Φυσικές Επιστήµες ΣΤ Τάξης

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Φυσικές Επιστήµες ΣΤ Τάξης"

Transcript

1 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΌΥΤΟ Φυσικές Επιστήµες ΣΤ Τάξης Βιβλίο για το δάσκαλο ΑΘΗΝΑ 2002

2 Επιστηµονικός Υπεύθυνος: Κόκκοτας Β. Παναγιώτης, Καθηγητής ιδακτικής ΦΕ. Π.Τ.Ε. Αθηνών Συγγραφική Οµάδα: Κόκκοτας Β. Παναγιώτης, Καθηγητής ιδακτικής Φ.Ε. Π.Τ..Ε. Αθηνών Ριζάκη Αν. Αικατερίνη, ασκάλα, Φυσικός, Υπ. ιδάκτορας Χαβιάρης Σ. Πέτρος, άσκαλος, Υπ. ιδάκτορας Χατζή Β. Μαρία, ασκάλα, Υπ. ιδάκτορας Αποδελτίωση και καταγραφή των ιδεών των µαθητών από την ελληνική και τη διεθνή βιβλιογραφία: Πήλιουρας Σ. Παναγιώτης, άσκαλος, Μαθηµατικός Εκδόσεις: Εκδοτικές Τοµές Ορόσηµο Ατελιέ Γραφικών Τεχνών: Στεφανάτου Παναγιώτα

3 1ο τεύχος Το ανθρώπινο σώµα

4 Η βασική δοµική και λειτουργική µονάδα που εκδηλώνει το φαινόµενο της ζωής είναι το κύτταρο Τα περισσότερα κύτταρα αποτελούνται από τον πυρήνα που βρίσκεται συνήθως στο κέντρο του κυττάρου, και το κυτταρόπλασµα, που περικλείεται από την κυτταρική µεµβράνη. Επιστηµονικό µέρος Κύτταρα Ιστοί - Όργανα Συστήµατα Στον πυρήνα κα στο κυτταρόπλασµα µπορούµε µε τη βοήθεια ηλεκτρονικού µικροσκοπίου να διακρίνουµε διάφορα κυτταρικά οργανίδια που επιτελούν ποικιλία βιολογικών λειτουργιών. Για παράδειγµα στο κυτταρόπλασµα υπάρχουν τα µιτοχόνδρια τα οποία είναι τα κέντρα παραγωγής ενεργείας του κυττάρου. Με τα ένζυµα που διαθέτουν προκαλούν τη διάσπαση της γλυκόζης, κατά την οποία παράγεται ενέργεια Οι γενετικές πληροφορίες του κυττάρου είναι κωδικοποιηµένες σε ειδική πολύπλοκη χηµική ένωση, το DΝΑ. Τα µόρια του DΝΑ συγκροτούν νηµατοειδείς σχηµατισµούς, τα χρωµονηµάτια, τα οποία βρίσκονται στον πυρήνα κα κατά τη διαίρεση του κυττάρου σχηµατοποιούνται σε χρωµατοσώµατα. Τα χρωµατοσώµατα είναι ορισµένα σε αριθµό και σε σχήµα για κάθε είδος ζωντανού οργανισµού (η γάτα έχει 38, το σιτάρι 14, ο άνθρωπος 46 χρωµατοσώµατα σε κάθε κύτταρο του εκτός των γεννητικών κυττάρων, που έχουν 23), Όπως το σώµα κάθε ζωικού οργανισµού έτσι κα το ανθρώπινο σώµα αποτελείται από κύτταρα Στους πολυκύτταρους οργανισµούς τα διάφορα κύτταρα δεν είναι όµοια λειτουργικά κα µορφολογικά µεταξύ τους. Η διαφοροποίησή τους οφείλεται στην εξειδικευµένη λειτουργία που επιτελούν {γεννητικά κύτταρα για την αναπαραγωγή, νευρικά για τη µεταφορά διεγέρσεων κ,ά.). Εξειδικευµένη λειτουργία επιτελούν και οµάδες κυττάρων που έχουν την ίδια κατασκευή κα αποτελούν τους ιστούς {µυϊκός ιστός; νευρικός ιστός, κ.α.). Οι ιστοί διαπλέκονται µεταξύ τους κατάλληλα κα σχηµατίζουν τα όργανα Πολλά όργανα µαζί που εξυπηρετούν την ίδια λειτουργία αποτελούν ένα σύστηµα του ανθρώπινου οργανισµού. Όλα τα συστήµατα των οργάνων αποτελούν το σώµα που περιβάλλεται από το δέρµα.

5 Συστήµατα του ανθρώπινου σώµατος N N N το νευρικό σύστηµα N το σύστηµα των αισθητηρίων οργάνων N N το εριστικό σύστηµα το µυϊκό σύστηµα το πεπτικό σύστηµα το κυκλοφορικό σύστηµα Λειτουργίες που επιτελούν Συντονίζει και ρυθµίζει τις λειτουργίες διαφόρων οργάνων Μέσω αυτού του συστήµατος ο οργανισµός αντιλαµβάνεται και επικοινωνεί µε το περιβάλλον Αποτελείται από τα οστά που συνδέονται µεταξύ τους και σχηµατίζουν το σκελετά Αποτελείται από το σύνολο των γραµµωτών µυών του σώµατος και χρησιµεύει για την κίνηση του σώµατος Χρησιµεύει για την πέψη των τροφών, την απορρόφηση των θρεπτικών ουσιών και την αποβολή των άχρηστων υλικών. Εξασφαλίζει τη θρέψη και την οξυγόνωση των διαφόρων οργάνων N N το αναπνευστικό σύστηµα το ουροποιητικό σύστηµα Χρησιµεύει για την αναπνοή. Χρησιµεύει για την αποβολή των άχρηστων και επιβλαβών προϊόντων της ανταλλαγής της ύλης. N το σύστηµα των ενδοκρινών αδένων Παράγονται οι ορµόνες που επιδρούν στη λειτουργία των οργάνων. N το γεννητικό σύστηµα Χρησιµεύει για την αναπαραγωγή Η αρµονική και λειτουργική συνεργασία των διαφόρων συστηµάτων µεταξύ τους εµφανίζουν τον ανθρώπινο οργανισµό σαν ενιαίο αρµονικό σύνολο. Τα συστήµατα του ανθρώπινου οργανισµού που θα αναπτύξουµε είναι τα εξής: Α) Το µυϊκό σύστηµα Οι µύες αποτελούνται από επιµήκη και κυλινδρικά µυϊκά κύτταρα τις µυϊκές ίνες. Πολλές µυϊκές ίνες αποτελούν τη µυϊκή δέσµη και οµάδες µυϊκών δεσµών σχηµατίζουν τους µύες. Πρόκειται γα όργανα µαλακά και συσταλτά που χρησιµεύουν κυρίως για τις κινήσεις του οργανισµού.

6 Είδη µυϊκών ινών Λειτουργίες που επιτελούν N Οι γραµµωτοί µύες (σκελετικοί) Αποτελούν το 40%του βάρους του σώµατος και προσφύονται στα οστά τα οποία «νουν µε τις αρθρώσεις. Οι κινήσεις τους υπακούουν στη N Οι λείοι µύες Αποτελούν το 5% του βάρους του σώµατος και είναι οι µύες το» αγγείων και των σπλάχνων. Οι µύες αυτοί εκτελούν ακούσιες κινήσεις. N Το µυοκάρδιο Είναι ο µυϊκός ιστός της καρδίας που µορφολογικά παρουσιάζει γραµµώσεις αλλά εκτελεί ακούσιε κινήσεις Οι σκελετικοί µύες Κάθε σκελετικός µυς εµφανίζει δυο µέρη: τη γαστέρα γαστέρα και τους τένοντες µε τους οποίους γίνεται η πρόσφυση του µυ στα οστά. Ανάλογα µε τον αριθµό των τενόντων οι µύες διακρίνονται σε τένοντες µονοκέφαλους, δικέφαλους τρικέφαλους και τετρακέφαλους. Η κίνηση επιτυγχάνεται µε τη συστολή των µυϊκών ινών (µυϊκή συστολή). Οι µύες µετά από κάποιο νευρικό ερέθισµα συσπώνται και κινούν τα οστά. Κατά τη σύσπαση καταναλώνεται ενεργεία. Ακολούθως οι µύες χαλαρώνουν και αποκτούν το αρχικό τους µήκος. Οι µύες όταν δε συστέλλονται βρίσκονται σε κάποιο βαθµό σύσπασης που ονοµάζεται µυϊκός τόνος. Όταν οι µύες λειτουργούν για µεγάλο χρονικό διάστηµα ελαττώνεται η ικανότητά τους να συστέλλονται {µυϊκός κάµατος). Με την ανάπαυση οι µύες µπορεί να επανέλθουν στη φυσική τους κατάσταση. Η υγιεινή διατροφή παρέχει στους µύες τα απαραίτητα συστατικά για τη συντήρηση τους. Η τακτική άσκηση δηµιουργεί ισχυρό µυϊκό σύστηµα και βοηθά στην καλή κυκλοφορία του αίµατος. Πρέπει να αποφεύγονται οι επίπονες ασκήσεις καθώς και οι απότοµες κινήσεις διότι υπάρχει κίνδυνος ρήξης των µυϊκών ινών (θλάση µυών).

7 Β) Το αναπνευστικά σύστηµα Με τα όργανα του αναπνευστικού συστήµατος εξυπηρετείται η αναπνοή, δηλαδή, η πρόσληψη από το αίµα οξυγόνου που είναι απαραίτητο για τις καύσεις των θρεπτικών ουσιών, ώστε να αποδεσµεύεται ενεργεία, καθώς και η αποβολή τραχεία διοξειδίου του άνθρακα στο περιβάλλον το οποίο παράγεται στις καύσεις. Το φλεβικό αίµα µεταφέρει το διοξείδιο του άνθρακα από τα κύτταρα του σώµατος µέσω της καρδίας στους πνεύµονες. Εκεί το αίµα εµπλουτίζεται µε το οξυγόνο του ατµοσφαιρικού αέρα το οποίο µέσω των αρτηριών και της καρδιάς φτάνει σ' όλους τους ιστούς του σώµατος. Το αναπνευστικό σύστηµα αποτελείται από όργανα που εξυπηρετούν και άλλες λειτουργίες όπως η µύτη, η ρινική και η στοµατική κοιλότητα. Το εσωτερικό µέρος της ρινικής κοιλότητας καλύπτεται από βλεννογόνο (αναπνευστικό και οσφρητικό). Ο αναπνευστικός βλεννογόνος είναι πλούσιος σε αγγεία και διατηρείται πάντα υγρός γι αυτό ο εισπνεόµενος αέρας περνώντας από τη ρινική κοιλότητα υγραίνεται, θερµαίνεται και καθαρίζεται από τη σκόνη και τους µικροοργανισµούς. Είναι, λοιπόν πιο υγιεινό να εισπνέουµε µέσω της ρινικής κοιλότητας. Τα κύρια όργανα του αναπνευστικού συστήµατος είναι: ο λάρυγγας, η τραχεία, οι βρόγχοι οι πνεύµονες και το διάφραγµα. Ο ατµοσφαιρικός αέρας περνά διαδοχικά από τη ρινική ή τη στοµατική κοιλότητα, το φάρυγγα, το λάρυγγα, την τραχεία και τους βρόγχους οι οποίοι διακλαδίζονται µέσα στους πνεύµονες σε διαρκώς µικρότερους βρόγχους (βρογχικό δέντρο) και καταλήγει σης κυψελίδες. Πρόκειται για αεροφόρες κοιλότητες στις οποίες απολήγουν τριχοειδή αιµοφόρα αγγεία δια µέσου των οποίων γίνεται η εναλλαγή των αερίων {O 2 -CΟ 2 ).

8 Οι αναπνευστικές κινήσεις Οι αναπνευστικές κινήσεις είναι η εκπνοή, κατά την οποία διευρύνεται ο -θώρακας και η εκπνοή, κατά την οποία ο θώρακας στενεύει. Με τις «νήσεις αυτές εξασφαλίζεται η συνεχής προσθήκη οξυγόνου σης κυψελίδες και ταυτόχρονα η αποµάκρυνση του διοξειδίου του άνθρακα. Στην 4σπνοή το διάφραγµα (µυς που χωρίζει τη θωρακική από την κοιλιακή κοιλότητα) κατέρχεται και συµπιέζει τα σπλάχνα, ενώ οι πλευρές του θώρακα ανοίγουν προς τα έξω και προς τα πάνω. Αποτέλεσµα cwrou του συνδυασµού κινήσεων είναι η διεύρυνση της θωρακικής κοιλότητας. Οι πνεύµονες αποκτούν περισσότερο χώρο και έτσι γεµίζουν από αέρα Οι αντίθετες κινήσεις οδηγούν στη συµπίεση των πνευµόνων και την εξαγωγή του αέρα που υπάρχει στις κυψελίδες (εκπνοή). Γ) Το κυκλοφορικό σύστηµα Oι λειτουργίες που επιτελεί το κυκλοφορικό σύστηµα είναι η µεταφορά του O 2 και των θρεπτικών συστατικών στα κύτταρα και η αποµάκρυνση από αυτά του CO 2 και άλλα» προϊόντων του µεταβολισµού τους. Το κυκλοφορικό σύστηµα επιτελεί επίσης και άλλες σηµαντικές λειτουργίες όπως η µεταφορά ορµονών και η άµυνα του οργανισµού. Όργανα του κυκλοφορικού συστήµατος Λειτουργίες που επιτελούν N Η καρδιά Είναι ένα κοίλο όργανο που αποτελείται από το µυοκάρδιο και εξωτερικά περιβάλλεται από ένα προστατευτικό υµένα το περικάρδιο. Λειτουργεί σαν αντλία για την προώθηση του αίµατος σ όλο το σώµα Τα αιµοφόρα αγγεία N αρτηρίες Οδηγούν µε συνεχείς διακλαδώσεις το αίµα από την καρδιά προς τους ιστούς των διαφόρων οργάνων N φλέβες Επαναφέρουν το αίµα από τους διάφορους ιστούς στην καρδιά. N τριχοειδή Παρεµβάλλονται µεταξύ των αρτηριών και των φλεβών και µέσω του τοιχώµατος τους αποδίδουν Ο 2 και θρεπτικά συστατικά στους ιστούς και παραλαµβάνουν τα προϊόντα του µεταβολισµού τους

