«Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΚΑΠΝΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ»

Transcript

1 Τ.Ε.Ι. ΗΠΕΙΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ & ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: «Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΚΑΠΝΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ» ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΕΛΛΗ Π. ΚΕΜΠΑΠΤΣΙΔΟΥ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2005

2 Η πτυχιακή μου εργασία είναι αφιερωμένη στην γιαγιά μου και στον παππού μου, γιατί χωρίς αυτούς δεν θα είχα επιτύχει στις σπουδές μου...

3 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ Λένε πως ο Κολόμβος ξεκίνησε για τις Ινδίες για μπαχαρικά αλλά οι υφιστάμενοί του έφεραν κάτι καλύτερο από μπαχαρικά, ένα μαγικό φυτό, που είδαν να καπνίζουν οι Ιθαγενείς. Πέρασαν από τότε 500 χρόνια που ο Κολόμβος και οι σύντροφοί του (1494) έφεραν στην Ισπανία το μαγικό φυτό των Ινδιάνων, το άγριο πετούμ, αυτό που ονομάζουμε σήμερα καπνό. Ο καπνός στηρίχθηκε στην αρχή από μονάρχες και βασιλείς στην Ισπανία, Γαλλία, Αγγλία, απλώθηκε πολύ γρήγορα στο Βέλγιο, Ολλανδία, Γερμανία, Αυστροουγγαρία και στη Ρωσία. Μέχρι και τον 17ο αιώνα, η χρήση αυτού του ιερού και μαγικού φυτού που θεράπευε πληγές, η «σκανδαλώδης» απόλαυση κατά τους γιατρούς και θρησκευόμενους ηθικολόγους, γνώρισε εποχές διώξεων, ανοχής και απόλυτης ελευθερίας. Την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με το διάταγμα του Σουλτάνου Σουλεϊμάν του Β' επιτράπηκε η χρήση του καπνού και επιβλήθηκε φορολογία. Μετά το 1690 επεκτείνεται η καλλιέργεια στις βαλκανικές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στη Θεσσαλονίκη, στην Ξάνθη και στη Μικρά Ασία. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία αυτή την περίοδο έχει το μονοπώλιο του καπνού, το οποίο διαχειρίζεται γαλλική εταιρεία με την επωνυμία Regie Οttomane des Tabacs, «το Ρεζή», όπως το έλεγαν στην Ξάνθη. Μετά την Ελληνική Επανάσταση, η παραγωγή του καπνού έφτασε μόλις τους τόνους, η ανοδική όμως πορεία και εξέλιξη της καλλιέργειας συνετέλεσε ώστε μέχρι το 1912 η παραγωγή του καπνού να φτάσει τους τόνους. Με την απελευθέρωση της Μακεδονίας και της Θράκης, συνεχίστηκε η αυξητική πορεία της παραγωγής. Φαίνεται όμως ότι η οικονομική και κοινωνική σημασία της καλλιέργειας θεμελιώνεται με τη Μικρασιατική καταστροφή και τον εποικισμό των προσφύγων. Με βάση τα στατιστικά στοιχεία της περιόδου εκείνης, η παραγωγή καπνού από τις τόνους κατά το , έφτασε τις τόνους το 1923, δηλαδή διπλασιάστηκε.

4 Κάποιο μυστήριο υπάρχει στα καπνοτόπια όπου παράγονται τα ανατολικά καπνά. Ο συνδυασμός των κλιματολογικών αλλαγών ήλιου και υγρασίας, το φτωχό χώμα, οι εργασίες της μεγάλης υπομονής και επιμέλειας των καπνοπαραγωγών, η αργή ζύμωση δίνουν την ευγενέστερη, την πιο υγιεινή ποικιλία, τις μικρόφυλλες γευστικές και αρωματικές ποικιλίες. Από αυτά τα ανατολικά καπνά, ο καπνός της Μακεδονίας και της Ξάνθης (ιδιαίτερα της Χρύσας και της Μορσίνης) υπερέχει. Δικαιολογημένα το 1928 ο Βούλγαρος Καπνολόγος Νεστόρωφ αποκαλεί τα καπνά της Ξάνθης «Βασιλέα των καπνών» και «Αριστοκράτη της παγκόσμιας αγοράς». Η ανάπτυξη της καπνοκαλλιέργειας στη Θράκη, η φήμη της εξαιρετικής ποιότητας των ανατολικών καπνών και η σταθερή αύξηση της χρήσης του καπνού και του εμπορίου συνετέλεσαν στη δημιουργία μιας ξεχωριστής επαγγελματικής ομάδας, του ισναφιού των Τουτουντζήδων. Στην κτητορική επιγραφή της Αγίας Αναστασίας της Μάκρης του 1834 αναφέρεται ότι ο ναός κτίστηκε από το ευλογημένο ρουφέτι των Τουτουντζήδων. Η εντοιχισμένη επιγραφή στη μονή του Αγίου Αθανασίου της Σαμοθράκης αναφέρει: «εκτίστη αυτή / η βρύσις δαπάνη των τιμίων πραγματευτών των εκ Μάκρης πόλεως Τουτουτζίδων / έτος 1784 Μαΐου Γ». Η εικόνα του Αγίου Δημητρίου στον Άγιο Αθανάσιο του Διδυμοτείχου «...ιστορήθη δια συνδρομής και δαπάνης του ευλογημένου Ισναφιού Τουτουτζίδων 1843». Στο εκκλησιαστικό μουσείο της Αλεξανδρουπόλεως φυλάσσεται εικόνα με θέμα την ψηλάφηση του Θωμά η οποία είναι αφιέρωμα της συντεχνίας των καπνάδων (5 Μαρτίου 1850). Στα μέσα του 19ου αιώνα, η επιχειρηματική δραστηριότητα των καπνεμπόρων απλώνεται από τον Πόντο, τη Μ. Ασία, τη Μακεδονία και τη Θράκη τόπους παραγωγής εκλεκτού καπνού ως την Ευρώπη, Αμερική και Αίγυπτο. Η καλλιέργεια του καπνού διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην οικονομία της Θράκης και υπήρξε καταλυτική για τη ζωή της Ξάνθης, η οποία παρέμεινε μέχρι σήμερα αξιόλογο κέντρο επεξεργασίας και εμπορίας του. Μετά το Β' Παγκόσμιο πόλεμο, ο καπνός συνέχισε να αποτελεί σημαντικό προϊόν και να κατέχει εξέχουσα κοινωνική, συναλλαγματική και δημοσιονομική

5 σημασία. Συγκεκριμένα, στη δεκαετία του '50, αν και η καλλιεργούμενη έκταση με καπνό αντιστοιχούσε κατά μέσο όρο στο 5% της συνολικής καλλιεργούμενης έκτασης της χώρας, ο καπνός εξασφάλιζε απασχόληση και εισόδημα σε περίπου 200 χιλιάδες οικογένειες καπνοπαραγωγών και δημιουργούσε πρόσθετη απασχόληση σε καπνεργάτες και σε άτομα απασχολούμενα επιπλέον με τις καπνοβιομηχανίες και το καπνεμπόριο. Παράλληλα ο καπνός αποτελούσε το σημαντικότερο εξαγώγιμο προϊόν της Ελληνικής Οικονομίας στην περίοδο εκείνη. Το 1954, οι εξαγωγές της χώρας έφτασαν τα 151 εκ. δολάρια, εκ των οποίων το 50% περίπου προήρχετο από τις εξαγωγές καπνού. Ο καπνός, όπως προκύπτει και από τα παραπάνω ιστορικά στοιχεία, υπήρξε διαχρονικά παραδοσιακό και σημαντικής σημασίας προϊόν για την Ελληνική Γεωργία. Βασικά αίτια που ευνόησαν την εξάπλωση της καπνοκαλλιέργειας θεωρούνται αφ' ενός μεν οι ευνοϊκές εδαφοκλιματολογικές συνθήκες της χώρας, αφ' ετέρου δε τα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά της Ελληνικής Γεωργίας και συγκεκριμένα ο μικρός κλήρος και η πλεονάζουσα εργασία στο γεωργικό τομέα. Οι ιδιαίτερα υψηλές απαιτήσεις της καπνοκαλλιέργειας σε εργασία, εξασφάλιζαν απασχόληση και σημαντικό αριθμό ημερομισθίων στις γεωργικές οικογένειες, δεδομένου ότι όπως αναφέρεται, σχεδόν τα 2/3 του κόστους παραγωγής του καπνού ήταν κόστος ημερομισθίων. Η καπνική οικονομία, συνυφασμένη με τους όρους της παγκόσμιας αγοράς του καπνού και τα ιστορικά γεγονότα της περιοχής (πολέμους, κατοχή και εγκατάσταση προσφύγων), πέρασε εποχές ανάπτυξης, κάμψης και σταθεροποίησης, προκαλώντας βαθιά κοινωνική κρίση όταν η αντιπαράθεση των καπνεμπόρων με τους καπνεργάτες πήρε τη μορφή ταξικής πάλης.

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η καλλιέργεια του καπνού είναι ζωτικής σημασίας για την Θράκη και ιδιαίτερα για τους Νομούς Ροδόπης και Ξάνθης. Αποτελεί σημαντική πηγή εισοδήματος και προσφέρει απασχόληση σε μεγάλο αριθμό αγροτικών νοικοκυριών. Επιπροσθέτως αποτελεί τη βάση (εξασφάλιση πρώτης ύλης) για την ανάπτυξη στην περιοχή της μεταποιητικής και εμπορικής δραστηριότητας του κλάδου. Τα κύρια χαρακτηριστικά της καλλιέργειας είναι ότι καταλαμβάνει συνήθως ημιορεινά και οριακής γονιμότητας εδάφη και ότι έχει μεγάλες απαιτήσεις σε ανθρώπινη εργασία, αφού δεν είναι δυνατή η εκμηχάνισή της σε μεγάλο βαθμό. Άλλη ιδιομορφία της καπνοκαλλιέργειας είναι ότι η βιωσιμότητά της εξαρτάται από τη διατήρηση της Κοινοτικής στήριξης στην τιμή του προϊόντος (αφού το πραγματικό κόστος παραγωγής του ξεπερνά κατά πολύ τις τιμές της αγοράς). Κατά συνέπεια η επιδιωκόμενη ριζική αναθεώρηση του καθεστώτος ενίσχυσης της καπνοκαλλιέργειας (κατάργηση της ΚΟΑ καπνού) αναμένεται ότι θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στη διάρθρωση των καπνοπαραγωγικών εκμεταλλεύσεων στην περιοχή της Θράκης. Η παρουσίαση του κλάδου γίνεται με αριθμητικά στοιχεία και δεδομένα. Εξαίρεση αποτελεί το πεδίο της διερεύνησης της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης των καπνοκαλλιεργητών, όπου δεν υπάρχουν στοιχεία αφού δεν έχει διεξαχθεί στην περιοχή κάποια σχετική έρευνα. Θεωρώ υποχρέωσή μου να ευχαριστήσω τις Ομάδες Παραγωγών Καπνού, τις υπηρεσίες Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης και τις εταιρείες μεταποίησης και εμπορίας καπνού, που με βοήθησαν στην συλλογή των πληροφοριών.

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εισοδηματική ενίσχυση των Ευρωπαίων καπνοκαλλιεργητών αποτελεί ένα σημαντικό θέμα που απασχόλησε κατά τα τελευταία χρόνια τα Θεσμικά Όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εκφράστηκαν γενικά αμφιβολίες σχετικά με την κοινωνική δικαιολόγηση της καταβολής, των συνδεόμενων με το προϊόν, επιδοτήσεων και προβλήθηκε ιδιαίτερα το επιχείρημα ότι υπάρχει αντίφαση μεταξύ του συστήματος ενίσχυσης των καπνοκαλλιεργητών και της πολιτικής δημόσιας υγείας που εφαρμόζεται στην Ε.Ε. Αρκετές φορές τέθηκε και μάλιστα με πιεστικό τρόπο, θέμα ριζικής αναθεώρησης της ΚΟΑ καπνού με δραστικές μειώσεις των επιχορηγήσεων μέχρι και την πλήρη κατάργηση των ενισχύσεων για την καπνοκαλλιέργεια. Είναι γεγονός ότι η ΚΑΠ έχει σαν πρωταρχικό στόχο να εξασφαλίσει ένα δίκαιο βιοτικό επίπεδο στους αγροτικούς πληθυσμούς (Άρθρο 33 της Συνθήκης). Όμως το πλαίσιο άσκησης της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής διαμορφώνουν μια σειρά από πιέσεις που σχετίζονται με τον Κοινοτικό Προϋπολογισμό, το διεθνές εμπόριο αγροτικών προϊόντων (ΠΟΕ) και τις προσδοκίες - ανάγκες του κοινωνικού συνόλου. Πάντως όλοι αναγνωρίζουν την αναγκαιότητα εφαρμογής της ΚΑΠ και τη συλλογική ευθύνη που ανέλαβαν τα Κοινοτικά Θεσμικά Όργανα απέναντι στους αγρότες. Αλλαγές μπορεί να προωθούνται μόνο κατά τρόπο σφαιρικό και βαθμιαίο και αφού προηγουμένως διασφαλιστεί ότι δεν θα έχουν σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στους καλλιεργητές και τις περιοχές τους ή ότι θα λαμβάνονται ταυτόχρονα άλλα μέτρα για την εξουδετέρωση αυτών των επιπτώσεων. Ειδικά όμως για τον καπνό οι πιέσεις για την κατάργηση της ΚΟΑ (των επιδοτήσεων που είναι συνδεδεμένες με την παραγωγή) πήραν εξαιρετικά έντονο χαρακτήρα, αφού συνδέθηκαν με το θέμα προστασίας της δημόσιας υγείας και την ανάγκη λήψης μέτρων για τον περιορισμό του καπνίσματος (αφού δηλαδή η αντικαπνιστική εκστρατεία πήρε τη μορφή αντικαπνικής εκστρατείας). Ιδιαίτερα μετά τη ριζική αναθεώρηση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (που θέτει ως γενική αρχή την αποδέσμευση των ενισχύσεων από την παραγωγή), δεν υπάρχει πλέον καμιά αμφιβολία ότι οδηγούμαστε, έστω και σταδιακά, στην πλήρη κατάργηση της ΚΟΑ καπνού.

8 Κάτω από το πρίσμα αυτών των εξελίξεων, ανακύπτουν μια σειρά από κρίσιμα ερωτήματα και ζητήματα που είναι σκόπιμο να εξεταστούν διερευνηθούν πλήρως. Πιο συγκεκριμένα επιβάλλεται να εξεταστούν: (α) ποια είναι η διάρθρωση των επιμέρους στοιχείων του κόστους παραγωγής (καταβαλλόμενες χρηματικές δαπάνες - τεκμαρτές δαπάνες) και κάτω από ποιες προϋποθέσεις μπορεί να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα των καπνοπαραγωγικών εκμεταλλεύσεων, (β) ποιες μεταβολές πρέπει να γίνουν στις καλλιεργητικές τεχνικές που μπορούν να οδηγήσουν στην συμπίεση του κόστους και στη βελτίωση της ποιότητας του προϊόντος σε τρόπο ώστε η καλλιέργεια να είναι ανταγωνιστική και βιώσιμη, (γ) υπάρχουν δυνατότητες αντικατάστασης της καλλιέργειας με άλλες δυναμικές καλλιέργειες και εναλλακτικές δραστηριότητες για τους καπνοκαλλιεργητές, (δ) ποιες θα είναι οι γενικότερες επιπτώσεις από την κατάργηση της ΚΟΑ καπνού, (ε) ποιες είναι οι αναγκαίες και ικανές συνθήκες που μπορούν να εγγυηθούν τη συνέχιση της καλλιέργειας.

9 1. Ο ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΣΤΗΝ ΘΡΑΚΗ 1.1 Γενικά χαρακτηριστικά της Θράκης Γεωγραφική Θέση - Κλίμα Η Θράκη καταλαμβάνει το Β.Α. ακραίο τμήμα της χώρας μας. Αποτελείται από τρεις Νομούς: Ξάνθης, Ροδόπης και Έβρου και περιλαμβάνει ένα νησί, τη Σαμοθράκη. Συνορεύει προς βορρά με τη Βουλγαρία και προς ανατολάς με την Τουρκία. Το κλίμα της περιοχής χαρακτηρίζεται γενικά σαν ήπιο ηπειρωτικό. Στο πεδινό τμήμα ο χαρακτήρας του κλίματος είναι μεταβατικός προς το μεσογειακό (ήπιος χειμώνας με ξηρό και θερμό καλοκαίρι). Άλλο χαρακτηριστικό του κλίματος είναι οι μέτριοι έως ισχυροί βόρειοι άνεμοι κατά τη χειμερινή περίοδο Έκταση χρήση γης Η έκταση της Θράκης είναι στρέμματα. Με βάση τη μορφολογία του εδάφους διακρίνεται στην πεδινή, την ημιορεινή και την ορεινή. Οι βασικές κατηγορίες χρήσεων γης έχουν ως εξής: καλλιεργούμενη γη, βοσκότοποι, δάση και λοιπές εκτάσεις.

10 1.2 Δημογραφικά χαρακτηριστικά Ο πληθυσμός της Θράκης ανέρχεται σε κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του Από τη δεκαετία του 1960 μέχρι και την δεκαετία του 1980 παρατηρείται μείωση του πληθυσμού σε επίπεδο νομών, ενώ από τη δεκαετία του 1990 και στο εξής παρατηρείται μία συνεχής αύξηση του πληθυσμού. Συγκεκριμένα, κατά τη δεκαετία , τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή αύξηση (ποσοστό 13%), παρουσίασε ο Νομός Ξάνθης, ακολουθούμενος από το Νομό Ροδόπης (αύξηση 7,8%), ενώ τη μικρότερη ποσοστιαία αύξηση του πληθυσμού παρουσίασε ο Νομός Έβρου (3,8%). Ο πληθυσμός της Θράκης, κατά την ίδια δεκαετία, αυξήθηκε κατά άτομα. Η αύξηση αυτή κατά βάση οφείλεται στην εγκατάσταση Παλιννοστούντων Ομογενών Προσφύγων από τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, η οποία έγινε με στόχο την αντιστροφή της αρνητικής δημογραφικής εξέλιξης που σημειώθηκε τις περασμένες δεκαετίες. Η δημογραφική εξέλιξη του πληθυσμού της Περιφέρειας εμφανίζεται στον παρακάτω πίνακα: Πίνακας 1.1 Δημογραφική εξέλιξη του πληθυσμού Θράκης ΝΟΜΟΙ ΞΑΝΘΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΕΒΡΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΘΡΑΚΗΣ Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε.

