους αγορές. Παράλληλα, η κρίση χτύπησε και τις καλοκαιρινές τους διακοπές ως προς τη διάρκεια, τον τόπο, και τη διάθεση των χρημάτων σε ποσοστό 52%. Όπως προκύπτει από τα συμπεράσματα της μελέτης, οι νέοι έχουν αρχίσει να ιεραρχούν τις άμεσες ανάγκες τους ανάλογα με το εισόδημά τους και να διαθέτουν τα χρήματά τους σύμφωνα με αυτές. Επίσης, αποταμιεύουν ένα ποσό από όσα κερδίζουν. Τουλάχιστον, έτσι απάντησαν οι νέοι που συμμετείχαν στην έρευνα, σε ποσοστό της τάξης του 53,5% Ο αντίκτυπος της ύφεσης Σύμφωνα με τους νέους που συμμετείχαν στην έρευνα, η κρίση έχει επηρεάσει τους πολλούς τομείς της καθημερινότητάς τους. Ενδεικτικά, οι νέοι ανέφεραν τους ακόλουθους τομείς: Αύξηση στο χαρτζιλίκι σε ποσοστό 16% Αύξηση στο μισθό σε ποσοστό 22% Εύρεση εργασίας σε ποσοστό 54% Διατήρηση υπάρχουσας εργασίας σε ποσοστό 28% Ευκαιρίες επαγγελματικής ανέλιξης σε ποσοστό 17% Υπαρχόντων οικονομικών πόρων σε ποσοστό 17 Ο τομέας που έχει πληγεί περισσότερο ίσως από κάθε άλλον, σύμφωνα πάντα με τους νέους, είναι η εργασία. Όπως απάντησαν οι συμμετέχοντες στη μελέτη, σε σχέση με δέκα χρόνια πριν στην Ελλάδα, η εύρεση εργασίας έχει πληγεί σημαντικά, σε ποσοστό 87%. 39

41 Ωστόσο, οι νέοι συμφωνούν ότι είναι εξίσου δύσκολο κάποιος να βρει μια θέση εργασίας σε οποιαδήποτε ηλικία κι αν βρίσκεται, με δεδομένη την κατάσταση που επικρατεί στην αγορά. Από την άλλη, οι νέοι που εργάζονται σε χώρες του εξωτερικού είναι σε πιο προνομιούχα θέση σε σχέση με τους νέους της Ελλάδας, δηλώνει το 46%. Στον αντίποδα, ένα ποσοστό της τάξης του 38% θεωρεί ότι η κατάσταση στην αγορά εύρεσης εργασίας για τους νέους είναι το ίδιο με άλλες χώρες. 40

42 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΙΑ 4.1. Μεθοδολογία Η έρευνα αυτή έγινε με σκοπό την λήψη σημαντικών πληροφοριών όσον αφορά το θέμα της επίδρασης της οικονομικής κρίσης στην φοιτητική ζωή και καθημερινότητα, το οποίο αποτελεί και το κύριο θέμα της πτυχιακής εργασίας. ια την υλοποίηση αυτής της έρευνας κατασκευάστηκαν ερωτηματολόγια τα οποία καλύπτουν μεγάλο φάσμα της έρευνας και αποσκοπούν στο να συλλέξουν όσο περισσότερο ενδιαφέρουσες και σημαντικές για την έρευνα πληροφορίες. Με την ολοκλήρωση της κατασκευής των ερωτηματολογίων έγινε ο τυχαίος διαμοιρασμός των ερωτηματολογίων σε φοιτητές της πόλης της Καβάλας. Έπειτα ακολούθησε το κομμάτι της συλλογής των συμπληρωμένων ερωτηματολογίων και της καταχώρησης των πληροφοριών σε ηλεκτρονική μορφή. Κλείνοντας έγινε η απαραίτητη επεξεργασία μέσω ειδικού λογισμικού στατιστικής 8Ρ88 προκειμένου να βγάλουμε τα συμπεράσματα που θέλουμε για το εν λόγω αντιπροσωπευτικό δείγμα των 202 σπουδαστών Πίνακες μονής εισόδου Δημογραφικά χαρακτηριστικά δείγματος Πίνακας 1- Φύλο Συχνότητα Ποσοστό Έγκυρο ποσοστό Σωρευτικό ποσοστό Άνδρας 84 41,6 41,6 41,6 Έγκυρο υναίκα ,4 58,4 100,0 Σύνολο ,0 100,0 Στο δείγμα των 202 ατόμων, 84 από αυτούς ήταν άντρες (41,6%) και 118 γυναίκες (58,4%) 41

43 Πίνακας 2 - Ηλικιακά κρουπ Συχνότητα Ποσοστό Έγκυρο ποσοστό Σωρευτικό ποσοστό ,5 95,5 95,5 Έγκυρο ,0 4,0 99, ,5,5 100,0 Σύνολο ,0 100,0 Όσον αφορά τα ηλικιακά γκρουπ του δείγματος, η συντριπτική πλειοψηφία (95,5%) είναι μεταξύ των χρόνων Πίνακες διπλής εισόδου Πίνακας 3 - Πιθανή μείωση στο χαρτζιλίκι Φύλο Άνδρας υναίκα Σύνολο Καθόλου Count % of Total 6,9% 9,4% 16,3% Λίγο Count % of Total 14,4% 19,3% 33,7% Πιθανή μείωση στο χαρτζιλίκι Μέτρια Count % of Total 12,4% 16,8% 29,2% Πολύ Count % of Total 6,9% 8,4% 15,3% Πάρα πολύ Count % of Total 1,0% 4,5% 5,4% Σύνολο Count % of Total 41,6% 58,4% 100,0% Στον παραπάνω πίνακα βλέπουμε ότι τόσο η πλειονότητα των ανδρών (14,4%) όσο και των γυναικών (19,3%) δηλώνουν ότι έχουν υποστεί λίγη μείωση του εισοδήματός τους. Διαδικασία ελέγχου υποθέσεως Ορίζω τη μηδενική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Πιθανή μείωση στο χαρτζιλίκι» και «φύλο» δεν έχουν σχέση μεταξύ τους και την εναλλακτική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Πιθανή μείωση στο χαρτζιλίκι» και «φύλο» έχουν σχέση μεταξύ τους. Επιλέγω το στατιστικό ελέγχου που θα χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της μηδενικής υπόθεσης να είναι το τεστ χ2 γιατί η μεταβλητή «Πιθανή μείωση στο χαρτζιλίκι» μετριέται σε τακτική κλίμακα και η μεταβλητή «φύλο» σε ονομαστική κλίμακα. 42

44 Επιλέγω το 0,05 να είναι η πιθανότητα να έχουμε μία τιμή του τεστ τόσο ακραία όσο η παρατηρηθείσα, αν η μηδενική υπόθεση αληθεύει, δηλαδή επιλέγω το επίπεδο σημαντικότητας να είναι 0,05. Επειδή το παρατηρηθέν επίπεδο σημαντικότητας (που υπολογίσθηκε για το συγκεκριμένο δείγμα) είναι 0,609 > 0,05, δεχόμαστε την μηδενική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές δεν έχουν σχέση μεταξύ τους (και απορρίπτουμε την εναλλακτική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές έχουν σχέση μεταξύ τους). Chi-Square Tests Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square 2,700a 4,609 Likelihood Ratio 2,974 4,562 Linear-by-Linear Association,477 1,490 N of Valid Cases