9 Η καρδιά χωρίζεται σε άνω κοίλη φλέβα δεξιός κόλπος τέσσερις χώρους: Οι δυο πάνω ονοµάζονται κόλπα και α δυο βαλβίδα κάτω κοιλίες. Ο δεξιός κόλπος επικοινωνεί µε τη δεξιά κοιλία και ο αριστερό κόλπος µε την αριστερή κοιλία µέσω βαλβίδων που επιτρέπουν την κίνηση του αίµατος µόνο από τους κόλπους προς τις κοιλίες. Ο καρδιακός κύκλος (παλµός) περιλαµβάνει: α) την περίοδο της συστολής των κόλπων, όπου µικραίνουν οι κολπικές κοιλότητες και το αίµα οδηγείται σης κοιλίες, β) την περίοδο της συστολής των κολιών, όπου κλείνουν οι κολποκοιλιακές βαλβίδες και το αίµα των κολιών διοχετεύεται προς τη σωµατική και την πνευµονική κυκλοφορία, και γ) την καρδιακή παύλα, που είναι το χρονικό διάστηµα κατά το οποίο χαλαρώνει όλο το µυοκάρδιο. µυοκάρδιο αριστερός κόλπος πνευµονικές φλέβες / επικάρδιο Γ µιτροειδής βαλβίδα κάτω κοίλη φλέβα µεσοκοιλιακό διάφραγµα Η κυκλοφορία του αίµατος α) Η µικρή ή πνευµονική κυκλοφορία. Το φλεβικό αίµα από όλο το σώµα µαζεύεται στο δεξιό κόλπο της καρδιάς. Με τη συστολή των κόλπων διοχετεύεται στη δεξιά κοιλία και από κει µε τη συστολή των κοιλιών στην πνευµονική αρτηρία, η οποία µε τις διακλαδώσεις της το οδηγεί µε τα τριχοειδή στις κυψελίδες όπου αποβάλλει το CO 2 και οξυγονώνεται. Μετά την οξυγόνωση το αίµα µέσα από τις πνευµονικές κοιλία Πνεύµονες Αριστερός κόλπος

10 φλέβες έρχεται στον αριστερό κόλπο. β) Η µεγάλη ή σωµατική κυκλοφορία. Το οξυγονωµένο αίµα του αριστερού κόλπου µε τη συστολή των κόλπων διοχετεύεται στην αριστερή κοιλία και από κει µε τη συστολή των κοιλιών στην αορτή, η οποία µε τις διακλαδώσεις της το οδηγεί σε όλα τα όργανα του σώµατος. Από τα τριχοειδή των διαφόρων οργάνων, το αίµα που µεταφέρει το CΟ 2 και τα προϊόντα του µεταβολισµού οδηγείται µέσα από τις φλέβες στο δεξιό κόλπο της καρδιάς. Το αίµα και οι λειτουργίες του Το αίµα είναι ένας υγρός ιστός σε συνεχή κίνηση. Αποτελείται από το πλάσµα που είναι το υγρό περιβάλλον µέσα στο οποίο κινούνται τα ερυθρά αιµοσφαίρια, τα αιµοπετάλια και τα λευκά αιµοσφαίρια. Μέσα στο πλάσµα περιέχονται ακόµη θρεπτικά και άλλα στοιχεία που προορίζονται για διάφορες λειτουργίες του οργανισµού. Οι κυριότερες λειτουργίες του αίµατος είναι: ' Μεταφέρει το οξυγόνο που παίρνει από τους πνεύµονες σε όλο τα σώµα µε τα ερυθρά αιµοσφαίρια που περιέχει. ' Μεταφέρει επίσης το διοξείδιο του άνθρακα από τα διάφορα µέρη του σώµατος στους πνεύµονες. ' Μεταφέρει άχρηστα υλικά (ουρία, ουρικό οξύ) στα νεφρά για να αποβληθούν από τον οργανισµό. ' Τα λευκά αιµοσφαίρια που περιέχει προστατεύουν τον οργανισµό από µικρόβια και ιούς. ' Μεταφέρει θρεπτικές ουσίες σε όλο το σώµα ' Τα αιµοπετάλια που περιέχει βοηθούν στην πήξη του αίµατος και στο να επουλώνονται οι πληγές.

11 των 11 ετών τα παιδιά αναγνωρίζουν ότι τα ζώα χρειάζονται αέρα ή οξυγόνο. Οι µαθητές που κάνουν αναφορά στο οξυγόνο λένε ότι χρειάζεται για την αναπνοή ή για να διατηρεί ένα ζώο στη ζωή (Κόκκοτας, 1999). Ωστόσο, τα παιδιά δεν κάνουν λόγο για την απελευθέρωση ενέργειας από τις τροφές σε συνδυασµό µε την ανάγκη για οξυγόνο. Φαίνεται ότι µαθητές της ηλικίας αυτής δεν έχουν καθόλου αντιλήψεις για το φυσιολογικό ρόλο της αναπνοής, θεωρώντας ότι η διαδικασία αυτή είναι αυτοσκοπός. Έρευνες βρήκαν ότι µαθητές ηλικίας 9 και 10 ετών συνδέουν τους πνεύµονες µε την αναπνοή και µάλιστα ορισµένοι από αυτούς αναγνωρίζουν ότι η ανταλλαγή των αερίων είναι σηµαντική για όλα τα µέρη του σώµατος. Πάντως ακόµα και µαθητές Γυµνασίου δε συσχετίζουν µε ευκολία την ανάγκη για οξυγόνο µε τη χρήση της τροφής στο σώµα (R, Driver et al, 1998). Σε µια έρευνα, στην ερώτηση "τι σηµαίνει για σένα η λέξη αναπνοή;" µαθητές ηλικίας ετών ανέφεραν ότι είναι ανταλλαγή αερίων (εισπνεόµενος και εκπνεόµενος αέρας). Πολλοί λίγοι εξέφρασαν σκέψεις σχετικές µε το οξυγόνο όπως: "το οξυγόνο αναζωογονεί τα κύτταρα", "το οξυγόνο ενεργοποιεί την καρδιά και αναγκάζει το αίµα σε ανακύκλωση". Ενώ σε µια άλλη έρευνα το ένα τρίτο των µαθητών και το ένα τέταρτο των φοιτητών που συµµετείχαν πίστευαν ότι υπάρχουν σωλήνες αέρα {«αεραγωγοί») που συνδέουν τους πνεύµονες µε την καρδιά (Κόκκοτας, 1999). Το ένα τρίτο των παιδιών του δείγµατος στο σύνολο τους υποστήριξε ότι ο αέρας απλώς εισέρχεται στους πνεύµονες και στη συνέχεια εξέρχεται χωρίς καµιά σύνδεση µε την καρδιά και το κυκλοφορικό σύστηµα. Βιβλιογραφία 1.Driver, A Squires, P Rushworth, V. Wood-Robinson (Ί99Β) (επιµ. Π. Κόκκοτας). Οικοδοµώντας τις έννοιες των Φυσικών Επιστήµων, Τυπωθήτω, Αθήνα 2. Π. Κόκκοτα (1999). Σύγχρονες προσεγγίσεις στη διδασκαλία τωv Φυσικών Επιστηµών, Αθήνα 3. Τάρταρης Χ, Σταµού Γ., "Εναλλακτικές απόψεις µαθητών γυµνασίου για την αναπνοή", 1 ο Πανελλήνιο Συνέδριο ιδακτικής των Φυσικών Επιστηµών και Εφαρµογής των Νέων Τεχνολογιών στην Εκπαίδευση, (1999), σσ

12 Φύλλο Εργασίας 1 ιδακτικοί στόχοι Οι µαθητές: Να εκφράσουν τις ιδέες τους σχετικά µε το ανθρώπινο σώµα και τις λειτουργίες του. Να διαπιστώσουν το σηµαντικό ρόλο των αισθήσεων του ανθρώπου στην επικοινωνία του µε το περιβάλλον. Περιγραφή δραστηριοτήτων εισαγωγική δραστηριότητα (σελ. 28) Με αφορµή τις ιδέες των µαθητών της Β' τάξης ενός Σχολείου, κάθε µαθητής καλείται να αντιστοιχήσει κάποια µέρη του ανθρώπινου σώµατος µε τις λειτουργίες του. Στη συνεχεία γράφει τις δικές του ιδέες για τα όργανα του ανθρώπινου σώµατος που σχετίζονται µε τις αισθήσεις, την κίνηση, την αναπνοή και τη θρέψη του ανθρώπου. Τα παιδιά συζητούν στην οµάδα τους και ανακοινώνουν στην τάξη τις ιδέες τους. Ο δάσκαλος καταγράφει στον πίνακα ή σε διαφάνεια προβολής τις ιδέες των παιδιών για κάθε ανθρώπινη λειτουργία. Οι µαθητές έχουν ασχοληθεί µε τις αισθήσεις και τα αισθητήρια όργανα καθώς και µε το πεπτικό σύστηµα σε προηγούµενες τάξεις και έτσι αναµένουµε να αναφέρουν όλα τα όργανα. Σε διαφορετική περίπτωση ο δάσκαλος βοηθά τη συζήτηση θέτοντας κατάλληλα ερωτή- µατα. Για τη λειτουργία της κίνησης και της αναπνοής οι πιθανές διαφωνίες των παιδιών σηµειώνονται στον πίνακα ως ερωτήµατα τα οποία θα Το ανθρώπινο σώµα 53

13 δραστηριότητα 1η (σελ. 29) ραστηριότητα 2η (σελ. 29) διερευνηθούν στα αντίστοιχα φύλλα εργασίας αυτής της ενότητας. Οι µαθητές γράφουν τα ονόµατα των αισθήσεων στις οποίες αναφέρονται οι φράσεις των παιδιών που φαίνονται στην εικόνα. Στη συνέχεια κάθε µαθητής διατυπώνει την άποψή του για το ρόλο των αισθήσεων στη ζωή του ανθρώπου. Ακολουθεί συζήτηση σε κάβε οµάδα, η οποία ανακοινώνει στην τάξη την απόφασή της. Στόχος της δραστηριότητας αυτής είναι να οδηγηθούν οι µαθητές στο συµπέρασµα ότι οι αισθήσεις µας επιτρέπουν να επικοινωνούµε µε το περιβάλλον. Ο δάσκαλος καταγράφει τις απόψεις των παιδιών της κάθε οµάδας και σηµειώνει κοινά τους χαρακτηριστικά. Βοηθά τη συζήτηση θέτοντας κατάλληλα ερωτήµατα όπως: Τι θα συνέβαινε αν δεν µπορούσαµε να ακούσουµε; ή να δούµε; κλπ. Οι µαθητές παρατηρούν τις εικόνες και αναφέ- ρουν εµπειρίες για το πώς οι αισθήσεις µας βοηθούν να αποφεύγουµε τους κινδύνους. Σηµειώσεις Το ανθρώπινο σώµα 54

14 Φύλλο Εργασίας 2 Οι µύες(ι) ιδακτικοί στόχοι Οι µαθητές: Να διαπιστώσουν ση οι κινήσεις του ανθρώπινου σώµατος σχετίζονται µε τις κινήσεις αντίστοιχων µυών. Να αναγνωρίσουν το µυϊκό σύστηµα του ανθρώπου µε τη βοήθεια εικόνων και σχεδιαγραµµάτων. Υλικά Χάρτης που να δείχνει το µυϊκό σύστηµα του ανθρώπου. Περιγραφή δραστηριοτήτων Εισαγωγική δραστηριότητα (σελ. 3O) εκφράζουµε τις απόψεις µας δραστηριότητα (σελ. 31) Παρατηρώντας τις εικόνες που δείχνουν να κινούνται κάποια µέρη του ανθρώπινου σώµατος, ο κάθε µαθητής καλείται να εκφράσει τις απόψεις του για το τι συµβαίνει στο µέρος του σώµατος που κινείται. Στη συνέχεια τα παιδιά συζητούν στην οµάδα τους και ανακοινώνουν τις απόψεις τους στην τάξη. Ο δάσκαλος καταγράφει στον πίνακα τις πιθανές διαφορετικές απόψεις των οµάδων. Καλεί τους µαθητές να ελέγξουν αυτές τις απόψεις πραγµατοποιώντας την επόµενη δραστηριότητα. Τα παιδιά της κάθε οµάδας χωρίζονται σε ζευγάρια. Κάθε ζευγάρι πραγµατοποιεί τις ενέργειες των παιδιών που φαίνονται στις εικόνες του βιβλίου. Το ένα παιδί εκτελεί τις κινήσεις και το άλλο παρατηρεί τι συµβαίνει στο µέρος του σώµατος που κινείται ψηλαφίζοντας τους µύες. Στη συνέ- Το ανθρώπινο σώµα 55

15 παρατηρούµε (σελ. 31) χεια τα παιδιά αλλάζουν ρόλους. Καλό είναι τα ζευγάρια να κάνουν παρατηρήσεις και για τα τρία µέρη του σώµατος (βραχίονας, κνήµη, ώµοι). Αν υπάρχει πίεση χρόνου τότε κάθε ζευγάρι µπορεί να κάνει παρατηρήσεις για ένα µόνο µέρος του σώµατος. Στη συνέχεια τα παιδιά συζητούν στην οµάδα τους και καταγράφουν τις παρατηρήσεις τους. Ένας εκπρόσωπος από κάθε οµάδα ανακοινώνει στην τάξη τα αποτελέσµατα των παρατηρήσεων τους. Αναµένεται οι µαθητές να παρατηρήσουν ότι η κίνηση των µερών του σώµατος σχετίζεται µε την κίνηση κάποιου µυ που συστέλλεται ή χαλαρώνει. δραστηριότητα (σελ. 32) συζητάµε στην τάξη (σελ 52) Με αφορµή τον προβληµατισµό του παιδιού που φαίνεται στην εικόνα του βιβλίου, οι µαθητές εκφράζουν τις απόψεις τους για το πώς αλλάζει έκφραση το πρόσωπο µας. Ο δάσκαλος καλεί τους µαθητές να επαληθεύσουν τις απόψεις τους ή να λύσουν τις πιθανές διαφωνίες τους πραγµατοποιώντας την δραστηριότητα µε τίτλο «Γίνε ο καθρέφτης του προσώπου µου». Τα παιδιά χωρίζονται σε ζευγάρια και πραγµατοποιούν τη δραστηριότητα ακολουθώντας τις οδηγίες του βιβλίου τους. Ο δάσκαλος καλεί τους µαθητές να απαντήσουν στον αρχικό προβληµατισµό της δραστηριότητας µε βάση τις παρατηρήσεις που έκαναν. Αναµένεται οι µαθητές να παρατηρήσουν ότι και οι κτνήσεις του προσώπου µας σχετίζρνται µε κινήσεις κάποιων µυών, που βρίσκονται κάτω από το δέρµα του προσώπου. Το ανθρώπινο σώµα 56

