Νοµολογία 3977/2003 ΣτΕ

Transcript

1 Νοµολογία 3977/2003 ΣτΕ ΥΠΟΘΕΣΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΙΠΛΩΜΑΤΩΝ ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΚΤΗΘΕΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΛΛΟ ΑΠΗ Αριθµός 3977/2003 ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΥΠΟΘΕΣΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΙΠΛΩΜΑΤΩΝ ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΚΤΗΘΕΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΛΛΟ ΑΠΗ Αριθµός 3977/2003 ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ (Πηγή: Συνεδρίασε δηµόσια στο ακροατήριό του στις 2 Απριλίου 2002, µε την εξής σύνθεση: Μ. Βροντάκης, Αντιπρόεδρος, Πρόεδρος του Τµήµατος, Χρ. Ράµµος, Π. Κοτσώνης, Γ. Παπαγεωργίου, Αικ. Χριστοφορίδου, Σύµβουλοι,. Γρατσίας, Ηρ. Τσακόπουλος, Πάρεδροι. Γραµµατέας η Α. Τριάδη, Γραµµατέας του Τµήµατος. Για να δικάσει την από 2 Ιουνίου 1995 αίτηση: του., κατοίκου Ρόδου, ο οποίος παρέστη µε την δικηγόρο...,που την διόρισε στο ακροατήριο, κατά του...που εδρεύει στην Αθήνα,..., το οποίο δεν παρέστη. Με την αίτηση αυτή ο αιτών επιδιώκει να ακυρωθεί η υπ αριθ. πρωτ. 6372/ απόφαση του... Η εκδίκαση άρχισε µε την ανάγνωση της εκθέσεως του Εισηγητή, Παρέδρου. Γρατσία. Κατόπιν το δικαστήριο άκουσε την πληρεξουσία του αιτούντος, η οποία ανέπτυξε και προφορικά τους προβαλλόµενους λόγους ακυρώσεως και ζήτησε να γίνει δεκτή η αίτηση. Μετά τη δηµόσια συνεδρίαση το δικαστήριο συνήλθε σε διάσκεψη σε αίθουσα του δικαστηρίου κ α ι Α φ ο ύ µ ε λ έ τ η σ ε τ α σ χ ε τ ι κ ά έ γ γ ρ α φ α Σ κ έ φ θ η κ ε κ α τ ά τ ο Ν ό µ ο 1. Επειδή για την άσκηση της κρινοµένης αιτήσεως έχουν καταβληθεί τα νόµιµα τέλη και παράβολο ( /1999 διπλότυπα εισπράξεως της.ο.υ. Ενσήµων και ικαστικών Εισπράξεων Αθηνών, /1999 ειδικό έντυπο παραβόλου). 2. Επειδή ο αιτών είναι Έλληνας υπήκοος και κάτοχος τίτλου (Diplom Ingenieur), τον οποίον απέκτησε το έτος 1980, κατόπιν πραγµατοποίησης σπουδών σε εκπαιδευτικό ίδρυµα (Fachhochschule Wiesbaden) µε έδρα στην Οµοσπονδιακή ηµοκρατία της Γερµανίας. Την υπέβαλε αίτηση στο Περιφερειακό Τµήµα ωδεκανήσου του Τεχνικού Επιµελητηρίου Ελλάδος (Τ.Ε.Ε.), µε την οποία προέβαλε ότι, εν όψει του τίτλου που κατέχει και των όσων ορίζονται στην οδηγία 89/48/ΕΟΚ του Συµβουλίου, η οποία τιτλοφορείται «σχετικά µε ένα γενικό σύστηµα αναγνώρισης των διπλωµάτων τριτοβάθµιας εκπαίδευσης που πιστοποιούν επαγγελµατική εκπαίδευση ελάχιστης διάρκειας τριών ετών» (ΕΕ L 19), η προθεσµία προς µεταφορά της οποίας είχε ήδη λήξει από , έχει δικαίωµα να ασκεί στην Ελλάδα το επάγγελµα του µηχανολόγου µηχανικού και ζήτησε, κατ επίκληση τούτου, την εγγραφή του στα µητρώα του Επιµελητηρίου, ώστε, εν όψει και των όσων ορίζονται στην ελληνική νοµοθεσία, να µπορέσει να ασκήσει το ως άνω δικαίωµά του στην Ελλάδα και να επωφεληθεί των λοιπών ευεργετηµάτων που συνδέονται, κατά την ελληνική νοµοθεσία, µε την εγγραφή αυτή. Η αίτηση συνοδευόταν από σειρά σχετικών δικαιολογητικών, µεταξύ των οποίων περιλαµβανόταν αντίγραφο του ανωτέρω τίτλου, καθώς και η από βεβαίωση του «Συλλόγου Μηχανικών Γερµανίας» (Verein Deutscher Ingenieure VDI), κατά την οποία ο αιτών ήταν µέλος του Συλλόγου τούτου από Η αίτηση αυτή, συµπληρωθείσα µε µεταγενέστερη σχετική αίτηση, κατατεθείσα την , απερρίφθη µε την υπ αριθµ. 6372/ απόφαση του Προέδρου του ιοικητικού Συµβουλίου του Τ.Ε.Ε., κατά της οποίας ο αιτών άσκησε ένδικο βοήθηµα, επιγραφόµενο «προσφυγή», ενώπιον του ιοικητικού Πρωτοδικείου Ρόδου. Ακολούθησε η έκδοση της υπ αριθµ. 249/1998 αποφάσεως του ιοικητικού Πρωτοδικείου Ρόδου, µε την οποία κρίθηκε ότι το ασκηθέν από τον αιτούντα ένδικο βοήθηµα αποτελεί αίτηση ακυρώσεως, υπαγόµενη στην αρµοδιότητα του Συµβουλίου της Επικρατείας, στο οποίο και παραπέµφθηκε προς εκδίκαση. Το ως άνω ένδικο βοήθηµα, το οποίο έχει, πράγµατι, χαρακτήρα αιτήσεως ακυρώσεως, υπαγόµενης στην αρµοδιότητα του Συµβουλίου της Επικρατείας, εισάγεται ήδη προς κρίση κατόπιν της προαναφερθείσης παραπεµπτικής αποφάσεως, η οποία περιήλθε στο Συµβούλιο της Επικρατείας την Επειδή η κρινοµένη αίτηση, προς συµπλήρωση της οποίας κατατέθηκε το από δικόγραφο προσθέτων λόγων, ανήκει, ως εκ του αντικειµένου της, στην αρµοδιότητα του Τµήµατος του Συµβουλίου της Επικρατείας (πρβλ. ΣτΕ 1317/2001 Ολοµελείας, /1999 Ολοµελείας και 1117/1985 Ολοµελείας). 4. Επειδή η υπόθεση εισάγεται, λόγω σπουδαιότητας, ενώπιον της επταµελούς συνθέσεως του Τµήµατος. 5. Επειδή αντίγραφα της κρινοµένης αιτήσεως καθώς και της από πράξεως του Προέδρου του Τµήµατος περί ορισµού εισηγητού και δικασίµου της υποθέσεως έχουν νοµίµως και εµπροθέσµως επιδοθεί στο Τ.Ε.Ε., όπως προκύπτει από το από σχετικό αποδεικτικό, συνταγµένο από τον επιµελητή του ικαστηρίου Εµµανουήλ Παπαδάκη. Εν όψει τούτου, νοµίµως εχώρησε η συζήτηση της υποθέσεως, παρά τη µη παράσταση του Τ.Ε.Ε. στο ακροατήριο. 6. Επειδή, µετά τη µεταφορά της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ στην ελληνική έννοµη τάξη, η οποία έλαβε χώρα µε το Π.. 165/2000 (Α 149/ ), εκδόθηκε, κατόπιν αιτήσεως του αιτούντος, η υπ αριθµ. 4/ πράξη του συσταθέντος µε το τελευταίο αυτό Π. «Συµβουλίου Αναγνωρίσεως Επαγγελµατικής Ισοτιµίας Τίτλων Τριτοβάθµιας Εκπαίδευσης», µε την οποία ο τίτλος τον οποίον κατέχει ο αιτών αναγνωρίσθηκε ως τίτλος που του παρέχει το δικαίωµα να ασκεί στην Ελλάδα το επάγγελµα του διπλωµατούχου µηχανολόγου

2 µηχανικού και να φέρει τον αντίστοιχο επαγγελµατικό τίτλο. Επικαλούµενος την πράξη αυτή του «Συµβουλίου Αναγνωρίσεως Επαγγελµατικής Ισοτιµίας Τίτλων Τριτοβάθµιας Εκπαίδευσης», ο αιτών υπέβαλε στο Τ.Ε.Ε., την , νέα αίτηση εγγραφής του στα µητρώα του Επιµελητηρίου, η οποία απερρίφθη σιωπηρώς από το Τ.Ε.Ε., µε την άπρακτη πάροδο τριµήνου από της υποβολής της. Κατά της σιωπηρής απορρίψεως της από αιτήσεως εγγραφής του στα µητρώα του Τ.Ε.Ε., ο αιτών άσκησε αίτηση ακυρώσεως, επί της οποίας εκδόθηκε ήδη η υπ αριθµ. 1331/2003 απόφαση του Συµβουλίου της Επικρατείας. Με την τελευταία αυτή απόφαση ακυρώθηκε, κατ αποδοχή της ασκηθείσης αιτήσεως ακυρώσεως, η σιωπηρά απόρριψη του ως άνω αιτήµατος και διετάχθησαν τα αρµόδια όργανα του Τ.Ε.Ε. να προχωρήσουν πάραυτα στην εγγραφή του αιτούντος στα µητρώα του Επιµελητηρίου. Τα ανωτέρω στοιχεία δεν ασκούν, εν τούτοις, επιρροή ούτε στη διατήρηση του αντικειµένου της παρούσης δίκης ούτε στο έννοµο συµφέρον του αιτούντος προς άσκηση της κρινοµένης αιτήσεως. Πράγµατι, τόσον η υπ αριθµ. 4/ πράξη του «Συµβουλίου Αναγνωρίσεως Επαγγελµατικής Ισοτιµίας Τίτλων Τριτοβάθµιας Εκπαίδευσης», όσο και η κατ επίκληση της πράξεως αυτής υποβληθείσα, την , νέα αίτηση εγγραφής του αιτούντος στα µητρώα του Τ.Ε.Ε (της οποίας η σιωπηρά απόρριψη ακυρώθηκε µε την προαναφερθείσα, υπ αριθµ. 1331/2003, απόφαση του Συµβουλίου της Επικρατείας) αφορούν, πάντως, τον εφεξής χρόνο, ενώ, εξ άλλου, ο αιτών προβάλλει, προσκοµίζοντας σχετικά στοιχεία, ότι από το 1985 εργάζεται στο Υπουργείο Πολιτισµού (Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Ρόδου) αρχικώς ως υπάλληλος επί συµβάσει και στη συνέχεια ως µόνιµος υπάλληλος του Κλάδου ΤΕ5 Τεχνολογικών Εφαρµογών Ειδικής Μηχανολογίας. Υπό τα δεδοµένα αυτά, η προσβαλλοµένη µε την κρινοµένη αίτηση πράξη, µε την οποία απερρίφθη η υποβληθείσα την , κατ επίκληση της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ, αίτηση εγγραφής του αιτούντος στα µητρώα του Τ.Ε.