11 1.3 Η οικονομία της περιοχής Το ακαθάριστο περιφερειακό προϊόν (Α.Π.Π.) της Περιφέρειας Α.Μ.Θ., σύμφωνα με τα στοιχεία της Ε.Σ.Υ.Ε., κατά το 2001, ήταν εκ. Ευρώ, ποσοστό 4,4 % επί του συνολικού της χώρας. Η σύνθεση του ακαθαρίστου περιφερειακού προϊόντος ήταν 19% για τον πρωτογενή, 24% για το δευτερογενή και 57% για τον τριτογενή τομέα. Το κατά κεφαλή ΑΕΠ της Περιφέρειας Α.Μ.Θ. για το 2001 ήταν 9.323,42 Ευρώ, το οποίο αποτελεί το 78% του αντίστοιχου μέσου όρου της χώρας. Το κατά κεφαλή προϊόν της Ελλάδας αντιστοιχεί στο 69% του μέσου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στοιχεία έτους 2001), ενώ στην Θράκη, αναλογεί ΑΕΠ ανά κάτοικο περίπου ίσο με 50% του μέσου όρου της Ε.Ε. Στην Θράκη παράγεται περίπου το 9% του προϊόντος του αγροτικού τομέα της χώρας, 4% της μεταποίησης και 3% των υπηρεσιών (1998). Το δηλωθέν εισόδημα στην Περιφέρεια Α.Μ.Θ. κατά το έτος 2000 ήταν Ευρώ ανά κάτοικο, αποτελώντας το 79% του μέσου όρου της χώρας. Οι απασχολούμενοι στη Γεωργία κατά το έτος 2001 στην Περιφέρεια Α.Μ.Θ. ήταν αντιπροσωπεύοντας ποσοστό 28,79% επί του συνόλου των απασχολούμενων ( άτομα), ενώ κατά την ίδια περίοδο στο σύνολο του ελλαδικού χώρου απασχολήθηκαν στη Γεωργία άτομα αντιπροσωπεύοντας 13,98% του εργατικού δυναμικού. Πίνακας 1.2 Εξέλιξη εργατικού δυναμικού την περίοδο Εργατικό 258,7 268,8 254,5 242,5 245, ,6 Δυναμικό Απασχολούμενοι 232,2 240,6 230,5 220,8 213,9 223,9 214,9 Άνεργοι 26,6 28, ,8 31,4 21,1 22 % Ανεργίας 10,3 10,5 9,4 9 12,8 8,6 9 Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε.

12 Ο πρωτογενής τομέας αποτελεί τον πυρήνα ανάπτυξης της Οικονομίας της Θράκης. Επί πλέον συντελεί σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη-ενίσχυση και των άλλων τομέων της Οικονομίας και κυρίως του Δευτερογενούς. Παρόλο που σημειώθηκε αξιόλογη πρόοδος τα τελευταία χρόνια, το επίπεδο της οικονομικής δραστηριότητας στην Θράκη εξακολουθεί να υπολείπεται του αντιστοίχου εθνικού μέσου όρου. Η ανάλυση των χαρακτηριστικών των επί μέρους τομέων της παραγωγής έχει ως εξής: Ο Πρωτογενής Τομέας (Γενικά Χαρακτηριστικά) Η Θράκη χαρακτηρίζεται από την σημαντική ύπαρξη πεδινών γεωργικών εκτάσεων με ποσοστό 67% έναντι 55% της Χώρας. Αξιόλογη επίσης είναι η ύπαρξη βοσκοτόπων της, με αρκετά καλή βοσκοϊκανότητα. Οι δασοσκεπείς εκτάσεις της συμμετέχουν κατά 13,5% στο σύνολο των δασών της Χώρας. Το ποσοστό δασοκάλυψης ανέρχεται περίπου στο 30%, ενώ η συγκρότηση και η σύνθεση των δασών προσδίδουν μεγάλη ποιοτική υπεροχή στην Θράκη, στην οποία παράγεται ετησίως περίπου το 30% του τεχνικού ξύλου της Χώρας. Από πλευράς υδατικού δυναμικού η Θράκη χαρακτηρίζεται ως ένα από τα πλουσιότερα υδατικά διαμερίσματα, με την ιδιομορφία όμως ποσοστό 70-80% να προέρχεται από επιφανειακά ύδατα μεγάλων διακρατικών ποταμών, του Νέστου και του Έβρου. Σημαντικοί είναι και οι αλιευτικοί πόροι της Θράκης, οι οποίοι σχετίζονται τόσο με την ανάπτυξη της θαλάσσιας και παράκτιας αλιείας, όσο και της αλιείας εσωτερικών υδάτων.

13 Τα παραπάνω στοιχεία αποκαλύπτουν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Θράκης από πλευράς φυσικών πόρων. Με αυτά τα δεδομένα θα ανέμενε κανείς την ανάπτυξη ενός δυναμικού και με υψηλούς συντελεστές παραγωγικότητας αγροτικού τομέα στην περιοχή. Όμως οι δείκτες παραγωγικότητας εργασίας και εδάφους είναι από τους χαμηλότερους στη χώρα. Στην πραγματικότητα ο αγροτικός τομέας της περιοχής παρουσιάζει χρόνια στασιμότητα και διαρθρωτικές αδυναμίες, οι οποίες δεν έχουν μέχρι σήμερα αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά Ο Δευτερογενής Τομέας Στον κλάδο των φυσικών πόρων επισημαίνεται η ύπαρξη αξιόλογου ορυκτού πλούτου (που, αν εξαιρέσουμε τα μάρμαρα, παραμένει ανεκμετάλλευτος), υποθαλάσσιων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων και σημαντικών πεδίων γεωθερμικής ενέργειας. Στο μεταποιητικό κλάδο υπάρχουν αξιόλογες βιομηχανίες επεξεργασίας προϊόντων φυτικής παραγωγής (ζαχαρουργεία, εκκοκκιστήρια βάμβακος, μονάδες επεξεργασίας καπνών, τομάτας και λοιπών κηπευτικών, αλευροποιίας, γάλακτος, κρέατος, ιχθυηρών κλπ.). Επίσης είναι αρκετά ανεπτυγμένη η βιομηχανία - βιοτεχνία των ειδών ένδυσης και υπόδησης, ξύλου - επίπλων, μαρμάρων, όπως επίσης και η βιομηχανία παραγωγής χάρτου, λιπασμάτων, πλαστικών και η κλωστοϋφαντουργία. Οι δυνατότητες ανάπτυξης του τομέα, τόσο με την εγκατάσταση μεγάλων βιομηχανικών μονάδων, όσο και με τον εκσυγχρονισμό των επιχειρήσεων, είναι σημαντικές, με δεδομένο ότι υλοποιούνται με ταχείς ρυθμούς τα δίκτυα υποδομής και υπάρχει επαρκές διαθέσιμο εργατικό δυναμικό που μπορεί, μετά από κατάλληλη εκπαίδευση - εξειδίκευση, να ενταχθεί στην παραγωγή.

14 1.3.3 Ο Τριτογενής Τομέας Στον τομέα του Τουρισμού η Θράκη παρουσιάζει σημαντικά πλεονεκτήματα, που εντοπίζονται τόσο στο νησιωτικό και παράλιο τμήμα της, όσο και στα μοναδικής ομορφιάς οικοσυστήματα (βιότοποι Δέλτα ποταμών - λιμνών, δάση), τους παραδοσιακούς οικισμούς και τους ιστορικούς αρχαιολογικούς χώρους (Άβδηρα, Σαμοθράκη, Διδυμότειχο κ.λ.π.). Οι πλούσιοι τουριστικοί πόροι της περιοχής προσφέρουν δυνατότητες για την ανάπτυξη ήπιων και εναλλακτικών μορφών τουρισμού, όπως είναι ο οικοτουρισμός, ο περιηγητικός - περιπατητικός και οικολογικός τουρισμός (ορεινή Ροδόπη, λιμνοθάλασσες, Δέλτα ποταμών), ο χειμερινός τουρισμός, ο ιαματικός (Θέρμη και Ποταμιά Ξάνθης κ.λ.π.), ο πολιτιστικός - ιστορικός τουρισμός κ.λ.π. Ειδικά όμως στις περιοχές όπου υπάρχει η συγκέντρωση της καπνοκαλλιέργειας (ορεινή - μειονεκτική ζώνη), δεν φαίνεται να υπάρχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του αγροτουρισμού σε ικανοποιητική κλίμακα. Το εμπόριο στην Θράκη αναπτύσσεται με επίκεντρα τα αστικά κέντρα των Νομών και καλύπτει κυρίως τις τοπικές ανάγκες. Οι εμπορικές επιχειρήσεις είναι στη μεγάλη πλειοψηφία τους μικρές και λειτουργούν με παλιές σχετικά δομές, πράγμα που έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα και το κόστος των υπηρεσιών τους. 1.4 Στοιχεία του Πρωτογενούς τομέα της Θράκης Στους πίνακες που ακολουθούν παρουσιάζονται τα στοιχεία για τη διάρθρωση του πρωτογενούς τομέα (ιδιαίτερα του κλάδου φυτικής παραγωγής) στην Θράκη. Πιο συγκεκριμένα εμφανίζονται στοιχεία για τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις (αριθμός - είδος - έκταση), την απασχόληση στον αγροτικό τομέα και τις κυριότερες καλλιέργειες.

15 Πίνακας 1.3 Αριθμός γεωργικών εκμεταλλεύσεων* και εκτάσεις** κατά κατηγορία βασικών καλλιεργειών Συνολικός Γεωργική Γη Αροτραίες Μόνιμες Μόνιμα λιβάδια- Αριθμός καλλιέργειες καλλιέργειες βοσκότοποι Εκμ/σεων Αριθμός Εκτάσεις Αριθμός Εκτάσεις Αριθμός Εκτάσεις Αριθμός Εκτάσεις Εκμ/σεων σε στρέμ. Εκμ/σεων σε στρέμ. Εκμ/σεων σε στρέμ. Εκμ/σεων σε στρέμ. Ξάνθης Ροδόπης Έβρου Σύνολο Θράκης Σύνολο Χώρας Η γεωργική γη στην Θράκη καλύπτει έκταση στρεμμάτων και αντιπροσωπεύει ποσοστό 7,8% της αντίστοιχης στο σύνολο της ελληνικής επικράτειας. Περιλαμβάνει αροτραίες καλλιέργειες έκτασης στρεμμάτων, μόνιμες καλλιέργειες έκτασης στρεμμάτων και μόνιμα λιβάδια-βοσκότοπους έκτασης στρεμμάτων. Ο αριθμός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην Θράκη είναι και αντιπροσωπεύει περίπου το 5,4% του συνόλου των αγροτικών εκμεταλλεύσεων της Ελλάδας, ενώ αυτός των Αροτραίων καλλιεργειών είναι , αντιπροσωπεύοντας ποσοστό % των αντίστοιχων εκμεταλλεύσεων της επικράτειας. *(Απογραφή γεωργίας-κτηνοτροφίας 1999/2000) ** Στοιχεία καλλιεργειών έτους 2001 (ΕΣΥΕ)

16 Πίνακας 1.4 Αριθμός απασχολούμενων στο σύνολο των εκμεταλλεύσεων, κατά κατηγορία (ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΓΕΩΡΓΙΑΣ-ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΣ 1999/2000) Συνολικός Κάτοχοι και μέλη του νοικοκυριού Άτομα που δεν αριθμός που εργάστηκαν στην εκμετάλλευση Μόνιμοι εργάτες Εποχικοί Απασχολούμενοι απασχολήθηκαν εκμ/σεων εργάτες Χωρίς αμοιβή άμεσα από τον κάτοχο Αριθμός Κάτοχοι Ημ/σθια Αριθμός Άτομα Ημερ/σθια Αριθμός Ημ/σθια Αριθμός Ημ/σθια Αριθμός Ημ/σθια εκ/σεων και μέλη εκ/σεων εκμ/σεων εκμ/σεων εκ/σεων νοικ/ριού Σύνολο χώρας Θράκη Ξάνθη Ροδόπη Έβρος Όπως προκύπτει από τον πίνακα 1.4 για την περίοδο , επί συνόλου γεωργικών εκμεταλλεύσεων πανελλαδικά, απαιτήθηκαν ημερομίσθια, δηλαδή ένας μέσος όρος 210,13 ημερομισθίων ανά εκμετάλλευση, ενώ στην Θράκη επί γεωργικών εκμεταλλεύσεων απαιτήθηκαν ημερομίσθια (Μέσος όρος 270,23 ημερομίσθια ανά εκμετάλλευση).

17 1.4.1 Φυτική Παραγωγή Οι σημαντικότερες καλλιέργειες στην Θράκη είναι το σκληρό σιτάρι (με έκταση στρέμ.), το μαλακό σιτάρι ( στρέμ.), τα ζαχαρότευτλα ( στρέμ.), το καλαμπόκι ( στρέμ.), το βαμβάκι ( στρέμ.), ο ηλίανθος ( στρέμ.), τα κτηνοτροφικά φυτά ( στρέμ.) και ο καπνός ( στρέμ.), σύμφωνα με στοιχεία της Ε.Σ.Υ.Ε. έτους Στο παρακάτω γράφημα εμφανίζονται τα ποσοστά που καταλαμβάνουν επί του συνόλου της καλλιεργούμενης έκτασης, οι σημαντικότερες καλλιέργειες στην Θράκη. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.1: ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΘΡΑΚΗ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕΝΗ ΕΚΤΑΣΗ (2001) Σκληρό σιτάρι Μαλακό σιτάρι Ζαχαρότευλα Καλαμπόκι Βαμβάκι Ηλίανθος Κτηνοτροφικά φυτά Καπνός Η έκταση των καλλιεργειών και ο όγκος της φυτικής παραγωγής στην Θράκη, για την τριετία φαίνονται αναλυτικά στους πίνακες του Παραρτήματος

18 1.4.2 Ακαθάριστο Περιφερειακό Προϊόν του Κλάδου Φυτικής Παραγωγής Με βάση τον όγκο παραγωγής για την περίοδο , που εμφανίζεται στους πίνακες 2, 4 και 6 του Παραρτήματος Ι και τις τιμές των προϊόντων για την ίδια περίοδο, υπολογίστηκε και παρουσιάζεται στον πίνακα που ακολουθεί η ακαθάριστη αξία φυτικής παραγωγής κατά Νομό και για το σύνολο της Θράκης. Πίνακας 1.5. Ακαθάριστη αξία φυτικής παραγωγής για την Θράκη (σε Ευρώ) ΝΟΜΟΙ ΞΑΝΘΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΕΒΡΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΘΡΑΚΗΣ Απασχόληση στον Κλάδο Φυτικής Παραγωγής στην Θράκη Με βάση τις εκτάσεις των καλλιεργειών (περίοδος ) που εμφανίζονται στους πίνακες 1, 3 και 5 του Παραρτήματος Ι και τις αντίστοιχες απαιτήσεις σε εργασία (Μονάδες Αντρικής Εργασίας) για κάθε μια καλλιέργεια, υπολογίζεται, για την ίδια περίοδο, η συνολική απασχόληση στον Κλάδο Φυτικής Παραγωγής κατά Νομό και για το σύνολο της Θράκης, σύμφωνα με τον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 1.6 Απασχόληση στον Κλάδο Φυτικής Παραγωγής στην Θράκη (σε ΜΑΕ) ΝΟΜΟΙ ΞΑΝΘΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΕΒΡΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΘΡΑΚΗΣ

19 2. ΤΑ ΚΑΠΝΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΣΤΗΝ ΘΡΑΚΗ 2.1 Η καλλιέργεια του καπνού στην περιοχή Στην Περιφέρεια Θράκης, από τα καπνά ανατολικού τύπου καλλιεργείται αποκλειστικά και μόνο η ποικιλία μπασμάς. Εμπορική περιγραφή Ο μπασμάς είναι πρώιμη ποικιλία καπνού με φύλλα λεπτά και με χαρακτηριστικό έντονο και ευγενές άρωμα, για το οποίο είναι διεθνώς γνωστός. Χρησιμοποιείται κυρίως για να εμπλουτίσει το άρωμα και τη γεύση των σιγαρέτων αμερικανικού τύπου (American blend). Η καλλιέργεια του καπνού περιλαμβάνει σε γενικές γραμμές τα ακόλουθα στάδια: Καπνοσπόρειο Η σπορά του καπνόσπορου σε ειδικά σπορεία γίνεται το Μάρτιο. Η κατάλληλη προετοιμασία του σπορείου είναι μια απαραίτητη εργασία διότι με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζονται οι κατάλληλες συνθήκες για την παραγωγή υγιών καπνοφυταρίων και συμβάλλει καθοριστικά στην επιτυχία της καλλιέργειας. Οι εργασίες διαδοχικά είναι η προετοιμασία του εδάφους, το «σήκωμα σπορείων», η απολύμανση του εδάφους και η σπορά. Ακολουθούν τακτικά ποτίσματα και ψεκασμοί με φυτοπροστατευτικά μέσα. Σε 1,5-2 βδομάδες (ανάλογα με τη θερμοκρασία) γίνεται το φύτρωμα και όταν τα φυτά αποκτήσουν ύψος περίπου 15 εκ. είναι έτοιμα για μεταφύτευση. Κάποιες εκμεταλλεύσεις εφαρμόζουν κάλυψη των σπορείων με στόχο την πρωίμιση της παραγωγής καπνοφυταρίων κατά 2-3 βδομάδες. Μεταφύτευση Η μεταφύτευση των καπνοφυταρίων γίνεται είτε με το χέρι είτε με φυτευτική μηχανή 2-3 μήνες μετά τη σπορά (Μάιο - Ιούνιο). Η πυκνότητα φύτευσης για

20 μικρόφυλλες ποικιλίες (Μπασμάς) είναι φυτά/στρ. Η πυκνή φύτευση ευνοεί τον μπασμά επειδή παράγονται μικρότερα φύλλα και παράλληλα λόγω ανταγωνισμού περιορίζονται οι δυσμενείς επιπτώσεις του αζώτου. Ακολουθούν 2 σκαλίσματα του εδάφους με στόχο την καταστροφή των ζιζανίων αλλά και τη βελτίωση των συνθηκών αερισμού και υγρασίας του χωραφιού. Η ζιζανιοκτονία με χημικά μέσα είναι γενικά περιορισμένη. Ο μπασμάς κανονικά δεν πρέπει να αρδεύεται, παρά μόνο σε συνθήκες έντονης ξηρασίας, γιατί υποβαθμίζεται η ποιότητά του. Γενικά τα ανατολικά καπνά δεν κορυφολογούνται παρά μόνο σε ειδικές περιπτώσεις όπως ξηρασίας, προσβολής από οροβάγχη και δυνατών ανέμων. Συγκομιδή και αρμάθιασμα Στα ανατολικά καπνά η συλλογή των φύλλων γίνεται σε στάδιο προχωρημένης ωρίμανσης, ώστε να υπάρχει μεγαλύτερη αναλογία υδατανθράκων και να βοηθηθεί η γρήγορη και πιο ομοιόμορφη αποξήρανσή τους. Η συγκομιδή γίνεται συνήθως σε 4-5 χέρια, ξεκινά 1,5 περίπου μήνα μετά τη μεταφύτευση και διαρκεί μέχρι τέλη Σεπτεμβρίου. Στα καπνά ανατολικού τύπου το αρμάθιασμα γίνεται την ίδια μέρα της συγκομιδής. Ο παραδοσιακός τρόπος αρμαθιάσματος που εφαρμόζεται στην Ελλάδα γίνεται με τη βοήθεια ειδικής μακριάς πλατυσμένης βελόνας σε λεπτό λινό νήμα. Το μήκος κάθε αρμάθας ανέρχεται συνήθως στα 2-3 μέτρα και περιλαμβάνει φύλλα. Σε αρκετές εκμεταλλεύσεις γίνεται χρήση καπνοσυρραπτικών μηχανών (στο χωράφι, αμέσως μετά τη συγκομιδή). Κατά το αρμάθιασμα συνήθως γίνεται διαλογή των φύλλων κατά μέγεθος, ωριμότητα και υγιεινή κατάσταση. Αποξήρανση Είναι μια από τις σπουδαιότερες και δυσκολότερες εργασίες του παραγωγού και επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα του προϊόντος. Τα ανατολικά καπνά αποξηραίνονται στον ήλιο, κάτω από φυσικές συνθήκες. Πολλοί καλλιεργητές διαθέτουν απλές κατασκευές με κάλυψη πλαστικών φύλλων για προστασία από βροχές, ανέμους κ.α., αλλά και για την επιτάχυνση της διαδικασίας της ξήρανσης. Στη συνέχεια τα αποξηραμένα φύλλα αποθηκεύονται και διατηρούνται σε αποθήκες που διαθέτουν οι παραγωγοί.