45 Πίνακας 4 - Πρόθεση διαμονής σε φοιτητικές εστίες (Q.15) - Φύλο Άνδρας Φύλο υναίκα Σύνολο Ό» Count % of Total 23,8% 36,2% 60,0% Πρόθεση διαμονής σε φοιτητική Count εστία % of Total 8,1% 14,1% 22,2% Ναι Count % of Total 7,0% 10,8% 17,8% Σύνολο Count % of Total 38,9% 61,1% 100,0% Στον παραπάνω πίνακα βλέπουμε ότι τόσο η πλειονότητα των ανδρών (23,8%) όσο και των γυναικών (36,2%) δε δηλώνουν πρόθυμοι να ζητήσουν δωμάτιο στις φοιτητικές εστίες. Διαδικασία ελέγχου υποθέσεως Ορίζω τη μηδενική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Πρόθεση διαμονής σε φοιτητική εστία» και «φύλο» δεν έχουν σχέση μεταξύ τους και την εναλλακτική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Πρόθεση διαμονής σε φοιτητική εστία» και «φύλο» έχουν σχέση μεταξύ τους. Επιλέγω το στατιστικό ελέγχου που θα χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της μηδενικής υπόθεσης να είναι το τεστ χ2 γιατί η μεταβλητή «Πρόθεση διαμονής σε φοιτητική εστία» μετριέται σε τακτική κλίμακα και η μεταβλητή «φύλο» σε ονομαστική κλίμακα. Επιλέγω το 0,05 να είναι η πιθανότητα να έχουμε μία τιμή του τεστ τόσο ακραία όσο η παρατηρηθείσα, αν η μηδενική υπόθεση αληθεύει, δηλαδή επιλέγω το επίπεδο σημαντικότητας να είναι 0,05. Επειδή το παρατηρηθέν επίπεδο σημαντικότητας (που υπολογίσθηκε για το συγκεκριμένο δείγμα) είναι 0,941 > 0,05, δεχόμαστε την μηδενική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές δεν έχουν σχέση μεταξύ τους (και απορρίπτουμε την εναλλακτική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές έχουν σχέση μεταξύ τους). 44

46 Chi-Square Tests Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square,121a 2,941 Likelihood Ratio,122 2,941 Linear-by-Linear Association,016 1,901 N of Valid Cases 185 Πίνακας 5 - Κόστος διαβίωσης πόλης σπουδών (Q.16)- Φύλο Φύλο Άνδρας υναίκα Σύνολο Πολύ χαμηλό Count % of Total,5%,5% 1,0% Χαμηλό Count % of Total 2,0% 3,0% 5,0% Κόστος διαβίωσης της πόλης Count σουδών έτρι % of Total 15,8% 22,3% 38,1% Ακριβό Count % of Total 22,8% 27,2% 50,0% Πολύ ακριβό Count % of Total,5% 5,4% 5,9% Σύνολο Count % of Total 41,6% 58,4% 100,0% Στον παραπάνω πίνακα βλέπουμε ότι τόσο η πλειονότητα των ανδρών (22,8%) όσο και των γυναικών (27,2%) θεωρούν την πόλη σπουδών τους ακριβή. Διαδικασία ελέγχου υποθέσεως Ορίζω τη μηδενική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Κόστος διαβίωσης της πόλης σπουδών» και «φύλο» δεν έχουν σχέση μεταξύ τους και την εναλλακτική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Κόστος διαβίωσης της πόλης σπουδών» και «φύλο» έχουν σχέση μεταξύ τους. Επιλέγω το στατιστικό ελέγχου που θα χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της μηδενικής υπόθεσης να είναι το τεστ χ2 γιατί η μεταβλητή «Κόστος διαβίωσης της πόλης σπουδών» μετριέται σε τακτική κλίμακα και η μεταβλητή «φύλο» σε ονομαστική κλίμακα. 45

47 Επιλέγω το 0,05 να είναι η πιθανότητα να έχουμε μία τιμή του τεστ τόσο ακραία όσο η παρατηρηθείσα, αν η μηδενική υπόθεση αληθεύει, δηλαδή επιλέγω το επίπεδο σημαντικότητας να είναι 0,05. Επειδή το παρατηρηθέν επίπεδο σημαντικότητας (που υπολογίσθηκε για το συγκεκριμένο δείγμα) είναι 0,186 > 0,05, δεχόμαστε την μηδενική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές δεν έχουν σχέση μεταξύ τους (και απορρίπτουμε την εναλλακτική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές έχουν σχέση μεταξύ τους). Chi-Square Tests Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square 6,183a 4,186 Likelihood Ratio 7,412 4,116 Linear-by-Linear Association,668 1,414 N of Valid Cases 202 Πίνακας 6 - Ρυθμός εξόδων και χρηματικό ποσό που διατίθεται 21) - Φύλο Άνδρας Φύλο υναίκα Σύνολο Καθόλου Λίγο Count % of Total 3,5% 1,0% 4,5% Count % of Total 5,4% 13,9% 19,3% Προβληματισμός σχετικά με Count τον ρυθμό εξόδων και τα Μέτρια χρήματα που διατίθενται % of Total 12,9% 18,8% 31,7% Πολύ Πάρα πολύ Count % of Total 14,9% 18,3% 33,2% Count % of Total 5,0% 6,4% 11,4% Σύνολο Count % of Total 41,6% 58,4% 100,0% 46

48 Στον παραπάνω πίνακα βλέπουμε ότι η πλειονότητα των αντρών (14,9%) δηλώνει ότι την προβληματίζει πολύ ο ρυθμός εξόδων διασκέδασης και τα χρήματα που δαπανά, ενώ η πλειοψηφία των γυναικών (18,8%) δηλώνει ότι προβληματίζεται μέτρια. Διαδικασία ελέγχου υποθέσεως Ορίζω τη μηδενική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Προβληματισμός σχετικά με τον ρυθμό εξόδων και τα χρήματα που διατίθενται» και «φύλο» δεν έχουν σχέση μεταξύ τους και την εναλλακτική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Προβληματισμός σχετικά με τον ρυθμό εξόδων και τα χρήματα που διατίθενται» και «φύλο» έχουν σχέση μεταξύ τους. Επιλέγω το στατιστικό ελέγχου που θα χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της μηδενικής υπόθεσης να είναι το τεστ χ2 γιατί η μεταβλητή «Προβληματισμός σχετικά με τον ρυθμό εξόδων και τα χρήματα που διατίθενται» μετριέται σε τακτική κλίμακα και η μεταβλητή «φύλο» σε ονομαστική κλίμακα. Επιλέγω το 0,05 να είναι η πιθανότητα να έχουμε μία τιμή του τεστ τόσο ακραία όσο η παρατηρηθείς, αν η μηδενική υπόθεση αληθεύει, δηλαδή επιλέγω το επίπεδο σημαντικότητας να είναι 0,05. Επειδή το παρατηρηθέν επίπεδο σημαντικότητας (που υπολογίσθηκε για το συγκεκριμένο δείγμα) είναι 0,089> 0,05, δεχόμαστε την μηδενική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές δεν έχουν σχέση μεταξύ τους (και απορρίπτουμε την εναλλακτική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές έχουν σχέση μεταξύ τους). Chi-Square Tests Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square 8,066a 4,089 Likelihood Ratio 8,245 4,083 Linear-by-Linear Association,055 1,815 N of Valid Cases