16 Με αφορµή την ερώτηση «Πώς κινούνται τα διάφορα µέρη του σώµατος;» τα παιδιά περιγράφουν τις εµπειρίες και τις παρατηρήσεις που έκαναν στις δραστηριότητες που πραγµατοποίησαν. Αναµένεται οι µαθητές να συµπεράνουν ότι η κάθε κίνηση του σώµατος µας σχετίζεται µε την κίνηση κάποιου µυ. δραστηριότ ητα (σελ.33) µολύβι (σελ. 33) Ο δάσκαλος καλεί τους µαθητές να ανατρέξουν στις αρχικές τους απόψεις όπως τις είχαν καταγράψει στη σελίδα 30 και να τις συγκρίνουν µε το συµπέρασµα που κατέληξαν. Οι µαθητές παρατηρούν το µυϊκό σύστηµα του ανθρώπου όπως φαίνεται στις εικόνες του βιβλίου τους ή όπως φαίνεται στον αντίστοιχο χάρτη της τάξης και καταγράφουν τις παρατηρήσεις τους. Σηµείωση: Προτείνουµε οι µαθητές να µη µάθουν απ' έξω τα ονόµατα των µυών. θα παρατηρήσουν την ποικιλία και την εξειδίκευση των µυών σε καθορισµένες κίνησεις του σώµατος. Κάποιος µαθητής ανακοινώνει στην τάξη την περιγραφή που έκανε. Οι υπόλοιποι µαθητές συµπληρώνουν µε τις δικές τους διαφορετικές, παρατηρήσεις. Ο δάσκαλος καταγράφει στον πίνακα τα χαρακτηριστικά του µυϊκού συστήµατος όπως αυτά ανακοινώνονται από τα παιδιά. Αναµένεται οι µαθητές να σηµειώσουν την ποικιλία και την πολυµορφία των µυών του ανθρώπινου σώµατος. επιστήµονας (σελ. 34) Οι επιστηµονικές πληροφορίες για τα είδη των µυών του ανθρώπινου σώµατος έχουν σαν σκοπό να εµπλουτίσουν τις παρατηρήσεις και τα συµπεράσµατα των µαθητών. Το ανθρώπινο σώµα 57

17 δραστηριότητα. (σελ. 34) Προκειµένου να αξιοποιήσουν οι µαθητές τις επιστηµονικές πληροφορίες, ο δάσκαλος τους καλεί να επιλέξουν µια κίνηση ενός µέρους του σώµατος τους και να την πραγµατοποιήσουν. µολύβι( σελ. 34) Στη συνέχεια ο κάθε µαθητής περιγράφει την κίνηση που έκανε χρησιµοποιώντας στην περιγραφή του τα ονόµατα των µυών του σώµατος του που συµµετέχον σ' αυτή. (*)H δραστηριότητα αυτή µπορεί να δοθεί στους µαθητές ως εργασία για το σπίτι. Σηµειώσεις Το ανθρώπινο σώµα 58

18 Φύλλο Εργασίας 3 Οι µύες(ιι) Υγιεινές συνήθειες ιδακτικοί στόχοι Οι µαθητές: Να κατασκευάσουν ένα µοντέλο για να ανακαλύψουν τον τρόπο που ο δικέφαλος και ο τρικέφαλος µυς κινούν το βραχίονα του χεριού. Να αναγνωρίσουν τα µέρη ενός γραµµωτού µυ µε τη βοήθεια σχεδιαγράµµατος. Να προτείνουν τρόπους καλής ανάπτυξης και υγείας των µυών. Υλικά 1 χαρτόνι σκληρό (70εκ.χ 50εκ.) 1 ψαλίδι 1 µολύβι κόκκινο νήµα 1 µ. µπλε νήµα 1 µ. 1 διχαλωτό καρφί για τη στερέωση σελίδων 1 τρυπητήρι χαρτιού Σηµείωση: Ο αριθµός των υλικών αφορά µία οµάδα εργασίας Περιγραφή δραστηριοτήτων εισαγωγική δραστηριότητα (σελ.35) Με αφορµή τη φράση «Ένας µοχλός στο σώµα µας», οι µαθητές καλούνται να ανακαλέσουν εµπειρίες σχετικές µε τους µοχλούς µε τους οποίους έχουν ασχοληθεί στις Φυσικές Επιστήµες της Ε' τάξης. Οι φράσεις και οι εικόνες του βιβλίου τους βοηθούν να αντιστοιχίσουν τα µέρη και τον τρόπο λειτουργίας ενός µοχλού µε τα µέρη του χεριού και τον τρόπο που αυτό ανυψώνει ένα βάρος. Το ερώτηµα «ποιος βάζει τη δύναµη για να ανυψωθεί το χέρι;» προκαλεί συζήτηση στην τάξη όπου οι µαθητές εκφράζουν τις απόψεις τους. Το ανθρώπινο σώµα 59

19 οµαδική εργασία (σελ ) παρατηρούµε (σελ.37) Ο δάσκαλος καλεί τους µαθητές να ελέγξουν τις απόψεις τους πραγµατοποιώντας την επόµενη οµαδική εργασία. Οι µαθητές συνεργάζονται στην οµάδα τους ακολουθώντας µε ακρίβεια τα βήµατα και τις οδηγίες που περιγράφονται σ' αυτά για να κατασκευάσουν ένα µοντέλο το οποίο να δείχνει πώς οι µύες κινούν τα οστά. Στο πρώτο βήµα της κατασκευής τα παιδιά καλούνται να σχεδιάσουν σε χαρτόνι τον αντιβραχίονα και τον βραχίονα του χεριού. Ένα παιδί ακουµπά τον αντιβραχίονα του στο χαρτόνι και ένα άλλο σχεδιάζει το περίγραµµα του. Επαναλαµβάνουν την ίδια διαδικασία και για το βραχίονα του χεριού. Ο δάσκαλος παρακολουθεί τις ενέργειες των παιδιών στις οµάδες και βοηθά µόνο εάν του ζητηθεί από κάποια οµάδα. Οι µαθητές πραγµατοποιώντας το 6ο βήµα της δραστηριότητας παρατηρούν τον τρόπο που κινείται ο «αντιβραχίονας» του µοντέλου τους και καταγράφουν τις παρατηρήσεις τους στον πίνακα που ακολουθεί. Αναµένεται οι παρατηρήσεις τους να καταγραφούν ως εξής: κόκκινο µίκρυνε ανυψώθηκε-σηκώθηκε µπλε µίκρυνε χαµήλωσε-κατέβηκε επιστήµονας (σελ. 37) Στη συνέχεια οι εκπρόσωποι των οµάδων ανακοινώνουν στην τάξη τα αποτελέσµατα των παρατηρήσεων τους. Ο δάσκαλος καλεί τους µαθητές να διαβάσουν τις επιστηµονικές πληροφορίες που αφορούν την Το ανθρώπινο σώµα 60

20 κίνηση του χεριού και να συµπληρώσουν τον πίνακα της επόµενης δραστηριότητας αντιστοιχίζοντας τα νήµατα της κατασκευής τους µε τους µύες που κινούν τον αντιβραχίονα του χεριού. Αναµένεται οι µαθητές να κάνουν την παρακάτω αντιστοίχιση: επιστήµονας (σελ.38) δραστηριότητα (σελ.38) παρατηρούµε (σελ. 39) συµπεραίνουµε (σελ, 39) Ο δάσκαλος καλεί τους µαθητές να διαβάσουν τις επιστηµονικές πληροφορίες για τα µέρη ενός γραµµωτού µυ µε αφορµή το ερώτηµα που θέτει το παιδί της εικόνας (σελ.37). Προκειµένου να αποκτήσουν οι µαθητές µια πληρέστερη εικόνα για το µυϊκό σύστηµα και τη σχέση του µε τις κινήσεις των µερών του ανθρώπινου σώµατος, καλούνται µε αφορµή το ερώτηµα του παιδιού της εικόνας να διαπιστώσουν εάν ένας µυς ευθύνεται για µία µόνο κίνηση ή και για περισσότερες. Κάθε µαθητής ακουµπά τον αντιβραχίονα και την παλάµη του χεριού του στο θρανίο έτσι ώστε να βλέπει το εσωτερικό µέρος της παλάµης του. Προσπαθεί να σηκώσει σιγά-σιγά,ένα- ένα τα δάκτυλα, ενώ µε το άλλο χέρι ψηλαφίζει τους µύες του αντιβραχίονα. Τελευταία δοκιµάζει να σηκώσει τον αντίχειρα. Καταγράφει τις παρατηρήσεις του για τον τρόπο που κινούνται τα δάχτυλα του χεριού του και για τους µύες που ευθύνονται για τις κινήσεις αυτές, Ο δάσκαλος καλεί τους µαθητές να συζητήσουν στην τάξη για τα αποτελέσµατα των παρατηρήσεων τους µε σκοπό να καταλήξουν σε κάποιο συµπέρασµα. Το ανθρώπινο σώµα 61

21 Αναµένεται οι µαθητές να συµπεράνουν ότι για την κίνηση των τεσσάρων δακτύλων ευθύνεται ο ίδιος µυς, µε αποτέλεσµα τα δάχτυλα αυτά να µην µπορούν να κινηθούν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο. Ο αντίχειρας κινείται αυτόνοµα. οµαδική εργασία (σελ.39) Προκειµένου να διαπιστώσουν τα παιδιά την προσαρµοστικότητα των µυών σε συγκεκριµένες κινήσεις, καλούνται να πραγµατοποιήσουν σε ζευγάρια τη δραστηριότητα που περιγράφεται στο βιβλίο τους. Τη στιγµή που το ένα παιδί σταµατήσει να προβάλλει αντίσταση στην κίνηση του χεριού, το άλλο θα πρέπει να αφήσει ταυτόχρονα το χέρι του να χαλαρώσει. Αναµένεται να παρατηρήσουν ότι το χέρι ανασηκώνεται από µόνο του σαν να συνήθισαν οι µύες την κίνηση. συζητάµε στην τάξη (σελ. 4Ο) Το ρητό των αρχαίων Ελλήνων «νους υγιής εν σώµατι υγιεί» καθώς και οι εικόνες Ελλήνων πρωταθλητών δίνουν την ευκαιρία στους µαθητές να συζητήσουν για την υγιεινή των µυών. Τα παιδιά προτείνουν τρόπους καλής ανάπτυξης και υγείας των µυών. Σηµειώσεις Το ανθρώπινο σώµα 62

22 Φύλλο Εργασίας 4 ιδακτικοί στόχοι Οι µαθητές: Να παρατηρήσουν τις αλλαγές που συµβαίνουν στο σώµα τους κατά την αναπνοή. Να µετρήσουν µε τη βοήθεια µετροταινίας την αλλαγή που συµβαίνει στην περίµετρο του στήθους κατά την αναπνοή. Να µετρήσουν το ρυθµό της αναπνοής σε κατάσταση ηρεµίας και µετά από κίνηση. Να αναγνωρίσουν στο ανθρώπινο οµοίωµα τα όργανα που συµµετέχουν στην αναπνοή. Να κατασκευάσουν ένα µοντέλο του αναπνευστικού συστήµατος για να διαπιστώσουν τον τρόπο λειτουργίας του. Υλικά 1 µετροταινία 1 -χρονόµετρο (*) ανθρώπινο οµοίωµα (*) 1 πλαστικό µπουκάλι 1l 1 ψαλίδι λαστιχάκια κουζίνας 2 κόκκινα µικρά µπαλόνια 1 µεγάλο µπαλόνι πλαστελίνη 1 µεταλλικό ή πλαστικό υδραυλικό ρακόρ διπλής εξόδου(φωτό) Σηµε/ωση: Ο αριθµός των υλικών αφορά µία οµάδα εργασίας, Τα υλικά που σηµειώνονται µε αστερίσκο (*) αφορούν όλη την τάξη. Περιγραφή δραστηριοτήτων εισαγωγική δραστηριότη τα (σελ. 41) Με αφορµή την εικόνα του βιβλίου οι µαθητές συζητούν για την αξία της αναπνοής στη ζωή του ανθρώπου. Το ανθρώπινο σώµα 63

23 εκφράζουµε τις απόψεις µας (σελ.41) Στη συνέχεια κάθε µαθητής εκφράζει τις απόψεις του για το πώς αναπνέουµε, περιγράφοντας το «ταξίδι» του αέρα στο ανθρώπινο σώµα. Τα παιδιά συζητούν στην οµάδα τους και επιλέγουν τον τρόπο που θα ανακοινώσουν την απόφαση τους στην τάξη. Μπορούν οι µαθητές να χρησιµοποιήσουν διαφάνειες προβολής, χαρτόνια για να σχεδιάσουν το «ταξίδι» του αέρα ή να συντάξουν ένα κείµενο που να περιγράφει αυτό το «ταξίδι». Καλό είναι τα παιδιά να έχουν την ευκαιρία να δοκιµάζουν διαφορετικούς τρόπους επικοινωνίας σε ανάλογες δραστηριότητες ή ακόµη να επινοούν δικούς τους τρόπους. Ο δάσκαλος σηµειώνει στον πίνακα ή σε διαφάνεια προβολής τα σηµεία των περιγραφών στα οποία συµφώνησαν οι οµάδες καθώς και τις διαφωνίες τους. Ενδέχεται οι µαθητές να µην αναφέρουν στην περιγραφή τους την τραχεία και το διάφραγµα. δραστηριότητα 1η (σελ. 42) Ο δάσκαλος καλεί τους µαθητές να πραγµατοποιήσουν τις δραστηριότητες του Φύλλου Εργασίας προκειµένου να ελέγξουν τις απόψεις τους και να λύσουν τις διαφωνίες τους. Κάθε µαθητής πραγµατοποιεί τη δραστηριότητα και καταγράφει τις παρατηρήσεις του. παρατηρούµε (σελ 42) δραστηριότητα 2η (σελ. 42) Αναµένεται τα παιδιά να παρατηρήσουν ότι κατά την εισπνοή αυξάνεται ο όγκος του 9c6pa κα και της κοιλιάς. Ο δάσκαλος επισηµαίνει στους µαθητές ότι οι επιστήµονες όταν ερευνούν δεν περιορίζονται µόνο στις παρατηρήσεις που προέρχονται από τις αισθήσεις τους αλλά κάνουν µετρήσεις για να καταλήξουν σε ασφαλή συµπεράσµατα. Στη συνέχεια, καλεί τα παιδιά να κάνουν τις δικές τους µετρήσεις πραγµατοποιώντας την επόµενη δραστηριότητα Το ανθρώπινο σώµα 64