21 Χωρική επεξεργασία Μετά την ξήρανση των φύλλων καπνού ακολουθεί το παστάλιασμα, δηλαδή ο σχηματισμός τους σε δεσμίδες των φύλλων. Η δεματοποίηση γίνεται χωριστά για τις διάφορες ποιότητες σε δέματα των κιλών ανάλογα με το μέγεθος των φύλλων, το οποίο καθορίζει και το πλάτος των χωρικών δεμάτων. Οι δέσμες τοποθετούνται στο δέμα σε δύο σειρές ώστε οι μίσχοι να βρίσκονται αντικριστά. Ακολουθεί αποθήκευση των δεμάτων σε αποθήκες των καπνοπαραγωγών μέχρι την τελική διάθεση στις εμπορικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται σε κάθε περιοχή. Ταξινόμηση Τα καπνά παγκοσμίως κατατάσσονται σε διάφορες ομάδες και τύπους που σχετίζονται με την καλλιεργούμενη ποικιλία, την περιοχή που καλλιεργούνται, τον τρόπο αποξήρανσης και τη βιομηχανική τους χρήση. Λόγω της μεγάλης σημασίας που διαδραματίζει στην ποιότητα του καπνού η μέθοδος αποξήρανσης, έχει επικρατήσει διεθνώς η ταξινόμηση να γίνεται κυρίως με βάση το κριτήριο αυτό. Μετά την αναθεώρηση της ΚΑΠ το 1992 και σύμφωνα με τον Καν.2075/92, οι ποικιλίες του ακατέργαστου καπνού κατατάσσονται σε 8 ομάδες: 1. Flue Cured (καπνά που έχουν αποξηρανθεί σε φούρνους αέρα, περιλαμβάνονται τα ελληνικά Virginia) 2. Light Air Cured (περιλαμβάνονται τα ελληνικά Burley) 3. Dark Αir Cured 4. Fire Cured 5. Sun Cured (καπνά που έχουν αποξηρανθεί στον ήλιο, περιλαμβάνει τα Τσεμπέλια, Μαύρα, τα μη κλασσικά Καμπά Κουλάκ, τα Μυρωδάτα Σμύρνης και τα Τραπεζούντας) 6. Μπασμάς 7. Κατερίνης και παρεμφερείς ποικιλίες (Sun Cured) 8. Κλασσικά Καμπά Κουλάκ (Sun Cured)

22 2.2 Αριθμός καλλιεργητών, έκταση - παραγωγή - τιμές παραγωγού Η Θράκη αποτελεί τη σημαντικότερη περιοχή στην παραγωγή καπνών ανατολικού τύπου της ποικιλίας μπασμάς, στην Ελλάδα. Η μεγάλη συγκέντρωση της καλλιέργειας εντοπίζεται στους Νομούς Ροδόπης και Ξάνθης. Παρακάτω βλέπουμε ξεχωριστά τα στοιχεία (δεδομένα) της καπνοκαλλιέργειας για τους δύο αυτούς Νομούς. (Αναλυτικά στοιχεία για τα καπνά ανατολικού τύπου στην Θράκη παρουσιάζονται στους πίνακες του Παραρτήματος ΙΙ) Νομός Ροδόπης Στο Νομό Ροδόπης καλλιεργείται έκταση ίση με 60,8% της συνολικά καλλιεργούμενης έκτασης καπνού και παράγεται το 64,2% της συνολικά παραγόμενης ποσότητας καπνών ανατολικού τύπου (στοιχεία 2002). Στο επόμενο διάγραμμα φαίνεται η διαχρονική εξέλιξη της καλλιεργούμενης έκτασης καπνών ανατολικού τύπου στο Νομό Ροδόπης. Παρατηρούμε ότι η έκταση αυτή αυξάνεται σχεδόν κάθε έτος (με εξαίρεση τα δύο τελευταία χρόνια). Έτσι, ενώ το 1981 η έκταση αυτή ήταν στρέμματα, το 2003 ανήλθε στα στρέμματα (αύξηση κατά 59%).

23 Στο ιστόγραμμα που ακολουθεί παρουσιάζεται η διαχρονική εξέλιξη της παραγωγής καπνών ανατολικού τύπου στο Νομό Ροδόπης. Βλέπουμε λοιπόν ότι ενώ το 1981 η παραγωγή ανατολικών καπνών ήταν κιλά, το 2002 σχεδόν διπλασιάστηκε φθάνοντας τα κιλά (αύξηση κατά 96,4%).

24 2.2.2 Νομός Ξάνθης Στο Νομό Ξάνθης καλλιεργείται έκταση ίση με 26,4% της συνολικά καλλιεργούμενης έκτασης καπνού και παράγεται το 22,4% της συνολικά παραγόμενης ποσότητας μπασμά (στοιχεία 2002). Στο παρακάτω διάγραμμα παρατηρούμε ότι ο αριθμός καπνοκαλλιεργητών ακολουθεί μια σταθερά πτωτική πορεία ξεκινώντας από καπνοπαραγωγούς το έτος 1981 και φθάνοντας στους το έτος 2003 (μείωση κατά 32%). Στο επόμενο διάγραμμα φαίνεται η διαχρονική εξέλιξη της καλλιεργούμενης έκτασης καπνών ανατολικού τύπου στο Νομό Ξάνθης. Παρατηρούμε ότι η έκταση αυτή μειώνεται με σταθερό περίπου ρυθμό. Έτσι, ενώ το 1981 η έκταση αυτή ήταν στρέμματα, το 2003 μειώθηκε στα στρέμματα (μείωση κατά 32%).

25 Στο ιστόγραμμα που ακολουθεί παρουσιάζεται η διαχρονική εξέλιξη της παραγωγής καπνών ανατολικού τύπου στο Νομό Ξάνθης. Βλέπουμε λοιπόν ότι από το 1981 η παραγωγή εμφανίζει ακανόνιστες αυξομειώσεις από έτος σε έτος. Το 1981 η παραγωγή ανατολικών καπνών του Νομού Ξάνθης ήταν κιλά, ενώ το 2002 ήταν κιλά. Η μικρή αυξητική τάση οφείλεται στην εντατικοποίηση της καλλιέργειας, ενώ οι επιμέρους αυξομειώσεις οφείλονται στις ιδιαίτερες καιρικές συνθήκες κάθε έτους. Σημείωση: στην τιμή παραγωγού του παραπάνω πίνακα συνυπολογίζεται και η πριμοδότηση. Για την εσοδεία έτους 2002, η πριμοδότηση των καπνών της ποικιλίας μπασμάς ήταν 4,12957 Ευρώ/κιλό προϊόντος. Η πριμοδότηση περιλαμβάνει: ειδική ενίσχυση 2% (0,08259 Ευρώ/κιλό) για τις Ομάδες Παραγωγών, παρακράτηση για το Ταμείο Καπνού 2% (0,08259 Ευρώ/κιλό), το μεταβλητό τμήμα της πριμοδότησης 30% (1,23887 Ευρώ/κιλό) και το σταθερό της τμήμα 66% (2, Ευρώ/κιλό).

26 2.3 Γεωγραφική κατανομή της καλλιέργειας (κατά Νομό) Ο καπνός ανατολικού τύπου καλλιεργείται γενικά σε φθίνουσες οικονομικά περιοχές, υψηλής εθνικής σημασίας που χαρακτηρίζονται από μια τάση εγκατάλειψης από τους κατοίκους εξαιτίας των οικονομικών δυσκολιών και της έλλειψης εναλλακτικών ευκαιριών απασχόλησης. Στην Θράκη καλλιεργείται σε ορεινές και ημιορεινές περιοχές κυρίως των Νομών Ροδόπης (7.967 καπνοκαλλιεργητές το 2003) και Ξάνθης (4.328 καπνοκαλλιεργητές το 2003). Στους δύο παραπάνω Νομούς ανήκει το 95,75% των καπνοπαραγωγικών εκμεταλλεύσεων, καλλιεργείται το 88% περίπου της συνολικής καλλιεργούμενης με καπνά γης στην Περιφέρεια, και παράγεται το 86,5% της συνολικά παραγόμενης ποσότητας καπνού. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2.5: ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΕΚΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΠΝΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ (ΜΠΑΣΜΑΣ) ΚΑΤΑ ΝΟΜΟ ΘΡΑΚΗ (2003) 4,24% 28,78% 66,96% Ξάνθη Ροδόπη Έβρος

27 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2.6: ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΚΑΠΝΟΠΑΡΑΓΩΓΩΝ (ΜΠΑΣΜΑ) ΚΑΤΑ ΝΟΜΟ ΣΤΗΝ ΘΡΑΚΗ (2003) 3,34% 34,02% 62,62% Ξάνθη Ροδόπη Έβρος ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2.7: ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΠΝΩΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ (ΜΠΑΣΜΑΣ) ΚΑΤΑ ΝΟΜΟ ΣΤΗΝ ΘΡΑΚΗ (2002) 3% 25% 72% Ξάνθη Ροδόπη Έβρος

28 2.4 Η συγκέντρωση της καλλιέργειας σε ορισμένες περιοχές Η συγκέντρωση της καλλιέργειας των ανατολικού τύπου καπνών (ποικιλίας μπασμάς) είναι ιδιαίτερα υψηλή σε ορισμένους Δήμους και Κοινότητες της Θράκης. Η καλλιέργεια εντοπίζεται ως επί το πλείστον σε ημιορεινές - μειονεκτικές περιοχές, στις οποίες δεν υπάρχουν άλλες διέξοδοι και ευκαιρίες για γεωργική και εξωγεωργική απασχόληση. Με βάση τα στοιχεία της καλλιέργειας έτους 2002: στο Νομό Ροδόπης (9 Δήμοι και 3 Κοινότητες) η μεγαλύτερη συγκέντρωση της καλλιέργειας παρατηρείται στο βόρειο τμήμα του Νομού. Πιο συγκεκριμένα στο Δήμο Φιλλύρας διαβιούν και αναπτύσσουν τις δραστηριότητές τους καπνοπαραγωγοί (20,73% των καλλιεργητών μπασμά του Νομού) και παράγουν κιλά προϊόντος (24,96% της παραγωγής του Νομού). Κατόπιν έρχεται ο Δήμος Αρριανών με καπνοπαραγωγούς (19,76% των καλλιεργητών μπασμά του Νομού), με παραγωγή κιλά (22,36% της παραγωγής του Νομού), ενώ ακολουθούν ο Δήμος Κομοτηνής (οικισμοί του βόρειου τμήματος) με παραγωγούς ( κιλά) και ο Δήμος Σώστου με παραγωγούς ( κιλά). Συνολικά στους τέσσερις προαναφερόμενους Δήμους δραστηριοποιείται το 73,57% του συνόλου των καλλιεργητών μπασμά στο Ν. Ροδόπης, ενώ η παραγωγή σ' αυτούς τους Δήμους αποτέλεσε κατά το 2002 το 78,43% της συνολικής παραγωγής καπνών ανατολικού τύπου του Νομού. στο Νομό Ξάνθης (6 Δήμοι και 4 Κοινότητες) η μεγαλύτερη συγκέντρωση της καλλιέργειας παρατηρείται στο Δήμο Μύκης της ορεινής περιοχής, με καπνοπαραγωγούς (56,94% των καλλιεργητών μπασμά του Νομού) και με παραγωγή κιλά (53,44% της παραγωγής του Νομού). Ακολουθεί η κοινότητα Σέλερου (κλιτείς της Ροδόπης) με 506 παραγωγούς (παραγωγή κιλά), η κοινότητα Κοτύλης (ορεινή Ροδόπη) με 396 καπνοπαραγωγούς (παραγωγή κιλά) και ο Δήμος Βιστωνίδας με 275 παραγωγούς ( κιλά) Στους προαναφερόμενους Δήμους και Κοινότητες δραστηριοποιήθηκε το

29 83,91% των ενασχολούμενων με την καλλιέργεια του μπασμά στο Ν. Ξάνθης, ενώ πραγματοποιήθηκε κατά το 2002 το 82,1% της συνολικής παραγωγής του Νομού. στο νομό Έβρου (13 Δήμοι) το 99,5% των παραγωγών καπνών ανατολικού τύπου είναι συγκεντρωμένο σε 3 Δήμους. Στο Δήμο Ορφέα υπάρχουν 192 παραγωγοί ( κιλά), στο Δήμο Αλεξανδρούπολης 141 παραγωγοί ( κιλά) και στο Δήμο Σουφλίου 88 παραγωγοί ( κιλά). Η παραγωγή των 3 Δήμων αποτέλεσε κατά το 2002 το 99,93% της συνολικής παραγωγής του Νομού ( κιλά). Οι περιοχές συγκέντρωσης της καπνοκαλλιέργειας είναι άγονες - λοφώδες και από τις πλέον προβληματικές του Νομού. Σχετικά με τη συγκέντρωση της καλλιέργειας κατά Δήμους και Κοινότητες της Θράκης, βλέπετε τους χάρτες του Παραρτήματος III.

30 2.5 Χαρακτηριστικά των καπνοπαραγωγών και των εκμεταλλεύσεών τους Από προσωπικές συνεντεύξεις αλλά και από τις μαρτυρίες ανθρώπων με εμπειρία που εργάζονται στις Ομάδες Παραγωγών καπνού της Θράκης προκύπτει ότι οι καπνοκαλλιεργητές της περιοχής είναι γενικά μεγάλης ηλικίας (άνω των 55 ετών στην πλειονότητά τους), χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, ενώ σε μεγάλο ποσοστό (άνω του 80%) ζει στις ορεινές και μειονεκτικές περιοχές των Νομών. Η μέση έκταση της καπνοπαραγωγικής εκμετάλλευσης στην Θράκη είναι περίπου 8 στρέμματα (στοιχεία έτους 2002). Συμπερασματικά λοιπόν οι εκμεταλλεύσεις καπνού ανατολικού τύπου είναι στην πλειονότητά τους πολύ μικρού μεγέθους, γεγονός που οφείλεται κυρίως στη στενότητα γεωργικής γης στις ορεινές περιοχές όπου παρατηρείται η συγκέντρωση της καλλιέργειας, στις ιδιαίτερα μεγάλες απαιτήσεις της καλλιέργειας σε εργατικά χέρια και στους περιορισμούς που επιβάλλονται από το ισχύον σύστημα ποσοστώσεων της παραγωγής. Στις ορεινές και μειονεκτικές περιοχές η καλλιέργεια του καπνού είναι κυρίως ξηρική και με χαμηλό βαθμό εκμηχάνισης. Το γεωργικό εισόδημα των κατοίκων αυτών των περιοχών προέρχεται σχεδόν εξ ολοκλήρου από την καπνοκαλλιέργεια. Στην περιοχή δεν υπάρχουν άλλες εναλλακτικές ευκαιρίες απασχόλησης. Η αναζήτηση εξωγεωργικών πηγών εισοδήματος γίνεται με μετακίνηση μελών των αγροτικών νοικοκυριών (κυρίως νέων ανδρών) στα πλησιέστερα αστικά κέντρα και σε άλλες περιοχές προς εξεύρεση εποχιακής συνήθως εργασίας. Η φυγή των νέων από τις περιοχές αυτές, έχει ως αποτέλεσμα τη διάρθρωση ενός αγροτικού πληθυσμού μεγάλης μέσης ηλικίας, χαμηλού επιπέδου εκπαίδευσης και περισσότερο συντηρητικού και διστακτικού στο να ακολουθήσει τις εξελίξεις της αγοράς και να αποδεχθεί νέες ιδέες και τεχνικές στην παραγωγική διαδικασία. Η εργασία που απαιτείται για την καλλιέργεια ποικιλιών ανατολικού τύπου καλύπτεται σχεδόν αποκλειστικά από τα μέλη του καπνοπαραγωγικού νοικοκυριού που, ούτως ή άλλως, θα παρέμεναν οικονομικά ανενεργά αν δεν εργάζονταν στα καπνά. Το μεγαλύτερο βάρος της επίπονης - χειρονακτικής

31 εργασίας που απαιτείται για την καλλιέργεια, το επωμίζεται ο γυναικείος πληθυσμός που παραμένει μονίμως στα χωριά. Αξίζει να αναφερθεί ακόμα το φαινόμενο ανταλλαγής εργασίας μεταξύ των μελών δύο ή περισσότερων καπνοπαραγωγικών εκμεταλλεύσεων, με στόχο την αλληλοκάλυψη των σχετικών αναγκών ιδίως στις εργασίες που απαιτούν ταυτόχρονα «πολλά χέρια». Πρέπει επίσης να επισημάνουμε ότι τα τελευταία χρόνια άρχισε η χρησιμοποίηση και μισθωτής εργασίας τρίτων (που κατάγονται κυρίως από τη γειτονική Βουλγαρία) κυρίως από τις μεγαλύτερες καπνοπαραγωγικές εκμεταλλεύσεις της περιοχής. Χαρακτηριστικός επίσης είναι ο χαμηλός βαθμός διαδοχής των εκμεταλλεύσεων που καλλιεργούν καπνά ανατολικού τύπου, γεγονός που οφείλεται κυρίως στην ιδιαίτερα κοπιώδη εργασία που απαιτεί η καλλιέργεια και στην όχι ικανοποιητική αμοιβή της εργασίας αυτής. Αντίθετα, το αγροτικό νοικοκυριό που παράγει καπνό στις πεδινές περιοχές δείχνει έναν σχετικά υψηλό βαθμό, εκσυγχρονισμού και μεγαλύτερη οικονομική αποτελεσματικότητα. Σε αυτές τις εκμεταλλεύσεις ο καπνός δεν αποτελεί μονοκαλλιέργεια και η γεωργική γη είναι γόνιμη, γεγονός που ευνοεί την αναδιάρθρωση των καλλιεργειών. Επίσης η μέση ηλικία των καπνοπαραγωγών είναι γενικά μικρότερη σε σχέση με αυτούς που κατοικούν στις ορεινές περιοχές. 2.6 Οι Οργανώσεις των καπνοπαραγωγών Στην Θράκη δραστηριοποιούνται η Κοινοπραξία Καπνοπαραγωγών Νομών Ροδόπης - Έβρου με έδρα την Κομοτηνή, h οποία είναι ανεξάρτητο νομικό πρόσωπο, καθώς και η Ομάδα Παραγωγών Ακατέργαστου Καπνού Νομού Ξάνθης, η οποία λειτουργεί κάτω από την εποπτεία της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Ξάνθης.