Ε., διατηρεί την ισχύ της για τον εν τω µεταξύ διαρρεύσαντα χρόνο, ενώ ο αιτών διατηρεί το έννοµο συµφέρον του προς άσκηση της κρινοµένης αιτήσεως, εφ όσον, δια της ακυρώσεως της προσβαλλοµένης µε την κρινοµένη αίτηση πράξεως, επιδιώκει την αναδροµική, από του χρόνου εκδόσεως της πράξεως αυτής, εγγραφή του στα µητρώα του Επιµελητηρίου και, δια της εγγραφής αυτής, την αναδροµική, οµοίως, αναγνώριση του δικαιώµατός του να ασκεί στην Ελλάδα το επάγγελµα του µηχανολόγου µηχανικού, προκειµένου να επιδιώξει, περαιτέρω, την αξιοποίηση, από υπηρεσιακής και µισθολογικής απόψεως, του ως άνω διαρρεύσαντος χρόνου. 7. Επειδή, κατά την πάγια νοµολογία του ικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, οι αρχές κράτους µέλους, το οποίο δεν θέσπισε εντός της ταχθείσης µε οδηγία προθεσµίας τις αναγκαίες ρυθµίσεις για τη µεταφορά της οδηγίας αυτής στην εσωτερική έννοµη τάξη, δεν µπορούν να αντιτάξουν στους ιδιώτες τη µη εκπλήρωση, από το εν λόγω κράτος µέλος, των υποχρεώσεων που του επιβάλλει η οδηγία για το λόγο αυτόν, διατάξεις οδηγίας, οι οποίες είναι ανεπιφύλακτες και επαρκώς σαφείς, µπορούν, παρά τη µη εµπρόθεσµη µεταφορά της οδηγίας στην εσωτερική έννοµη τάξη ορισµένου κράτους µέλους, να τύχουν επικλήσεως έναντι των αρχών του τελευταίου τούτου κράτους από κάθε ιδιώτη που επιδιώκει, µέσω της επικλήσεως αυτής, είτε να ασκήσει δικαίωµα που θεσπίζει υπέρ αυτού η οδηγία είτε να µην εφαρµοσθεί εθνική διάταξη αντίθετη προς την οδηγία (βλ., ενδεικτικά, ΕΚ, αποφάσεις της , 8/81, Becker, Συλλογή 1982, σ. 53, της , 103/88, Fratelli Costanzo, Συλλογή 1989, σ.1839, της , C-188/89, Foster, Συλλογή 1990, σ. Ι 3313, της , C-193/91, Mohsche, Συλλογή 1993, σ. Ι-2615, της , C-134/99, IGI, Συλλογή 2000, σ. Ι-7717, της , C-441/99, Gharehveran, Συλλογή 2001, σ. Ι 7687 κ.ά). 8. Επειδή η προαναφερθείσα οδηγία 89/48/ΕΟΚ του Συµβουλίου έχει εκδοθεί κατ επίκληση των άρθρων 49, 57 παράγραφος 1 και 66 της Συνθήκης για την Ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητος (βλ. ήδη άρθρα 40, 47 παράγραφος 1 και 55 του ενοποιηµένου κειµένου της Συνθήκης, όπως διαµορφώθηκε µε τη Συνθήκη του Άµστερνταµ, κυρωθείσα µε το Ν. 2691/1999, Α 47). Με την οδηγία αυτή (τροποποιηθείσα ήδη, µετά τον εν προκειµένω κρίσιµο χρόνο, µε την οδηγία 2001/19/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, ΕΕ L 206) θεσπίσθηκε, µε σκοπό τη διευκόλυνση της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων και των υπηρεσιών, η οποία αποτελεί έναν εκ των θεµελιωδών στόχων της Ευρωπαϊκής Κοινότητος (βλ. άρθρο 3 εδάφιο γ της Συνθήκης), ένα γενικής εφαρµογής σύστηµα αναγνωρίσεως διπλωµάτων τριτοβαθµίου εκπαιδεύσεως, το οποίο έχει, όπως προκύπτει από το προοίµιο και τα οριζόµενα στα άρθρα 1 και 2 της οδηγίας, τα εξής βασικά χαρακτηριστικά: α) Αφορά διπλώµατα τριτοβάθµιας εκπαίδευσης, τα οποία έχουν χορηγηθεί σε κοινοτικούς υπηκόους από αρµόδια αρχή κράτους µέλους, πιστοποιούν επαγγελµατική εκπαίδευση ελάχιστης διάρκειας τριών ετών και επιτρέπουν στους κατόχους τους την πρόσβαση σε νοµοθετικώς κατοχυρωµένο επάγγελµα και την άσκησή του στο ανωτέρω κράτος µέλος και β) Αποβλέπει στην κτήση, από τους ανωτέρω κοινοτικούς υπηκόους, του δικαιώµατος να ασκούν, ως ελεύθεροι επαγγελµατίες ή µισθωτοί, το αντίστοιχο, νοµοθετικώς κατοχυρωµένο, επάγγελµα σε άλλο κράτος µέλος (κράτος µέλος υποδοχής), διάφορο εκείνου στο οποίο απέκτησαν το δίπλωµά τους. Το άρθρο 3 της οδηγίας ορίζει, ειδικότερα, τις περιπτώσεις στις οποίες οι αρµόδιες αρχές του κράτους µέλους υποδοχής υποχρεούνται να επιτρέψουν την πρόσβαση σε επάγγελµα, νοµοθετικώς κατοχυρωµένο στο εν λόγω κράτος µέλος, καθώς και την περαιτέρω άσκησή του, σε κάτοχο διπλώµατος αποκτηθέντος σε άλλο κράτος µέλος, ενώ στο άρθρο 4 ορίζονται οι περιπτώσεις, στις οποίες το κράτος µέλος υποδοχής έχει την ευχέρεια να απαιτεί, από τον κάτοχο του ανωτέρω διπλώµατος, επί πλέον προσόντα, συνιστάµενα είτε σε επαγγελµατική πείρα (βλ. εδάφιο α της παραγράφου 1 του εν λόγω άρθρου 4) είτε στην πραγµατοποίηση πρακτικής ασκήσεως προσαρµογής ή στην υποβολή σε δοκιµασία επάρκειας (βλ. εδάφιο β της παραγράφου 2 του αυτού άρθρου). Το άρθρο 5 αναφέρεται στα µέτρα που µπορεί να λάβει το κράτος µέλος υποδοχής για να βελτιώσει τις δυνατότητες προσαρµογής του ενδιαφεροµένου στο επαγγελµατικό περιβάλλον, ενώ το άρθρο 6 ρυθµίζει, κυρίως, τα της αποδείξεως εκ µέρους του ενδιαφεροµένου, στοιχείων αναγοµένων στην εντιµότητα, το ήθος, τη σωµατική και ψυχική του υγεία κ.λπ. Περαιτέρω, στο άρθρο 8 παράγραφος 2 της οδηγίας ορίζεται ότι «η διαδικασία εξέτασης της αίτησης για την εξάσκηση νοµοθετικά κατοχυρωµένου επαγγέλµατος πρέπει να ολοκληρώνεται στο συντοµότερο δυνατό, µε την έκδοση αιτιολογηµένης απόφασης της αρµόδιας αρχής του κράτους µέλους υποδοχής», ενώ στο άρθρο 9 παράγραφος 1 ορίζονται τα εξής: «Τα κράτη µέλη ορίζουν, µέσα στην προθεσµία που προβλέπεται στο άρθρο 12, τις αρχές που είναι αρµόδιες να δέχονται τις αιτήσεις και να λαµβάνουν τις αποφάσεις που αναφέρονται στην παρούσα οδηγία (...)». 9. Επειδή, κατά το χρόνο ( ) που ο αιτών υπέβαλε στο Τ.Ε.Ε. την αίτηση, µε την οποία ζήτησε να εγγραφεί στα µητρώα του Επιµελητηρίου ως µηχανολόγος µηχανικός, επικαλούµενος ότι, ως κάτοχος τίτλου αποκτηθέντος στην Οµοσπονδιακή ηµοκρατία της Γερµανίας, έχει, εν όψει των οριζοµένων στις διατάξεις της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ, το δικαίωµα να ασκεί στην Ελλάδα το επάγγελµα του µηχανολόγου µηχανικού, η ταχθείσα µε το άρθρο 12 της οδηγίας προθεσµία µεταφοράς της είχε ήδη παρέλθει, δοθέντος ότι είχε λήξει την Παρά ταύτα, η Ελληνική ηµοκρατία δεν είχε ακόµη θεσπίσει κανόνες µεταφοράς της οδηγίας

3 89/48/ΕΟΚ στην ελληνική έννοµη τάξη, παρά για ορισµένα µόνον επαγγέλµατα, µεταξύ των οποίων δεν περιλαµβανόταν, πάντως, το επάγγελµα του µηχανολόγου µηχανικού (πρβλ. σχετικώς και ΕΚ, απόφαση της , C-365/1993, Επιτροπή κατά Ελλάδος, Συλλογή 1995, σ. Ι-499). 10. Επειδή, υπό τα ανωτέρω νοµικά και πραγµατικά δεδοµένα, αποβαίνει εν προκειµένω κρίσιµο το ζήτηµα αν, κατά το χρονικό διάστηµα που µεσολάβησε µεταξύ της λήξεως της προθεσµίας µεταφοράς που τέθηκε µε το άρθρο 12 της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ και της καθυστερηµένης µεταφοράς της οδηγίας αυτής σε ορισµένο κράτος µέλος (κράτος µέλος υποδοχής) ένας ιδιώτης, επικαλούµενος ότι είναι κάτοχος διπλώµατος, αποκτηθέντος σε άλλο κράτος µέλος και εµπίπτοντος στο πεδίο εφαρµογής της οδηγίας, µπορούσε να ζητήσει από τις αρχές του κράτους µέλους υποδοχής, να του επιτραπεί, κατ εφαρµογή των κρίσιµων διατάξεων της οδηγίας, η πρόσβαση στο αντίστοιχο, νοµοθετικώς κατοχυρωµένο στο κράτος µέλος υποδοχής, επάγγελµα και η περαιτέρω άσκησή του στο τελευταίο τούτο κράτος µέλος. Επί του ζητήµατος αυτού, ο Πρόεδρος του Τµήµατος, οι Σύµβουλοι Χ. Ράµµος και Π. Κοτσώνης και οι δύο Πάρεδροι υποστήριξαν την εξής άποψη: Το άρθρο 3 της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ καθορίζει µε απόλυτη ακρίβεια και χωρίς καν να καταλείπει στα κράτη µέλη δυνατότητα επιλογής µεταξύ πλειόνων εναλλακτικών λύσεων, τις περιπτώσεις στις οποίες οι αρµόδιες αρχές του κράτους µέλους υποδοχής υποχρεούνται να επιτρέψουν την πρόσβαση σε επάγγελµα, νοµοθετικώς κατοχυρωµένο στο εν λόγω κράτος µέλος, καθώς και την περαιτέρω άσκησή του, σε κάτοχο διπλώµατος αποκτηθέντος σε άλλο κράτος µέλος. Εξ άλλου, το άρθρο 4 παράγραφοι 1 και 2 της οδηγίας προβλέπει µεν ότι οι αρµόδιες αρχές του κράτους µέλους υποδοχής έχουν, σε ορισµένες περιπτώσεις, την ευχέρεια να απαιτήσουν