24 συζητάµε στην τάξη (σελ. 42) Οι µαθητές ανακοινώνουν στην τάξη τα αποτελέσµατα των µετρήσεων τους. Στην ερώτηση «πού οφείλονται οι διαφορές στις µετρήσεις;» αναµένεται να αναφέρουν το διαφορετικό σώµα των παιδιών και τη διαφορετική αναπνοή που πήρε ο κάθε µαθητής. ραστηριότητα (σελ43) Προκειµένου να διαπιστώσουν οι µαθητές τη σχέση του ρυθµού της αναπνοής µε την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το ανθρώπινο σώµα (ηρεµία-κίνηση), πραγµατοποιούν τη δραστηριότητα που περιγράφεται στο βιβλίο τους και καταγράφουν το ρυθµό της αναπνοής τους. Ο δάσκαλος δηλώνει ότι η µονάδα µέτρησης του ρυθµού αναπνοής είναι : 1 αναπνοή = εισπνοή + εκπνοή. ηλώνει ακόµα την έναρξη και τη λήξη του χρόνου του ενός λεπτού. συζητάµε στην τάξη (σελ. 43) Στη συζήτηση που ακολουθεί αναµένεται να σηµειώσουν οι µαθητές ότι ο ρυθµός της αναπνοής αυξάνει κατά την κίνηση και µειώνεται σταδιακά µετά από αυτή. δραστηριότητα 1η (σελ.44) Μετά τις παρατηρήσεις που έκαναν τα παιδιά για την αλλαγή στο ρυθµό της αναπνοής, καλούνται να καταγράψουν και άλλες δραστηριότητες της καθηµερινής ζωής στις οποίες ο ρυθµός της αναπνοής είναι φυσιολογικός ή έντονος. Αναµένεται να αναφέρουν: Το ανθρώπινο σώµα 65

25 φυσιολογικός ρυθµός όταν καθόµαστε περπατάµε έντονος ρυθµός τρέχουµε γυµναζόµαστε µολύβι (σελ.44) κοιµόµαστε κολυµπάµε κ.ά. Στην ερώτηση «Τι συµβαίνει µε την αναπνοή µας όταν κοιµόµαστε;», αναµένεται οι µαθητές να αναφέρουν ότι η αναπνοή διατηρεί ένα σταθέρο ρυθµό. δραστηριότητα 2 η (σελ.44) κατασκευή µοντέλου(σελ.44) Με αφορµή τον προβληµατισµό που εκφράζει το παιδί της εικόνας οι µαθητές καλούνται να αναγνωρίσουν στο ανθρώπινο οµοίωµα τα όργανα που συµµετέχουν στην αναπνοή. Ο δάσκαλος καλεί τα παιδιά να ανατρέξουν στη αρχική τους περιγραφή για το «ταξίδι» του αέρα στο σώµα και να αναζητήσουν σ' αυτή τα όργανα που αναγνώρισαν στο ανθρώπινο οµοίωµα. Στη συνέχεια καλεί τους µαθητές να κατασκευάσουν, µε τη δική του βοήθεια, ένα µοντέλο του αναπνευστικού συστήµατος για να διαπιστώσουν τον τρόπο που λειτουργεί. Βήµα 1ο Ο δάσκαλος ανοίγει µια τρύπα στο σηµείο του πλαστικού µπουκαλιού που βρίσκεται στα 2/3 του ύψους του. Βοηθά τους µαθητές να κόψουν περιµετρικά το µπουκάλι. Βήµα 3ο Βοηθά τα παιδιά να στερεώσουν την κατασκευή (σωλήνας διπλής εξόδου µε µπαλόνια) στο στόµιο του µπουκαλιού µε πλαστελίνη. Βήµα 4ο ένει το στόµιο του µεγάλου µπαλονιού και κόβει το κάτω µέρος απ' αυτό. Βήµα 5ο Στερεώνει το µπαλόνι στο κάτω µέρος του µπουκαλιού µε ένα λαστιχάκι προσέχοντας να παραµένει το µπαλόνι τεντωµένο. Το ανθρώπινο σώµα παρατηρούµε (σελ.46) 66

26 Καλεί τα παιδιά να παρατηρήσουν τις ενέργειες του και να καταγράψουν τις παρατηρήσεις τους. Αναµένεται οι µαθητές να παρατηρήσουν τα εξής: ραστηριότητα (σελ.46) Ο δάσκαλος φυσά µέσα στο Σταµατά να φυσά Τραβάει το µπαλόνι Αφήνει το µπαλόνι ελεύθερο µπουκάλι Φουσκώνουν τα µικρά µπαλόνια και ταυτόχρονα Η µεµβράνη επανέρχεται στη θέση της και τα Φουσκώνουν τα µικρά µπαλόνια Τα µικρά µπαλόνια αδειάζουν από αέρα. εξογκώνεται η µεβράνη(*) µικρά µπαλόνια αδειάζουν από αέρα (*) µεµβράνη καλούµε το µέρος του µπαλονιού που στερεώσαµε στο κάτω µέρος του µπουκαλιού. Καλούνται οι µαθητές να αντιστοιχίσουν τα όργανα του αναπνευστικού συστήµατος µε τα µέρη του µοντέλου Αναµένεται να κάνουν την παρακάτω αντιστοίχιση: Όργανα του αναπνευστικού συστήµατος τραχεία πνεύµονες διάφραγµα Μέρη του µοντέλου σωλήνας µικρά µπαλόνια µεµβράνη Σηµείωση: Μπορεί να κατασκευαστεί στην τάξη ένα µόνο µοντέλο, προκειµένου να εξοικονοµηθεί διδακτικός χρόνος. Το ανθρώπινο σώµα 67

27 συµπεραίνουµε (σελ. 46) Αναµένεται να συµπεράνουν ότι ο αέρας εισέρχεται στους πνεύµονες όταν το διάφραγµα εξογκώνεται προς τα κάτω και εξέρχεται όταν το διάφραγµα επανέρχεται στην αρχική του κατάσταση. Σηµειώσεις Το ανθρώπινο σώµα 68

28 Φύλλο Εργασίας 5 ιδακτικοί στόχοι Οι µαθητές: Να ανακαλύψουν την ύπαρξη υδρατµών και διοξειδίου του άνθρακα στον εκπνεόµενο αέρα µε πειράµατα. Να συγκρίνουν διαγράµµατα που παρουσιάζουν τη σύσταση του εισπνεόµενου και του εκπνεόµενου αέρα. Να αναγνωρίσουν τον τρόπο που συµβαίνει η ανταλλαγή των αερίων (οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα) στις κυψέλες των πνευµόνων. Να οργανώσουν αντικαπνιστική εκστρατεία επινοώντας τρόπους επικοινωνίας µε τη σχολική µονάδα ή µε την τοπική κοινωνία. Υλικά χαρτί κουζίνας 1 µικρό καθρέφτη µε πλαστικό περίβληµα 1 πλαστικό καλαµάκι πλαστικό διαφανές ποτήρι στο οποίο έχουµε ρίξει νερό και έχουµε διαλύσει µικρή ποσότητα ασβέστη, (µπορούµε να προµηθευτούµε ασβέστη από κατάστηµα µε υλικά οικοδοµών). Σηµείωση: Ο αριθµός των υλικών αφορά µία οµάδα εργασίας. Περιγραφή δραστηριοτήτων εισαγωγική δραστηριότητα (σελ 47) Τα παιδιά που φαίνονται στην εικόνα εκφράζουν τις ιδέες τους για το τι συµβαίνει µε τον αέρα κατά τη λειτουργία της αναπνοής. (βλ ιδέες παιδιών για την αναπνοή). Το ανθρώπινο σώµα 69

29 πειραµατιζόµαστε (σελ 47) παρατηρούµε (σελ.48) συµπεραίνουµε (σελ 48) Κάθε µαθητής καλείται να επιλέξει µε ποιες από τις ιδέες συµφωνεί και να δικαιολογήσει την άποψη του. Ακολουθεί συζήτηση στην οµάδα µε σκοπό να καταλήξουν τα παιδιά σε µια κοινή απόφαση και να την ανακοινώσουν στην τάξη. Ο δάσκαλος σηµειώνει στον πίνακα ή σε διαφάνεια προβολής τα κοινά σηµεία των αποφάσεων των οµάδων καθώς και τις διαφωνίες τους. Προτείνει στα παιδιά να εργαστούν οµαδικά και να πραγ- µατοποιήσουν τις δραστηριότητες του βιβλίου τους προκειµένου να ελέγξουν τις απόψεις τους. Στην πρώτη πειραµατική δραστηριότητα ανα- µένεται να παρατηρήσουν οι µαθητές ότι ο καθρέφτης θαµπώνει. Στη συνέχεια συζητούν στην οµάδα τους προκειµένου να ερµηνεύσουν το πώς θάµπωσε ο καθρέφτης. Με τη συζήτηση που ακολουθεί στην τάξη αναµένεται να καταλείξουν οι µαθητές στο συ - µπέρασµα ότι ο αέρας που εκπνέουµε περιέχει υδρατµούς. πειραµατιζόµαστε (σελ 48) Ο δάσκαλος καλεί έναν εκπρόσωπο από κάθε οµάδα να πραγµατοποιήσει το πείραµα εκπνέοντας µέσα από το καλαµάκι στο ποτήρι µε το ασβεστόνερο. Οι υπόλοιποι µαθητές καταγράφουν τις παρατηρήσεις τους. παρατηρούµε (σελ 48) συζητάµε στη τάξη (σελ. 49) Αναµένεται να σηµειώσουν ότι: το ασβεστόνερο από διαυγές υγρό, θόλωσε µόλις µπήκε σ αυτό ο αέρας της εκπνοής. Τα παιδιά συζητούν στην τάξη για τα αποτελέσµατα των παρατηρήσεων τους. Ο δάσκαλος διευκολύνει την προσπάθεια να ερµηνεύσουν τις παρατηρήσεις τους λέγοντας ότι Το ανθρώπινο σώµα 70

30 δραστηριότητες (σελ ) το ασβεστόνερο θολώνει µόνο όταν υπάρχει µέσα σ αυτό διοξείδιο του άνθρακα. Τα διαγράµµατα που υπάρχουν στο βιβλίο τα οποία παρουσιάζουν τη σύσταση του εισπνεό- µενου και του εκπνεόµενοϋ αέρα, δίνουν την ευκαιρία στους µαθητές να ελέγξουν τα αποτελέσµατα των πειραµάτων τους καθώς και τις αρχικές τους ιδέες. Με τη σύγκριση των δύο διαγραµµάτων τα παιδιά συζητούν τη διαφορά στην ποσότητα του οξυγόνου και του διοξειδίου του άνθρακα στις δύο διαδικασίες. Από τη σύγκριση αναµένεται να προκύψει το ερώτηµα: «πώς συµβαίνει να λιγοστεύει το οξυγόνο στην εκπνοή και να αυξάνεται το διοξείδιο του άνθρακα;» Ο δάσκαλος καλεί τα παιδιά να πραγµατοποιήσουν τις δραστηριότητες που ακολουθούν προκει- µένου να δώσουν απάντηση στο ερώτηµα που προέκυψε. Συνοψίζοντας τις παρατηρήσεις και τα συµπεράσµατα τους για τη λειτουργία της αναπνοής οι µαθητές αναµένεται να καταλήξουν στην παρακάτω σειρά των φράσεων που διατυπώνονται στο βιβλίο τους: 1. Το οξυγόνο είναι απαραίτητο για τη ζωή. 2. Υπάρχει στον ατµοσφαιρικό αέρα που αναπνέουµε. 3. Καθώς φτάνει στους πνεύµονες συναντά περίπου 300 εκατοµµύρια κυψελίδες. 4. Οι κυψελίδες είναι αεροθάλαµοι όπου εκεί έρχεται σε επαφή το οξυγόνο µε το αίµα. 5. Έτσι το οξυγόνο φτάνει σ' όλα τα κύτταρα του σώµατος µας. 6. Βοηθάει στην καύση των τροφών(θρεπτικών συστατικών). 7. Όµως από τις κυψελίδες δεν µπαίνει µόνο το οξυγόνο αλλά βγαίνει και το διοξείδιο του άνθρακα. 8. Το ανθρώπινο σώµα 71

31 δραστηριότητες (σελ ) Με αφορµή τις πληροφορίες που δίνονται για το κάπνισµα και τις συνέπειες του στην υγεία του ανθρώπου, οι µαθητές οργανώνουν τη δική τους αντικαπνιστική εκστρατεία. Μπορούν να κατασκευάσουν αφίσα ή να συλλέξουν και άλλες πληροφορίες προκειµένου να συντάξουν ένα άρθρο για µια σχολική ή τοπική εφηµερίδα. Ο δάσκαλος ενισχύει τις επινοήσεις των παιδιών σε πρωτότυπους τρόπους επικοινωνίας. Σηµειώσεις Το ανθρώπινο σώµα 72

32 Φύλλο Εργασίας 6 ιδακτικοί στόχοι Οι µαθητές: Να ανακαλύψουν τα µέρη του κυκλοφορικού συστήµατος και τον τρόπο λειτουργίας του µε τη βοήθεια αναλογικών µοντέλων(σταθµός τρένων, σιδηροδροµικό δίκτυο). Να ανακαλύψουν τη σχέση των κινήσεων της καρδιάς(συστολήχαλάρωση) µε την κυκλοφορία του αίµατος, µετρώντας τους κτύπους της καρδιάς και το σφυγµό. Υλικά χρονόµετρο (*) οµοίωµα ανθρώπινου σώµατος(*) πλαστελίνη 6 πλαστικά καλαµάκια Περιγραφή δραστηριοτήτων εισαγωγική δραστηριότητα(σελ.52) Σηµείωση: Ο αριθµός των υλικών αφορά µία οµάδα εργασίας. Τα υλικά που σηµειώνονται µε αστερίσκο (*) αφορούν όλη την τάξη. Το εισαγωγικό κείµενο περιγράφει τον τρόπο λειτουργίας ενός κεντρικού σταθµού τρένων. Οι µαθητές καλούνται να επισηµάνουν εκείνα τα χα- ρακτηριστικά του σταθµού που αφορούν τον τρό- πο λειτουργίας του. Ο δάσκαλος καταγράφει στον πίνακα τις επισηµάνσεις των παιδιών που αναµένεται να είναι: κίνηση χωρίς σταµατηµό, µπαινοβγαίνουν από καθορισµένες στοές, υλικά απαραίτητα για τη ζωή, άχρηστα υλικά, η κυκλοφορία ρυθµίζεται ακούραστα, είναι θέµα ζωής. Το ανθρώπινο σώµα 73