49 Πίνακας 7 - Οικονομική κρίση και καταναλωτική συμπεριφορά (0 22) - Φύλο Άνδρας Φύλο υναίκα Σύνολο Καθόλου Count % of Total 4 2,0% 2 1,0% 6 3,0% Λίγο Count % of Total 12 5,9% 7 3,5% 19 9,4% Οικονομική κρίση και καταναλωτική συμπεριφορά Μέτρια Count % of Total 18 8,9% 41 20,3% 59 29,2% Πολύ Count % of Total 36 17,8% 52 25,7% 88 43,6% Πάρα πολύ Count % of Total 14 6,9% 16 7,9% 30 14,9% Σύνολο Count % of Total 41,6% 58,4% 100,0% Από τη διασταύρωση των πινάκων «Οικονομική κρίση και καταναλωτική συμπεριφορά» και «Φύλο», παρατηρούμε ότι η πλειοψηφία των ανδρών (17,8%) αλλά και των γυναικών (25,7%) δηλώνουν ότι η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει πολύ την καταναλωτική τους συμπεριφορά. Διαδικασία ελέγχου υποθέσεως Ορίζω τη μηδενική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Οικονομική κρίση και καταναλωτική συμπεριφορά» και «φύλο» δεν έχουν σχέση μεταξύ τους και την εναλλακτική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Οικονομική κρίση και καταναλωτική συμπεριφορά» και «φύλο» έχουν σχέση μεταξύ τους. Επιλέγω το στατιστικό ελέγχου που θα χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της μηδενικής υπόθεσης να είναι το τεστ χ2 γιατί η μεταβλητή «Οικονομική κρίση και καταναλωτική συμπεριφορά» μετριέται σε τακτική κλίμακα και η μεταβλητή «φύλο» σε ονομαστική κλίμακα. 48

50 Επιλέγω το 0,05 να είναι η πιθανότητα να έχουμε μία τιμή του τεστ τόσο ακραία όσο η παρατηρηθείς, αν η μηδενική υπόθεση αληθεύει, δηλαδή επιλέγω το επίπεδο σημαντικότητας να είναι 0,05. Επειδή το παρατηρηθέν επίπεδο σημαντικότητας (που υπολογίσθηκε για το συγκεκριμένο δείγμα) είναι 0,075> 0,05, δεχόμαστε την μηδενική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές δεν έχουν σχέση μεταξύ τους (και απορρίπτουμε την εναλλακτική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές έχουν σχέση μεταξύ τους). Chi-Square Tests Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square 8,509a 4,075 Likelihood Ratio 8,528 4,074 Linear-by-Linear Association,484 1,487 N of Valid Cases 202 Πίνακας 8 - Τιμή προϊόντος και απόφαση αγοράς 25) - Φύλο Άνδρας Φύλο υναίκα Σύνολο Καθόλου Λίγο Count % of Total,0% 1,0% 1,0% Count % of Total 2,0% 1,0% 3,0% Τιμή προϊόντος και απόφαση Count αγοράς % of Total 9,4% 11,9% 21,3% Πολύ Πάρα πολύ Count % of Total 21,3% 29,7% 51,0% Count % of Total 8,9% 14,9% 23,8% Σύνολο Count % of Total 41,6% 58,4% 100,0% 49

51 Παρατηρούμε ότι όσον αφορά στο ρόλο που διαδραματίζει η τιμή ενός προϊόντος στην αγορά του, τα δύο φύλα συμφωνούν θεωρώντας το πολύ σημαντικό, σε ποσοστό 21,3% για τους άνδρες και 29,7% για τις γυναίκες. Διαδικασία ελέγχου υποθέσεως Ορίζω τη μηδενική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Τιμή προϊόντος και απόφαση αγοράς» και «φύλο» δεν έχουν σχέση μεταξύ τους και την εναλλακτική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Τιμή προϊόντος και απόφαση αγοράς» και «φύλο» έχουν σχέση μεταξύ τους. Επιλέγω το στατιστικό ελέγχου που θα χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της μηδενικής υπόθεσης να είναι το τεστ χ2 γιατί η μεταβλητή «Τιμή προϊόντος και απόφαση αγοράς» μετριέται σε τακτική κλίμακα και η μεταβλητή «φύλο» σε ονομαστική κλίμακα. Επιλέγω το 0,05 να είναι η πιθανότητα να έχουμε μία τιμή του τεστ τόσο ακραία όσο η παρατηρηθείσα, αν η μηδενική υπόθεση αληθεύει, δηλαδή επιλέγω το επίπεδο σημαντικότητας να είναι 0,05. Chi-Square Tests Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square 3,428a 4,489 Likelihood Ratio 4,136 4,388 Linear-by-Linear Association,400 1,527 N of Valid Cases 202 Επειδή το παρατηρηθέν επίπεδο σημαντικότητας (που υπολογίσθηκε για το συγκεκριμένο δείγμα) είναι 0,489 > 0,05, δεχόμαστε την μηδενική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές δεν έχουν σχέση μεταξύ τους (και απορρίπτουμε την εναλλακτική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές έχουν σχέση μεταξύ τους). 50

52 Πίνακας 9 - Πρόθεση Αγοράς Υποκατάστατων (Q.31) Φύλο Άνδρας Φύλο υναίκα Σύνολο Πρόθεση αγοράς υποκατάστατων Σύνολο Οχι Ισως Ναι Count % of Total 3,5% 4,0% 7,4% Count % of Total 10,9% 12,9% 23,8% Count % of Total 27,2% 41,6% 68,8% Count % of Total 41,6% 58,4% 100,0% Στον παραπάνω πίνακα βλέπουμε ότι τόσο η πλειονότητα των ανδρών (27,2%) όσο και των γυναικών (41,6%) δηλώνουν πρόθυμα να αγοράσουν υποκατάστατα προϊόντα με κριτήριο τη τιμή τους. Διαδικασία ελέγχου υποθέσεως Ορίζω τη μηδενική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Πρόθεση αγοράς υποκατάστατων» και «φύλο» δεν έχουν σχέση μεταξύ τους και την εναλλακτική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Πρόθεση αγοράς υποκατάστατων» και «φύλο» έχουν σχέση μεταξύ τους. Επιλέγω το στατιστικό ελέγχου που θα χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της μηδενικής υπόθεσης να είναι το τεστ χ2 γιατί η μεταβλητή «Πρόθεση αγοράς υποκατάστατων» μετριέται σε τακτική κλίμακα και η μεταβλητή «φύλο» σε ονομαστική κλίμακα. Επιλέγω το 0,05 να είναι η πιθανότητα να έχουμε μία τιμή του τεστ τόσο ακραία όσο η παρατηρηθείσα, αν η μηδενική υπόθεση αληθεύει, δηλαδή επιλέγω το επίπεδο σημαντικότητας να είναι 0,05. Επειδή το παρατηρηθέν επίπεδο σημαντικότητας (που υπολογίσθηκε για το συγκεκριμένο δείγμα) είναι 0,688 > 0,05, δεχόμαστε την μηδενική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές δεν έχουν σχέση 51