32 Καταστατικοί σκοποί της Ομάδας και της Κοινοπραξίας καπνοπαραγωγών είναι: α) Η από κοινού προσαρμογή της παραγωγής των μελών τους στις απαιτήσεις της αγοράς. β) Ο καθορισμός κοινών κανόνων παραγωγής και εμπορίας ιδίως σε θέματα ποιότητας και χρησιμοποίησης καλλιεργητικών πρακτικών για την προστασία του περιβάλλοντος. γ) Η σύναψη για λογαριασμό των μελών της Ομάδας ή Κοινοπραξίας συμβάσεων καλλιέργειας για το σύνολο της παραγωγής τους (η οποία είναι προετοιμασμένη σύμφωνα με τους κοινούς κανόνες με σκοπό την παράδοσή της στις εταιρείες που θα προβούν στην επεξεργασία της). δ) Η αγορά των σπόρων, των λιπασμάτων και των άλλων αναγκαίων για τα μέλη τους μέσων παραγωγής. ε) Η είσπραξη της ειδικής ενίσχυσης και η χρησιμοποίησή της όπως ορίζει ο Κανονισμός 2848/98 ή η ισχύουσα κάθε φορά Ευρωπαϊκή Νομοθεσία και οι Εθνικές Διατάξεις. στ) Η φροντίδα για τη σωστή κατανομή των ποσοστώσεων, με την πιστή εφαρμογή των σχετικών Ευρωπαϊκών Κανονισμών και Εθνικών Διατάξεων. ζ) Η φροντίδα για την έγκαιρη είσπραξη των προκαταβολών πριμοδότησης του άρθρου 19 του Κανονισμού της Ε.Ε. 2848/98. η) Η λήψη και διανομή της σταθερής και της μεταβλητής πριμοδότησης στα μέλη τους, σύμφωνα με τους όρους του Κανονισμού 2848/98. Η Ομάδα Καπνοπαραγωγών καθώς και h Κοινοπραξία τους είναι μέλη της Κεντρικής Κλαδικής Συνεταιριστικής Ένωσης Καπνού, με το διακριτικό τίτλο «Καπνική». Σκοπός της Καπνικής είναι: ο συντονισμός και η ενίσχυση του έργου των αγροτών, των Αγροτικών Συνεταιρισμών και των Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων που λειτουργούν σαν Ομάδες Παραγωγών Ακατέργαστου Καπνού και που απασχολούνται με καλλιέργεια, παραγωγή, μεταποίηση, διαχείριση, διάθεση και εμπορία του καπνού και των προϊόντων του.

33 Επίσης έχει συσταθεί (με τη συμμετοχή του Πανελλήνιου Συνδέσμου Βιομηχανιών Μεταποίησης Καπνού) η Εθνική Διεπαγγελματική Οργάνωση Καπνού με σκοπό την από κοινού προώθηση των συμφερόντων των καπνοκαλλιεργητών και των μεταποιητών καπνού. Οι Ομάδες Παραγωγών ακατέργαστου καπνού, εκτός από την διαχείριση των εισοδηματικών ενισχύσεων που προβλέπονται από την ΚΟΑ καπνού, διαδραματίζουν πολύ σοβαρό ρόλο τόσο στο πεδίο του προγραμματισμού και του ελέγχου της παραγωγής (προμήθεια εφοδίων, καθιέρωση και παρακολούθηση της εφαρμογής κοινών καλλιεργητικών τεχνικών κλπ.), όσο και στο πεδίο της διάθεσης - εμπορία του προϊόντος. 2.7 Τα εισοδήματα των καπνοκαλλιεργητών και η βιωσιμότητα των εκμεταλλεύσεών τους Τα ανατολικού τύπου καπνά που καλλιεργούνται στην περιοχή της Θράκης, παρόλο που καταλαμβάνουν οριακής γονιμότητας εκτάσεις και έχουν χαμηλές αποδόσεις, εξασφαλίζουν ένα ικανοποιητικό εισόδημα (κατά μονάδα καλλιεργούμενης έκτασης) στους καπνοπαραγωγούς. Το γεγονός ότι η καλλιέργεια απαιτεί υψηλή ένταση εργασίας δίδει τη δυνατότητα αξιοποίησης της διαθέσιμης οικογενειακής εργασίας στις ορεινές μειονεκτικές περιοχές που, όπως προαναφέρουμε, αντιμετωπίζουν έντονα προβλήματα εναλλακτικών ευκαιριών απασχόλησης σε άλλους τομείς της οικονομίας. Η μέση σταθμική τιμή των καπνών ανατολικού τύπου για την τριετία στην Περιφέρεια Α.Μ.Θ. ήταν 7,30 Ευρώ κατά κιλό προϊόντος, συμπεριλαμβανομένης της πριμοδότησης. Η μέση στρεμματική απόδοση της καλλιέργειας υπολογίζεται σε 120 κιλά. Επομένως η μέση ακαθάριστη πρόσοδος κατά στρέμμα φτάνει τα 876 Ευρώ. Η μέση έκταση ανά καπνοπαραγωγική εκμετάλλευση είναι 8 στρέμματα. Υπολογίζεται λοιπόν ότι η μέση ακαθάριστη πρόσοδος της καλλιέργειας ανά εκμετάλλευση φτάνει τα Ευρώ περίπου.

34 Είναι γεγονός ότι η καλλιέργεια του καπνού εξασφαλίζει την υψηλότερη ακαθάριστη πρόσοδο ανά μονάδα καλλιεργούμενης επιφάνειας σε σύγκριση με οποιαδήποτε άλλη ετήσια καλλιέργεια. Το ίδιο ισχύει και για το γεωργικό οικογενειακό εισόδημα αφού σημαντικό μέρος των δαπανών παραγωγής αφορά την οικογενειακή εργασία. Συγκεκριμένα η τεκμαρτή αμοιβή της εργασίας των μελών της οικογένειας που απασχολούνται στην εκμετάλλευση αποτελεί το 75% περίπου των συνολικών δαπανών παραγωγής. Αυτό σημαίνει ότι η καπνοκαλλιέργεια αξιοποιεί και αμείβει (όχι όμως ικανοποιητικά) το διαθέσιμο εργατικό δυναμικό στις ορεινές και μειονεκτικές περιοχές στις οποίες ασκείται συνήθως. Ακόμη οι πραγματικά καταβαλλόμενες δαπάνες παραγωγής για τις εκμεταλλεύσεις που χρησιμοποιούν αποκλειστικά οικογενειακή εργασία αποτελούν το 20% περίπου της ακαθάριστης προσόδου. Το υπόλοιπο 80% περίπου αποτελεί ουσιαστικά το γεωργικό οικογενειακό εισόδημα από την καλλιέργεια. Γενικά το γεωργικό οικογενειακό εισόδημα από την καλλιέργεια ανατολικού τύπου καπνών (ποικιλίας μπασμάς) στις αμιγώς καπνοπαραγωγικές εκμεταλλεύσεις, αν λάβουμε υπόψη μας ότι οι τελευταίες είναι συνήθως μεγαλύτερου μεγέθους (δηλαδή παράγουν, κατά μέσο όρο, μεγαλύτερη ποσότητα καπνών) σε σύγκριση με τις μεικτές εκμεταλλεύσεις (αυτές που εκτός από καπνά έχουν και άλλες καλλιέργειες και δραστηριότητες που αποφέρουν πρόσθετο εισόδημα), είναι οριακά επαρκές για τη συντήρηση των οικογενειών των καπνοπαραγωγών. Και αυτό έχει σαν συνέπεια τη διατήρηση της καπνοκαλλιέργειας και την παραμονή των καλλιεργητών στις εστίες τους. Πάντως είναι γεγονός ότι η βιωσιμότητα των καπνοπαραγωγικών εκμεταλλεύσεων είναι δυνατή μόνο με την κοινοτική στήριξη, αφού η πριμοδότηση της παραγωγής των ανατολικού τύπου καπνών ποικιλίας μπασμά αποτελεί το 50% περίπου της συνολικής ακαθάριστης προσόδου που αποφέρει η καλλιέργεια.

35 3. ΚΟΣΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΚΑΠΝΩΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ 3.1 Βασικές έννοιες και τρόπος υπολογισμού του κόστους παραγωγής Το σύνολο των οικονομικών θυσιών, στις οποίες υποβάλλεται ο γεωργός για να πετύχει μια ορισμένη παραγωγή στην αγροτική του εκμετάλλευση, αποτελούν τις δαπάνες παραγωγής. Οι δαπάνες αυτές αφορούν ουσιαστικά την αμοιβή των συντελεστών της παραγωγής (κεφάλαιο, εργασία) και διακρίνονται κατά βάση σε σταθερές και μεταβλητές. Σταθερές είναι οι ανεξάρτητες από τον όγκο παραγωγής δαπάνες (ενοίκιο εδάφους, αποσβέσεις, τόκοι, ασφάλιστρα και συντήρηση παγίου κεφαλαίου). Μεταβλητές είναι οι δαπάνες που συνδέονται με τον όγκο της παραγωγής που πραγματοποιείται κατά τη συγκεκριμένη παραγωγική περίοδο (στις μεταβλητές δαπάνες περιλαμβάνονται λιπάσματα, γεωργικά φάρμακα, καύσιμα, λιπαντικά και εφόδια γενικώς, η αμοιβή εργασίας, οι τόκοι κυκλοφοριακού κεφαλαίου κ.α.). Άλλη βασική διάκριση των δαπανών είναι σε χρηματικές ή καταβαλλόμενες (δηλαδή δαπάνες που αποτελούν πραγματικές χρηματικές εκροές για την εκμετάλλευση) και σε μη χρηματικές ή υπολογιζόμενες (πρόκειται για τεκμαρτές δαπάνες που αφορούν την αμοιβή των «ιδίων» συντελεστών της παραγωγής και είναι απαραίτητο να υπολογίζονται για την εκτίμηση της αποτελεσματικότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων). Οι συνολικές παραγωγικές δαπάνες στην εκμετάλλευση για την παραγωγή ενός προϊόντος αποτελούν το συνολικό κόστος παραγωγής του. Συνήθως το κόστος παραγωγής αναφέρεται κατά μονάδα παραγόμενου προϊόντος. Σ' αυτή την περίπτωση συνίσταται από τις δαπάνες που πραγματοποιούνται για την παραγωγή μιας μονάδος του προϊόντος αυτού (λόγος των δαπανών παραγωγής προς τις μονάδες που παρήχθησαν). Η μελέτη του κόστους παραγωγής (σε συνάρτηση με την επιτυχημένη πρόσοδο της καλλιέργειας) έχει μεγάλη σημασία για τις καπνοπαραγωγικές εκμεταλλεύσεις για τους παρακάτω λόγους:

36 (α) μας δίνει τη δυνατότητα ελέγχου της αποτελεσματικότητας της παραγωγικής διαδικασίας (σύγκριση του κόστους παραγωγής με την τιμή διάθεσης του προϊόντος στην αγορά) και της βιωσιμότητας της καλλιέργειας (β) μας δίνει πληροφορίες για την πραγματική αμοιβή των ιδίων συντελεστών της παραγωγής και κυρίως της ανθρώπινης εργασίας (γ) μας δίνει πληροφορίες για τη σχετική βαρύτητα των επιμέρους δαπανών και για τις δυνατότητες συμπίεσής τους. (δ) μας καθοδηγεί για τη λήψη αποφάσεων με σκοπό την αναδιοργάνωση της εκμετάλλευσης Ο προσδιορισμός τους κόστους της καλλιέργειας του ανατολικού τύπου καπνών παρουσιάζει σημαντικές δυσκολίες και αυτό γιατί πρόκειται γενικά για μικρές μονάδες παραγωγής, στις οποίες απουσιάζει η συστηματική τεχνική και η οικονομική παρακολούθηση. Επιπροσθέτως υπάρχει μεγάλη ανομοιομορφία σε ότι αφορά το τεχνολογικό επίπεδο παραγωγής. Τέλος υπάρχουν σημαντικές δυσκολίες στον υπολογισμό της τεκμαρτής οικογενειακής εργασίας, η οποία όμως είναι σημαντικό στοιχείο του κόστους λόγου της μεγάλης έντασης της ανθρώπινης εργασίας που απαιτεί η καλλιέργεια. Είναι άλλωστε γεγονός ότι το κόστος παραγωγής για τα καπνά ανατολικού τύπου (και για όλα τα αγροτικά προϊόντα γενικά) διαφέρει αρκετά από εκμετάλλευση σε εκμετάλλευση (ανάλογα με τους συντελεστές παραγωγής και τις τεχνικές που χρησιμοποιούνται), αλλά και από χρόνο σε χρόνο στην ίδια εκμετάλλευση, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες και άλλους αστάθμητους παράγοντες (π.χ. έντονες προσβολές από εχθρούς και ασθένειες). Έτσι, ο υπολογισμός, από ένα περιορισμένο αριθμό δειγμάτων (όπως στην προκειμένη περίπτωση), ενός μέσου κόστους παραγωγής των καπνών ανατολικού τύπου στην Θράκη για την τρέχουσα περίοδο, δεν μπορεί να έχει παρά μόνο ενδεικτική αξία και να οδηγεί σε πολύ γενικές διαπιστώσεις και συμπεράσματα.

37 3.2 Συμπλήρωση ερωτηματολογίων συλλογής στοιχείων κόστους παραγωγής καπνών ανατολικού τύπου στην Θράκη Η συγκέντρωση των στοιχείων για τις παραγωγικές δαπάνες έγινε απολογιστικά για την καλλιεργητική περίοδο 2003 και με βάση το δελτίο κοστολόγησης που παρουσιάζεται παρακάτω. Ως τιμές του προϊόντος (για τον καθορισμό της ακαθάριστης αξίας παραγωγής) υπολογίστηκαν οι τιμές που έλαβαν οι παραγωγοί το 2001 διότι οι τιμές του συγκεκριμένου έτους θεωρήθηκαν ότι προσιδιάζουν καλύτερα στις αναμενόμενες της τρέχουσας εσοδείας για την οποία υπολογίστηκαν οι αντίστοιχες δαπάνες παραγωγής. ΔΕΛΤΙΟ ΚΟΣΤΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΠΝΩΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ (ΠΟΙΚΙΛΙΑΣ ΜΠΑΣΜΑΣ) Ι ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ - Καλλιεργητική περίοδος 2003: - Ονοματεπώνυμο καλλιεργητή: - Διεύθυνση μόνιμης κατοικίας - Τηλέφωνο ΙΙ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ - Έκταση : στρ. - Σύντομη περιγραφή : (θέσεις αγρών κλπ.) - Ποσόστωση παραγωγής : κιλά - Άλλες δραστηριότητες καλλιέργειες : - Απασχολούμενοι στην εκμετάλλευση : ΙIΙ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ 1. Δαπάνες εργασίας: α. Οικογένειας: Ημερομίσθια: β. Τρίτων: Ημερομίσθια: Σύνολο Ημερομισθίων: Συνολική αμοιβή σε Ευρώ: Συνολική αμοιβή σε Ευρώ: Συνολική αμοιβή σε Ευρώ: 2. Δαπάνη εργασίας μηχανημάτων τρίτων: Ευρώ

38 3. Δαπάνη αναλωσίμων υλικών - καυσίμων: - Λιπάσματα: - Γεωργικά φάρμακα : Ευρώ - Καύσιμα λιπαντικά : Ευρώ - Ηλεκτρική ενέργεια : Ευρώ - Λοιπά υλικά : Ευρώ Ευρώ 4. Επιβαρύνσεις μονίμου κεφαλαίου: Ετήσιες αποσβέσεις : Ευρώ Συντήρηση και επισκευές : Ευρώ Ασφάλιστρα : Ευρώ Τόκοι μονίμου κεφαλαίου : Ευρώ Σύνολο : Ευρώ 5. Καταβαλλόμενο ενοίκιο γης: 6. Λοιπές δαπάνες : Ευρώ - Ασφάλιστρα παραγωγής : Ευρώ - Επιβαρύνσεις φόρων : Ευρώ - Διάφορα άλλα έξοδα : Ευρώ Σύνολο : Ευρώ Ευρώ ΙV ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΗΣ ΠΡΟΣΟΔΟΥ ΚΑΙ ΚΟΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 1. Ακαθάριστη Πρόσοδος Καλλιέργειας: - Ακαθάριστη αξία παραγωγής : κιλά * Ευρώ/κιλό = Ευρώ - Επιδοτήσεις : κιλά * Ευρώ/κιλό = Ευρώ - Αποζημιώσεις : κιλά * Ευρώ/κιλό = Ευρώ - Λοιπά έσοδα : κιλά * Ευρώ/κιλό = Ευρώ Σύνολο : Ευρώ 2. Εκτίμηση κόστους: α. Παραγωγικές δαπάνες: - Δαπάνη εργασίας : Ευρώ - Δαπάνη εργασίας μηχ/των τρίτων : Ευρώ - Δαπάνη υλικών : Ευρώ - Επιβαρύνσεις κεφαλαίων : Ευρώ - Λοιπές δαπάνες : Ευρώ Σύνολο : Ευρώ β. Ανάλυση δαπανών: - Χρηματικές (καταβαλλόμενες) : Ευρώ - Μη χρηματικές (τεκμαρτές) : Ευρώ Σύνολο : Ευρώ ΚΟΣΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ :Ευρώ / = Ευρώ/κιλό

39 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.1 Ανάλυση δαπανών εργασίας (.στρέμματα) ΕΙΔΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΠΟΡΕΙΟΥ ΚΑΤΕΡΓΑΣΙΑ ΕΔΑΦΟΥΣ ΖΙΖΑΝΙΟΚΤΟΝΙΑ ΜΕΤΑΦΥΤΕΥΣΗ ΣΚΑΛΙΣΜΑ ΦΥΤΕΙΑΣ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΡΔΕΥΣΕΙΣ ΚΟΡΥΦΟΛΟΓΗΜΑ ΣΥΛΛΟΓΗ ΑΡΜΑΘΙΑΣΜΑ ΑΠΟΞΗΡΑΝΣΗ ΧΩΡΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΣΥΝΟΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΝΘΡΩΠΩΝ (ΗΜΕΡΟΜΙΣΘΙΑ) ΑΜΟΙΒΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (ΕΥΡΩ) ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΡΙΤΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΡΙΤΩΝ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΔΑΠΑΝΗ (ΕΥΡΩ)

40 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.2 Ανάλυση δαπανών υλικών καυσίμων (. στρέμματα) Είδος υλικού Κατηγορία Ποσότητα Τιμή 1. Λιπάσματα (χημικά & οργανικά) 2. Γεωργικά φάρμακα 3. Καύσιμα-λιπαντικά ιδιόκτητων μηχανημάτων (Γ.ελκυστήρα, αντλητικών συγκρ/των, μεταφορικών μέσων) α. β. γ. δ. Εντομοκτόνα Μυκητοκτόνα Ζιζανιοκτόνα Λοιπά μονάδας (ΕΥΡΩ) Μερική αξία (ΕΥΡΩ) Συνολική αξία (ΕΥΡΩ) 4. Ηλεκτρική ενέργεια αντλ.συγκρ/των κλπ 5. Λοιπά υλικά και λοιπές δαπάνες (φωτισμός, τηλ. κλπ) ΣΥΝΟΛΟ

41 3.3 Παραγωγικές δαπάνες και κόστος παραγωγής των καπνών ανατολικού τύπου Συνολικά για τον προσδιορισμό των στοιχείων κόστους παραγωγής των καπνών ανατολικού τύπου (μπασμάς) στην Θράκη έγινε σχετική έρευνα (και συμπλήρωση του Δελτίου Κοστολόγησης), από την Αναπτυξιακή Εταιρεία Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, σε έντεκα καπνοπαραγωγικές εκμεταλλεύσεις των Νομών Ροδόπης (έξι) και Ξάνθης (πέντε). Οι εκμεταλλεύσεις που εξετάστηκαν αφορούν επιμελημένες καλλιέργειες με αρκετά μεγάλη στρεμματική απόδοση σε σύγκριση με τους μέσους όρους (αλλά και μεγαλύτερης στρεμματικής έκτασης από το μέσο όρο της περιοχής μας γενικά) και ανήκουν βασικά σε δύο επιμέρους κατηγορίες: (α) αυτές που σχεδόν αποκλειστικά χρησιμοποιούν οικογενειακή εργασία και (β) αυτές που (λόγω και του μεγέθους τους παραγωγή > 3,5 τόνους καπνού) χρησιμοποιούν σε ευρεία κλίμακα ξένη μισθωτή εργασία. Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι η έρευνα ήταν περιορισμένης έκτασης και αφορούσε επιλεγμένο (και όχι τυχαίο) δείγμα καπνοπαραγωγικών εκμεταλλεύσεων. Κατά συνέπεια τα πορίσματά της έχουν απλώς ενδεικτική αξία. Για κάθε μια από τις παραπάνω κατηγορίες καπνοπαραγωγικών εκμεταλλεύσεων που εξετάστηκαν, εμφανίζονται, στους πίνακες που ακολουθούν, αναλυτικά στοιχεία που αφορούν την ακαθάριστη αξία του προϊόντος και τη βασική διάρθρωση των παραγωγικών δαπανών (με διάκριση σε τεκμαρτές και καταβαλλόμενες δαπάνες).