από τον κάτοχο του αποκτηθέντος σε άλλο κράτος µέλος διπλώµατος ορισµένα πρόσθετα προσόντα, επακριβώς περιγραφόµενα στην οδηγία (είτε επαγγελµατική πείρα, όπως αυτή ορίζεται στο άρθρο 1 εδάφιο ε της οδηγίας, είτε πραγµατοποίηση πρακτικής ασκήσεως προσαρµογής ή υποβολή σε δοκιµασία επάρκειας, όπως αυτές ορίζονται, αντιστοίχως, στο άρθρο 1 εδάφια στ και ζ της οδηγίας, τα οποία αναθέτουν, κατά τα λοιπά, τον καθορισµό των σχετικών λεπτοµερειών στην αρµόδια αρχή του κράτους µέλους υποδοχής), οι περιπτώσεις, όµως, αυτές ορίζονται στην παράγραφο 1 του άρθρου 4 περιοριστικά. Η παράγραφος 1 του άρθρου 4 καθορίζει, δηλαδή, πότε ακριβώς µπορεί να απαιτηθεί από τον ενδιαφερόµενο η απόδειξη επαγγελµατικής πείρας (βλ. εδάφιο α της ίδιας παραγράφου 1) και πότε ακριβώς µπορεί να απαιτηθεί από αυτόν η πραγµατοποίηση πρακτικής ασκήσεως προσαρµογής ή η υποβολή σε δοκιµασία επάρκειας (βλ. εδάφιο β της ίδιας παραγράφου 1), ενώ η παράγραφος 2 του αυτού άρθρου 4 ορίζει ότι δεν είναι δυνατόν τα δύο αυτά στοιχεία (επαγγελµατική πείρα, αφ ενός, πρακτική άσκηση προσαρµογής ή δοκιµασία επάρκειας αφ ετέρου) να απαιτηθούν σωρευτικά. Η διάταξη του εδαφίου α της παραγράφου 1 του άρθρου 4 ορίζει, επίσης, τον τρόπο υπολογισµού της διάρκειας της δυναµένης να απαιτηθεί από τον ενδιαφερόµενο επαγγελµατικής πείρας και προβλέπει ότι η διάρκεια αυτή δεν µπορεί, σε καµία περίπτωση, να υπερβεί τα τέσσερα έτη. Περαιτέρω, η διάταξη του εδαφίου β της παραγράφου 1 του αυτού άρθρου 4 ορίζει ότι, όταν συντρέχουν ορισµένες προϋποθέσεις, επακριβώς καθοριζόµενες στη διάταξη αυτή, το κράτος µέλος υποδοχής µπορεί να ζητήσει από τον ενδιαφερόµενο να πραγµατοποιήσει πρακτική άσκηση προσαρµογής επί τρία το πολύ έτη ή να υποβληθεί σε δοκιµασία επάρκειας και θεσπίζει τον κανόνα ότι το κράτος µέλος οφείλει να παρέχει στον ενδιαφερόµενο τη δυνατότητα σχετικής επιλογής µεταξύ πρακτικής ασκήσεως προσαρµογής και δοκιµασίας επάρκειας. Η αυτή διάταξη του εδαφίου β προβλέπει, επίσης, ότι το κράτος µέλος µπορεί, κατά παρέκκλιση, να µην επιτρέψει στον ενδιαφερόµενο την ανωτέρω επιλογή και να επιβάλει είτε την πρακτική άσκηση προσαρµογής είτε τη δοκιµασία επάρκειας, προκειµένου περί ορισµένων, ειδικώς καθοριζοµένων στη διάταξη αυτή, επαγγελµάτων και προσθέτει ότι το κράτος µέλος υποδοχής µπορεί, κατόπιν τηρήσεως των διαδικαστικών προϋποθέσεων που τάσσει το άρθρο 10 της οδηγίας, να προβλέψει εφαρµογή της ανωτέρω παρεκκλίσεως και σε άλλα επαγγέλµατα. Τέλος, στο άρθρο 6 παράγραφοι 1 έως 4 της οδηγίας εισάγονται, προκειµένου να καλυφθούν περιπτώσεις κατά τις οποίες το κράτος µέλος υποδοχής απαιτεί, για την πρόσβαση σε ορισµένο επάγγελµα, την απόδειξη στοιχείων αναγοµένων στην εντιµότητα, το ήθος, τη σωµατική ή ψυχική υγεία κ.λπ. ή τη δόση όρκου, σειρά ειδικών ρυθµίσεων, οι οποίες αναφέρονται στα της αποδείξεως, εκ µέρους του ενδιαφεροµένου των ανωτέρω στοιχείων καθώς και στα της ορκοδοσίας. Με το περιεχόµενο αυτό, οι προαναφερθείσες ουσιαστικές διατάξεις των άρθρων 3, 4 παράγραφοι 1 εδάφια α και β και 2 και 6 παράγραφοι 1 έως και 4 της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ είναι, κατά την άποψη της πλειοψηφίας, ανεπιφύλακτες και επαρκώς σαφείς ως προς τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες οι αρχές του κράτους µέλους υποδοχής υποχρεούνται να επιτρέψουν σε κάτοχο διπλώµατος, αποκτηθέντος σε άλλο κράτος µέλος, την πρόσβαση σε επάγγελµα, νοµοθετικώς κατοχυρωµένο στο κράτος µέλος υποδοχής, καθώς και την περαιτέρω άσκησή του στο τελευταίο τούτο κράτος µέλος και, εποµένως, είναι δεκτικές επικλήσεως από τον κάτοχο τέτοιου διπλώµατος µετά τη λήξη της προθεσµίας µεταφοράς της οδηγίας. Τα χαρακτηριστικά τους αυτά δεν µπορούν να αναιρεθούν εκ του γεγονότος και µόνον ότι η διάταξη του εδαφίου β της παραγράφου 1 του άρθρου 4 προβλέπει ευχέρεια του κράτους µέλους υποδοχής να µην παρέχει στον ενδιαφερόµενο, επί ορισµένων επαγγελµάτων, ειδικώς καθοριζοµένων στην εν λόγω διάταξη, δυνατότητα επιλογής µεταξύ πρακτικής ασκήσεως προσαρµογής και δοκιµασίας επάρκειας, ούτε από την παρεχοµένη στο κράτος µέλος ευχέρεια να επεκτείνει, υπό ορισµένες προϋποθέσεις, την παρέκκλιση αυτή και σε άλλα επαγγέλµατα. Και τούτο, αφ ενός µεν διότι, και στις περιπτώσεις αυτές, το κράτος µέλος µπορεί, πάντως, να ζητήσει από τον ενδιαφερόµενο την εκπλήρωση µιας και µόνον από τις ανωτέρω δύο, ειδικώς προσδιοριζόµενες στην οδηγία, πρόσθετες προϋποθέσεις (πρβλ. σχετικώς ΕΚ, αποφάσεις της , C-6/90 και C-9/90, Francovich κ.λπ., Συλλογή 1991, σ. Ι-5357, σκ. 17 και της , C-253/96 και C-258/96, Kampelmann κ.λπ., Συλλογή 1997, σ. Ι-6907, σκ. 38 έως 40), αφ ετέρου δε διότι, εν πάση περιπτώσει, ένα κράτος µέλος, το οποίο παρέβη την υποχρέωσή του προς µεταφορά οδηγίας στο εσωτερικό δίκαιο δεν µπορεί να αποκλείσει τα δικαιώµατα που γεννά η οδηγία υπέρ των ιδιωτών, επικαλούµενο την ευχέρειά του να επιβάλει ορισµένους περιοριστικούς όρους στην άσκηση των δικαιωµάτων αυτών, ευχέρεια της οποίας µπορούσε να είχε κάνει χρήση, εάν είχε λάβει εγκαίρως τα αναγκαία µέτρα για την πλήρη µεταφορά της οδηγίας στο εσωτερικό δίκαιο (πρβλ. σχετικώς την µνηµονευθείσα αµέσως ανωτέρω απόφαση Francovich, σκ. 21). Εξ άλλου, το χαρακτήρα των ως άνω κρισίµων διατάξεων της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ ως ανεπιφύλακτων και επαρκώς σαφών δεν αναιρεί η διάταξη του άρθρου 9 παράγραφος 1 της αυτής οδηγίας, παρά το ότι προβλέπει ότι κατά τη µεταφορά της οδηγίας τα κράτη µέλη οφείλουν να ορίσουν και «τις αρχές που είναι αρµόδιες να δέχονται τις αιτήσεις και να λαµβάνουν τις αποφάσεις που αναφέρονται στην παρούσα οδηγία», καταλείποντας, ως προς το ζήτηµα στο οποίο αναφέρεται, ευρύτατο περιθώριο εκτιµήσεων στον εθνικό νοµοθέτη. Και τούτο για τους εξής λόγους: Ο ιδιώτης µπορεί να προβάλει το δικαίωµα που αντλεί από ανεπιφύλακτες και επαρκώς σαφείς διατάξεις µιας οδηγίας και στην περίπτωση κατά την οποία οι διατάξεις αυτές είναι δυνατόν να τύχουν αυτοτελούς

4 εφαρµογής, αποσυνδεόµενες από άλλες διατάξεις της αυτής οδηγίας, οι οποίες δεν είναι στον ίδιο βαθµό ακριβείς και ανεπιφύλακτες (βλ. σχετικώς τις µνηµονευθείσες ήδη στην έβδοµη σκέψη αποφάσεις Becker, σκ. 29 και 30 και Gharehveran, σκ. 44). Εν όψει τούτου, κατά το χρόνο µεταξύ της λήξεως της προθεσµίας µεταφοράς της οδηγίας και της µεταφοράς της στην εσωτερική έννοµη τάξη του κράτους µέλους υποδοχής, οι διατάξεις των άρθρων 3, 4 παράγραφοι 1 εδάφια α και β και 2 και 6 παράγραφοι 1 έως 4 της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ ήσαν, αποσυνδεόµενες από τη διάταξη του άρθρου 9 παράγραφος 1 της οδηγίας, απολύτως δεκτικές αυτοτελούς εφαρµογής, στην περίπτωση εκείνη κατά την οποία η εθνική νοµοθεσία του κράτους µέλους υποδοχής, όπως ίσχυε προτού το κράτος τούτο προχωρήσει στην µεταφορά της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ στην εσωτερική του έννοµη τάξη, ανέθετε σε συγκεκριµένο διοικητικό όργανο, τη διαπίστωση της συνδροµής των προϋποθέσεων προσβάσεως σε συγκεκριµένο, νοµοθετικώς κατοχυρωµένο στο κράτος αυτό, επάγγελµα και τη χορήγηση στον ενδιαφερόµενο, επί διαπιστώσεως της συνδροµής των προϋποθέσεων αυτών, της αδείας ασκήσεως του επαγγέλµατος τούτου. Στην περίπτωση αυτή, ο κάτοχος διπλώµατος, που έχει αποκτηθεί σε άλλο κράτος µέλος, µπορούσε, εάν η προθεσµία µεταφοράς της οδηγίας είχε παρέλθει άπρακτη, να επικαλεσθεί τις ανεπιφύλακτες και επαρκώς σαφείς διατάξεις των άρθρων 3 και 4 παράγραφοι 1 εδάφια α και β