33 συζητάµε στη τάξη (σελ. 52) δραστηριότητα (σελ ) δραστηριότητα (σελ. 55) δραστηριότητα (σελ. 54) Αναµένεται, επίσης να αντιστοιχίσουν οι µαθητές τον κεντρικό σταθµό των τρένων µε την καρδιά του ανθρώπου. Η αναλογική αυτή σκέψη των παιδιών θα βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση της λειτουργίας της καρδιάς και του κυκλοφορικού συστήµατος του ανθρώπου. Τέτοιες αναλογικές σκέψεις (σταθµός τρένων-καρδιά, οδικό δίκτυο - κυκλοφορικό σύστηµα) θα καλούνται να κάνουν οι κάνουν οι µαθητές σ όλη τη διάρκεια της ενασχόλησής τους µε το κυκλοφορικό σύστηµα του ανθρώπου. Προκειµένου να διαπιστώσουν οι µαθητές την κίνηση της καρδιάς, χωρίζονται σε ζευγάρια και µετρούν τους κτύπους της σε 30 δευτερόλεπτα. Ο δάσκαλος δηλώνει την έναρξη και τη λήξη του χρόνου µέτρησης και συνιστά να υπάρχει ησυχία στην τάξη για να γίνουν όσο το δυνατό ακριβείς µετρήσεις. Τα παιδιά καταγράφουν τον αριθµό των κτύπων που έκανε η καρδιά σε 1 λεπτό και συγκρίνουν τις µετρήσεις τους µε τα δεδοµένα του πίνακα. Οι µαθητές διαβάζουν τις επιστηµονικές πληροφορίες για την καρδιά και αναγνωρίζουν τα µέρη της στο οµοίωµα του ανθρώπινου σώµατος. Στη συνέχεια, προκειµένου να αποκτήσουν καλύτερη εικόνα για τα µέρη της καρδιάς και τον τρόπο που αυτά επικοινωνούν µεταξύ τους, καλούνται να χρωµατίσουν τα λευκά µέρη του σχεδίου που αναπαριστά το εσωτερικό της και να σηµειώσουν µε βέλη την κίνηση του αίµατος σ' αυτή. Ο διάλογος της γιατρού µε το παιδί της εικόνας δίνει την ευκαιρία στους µαθητές να συζητήσουν και να απαντήσουν στο ερώτηµα «τι συµβαίνει στην καρδιά όταν κτυπά;» Από τη συζήτηση αναµένεται να προκύψει το ερώτηµα: «Για ποιο λόγο η γιατρός µετράει το σφυγµό του παιδιού και δεν αφουγκράζεται τους κτύπους της καρδιάς;» Το ανθρώπινο σώµα 74

34 δραστηριότητα (σελ.55) Κάθε µαθητής πραγµατοποιεί το πρώτο βήµα της δραστηριότητας του βιβλίου και καταγράφει τις παρατηρήσεις του. Στη συνέχεια τα παιδιά συζητούν στην οµάδα τους για να αποφασίσουν «πώς συµβαίνει και κινείται το καλαµάκι» Αναµένεται οι µαθητές να συσχετίσουν την κίνηση στο καλαµάκι µε την κίνηση του αίµατος. παρατηρούµε (σελ 55) Ο δάσκαλος καλεί τους µαθητές να ελέγξουν τις απόψεις τους µετρώντας το σφυγµό τους και συγκρίνοντας τις µετρήσεις τους µε αυτές που έκαναν για τους κτύπους της καρδιάς τους. ηλώνει την έναρξη και τη λήξη του χρόνου του ενός λεπτού. Οι µαθητές αναµένεται να παρατηρήσουν ότι οι κτύποι της καρδιάς σε ένα λεπτό είναι ίσοι µε το σφυγµό σε ένα λεπτό. Σηµείωση: Σε περάτωση που υπάρξουν δια φορές στις µετρήσεις µπορούµε να επαναλάβουµε τις δύο δραστηριότητες ταυτόχρονα σε ένα παιδί. Καλούµε δύο παρατηρητές προκειµένου ο ένας να µετρά τους κτύπους της καρδιάς και ο άλλος το σφυγµό. Οι µαθητές συζητούν στην τάξη για τα αποτελέσµατα των παρατηρήσεων τους και προσπαθούν να ερµηνεύσουν αυτό που συµβαίνει. Αναµένεται να συνδέσουν τις κινήσεις της καρδιάς (συστολή- χαλάρωση) µε την κίνηση του αίµατος (σφυγµός). Προκειµένου να διαπιστώσουν ότι η καρδιά δεν έχει σταθερό ρυθµό κίνησης αλλά αυτός εξαρτάται από την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το σώµα µας, πραγµατοποιούν το 2ο βήµα της δραστηριότητας. Κάθε παιδί µετρά το σφυγµό του αφού πρώτα Το ανθρώπινο σώµα 75

35 συζητάµε στη τάξη (σελ. 56) αναπηδήσει 15 φορές. Συγκρίνει το αποτέλεσµα της µέτρησης µε αυτό που βρήκε στο 1ο βήµα της δραστηριότητας. Οι µαθητές συζητούν στην τάξη για το τι συµβαίνει στην καρδιά όταν κινούµαστε γρήγορα, όταν είµαστε ήρεµοι ή όταν κοιµόµαστε. Αναµένεται να καταλήξουν ότι: Η καρδιά κι - νείται (συστέλλεται και χαλαρώνει) πιο γρήγορα όταν κινούµαστε γρήγορα, ενώ έχει σταθερό ρυθµό όταν είµαστε ήρεµοι ή όταν κοιµόµαστε. δραστηριότητα (σελ. 56) Με τη βοήθεια της εικόνας του βιβλίου, ψηλαφίζουν το σώµα τους στα σηµεία που υποδεικνύονται, µε σκοπό να αισθανθούν το σφυγµό και σε-άλλα σηµεία του σώµατος τους. Αναµένεται µετά τη συζήτηση να καταλήξουν στο συµπέρασµα ότι νιώθουµε το σφυγµό και σε άλλα σηµεία του σώµατος µας διότι το αίµα "ταξιδεύει" σ' όλο το σώµα. Η διαπίστωση αυτή θα προκαλέσει το ενδιαφέρον στους µαθητές να ερευνήσουν την κυκλοφορία του αίµατος στο επόµενο Φύλλο Εργασίας. Σηµειώσεις Το ανθρώπινο σώµα 76

36 Φύλλο Εργασίας 7 ιδακτικοί στόχοι Οι µαθητές: Να αναγνωρίσουν τα συστατικά του αίµατος και τις βασικές του λειτουργίες. Να αναγνωρίσουν τα µέρη και τον τρόπο λειτουργίας του κυκλοφορικού συστήµατος µε τη βοήθεια σχεδιαγραµµάτων και αναλογικών µοντέλων (οδικό δίκτυο, σιδηροδροµικό δίκτυο). Να επισηµάνουν συνήθειες που διατηρούν τα όργανα του κυκλοφορικού συστήµατος υγιή. Περιγραφή δραστηριοτήτων εισαγωγική δραστηριότητα (σελ. 57) συζητάµε στη τάξη (σελ. 57) Οι µαθητές συζητούν για τον τρόπο οργάνωσης του οδικού δικτύου της χώρας µε αφορµή το χάρτη της εικόνας. Ο δάσκαλος γράφει στον πίνακα ή σε διαφάνεια προβολής τα χαρακτηριστικά του οδικού δικτύου που επισηµαίνουν οι µαθητές (ρεύµα εισόδου, ρεύ- µα εξόδου, εθνική οδός, διακλαδώσεις - επαρχιακοί δρόµοι). Στη συνέχεια τα παιδιά καλούνται να παρατηρήσουν τα µέρη του κυκλοφορικού συστήµατος του ανθρώπου στο σχεδιάγραµµα του βιβλίου και να τα αντιστοιχίσουν µε τα µέρη του οδικού δικτύου. Το ανθρώπινο σώµα 77

37 Αναµένεται οι µαθητές να κάνουν την παρακάτω αντιστοίχιση. Οδικό δίκτυο ^^^ ^A'&l ^'^ /^ Εθνική οδός ρεύµα εξόδου αρτηρίες Εθνική οδός ρεύµα εισόδου φλέβες Επαρχιακοί δρόµοι τριχοειδή αγγεία δραστηριότητα (σελ.58) συζητάµε στην τάξη (σελ59) συµπεραίνουµε (σελ.59) Με αφορµή τον προβληµατισµό του παιδιού της εικόνας, οι µαθητές καλούνται να διαβάσουν τα κείµενα που δίνουν πληροφορίες για τα συστατικά και τις λειτουργίες του αίµατος. Στη συζήτηση που ακολουθεί στην τάξη, τα παιδιά αναµένεται να καταλήξουν στο συµπέρασµα ότι: Το αίµα µεταφέρει το οξυγόνο που παίρνει από τους πνεύµονες σε όλο τα σώµα µε τα ερυθρά αιµοσφαίρια που περιέχει. Μεταφέρει επίσης το διοξείδιο του άνθρακα από τα διάφορα µέρη του σώµατος στους πνεύµονες. Τα λευκά αιµοσφαίρια που περιέχει µας προστατεύουν από τα µικρόβια. Το αίµα µεταφέρει θρεπτικές ουσίες σε όλο το σώµα. Τα αιµοπετάλια που περιέχει βοηθούν στην πήξη του αίµατος και στο να επουλώνονται οι πληγές. Καλό είναι να υπογραµµίσουν οι µαθητές τα ρήµατα που χρησιµοποίησαν στην περιγραφή των λειτουργιών του αίµατος, προκειµένου να τονιστεί ο βασικός ρόλος του αίµατος που είναι να µεταφέρει ουσίες που περιέχει από και προς όλα τα µέρη του σώµατος. Το ανθρώπινο σώµα 78

38 δραστηριότητα (σελ. 59) συζητάµε στην τάξη (σελ59) Αναµένεται να προκύψει το ερώτηµα: «Πώς «ταξιδεύει το αίµα σ' όλο το σώµα;». Η ερώτηση αυτή δίνει την ευκαιρία στους µαθητές να ασχοληθούν µε τις επόµενες δραστηριότητες προκειµένου να αναγνωρίσουν τη µικρή (πνευµονική) και τη µεγάλη κυκλοφορία του αίµατος. Το µοντέλο του σιδηροδροµικού δικτύου που παριστάνεται στις εικόνες του βιβλίου βοηθά τους µαθητές να σκεφτούν αναλογικά για τον τρόπο που κυκλοφορεί το αίµα στο σώµα. Με βάση το σχεδιάγραµµα για τη µικρή κυκλοφορία και τις επιστηµονικές πληροφορίες, οι µαθητές αναµένεται να αντιστοιχίσουν τα όργανα του σώµατος και τα µέρη της καρδιάς µε τα µέρη του σιδηροδροµικού δικτύου. &: *&& έξοδος από τον κεντρικό σταθµό αποθήκη είσοδος στον κεντρικό σταθµό δεξιά κοιλία της καρδιάς πνεύµονες αριστερός κόλπος της καρδιάς συζητάµε στην Ανάλογα αναµένεται να σκεφτούν οι µαθητές τάξη (σελ.59) και για τη µεγάλη κυκλοφορία του αίµατος. Σιδηροδροµ ικό Μικρή δίκτυο κυκλοφορία( πνευµ ονική) έξοδος από τον κεντρικό σταθµό αριστερή κοιλία της καρδιάς ενδιάµεσος σταθµός είσοδος στον κεντρικό σταθµό πεπτικό σύστηµα δεξιός κόλπος της καρδιάς Τα παιδιά συζητούν για τις λειτουργίες του α- ναπνευστικού, του πεπτικού και του κυκλοφορικού συστήµατος του ανθρώπου και για τον τρόπο που αυτά συνεργάζονται, προκειµένου να αναγνωρίσουν τη σηµασία των δύο κυκλοφοριών του αίµατος στη ζωή µας. Το ανθρώπινο σώµα 79

39 οµαδική εργασία (σα. 61) Η υγιεινή του κυκλοφορικού συστήµατος του ανθρώπου αποτελεί το θέµα της οµαδικής εργασίας. Σηµείωση: Η δραστηριότητα αυτή µπορεί να δοθεί ως εργασία για το σπίτι. Οι µαθητές µπορούν να συνεργαστούν συλλέγοντας πληροφορίες για τα καρδιακά νοσήµατα καθώς και για υγιεινές συµπεριφορές που µας προστατεύουν απ' αυτά. Τα αποτελέσµατα της εργασίας τους µπορούν να ανακοινωθούν στην τάξη ή στον πίνακα ανακοινώσεων του σχολείου. Η επικοινωνία των µαθητών εκτός σχολείου καθώς και η επικοινωνία τους µε τα άλλα παιδιά του σχολείου αποτελεί σηµαντική παιδαγωγική ενέργεια. Σηµειώσεις.. Το ανθρώπινο σώµα 80

Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 3. Κυκλοφορικό Σύστημα. Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Η κυκλοφορία του αίματος Αίμα

Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 3. Κυκλοφορικό Σύστημα. Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Η κυκλοφορία του αίματος Αίμα Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 3 Κυκλοφορικό Σύστημα Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Η κυκλοφορία του αίματος Αίμα Η μεταφορά των θρεπτικών ουσιών στα κύτταρα και των ιστών και η απομάκρυνση από αυτά των άχρηστων γίνεται

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 1 ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το ανθρώπινο σώμα προμηθεύεται οξυγόνο και αποβάλει διοξείδιο του άνθρακα με την αναπνοή. Η αναπνοή έχει δύο φάσεις: την εισπνοή κατά την οποία ο αέρας εισέρχεται στους πνεύμονες

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ 1ο 1. Ποιος είναι ο ρόλος των ερυθρών κυττάρων του αίματος; α. μεταφέρουν οξυγόνο σε όλο το σώμα β. μεταφέρουν θρεπτικά συστατικά, άλατα, ορμόνες και πρωτεΐνες γ. μεταφέρουν

Διαβάστε περισσότερα

Μεταφορά αερίων στον ανθρώπινο οργανισμό

Μεταφορά αερίων στον ανθρώπινο οργανισμό Μεταφορά αερίων στον ανθρώπινο οργανισμό Μαυροματ Χανιά 2015-2016 Οι οργανισμοί αναπνέουν. Γιατί αναπνέουμε; Σε τι μας χρησιμεύει το οξυγόνο; Ίσως σας φανεί παράξενο το γεγονός ότι η διαδικασία της αναπνοής

Διαβάστε περισσότερα

1. ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ

1. ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΚΥΤΤΑΡΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΙ Ο ανθρώπινος οργανισμός συνίσταται α- πό τρισεκατομμύρια κύτταρα. Τα κύτταρα αυτά εμφανίζουν σημαντική ποικιλομορφία, που αφορά το μέγεθος,

Διαβάστε περισσότερα

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΧ. ΜΑΚΑΡΙΟΥ Γ - ΠΛΑΤΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 0-0 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 0 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ-ΧΗΜΕΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 0/6/0 ΒΑΘΜΟΣ ΒΑΘΜΟΣ:... ΤΑΞΗ: Γ Αριθμητικά.. ΧΡΟΝΟΣ: ώρες Ολογράφως:... Υπ.