42 3.4 Συμπεράσματα Η μικρής κλίμακας έρευνα για τον υπολογισμό του κόστους της καπνοκαλλιέργειας, οδηγεί στα παρακάτω γενικά συμπεράσματα: (α) Μικρές οικογενειακής μορφής εκμεταλλεύσεις Το μέσο κόστος παραγωγής κατά στρέμμα υπολογίζεται σε 1.407,62 Ευρώ (ή 10,11 Ευρώ κατά κιλό παραγόμενου προϊόντος). Η διάρθρωση των δαπανών παραγωγής, σε μέσες τιμές, έχει ως εξής: Ανθρώπινη εργασία 1.042,17 Ευρώ/στρέμ. (74,04% του συνολικού κόστους) Εργασία μηχ/των τρίτων 20,30 Ευρώ/στρέμ. (1,44% του συνολικού κόστους) Αναλώσιμα υλικά κλπ. 179,87 Ευρώ/στρέμ. (12,78% του συνολικού κόστους) Καταβαλλόμενο ή τεκμαρτό ενοίκιο εδάφους 39,33 Ευρώ/στρέμμα (2,79% του συνολικού κόστους) Επιβαρύνσεις κεφαλαίων (τόκοι παγίου κεφαλαίου εκτός εδάφους και τόκοι κυκλοφοριακού κεφαλαίου) 125,96 Ευρώ/στρέμ. (8,95% του συνολ.κόστους). Στο παρακάτω διάγραμμα φαίνεται η διάρθρωση του κόστους παραγωγής γι' αυτή την κατηγορία των καπνοπαραγωγικών εκμεταλλεύσεων. Παρατηρούμε ότι υπερέχει συντριπτικά η αμοιβή της εργασίας έναντι των υπολοίπων δαπανών που συνθέτουν το συνολικό κόστος παραγωγής.

43 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3.1 ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΔΑΠΑΝΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΠΝΩΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΠΟΙΚΙΛΙΑΣ ΜΠΑΣΜΑΣ (Οικογενειακής μορφής εκμεταλλεύσεις) 2,78% 8,9% 12,8% 1,4% 74% Αμοιβή οικογενειακής και ξένης εργασίας Αμοιβή μηχανημάτων τρίτων Αξία υλικών και λοιπές δαπάνες Καταβαλλόμενο και Τεκμαρτό ενοίκιο εδάφους Επιβαρύνσεις κεφαλαίων

44 Η διάκριση των δαπανών παραγωγής, σε χρηματικές και τεκμαρτές, γι' αυτή την κατηγορία εκμεταλλεύσεων, είναι: Χρηματικές 245,21 Ευρώ/στρέμμα (17,42% των συνολικών δαπανών) Τεκμαρτές 1.162,41 Ευρώ/στρέμμα (82,58% των συνολικών δαπανών) Από τις τεκμαρτές δαπάνες το μεγαλύτερο μέρος αφορά την αμοιβή της οικογενειακής εργασίας (88,05% περίπου του συνόλου των τεκμαρτών δαπανών παραγωγής). Οι υπόλοιπες αφορούν την απόσβεση και τους τόκους των ιδίων κεφαλαίων. Οι χρηματικές δαπάνες αφορούν κυρίως εφόδια και καύσιμα (73,35%), καταβαλλόμενο ενοίκιο εδάφους (5,23%), αμοιβή εργασίας μηχανημάτων τρίτων (8,28%), αμοιβή ξένης εργασίας (7,61%) και συντήρηση - ασφάλιση παγίου κεφαλαίου (5,53%). Η μέση ακαθάριστη αξίας παραγωγής κατά στρέμμα είναι 1.126,64 Ευρώ ή 8,1 Ευρώ κατά κιλό παραγόμενου προϊόντος (μέση παραγωγή / στρέμμα * μέση τιμή παραγωγού συμπεριλαμβανομένης της επιδότησης). Η επιδότηση αντιπροσωπεύει το 50% περίπου της συνολικής τιμής που απολαμβάνει ο παραγωγός κατά κιλό προϊόντος. Η μέση ακαθάριστη πρόσοδος κατά στρέμμα υπολείπεται του μέσου κόστους παραγωγής κατά 280,98 Ευρώ. Δηλαδή από την καλλιέργεια προκύπτει αρνητικό επιχειρηματικό αποτέλεσμα (όταν λαμβάνουμε υπόψη μας το σύνολο των δαπανών της καλλιέργειας χρηματικών και τεκμαρτών). Αν δεν λάβουμε υπόψη μας την πριμοδότηση του προϊόντος, η πρόσοδος που προκύπτει από την εμπορική αξία του (4,14 Ευρώ/κιλό ή 576,29 Ευρώ κατά στρέμμα) αποτελεί μόλις το 41% περίπου του συνολικού κόστους παραγωγής. Αυτό δείχνει ότι με τις τρέχουσες τιμές προϊόντος και χωρίς την πριμοδότηση δεν πληρούνται οι συνθήκες οικονομικής βιωσιμότητας των καπνοπαραγωγικών εκμεταλλεύσεων. Με δεδομένη τη σύνθεση των παραγωγικών δαπανών, ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό των οποίων αφορά την τεκμαρτή αμοιβή της οικογενειακής εργασίας, τελικά προκύπτει από την καλλιέργεια ένα γεωργικό οικογενειακό εισόδημα (αφαίρεση από την ακαθάριστη πρόσοδο της καλλιέργειας των χρηματικών δαπανών) της τάξεως των 881,43 Ευρώ/στρέμμα. Το εισόδημα αυτό, κατά μονάδα

45 καλλιεργούμενης έκτασης, ξεπερνά κατά πολύ το γεωργικό οικογενειακό εισόδημα οποιασδήποτε άλλης ετήσιας εντατικής καλλιέργειας στην περιοχή. Το συνολικό μέσο γεωργικό εισόδημα της εκμετάλλευσης υπολογίζεται σε Ευρώ περίπου και θεωρείται ανεπαρκές γενικά για την κάλυψη των δαπανών διαβίωσης μιας συνήθως πολυμελούς οικογένειας. Η πραγματική αμοιβή της οικογενειακής εργασίας για αυτή την κατηγορία εκμεταλλεύσεων (στην οποία ανήκει η συντριπτική πλειοψηφία των εκμεταλλεύσεων) υπολογίζεται σε 14,51 Ευρώ ανά ημέρα απασχόλησης και είναι πολύ χαμηλή σε σύγκριση με τις συνήθεις τιμές των ημερομισθίων (για γεωργικές εργασίες) που επικρατούν στην αγορά. Αυτό σημαίνει ότι η εργασία των καπνοπαραγωγών της περιοχής μας δεν αμείβεται ικανοποιητικά (και ότι η εμμονή τους στην καλλιέργεια των καπνών οφείλεται στο ότι δεν υπάρχουν άλλες δυνατότητες πλήρους απασχόλησης με καλύτερη αμοιβή εργασίας). (β) Επιχειρηματικής μορφής εκμεταλλεύσεις με χρήση ξένης μισθωτής εργασίας και παραγωγή άνω των 3,5 τόνων Το μέσο κόστος παραγωγής κατά στρέμμα, γι' αυτή την κατηγορία εκμεταλλεύσεων, υπολογίζεται σε 1.177,02 Ευρώ (ή 7,37 Ευρώ κατά κιλό παραγόμενου προϊόντος). Η διάρθρωση των δαπανών παραγωγής, σε μέσες τιμές, έχει ως εξής: Ανθρώπινη εργασία 851,84 Ευρώ/στρέμ. (72,37% του συνολικού κόστους) Αναλώσιμα υλικά κλπ. 141,94 Ευρώ/στρέμ. (12,06% του συνολικού κόστους) Καταβαλλόμενο ή τεκμαρτό ενοίκιο εδάφους 43,52 Ευρώ/στρέμ. (3,70% του συνολικού κόστους) Επιβαρύνσεις κεφαλαίων (τόκοι παγίου κεφαλαίου εκτός εδάφους και τόκοι κυκλοφοριακού κεφαλαίου) 139,72 Ευρώ/στρέμ. (11,87% του συνολ.κόστους). Στο παρακάτω διάγραμμα φαίνεται η διάρθρωση του κόστους παραγωγής γι' αυτή την κατηγορία των καπνοπαραγωγικών εκμεταλλεύσεων. Σε αυτή την περίπτωση υπερέχει συντριπτικά η αμοιβή της εργασίας έναντι των υπολοίπων δαπανών που συνθέτουν το συνολικό κόστος παραγωγής.

46 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3.2: ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΔΑΠΑΝΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΠΝΩΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΠΟΙΚΙΛΙΑΣ ΜΠΑΣΜΑΣ (επιχειρηματικής μορφής εκμεταλλεύσεις) 3,7% 31,6% 40,8% 11,9% 12,1% Αμοιβή οικογενειακής εργασίας Αξία υλικών & λοιπές ανάγκες Επιβαρύνσεις κεφαλαίων Αμοιβή ξένης εργασίας Καταβαλλόμενο και Τεκμαρτό ενοίκιο εδάφους

47 Γι' αυτή την κατηγορία η διάκριση των δαπανών παραγωγής, σε χρηματικές και τεκμαρτές, είναι: Χρηματικές 672,31 Ευρώ/στρέμ. (57,12% των συνολικών δαπανών) Τεκμαρτές 504,71 Ευρώ/στρέμ. (42,88% των συνολικών δαπανών) Από τις τεκμαρτές δαπάνες το 73,71% αφορά την αμοιβή της οικογενειακής εργασίας, ενώ οι υπόλοιπες αφορούν την απόσβεση και τους τόκους των ιδίων κεφαλαίων. Οι χρηματικές δαπάνες αφορούν κυρίως την αμοιβή της ξένης εργασίας (71,37%), εφόδια κλπ. (21,11%), καταβαλλόμενο ενοίκιο εδάφους (5,04%) και συντήρηση - ασφάλιση παγίου κεφαλαίου (2,48%). Η μέση ακαθάριστη αξία παραγωγής κατά στρέμμα είναι 1.348,03 Ευρώ (μέση παραγωγή Ι στρέμμα * μέση τιμή παραγωγού συμπεριλαμβανομένης της επιδότησης) ή 8,45 Ευρώ κατά κιλό παραγόμενου προϊόντος. Η μέση ακαθάριστη πρόσοδος κατά στρέμμα ξεπερνά το μέσο κόστους παραγωγής κατά 171 Ευρώ. Δηλαδή από την καλλιέργεια προκύπτει θετικό επιχειρηματικό αποτέλεσμα. Αν δεν λάβουμε υπόψη μας την πριμοδότηση του προϊόντος, η πρόσοδος που προκύπτει από την εμπορική αξία του (4,41 Ευρώ/κιλό ή 704,19 Ευρώ κατά στρέμμα) αποτελεί το 60% περίπου του συνολικού κόστους παραγωγής. Αυτό δείχνει ότι με τις τρέχουσες τιμές προϊόντος και χωρίς την πριμοδότηση δεν πληρούνται οι συνθήκες οικονομικής βιωσιμότητας και γι' αυτή την κατηγορία καπνοπαραγωγικών εκμεταλλεύσεων. Στην περίπτωση των επιχειρηματικών εκμεταλλεύσεων, από την καπνοκαλλιέργεια προκύπτει τελικά ένα γεωργικό οικογενειακό εισόδημα της τάξεως των 675,72 Ευρώ/στρέμ. Το εισόδημα αυτό, κατά μονάδα καλλιεργούμενης έκτασης, υπολείπεται του αντίστοιχου των οικογενειακής μορφής εκμεταλλεύσεων της περιοχής μας κατά 205,71 Ευρώ. Το συνολικό όμως μέσο γεωργικό εισόδημα των επιχειρηματικής μορφής εκμεταλλεύσεων (με μέση έκταση 32,67 στρεμμάτων) ανέρχεται σε Ευρώ περίπου και είναι σχεδόν διπλάσιο από το αντίστοιχο των οικογενειακής μορφής εκμεταλλεύσεων (μέσης έκτασης 13,4 στρεμμάτων).

48 Η πραγματική αμοιβή της οικογενειακής εργασίας στην περίπτωση των επιχειρηματικών εκμεταλλεύσεων υπολογίζεται σε 29,19 Ευρώ ανά ημέρα απασχόλησης και θεωρείται με τα δεδομένα της περιοχής ικανοποιητική. Αν και το δείγμα των επιχειρηματικής μορφής εκμεταλλεύσεων είναι εξαιρετικά μικρό για να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα, φαίνεται ότι αυτή η κατηγορία εκμεταλλεύσεων γενικά πετυχαίνει (σε σύγκριση με τις οικογενειακής μορφής εκμεταλλεύσεις) υψηλότερες αποδόσεις κατά στρέμμα και μικρότερο κόστος παραγωγής κατά μονάδα προϊόντος. Κι' αυτό οφείλεται προφανώς στην καλύτερη αξιοποίηση των συντελεστών της παραγωγής και κυρίως της εργασίας, την πιο ορθολογική οργάνωση και τη χρήση κατάλληλων καλλιεργητικών τεχνικών. Οι εκμεταλλεύσεις αυτές έχουν ικανοποιητική - παραγωγικότητα και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στη λειτουργία τους. Κατά συνέπεια, έχουν περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσουν στο καινούργιο, διαρκώς μεταβαλλόμενο και έντονα ανταγωνιστικό, διεθνές οικονομικό περιβάλλον.

49 4. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ - ΕΜΠΟΡΙΑ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ 4.1 Εμπορικές - Μεταποιητικές Επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην περιοχή Οι επιχειρήσεις επεξεργασίας καπνού σε φύλλα είναι αυτές που διακινούν διεθνώς τον ελληνικό καπνό. Υπάρχει ένας μεγάλος σχετικά αριθμός καπνεμπορικών επιχειρήσεων, που αγοράζουν μέσω των συμβολαίων τον καπνό από τους παραγωγούς. Οι επιχειρήσεις αυτές συνήθως δραστηριοποιούνται σε συγκεκριμένες καπνοπαραγωγικές περιοχές, είναι εξειδικευμένες πολλές φορές σε ορισμένες ποικιλίες καπνού και στοχεύουν σε συγκεκριμένες αγορές του εξωτερικού (target markets), αφού οι περισσότερες εξάγουν το σύνολο της ποσότητας που αγοράζουν. Ιδιαίτερα στην Θράκη, στον κλάδο της επεξεργασίας και μεταποίησης καπνού δραστηριοποιούνται, τα τελευταία χρόνια, αρκετές επιχειρήσεις διαφορετικού μεγέθους και παραγωγικής δυναμικότητας που εμφανίζονται στον παρακάτω πίνακα. Πίνακας 4.1 Επιχειρήσεις του τομέα επεξεργασίας και εμπορίας καπνού σε φύλλα, που δραστηριοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια στην Θράκη ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΕΔΡΑ-ΓΡΑΦΕΙΑ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ Α. Α.Ε ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ Σταυρούπολη Πετεινός Ξάνθη ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ Θεσ/νίκη ΠΕΤΡΙΔΗ Ο.Ν Α.Κ.Ε. Αμυγδαλεών Καβάλα Αμυγδαλεών Καβάλα ΣΕΚΕ Α.Ε. Θεσσαλονίκη 1. Θεσσαλονίκη 2. 2 χλμ. Ξάνθης- Πετεινού

50 Από τα στοιχεία του πίνακα προκύπτει ότι: Ο συνολικός αριθμός των καπνεμπορικών - μεταποιητικών επιχειρήσεων που άσκησαν δραστηριότητες (αγόρασαν καπνά από καπνοπαραγωγούς) στην Θράκη, κατά την περίοδο , ήταν 3. Δύο από τις κορυφαίες επιχειρήσεις του κλάδου, η, ΣΕΚΕ Α.Ε. και ο όμιλος ΜΙΧΑΗΛΙΔΗ, με την εταιρεία ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ Α.Ε. ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ, ενώ εδρεύουν στη Θεσσαλονίκη, έχουν ιδιόκτητα εργοστάσια στην Θράκη. Συγκεκριμένα η ΣΕΚΕ Α.Ε. διατηρεί ιδιόκτητο εργοστάσιο στο 2 ο χλμ. Ξάνθης - Πετεινού, ενώ η εταιρεία ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ Α.Ε. ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ διατηρεί ιδιόκτητο εργοστάσιο στον Πετεινό Ξάνθης. 4.2 Μερίδια αγοράς των Καπνεμπορικών Μεταποιητικών Επιχειρήσεων Για να χορηγηθεί πριμοδότηση, ο καπνός σε φύλλα πρέπει να παραδίδεται από τον παραγωγό στον μεταποιητή, με βάση μια Σύμβαση Καλλιέργειας, η οποία συνάπτεται για κάθε καλλιεργητική περίοδο. Η Σύμβαση περιλαμβάνει απαραίτητα τη μέγιστη ποσότητα που πρέπει να παραδοθεί, την τιμή αγοράς ανά ποιοτική βαθμίδα και την προθεσμία πληρωμής της τιμής, η οποία δεν μπορεί να υπερβεί τις 30 ημέρες από την ημέρα παράδοσης. Όπως προκύπτει από τα συμβόλαια, κατά τη διάρκεια της τετραετίας , στην Θράκη πραγματοποιήθηκαν οι παρακάτω συμβάσεις:

51 Πίνακας 4.2 Αναλυτική κατάσταση συμβάσεων Θράκης ΚΑΠΝΕΜΠ/ΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ 1999 (κιλά) ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ 2000 (κιλά) ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ 2001 (κιλά) ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ 2002 (κιλά) ΜΙΧΑΗΛΙΔΗ- ΜΟΣΚΟΦ ΠΕΤΡΙΔΟΥ ΣΕΚΕ ΣΥΝΟΛΟ Από τα στοιχεία του παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι: Το σύνολο των συμβάσεων που πραγματοποιήθηκαν στην Θράκη κατά το έτος 1999 ήταν για κιλά, κατά το έτος 2000 για κιλά, κατά το έτος 2001 για κιλά και κατά το έτος 2002 για κιλά. Η ΣΕΚΕ Α.Ε. κατέχει σταθερά το μεγαλύτερο ποσοστό στις συμβάσεις που πραγματοποιούνται στην Θράκη, κατά την τριετία , ακολουθούμενη από την ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ Α. Α.Ε. ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ.