και 2 της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ ενώπιον του προαναφερθέντος διοικητικού οργάνου (και, µάλιστα, ανεξαρτήτως αν το όργανο αυτό ήταν όργανο του Κράτους ή όργανο άλλου φορέα, υποκειµένου σε κρατική εποπτεία, όπως, επί παραδείγµατι, όργανο ενός νοµικού προσώπου δηµοσίου δικαίου πρβλ. σχετικώς τη µνηµονευθείσα στην έβδοµη σκέψη απόφαση Foster, σκ. 18 και 19), να προβάλει ότι οι διατάξεις αυτές του παρέχουν το δικαίωµα να ασκήσει στη χώρα υποδοχής το συγκεκριµένο, νοµοθετικώς κατοχυρωµένο, επάγγελµα και να ζητήσει από το ως άνω όργανο να του χορηγηθεί η προβλεπόµενη στην εθνική νοµοθεσία άδεια ασκήσεως του επαγγέλµατος τούτου. Το διοικητικό όργανο ενώπιον του οποίου υποβαλλόταν σχετική αίτηση είχε, εξ άλλου, την υποχρέωση να διαπιστώσει εάν στο πρόσωπο εκείνου που την υπέβαλε συντρέχουν, πράγµατι, οι προϋποθέσεις που τάσσει το άρθρο 3 της οδηγίας, να ζητήσει, σε καταφατική περίπτωση, εάν το έκρινε αναγκαίο και εφ όσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις ασκήσεως σχετικής ευχέρειας, τις οποίες τάσσει το άρθρο 4 παράγραφοι 1 εδάφια α και β και 2, την εκπλήρωση των προσθέτων προϋποθέσεων που καθορίζονται στις τελευταίες αυτές διατάξεις (καθορίζοντας, ενδεχοµένως, κατά τα οριζόµενα στο άρθρο 1 εδάφια στ και ζ της οδηγίας, τις λεπτοµέρειες που θα ήταν τυχόν αναγκαίες για την εκπλήρωση των πρόσθετων αυτών προϋποθέσεων), να ζητήσει, ενδεχοµένως, την απόδειξη στοιχείων, από εκείνα στα οποία αναφέρεται το άρθρο 6 της οδηγίας (εντιµότητα, επαγγελµατικό ήθος, υγεία κ.λπ.) ή και τη δόση όρκου και να επιτρέψει, τέλος, στον ενδιαφερόµενο, εάν ο τελευταίος εκπληρώνει το σύνολο των ανωτέρω προϋποθέσεων, την άσκηση του οικείου επαγγέλµατος. Εάν, αντιθέτως, το εν λόγω διοικητικό όργανο διαπίστωνε ότι δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις του άρθρου 3 της οδηγίας ή ότι ο ενδιαφερόµενος δεν εκπλήρωσε τις απαιτηθείσες πρόσθετες προϋποθέσεις ή ότι δεν απέδειξε κάποιο από τα µνηµονευόµενα στο άρθρο 6 της οδηγίας στοιχεία, όφειλε να απορρίψει την υποβληθείσα αίτηση µε πράξη του, πλήρως και ειδικώς αιτιολογηµένη ως προς τους λόγους της απορρίψεως. οθέντος δε ότι το ανωτέρω όργανο καλείται, εν προκειµένω, να εφαρµόσει τις διατάξεις της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ, η οποία ρυθµίζει ειδικώς το ζήτηµα των δικαιωµάτων των υπηκόων των κρατών µελών που κατέχουν διπλώµατα εµπίπτοντα στο πεδίο εφαρµογής της οδηγίας αυτής, δεν θα µπορούσε, πάντως, να απορρίψει την υποβληθείσα ενώπιόν του αίτηση, επικαλούµενο έλλειψη αναγνωρίσεως, από άλλο όργανο του κράτους υποδοχής, του διπλώµατος το οποίο κατέχει ο ενδιαφερόµενος (βλ., ως προς το τελευταίο αυτό ζήτηµα, ΕΚ, απόφαση της , C-234/97, Fernandez de Bobadilla, Συλλογή 1999, σ. Ι-4773, σκέψη 27). Μειοψήφησαν οι Σύµβουλοι Γ. Παπαγεωργίου και Αικ. Χριστοφορίδου. Ο Σύµβουλος Γ. Παπαγεωργίου διατύπωσε, ειδικότερα, την εξής άποψη: Η οδηγία 89/48/ΕΟΚ θεσπίζει, το πρώτον, ένα ειδικό σύστηµα αναγνωρίσεως διπλωµάτων τριτοβαθµίου εκπαιδεύσεως, µέσω του οποίου κοινοτικός υπήκοος, ο οποίος έχει αποκτήσει δίπλωµα τριτοβαθµίου εκπαιδεύσεως σε ένα κράτος µέλος, µπορεί, υπό τις προϋποθέσεις που τάσσει το πλέγµα των διατάξεων των άρθρων 3 και 4 παράγραφοι 1 και 2 της οδηγίας, να ζητήσει πρόσβαση σε νοµοθετικώς κατοχυρωµένο επάγγελµα σε άλλο κράτος µέλος (κράτος µέλος υποδοχής). Εν όψει δε, ακριβώς, της πρωτοτυπίας και των ειδικών απαιτήσεων του συστήµατος, ο κοινοτικός νοµοθέτης δεν θεώρησε σκόπιµο να αναθέσει την εφαρµογή του συστήµατος στις διοικητικές αρχές των κρατών µελών, οι οποίες ήσαν, κατά την µέχρι τότε ισχύουσα εθνική νοµοθεσία, αρµόδιες για τον έλεγχο της συνδροµής των προϋποθέσεων ασκήσεως ορισµένου ή ορισµένων επαγγελµάτων και τη χορήγηση της αντίστοιχης αδείας ασκήσεως επαγγέλµατος. Αντί αυτού παρεχώρησε στα κράτη µέλη, µε το άρθρο 9 παράγραφος 1 της οδηγίας, ευρύτατα περιθώρια εκτιµήσεων ως προς το όργανο ή τα όργανα στα οποία θα ανατεθεί, κατά τη µεταφορά της οδηγίας στην εσωτερική έννοµη τάξη ενός εκάστου κράτους µέλους, η εξόχως τεχνική αρµοδιότητα αποφάνσεως επί αιτήσεως αναγνωρίσεως διπλώµατος τριτοβαθµίου εκπαιδεύσεως, το οποίο φέρεται να εµπίπτει στο πεδίο εφαρµογής της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ και διαπιστώσεως της συνδροµής των προϋποθέσεων αναγνωρίσεως του εν λόγω τίτλου, τις οποίες τάσσουν οι διατάξεις των άρθρων 3 και 4 παράγραφοι 1 και 2 της οδηγίας αυτής. Κάθε κράτος µέλος διέθετε, ως εκ τούτου, την ευχέρεια να επιλέξει, όσον αφορά το ζήτηµα αυτό, µεταξύ περισσοτέρων λύσεων: είχε, δηλαδή, τη δυνατότητα να αναθέσει την αρµοδιότητα εφαρµογής του νέου, θεσπιζοµένου µε την οδηγία, συστήµατος, είτε στα όργανα, στα οποία ανήκε η αρµοδιότητα εφαρµογής των κανόνων της εθνικής νοµοθεσίας, οι οποίοι ρύθµιζαν τα της προσβάσεως σε ορισµένο, νοµοθετικώς κατοχυρωµένο επάγγελµα, είτε σε νέα, διαφορετικά κατά επάγγελµα και ειδικώς συνιστώµενα προς τούτο όργανα, είτε σε ένα νέο, ενιαίο για όλα τα επαγγέλµατα, όργανο. Η τελευταία αυτή λύση είναι, σηµειωτέον, και η επιλεγείσα κατά τη µεταφορά της οδηγίας στην ελληνική έννοµη τάξη. Πράγµατι, το Π.. 165/2000 περί µεταφοράς της οδηγίας, τροποποιηθέν εν συνεχεία µε το Π.. 373/2001 (Α 251), ανέθεσε (άρθρο 10) την ανωτέρω αρµοδιότητα σε ένα, ειδικώς συσταθέν προς τούτο, κρατικό όργανο («Συµβούλιο Αναγνωρίσεως Ισοτιµίας Τίτλων Τριτοβάθµιας Εκπαίδευσης»), το οποίο είναι το µόνο αρµόδιο για την αναγνώριση, σε κάτοχο διπλώµατος εµπίπτοντος στο πεδίο εφαρµογής της οδηγίας, του δικαιώµατος ασκήσεως στην Ελλάδα του αντίστοιχου, νοµοθετικά κατοχυρωµένου, επαγγέλµατος και προέβλεψε, περαιτέρω (άρθρο 11 παράγραφος 6) ότι, όταν ειδική διάταξη της εθνικής νοµοθεσίας προβλέπει, για ένα συγκεκριµένο επάγγελµα, την τήρηση, από αντίστοιχη επαγγελµατική οργάνωση ή από διοικητική αρχή, µητρώου των δικαιουµένων να το ασκήσουν, η απόφαση του προαναφερθέντος Συµβουλίου περί αναγνωρίσεως δικαιώµατος ασκήσεως του επαγγέλµατος στην Ελλάδα, καθιστά υποχρεωτική, για την ανωτέρω επαγγελµατική οργάνωση ή διοικητική αρχή, την εγγραφή του ενδιαφεροµένου στο µητρώο που τηρεί. Κατά συνέπεια, λαµβανοµένων υπ όψη, αφ ενός µεν των ειδικών, τεχνικού χαρακτήρα, απαιτήσεων του εισαχθέντος µε την οδηγία 89/48/ΕΟΚ συστήµατος, αφ ετέρου δε της ευρύτητας του περιθωρίου εκτιµήσεων που χορηγήθηκε µε το άρθρο 9 παράγραφος 1 της οδηγίας στα κράτη µέλη ως προς τον