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΘΕΜΑ 1ο 1. Κυτταρική διαφοροποίηση ονομάζουμε: α. Την δομική κυρίως εξειδίκευση των συστημάτων β. Την δομική και λειτουργική εξειδίκευση των κυττάρων γ. Την λειτουργική εξειδίκευση

Διαβάστε περισσότερα

4.4 Η αναπνοή στον άνθρωπο

4.4 Η αναπνοή στον άνθρωπο 4.4 Η αναπνοή στον άνθρωπο Στον άνθρωπο οι θρεπτικές ουσίες της τροφής απορροφώνται από το λεπτό έντερο. Με την κυκλοφορία του αίματος φτάνουν σε όλα τα κύτταρα του σώματος. Εκεί, ορισμένες από αυτές,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΤΟ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΟ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1. Τι είναι το κυκλοφορικό σύστημα; Συζήτησέ το με τους συμμαθητές σου για 3min και προσπάθησε να συμπληρώσεις τον παρακάτω ορισμό με λέξεις που δίνονται στη διπλανή

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ: Β ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΤΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΠΕΝΤΕ (5) ΣΕΛΙΔΕΣ

ΤΑΞΗ: Β ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΤΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΠΕΝΤΕ (5) ΣΕΛΙΔΕΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ : 2016-2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΙΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΒΑΘΜΟΣ:.../25 ΟΛΟΓΡ.:... ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: Β ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 26-05-2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΩΡΑ: 8:00 9:30 ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ -ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ -ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ -ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΩ ΑΕΡΟΦΟΡΟΣ ΟΔΟΣ ρίνα φάρυγγας στοματική κοιλότητα ΚΑΤΩ ΑΕΡΟΦΟΡΟΣ ΟΔΟΣ λάρυγγας τραχεία 2 βρόγχοι πνεύμονες ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Το μυϊκό σύστημα αποτελείται από τους μύες. Ο αριθμός των μυών του μυϊκού συστήματος ανέρχεται στους 637. Οι μύες είναι όργανα για τη σωματική

Το μυϊκό σύστημα αποτελείται από τους μύες. Ο αριθμός των μυών του μυϊκού συστήματος ανέρχεται στους 637. Οι μύες είναι όργανα για τη σωματική Μύες Το μυϊκό σύστημα αποτελείται από τους μύες. Ο αριθμός των μυών του μυϊκού συστήματος ανέρχεται στους 637. Οι μύες είναι όργανα για τη σωματική κινητικότητα, την σπλαχνική κινητικότητα και τη κυκλοφορία

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 15/9/2014. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Κύτταρα και ιστοί Όργανα και συστήματα οργάνων

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 15/9/2014. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Κύτταρα και ιστοί Όργανα και συστήματα οργάνων Κύτταρα και ιστοί: Πλήθος κυττάρων ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Ο ανθρώπινος οργανισμός αποτελείται από τρισεκατομμύρια κύτταρα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Κύτταρα και ιστοί Όργανα και συστήματα οργάνων

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Μάθημα 7 Το κυκλοφορικό μας σύστημα

ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Μάθημα 7 Το κυκλοφορικό μας σύστημα jk ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Μάθημα 7 Το κυκλοφορικό μας σύστημα Εισαγωγή στο Κυκλοφορικό μας Σύστημα (ΚΣ) Το ΚΣ αποτελείται από - τα αιμοφόρα αγγεία την καρδιά Αέρας που εισπνέουμε Αέρας που εκπνέουμε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Ιδιωτικό Γενικό Λύκειο Όνομα: Ημερομηνία:././2014 ΤΑΞΗ : A Λυκείου ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Από το κύτταρο στον οργανισμό ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

Κυκλοφορικό σύστημα. Από μαθητές και μαθήτριες του Στ 1

Κυκλοφορικό σύστημα. Από μαθητές και μαθήτριες του Στ 1 Κυκλοφορικό σύστημα Από μαθητές και μαθήτριες του Στ 1 Η καρδία Χτύπα 2 δισεκατομμύρια φορές σε όλη μας τη ζωή. Βρίσκεται στο θώρακα, κέντρο προς αριστερά. Έχει το μέγεθος μιας γροθιάς. Αλεξάνδρα, Αναστασία,

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΦΥΣΙΚΗ-ΧΗΜΕΙΑ/ΒΙΟΛΟΓΙΑ ) ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: 1.30 (ΩΡΕΣ 90 λεπτά) ΠΡΟΣΟΧΗ

ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΦΥΣΙΚΗ-ΧΗΜΕΙΑ/ΒΙΟΛΟΓΙΑ ) ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: 1.30 (ΩΡΕΣ 90 λεπτά) ΠΡΟΣΟΧΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016-17 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΒΑΘ.:... /25 ΟΛΟΓΡ.:.. ΥΠΟΓΡ.:. ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 26.6.2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΦΥΣΙΚΗ-ΧΗΜΕΙΑ/ΒΙΟΛΟΓΙΑ ) ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΡΔΙΑ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΡΔΙΑ 1 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Αποτελείται από την καρδιά και τα αγγεία( αρτηρίες, φλέβες, τριχοειδή αγγεία). Η καρδιά με τους παλμικούς ρυθμούς στέλνει το αίμα στο σώμα. Οι αρτηρίες παίρνουν το αίμα από την καρδιά

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΘΕΩΡΙΑΣ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΘΕΩΡΙΑΣ 2 ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΘΕΩΡΙΑΣ Από τι αποτελείται ο ανθρώπινος οργανισμός; Ο ανθρώπινος οργανισμός αποτελείται από περίπου 10 τρισεκατομμύρια κύτταρα, που οργανώνονται σε ιστούς, οι ιστοί σε όργανα και τα όργανα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΡΙΝΙΚΗ ΚΟΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΚΟΙΛΟΤΗΤΑ ΦΑΡΥΓΓΑΣ ΛΑΡΥΓΓΑΣ ΤΡΑΧΕΙΑ ΒΡΟΓΧΟΙ ΠΝΕΥΜΟΝΕΣ ΠΛΕΥΡΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Θυρεοειδής χόνδρος Κρικοθυρεοειδής σύνδεσμος ΤΡΑΧΕΙΑ Κρικοειδής χόνδρος

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ. 1. Το σχεδιάγραμμα δείχνει 3 διαφορετικά αιμοφόρα αγγεία, Α, Β και Γ.

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ. 1. Το σχεδιάγραμμα δείχνει 3 διαφορετικά αιμοφόρα αγγεία, Α, Β και Γ. ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ 1. Το σχεδιάγραμμα δείχνει 3 διαφορετικά αιμοφόρα αγγεία, Α, Β και Γ. (α) Να ονομάσετε τα αγγεία Α και Β. (β) Πώς είναι προσαρμοσμένο το αγγείο Γ για να έχει τη δυνατότητα να δημιουργεί το

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2015/2016

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2015/2016 1 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2015/2016 ΒΑΘ : / 40 ΟΛΟΓΡ.:... ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2016 ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 13.06.2016 ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ ( ΦΥΣΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ :5.5 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ :5.5 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ 10 ο Γυµνάσιο Σχολ. Έτος: 2001-2002 Πατρών ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΑΞΗ : A! ΤΜΗΜΑ: Ονοµατεπώνυµο:.. Πάτρα : - 3 2002 Οδηγία 1 η ΚΕΦΑΛΑΙΟ :5.5 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ α) κάνω κλικ στον τοµογράφο συστηµάτων

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία στο μάθημα της βιολογίας υπεύθυνη καθηγήτρια : Ζαρφτσιάν Μαρία Ελένη

Εργασία στο μάθημα της βιολογίας υπεύθυνη καθηγήτρια : Ζαρφτσιάν Μαρία Ελένη Εργασία στο μάθημα της βιολογίας υπεύθυνη καθηγήτρια : Ζαρφτσιάν Μαρία Ελένη Εισαγωγή: Το κυκλοφορικό είναι από τα πιο σημαντικά αλλά και από τα πιο ευαίσθητα συστήματα του οργανισμού μας. Τα προβλήματα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΤΤΑΡΑ. Καρβουντζή Ηλιάνα (Βιολόγος) 1

ΚΥΤΤΑΡΑ. Καρβουντζή Ηλιάνα (Βιολόγος) 1 ΚΥΤΤΑΡΑ ΖΥΓΩΤΟ: Το πρώτο κύτταρο του οργανισμού από το οποίο με συνεχείς κυτταρικές διαιρέσεις προκύπτουν όλα. ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ: Διαδικασία με την οποία τα κύτταρα αποκτούν διαφορετικά μορφολογικά και λειτουργικά

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΦΥΣΙΚΗ-ΧΗΜΕΙΑ/ΒΙΟΛΟΓΙΑ ) ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: 1.30 (ΩΡΕΣ 90 λεπτά) ΠΡΟΣΟΧΗ

ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΦΥΣΙΚΗ-ΧΗΜΕΙΑ/ΒΙΟΛΟΓΙΑ ) ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: 1.30 (ΩΡΕΣ 90 λεπτά) ΠΡΟΣΟΧΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016-17 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΒΑΘ.:... /25 ΟΛΟΓΡ.:.. ΥΠΟΓΡ.:. ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 26.5.2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΦΥΣΙΚΗ-ΧΗΜΕΙΑ/ΒΙΟΛΟΓΙΑ ) ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΟΞΥΓΟΝΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΣΠΝΕΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΕΚΠΝΕΟΜΕΝΟ ΑΕΡΑ

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΟΞΥΓΟΝΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΣΠΝΕΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΕΚΠΝΕΟΜΕΝΟ ΑΕΡΑ Εργαστηριακές Ασκήσεις Βιολογίας Χατζηνικόλας Μιχαήλ ΠΕ04 Βιολόγος ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΟΞΥΓΟΝΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΣΠΝΕΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΕΚΠΝΕΟΜΕΝΟ ΑΕΡΑ Αναπνευστικό Σύστημα Βρογχικό δέντρο Α Γυμνασίου Κεφάλαιο

Διαβάστε περισσότερα

Αναπνοή και ήχος Ομιλία και τραγούδι

Αναπνοή και ήχος Ομιλία και τραγούδι Αναπνοή και ήχος Ομιλία και τραγούδι Σχέδιο εργασίας της Α τάξης Γελ. Πελοπίου Υπεύθυνος καθηγητής: Παπαδημητρίου Νικόλαος Αναπνοή Μέλη : Αγγελόπουλος Γιάννης Τσιπολίτης Γιώργος Η αναπνοή σε επίπεδο οργανισμού

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Μάθημα 6 Το ταξίδι του αέρα στο σώμα μας: To αναπνευστικό σύστημα

ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Μάθημα 6 Το ταξίδι του αέρα στο σώμα μας: To αναπνευστικό σύστημα ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Μάθημα 6 Το ταξίδι του αέρα στο σώμα μας: To αναπνευστικό σύστημα Τα θέματά μας Γιατί χρειαζόμαστε αέρα;; Πώς μπαίνει ο αέρας μέσα στο σώμα μας;; Πώς κυκλοφορεί ο αέρας

Διαβάστε περισσότερα

Στέφανος Πατεράκης (Φυσικ/τής)

Στέφανος Πατεράκης (Φυσικ/τής) ΜΥΣ Οι μύες είναι όργανα του ανθρωπίνου σώματος. Σχηματίζονται από μυϊκό ιστό. Μαζί με τους τένοντες συμβάλουν στην κίνηση των οστών. Είδη των μυών Ο μυς της καρδιάς, Οι λείοι, και Οι γραμμωτοί. Ο μυς

Διαβάστε περισσότερα

Α ΤΑΞΗ Τ.Ε.Ε. ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

Α ΤΑΞΗ Τ.Ε.Ε. ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ Α ΤΑΞΗ Τ... ΜΑΘΗΜΑ: ΑΝΑΤΟΜΙΑ - ΦΥΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΟΓΑΜΜΑ ΠΟΥΔΝ ΚΦΑΛΑΙΟ 1: ΚΥΤΤΑΟ ΚΦΑΛΑΙΟ 2: ΙΤΙΚΟ ΥΤΗΜΑ ΚΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΥΙΚΟ ΥΤΗΜΑ ΚΦΑΛΑΙΟ 4: ΚΥΚΛΟΦΟΙΚΟ ΥΤΗΜΑ ΚΦΑΛΑΙΟ 5: ΑΙΜΑ ΚΦΑΛΑΙΟ 6: ΠΠΤΙΚΟ ΥΤΗΜΑ ΚΦΑΛΑΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΔΙΟΞΕΙΔΙΟΥ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ ΣΤΟΝ ΕΚΠΝΕΟΜΕΝΟ ΑΕΡΑ

ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΔΙΟΞΕΙΔΙΟΥ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ ΣΤΟΝ ΕΚΠΝΕΟΜΕΝΟ ΑΕΡΑ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΔΙΟΞΕΙΔΙΟΥ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ ΣΤΟΝ ΕΚΠΝΕΟΜΕΝΟ ΑΕΡΑ Πειραματική διάταξη τροφή + Οξυγόνο Διοξείδιο του άνθρακα + ΕΝΕΡΓΕΙΑ Αντίδραση Κυτταρικής αναπνοής Α Γυμνασίου Κεφάλαιο 4 Ενότητα 4.4 Σελ. 88-89 Γ

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Ονοματεπώνυμο:... Τμήμα:...

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Ονοματεπώνυμο:... Τμήμα:... ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2014-2015 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 08/06/ 2015 ΧΡΟΝΙΚΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2 ώρες (07:45-09:45) ΤΑΞΗ: Γ Βαθμός :... Ολογράφως

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Θέμα: ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΜΟΝΙΜΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΚΑΙ ΙΣΤΩΝ Μέσος χρόνος πειράματος: 45 λεπτά Α. ΑΝΑΛΩΣΙΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Η δομή και λειτουργία της φυσιολογικής καρδιάς και των αγγείων

Η δομή και λειτουργία της φυσιολογικής καρδιάς και των αγγείων Η δομή και λειτουργία της φυσιολογικής καρδιάς και των αγγείων Η μεταφορά των θρεπτικών ουσιών στα κύτταρα των ιστών και η απομάκρυνση από αυτά των αχρήστων γίνεται από το κυκλοφορικό σύστημα, το οποίο

Διαβάστε περισσότερα

3. Με ποιο άλλο σύστημα είναι συνδεδεμένο το κυκλοφορικό σύστημα;

3. Με ποιο άλλο σύστημα είναι συνδεδεμένο το κυκλοφορικό σύστημα; ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟ 3 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ «ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ» ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ 1. Ποιος είναι ο ρόλος του κυκλοφορικού συστήματος;...... 2. Το κυκλοφορικό σύστημα αποτελείται από: i 3.