53 μεταξύ τους (και απορρίπτουμε την εναλλακτική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές έχουν σχέση μεταξύ τους). Chi-Square Tests Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square,749a 2,688 Likelihood Ratio,745 2,689 Linear-by-Linear Association,668 1,414 N of Valid Cases 202 Πίνακας 10 - Φοιτητικό δάνειο (Q. 32) - Φύλο Άνδρας Φύλο υναίκα Σύνολο Φοιτητικό Δάνειο Σύνολο Ό» Ίσως Ναι Count % of Total 30,7% 46,5% 77,2% Count % of Total 4,5% 3,0% 7,4% Count % of Total 6,4% 8,9% 15,3% Count % of Total 41,6% 58,4% 100,0% Όπως βλέπουμε από τον παραπάνω πίνακα, αμφότεροι άντρες (30,7%) και γυναίκες (46,5%) δηλώνουν πώς δεν έχουν πάρει φοιτητικό άλλα ούτε προτίθενται να πάρουν κάποιο στο μέλλον. Λαμβάνοντας υπόψη την αναλογία που υπάρχει μεταξύ των δύο υποομάδων αντιλαμβανόμαστε πως υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ τους. Διαδικασία ελέγχου υποθέσεως Ορίζω τη μηδενική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Φοιτητικό Δάνειο» και «φύλο» δεν έχουν σχέση μεταξύ τους και την εναλλακτική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Φοιτητικό Δάνειο» και «φύλο» έχουν σχέση μεταξύ τους. 52

54 Επιλέγω το στατιστικό ελέγχου που θα χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της μηδενικής υπόθεσης να είναι το τεστ χ2 γιατί η μεταβλητή «Φοιτητικό Δάνειο» μετριέται σε τακτική κλίμακα και η μεταβλητή «φύλο» σε ονομαστική κλίμακα. Επιλέγω το 0,05 να είναι η πιθανότητα να έχουμε μία τιμή του τεστ τόσο ακραία όσο η παρατηρηθείσα, αν η μηδενική υπόθεση αληθεύει, δηλαδή επιλέγω το επίπεδο σημαντικότητας να είναι 0,05. Επειδή το παρατηρηθέν επίπεδο σημαντικότητας (που υπολογίσθηκε για το συγκεκριμένο δείγμα) είναι 0,315 > 0,05, δεχόμαστε την μηδενική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές δεν έχουν σχέση μεταξύ τους (και απορρίπτουμε την εναλλακτική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές έχουν σχέση μεταξύ τους). Chi-Square Tests Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square 2,313a 2,315 Likelihood Ratio 2,275 2,321 Linear-by-Linear Association,332 1,565 N of Valid Cases 202 Πίνακας 11 - Χρήση πιστωτικής κάρτας (Q. 33) - Φύλο Άνδρας Φύλο υναίκα Σύνολο Χρήση πιστωτικής κάρτας Καθόλου Σπάνια Που και Που Συχνά Πολύ Συχνά Count % of Total 30,2% 45,5% 75,7% Count % of Total 5,9% 5,0% 10,9% Count % of Total 3,0% 5,0% 7,9% Count % of Total 1,5% 2,0% 3,5% Count % of Total 1,0% 1,0% 2,0% Count % of Total 41,6% 58,4% 100,0% 53

55 Στον παραπάνω πίνακα βλέπουμε ότι τόσο η πλειονότητα των ανδρών (30,2%) όσο και των γυναικών (45,5%) δηλώνουν ότι δε χρησιμοποιούν καθόλου πιστωτική κάρτα. Διαδικασία ελέγχου υποθέσεως Ορίζω τη μηδενική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Χρήση πιστωτικής κάρτας» και «φύλο» δεν έχουν σχέση μεταξύ τους και την εναλλακτική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Χρήση πιστωτικής κάρτας» και «φύλο» έχουν σχέση μεταξύ τους. Επιλέγω το στατιστικό ελέγχου που θα χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της μηδενικής υπόθεσης να είναι το τεστ χ2 γιατί η μεταβλητή «Χρήση πιστωτικής κάρτας» μετριέται σε τακτική κλίμακα και η μεταβλητή «φύλο» σε ονομαστική κλίμακα. Επιλέγω το 0,05 να είναι η πιθανότητα να έχουμε μία τιμή του τεστ τόσο ακραία όσο η παρατηρηθείσα, αν η μηδενική υπόθεση αληθεύει, δηλαδή επιλέγω το επίπεδο σημαντικότητας να είναι 0,05. Επειδή το παρατηρηθέν επίπεδο σημαντικότητας (που υπολογίσθηκε για το συγκεκριμένο δείγμα) είναι 0,747 > 0,05, δεχόμαστε την μηδενική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές δεν έχουν σχέση μεταξύ τους (και απορρίπτουμε την εναλλακτική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές έχουν σχέση μεταξύ τους). Chi-Square Tests Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square 1,938a 4,747 Likelihood Ratio 1,911 4,752 Linear-by-Linear Association,238 1,626 N of Valid Cases

56 Πίνακας 12 - Κόστος διαβίωσης (Q. 16) - Εργασία Ανάγκη για εργασία Ναι Ό» Σύνολο Πολύ χαμηλό Χαμηλό Count % of Total,5%,5% 1,0% Count % of Total 4,0% 1,0% 5,0% Κόστος διαβίωσης της πόλης Count εργασίας % of Total 21,3% 16,8% 38,1% Ακριβό Πολύ ακριβό Count % of Total 29,2% 20,8% 50,0% Count % of Total 3,0% 3,0% 5,9% Σύνολο Count % of Total 57,9% 42,1% 100,0% Όπως βλέπουμε από τον παραπάνω πίνακα, αμφότεροι εργαζόμενοι(29,2%) και μη εργαζόμενοι (20,8%) κρίνουν το κόστος διαβίωσης της πόλης στην οποία σπουδάζουν ακριβό. Αξιοσημείωτο επίσης είναι ότι και οι δύο ομάδες παρουσιάζουν πολύ χαμηλό ποσοστό απαντήσεων στην επιλογή πολύ χαμηλό (0,5%). Διαδικασία ελέγχου υποθέσεως Ορίζω τη μηδενική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Κόστος διαβίωσης της πόλης εργασίας» και «φύλο» δεν έχουν σχέση μεταξύ τους και την εναλλακτική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Κόστος διαβίωσης της πόλης εργασίας» και «φύλο» έχουν σχέση μεταξύ τους. Επιλέγω το στατιστικό ελέγχου που θα χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της μηδενικής υπόθεσης να είναι το τεστ χ2 γιατί η μεταβλητή «Κόστος διαβίωσης της πόλης εργασίας» μετριέται σε τακτική κλίμακα και η μεταβλητή «φύλο» σε ονομαστική κλίμακα. Επιλέγω το 0,05 να είναι η πιθανότητα να έχουμε μία τιμή του τεστ τόσο ακραία όσο η παρατηρηθείσα, αν η μηδενική υπόθεση αληθεύει, δηλαδή επιλέγω το επίπεδο σημαντικότητας να είναι 0,05. 55