52 4.3 Υπάρχουσες υποδομές για τη μεταποίηση και την εμπορία του προϊόντος Στην Θράκη διατηρούν εγκαταστάσεις επεξεργασίας καπνού σε φύλλα, οι παρακάτω καπνεμπορικές επιχειρήσεις: 1. Συνεταιριστική Ένωση Καπνοπαραγωγών Ελλάδος ΣΕΚΕ Α.Ε. Ιδρύθηκε το 1947, με έδρα τη Θεσσαλονίκη και παραρτήματα σε Καβάλα, Ξάνθη και Αθήνα. Διατηρεί ιδιόκτητα εργοστάσια και αποθηκευτικούς χώρους στη Θεσσαλονίκη και στην Ξάνθη. Επιπλέον, διαθέτει ιδιόκτητες αποθήκες στις Σέρρες και γραφεία στην Αθήνα. Διαθέσιμες υποδομές της ΣΕΚΕ Α.Ε. στο Νομό Ξάνθης: 1.0ικοπεδική έκταση: 162 στρέμματα 2. Συγκρότημα αποθηκών με δυνατότητα αποθήκευσης κιλών καπνού. 3. Μηχανολογικός εξοπλισμός: α)γραμμή παραγωγής ξενικών ποικιλιών (Βιρτζίνια-Μπέρλευ),έτος κατασκευής 1994, δυναμικότητας κιλών χωρικών καπνών ημερησίως. β)γραμμή παραγωγής ανατολικών καπνών (μπασμάς), έτος κατασκευής 1998, δυναμικότητας κιλών χωρικών καπνών ημερησίως. Αριθμός εργαζόμενων: α) Συνολικά β)στις εγκαταστάσεις της Ξάνθης Μόνιμοι: 120 Μόνιμοι: 52 Εποχιακοί: 1100 Εποχιακοί: 700 Κύκλος εργασιών για την τριετία : 2000 : , : , : ,28

53 2. ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ Α. Α.Ε. ΑΓΡΟTlΚΕΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ Ιδρύθηκε το 1984 με έδρα τη Θεσσαλονίκη. Διατηρεί ιδιόκτητο εργοστάσιο και αποθήκες στον Πετεινό Ξάνθης, συνολικού εμβαδού τ.μ. επί οικοπέδου εκτάσεως τ.μ. Σκοπός-δραστηριότητες φορέα: Αγορά, επεξεργασία και πώληση καπνών Διαθέσιμες υποδομές στο Νομό Ξάνθης: Κτίριο για επεξεργασία και αποθήκες εμβαδού τ.μ. σε οικόπεδο τ.μ. στο 2 χιλ. Ξάνθης- Πετεινού Πλήρης μηχανολογικός εξοπλισμός για επεξεργασία καπνών ανατολικού τύπου. Αριθμός εργαζομένων: α)συνολικά β)στις εγκαταστάσεις της Ξάνθης Μόνιμοι: 111 Μόνιμοι: 22 Εποχιακοί: 1222 Εποχιακοί: 632 Κύκλος εργασιών για την τριετία : 2000: , : , : ,59 3. ΠΕΤΡΙΔΗ Ο. Ν. ΑΚΕ Ιδρύθηκε το 1983 με έδρα την Καβάλα. Στα τέλη του 1998 μετέφερε την έδρα της στον Αμυγδαλεώνα Καβάλας σε ιδιόκτητες εγκαταστάσεις (εργοστάσιο και αποθηκευτικοί χώροι).διατηρεί επίσης αποθήκες στην Ξάνθη, στην Καβάλα και στις Σέρρες (Δεν δόθηκαν από την εταιρεία στοιχεία για τον αριθμό των εργαζομένων και τον κύκλο εργασιών της).

54 4. ΣΕΚΑΠ Α.Ε. Συνεταιριστική Καπνοβιομηχανία Ελλάδος Α.Ε. Ιδρύθηκε το 1975 με έδρα την Ξάνθη στο 6 0 χιλ. της Εθνικής Οδού Ξάνθης - Καβάλας, επίσης διατηρεί γραφεία στην Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Διαθέσιμες υποδομές: 1.0ικοπεδική έκταση: τ.μ. 2.Κτιριακές εγκαταστάσεις: α) βιομηχανοστάσιο και βοηθητικοί χώροι: τ.μ. β) αποθηκευτικοί χώροι: τ.μ. 3. Εγκατεστημένη Ισχύς: 4.454ΗΡ 4. Εξοπλισμός: υπάρχουν τα απαιτούμενα μηχανήματα επεξεργασίας καπνού, φιλτροποίησης, τσιγαροποίησης και συσκευασίας για παραγωγή περίπου εξακοσίων εκατομμυρίων ( ) τσιγάρων το μήνα. Αριθμός εργαζομένων: Μόνιμοι: 434 Κύκλος εργασιών για την τριετία : 2000: , : , : ,55

55 4.4 Τα καπνά ανατολικού τύπου και το διεθνές εμπόριο Ο καπνός υπήρξε ένα από τα πλέον παραδοσιακά εξαγώγιμα προϊόντα της χώρας, με σημαντική θετική συμβολή στο εμπορικό ισοζύγιο. Η Ελλάδα συγκαταλέγεται ανάμεσα στις μεγαλύτερες εξαγωγικές χώρες καπνών στον κόσμο και καταλαμβάνει την έκτη θέση μετά τις Η.Π.Α., Βραζιλία, Ζιμπάμπουε, Τουρκία και Κίνα. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι κατά τη δεκαετία του 1950, οι εξαγωγές καπνού αποτελούσαν σχεδόν το 50% του συνόλου των εξαγωγών της χώρας μας. Σήμερα, οι εξαγωγές καπνού σε φύλλα κατέχουν ένα μερίδιο της τάξης του 4% περίπου των συνολικών μας εξαγωγών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση κατέχει κορυφαία θέση στο παγκόσμιο εμπόριο καπνού. Στο διάστημα μεταξύ 2000 και 2002, η Ε.Ε. εισήγαγε κατά μέσον όρο(σε αξία) ποσοστό 35% του παγκοσμίως διακινηθέντος μη μεταποιημένου καπνού, αλλά μόλις 5% του μεταποιημένου καπνού. Την ίδια περίοδο, οι εξαγωγές της Ε.Ε. αντιπροσώπευαν το 8% των παγκόσμιων εξαγωγών μη μεταποιημένου καπνού και περίπου το 20% των παγκόσμιων εξαγωγών μεταποιημένου καπνού. Σε απόλυτες τιμές, η Ε.Ε. είναι καθαρός εισαγωγέας μη μεταποιημένου καπνού σε φύλλα και καθαρός εξαγωγέας μεταποιημένου καπνού. Οι εισαγωγές καπνών (μη μεταποιημένων σε φύλλα) της Ε.Ε. ήταν 512,2 χιλ. τόνοι το 2000 και 542,1 χιλ. τόνοι το Οι αντίστοιχες εξαγωγές καπνών της Ε.Ε. προς τον υπόλοιπο κόσμο ήταν 180,6 χιλ. τόνοι το 2000 και 188,8 χιλ. τόνοι το Οι εξαγωγές αφορούν κυρίως τις ποικιλίες ανατολικού τύπου, που έχουν μεγάλη ζήτηση για το άρωμά τους. Κατά την ίδια χρονική περίοδο, οι εισαγωγές της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε ότι αφορά τα καπνά ανατολικού τύπου ανήλθαν στους 33,6 χιλ. τόνους (2000) και 33,7 χιλ. τόνους (2001), αντιπροσωπεύοντας μικρά ποσοστά των συνολικά εισαγόμενων ποσοτήτων. Οι εξαγωγές ανατολικών καπνών από την Ε.Ε. έφτασαν τους 42,8 χιλ. τόνους για το 2000 και τους 48,5 χιλ. τόνους για το Τα αντίστοιχα ποσοστά σε σχέση με τις συνολικές εξαγωγές καπνών ήταν 23,7% και 25,68%.

56 Τα εγχωρίως παραγόμενα καπνά ανατολικού τύπου (ποικιλίας μπασμά) έχουν μεγάλη ζήτηση στη διεθνή αγορά λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους και της υψηλής τους ποιότητας. Σύμφωνα με διάφορες εκτιμήσεις, το σύνολο σχεδόν των καπνών ανατολικού τύπου που παράγονται στην Θράκη διοχετεύεται σε αγορές του εξωτερικού. Ο κύριος ανταγωνισμός για τα ελληνικά καπνά ανατολικού τύπου προέρχεται κατά κύριο λόγο από τη Βουλγαρία, την Τουρκία και την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, διότι προσφέρουν το προϊόν σε χαμηλότερες τιμές, λόγω του χαμηλότερου κόστους παραγωγής και εργασίας. Βέβαια τα ελληνικά καπνά ανατολικού τύπου υπερέχουν σε ποιότητα σε σύγκριση με αυτά των ανταγωνιστικών αγορών. Οι ελληνικές εξαγωγές ακατέργαστου καπνού ανατολικού τύπου, κατά τα έτη 1999, 2000 και 2001, διαμορφώθηκαν όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα: Πίνακας 4.3 Εξαγωγές ελληνικών καπνών ανατολικού τύπου Ποσότητα Αξία Ποσότητα Αξία Ποσότητα Αξία (τόνοι) (χιλ. Ευρώ) (τόνοι) (χιλ. Ευρώ) (τόνοι) (χιλ. Ευρώ) ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ LOOSE LEAF STRIPS (ΠΗΓΗ: ΕΣΥΕ) Οι αντίστοιχες μέσες τιμές πώλησης των καπνών ανατολικού τύπου στην αγορά ήταν 3,515 Ευρώ/κιλό (1999), 3,812 Ευρώ/κιλό (2000) και 3,712 Ευρώ/κιλό (2001).

57 Κατά την ίδια χρονική περίοδο οι εξαγωγές φύλλων καπνού όλων των τύπων ήταν αξίας Ευρώ για το έτος 1999, Ευρώ για το έτος 2000 και Ευρώ για το έτος Οι εξαγωγές καπνών ανατολικού τύπου κατέχουν πολύ μεγάλο ποσοστό στο σύνολο του εξαγόμενου καπνού. Έτσι, κατά τα παραπάνω έτη η συμμετοχή των καπνών ανατολικού τύπου (που κατά το μεγαλύτερο ποσοστό τους αποτελούνται από καπνά τύπου Μπασμά), στο σύνολο της αξίας των εξαγωγών καπνού ήταν 81,9% κατά το έτος 1999, 74,5% κατά το 2000 και 74,9% κατά το 2001.

58 5. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΘΡΑΚΗ 5.1 Γενικά Ο καπνός είναι ένα από τα πιο σημαντικά αγροτικά προϊόντα της χώρας μας. Στο σύνολο της χώρας υπάρχουν καπνοπαραγωγικές εκμεταλλεύσεις σε μια έκταση στρεμμάτων που δίνουν παραγωγή τόνων καλής ποιότητας φύλλων καπνού (στοιχεία έτους 2001). Σε ορισμένες περιοχές της χώρας μας, τα φυσικά και οικονομικά δεδομένα καθιστούν την καλλιέργεια (κατ' επέκταση και τη μεταποίηση του καπνού) τη μόνη εναλλακτική λύση. Για το λόγο αυτό η πλειοψηφία των εκμεταλλεύσεων σ' αυτές τις περιοχές εξειδικεύεται στην παραγωγή καπνού. Η καλλιέργεια του καπνού, είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομία της Θράκης. Ο καπνός καλλιεργείται συνήθως σε ημιορεινές ή ορεινές περιοχές, σε αγροτεμάχια μικρού μεγέθους άγονης γης, όπου συνήθως δεν ευδοκιμούν άλλες καλλιέργειες. Η ενασχόληση με τον καπνό συντελεί αποφασιστικά στην οικονομική αυτάρκεια πολλών γεωργικών εκμεταλλεύσεων και κατ' επέκταση στη συγκράτηση του πληθυσμού που ασχολείται με την καλλιέργειά του στις μειονεκτικές αυτές περιοχές. 5.2 Συνεισφορά της καλλιέργειας στο Περιφερειακό Ακαθάριστο Γεωργικό Προϊόν Η καλλιέργεια καπνού είναι υψηλής χρηματικής απόδοσης ανά στρέμμα, με αποτέλεσμα, παρά τη μικρή έκταση που καταλαμβάνει, να συμμετέχει σημαντικά στη διαμόρφωση της συνολικής ακαθάριστης αξίας φυτικής παραγωγής στην Θράκη. Στον παρακάτω πίνακα παρατίθενται ορισμένα στοιχεία που αφορούν το ακαθάριστο προϊόν και την αξία παραγωγής καπνών ανατολικού τύπου σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, για την τριετία :

59 Πίνακας 5.1 Ακαθάριστο εγχώριο και περιφερειακό προϊόν ακαθάριστη αξία παραγωγής ανατολικού τύπου καπνών σε τρέχουσες τιμές (εκατομμύρια Ευρώ) Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Ακαθάριστη Εγχώρια αξία παραγωγής Καπνών ανατολικού τύπου Ακαθάριστο Περιφερειακό Προϊόν (Περιφέρεια ΑΜΘ) Αξία Φυτικής Παραγωγής Περιφέρειας ΑΜΘ Ακαθάριστη Αξία παραγωγής Καπνών ανατολικού τύπου Περιφέρειας ΑΜΘ (ΠΗΓΗ: ΕΣΥΕ και Εκτιμήσεις της Αναπτυξιακής Εταιρείας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης) Παρατηρούμε ότι η αξία των καπνών ανατολικού τύπου (μπασμάς) κατέχει ένα πολύ σημαντικό μερίδιο στο ακαθάριστο γεωργικό προϊόν της Περιφέρειας ΑΜΘ. Η συμμετοχή των καπνών ανατολικού τύπου, κατά το έτος 1999 στην αξία της φυτικής παραγωγής ήταν 15,46% ενώ στο ακαθάριστο περιφερειακό προϊόν ήταν 1,913%, ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά για το έτος 2000 ήταν 16,75% και 1,91% και για το 2001 ήταν 16,4% και 1,87%. Αναλυτικότερα, η αξία της φυτικής παραγωγής και της παραχθείσας ποσότητας καπνών ανατολικού τύπου ποικιλίας μπασμάς, κατά Νομό της Θράκης και κατά την τριετία , φαίνεται στον παρακάτω πίνακα:

60 Πίνακας 5.2. Αξία φυτικής παραγωγής και καπνών ποικιλίας μπασμάς (σε χιλ. Ευρώ) Αξία φυτικής παρ/γής 1999 Αξία Παραγωγής Μπασμά 1999 Αξία φυτικής παρ/γής 2000 Αξία Παραγωγής Μπασμά 2000 Αξία φυτικής παρ/γής 2001 Αξία Παρ/γής Μπασμά 2001 Ξάνθη , , , , , ,7 Ροδόπη , , , , , ,8 Έβρος , , , , , ,6 Θράκη , , , , , ,1 (Εκτιμήσεις Α.Ε.Α.Μ.Θ) Από τα στοιχεία του παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι ο Νομός Ροδόπης παράγει σταθερά τη μεγαλύτερη αξία παραγωγής καπνών ανατολικού τύπου, με ποσοστό συμμετοχής στη συνολική αξία παραγωγής αυτών των καπνών στην Θράκη 68,7% και 69,7% κατά τα έτη 2000 και 2001 αντίστοιχα. Μεγάλη εξάλλου είναι η συμμετοχή της αξίας των καπνών ανατολικού τύπου στη συνολική αξία της φυτικής παραγωγής στους Νομούς της Θράκης. Συγκεκριμένα, η αξία παραγωγής του μπασμά στο Νομό Ροδόπης αντιπροσωπεύει 43% και 42,5% στη συνολική αξία φυτικής παραγωγής της Θράκης για τα έτη 2000 και Η αξία της παραγωγής ανατολικού τύπου καπνών στην Θράκη, κατά το 2002 μειώθηκε κατά ποσοστό περίπου 17,5%. Η μείωση αυτή όμως οφείλεται στην επικράτηση άσχημων καιρικών συνθηκών τη χρονιά αυτή με συνέπεια την υποβάθμιση της ποιότητας του προϊόντος και τη μείωση της εμπορικής του τιμής.