5 καθορισµό των αρµοδίων για την εφαρµογή του συστήµατος εθνικών οργάνων, κατά το χρόνο που µεσολάβησε µεταξύ της λήξεως της προθεσµίας µεταφοράς της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ και της µεταφοράς της στην εσωτερική έννοµη τάξη του κράτους µέλους υποδοχής, τα άρθρα 3, 4 παράγραφοι 1 και 2 και 6 παράγραφοι 1 έως 4 της οδηγίας δεν ήταν, κατά την εν λόγω µειοψηφήσασα άποψη, δεκτικά επικλήσεως, από κατόχους τίτλων που εµπίπτουν στο πεδίο εφαρµογής της οδηγίας, ενώπιον των διοικητικών οργάνων, τα οποία ήσαν τυχόν αρµόδια, σύµφωνα µε την ισχύουσα, κατά τον ανωτέρω χρόνο, εθνική νοµοθεσία του κράτους µέλους υποδοχής, για τη χορήγηση αδειών ασκήσεως, στο κράτος αυτό, των αντιστοίχων, νοµοθετικώς κατοχυρωµένων επαγγελµάτων. Εξ άλλου, η Σύµβουλος Αικ. Χριστοφορίδου διατύπωσε την εξής άποψη: Με την οδηγία 89/48/ΕΟΚ θεσπίζεται, το πρώτον, πλαίσιο συστήµατος αναγνωρίσεως διπλωµάτων τριτοβάθµιας εκπαίδευσης, προς το σκοπό παροχής δυνατότητας, στους υπηκόους των κρατών µελών, να ασκούν επαγγελµατική δραστηριότητα σε κράτος µέλος εκτός εκείνου στο οποίο απέκτησαν τα επαγγελµατικά τους προσόντα. Το σύστηµα αυτό είναι νέο, τουλάχιστον για την ελληνική έννοµη τάξη και πολύπλοκο, εξ αιτίας, κυρίως, της ανάγκης που δηµιουργεί για αποσύνδεση της επαγγελµατικής από την ακαδηµαϊκή ισοτιµία, οι οποίες ωστόσο απορρέουν από το αυτό δίπλωµα ή τίτλο σπουδών. Κατά συνέπεια, η µεταφορά των διατάξεων της οδηγίας στη ελληνική έννοµη τάξη προσαπαιτεί την δια της κανονιστικής οδού θέσπιση νέων, σύµφωνων προς το πνεύµα των διατάξεων της οδηγίας κανόνων, δια των οποίων θα τεθούν οι ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις, καθώς και τα κριτήρια, επί τη βάσει των οποίων θα λαµβάνει χώρα η κατά περίπτωση εφαρµογή των διατάξεων της οδηγίας, όπως θα διαµορφωθούν υπό το ουσιαστικό και διαδικαστικό περιεχόµενό τους µε τις προαναφερθείσες, αναγκαίες για την εξειδίκευση και εφαρµογή αυτής ρυθµίσεις. Μόνον δε υπό την έννοια αυτή είναι δυνατό να επέλθει πλήρης συµµόρφωση της ελληνικής έννοµης τάξης προς το κοινοτικό δίκαιο, ώστε να εξασφαλισθεί η εφαρµογή του κοινοτικού δικαίου στον εν λόγω τοµέα και να καταστεί δυνατή η άσκηση επαγγέλµατος υπηκόων κρατών µελών στην Ελλάδα. εδοµένου δε ότι τα ως άνω κριτήρια και προϋποθέσεις αποτελούν αντικείµενο κανονιστικής ρυθµίσεως, δεν είναι επιτρεπτή στη ιοίκηση η θέσπιση αυτών επ ευκαιρία εκδόσεως απ ευθείας των ατοµικών πράξεων, µε τις οποίες αναγνωρίζεται η επαγγελµατική ισοτιµία. Πράγµατι, το Π.. 165/2000 και το Π.. 373/2001, δια των οποίων έγινε η µεταφορά της οδηγίας στην ελληνική έννοµη τάξη, περιέλαβαν τις απαραίτητες πρόσθετες διατάξεις (άρθρο 10-σύσταση ειδικού κρατικού οργάνου, ειδικές αρµοδιότητες αυτού κ.λπ.), εξειδικεύοντας το πλαίσιο ρυθµίσεων της οδηγίας, στις περιπτώσεις που ο κοινοτικός νοµοθέτης άφησε ευρύτατα προς τούτο περιθώρια στους εθνικούς νοµοθέτες. Με τα δεδοµένα αυτά, κατά το χρόνο που µεσολάβησε µεταξύ της λήξεως της προθεσµίας µεταφοράς της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ και της µεταφοράς της στην εσωτερική έννοµη τάξη κράτους µέλους υποδοχής, τα άρθρα 3, 4 παράγραφοι 1 και 2 και 6 παράγραφοι 1 έως 4 της οδηγίας δεν ήταν, σύµφωνα και µε την δεύτερη αυτή µειοψηφήσασα άποψη, δεκτικά επικλήσεως, από κατόχους τίτλων που εµπίπτουν στο πεδίο εφαρµογής της οδηγίας, ενώπιον των διοικητικών οργάνων, τα οποία ήσαν τυχόν αρµόδια, σύµφωνα µε την ισχύουσα, κατά τον ανωτέρω χρόνο, εθνική νοµοθεσία του κράτους µέλους υποδοχής, για τη χορήγηση αδειών ασκήσεως, στο κράτος αυτό, των αντιστοίχων, νοµοθετικώς κατοχυρωµένων επαγγελµάτων 11. Επειδή το Π.. της 27.11/ «Περί κωδικοποιήσεως των περί συστάσεως Τεχνικού Επιµελητηρίου κειµένων διατάξεων» (Α 430) ορίζει στο άρθρο 1, όπως αντικαταστάθηκε µε το άρθρο 1 του Ν. 1486/1984 (Α 161), ότι «Συνιστάται νοµικό πρόσωπο δηµοσίου δικαίου, µε την επωνυµία «Τεχνικό Επιµελητήριο Ελλάδας» (Τ.Ε.Ε.) (...)», ενώ στο άρθρο 2, όπως αντικαταστάθηκε µε το άρθρο 2 του Ν. 1486/1984 και τροποποιήθηκε, στη συνέχεια, µε το άρθρο 2 του Π.. 512/1991, τιτλοφορούµενο «Προσαρµογή της ελληνικής νοµοθεσίας που αναφέρεται στο Τεχνικό Επιµελητήριο Ελλάδας προς τις διατάξεις των άρθρων 7, 52 και 59 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητος» (Α 190), ορίζει τα εξής: «1. Ως τακτικά µέλη του Τ.Ε.Ε. εγγράφονται υποχρεωτικά όλοι οι Ελληνικής ιθαγένειας ή οι έχοντες την ιθαγένεια κράτους-µέλους των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, διπλωµατούχοι του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, των Πολυτεχνικών Σχολών της Χώρας και των ισοτίµων σχολών του εξωτερικού µετά τη λήψη της άδειας άσκησης του επαγγέλµατος (...). 2. (...).5. Τα µέλη του Τ.Ε.Ε. εντάσσονται στις βασικές ειδικότητες: α) πολιτικών µηχανικών, β) αρχιτεκτόνων µηχανικών, γ) µηχανολόγων µηχανικών, δ) ηλεκτρολόγων µηχανικών, ε) αγρονόµων τοπογράφων µηχανικών, στ) χηµικών µηχανικών, ζ) µηχανικών µεταλλείων µεταλλουργών, η) ναυπηγών µηχανικών, θ) ηλεκτρονικών µηχανικών (...). 6. Ειδικότητες που δεν συµπεριλαµβάνονται σ αυτές που ορίζει η προηγούµενη παράγραφος εντάσσονται στη συγγενέστερη ειδικότητα (...)». Περαιτέρω, στην παράγραφο 1 του άρθρου 3 του αυτού Π.., όπως αντικαταστάθηκε µε το άρθρο 3 του Ν. 1486/1984, ορίζονται τα δικαιώµατα των µελών του Τ.Ε.Ε. (δικαίωµα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στα όργανα, δικαίωµα συµµετοχής στις δραστηριότητες του Επιµελητηρίου κ.λπ.), ενώ στην παράγραφο 3 του άρθρου 4 του Π.. της 27.11/ , όπως αντικαταστάθηκε µε το άρθρο 4 του Ν. 1486/1984, ορίζονται τα εξής: «Το Τ.Ε.Ε., σε σχέση µε τα µέλη του, διενεργεί τις εξετάσεις και χορηγεί τις άδειες άσκησης επαγγέλµατος των µηχανικών, σύµφωνα µε τις ισχύουσες διατάξεις, τηρεί τα µητρώα των µηχανικών (...), µεριµνά για την είσπραξη των νόµιµων αµοιβών τους, όπως προβλέπεται από τις σχετικές διατάξεις, φροντίζει για την απασχόληση, την κοινωνική ασφάλιση, την προαγωγή και προστασία του κύρους των µελών του, την επιστηµονική πρόοδο, ενηµέρωση, επιµόρφωση και συνεχιζόµενη εκπαίδευσή τους (...), ενισχύει τους φορείς συλλογικής εκπροσώπησης των µηχανικών σε δραστηριότητες σχετικές µε τους σκοπούς του, µελετά νέες µορφές επαγγελµατικής οργάνωσης και εργασίας των µελών του (...)». Εξ άλλου, µε την παράγραφο 1 του άρθρου 1 του Ν. 1225/1981 (Α 340) είχε ήδη ορισθεί ότι «η αρµοδιότητα για τη χορήγηση της άδειας άσκησης του επαγγέλµατος στην Ελλάδα στους διπλωµατούχους µηχανικούς ισότιµων ανώτατων σχολών του εξωτερικού ανήκει στο Τεχνικό Επιµελητήριο της Ελλάδας», ενώ κατά το άρθρο 4 του αυτού νόµου στο Τ.Ε.Ε. ανατίθεται και «η αρµοδιότητα χορήγησης της άδειας άσκησης επαγγέλµατος στους διπλωµατούχους µηχανικούς των ανωτάτων σχολών του εσωτερικού». Τέλος, κατ επίκληση νοµοθετικής εξουσιοδοτήσεως, χορηγηθείσης µε το άρθρο 1 παράγραφος 2 του Ν. 1225/1981, εκδόθηκε η υπ αριθµ. Ε 5/4/339/ κοινή απόφαση των Υπουργών ηµοσίων Έργων και Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων (Β 713), µε την οποία καθορίσθηκε η διαδικασία χορηγήσεως, από το Τ.Ε.Ε, της ανωτέρω αδείας ασκήσεως επαγγέλµατος. Η κοινή αυτή υπουργική απόφαση όρισε, ειδικότερα, στην παράγραφο 1, ότι «η άδεια άσκησης επαγγέλµατος στους διπλωµατούχους µηχανικούς των ανωτάτων σχολών του εσωτερικού, καθώς και στους διπλωµατούχους µηχανικούς ισοτίµων ανωτάτων σχολών του εξωτερικού, χορηγείται από το Τ.Ε.Ε, ύστερα από προφορικές εξετάσεις», στην παράγραφο 2 εδάφιο δ ότι οι κάτοχοι διπλωµάτων του εξωτερικού πρέπει, προκειµένου να λάβουν µέρος στις εξετάσεις αυτές, να υποβάλουν στο Τ.Ε.Ε., µεταξύ άλλων, και «βεβαίωση ισοτιµίας του προσκοµιζοµένου διπλώµατος», χορηγουµένη από το συσταθέν µε το Ν. 741/1977 (Α 314) νοµικό πρόσωπο