57 Επειδή το παρατηρηθέν επίπεδο σημαντικότητας (που υπολογίσθηκε για το συγκεκριμένο δείγμα) είναι 0,643 > 0,05, δεχόμαστε την μηδενική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές δεν έχουν σχέση μεταξύ τους (και απορρίπτουμε την εναλλακτική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές έχουν σχέση μεταξύ τους). Chi-Square Tests Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square 2,507a 4,643 Likelihood Ratio 2,694 4,610 Linear-by-Linear Association,417 1,518 N of Valid Cases 202 Πίνακας 13 - Καταναλωτική συμπεριφορά (Q. 22) - Εργασία Ανάγκη για εργασία Ναι Ό» Σύνολο Ναι Καθόλου Λίγο Count % of Total 1,5% 1,5% 3,0% Count % of Total 4,5% 5,0% 9,4% «Οικονομική κρίση και Count Μέτρια καταναλωτική συμπεριφορά» % of Total 15,3% 13,9% 29,2% Πολύ Πάρα πολύ Count % of Total 23,8% 19,8% 43,6% Count % of Total 12,9% 2,0% 14,9% Σύνολο Count % of Total 57,9% 42,1% 100,0% Η πλειονότητα των ερωτηθέντων, εργαζομένων και μη, δηλώνουν πως η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει πολύ την καταναλωτική τους συμπεριφορά (23,8% και 19,8% αντίστοιχα). 56

58 Δ ια δ ικ α σ ία ελέγχου υ π ο θ έσ εω ς Ορίζω τη μηδενική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Οικονομική κρίση και καταναλωτική συμπεριφορά» και «Ανάγκη για εργασία» δεν έχουν σχέση μεταξύ τους και την εναλλακτική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Οικονομική κρίση και καταναλωτική συμπεριφορά» και «Ανάγκη για εργασία» έχουν σχέση μεταξύ τους. Επιλέγω το στατιστικό ελέγχου που θα χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της μηδενικής υπόθεσης να είναι το τεστ χ2 γιατί η μεταβλητή «Οικονομική κρίση και καταναλωτική συμπεριφορά» μετριέται σε τακτική κλίμακα και η μεταβλητή «Ανάγκη για εργασία» σε ονομαστική κλίμακα. Επιλέγω το 0,05 να είναι η πιθανότητα να έχουμε μία τιμή του τεστ τόσο ακραία όσο η παρατηρηθείσα, αν η μηδενική υπόθεση αληθεύει, δηλαδή επιλέγω το επίπεδο σημαντικότητας να είναι 0,05. Επειδή το παρατηρηθέν επίπεδο σημαντικότητας (που υπολογίσθηκε για το συγκεκριμένο δείγμα) είναι 0,015 < 0,05, δεχόμαστε την εναλλακτική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές έχουν σχέση μεταξύ τους (και απορρίπτουμε την μηδενική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές δεν έχουν σχέση μεταξύ τους). Chi-Square Tests Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square 12,305a 4,015 Likelihood Ratio 13,871 4,008 Linear-by-Linear Association 6,617 1,010 N of Valid Cases

59 Πίνακας 14 - Τιμή προϊόντος (Q.25) - Εργασία «Ανάγκη για εργασία» Ναι Ό» Σύνολο Καθόλου Λίγο Count % of Total 1,0%,0% 1,0% Count % of Total,5% 2,5% 3,0% «Τιμή προϊόντος και απόφαση Count αγοράς» % of Total 11,9% 9,4% 21,3% Πολύ Πάρα πολύ Count % of Total 28,2% 22,8% 51,0% Count % of Total 16,3% 7,4% 23,8% Σύνολο Count % of Total 57,9% 42,1% 100,0% Η πλειονότητα των ερωτηθέντων, εργαζομένων και μη, δηλώνουν πως η τιμή του προϊόντος παίζει πολύ μεγάλο ρόλο στην απόφαση αγοράς (28,2% και 22,8% αντίστοιχα). Διαδικασία ελέγχου υποθέσεως Ορίζω τη μηδενική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Τιμή προϊόντος και απόφαση αγοράς» και «Ανάγκη για εργασία» δεν έχουν σχέση μεταξύ τους και την εναλλακτική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Τιμή προϊόντος και απόφαση αγοράς» και «Ανάγκη για εργασία» έχουν σχέση μεταξύ τους. Επιλέγω το στατιστικό ελέγχου που θα χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της μηδενικής υπόθεσης να είναι το τεστ χ2 γιατί η μεταβλητή «Τιμή προϊόντος και απόφαση αγοράς» μετριέται σε τακτική κλίμακα και η μεταβλητή «Ανάγκη για εργασία» σε ονομαστική κλίμακα. Επιλέγω το 0,05 να είναι η πιθανότητα να έχουμε μία τιμή του τεστ τόσο ακραία όσο η παρατηρηθείσα, αν η μηδενική υπόθεση αληθεύει, δηλαδή επιλέγω το επίπεδο σημαντικότητας να είναι 0,05. 58

60 Επειδή το παρατηρηθέν επίπεδο σημαντικότητας (που υπολογίσθηκε για το συγκεκριμένο δείγμα) είναι 0,81 > 0,05, δεχόμαστε την μηδενική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές δεν έχουν σχέση μεταξύ τους (και απορρίπτουμε την εναλλακτική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές έχουν σχέση μεταξύ τους). Chi-Square Tests Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square 8,312a 4,081 Likelihood Ratio 9,270 4,055 Linear-by-Linear Association 2,247 1,134 N of Valid Cases 202 Πίνακας 15 - Αγορά υποκατάστατων προϊόντων (Q. 31) - Εργασία «Ανάγκη για εργασία» Ναι Ό» Σύνολο Ό» Count % of Total 4,0% 3,5% 7,4% «Πρόθεση αγοράς Count Ισως υποκατάστατων» % of Total 12,4% 11,4% 23,8% Ναι Count % of Total 41,6% 27,2% 68,8% Σύνολο Count % of Total 57,9% 42,1% 100,0% Η πλειονότητα των ερωτηθέντων, εργαζομένων και μη, δηλώνουν πως θα αγόραζαν υποκατάστατα προϊόντα αντί για επώνυμα (41,6% και 27,2% αντίστοιχα). 59

61 Δ ια δ ικ α σ ία ελέγχου υ π ο θ έσ εω ς Ορίζω τη μηδενική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Πρόθεση αγοράς υποκατάστατων» και «Ανάγκη για εργασία» δεν έχουν σχέση μεταξύ τους και την εναλλακτική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Πρόθεση αγοράς υποκατάστατων» και «Ανάγκη για εργασία» έχουν σχέση μεταξύ τους. Επιλέγω το στατιστικό ελέγχου που θα χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της μηδενικής υπόθεσης να είναι το τεστ χ2 γιατί η μεταβλητή «Πρόθεση αγοράς υποκατάστατων» μετριέται σε τακτική κλίμακα και η μεταβλητή «Ανάγκη για εργασία» σε ονομαστική κλίμακα. Επιλέγω το 0,05 να είναι η πιθανότητα να έχουμε μία τιμή του τεστ τόσο ακραία όσο η παρατηρηθείσα, αν η μηδενική υπόθεση αληθεύει, δηλαδή επιλέγω το επίπεδο σημαντικότητας να είναι 0,05. Επειδή το παρατηρηθέν επίπεδο σημαντικότητας (που υπολογίσθηκε για το συγκεκριμένο δείγμα) είναι 0,560 > 0,05, δεχόμαστε την μηδενική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές δεν έχουν σχέση μεταξύ τους (και απορρίπτουμε την εναλλακτική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές έχουν σχέση μεταξύ τους). Chi-Square Tests Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square 1,160a 2,560 Likelihood Ratio 1,154 2,561 Linear-by-Linear Association,915 1,339 N of Valid Cases