Διαβάστε περισσότερα

ΗΚΑΡΔΙΑ ΗΚΑΡΔΙΑ. Ροβίθης Μιχαήλ

ΗΚΑΡΔΙΑ ΗΚΑΡΔΙΑ. Ροβίθης Μιχαήλ ΗΚΑΡΔΙΑ Η καρδιά που το μέγεθός της είναι λίγο μεγαλύτερο από μία γροθιά, είναι μία διπλή αυτόνομη μυώδης αντλία. Ενώ το βάρος της κυμαίνεται από 280 340 γραμμάρια. Είναι η κεντρική αντλία του κυκλοφορικού

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓ.ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2013-2014 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓ.ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2013-2014 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓ.ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2013-2014 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΜΑΘΗΜΑ:ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:3.6.2014 ΤΑΞΗ: Γ ΧΡΟΝΟΣ:1.30 ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΕΛΙΔΩΝ:10 ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:. ΤΜΗΜΑ:. ΑΡ:... ΒΑΘΜΟΣ:...

Διαβάστε περισσότερα

Κυκλοφορικό σύστημα και υγεία

Κυκλοφορικό σύστημα και υγεία ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΡΔΙΑ ΑΙΜΟΦΟΡΑ ΑΓΓΕΙΑ ΑΙΜΑ ΑΡΤΗΡΙΕΣ ΠΛΑΣΜΑ ΚΥΤΤΑΡΑ ΦΛΕΒΕΣ ΕΡΥΘΡΑ ΑΙΜΟΣΦΑΙΡΙΑ ΤΡΙΧΟΕΙΔΗ ΛΕΥΚΑ ΑΙΜΟΣΦΑΙΡΙΑ ΑΙΜΟΠΕΤΑΛΙΑ Κυκλοφορικό σύστημα και υγεία Το κυκλοφορικό σύστημα τροφοδοτεί

Διαβάστε περισσότερα

Η ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΡ ΙA ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ

Η ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΡ ΙA ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ Η ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΡ ΙA ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ 1 Η φυσιολογική καρδιά είναι µία πολύ δυνατή αντλία φτιαγµένη από µυϊκό ιστό, που λειτουργεί εντατικά και συνεχώς. Έχει περίπου τις διαστάσεις µιας ανθρώπινης

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΙ Ως προς τη µορφή και τη λειτουργία τους. Κυτταρική διαφοροποίηση.

ΙΣΤΟΙ Ως προς τη µορφή και τη λειτουργία τους. Κυτταρική διαφοροποίηση. ΙΣΤΟΙ 1. Τα κύτταρα που αποτελούν τον οργανισµό µας, διακρίνονται σε διάφορους τύπους, παρά το γεγονός ότι όλα, τελικώς, προέρχονται από το ζυγωτό, δηλαδή το πρώτο κύτταρο µε το οποίο ξεκίνησε η ζωή µας.

Διαβάστε περισσότερα

4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. περιλαμβάνονται ο σπλήνας και ο θύμος αδένας (εικ.4.1). Το λεμφικό σύστημα είναι πολύ σημαντικό γιατί:

4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. περιλαμβάνονται ο σπλήνας και ο θύμος αδένας (εικ.4.1). Το λεμφικό σύστημα είναι πολύ σημαντικό γιατί: ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το λεμφικό σύστημα αποτελείται από τα λεμφαγγεία, τη λέμφο και τους λεμφαδένες. Οι λεμφαδένες είναι δομές που αποτελούνται από εξειδικευμένη μορφή συνδετικού ιστού, το λεμφικό

Διαβάστε περισσότερα

Όνομα και Επώνυμο: Όνομα Πατέρα: Όνομα Μητέρας: Δημοτικό Σχολείο: Τάξη/Τμήμα:

Όνομα και Επώνυμο: Όνομα Πατέρα: Όνομα Μητέρας: Δημοτικό Σχολείο: Τάξη/Τμήμα: Ημερομηνία:. Όνομα και Επώνυμο: Όνομα Πατέρα: Όνομα Μητέρας: Δημοτικό Σχολείο: Τάξη/Τμήμα: Στο σχολείο, στο μάθημα των φυσικών, οι μαθητές παρατηρούν, ενδιαφέρονται, ερευνούν και, με πειράματα, ανακαλύπτουν.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1-7-8

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1-7-8 ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1-7-8 Α. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ 1. Στον ανθρώπινο οργανισµό a) όλα τα κύτταρα έχουν το ίδιο σχήµα και την ίδια λειτουργία b) υπάρχουν κύτταρα µε το ίδιο σχήµα και την ίδια λειτουργία

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ. Ένα ταξίδι στις βασικές έννοιες βιολογίας...

ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ. Ένα ταξίδι στις βασικές έννοιες βιολογίας... ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Ένα ταξίδι στις βασικές έννοιες βιολογίας... Κύτταρο Η βασική δομική και λειτουργική μονάδα που εκδηλώνει το φαινόμενο της ζωής. Πρώτος ο Βρετανός Robert Hooke το 1665 παρατηρώντας

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ:

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2014-2015 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΒΑΘ.:... ΟΛΟΓΡ.:... ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: Γ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 12-06-2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:...

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΟΥ ΔΟΜΕΤΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΟΥ ΔΟΜΕΤΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΟΥ ΔΟΜΕΤΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2014-2015 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 Μάθημα: Βιολογία - Χημεία Τάξη: Γ Ημερομηνία: 05/06/2015 Διάρκεια: 2 ώρες Ονοματεπώνυμο: Τμήμα:.. Αρ:. Βαθμός:

Διαβάστε περισσότερα

1ο Επεισόδιο. Ταξίδι στο υγρό της ζωής- Το αίμα

1ο Επεισόδιο. Ταξίδι στο υγρό της ζωής- Το αίμα Το αίμα 1ο Επεισόδιο Ταξίδι στο υγρό της ζωής- Το αίμα Ο οργανισμός μας αποτελείται από έναν σημαντικό αριθμό οργάνων, όπως η καρδιά,οι πνεύμονες και ο εγκέφαλος. Αυτά τα όργανα συνδέονται μεταξύ τους

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 6 ο ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΑΡΙΑ ΣΗΦΑΚΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 1

Κεφάλαιο 6 ο ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΑΡΙΑ ΣΗΦΑΚΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 1 Κεφάλαιο 6 ο ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΑΡΙΑ ΣΗΦΑΚΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 1 Το αναπνευστικό σύστημα Εξυπηρετεί την ανταλλαγή αερίων πνευμονική αναπνοή Την πρόσληψη οξυγόνου από την ατμόσφαιρα

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. Κεφάλαιο 5 «Στήριξη και Κίνηση»

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. Κεφάλαιο 5 «Στήριξη και Κίνηση» ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Κεφάλαιο 5 «Στήριξη και Κίνηση» Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στις λέξεις κίνηση και μετακίνηση; Μετακινούνται όλοι οι οργανισμοί; Άσκηση σελ. 98 ΣΒ Α. Η Κίνηση στους μονοκύτταρους οργανισμούς

Διαβάστε περισσότερα

ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ

ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ Η άσκηση, επιφέρει ευεργετικά αποτελέσματα στα διάφορα συστήματα του οργανισμού. Τα αποτελέσματα αυτά ενδέχεται να είναι παροδικά ή μόνιμα ανάλογα

Διαβάστε περισσότερα

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΧ. ΜΑΚΑΡΙΟΥ Γ - ΠΛΑΤΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2014-2015 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ-ΧΗΜΕΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 12/6/2015 ΒΑΘΜΟΣ ΒΑΘΜΟΣ:... ΤΑΞΗ: Γ Αριθμητικά.. ΧΡΟΝΟΣ: 2 ώρες Ολογράφως:...

Διαβάστε περισσότερα

ΛΑΝΙΤΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ:

ΛΑΝΙΤΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΛΑΝΙΤΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2014-2015 ΒΑΘ.:... ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΟΛΟΓΡ.:... ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: Γ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 05-06-2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ - ΧΗΜΕΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ: 40 ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΜΑΛΟΥΝΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΙΟΥ 2017

Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΜΑΛΟΥΝΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΙΟΥ 2017 Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΜΑΛΟΥΝΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016 2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΒΑΘΜΟΣ: ΤΑΞΗ: Β ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 26-05-2017 ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΧΡΟΝΟΣ: 1ώρα 30

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα 2 Ο Τι είναι οι ιστοί και τι τα όργανα σε έναν οργανισμό; Δώστε από ένα παράδειγμα. Θέμα 3 Ο

Θέμα 2 Ο Τι είναι οι ιστοί και τι τα όργανα σε έναν οργανισμό; Δώστε από ένα παράδειγμα. Θέμα 3 Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΜΑΡΑΘΩΝΑ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2008-2009 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΜΑΪΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2009 ΤΑΞΗ: Α ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ Θέμα 1 Ο Nα γράψετε τρεις διαφορές μεταξύ των ζωικών και των φυτικών κυττάρων.

Διαβάστε περισσότερα

Έννοιες Βιολογίας και Οικολογίας και η Διδακτική τους

Έννοιες Βιολογίας και Οικολογίας και η Διδακτική τους Έννοιες Βιολογίας και Οικολογίας και η Διδακτική τους Γιώργος Αμπατζίδης Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ακαδημαϊκό έτος 2016-17 Στο προηγούμενο μάθημα Βασική δομή του κυττάρου

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ www.cyprusbiology.com 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 2016 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 2 Χρησιμότητα κυκλοφορικού συστήματος 1. Μεταφορά O 2 και θρεπτικών συστατικών στους ιστούς 2. Απομάκρυνση CO 2 και

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Από το κύτταρο στον οργανισμό

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Από το κύτταρο στον οργανισμό ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Από το κύτταρο στον οργανισμό 1o ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ - ΓΗ_Α_ΒΙΟ_0_11207, 2o ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ - ΓΗ_Α_ΒΙΟ_0_11208 ΘΕΜΑ Δ Το ανθρώπινο σώμα, όπως και το σώμα κάθε πολυκύτταρου οργανισμού αποτελείται από πολλά

Διαβάστε περισσότερα

Φυσιολογία της Άσκησης

Φυσιολογία της Άσκησης ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ & ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑΣ Φυσιολογία της Άσκησης Λειτουργία καρδιαγγειακού συστήματος Καρδιαγγειακός έλεγχος κατά τη διάρκεια της

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ: B ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:. ΤΜΗΜΑ: ΑΡ. Να προσέξετε την εμφάνιση του γραπτού σας και να γράψετε με μελάνι μπλε ή μαύρο.

ΤΑΞΗ: B ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:. ΤΜΗΜΑ: ΑΡ. Να προσέξετε την εμφάνιση του γραπτού σας και να γράψετε με μελάνι μπλε ή μαύρο. Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017-2018 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΒΑΘΜΟΣ:.... /100 ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ:... ΥΠΟΓΡ:... ΤΑΞΗ: B ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 01.06.2018 ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΒΙΟΛΟΓΙΑ)

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 04/06/2018

ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 04/06/2018 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΕΡΑ ΧΩΡΙΟΥ ΚΑΙ ΝΗΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017/2018 ΒΑΘ.:... / 25 ΒΑΘ.:../ 20 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΟΛΟΓΡ.:... ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 04/06/2018 ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΠ. ΠΑΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ:

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΠ. ΠΑΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΠ. ΠΑΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2017-2018 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ MAIOY 2018 ΒΑΘ.:... / 25 ΟΛΟΓΡ.:... ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: B ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 29/05/18 ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΦΥΣΙΚΗ - ΧΗΜΕΙΑ/ΒΙΟΛΟΓΙΑ)

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟ 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ «ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ» Α. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟ 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ «ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ» Α. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟ 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ «ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ» Α. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ 1. Το παρακάτω παράδειγμα είναι ένα παράδειγμα κυτταρικής διαφοροποίησης που αφορά στην παραγωγή των ερυθροκυττάρων

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ. Μάθημα 11 «Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος» στην προσχολική ηλικία

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ. Μάθημα 11 «Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος» στην προσχολική ηλικία ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Μάθημα 11 «Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος» στην προσχολική ηλικία Τα θέματά μας σήμερα Θα δούμε πώς αντιλαμβάνονται τα μικρά παιδιά το εσωτερικό

Διαβάστε περισσότερα

Τα υποκειµενικά χαρακτηριστικά του ήχου(ιι)

Τα υποκειµενικά χαρακτηριστικά του ήχου(ιι) ιδακτικοί στόχοι Φύλλο Εργασίας 3 Τα υποκειµενικά χαρακτηριστικά του ήχου(ιι) Οι µαθητές: Να διακρίνουν τους ήχους ανάλογα µε το ύψος τους σε βαρείς και οξείς. Να διαπιστώσουν ότι το ύψος του ήχου που

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ Βιολογία Α ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ και Α, Β ΤΑΞΕΙΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΜΕΝΗΣ ΔΥΣΚΟΛΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Επανάληψη πριν τις εξετάσεις Καλό διάβασμα

Επανάληψη πριν τις εξετάσεις Καλό διάβασμα Επανάληψη πριν τις εξετάσεις Καλό διάβασμα 2013-2014 Θέματα πολλαπλής επιλογής Κύτταρα όμοια μορφολογικά και λειτουργικά αποτελούν α. ένα όργανο. β. ένα ιστό. γ. ένα οργανισμό. δ. ένα σύστημα οργάνων.

Διαβάστε περισσότερα

3. ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

3. ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 3. ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Η μεταφορά των θρεπτικών ουσιών στα μα που κυκλοφορεί μέσα σ' αυτά. Στενά συνδεδεμένο με το κυκλοφορικό σύστημα είναι κύτταρα των ιστών και η απομάκρυνση από αυτά των αχρήστων γίνεται

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟΠΙΚΟΣ ΠΡΟΚΡΙΜΑΤΙΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - EUSO Σάββατο 3 Δεκεμβρίου Διαγωνισμός στη Βιολογία.

ΤΟΠΙΚΟΣ ΠΡΟΚΡΙΜΑΤΙΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - EUSO Σάββατο 3 Δεκεμβρίου Διαγωνισμός στη Βιολογία. 1ο και 2ο ΕΚΦΕ Ηρακλείου ΤΟΠΙΚΟΣ ΠΡΟΚΡΙΜΑΤΙΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - EUSO 2017 Σάββατο 3 Δεκεμβρίου 2016 Διαγωνισμός στη Βιολογία (Διάρκεια 1 ώρα) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΜΑΘΗΤΩΝ 1)... 2)...

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΕΠΑΛ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΝΑΤΟΜΙΑ

ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΕΠΑΛ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΕΠΑΛ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΠΑΝΕΛΛΑ ΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ (ΟΜΑ Α Α ) ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΕΙ ΙΚΟΤΗΤΑΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ (ΟΜΑ Α

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΣΩΜΑ ΜΑΣ. Ένας «χάρτης» από λέξεις. αρθρώσεις. σκελετό. είναι γερό όταν. φροντίζουμε. για τη διατροφή μας. προσέχουμε.