6 δηµοσίου δικαίου, µε την επωνυµία «ιαπανεπιστηµιακό Κέντρο Αναγνωρίσεως Τίτλων Σπουδών της Αλλοδαπής» ( Ι.Κ.Α.Τ.Σ.Α.) και στην παράγραφο 4 ότι η εξέταση κάθε υποψηφίου γίνεται, κατ επιλογήν του τελευταίου, είτε µε βάση τη διπλωµατική του εργασία, είτε σε τρεις από τις πέντε ενότητες θεµάτων, διαφορετικών κατά ειδικότητα (πολιτικοί µηχανικοί, µηχανολόγοι µηχανικοί κ.λπ), οι οποίες καθορίζονται στην παράγραφο 7 της εν λόγω κοινής υπουργικής αποφάσεως. 12. Επειδή, από τις παρατεθείσες στην προηγουµένη σκέψη διατάξεις της ελληνικής νοµοθεσίας, σε συνδυασµό προς τα οριζόµενα στις διατάξεις των εδαφίων γ και δ του άρθρου 1 της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ, στις οποίες ορίζεται η έννοια του «νοµοθετικώς κατοχυρωµένου επαγγέλµατος», συνάγεται, κατά τρόπο πρόδηλο, ότι το επάγγελµα του µηχανολόγου µηχανικού είναι, στην Ελλάδα, επάγγελµα νοµοθετικώς κατοχυρωµένο, υπό την έννοια της ανωτέρω οδηγίας (πρβλ. και ΕΚ, απόφαση της , C-164/94, Αρανίτης, Συλλογή 1996, σ. Ι-135, σκ. 18 και 19). Από τις αυτές ως άνω διατάξεις της ελληνικής νοµοθεσίας συνάγεται, επίσης, ότι προ της µεταφοράς της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ στην ελληνική έννοµη τάξη, ο ενδιαφερόµενος να ασκήσει στην Ελλάδα το επάγγελµα του µηχανολόγου µηχανικού, είτε ως ανεξάρτητος επαγγελµατίας, είτε ως µισθωτός, έπρεπε προηγουµένως να λάβει σχετική άδεια, χορηγουµένη, κατόπιν εξετάσεων, από το νοµικό πρόσωπο δηµοσίου δικαίου, µε την επωνυµία «Τεχνικό Επιµελητήριο Ελλάδος» (Τ.Ε.Ε.) και να εγγραφεί στα µητρώα του Επιµελητηρίου τούτου (πρβλ. σχετικώς και ΕΚ, απόφαση της , 38/87, Επιτροπή κατά Ελλάδος, Συλλογή 1988, σ. 4415). 13. Επειδή, κατά τα ήδη εκτεθέντα στη δεύτερη σκέψη, ο αιτών είναι Έλληνας υπήκοος και κάτοχος τίτλου (Diplom Ingenieur), τον οποίον απέκτησε το έτος 1980, κατόπιν σπουδών σε εκπαιδευτικό ίδρυµα (Fachhochschule Wiesbaden) το οποίο εδρεύει στην Οµοσπονδιακή ηµοκρατία της Γερµανίας. Την υπέβαλε αίτηση στο Περιφερειακό Τµήµα ωδεκανήσου του Τεχνικού Επιµελητηρίου Ελλάδος (Τ.Ε.Ε.), µε την οποία ζήτησε να εγγραφεί στα µητρώα του Επιµελητηρίου, επικαλούµενος ότι, εν όψει του τίτλου που κατέχει και των οριζοµένων στην οδηγία 89/48/ΕΟΚ, η προθεσµία προς µεταφορά της οποίας είχε ήδη λήξει από , δικαιούται να ασκεί στην Ελλάδα το επάγγελµα του µηχανολόγου µηχανικού. Η αίτηση συνοδευόταν από σειρά σχετικών δικαιολογητικών, µεταξύ των οποίων περιλαµβανόταν αντίγραφο του ανωτέρω τίτλου και η από βεβαίωση του «Συλλόγου Μηχανικών Γερµανίας» («Verein Deutscher Ingenieure VDI»), κατά την οποία ο αιτών ήταν µέλος του Συλλόγου τούτου από Η αίτηση αυτή, συµπληρωθείσα µε µεταγενέστερη σχετική αίτηση, κατατεθείσα την , απερρίφθη µε την προσβαλλοµένη, υπ αριθµ. 6372/ , απόφαση του Προέδρου του ιοικητικού Συµβουλίου του Τ.Ε.Ε, στην οποία παρατίθεται η εξής αιτιολογία: «Η εγγραφή στο ΤΕΕ γίνεται υπό τις προϋποθέσεις, που ορίζονται στη διάταξη της παραγράφου 4 του άρθρου 2 του από 27.11/ Π. /τος «περί κωδικοποιήσεως των περί συστάσεως ΤΕΕ κειµένων διατάξεων», όπως τροποποιήθηκε µε το Ν. 1486/1984. Για τους αποφοίτους του εξωτερικού, βασική προϋπόθεση είναι να έχουν κάνει σπουδές πολυτεχνικού κύκλου και ο τίτλος σπουδών τους να είναι ισότιµος µε τους χορηγούµενους από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και τις Πολυτεχνικές Σχολές των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων (Α.Ε.Ι.) της Ελλάδας. Η ισοτιµία των τίτλων σπουδών του εξωτερικού χορηγείται από το «ιαπανεπιστηµιακό Κέντρο Αναγνωρίσεως Τίτλων Σπουδών Αλλοδαπής» ( Ι.Κ.Α.Τ.Σ.Α). Σύµφωνα µε τα παραπάνω δεν µπορείτε να γίνετε µέλος του ΤΕΕ και ο τίτλος σπουδών που κατέχετε (Fachhochschule) δεν συνιστά δικαίωµα για εγγραφή σας στο ΤΕΕ». Επισηµαίνεται ότι είχε ήδη προηγηθεί η έκδοση της υπ αριθµ. 296/ αποφάσεως του ιοικητικού Συµβουλίου του Ι.Κ.Α.Τ.Σ.Α., µε την οποία η αίτηση του αιτούντος περί αναγνωρίσεως του τίτλου που κατέχει ως ισοτίµου προς τίτλο ελληνικού Ανωτάτου Εκπαιδευτικού Ιδρύµατος (Α.Ε.Ι.), είχε απορριφθεί, µε την αιτιολογία ότι το εκπαιδευτικό ίδρυµα που χορήγησε τον επίµαχο αλλοδαπό τίτλο (Fachhochschule Wiesbaden) δεν είναι οµοταγές προς τα ελληνικά Α.Ε.Ι. (ως προς την εν λόγω έννοια του «οµοταγούς», βλ. τα εκτιθέµενα κατωτέρω, στη δέκατη όγδοη και τη δέκατη ένατη σκέψη). 14. Επειδή, µε το περιεχόµενο αυτό, η προσβαλλοµένη πράξη του Προέδρου του ιοικητικού Συµβουλίου του Τ.Ε.Ε. δεν αιτιολογείται, κατά την άποψη της πλειοψηφίας, νοµίµως. Και τούτο, διότι, κατά την εν λόγω άποψη, το ανωτέρω όργανο όφειλε να εξετάσει την υποβληθείσα ενώπιόν του αίτηση, ερευνώντας αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις, τις οποίες τάσσουν οι ανεπιφύλακτες και επαρκώς σαφείς διατάξεις των άρθρων 3, 4 παράγραφοι 1 εδάφια α και β και 2 και 6 παράγραφοι 1 έως και 4 της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ και, σε καταφατική περίπτωση, να αναγνωρίσει στον αιτούντα το δικαίωµα να ασκεί στην Ελλάδα το επάγγελµα του µηχανολόγου µηχανικού, χορηγώντας του τη σχετική άδεια και εγγράφοντάς τον στο µητρώο του Επιµελητηρίου στην αντίθετη περίπτωση, όφειλε να απορρίψει την υποβληθείσα αίτηση µε πράξη, πλήρως και ειδικώς αιτιολογηµένη ως προς τους λόγους της απορρίψεως. Εν πάση δε περιπτώσει, το όργανο αυτό δεν µπορούσε, εν όψει των όσων ορίζονται στις ανωτέρω ειδικές διατάξεις της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ και των όσων ήδη εκτίθενται σχετικώς, στη δέκατη σκέψη, να απαιτήσει αναγνώριση της ισοτιµίας του τίτλου που κατέχει ο αιτών από άλλη εθνική αρχή, δηλαδή το Ι.Κ.Α.Τ.Σ.Α., στο οποίο ανήκει, κατά την ελληνική νοµοθεσία, η αρµοδιότητα της αναγνωρίσεως της ακαδηµαϊκής ισοτιµίας των τίτλων, οι οποίοι έχουν αποκτηθεί κατόπιν σπουδών εκτός Ελλάδος, προς τους τίτλους που χορηγούν τα ελληνικά Α.Ε.Ι. Κατά την άποψη, όµως, της µειοψηφίας, το αίτηµα του αιτούντος περί εγγραφής του στα µητρώα του Τ.Ε.Ε., κατ εφαρµογή των διατάξεων της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ, νοµίµως απερρίφθη µε την προσβαλλοµένη πράξη, δεδοµένου ότι οι κρίσιµες διατάξεις των άρθρων 3, 4 παράγραφοι 1 εδάφια α και β και 2 και 6 παράγραφοι 1 έως 4 της οδηγίας αυτής δεν ήσαν, κατά το χρόνο υποβολής του αιτήµατος του αιτούντος, δεκτικές επικλήσεως από ιδιώτη ενώπιον του Τ.Ε.Ε. 15. Επειδή, εν τούτοις, η κρίση του ζητήµατος αν η προσβαλλόµενη πράξη αιτιολογείται ή µη πληµµελώς προϋποθέτει, εν όψει των εκτεθέντων στη δέκατη σκέψη, την επίλυση του ζητήµατος αν οι διατάξεις των άρθρων 3, 4 παράγραφοι 1 εδάφια α και β και 2 και 6 παράγραφοι 1 έως 4 της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ ήσαν, κατά τον εν προκειµένω κρίσιµο χρόνο, δεκτικές επικλήσεως από τον αιτούντα ενώπιον εθνικής αρχής, όπως το Τ.Ε.Ε. Για το λόγο αυτόν, το ικαστήριο κρίνει ότι πρέπει να αναβάλει την οριστική κρίση της υποθέσεως, προκειµένου να διατυπώσει προς το ικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, κατά τα οριζόµενα στο άρθρο 234 παράγραφος 3 της Συνθήκης για την Ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητος, το εξής προδικαστικό ερώτηµα: «Είναι οι διατάξεις των άρθρων 3, 4 παράγραφοι 1 εδάφια α και β και 2 και 6 παράγραφοι 1 έως 4 της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ του Συµβουλίου «σχετικά µε ένα γενικό σύστηµα αναγνώρισης των διπλωµάτων τριτοβάθµιας εκπαίδευσης που πιστοποιούν επαγγελµατική εκπαίδευση ελάχιστης διάρκειας τριών ετών» (ΕΕ L 19), όπως αρχικώς ίσχυαν, ανεπιφύλακτες και επαρκώς σαφείς, ώστε, κατά το χρονικό διάστηµα, το οποίο µεσολάβησε µεταξύ της λήξεως της προθεσµίας µεταφοράς της οδηγίας αυτής και της καθυστερηµένης µεταφοράς της στην εσωτερική έννοµη τάξη ορισµένου κράτους µέλους (κράτους µέλους υποδοχής), να είναι