62 Πίνακας 16 - Χρήση πιστωτικής κάρτας (Q.33)- Εργασία «Ανάγκη για εργασία» Nai Oxi Total Katholou Spania Count % of Total 43,6% 32,2% 75,7% Count % of Total 6,9% 4,0% 10,9% «Χρήση πιστωτικής Count Pou kai pou κάρτας» % of Total 5,4% 2,5% 7,9% Syxna Poly syxna Count % of Total 1,0% 2,5% 3,5% Count % of Total 1,0% 1,0% 2,0% Total Count % of Total 57,9% 42,1% 100,0% Η πλειονότητα των ερωτηθέντων, εργαζομένων και μη, δηλώνουν πως δε χρησιμοποιούν καθόλου πιστωτική κάρτα (43,6% και 32,2% αντίστοιχα). Διαδικασία ελέγχου υποθέσεως Ορίζω τη μηδενική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Χρήση πιστωτικής κάρτας» και «Ανάγκη για εργασία» δεν έχουν σχέση μεταξύ τους και την εναλλακτική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Χρήση πιστωτικής κάρτας» και «Ανάγκη για εργασία» έχουν σχέση μεταξύ τους. Επιλέγω το στατιστικό ελέγχου που θα χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της μηδενικής υπόθεσης να είναι το τεστ χ2 γιατί η μεταβλητή «Χρήση πιστωτικής κάρτας» μετριέται σε τακτική κλίμακα και η μεταβλητή «Ανάγκη για εργασία» σε ονομαστική κλίμακα. Επιλέγω το 0,05 να είναι η πιθανότητα να έχουμε μία τιμή του τεστ τόσο ακραία όσο η παρατηρηθείσα, αν η μηδενική υπόθεση αληθεύει, δηλαδή επιλέγω το επίπεδο σημαντικότητας να είναι 0,05. 61

63 Επειδή το παρατηρηθέν επίπεδο σημαντικότητας (που υπολογίσθηκε για το συγκεκριμένο δείγμα) είναι 0,455 > 0,05, δεχόμαστε την μηδενική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές δεν έχουν σχέση μεταξύ τους (και απορρίπτουμε την εναλλακτική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές έχουν σχέση μεταξύ τους). Chi-Square Tests Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square 3,652a 4,455 Likelihood Ratio 3,671 4,452 Linear-by-Linear Association,174 1,677 N of Valid Cases 202 Πίνακας 17 - Εγκατάλειψη σπουδών σε περίπτωση ανάγκης (Q.34) - Εργασία «Ανάγκη για εργασία» Ναι Ό» Σύνολο Ό» Count % of Total 47 23,3% 44 21,8% 91 45,0% Πρόθεση εγκατάλειψης Count ίσως σπ υδων ς % of Total 40 19,8% 27 13,4% 67 33,2% Ναι Count % of Total 30 14,9% 14 6,9% 44 21,8% Σύνολο Count % of Total 57,9% 42,1% 100,0% Η πλειονότητα των ερωτηθέντων, εργαζομένων και μη, δηλώνουν πως δε προτίθενται να εγκαταλείψουν τις σπουδές τους ακόμη και να τα οικονομικά της οικογενείας τους χειροτέρευαν (23,3% και 21,8% αντίστοιχα). Διαδικασία ελέγχου υποθέσεως Ορίζω τη μηδενική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Πρόθεση εγκατάλειψης σπουδών» και «Ανάγκη για εργασία» δεν έχουν σχέση μεταξύ τους και την 62

64 εναλλακτική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Πρόθεση εγκατάλειψης σπουδών» και «Ανάγκη για εργασία» έχουν σχέση μεταξύ τους. Επιλέγω το στατιστικό ελέγχου που θα χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της μηδενικής υπόθεσης να είναι το τεστ χ2 γιατί η μεταβλητή «Πρόθεση εγκατάλειψης σπουδών» μετριέται σε τακτική κλίμακα και η μεταβλητή «Ανάγκη για εργασία» σε ονομαστική κλίμακα. Επιλέγω το 0,05 να είναι η πιθανότητα να έχουμε μία τιμή του τεστ τόσο ακραία όσο η παρατηρηθείσα, αν η μηδενική υπόθεση αληθεύει, δηλαδή επιλέγω το επίπεδο σημαντικότητας να είναι 0,05. Επειδή το παρατηρηθέν επίπεδο σημαντικότητας (που υπολογίσθηκε για το συγκεκριμένο δείγμα) είναι 0,178 > 0,05, δεχόμαστε την μηδενική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές δεν έχουν σχέση μεταξύ τους (και απορρίπτουμε την εναλλακτική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές έχουν σχέση μεταξύ τους). Chi-Square Tests Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square 3,457a 2,178 Likelihood Ratio 3,500 2,174 Linear-by-Linear Association 3,439 1,064 N of Valid Cases

65 Πίνακας 18 - Μηνιαίο εισόδημα πρόκρισης ^.9) - Χρήματα που ξοδεύονταν εβδομαδιαία προ κρίσης για διασκέδαση ^.19) Εβδομαδιαίο χρηματικό ποσό διασκέδασης (πρ κρίσης) εως 50 ευρώ ^ Εισόδημα / χαρτζιλίκι (προ κρίσης) Εως Σύνολο ευρώ πάνω Count % of Total 13,9% 10,4% 13,4% 5,0% 4,0% 46,5% Count % of Total 3,5% 11,4% 11,4% 5,4% 5,0% 36,6% % of Total,5%,0% 3,5% 3,0% 2,5% 9,4% Count % of Total,0%,0% 2,0% 1,5% 1,5% 5,0% Άνω των 200 Count ευρώ % of Total,5%,0%,0% 1,0% 1,0% 2,5% Σύνολο Count % of Total 18,3% 21,8% 30,2% 15,8% 13,9% 100,0% Παρατηρούμε ότι η πλειοψηφία των ατόμων όλων των κατηγοριών εισοδήματος (46,5%) δηλώνει ότι ξόδευε έως 50 προ κρίσης. Διαδικασία Ελέγχου Υπόθεσης Ορίζω τη μηδενική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Εβδομαδιαίο χρηματικό ποσό διασκέδασης (προ κρίσης)» και «Εισόδημα / χαρτζιλίκι (προ κρίσης)» δεν έχουν σχέση μεταξύ τους και την εναλλακτική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Εβδομαδιαίο χρηματικό ποσό διασκέδασης (προ κρίσης)» και «Εισόδημα / χαρτζιλίκι (προ κρίσης)» έχουν σχέση μεταξύ τους. Επιλέγω το στατιστικό ελέγχου που θα χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της μηδενικής υπόθεσης να είναι το τεστ Kendall γιατί και οι δύο μεταβλητές μετριούνται σε τακτική κλίμακα. Επιλέγω το 0,05 να είναι η πιθανότητα να έχουμε μία τιμή του τεστ τόσο ακραία όσο η παρατηρηθείσα, αν η μηδενική υπόθεση αληθεύει, δηλαδή επιλέγω το επίπεδο σημαντικότητας να είναι 0,05. 64