ΤΟ ΣΩΜΑ ΜΑΣ. Ένας «χάρτης» από λέξεις. αρθρώσεις. σκελετό. είναι γερό όταν. φροντίζουμε. για τη διατροφή μας. προσέχουμε. 103-112_22ENOTHTA5 4/3/2013 12:35 µµ Page 103 ENOTHTA 5 ENOTHTA 5 ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΚΑΙ ΠΡΟΣΕΧΟΥΜΕ ΤΟ ΣΩΜΑ ΜΑΣ (Άτομο - Άνθρωπος) Ένας «χάρτης» από λέξεις μυς αρθρώσεις σκελετό άλλα όργανα: μάτια, έχει έχει έχει

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Ιδιωτικό Γενικό Λύκειο Όνομα: Ημερομηνία:./04/2014 ΤΑΞΗ : A Λυκείου ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ 1 ο ΘΕΜΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11: Ενδοκρινείς αδένες ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. Κάντε κλικ για να επεξεργαστείτε τον υπότιτλο του υποδείγματος

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. Κάντε κλικ για να επεξεργαστείτε τον υπότιτλο του υποδείγματος ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Κάντε κλικ για να επεξεργαστείτε τον υπότιτλο του υποδείγματος ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Κυκλοφορικό σύστημα Αιμοφόρο 1. 2. Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Λεμφοφόρο Αρτηρίες Λεμφικά τριχοειδή Φλέβες

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ ΚΑΤΩ ΠΟΛΕΜΙΔΙΩΝ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΒΑΘ.:... / 25

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ ΚΑΤΩ ΠΟΛΕΜΙΔΙΩΝ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΒΑΘ.:... / 25 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ ΚΑΤΩ ΠΟΛΕΜΙΔΙΩΝ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017-2018 ΒΑΘ.:... / 25 ΟΛΟΓΡ.:... ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 08/06/2018 ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Κινητικό σύστημα του ανθρώπου Μέρος Ι: Ερειστικό, μυϊκό και συνδεσμικό σύστημα. Μάλλιου Βίβιαν Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Φυσικοθεραπεύτρια

Κινητικό σύστημα του ανθρώπου Μέρος Ι: Ερειστικό, μυϊκό και συνδεσμικό σύστημα. Μάλλιου Βίβιαν Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Φυσικοθεραπεύτρια Κινητικό σύστημα του ανθρώπου Μέρος Ι: Ερειστικό, μυϊκό και συνδεσμικό σύστημα Μάλλιου Βίβιαν Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Φυσικοθεραπεύτρια Τα συστήματα του ανθρώπινου σώματος Αναπνευστικό σύστημα (αποτελείται

Διαβάστε περισσότερα

Αφού παρακολουθήσετε τα βίντεο με τα σαρκοφάγα φυτά και τις ναστίες συμπληρώστε την παραπάνω ερώτηση. Με ποιους τρόπους στηρίζονται τα φυτά;

Αφού παρακολουθήσετε τα βίντεο με τα σαρκοφάγα φυτά και τις ναστίες συμπληρώστε την παραπάνω ερώτηση. Με ποιους τρόπους στηρίζονται τα φυτά; ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Κεφάλαιο 5 «Στήριξη και Κίνηση» Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στις λέξεις κίνηση και μετακίνηση; Μετακινούνται όλοι οι ζωικοί οργανισμοί; Άσκηση σελ. 98 ΣΒ Α. Η Κίνηση στους μονοκύτταρους

Διαβάστε περισσότερα

Αναπνοή. Εικόνα 13. Η πνευµονική αναπνοή.

Αναπνοή. Εικόνα 13. Η πνευµονική αναπνοή. Καθηγητής ρ. Λάζαρος Ι. Τσούσκας ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ Θεσσαλονίκη 2003: 35-45 Αναπνοή Η αναπνοή είναι η βασική λειτουργία του οργανισµού, κατά την οποία χρησιµοποιείται το οξυγόνο και αποβάλλεται το διοξείδιο

Διαβάστε περισσότερα

Β. ΚΑΜΙΝΕΛΛΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Είναι η επιστήμη που μελετά τους ζωντανούς οργανισμούς. (Αποτελούνται από ένα ή περισσότερα κύτταρα).

Β. ΚΑΜΙΝΕΛΛΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Είναι η επιστήμη που μελετά τους ζωντανούς οργανισμούς. (Αποτελούνται από ένα ή περισσότερα κύτταρα). ΒΙΟΛΟΓΙΑ Είναι η επιστήμη που μελετά τους ζωντανούς οργανισμούς. (Αποτελούνται από ένα ή περισσότερα κύτταρα). Είδη οργανισμών Υπάρχουν δύο είδη οργανισμών: 1. Οι μονοκύτταροι, που ονομάζονται μικροοργανισμοί

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΟΜΑΔΑ Α

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΟΜΑΔΑ Α ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος συγγραφέων... 7 Εισαγωγή... 9 Πώς να διαβάσετε αυτό το βιβλίο... 11 Απλές συμβουλές για την ώρα των εξετάσεων... 13 Κατάλογος ερωτήσεων... 15 Ομάδα Α... 15 Ομάδα Β... 83 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Δρ. ΚΑΣΤΟΡΙΝΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ, Βιολόγος, Εκπαιδευτικός Δ/θμιας Εκπαίδευσης. ΚΩΣΤΑΚΗ-ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ, Βιολόγος, MSc Ωκεανογραφίας, Αγωγής Υγείας,

Δρ. ΚΑΣΤΟΡΙΝΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ, Βιολόγος, Εκπαιδευτικός Δ/θμιας Εκπαίδευσης. ΚΩΣΤΑΚΗ-ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ, Βιολόγος, MSc Ωκεανογραφίας, Αγωγής Υγείας, A ΟΜΑΔΑ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ Δρ. ΚΑΣΤΟΡΙΝΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ, Βιολόγος, Εκπαιδευτικός Δ/θμιας Εκπαίδευσης. ΚΩΣΤΑΚΗ-ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ, Βιολόγος, MSc Ωκεανογραφίας, Αγωγής Υγείας, Εκπαιδευτικός Δ/θμιας Εκπαίδευσης. Δρ. ΜΠΑΡΩΝΑ-ΜΑΜΑΛΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΥΪΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ (Β ΜΕΡΟΣ)

ΜΥΪΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ (Β ΜΕΡΟΣ) ΑΝΑΤΟΜΙΑ και ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΜΥΪΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ (Β ΜΕΡΟΣ) ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΜΥΪΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Οι µύες είναι συσταλτά όργανα που χρησιµεύουν για να επιτελούνται οι ενεργητικές κινήσεις του οργανισµού. Οι µύες αποτελούνται

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017-18 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΒΑΘ.:... /25 ΒΑΘ: /20 ΟΛΟΓΡ.:.. ΥΠΟΓΡ.:.. ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 06/06/2018 ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΦΥΣΙΚΗ-ΧΗΜΕΙΑ/ΒΙΟΛΟΓΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

5.4 Το μυοσκελετικό σύστημα του ανθρώπου ΜΙΚΡΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

5.4 Το μυοσκελετικό σύστημα του ανθρώπου ΜΙΚΡΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΕΣ 3. Να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη φράση που συμπληρώνει σωστά την πρόταση: Α. Η μέλισσα είναι έντομο που: α. έχει σπονδυλική στήλη β. μπορεί να κολυμπάει γ. πετάει με τη βοήθεια μεμβρανωδών

Διαβάστε περισσότερα

Από το κύτταρο στον οργανισμό. Κεφάλαιο 1ο

Από το κύτταρο στον οργανισμό. Κεφάλαιο 1ο Από το κύτταρο στον οργανισμό Κεφάλαιο 1ο Ι. Ανάμεσα στους μεικτούς αδένες του ανθρώπινου οργανισμού περιλαμβάνεται και το πάγκρεας. α) Ποια είναι τα προϊόντα που παράγει το πάγκρεας (παγκρεατικό υγρό,

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Μέρος Β Δρ. Ανδρέας Φλουρής Ερευνητής Περιβαλλοντικής Φυσιολογίας Κέντρο Έρευνας, Τεχνολογίας και Ανάπτυξης Θεσσαλίας ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΑΕΡΙΩΝ ΣΤΙΣ ΚΥΨΕΛΙΔΕΣ 2 ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ

Διαβάστε περισσότερα

Πεπτικός σωλήνας Κύρια λειτουργία του είναι η εξασφάλιση του διαρκούς ανεφοδιασμού του οργανισμού με νερό, ηλεκτρολύτες και θρεπτικά συστατικά.

Πεπτικός σωλήνας Κύρια λειτουργία του είναι η εξασφάλιση του διαρκούς ανεφοδιασμού του οργανισμού με νερό, ηλεκτρολύτες και θρεπτικά συστατικά. Πεπτικός σωλήνας Κύρια λειτουργία του είναι η εξασφάλιση του διαρκούς ανεφοδιασμού του οργανισμού με νερό, ηλεκτρολύτες και θρεπτικά συστατικά. Στον πεπτικό σωλήνα πραγματοποιείται ο τεμαχισμός της τροφής

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ 1 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Φωτεινή Μάλλη Πνευμονολόγος Αναπλ. Καθηγητρια ΤΕΙ Νοσηλευτικής Επιστημονικός Συνεργάτης Πνευμονολογικής Κλινικής ΠΘ Καθηγητής-Σύμβουλος

Διαβάστε περισσότερα

Γενικοί και Ειδικοί Στόχοι

Γενικοί και Ειδικοί Στόχοι Ενότητα 2: Η οργάνωση της ζωής Γενικοί και Ειδικοί Στόχοι Κεφάλαιο 3: Η οργάνωση των οργανισμών Γενικοί Στόχοι: Φύλλα Εργασίας 3α Ανθρώπινος οργανισμός οργανικά συστήματα όργανα Α.1.18. Να διακρίνουν τα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 1)Τι ονοµάζεται κύτταρο; Το κύτταρο είναι η µικρότερη µονάδα που µπορεί να τρέφεται, να αναπνέει, να αναπαράγεται κτλ., να εµφανίζει δηλαδή τα χαρακτηριστικά

Διαβάστε περισσότερα

5. Στήριξη και κίνηση

5. Στήριξη και κίνηση 5. Στήριξη και κίνηση 5.4 Το µυοσκελετικό σ ύ σ τ η µ α του ανθρώπου κεφαλή ΤΟ ΕΡΕΙΣΤΙΚΟ ΣYΣΤΗΜΑ (ΣΚΕΛΕΤΟΣ) ΤΟY ΑΝΘΡΩΠΟY άνω άκρα Ο σκελετός των άκρων κάτω άκρα Ο σκελετός του κορµού θώρακας σ π ο ν δ

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΖΩΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΖΩΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΖΩΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ Ηλεκτροκαρδιογράφηµα Ι. ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΠΙΕΣΗ Η πίεση στην αορτή, στην αρτηρία του βραχίονα και σε άλλες µεγάλες αρτηρίες σ' ένα ενήλικο άτοµο µεταβάλλεται από 120 mmhg (συστολική

Διαβάστε περισσότερα

Κυκλοφορικό Σύστηµα. Σοφία Χαβάκη. Λέκτορας

Κυκλοφορικό Σύστηµα. Σοφία Χαβάκη. Λέκτορας Κυκλοφορικό Σύστηµα Σοφία Χαβάκη Λέκτορας Εργαστήριο Ιστολογίας Εβρυολογίας, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ Κυκλοφορικό Σύστηµα Αιµοφόροκυκλοφορικό σύστηµα Λεµφoφόροκυκλοφορικό σύστηµα Αιµοφόρο Κυκλοφορικό Σύστηµα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΔΙΟΠΝΕΥΜΟΝΙΚΗ ΑΛΛΗΛΟΕΠΙΔΡΑΣΗ

ΚΑΡΔΙΟΠΝΕΥΜΟΝΙΚΗ ΑΛΛΗΛΟΕΠΙΔΡΑΣΗ ΚΑΡΔΙΟΠΝΕΥΜΟΝΙΚΗ ΑΛΛΗΛΟΕΠΙΔΡΑΣΗ Εισαγωγή Οι δύο πιο ζωτικές λειτουργίες του οργανισμού μας, η αναπνευστική και η κυκλοφορική, αλληλοσυνδέονται και επιδρούν η μία πάνω στην άλλη κατά τρόπο αρμονικό και

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ A ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ A ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΑ A ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΚ ΟΣΗΣ ΟΜΑΔΑ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ Δρ. ΚΑΣΤΟΡΙΝΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ, Βιολόγος, Εκπαιδευτικός Δ/θμιας Εκπαίδευσης. ΚΩΣΤΑΚΗ-ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ, Βιολόγος, MSc Ωκεανογραφίας, Αγωγής

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΦΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ

ΙΑΦΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ 7 ΙΑΦΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ Σε µια καρδιά που λειτουργεί φυσιολογικά, το αίµα µε χαµηλή περιεκτικότητα σε οξυγόνο ρέει από το σώµα στη δεξιά πλευρά της καρδιάς (στο δεξιό κόλπο και από εκεί στη δεξιά κοιλία).

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ 1 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Φωτεινή Μάλλη Πνευμονολόγος Εκλ. Αναπλ. Καθηγητρια ΤΕΙ Νοσηλευτικής Επιστημονικός Συνεργάτης Πνευμονολογικής Κλινικής ΠΘ Καθηγητής-Σύμβουλος

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α 1 ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2018 2019 ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 1.1 Τα χαρακτηριστικά των οργανισμών... 3,4 1.2 Κύτταρο: Η μονάδα

Διαβάστε περισσότερα

1.ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΣΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ( )

1.ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΣΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ( ) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 1.ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΣΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ (1.2-1.3) ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1. Τι είναι το κύτταρο, ο ιστός, το όργανο και το σύστημα οργάνων; Κύτταρο: Σήμερα

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΑΕΡΙΩΝ ΠΡΟΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΤΟΥΣ ΙΣΤΟΥΣ

ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΑΕΡΙΩΝ ΠΡΟΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΤΟΥΣ ΙΣΤΟΥΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΑΕΡΙΩΝ ΠΡΟΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΤΟΥΣ ΙΣΤΟΥΣ Μεταφορά οξυγόνου (Ο 2 ) από τον αέρα μέσω κυψελίδων στο αίμα και ιστούς Μεταφορά διοξειδίου άνθρακα (CO 2 ) από ιστούς σε κυψελίδες Οι κλίσεις των μερικών

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. Ενότητα 4: Ανακαλύπτοντας το Αναπνευστικό μας Σύστημα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. Ενότητα 4: Ανακαλύπτοντας το Αναπνευστικό μας Σύστημα ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ και ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Ενότητα 4: Ανακαλύπτοντας το Αναπνευστικό μας Σύστημα Ομάδα Αναλυτικών Προγραμμάτων Βιολογίας Σχολική Χρονιά: 2015-2016 ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Α. Οι

Διαβάστε περισσότερα