61 5.3 Συνεισφορά της καλλιέργειας στην απασχόληση (του αγροτικού τομέα) Η καλλιέργεια είναι έντασης εργασίας. Στην παραγωγή καπνού απασχολούνται όχι μόνο οι αρχηγοί των εκμεταλλεύσεων-καλλιεργητές αλλά και τα μέλη των οικογενειών τους. Αποτέλεσμα ο υψηλός βαθμός απασχόλησης της αγροτικής οικογένειας που ασχολείται με την καπνοκαλλιέργεια, γεγονός που δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη συγκράτηση των καλλιεργητών και των μελών των οικογενειών τους στις εστίες τους και μάλιστα σε περιοχές μειονεκτικές και απομακρυσμένες. Στον πίνακα που ακολουθεί δίνονται βασικά στοιχεία (έτους 2001) για την απασχόληση στον αγροτικό τομέα σε εθνικό και τοπικό επίπεδο. Πίνακας 5.3 Η απασχόληση συνολικά στη γεωργία και στην καπνοκαλλιέργεια Σύνολο Απασχολημένων Απασχολούμενοι στη Γεωργία Αριθμός καλ/τών ανατολικού τύπου καπνών(εκμ/σεις) ΕΛΛΑΔΑ Θράκη Ν. Ξάνθης Ν. Ροδόπης Ν. Έβρου Πηγή: ΕΣΥΕ Παρατηρούμε ότι στην Θράκη, η απασχόληση στον αγροτικό τομέα είναι 34,74%, κατά πολύ υψηλότερη από την αντίστοιχη της επικράτειας (13,98%). Ο αριθμός των καλλιεργητών καπνών ανατολικού τύπου αποτελεί το 28,9% των απασχολούμενων στη γεωργία και το 10,04% του συνόλου των απασχολουμένων. Στον παρακάτω πίνακα δίνεται μία εκτίμηση της απαιτούμενης εργασίας στη φυτική παραγωγή και στην καπνοκαλλιέργεια Θράκη (με βάση τα στοιχεία των καλλιεργειών έτους 2001).

62 Πίνακας 5.4 Απαιτούμενη εργασία στη φυτική παραγωγή και στην καπνοκαλλιέργεια (έτος 2001) Νομός Απαιτούμενη εργασία στη φυτική παραγωγή (ΜΑΕ) Απαιτούμενη εργασία στην καπνοκαλλιέργεια (ΜΑΕ) Ξάνθης Ροδόπης Έβρου Σύνολο Θράκης (Εκτιμήσεις Α.Ε.Α.Μ.Θ.) Στην Θράκη, υπολογίζεται ότι κατά το 2001 χρησιμοποιήθηκαν στην παραγωγή καπνών ανατολικού τύπου μονάδες ανδρικής εργασίας (ΜΑΕ), αντιπροσωπεύοντας ποσοστό 30,8% του συνόλου των αντίστοιχων ΜΑΕ που χρησιμοποιήθηκαν σε ολόκληρο τον κλάδο της φυτικής παραγωγής. Αξιοσημείωτο είναι το ποσοστό των χρησιμοποιηθέντων ΜΑΕ στην παραγωγή καπνών ανατολικού τύπου στο Νομό Ξάνθης κατά την ίδια χρονική περίοδο, το οποίο ήταν 60,87% του συνόλου των ΜΑΕ που χρησιμοποιήθηκαν αντίστοιχα στον κλάδο φυτικής παραγωγής σε όλη την Θράκη. Ιδιαίτερα υψηλή είναι η απασχόληση στα καπνά στις περιοχές της Θράκης (ορεινές - μειονεκτικές), όπου υπάρχει συγκέντρωση της καλλιέργειας (ουσιαστικά μονοκαλλιέργεια καπνού). Σ' αυτές τις περιοχές η καπνοκαλλιέργεια αποτελεί τη μόνη διέξοδο για τον αγροτικό πληθυσμό. Τα παραπάνω στοιχεία καταδεικνύουν τη μεγάλη σημασία που έχει η καλλιέργεια για την απασχόληση του αγροτικού πληθυσμού στην περιοχή.

63 5.4 Ο μεταποιητικός κλάδος καπνού στην Θράκη Ο καπνός δίνει απασχόληση όχι μόνο στους αγρότες - καλλιεργητές, αλλά και στους εργαζόμενους στη μεταποίηση του πρωτογενούς προϊόντος. Πιο συγκεκριμένα, στη χώρα μας, ο καπνός δίνει απασχόληση σε περισσότερα από άτομα στον κλάδο επεξεργασίας, βιομηχανοποίησης, εμπορίας και πώλησης, συμβάλλοντας μ' αυτό τον τρόπο στην εθνική οικονομία. Ο τομέας της επεξεργασίας και μεταποίησης καπνού είναι ένας δυναμικός βιομηχανικός κλάδος, με ικανοποιητικές επιδόσεις (υψηλό βαθμό επενδύσεων, σημαντική προστιθέμενη αξία, μεγάλο κύκλο εργασιών και αρκετά περιθώρια κέρδους). Οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Θράκη στον τομέα επεξεργασίας - μεταποίησης και εμπορίας καπνού (τροφοδοτούμενες κατά βάση από την τοπική παραγωγή καπνού), συμβάλλουν στην οικονομία της περιοχής (αύξηση απασχόλησης, προστιθέμενης αξίας προϊόντος κλπ.). Η ταυτότητα και οι δραστηριότητες των μεταποιητικών επιχειρήσεων που έχουν έδρα ή εγκαταστάσεις επεξεργασίας στην περιοχή μας, παρουσιάστηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο. Οι επιχειρήσεις αυτές απασχολούν συνολικά περίπου άτομα 2.000, ενώ ο μέσος ετήσιος κύκλος εργασιών τους κατά την τριετία 2000, 2001 και 2002 ξεπερνούσε αθροιστικά τα 100 εκατομμύρια Ευρώ. 5.5 Η συμβολή των καπνών στην ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας Η καλλιέργεια του καπνού συνδέεται άμεσα με άλλους τομείς της τοπικής οικονομίας λόγω των έντονων πολλαπλασιαστικών επιδράσεων που έχει στην παραγωγή, την απασχόληση και την κατανάλωση. Εκτός από τις μεταποιητικές επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται επίσης στην περιοχή μας αρκετές καθαρά εμπορικές επιχειρήσεις με αντικείμενο τη χονδρική και λιανική πώληση των προϊόντων του καπνού καθώς επίσης και

64 πολλές επιχειρήσεις που προμηθεύουν τους καπνοπαραγωγούς (αλλά και τις επιχειρήσεις επεξεργασίας και εμπορίας καπνού) με τις αναγκαίες εισροές, τον εξοπλισμό και διάφορα εφόδια για την πραγματοποίηση της παραγωγής. Είναι λοιπόν φανερές οι πολλαπλασιαστικές επιδράσεις και κατά συνέπεια τα οφέλη της καπνοκαλλιέργειας, όσον αφορά την απασχόληση, το εισόδημα και τη γενικότερη οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. 5.6 Συμπεράσματα Ο κλάδος του καπνού απασχολεί ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό του εργατικού δυναμικού, στην Θράκη, καθ όλη τη διάρκεια των σταδίων παραγωγής που απαιτούνται ώσπου να φτάσει το προϊόν στην τελική του μορφή. Συντελεί στη συγκράτηση μεγάλου μέρους του πληθυσμού στις ορεινές - μειονεκτικές περιοχές της Θράκης, που απειλούνται από εγκατάλειψη και πληθυσμιακή γήρανση. Πέρα από την πρωτογενή παραγωγή, η έμμεση απασχόληση που δημιουργείται από την καπνοκαλλιέργεια είναι πολύ σημαντική. Η οικονομική δραστηριότητα που αναπτύσσεται από τις επιχειρήσεις πρώτης μεταποίησης, καθώς και από την καπνοβιομηχανία, είναι σημαντική για την απασχόληση και την τοπική οικονομία γενικότερα. Υπόψη όλων των παραπάνω, γίνεται φανερή η αναγκαιότητα διατήρησης της καπνοκαλλιέργειας στην περιοχή μας, αφού αυτή συμβάλλει καθοριστικά και με πολλαπλούς τρόπους στην απασχόληση, στο προϊόν, στο εισόδημα και στην οικονομική ανάπτυξη γενικότερα.

65 6. ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΠΝΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ 6.1 Δυνατότητες αναδιάρθρωσης (αντικατάστασης της καπνοκαλλιέργειας) Στις ορεινές - μειονεκτικές περιοχές της Θράκης η καλλιέργεια του καπνού γίνεται κάτω από αντίξοες συνθήκες και με την αξιοποίηση και ανταλλαγή οικογενειακής εργασίας (μικρός βαθμός εκμηχάνισης). Ο μπασμάς καλλιεργείται κυρίως σε ξηρά χωράφια οριακής γονιμότητας και παραγωγικής ικανότητας, που σχεδόν κατά κανόνα είναι ακατάλληλα για εγκατάσταση άλλων καλλιεργειών. Περιοχές εξειδικευμένες στην καλλιέργεια καπνού εμφανίζουν χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης σε άλλους τομείς της οικονομίας. Οι βιομηχανικές δραστηριότητες δεν είναι ανεπτυγμένες, γεγονός που περιορίζει σημαντικά τις εναλλακτικές ευκαιρίες απασχόλησης των καπνοκαλλιεργητών. Αναφορικά με τη δυνατότητα τουριστικής ανάπτυξης, είναι γεγονός ότι οι καπνοπαραγωγικές περιοχές δεν προσελκύουν ιδιαίτερα τον τουρισμό, επομένως οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού δεν μπορούν να θεωρηθούν ως βιώσιμες επιλογές. Λαμβάνοντας υπόψη τις γενικότερες συνθήκες και τις επενδυτικές δυνατότητες των οικογενειών που ζουν από την καλλιέργεια του καπνού, η καπνοκαλλιέργεια παραμένει γι αυτές μια από τις ελκυστικότερες επιλογές. Ανεξάρτητα από τα παραπάνω, είναι απαραίτητο να διερευνηθούν οι περιορισμένες δυνατότητες εναλλακτικών καλλιεργειών και γεωργικών δραστηριοτήτων για τους κατοίκους των ορεινών και μειονεκτικών περιοχών της Θράκης, για τους οποίους η καλλιέργεια του καπνού αποτελεί συνήθως τη μόνη και αποκλειστική αγροτική δραστηριότητα.

66 6.2 Εναλλακτικές Γεωργικές Δραστηριότητες και Καλλιέργειες Ο αριθμός των εναλλακτικών δραστηριοτήτων και καλλιεργειών που θα μπορούσαν έως ένα βαθμό να αντικαταστήσουν την καπνοκαλλιέργεια περιορίζεται σημαντικά εξαιτίας των κλιματολογικών συνθηκών που επικρατούν στη ζώνη καλλιέργειας του καπνού, της χαμηλής γονιμότητας των χωραφιών (ξηρά, χωρίς τη δυνατότητα άρδευσης), του εξαιρετικά μικρού σε μέγεθος κλήρου των κατοίκων (έλλειψη γενικά μεγάλων εκτάσεων καλλιεργήσιμης γης) και της έλλειψης επιχειρηματικής κουλτούρας των καπνοκαλλιεργητών (όρος απαραίτητος για την ανάληψη επενδυτικών πρωτοβουλιών ιδιαίτερα σε νέους και καινοτόμους τομείς). Η διερεύνηση των δυνατοτήτων ενασχόλησης των καπνοπαραγωγών με άλλες εναλλακτικές καλλιέργειες και δραστηριότητες έγινε με μεγάλη προσοχή. Σε καμιά περίπτωση οι υποδεικνυόμενες εναλλακτικές καλλιέργειες δεν μπορούν να υποκαταστήσουν σε μεγάλη έκταση την καλλιέργεια του καπνού, για τους λόγους που προαναφέρθηκαν και επιπροσθέτως επειδή δεν υπάρχουν στις καπνοπαραγωγικές περιοχές οι κατάλληλες βασικές υποδομές στήριξης της πρωτογενούς παραγωγής και αξιοποίησης των αγροτικών προϊόντων (F). Έτσι τυχόν προγράμματα εγκατάστασης εναλλακτικών καλλιεργειών θα πρέπει αρχικά να εφαρμοσθούν πιλοτικά και σε μικρή κλίμακα, έτσι ώστε να αποδειχθεί στην πράξη η αποδοτικότητα - καταλληλότητά τους Βιολογική Κτηνοτροφία Η βιολογική κτηνοτροφία είναι ένα σύστημα που στηρίζεται στη φυσική διαβίωση των ζώων, χρησιμοποιεί κατά βάση ζωοτροφές που έχουν παραχθεί με βιολογικό τρόπο, περιορίζει στο ελάχιστο δυνατό τη χρήση συνθετικών φαρμάκων, είναι αντίθετη προς τη γενετική τροποποίηση, προστατεύει το περιβάλλον και διακρίνεται για την υγιεινή των προϊόντων που παράγει. (F) Βασική προϋπόθεση για τη στροφή των καπνοκαλλιεργητών προς άλλες καλλιέργειες και δραστηριότητες του πρωτογενούς τομέα είναι η δημιουργία των απαραίτητων βασικών υποδομών τόσο για τη στήριξη της αγροτικής παραγωγής, όσο και για την επεξεργασία - μεταποίηση και τυποποίηση των παραγόμενων προϊόντων έτσι ώστε να αποκτήσουν μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία.

67 Επίσης, ανταποκρίνεται στην κοινωνική απαίτηση για παραγωγή προϊόντων υψηλής ποιότητας και διαιτητικής αξίας, με μεθόδους που δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον. Αξιοσημείωτο είναι, τέλος το γεγονός, ότι η παραγωγή βιολογικών προϊόντων αποτελεί πρωταρχική επιδίωξη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Στον ορεινό όγκο της Θράκης υπάρχει πλήθος βοσκοτόπων, που μετά από σχετικές ενέργειες ενδιαφερομένων μπορούν εύκολα να χαρακτηριστούν ως βιολογικοί, αφού πρόκειται για Δημόσιες εκτάσεις με αποκλειστική χρήση τη βόσκηση ζώων. Οι τοπικές συνθήκες είναι γενικά ευνοϊκές και προσιδιάζουν καλύτερα για την ανάπτυξη του κλάδου της βιολογικής κτηνοτροφίας. Οι καπνοκαλλιεργητές της ορεινής περιοχής στη πλειονότητά τους έχουν σχετική εμπειρία στην κτηνοτροφία, ενώ αρκετοί από αυτούς διατηρούν ζώα Αρωματικά - φαρμακευτικά φυτά Με τον όρο αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά εννοούμε ένα μεγάλο αριθμό φυτικών ειδών, που εξαιτίας των αρωματικών, γευστικών και φαρμακευτικών τους ιδιοτήτων, παρουσιάζουν ένα μεγάλο εύρος εφαρμογών στη βιομηχανία αλλά και στη καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Με την καλλιέργεια αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών μπορούν να αξιοποιηθούν ημιορεινές ξηρές εκτάσεις οριακής παραγωγικότητας, εκτάσεις δηλαδή που σήμερα καλλιεργούνται με καπνά ανατολικού τύπου. Ανασταλτικοί παράγοντες που έχουν ως συνέπεια την μικρή μέχρι σήμερα εξάπλωση της καλλιέργειας των φυτών αυτών είναι η ανεπάρκεια γνώσεων, σε ότι αφορά τις σύγχρονες καλλιεργητικές τεχνικές, η έλλειψη των απαραίτητων υποδομών για την αξιοποίηση των προϊόντων του κλάδου, αλλά και οι σοβαρές αδυναμίες στον τομέα της εμπορίας. Ενδεικτικά μερικά είδη, των οποίων οι εδαφοκλιματολογικές απαιτήσεις προσιδιάζουν καλύτερα με τις επικρατούσες στην ζώνη καλλιέργειας του καπνού και έχουν ενδιαφέρον για την περιοχή της Θράκης είναι:

68 (α) Ρίγανη Είναι ανθεκτική τόσο στις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα όσο και στην ξηρασία του καλοκαιριού. Ευδοκιμεί σε ημιορεινές, δροσερές, ξηρές περιοχές και αξιοποιεί εδάφη χαμηλής γονιμότητας. Η απόδοση κυμαίνεται από κιλά χονδροτριμμένης ρίγανης το στρέμμα, ενώ η ακαθάριστη αξία παραγωγής ανά στρέμμα είναι περίπου 240 Ευρώ. (β) Τσάι του Βουνού Απαιτεί περιοχές με μεγάλο υψόμετρο (900 μέτρα), είναι πολύ ανθεκτικό στις χαμηλές θερμοκρασίες και την ξηρασία και αξιοποιεί εδάφη χαμηλής γονιμότητας. Οι αποδόσεις ανά στρέμμα κυμαίνονται από 90 έως 100 κιλά ξηρής δρόγης. Η ακαθάριστη αξία παραγωγής ανά στρέμμα είναι περίπου 300 Ευρώ. Χρησιμοποιείται κυρίως ως αφέψημα. (γ) Θυμάρι Αναπτύσσεται καλύτερα σε ημιορεινές, δροσερές περιοχές, είναι ανθεκτικό στην ξηρασία ενώ αξιοποιεί χωράφια φτωχά έως μέτριας γονιμότητας. Οι αποδόσεις ανά στρέμμα κυμαίνονται σε κιλά χλωρής μάζας και 200 κιλά ξηρής δρόγης αντίστοιχα. (δ) Φασκόμηλο Το φασκόμηλο παρουσιάζει μεγάλη προσαρμοστικότητα ως προς τις εδαφοκλιματικές συνθήκες. Αναπτύσσεται τόσο σε θερμές όσο και σε ψυχρές περιοχές. Είναι κατά κανόνα ξηρή καλλιέργεια. Όμως με την εφαρμογή δύο αρδεύσεων κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, επιτυγχάνονται υψηλότερες αποδόσεις.