66 Επειδή το παρατηρηθέν επίπεδο σημαντικότητας (που υπολογίσθηκε για το συγκεκριμένο δείγμα) είναι 0 < 0,000 < 0,3, δεχόμαστε την εναλλακτική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές έχουν σχέση μεταξύ τους. Symmetric Measures Value Asymp. Std. Errora Approx. Tb Approx. Sig. Ordinal by Ordinal Kendall's tau-c,269,050 5,404,000 N of Valid Cases 202 Πίνακας 19 - Μηνιαίο εισόδημα μετά κρίσης ^.10) - Χρήματα που ξοδεύονται εβδομαδιαία μετά κρίσης για διασκέδαση ^.20) εως 50 Εως 200 ευρώ Εισόδημα / χαρτζιλίκι (μετά κρίσης) πάνω Σύνολο Count ευρώ % of Total 24,3% 24,3% 15,8% 5,0% 3,0% 72,3% Εβδομαδιαίο χρηματικό ποσό διασκέδασης (μετά κρίσης) Count % of Total 3,5% 5,9% 5,4% 2,5% 3,5% 20,8% % of Total,0%,5% 2,5%,5% 1,0% 4,5% Count % of Total,5%,5%,0% 1,0%,0% 2,0% Ανω των Count ευρώ % of Total,0%,0%,0%,0%,5%,5% Σύνολο Count % of Total 28,2% 31,2% 23,8% 8,9% 7,9% 100,0% 65

67 Η πλειονότητα των ατόμων (72,3%) όλων των κατηγοριών των εισοδημάτων δηλώνουν ότι εξακολουθούν να ξοδεύουν έως 50 εβδομαδιαία για διασκέδαση. Σε σχέση με την αντίστοιχη απάντηση που αναφέρεται στην προ-οικονομικής κρίσης εποχή, παρατηρείται μια κατακόρυφη αύξηση του ποσοστού αυτού, γεγονός που σημαίνει ότι πολλοί είναι εκείνοι που μείωσαν τα έξοδα αυτά. Διαδικασία Ελέγχου Υπόθεσης Ορίζω τη μηδενική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Εβδομαδιαίο χρηματικό ποσό διασκέδασης (μετά κρίσης)» και «Εισόδημα / χαρτζιλίκι (μετά κρίσης)» δεν έχουν σχέση μεταξύ τους και την εναλλακτική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Εβδομαδιαίο χρηματικό ποσό διασκέδασης (μετά κρίσης)» και «Εισόδημα / χαρτζιλίκι (μετά κρίσης)» έχουν σχέση μεταξύ τους. Επιλέγω το στατιστικό ελέγχου που θα χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της μηδενικής υπόθεσης να είναι το τεστ Kendall γιατί και οι δύο μεταβλητές μετριούνται σε τακτική κλίμακα. Επιλέγω το 0,05 να είναι η πιθανότητα να έχουμε μία τιμή του τεστ τόσο ακραία όσο η παρατηρηθείσα, αν η μηδενική υπόθεση αληθεύει, δηλαδή επιλέγω το επίπεδο σημαντικότητας να είναι 0,05. Επειδή το παρατηρηθέν επίπεδο σημαντικότητας (που υπολογίσθηκε για το συγκεκριμένο δείγμα) είναι 0 < 0,000 < 0,3, δεχόμαστε την εναλλακτική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές έχουν σχέση μεταξύ τους. 66

68 Symmetric Measures Value Asymp. Std. Errora Approx. Tb Approx. Sig. Ordinal by Ordinal Kendall's tau-c,189,044 4,290,000 N of Valid Cases 202 Πίνακας 20 - Μηνιαίο εισόδημα προ κρίσης ^.9) - Χρήματα που ξοδεύονταν εβδομαδιαία προ κρίσης σε ψώνια (ένδυση, υπόδηση) ^.26) εως 50 ευρώ «Εισόδημα / χαρτζιλίκι (προ κρίσης)» Εως Σύνολο ευρώ πάνω Count %of Total 6,9% 7,9% 6,4% 2,0% 2,0% 25,2% Count %of Total 6,9% 8,9% 10,9% 4,5% 3,0% 34,2% Μηνιαίο χρηματικό ποσό Count προσωπικών εξόδων - προ κρίσης %of Total 2,5% 3,0% 7,9% 3,0% 2,0% 18,3% Σύνολο Ανω των 200 Count %of Total 1,5% 1,5% 2,5% 5,4% 2,5% 13,4% Count ευρώ %of Total,5%,5% 2,5% 1,0% 4,5% 8,9% Count %of Total 18,3% 21,8% 30,2% 15,8% 13,9% 100,0% Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας, το 34,2% του συνόλου των συμμετεχόντων, ανεξαρτήτου εισοδήματος δηλώνουν ότι ξόδευαν σε προσωπικές αγορές (ένδυση, υπόδηση). Διαδικασία Ελέγχου Υπόθεσης Ορίζω τη μηδενική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Μηνιαίο χρηματικό ποσό προσωπικών εξόδων - προ κρίσης» και «Εισόδημα / χαρτζιλίκι (προ κρίσης)» δεν έχουν σχέση μεταξύ τους και την εναλλακτική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Μηνιαίο χρηματικό ποσό προσωπικών εξόδων - προ κρίσης» και «Εισόδημα / χαρτζιλίκι (προ κρίσης)» έχουν σχέση μεταξύ τους. 67

69 Επιλέγω το στατιστικό ελέγχου που θα χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της μηδενικής υπόθεσης να είναι το τεστ Kendall γιατί και οι δύο μεταβλητές μετριούνται σε τακτική κλίμακα. Επιλέγω το 0,05 να είναι η πιθανότητα να έχουμε μία τιμή του τεστ τόσο ακραία όσο η παρατηρηθείσα, αν η μηδενική υπόθεση αληθεύει, δηλαδή επιλέγω το επίπεδο σημαντικότητας να είναι 0,05. Επειδή το παρατηρηθέν επίπεδο σημαντικότητας (που υπολογίσθηκε για το συγκεκριμένο δείγμα) είναι 0 < 0,000 < 0,3, δεχόμαστε την εναλλακτική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές έχουν σχέση μεταξύ τους. Symmetric Measures Value Asymp. Std. Errora Approx. Tb Approx. Sig. Ordinal by Ordinal Kendall's tau-c,286,054 5,253,000 N of Valid Cases 202 Πίνακας 21 - Μηνιαίο εισόδημα μετά κρίσης ^.10) - Χρήματα που ξοδεύονται εβδομαδιαία μετά κρίσης σε ψώνια (ένδυση, υπόδηση) ^.27) Εως 200 ευρώ Εισόδημα / χαρτζιλίκι (μετά κρίσης) πάνω Σύνολο Εως 50 ευρώ Count % of Total 39 19,3% 36 17,8% 18 8,9% 5 2,5% 3 1,5% ,0% Μηνιαίο χρηματικό ποσό προσωπικών εξόδων μετά κρίσης Count % of Total Count % of Total Count % of Total 13 6,4% 3 1,5% 2 1,0% 16 7,9% 8 4,0% 2 1,0% 18 8,9% 8 4,0% 3 1,5% 7 3,5% 3 1,5% 2 1,0% 6 3,0% 1,5% 4 2,0% 60 29,7% 23 11,4% 13 6,4% Σύνολο Άνω των 200 ευρώ Count % of Total Count % of Total 0,0% 57 28,2% 1,5% 63 31,2% 1,5% 48 23,8% 1,5% 18 8,9% 2 1,0% 16 7,9% 5 2,5% ,0% Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας, το 50% του συνόλου των συμμετεχόντων, ανεξαρτήτου εισοδήματος δηλώνουν ότι ξοδεύουν έως 50 σε προσωπικές αγορές (ένδυση, υπόδηση). Είναι μια ιδιαίτερα σημαντική παρατήρηση, 68