7 δεκτικές επικλήσεως ενώπιον διοικητικού οργάνου του τελευταίου τούτου κράτους µέλους, στο οποίο η εθνική νοµοθεσία, όπως ίσχυε προ της µεταφοράς της οδηγίας, ανέθετε την αρµοδιότητα χορηγήσεως της αδείας ασκήσεως ορισµένου, νοµοθετικώς κατοχυρωµένου επαγγέλµατος, από ιδιώτη, ο οποίος, επικαλούµενος ότι είναι κάτοχος διπλώµατος, αποκτηθέντος σε άλλο κράτος µέλος και εµπίπτοντος στο πεδίο εφαρµογής των ανωτέρω διατάξεων της οδηγίας, ζητεί να του επιτραπεί, κατ εφαρµογή των διατάξεων αυτών, η πρόσβαση στο συγκεκριµένο επάγγελµα και η περαιτέρω άσκησή του στο κράτος µέλος υποδοχής;». 16. Επειδή ο αιτών προβάλλει επίσης, όπως συνάγεται από το κύριο δικόγραφο, ερµηνευόµενο σε συνδυασµό προς την υποβληθείσα στο Τ.Ε.Ε. αίτησή του (βλ. και τα αναπτυχθέντα σχετικώς στο κατατεθέν την υπόµνηµά του), τα εξής: α) Αν γινόταν δεκτό ότι, κατά τον εν προκειµένω κρίσιµο χρόνο, οι διατάξεις της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ δεν ήταν δεκτικές επικλήσεως ενώπιον του Τ.Ε.Ε., τα όργανα του Τ.Ε.Ε. υποχρεούνταν, πάντως, εν όψει των διατάξεων της Συνθήκης για την Ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητος, µε τις οποίες κατοχυρώνεται η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων (άρθρα 48 και 52, ήδη άρθρα 39 και 43 του ενοποιηµένου κειµένου της Συνθήκης), να ερευνήσουν αν ο τίτλος, τον οποίον απέκτησε ο αιτών κατόπιν σπουδών σε εκπαιδευτικό ίδρυµα της Οµοσπονδιακής ηµοκρατίας της Γερµανίας, είναι ισότιµος προς τα ηµεδαπά διπλώµατα (δίπλωµα του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου ή δίπλωµα Πολυτεχνικής Σχολής άλλου ελληνικού Α.Ε.Ι.), τα οποία απαιτούνται, κατά την εθνική νοµοθεσία (βλ. τις µνηµονευθείσες ανωτέρω, στην ενδέκατη σκέψη, διατάξεις), ως τυπικό προσόν για τη συµµετοχή στις εξετάσεις προς κτήση της αδείας ασκήσεως στην Ελλάδα του επαγγέλµατος του µηχανολόγου µηχανικού σε καταφατική δε περίπτωση, το Τ.Ε.Ε. υποχρεούταν να χορηγήσει στον αιτούντα, χωρίς συµµετοχή του στις ανωτέρω εξετάσεις, την άδεια ασκήσεως του επαγγέλµατος του µηχανολόγου µηχανικού και να τον εγγράψει, περαιτέρω, στα µητρώα του. β) Κατά συνέπεια, δεν αιτιολογείται, εν πάση περιπτώσει, νοµίµως, η προσβαλλοµένη πράξη του Προέδρου του ιοικητικού Συµβουλίου του Τ.Ε.Ε., από την οποία συνάγεται ότι η αίτηση του αιτούντος απερρίφθη, επειδή η αίτηση αυτή δεν συνοδευόταν από πράξη του Ι.Κ.Α.Τ.Σ.Α. περί αναγνωρίσεως του τίτλου, τον οποίον ο αιτών απέκτησε κατόπιν σπουδών στην Οµοσπονδιακή ηµοκρατία της Γερµανίας, ως ισοτίµου προς τα διπλώµατα που χορηγούν το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και οι Πολυτεχνικές Σχολές των λοιπών ελληνικών Α.Ε.Ι. 17. Επειδή, κατά πάγια νοµολογία του ικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, τα δικαιώµατα, τα οποία κατοχυρώνει η Συνθήκη, µπορεί να τύχουν επικλήσεως έναντι των αρχών ενός κράτους µέλους, και από υπήκοο του τελευταίου τούτου κράτους, ο οποίος έχει αποκτήσει επαγγελµατικά προσόντα (όπως, λόγου χάριν, ένα τίτλο σπουδών) σε άλλο κράτος µέλος (βλ. τη µνηµονευθείσα ήδη ανωτέρω, στη δέκατη σκέψη, απόφαση Fernandez de Bobadilla, σκ. 30, την απόφαση της , C-12/92, Kraus, Συλλογή 1993, σ. Ι- 1663, σκ. 15 και 16 κ.ά). Εξ άλλου, από τη νοµολογία του ικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (βλ., ιδίως, την προαναφερθείσα απόφαση Fernandez de Bobadilla, σκ. 28, 29 και 31 επ.) συνάγεται ότι στις περιπτώσεις, κατά τις οποίες δεν τίθεται θέµα εφαρµογής της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ, το κοινοτικό δίκαιο δεν απαγορεύει µεν, κατ αρχήν, τη θέσπιση από ένα κράτος µέλος (κράτος µέλος υποδοχής) νοµοθεσίας, η οποία επιτρέπει την πρόσβαση σε ορισµένο επάγγελµα µόνον στα πρόσωπα που κατέχουν τίτλο χορηγηθέντα από εκπαιδευτικό ίδρυµα του κράτους µέλους υποδοχής ή τίτλο, αποκτηθέντα σε άλλο κράτος µέλος και αναγνωρισθέντα από τις αρχές του κράτους µέλους υποδοχής, η διαδικασία, όµως, αναγνωρίσεως της ισοτιµίας του τίτλου, ο οποίος αποκτήθηκε σε άλλο κράτος µέλος, προς τους τίτλους που χορηγούν τα εκπαιδευτικά ιδρύµατα του κράτους µέλους υποδοχής, πρέπει να είναι σύµφωνη µε τις επιταγές του κοινοτικού δικαίου. Ως προς τις επιταγές αυτές, το ικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων έχει ήδη δεχθεί τα εξής: α) Οι αρµόδιες αρχές του κράτους µέλους υποδοχής οφείλουν να λαµβάνουν υπ όψη τα διπλώµατα, πιστοποιητικά και άλλους τίτλους που έχει αποκτήσει ο ενδιαφερόµενος, µε σκοπό την άσκηση του αυτού επαγγέλµατος σε άλλο κράτος µέλος και να προβαίνουν σε συγκριτική εξέταση των ικανοτήτων που πιστοποιούνται µε τα διπλώµατα αυτά και των γνώσεων και προσόντων που απαιτούνται από τις εθνικές διατάξεις (βλ. την προαναφερθείσα απόφαση Fernandez de Bobadilla, σκ. 31, καθώς και τις αποφάσεις της , C-340/89, Βλασσοπούλου, Συλλογή 1991, σ. Ι-2357, σκ. 16 και της , C-232/99, Επιτροπή κατά Ισπανίας, Συλλογή 2002, σ. Ι-4235, σκ. 21). β) Αν η συγκριτική αυτή εξέταση των διπλωµάτων οδηγεί στη διαπίστωση ότι οι γνώσεις και τα προσόντα που πιστοποιούνται µε το δίπλωµα που αποκτήθηκε σε άλλο κράτος µέλος αντιστοιχούν στα απαιτούµενα από τις εθνικές διατάξεις, οι αρµόδιες αρχές του κράτους µέλους υποδοχής υποχρεούνται να δεχθούν ότι το δίπλωµα αυτό πληροί τις προϋποθέσεις που θέτουν οι διατάξεις αυτές αν, αντιθέτως, από τη σύγκριση προκύπτει µερική µόνον αντιστοιχία µεταξύ αυτών των γνώσεων και προσόντων, οι αρµόδιες αρχές δικαιούνται να απαιτήσουν από τον ενδιαφερόµενο να αποδείξει ότι έχει αποκτήσει τις γνώσεις και τα προσόντα που του έλειπαν (βλ. τις προαναφερθείσες αποφάσεις Fernandez de Bobadilla, σκ. 32 και Βλασσοπούλου, σκ. 19) γ) Εναπόκειται στις αρµόδιες εθνικές αρχές να εκτιµήσουν αν ο ενδιαφερόµενος µπορεί να επικαλεστεί τις γνώσεις που απέκτησε στο πλαίσιο είτε ενός κύκλου σπουδών είτε πρακτικής εξασκήσεως, προκειµένου να αποδείξει ότι διαθέτει τις γνώσεις που του έλειπαν (βλ. τις αποφάσεις Fernandez de Bobadilla, σκ. 33 και Βλασσοπούλου, σκ. 20, καθώς και την απόφαση της , C-313/01, Morgenbesser, µη δηµοσιευθείσα ακόµη στη Συλλογή, ιδίως σκέψεις 62 έως 67). Τέλος, από τη νοµολογία του ικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ευθέως συνάγεται (βλ. την απόφαση Fernandez de Bobadilla, σκ. 34) ότι, όταν το κράτος µέλος υποδοχής δεν έχει θεσπίσει, σε εθνικό επίπεδο, γενική διαδικασία αναγνωρίσεως της ισοτιµίας ή η διαδικασία αυτή δεν είναι σύµφωνη προς τις ως άνω, υπό α, β και γ, επιταγές του κοινοτικού δικαίου, τότε το όργανο του κράτους µέλους υποδοχής, στο οποίο έχει ανατεθεί, από την εθνική νοµοθεσία, η αρµοδιότητα να ελέγχει την συνδροµή των προϋποθέσεων προσβάσεως σε ορισµένο επάγγελµα, οφείλει να εξετάσει αν το δίπλωµα που απέκτησε ο ενδιαφερόµενος σε άλλο κράτος µέλος, µαζί µε την τυχόν πρακτική εξάσκηση, πρέπει να θεωρηθεί ως ισότιµο του τίτλου, ο οποίος απαιτείται για την πρόσβαση στο εν λόγω επάγγελµα. 18. Επειδή, όπως ήδη αναφέρθηκε στην ενδέκατη σκέψη, µε το άρθρο 1 του Ν. 741/1977 (Α 314) συνεστήθη νοµικό πρόσωπο δηµοσίου δικαίου, µε την επωνυµία «ιαπανεπιστηµιακό Κέντρο Αναγνωρίσεως Τίτλων Σπουδών της Αλλοδαπής» ( Ι.Κ.Α.Τ.Σ.Α), στο οποίο, κατά τα ορισθέντα µε το άρθρο 2 του αυτού νόµου, ανήκει η αρµοδιότητα: α) Της αναγνωρίσεως ανωτάτων σχολών της αλλοδαπής ως οµοταγών προς ανώτατες σχολές της ηµεδαπής και των τίτλων που χορηγούνται από τις πρώτες ως ισοτίµων και αντιστοίχων προς τίτλους σπουδών, οι οποίοι απονέµονται από ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα της ηµεδαπής και β) Της αναγνωρίσεως τίτλων σπουδών, χορηγηθέντων από οµοταγείς ανώτατες σχολές της αλλοδαπής, ως ισοτίµων προς τίτλους σπουδών ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων της ηµεδαπής σε περιπτώσεις κατά τις οποίες δεν υπάρχει στην Ελλάδα αντίστοιχη ειδικότητα. Ο αυτός νόµος ορίζει, εξ άλλου, στην παράγραφο 8 του άρθρου