70 λαμβάνοντας υπόψη τα ευρήματα που αφορούν την περίοδο που δεν είχε ξεσπάσει η οικονομική κρίση. Παράλληλα, μόλις 2.5% των ερωτηθέντων δηλώνουν ότι ξοδεύουν παραπάνω από 200 σε προσωπικές αγορές. Διαδικασία Ελέγχου Υπόθεσης Ορίζω τη μηδενική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Μηνιαίο χρηματικό ποσό προσωπικών εξόδων μετά κρίσης» και «Εισόδημα / χαρτζιλίκι (μετά κρίσης)» δεν έχουν σχέση μεταξύ τους και την εναλλακτική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Μηνιαίο χρηματικό ποσό προσωπικών εξόδων μετά κρίσης» και «Εισόδημα / χαρτζιλίκι (μετά κρίσης)» έχουν σχέση μεταξύ τους. Επιλέγω το στατιστικό ελέγχου που θα χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της μηδενικής υπόθεσης να είναι το τεστ Kendall γιατί και οι δύο μεταβλητές μετριούνται σε τακτική κλίμακα. Επιλέγω το 0,05 να είναι η πιθανότητα να έχουμε μία τιμή του τεστ τόσο ακραία όσο η παρατηρηθείσα, αν η μηδενική υπόθεση αληθεύει, δηλαδή επιλέγω το επίπεδο σημαντικότητας να είναι 0,05. Επειδή το παρατηρηθέν επίπεδο σημαντικότητας (που υπολογίσθηκε για το συγκεκριμένο δείγμα) είναι 0 < 0,000 < 0,3, δεχόμαστε την εναλλακτική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές έχουν σχέση μεταξύ τους. Symmetric Measures Value Asymp. Std. Errora Approx. Tb Approx. Sig. Ordinal by Ordinal N of Valid Cases Kendall's tau-c, ,049 5,270,000 69

71 Πίνακας 22 - Μηνιαίο εισόδημα προ κρίσης ^.9) - Χρήματα που ξοδεύονταν εβδομαδιαία προ κρίσης σε ψώνια (είδη πρώτης ανάγκης) ^.28) «Εισόδημα / χαρτζιλίκι (προ κρίσης)» Εως 200 ευρώ πάνω Σύνολο Εως 50 ευρώ Count % of Total 17 8,4% 13 6,4% 11 5,4% 8 4,0% 0,0% 49 24,3% Count % of Total Μηνιαίο χρηματικό ποσό ειδών πρώτης ^ ανάγκης - προ - % of Total κρίσης Count % of Total 11 5,4% 5 2,5% 3 1,5% 19 9,4% 4 2,0% 5 2,5% 23 11,4% 19 9,4% 7 3,5% 9 4,5% 9 4,5% 6 3,0% 11 5,4% 7 3,5% 6 3,0% 73 36,1% 44 21,8% 27 13,4% Άνω των 200 Count ευρώ % of Total,5% 1,5%,5%,0% 2,0% 4,5% Σύνολο Count % of Total 37 18,3% 44 21,8% 61 30,2% 32 15,8% 28 13,9% ,0% Η πλειονότητα των ατόμων (36,1%) όλων των κατηγοριών των εισοδημάτων δηλώνουν ότι ξόδευαν μηνιαία σε αγορές ειδών πρώτης ανάγκης. Διαδικασία Ελέγχου Υπόθεσης Ορίζω τη μηδενική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Μηνιαίο χρηματικό ποσό ειδών πρώτης ανάγκης - προ κρίσης» και «Εισόδημα / χαρτζιλίκι (προ κρίσης)» δεν έχουν σχέση μεταξύ τους και την εναλλακτική υπόθεση: έστω ότι οι μεταβλητές «Μηνιαίο χρηματικό ποσό ειδών πρώτης ανάγκης - προ κρίσης» και «Εισόδημα / χαρτζιλίκι (προ κρίσης)» έχουν σχέση μεταξύ τους. Επιλέγω το στατιστικό ελέγχου που θα χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της μηδενικής υπόθεσης να είναι το τεστ Kendall γιατί και οι δύο μεταβλητές μετριούνται σε τακτική κλίμακα. Επιλέγω το 0,05 να είναι η πιθανότητα να έχουμε μία τιμή του τεστ τόσο ακραία όσο η παρατηρηθείσα, αν η μηδενική υπόθεση αληθεύει, δηλαδή επιλέγω το επίπεδο σημαντικότητας να είναι 0,05. 70

72 Επειδή το παρατηρηθέν επίπεδο σημαντικότητας (που υπολογίσθηκε για το συγκεκριμένο δείγμα) είναι 0 < 0,000 < 0,3, δεχόμαστε την εναλλακτική υπόθεση σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05, δηλαδή ότι οι μεταβλητές έχουν σχέση μεταξύ τους. Symmetric Measures Value Asymp. Std. Errora Approx. Tb Approx. Sig. Ordinal by Ordinal Kendall's tau-c,234,054 4,301,000 N of Valid Cases 202 Πίνακας 23 - Μηνιαίο εισόδημα μετά κρίσης ^.10) - Χρήματα που ξοδεύονταν εβδομαδιαία μετά κρίσης σε ψώνια (είδη πρώτης ανάγκης) ^.29) «Εισόδημα / χαρτζιλίκι (μετά κρίσης)» Εως Σύνολο ευρώ πάνω Εως 50 ευρώ Count % of Total 17,8% 13,4% 7,9% 2,5%,5% 42,1% Count % of Total 6,9% 10,4% 10,4% 3,0% 4,0% 34,7% ποσό ειδών πρώτης ^ ^ ^ Count ανάγκης - μετά % of Total 2,5% 5,0% 5,0% 3,0% 3,0% 18,3% κρίσης Count % of Total 1,0% 1,5%,0%,5%,0% 3,0% Άνω των 200 Count ευρώ % of Total,0% 1,0%,5%,0%,5% 2,0% Σύνολο Count % of Total 28,2% 31,2% 23,8% 8,9% 7,9% 100,0% Η πλειονότητα των ατόμων (42,1%) όλων των κατηγοριών των εισοδημάτων δηλώνουν ότι ξοδεύουν έως 50 μηνιαία για αγορές ειδών πρώτης ανάγκης. Σε σχέση με την αντίστοιχη απάντηση που αναφέρεται στην προ-οικονομικής κρίσης εποχή, παρατηρείται μια κατακόρυφη αύξηση του ποσοστού αυτού, σχεδόν διπλασιασμός, γεγονός που σημαίνει ότι πολλοί είναι εκείνοι που μείωσαν τα έξοδα αυτά. 71