8 4, όπως αντικαταστάθηκε µε το άρθρο 78 παράγραφος 1 του Ν. 1566/1985 (Α 167), ότι µε πράξη του Προέδρου του ιοικητικού Συµβουλίου του Ι.Κ.Α.Τ.Σ.Α. «παραπέµπονται για συµπληρωµατική εξέταση σε συγκεκριµένα µαθήµατα στην οικεία ανώτατη σχολή ή τµήµα, εκείνοι, από τους πτυχιούχους Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων της αλλοδαπής, που το πτυχίο τους δεν αντιπροσωπεύει το ίδιο περιεχόµενο γνώσεων προς το πτυχίο που χορηγεί στην Ελλάδα η αντίστοιχη ή συγγενέστερη σχολή ή τµήµα», ότι «ύστερα από επιτυχή εξέταση των ενδιαφεροµένων αναγνωρίζεται ο τίτλος σπουδών µε πράξη του Προέδρου του ιοικητικού Συµβουλίου» και, τέλος, ότι «αν δεν είναι δυνατή η αναγνώριση της ισοτιµίας πτυχίου, ο ενδιαφερόµενος κατατάσσεται στην οικεία σχολή ή τµήµα, που προσδιορίζεται επακριβώς από τον Πρόεδρο του ιοικητικού Συµβουλίου». 19. Επειδή, κατά την πάγια νοµολογία του Συµβουλίου της Επικρατείας (βλ., ιδίως, ΣτΕ 3457/1998 Ολοµελείας, καθώς και 270/2002, 39-40/2001, 1440/2000, 1893/1999 κ.ά), από τις παρατεθείσες στην προηγουµένη σκέψη διατάξεις του Ν. 741/1977 συνάγονται τα εξής: α) Για την αναγνώριση της ισοτιµίας τίτλου σπουδών, ο οποίος χορηγήθηκε από εκπαιδευτικό ίδρυµα της αλλοδαπής, προς αντίστοιχο τίτλο σπουδών Ανωτάτου Εκπαιδευτικού Ιδρύµατος (Α.Ε.Ι.) της ηµεδαπής, το αρµόδιο όργανο του Ι.Κ.Α.Τ.Σ.Α. οφείλει, κατά πρώτον, να κρίνει αιτιολογηµένα αν το εκπαιδευτικό ίδρυµα της αλλοδαπής, το οποίο χορηγεί τον τίτλο είναι οµοταγές, εάν, δηλαδή, ανήκει, από την άποψη του είδους και του επιπέδου των παρεχοµένων σ αυτό γνώσεων, καθώς και από την άποψη των προσόντων των διδασκόντων και των προϋποθέσεων εισαγωγής των διδασκοµένων, στην ανωτάτη βαθµίδα εκπαιδεύσεως του ίδιου ή οµοειδούς κύκλου επιστηµών. β) Εάν συντρέχει ο όρος αυτός, κρίνεται, εν συνεχεία, το ισότιµο του συγκεκριµένου τίτλου σπουδών, δηλαδή εάν ο τίτλος, του οποίου ζητείται η αναγνώριση, ανεξαρτήτως της ειδικότερης ονοµασίας του, αποκτήθηκε µετά από επιτυχή φοίτηση ή επιστηµονική έρευνα και δοκιµασία και, γενικά, κατά διαδικασία και προϋποθέσεις (διάρκεια φοιτήσεως, είδος και έκταση σπουδών, σηµασία και τρόπος εξετάσεων κ.λπ.) ίδιες ή ανάλογες προς αυτές οι οποίες ισχύουν στην Ελλάδα και οι οποίες αποδεικνύουν ότι ο τίτλος είναι της αυτής επιστηµονικής αξίας και του αυτού επιστηµονικού επιπέδου µε τους τίτλους σπουδών των ελληνικών Α.Ε.Ι. γ) Αν κριθεί ότι ο τίτλος, ο οποίος προσκοµίζεται προς αναγνώριση, δεν είναι ισότιµος, υπό την εκτεθείσα έννοια, αλλά επιτρέπει, πάντως, την παρακολούθηση µαθηµάτων ανωτάτης εκπαιδεύσεως, ο ενδιαφερόµενος κατατάσσεται σε ορισµένο εξάµηνο σπουδών στην οικεία Σχολή ή Τµήµα ηµεδαπού Α.Ε.Ι. δ) Αν ο τίτλος κριθεί ως, κατ αρχήν, ισότιµος και εφ όσον χορηγείται στην Ελλάδα τίτλος αντίστοιχης ειδικότητος, κρίνεται περαιτέρω, αν ο τίτλος αυτός αντιπροσωπεύει το αυτό περιεχόµενο γνώσεων µε συγκεκριµένο αντίστοιχο πτυχίο, χορηγούµενο από ελληνικό Α.Ε.Ι., προς το οποίο γίνεται η σύγκριση αν υπάρξει αρνητική κρίση επί του ζητήµατος αυτού, η τελική αναγνώριση της ισοτιµίας είναι δυνατή µόνον µετά από επιτυχή συµπληρωµατική εξάσκηση στα µη διδαχθέντα στην αλλοδαπή µαθήµατα του αυτού κύκλου σπουδών, η επιτυχής παρακολούθηση των οποίων στην Ελλάδα είναι αναγκαία για τη χορήγηση του αντίστοιχου πτυχίου. ε) Αν ο τίτλος κριθεί ως ισότιµος, αλλά δεν χορηγείται στην Ελλάδα τίτλος αντίστοιχης ειδικότητος, το Ι.Κ.Α.Τ.Σ.Α. αναγνωρίζει γενική ισοτιµία του τίτλου έναντι των τίτλων σπουδών του Α.Ε.Ι της ηµεδαπής, χωρίς ειδικότερο προσδιορισµό. στ) Η κρίση του Ι.Κ.Α.Τ.Σ.Α. περί του εάν τίτλος σπουδών, ο οποίος χορηγήθηκε από εκπαιδευτικό ίδρυµα της αλλοδαπής, οµοταγές προς τα ελληνικά Α.Ε.Ι., είναι ισότιµος προς τίτλους σπουδών που απονέµουν τα ελληνικά Α.Ε.Ι., διατυπώνεται, κατά τα εκτεθέντα, κατόπιν εξετάσεως των συνθηκών υπό τις οποίες αποκτήθηκε ο αλλοδαπός τίτλος σπουδών και της εκτάσεως και της ποιότητος των γνώσεων τις οποίες αντιπροσωπεύει και χωρίς να ασκεί επιρροή το ζήτηµα αν ο συγκεκριµένος τίτλος σπουδών, εν όψει των ειδικών γνώσεων, τις οποίες πιστοποιεί, συνιστά, κατά νόµο, το αναγκαίο τυπικό προσόν για την άσκηση ορισµένου επαγγέλµατος. Το Ι.Κ.Α.Τ.Σ.Α. έχει, δηλαδή, αρµοδιότητα να κρίνει µόνον περί της ακαδηµαϊκής και όχι περί της επαγγελµατικής ισοτιµίας του υποβαλλοµένου προς αναγνώριση αλλοδαπού τίτλου σπουδών. 20. Επειδή, υπό τα ανωτέρω δεδοµένα, και για την περίπτωση αρνητικής απαντήσεως στο πρώτο προδικαστικό ερώτηµα, που διατυπώθηκε ανωτέρω, στη δέκατη πέµπτη σκέψη, το ικαστήριο κρίνει ότι, προς αντιµετώπιση του προβαλλοµένου από τον αιτούντα λόγου ακυρώσεως, κατά τον οποίον η προσβαλλοµένη πράξη έχει, εν πάση περιπτώσει, εκδοθεί κατά παράβαση των διατάξεων της Συνθήκης, µε τις οποίες κατοχυρώνεται η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων, πρέπει να διατυπωθεί προς το ικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και δεύτερο προδικαστικό ερώτηµα, µε το εξής περιεχόµενο: «Υπό την εκδοχή ότι, κατά το χρονικό διάστηµα, το οποίο µεσολάβησε µεταξύ της λήξεως της προθεσµίας µεταφοράς της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ και της καθυστερηµένης µεταφοράς της στην εσωτερική έννοµη τάξη ορισµένου κράτους µέλους (κράτους µέλους υποδοχής), οι διατάξεις της οδηγίας δεν ήσαν δεκτικές επικλήσεως, από ιδιώτη, ενώπιον διοικητικού οργάνου του τελευταίου τούτου κράτους µέλους, στο οποίο η εθνική νοµοθεσία, όπως ίσχυε προ της µεταφοράς της οδηγίας, ανέθετε την αρµοδιότητα χορηγήσεως της αδείας ασκήσεως ορισµένου επαγγέλµατος κατόπιν εξετάσεων, οι συµµετέχοντες στις οποίες έπρεπε να είναι κάτοχοι διπλώµατος, χορηγουµένου από ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα του κράτους µέλους υποδοχής ή αλλοδαπού διπλώµατος, αναγνωρισθέντος ως ισοτίµου προς τους τίτλους των ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων του κράτους τούτου (κατόπιν τηρήσεως σχετικής, γενικής εφαρµογής, διαδικασίας αναγνωρίσεως της ακαδηµαϊκής ισοτιµίας αλλοδαπών τίτλων, διακρινόµενη από χαρακτηριστικά, όπως εκείνα που εκτίθενται στο αιτιολογικό της παρούσης), µπορούσε το ανωτέρω όργανο, λαµβανοµένων υπ όψη των οριζοµένων στα άρθρα 39 και 43 (πρώην άρθρα 48 και 52) της Συνθήκης για την Ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητος, να εξαρτήσει την αποδοχή αιτήµατος ιδιώτη, ο οποίος, επικαλούµενος τίτλο, αποκτηθέντα σε άλλο κράτος µέλος, ζήτησε, κατά το ανωτέρω χρονικό διάστηµα, να του επιτραπεί η πρόσβαση στο ως άνω επάγγελµα και η άσκησή του στο κράτος µέλος υποδοχής, από προηγουµένη αναγνώριση, κατά την ως άνω γενική διαδικασία, της ακαδηµαϊκής ισοτιµίας του τίτλου που κατέχει προς τους τίτλους που χορηγούν τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα του κράτους τούτου και από επιτυχή, εν συνεχεία, συµµετοχή στις προβλεπόµενες στην εθνική νοµοθεσία εξετάσεις ή όφειλε να προχωρήσει το ίδιο σε συγκριτική εξέταση των ικανοτήτων που πιστοποιεί ο προσκοµιζόµενος τίτλος προς τις γνώσεις και τα προσόντα που απαιτεί η εθνική νοµοθεσία και, αναλόγως των αποτελεσµάτων της εξετάσεως αυτής, να απαλλάξει τον ενδιαφερόµενο, εν όλω ή εν µέρει, από την υποχρέωση συµµετοχής στις εξετάσεις;». ια ταύτα ιατυπώνει προς το ικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων τα εξής δύο προδικαστικά ερωτήµατα: 1) «Είναι οι διατάξεις των άρθρων 3, 4 παράγραφοι 1 εδάφια α και β και 2 και 6 παράγραφοι 1 έως 4 της οδηγίας 89/48/ΕΟΚ του Συµβουλίου «σχετικά µε ένα γενικό σύστηµα αναγνώρισης των διπλωµάτων τριτοβάθµιας εκπαίδευσης που πιστοποιούν επαγγελµατική εκπαίδευση ελάχιστης διάρκειας τριών ετών» (ΕΕ L