69 (ε) Λεβάντα Γενικά η λεβάντα αναπτύσσεται καλά σε φτωχά - μέτριας γονιμότητας, ξηρά εδάφη, πλούσια σε ασβέστιο και με καλή αποστράγγιση. Γενικά η υψηλή περιεκτικότητα του εδάφους σε ενεργό ασβέστιο συνεπάγεται παραγωγή αιθέριου ελαίου υψηλής ποιότητας. Κατά τον πρώτο χρόνο η απόδοση είναι πολύ μικρή, περίπου 50 κιλά ανά στρέμμα. Από τον δεύτερο χρόνο η παραγωγή αρχίζει να αυξάνεται για τέσσερα έως πέντε χρόνια συνεχώς και στη συνέχεια μειώνεται. Σε στάδιο πλήρους παραγωγής η καλλιέργεια μπαίνει τον τέταρτο χρόνο, οπότε και η απόδοση κυμαίνεται μεταξύ κιλών ανά στρέμμα, ανάλογα πάντα με τις συνθήκες που επικρατούν (οι αποδόσεις αυτές αφορούν τα υβρίδια) Δενδρώδεις καλλιέργειες (α) Καστανιά Η καστανιά μπορεί να αξιοποιήσει ορεινές και ημιορεινές εκτάσεις, έχει μεγάλη αντοχή στις χαμηλές θερμοκρασίες και προσαρμόζεται άριστα σε εδάφη χαμηλής γονιμότητας, ενώ έχει μέτρια ανθεκτικότητα στους παγετούς της άνοιξης. Η απόδοση της φυτείας κατά στρέμμα ανέρχεται σε κιλά, ενώ η αντίστοιχη ακαθάριστη αξία παραγωγής σε Ευρώ. (β) Καρυδιά Αναπτύσσεται καλύτερα σε βαθιά γόνιμα εδάφη μέσης σύστασης, με καλή στράγγιση. Γενικά δένδρο χωρίς απαιτήσεις, με μόνο κίνδυνο τον παγετό στην διάρκεια της άνθισης. Η απόδοση της φυτείας κατά στρέμμα ανέρχεται σε κιλά, ενώ η αντίστοιχη ακαθάριστη αξία παραγωγής σε Ευρώ. (γ) Κερασιά Ευδοκιμεί σε υγρές και ψυχρές περιοχές, ιδιαίτερα σε υψίπεδα τα οποία δεν είναι παγετόπληκτα την άνοιξη και έχουν δροσερό καλοκαίρι. Προτιμά εδάφη

70 αμμοπηλώδη, βαθιά, με καλή προσέγγιση. Σε ξηρές και θερμές περιόδους απαιτείται άρδευση για να διασφαλιστούν ικανοποιητικές αποδόσεις. Η απόδοση της φυτείας κατά στρέμμα ανέρχεται σε κιλά, ενώ η αντίστοιχη ακαθάριστη αξία παραγωγής σε Ευρώ Μικρά οπωροφόρα Στα μικρά οπωροφόρα περιλαμβάνονται όλα τα μικρού μεγέθους ή θαμνώδη οπωροφόρα (small fruits). Μεταξύ των φυτικών ειδών που ανήκουν στα μικρά οπωροφόρα ιδιαίτερη σημασία έχουν τα βατόμουρα και τα σμέουρα, για τα οποία δίνονται βασικές πληροφορίες παρακάτω. (α) Βατόμουρα Πρόκειται για πολυετή καλλιέργεια με παραγωγική ζωή χρόνια. Έχει μεγάλη αντοχή στις χαμηλές θερμοκρασίες (έως -23 ο C) ενώ κατά τη θερινή περίοδο απαιτεί άρδευση ώστε να διασφαλιστεί μια ικανοποιητική απόδοση. Η απόδοση κατά στρέμμα είναι κιλά καρπών. (β) Σμέουρα Τα σμέουρα είναι πολυετής καλλιέργεια, η οποία αναπτύσσεται πολύ καλά σε περιοχές που βρίσκονται σε υψόμετρο άνω των 500 μέτρων, με ψυχρό χειμώνα, δροσερό καλοκαίρι και αραιές βροχοπτώσεις. Απαιτεί εδάφη με καλή στράγγιση, ελαφρώς όξινα. Απαιτεί κάποιες αρδεύσεις κατά τη θερινή περίοδο για να έχει ικανοποιητικές αποδόσεις.

71 6.3 Ενισχύσεις για την εφαρμογή προγραμμάτων αντικατάστασης καπνοκαλλιέργειας Τα κράτη μέλη μπορούν από το 2004 και στο εξής να καταρτίζουν εθνικά προγράμματα (με χρηματοδότηση μέσω του Κοινοτικού Ταμείου Καπνού) για τη στροφή των καπνοκαλλιεργητών προς άλλες καλλιέργειες ή δραστηριότητες. Έτσι, σύμφωνα με σχετική απόφαση του Υπουργείου Γεωργίας, οι παραγωγοί καπνού, που επέστρεψαν τις ποσοστώσεις τους με βάση τον Κανονισμό 1663/98, έχουν τη δυνατότητα να ενταχθούν σε Ειδικά Σχέδια Βελτίωσης, οι δράσεις των οποίων χρηματοδοτούνται μέχρι και 75% του συνόλου των επιλέξιμων δαπανών. Δικαιούχοι είναι οι καπνοπαραγωγοί, ηλικίας από 18 μέχρι και 65 ετών που έχουν προσχωρήσει στο πρόγραμμα εξαγοράς των ποσοστώσεών τους από την Ε.Ε. Δράσεις που χρηματοδοτούνται είναι: Προσανατολισμού των καπνοπαραγωγών που εγκατέλειψαν την καλλιέργεια, προς άλλες καλλιέργειες, καθώς και διαφοροποίηση των δραστηριοτήτων της εκμετάλλευσής τους. Επαγγελματική κατάρτιση, εκπαίδευση και επιμόρφωση των παραγωγών σε νέες μορφές γεωργίας. Δημιουργία υποδομών εμπορίας προϊόντων ποιότητας και υπηρεσιών. Αρμόδιος φορέας στον οποίον υποβάλλονται οι αιτήσεις συμμετοχής και τα απαιτούμενα δικαιολογητικά, έπειτα από σχετική προκήρυξη, είναι ο Οργανισμός Πληρωμών και Ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύσεων Προσανατολισμού και Εγγυήσεων (ΟΠΕΚΕΠΕ). Επίσης μπορεί να χρηματοδοτηθούν (μέχρι και 100%) συλλογικές δράσεις γενικότερου ενδιαφέροντος (με δικαιούχους Περιφέρειες - Νομαρχίες - Δήμους, Ερευνητικά Ιδρύματα, Ινστιτούτα και Εκπαιδευτικά Ιδρύματα) που αφορούν: Τις συμβουλευτικές υπηρεσίες προς τους καπνοπαραγωγούς που επιθυμούν να αλλάξουν προσανατολισμό. Την υλοποίηση καινοτόμων δράσεων.

72 7. ΤΑ ΚΑΠΝΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Ι ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΠΝΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Ι ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΑ ΚΑΠΝΟΥ 7.1 Η καπνοπαραγωγική δραστηριότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση Με τόνους, που αντιστοιχεί στο 5,4% της παγκόσμιας παραγωγής, η Ευρωπαϊκή Ένωση έρχεται πέμπτη στην παγκόσμια παραγωγή ακατέργαστου καπνού, μετά την Κίνα (38%), τη Βραζιλία (9%), την Ινδία (8%) και τις Η.Π.Α. (7%). Η κοινοτική παραγωγή καπνού παρουσιάζει ισχυρή συγκέντρωση σε ορισμένες περιφέρειες της Ιταλίας (Καμπανία, Ούμπρια, Βένετο), της Ελλάδας (Κεντρική Μακεδονία, Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, Στερεά Ελλάδα) και της Ισπανίας (Εξτρεμαδούρα). Σε αυτές τις τρεις χώρες συγκεντρώνεται σχεδόν το 87,8% της κοινοτικής παραγωγής. Τα άλλα κράτη μέλη (Γαλλία, Γερμανία, Πορτογαλία, Βέλγιο, Αυστρία) αντιπροσωπεύουν το 12,2% της παραγωγής. Η παραγωγή ακατέργαστου καπνού υπόκειται σε περιοριστικές ποσοστώσεις ( τόνοι) και αντιπροσωπεύει ποσοστό 0,4% της γεωργικής παραγωγής της Ε.Ε. Κατά τη δεκαετία του 1990, ο όγκος της κοινοτικής παραγωγής ακατέργαστου καπνού ακολούθησε πτωτική πορεία. Ο αριθμός των καπνοπαραγωγών παρουσίασε επίσης ισχυρή μείωση, όπως και οι καλλιεργούμενες εκτάσεις. Πιο συγκεκριμένα, οι εκτάσεις της καπνοκαλλιέργειας μειώθηκαν με ρυθμό 2,6% ετησίως, αλλά με αύξηση της παραγωγικότητας (αφού η μέση απόδοση αυξήθηκε από 2 σε 2,7 τόνους ανά εκτάριο). Ο συνολικός αριθμός εκμεταλλεύσεων που καλλιεργούσαν, το 2002, καπνό στην Ε.Ε. ανερχόταν σε , έπειτα από δεκαετή πτώση κατά 3,6% ετησίως. Η μέση έκταση ανά εκμετάλλευση αυξήθηκε από 1,4 εκτάρια το 1990 σε 1,6 εκτάρια το Στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, σημειώθηκε στροφή προς την παραγωγή ποικιλιών υψηλής ποιότητας, οι δε τιμές του παραγόμενου στην Ε.Ε. ακατέργαστου καπνού αυξήθηκαν τόσο διεθνώς όσο και εγχωρίως. Γενικά

73 όμως, η αγοραία τιμή (εμπορική αξία) του ακατέργαστου καπνού είναι τόσο χαμηλή ώστε να μην καλύπτει το κόστος παραγωγής, οπότε μόνον οι άμεσες εισοδηματικές ενισχύσεις της ΚΑΠ είναι δυνατόν να αφήσουν περιθώρια κέρδους στον καλλιεργητή. Στον τομέα του καπνού στην Ε.Ε. απασχολείται σημαντικό εργατικό δυναμικό, που ανέρχεται σε Ετήσιες Μονάδες Εργασίας (ΕΜΕ), ή άτομα, το οποίο αντιστοιχεί σε 2,4% του συνόλου των ΕΜΕ στην απασχόληση στον γεωργικό τομέα στην Ε.Ε. Το οικογενειακό εργατικό δυναμικό ανέρχεται σε περίπου 80% του συνολικού εργατικού δυναμικού που απασχολείται στον τομέα. Η διάρθρωση της πρώτης μεταποίησης του ακατέργαστου καπνού είναι κατακερματισμένη. Το 2001 ο κλάδος αριθμούσε 117 ιδιωτικές βιομηχανίες και συνεταιρισμούς (εκ των οποίων σχεδόν 58% στην Ιταλία και 28% στην Ελλάδα), με μέσο όγκο μεταποίησης τόνους ακατέργαστου καπνού σε φύλλα. Εξάλλου, την πλειονότητα των βιομηχανιών (70% στην Ιταλία) αποτελούν μεσάζοντες, οι οποίοι πωλούν τα προϊόντα τους σε άλλες επιχειρήσεις μεταποίησης ακατέργαστου καπνού, γεγονός που επαυξάνει την αναποτελεσματικότητα του βιομηχανικού συστήματος. Οι δαπάνες της ΚΓΠ για τον ακατέργαστο καπνό ανήλθαν το 2001 σε 973 εκατ. Ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί στο 2,3% του προϋπολογισμού γεωργίας. Από τον προϋπολογισμό αυτό, η Ελλάδα έλαβε 376 εκατ. Ευρώ, η Ιταλία 339 εκατ. Ευρώ, η Ισπανία 115 εκατ. Ευρώ και η Γαλλία 77 εκατ. Ευρώ. Μια εισφορά επί των πριμοδοτήσεων, με σημερινό επίπεδο 3%, καταβάλλεται στο ταμείο καπνού, με το οποίο στηρίζονται αφενός η απομάκρυνση από τον καπνό και στροφή σε άλλες καλλιέργειες και αφετέρου μέτρα ενημέρωσης για τις επιβλαβείς συνέπειες της κατανάλωσης καπνού. Με ρήτρα επανεξέτασης προβλέπεται αύξηση του ποσοστού σε 5% το έτος Το 1992 η μεταρρύθμιση της Κοινής Οργάνωσης Αγοράς ακατέργαστου καπνού κατήργησε την παρέμβαση και τις επιστροφές κατά την εξαγωγή, εισήγαγε ποσοστώσεις παραγωγής καθώς και αυστηρότερους ελέγχους. Μετά από περαιτέρω βελτιώσεις της νομοθεσίας του 1992, η στήριξη προς τους παραγωγούς παρέχεται πλέον μέσω ενός συστήματος πριμοδοτήσεων, το οποίο συνδέεται με την

74 παραγόμενη ποσότητα, διαφοροποιείται με βάση ποιοτικά κριτήρια και υπόκειται σε επιμέρους ποσοστώσεις παραγωγής για κάθε ομάδα ποικιλιών καπνού. Η κοινή οργάνωση αγοράς ακατέργαστου καπνού προβλέπει επίσης μέτρα για στροφή των παραγωγών στην παραγωγή άλλων προϊόντων ή σε άλλες οικονομικές δραστηριότητες, μέσω ενός προγράμματος εξαγοράς ποσοστώσεων και ενός κοινοτικού ταμείου καπνού. Πρέπει όμως να τονιστεί με έμφαση ότι τα προβλήματα αναδιάρθρωσης είναι ιδιαίτερα έντονα σε ορισμένες περιοχές όπου η καπνοπαραγωγή διαδραματίζει σημαντικότατο οικονομικό και κοινωνικό ρόλο. Στις περιοχές αυτές, η απότομη απόσυρση εργαζομένων από τον τομέα είναι πολύ πιθανόν να προκαλέσει σοβαρές κοινωνικές ανισορροπίες και δραματική μείωση του πληθυσμού της υπαίθρου, εάν δεν ληφθούν επαρκή και κατάλληλα μέτρα για τη στροφή προς άλλες καλλιέργειες και δραστηριότητες ή για τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης εκτός του γεωργικού τομέα. Η ανακοίνωση της Επιτροπής «Αειφόρος Ανάπτυξη στη Ευρώπη για ένα καλύτερο κόσμο: Στρατηγική της Ε.Ε. υπέρ της Αειφόρου Ανάπτυξης» {COM (2001) 264 τελικό} αναφέρεται σε «αναπροσαρμογή του καθεστώτος ενίσχυσης της καπνοκαλλιέργειας, έτσι ώστε να καταστεί δυνατός προοδευτικά ο περιορισμός των επιδοτήσεων, με ταυτόχρονη εισαγωγή μέτρων προοριζόμενων να αναπτύξουν νέες πηγές εισοδήματος και οικονομικής δραστηριότητας για τους παραγωγούς και το εργατικό δυναμικό». Η απόφαση της Επιτροπής της 21ης Νοεμβρίου 2001, {COM (2001) 684 τελικό} προβλέπει τη χρηματοδότηση (μέσω του Κοινοτικού Ταμείου Καπνού) μέτρων και δράσεων μεταστροφής των παραγωγών ακατέργαστου καπνού προς άλλες καλλιέργειες ή οικονομικές δραστηριότητες που δημιουργούν απασχόληση. Μέχρι σήμερα όμως δεν υπάρχει καμιά ένδειξη για αποτελεσματική αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου Καπνού προς αυτή την κατεύθυνση. Τέλος θα πρέπει να επισημάνουμε ότι τα κράτη μέλη αντλούν συνολικά 63 δισεκατομμύρια Ευρώ ετησίως από τους φόρους που επιβάλουν στην κατανάλωση καπνού.

75 7.2 Το Ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο ενίσχυσης της καπνοκαλλιέργειας Για τη παραγωγή, επεξεργασία και εμπορία των καπνών, όπως και για τα άλλα αγροτικά προϊόντα στην Ε.Ε., ισχύουν οι Κανόνες της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής (ΚΓΠ) όπως αυτοί εξειδικεύονται με την Κοινή Οργάνωση της Αγοράς για το συγκεκριμένο προϊόν. Γενικός σκοπός της ΚΓΠ (Άρθρο 33 της Συνθήκης) είναι να πετύχει τη σταθερότητα των αγορών και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του αγρότη. Το σύστημα ενισχύσεων της παραγωγής υπακούει γενικά σε μια διπλή αρχή: (α) την εισοδηματική στήριξη των παραγωγών και (β) την καθιέρωση περιορισμών στην παραγωγή (ποσοστώσεων). Πριν από την είσοδο της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα είχε ήδη διαμορφωθεί από την Ελληνική Πολιτεία μια ολοκληρωμένη πολιτική που αφορούσε την παραγωγή, επεξεργασία και εμπορία των καπνών και εφαρμόζονταν μέσω του Εθνικού Οργανισμού Καπνού. Βασικά στοιχεία της πολιτικής αυτής ήταν: Η καθιέρωση ζωνών και αδειών καλλιέργειας (με στόχο την εναρμόνιση της προσφοράς με τη ζήτηση και την επίτευξη γενικά ισορροπίας στην αγορά). Η οργάνωση της αγοράς του καπνού (η διάκριση των καπνών σε εξαγώγιμα και εσωτερικής κατανάλωσης, η αξιολόγηση της ποιότητας και ο καθορισμός έναρξης και λήξης της περιόδου αγοράς από τον ΕΟΚ, κλπ). Καθορισμός τιμών (ο ΕΟΚ καθορίζει τις τιμές παρέμβασης για κάθε ποικιλία και για κάθε ποιότητα). Μετά την ένταξη της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (1981) καταργείται το ισχύον εθνικό καθεστώς και τίθεται σε εφαρμογή το Κοινοτικό καθεστώς που καθορίζει η Κοινή Οργάνωση της Αγοράς στον τομέα του ακατέργαστου καπνού. Η ΚΟΑ στον τομέα του καπνού περιλαμβάνει κανόνες οι οποίοι αφορούν: - το καθεστώς πριμοδότησης, -τα μέτρα προσανατολισμού και ελέγχου της παραγωγής, - το καθεστώς συναλλαγών με τις τρίτες χώρες.

76 Η κοινοτική πολιτική για τον ακατέργαστο καπνό έχει την πηγή της στον Κανονισμό (ΕΟΚ) 727/70, ο οποίος βασιζόταν σε ένα καθεστώς τιμών του ακατέργαστου καπνού σε φύλλα σε συνάρτηση με 36 ποικιλίες αναφοράς, και το οποίο περιελάμβανε μια τιμή στόχου και μια τιμή παρέμβασης, σε ένα καθεστώς πριμοδοτήσεων για τους μεταποιητές καπνού και σε ένα καθεστώς επιστροφών για το προϊόν που εξάγεται προς τρίτες χώρες. Για να εξαλειφθούν τα μη επιθυμητά αποτελέσματα της πρώτης περιόδου εφαρμογής του Κανονισμού 727/70 και έχοντας υπόψη την απαίτηση να αναπτυχθεί, μεταξύ άλλων, μια πολιτική ποιότητας, η Ευρωπαϊκή Ένωση πραγματοποίησε ριζική μεταρρύθμιση της ΚΟΑ για τον ακατέργαστο καπνό, με τον Κανονισμό (ΕΟΚ) αριθ. 2075/92 του Συμβουλίου της 30ής Ιουνίου 1992, καταργώντας τα όργανα της παρέμβασης και των επιστροφών (από την εσοδεία 1993). Τα βασικά σημεία της ΚΟΑ μετά τη μεταρρύθμιση είναι τα εξής - καθιέρωση ενός καθεστώτος περιορισμού της παραγωγής: καθορισμός συνολικού κατωφλίου εγγύησης ισοδύναμόυ με τόνους ( τόνοι για την εσοδεία 1993) και ειδικού κατωφλίου για οκτώ ομάδες ποικιλιών (ταξινομημένες ανά μέθοδο ξήρανσης) και ανά κράτος μέλος, τα οποία κατανέμονται σε πρώτη φάση σε ποσοστώσεις μεταξύ των επιχειρήσεων πρώτης μεταποίησης, και στη συνέχεια απευθείας μεταξύ των παραγωγών ακατέργαστου καπνού από την εσοδεία καθιέρωση ενός καθεστώτος σταθερών πριμοδοτήσεων, ανά χιλιόγραμμο ακατέργαστου καπνού κάθε ομάδας ποικιλιών, οι οποίες αποσκοπούν στη στήριξη του εισοδήματος των παραγωγών και περιορίζονται στις ποσότητες που προβλέπουν τα κατώφλια εγγύησης. - υιοθέτηση μέτρων προσανατολισμού της παραγωγής, τα οποία υλοποιούνται με την παραχώρηση ειδικής ενίσχυσης (10% επί της πριμοδότησης στην αρχή της περιόδου) στις ομάδες παραγωγών, θέσπιση κοινοτικού ταμείου έρευνας και πληροφόρησης για τον καπνό, το οποίο χρηματοδοτείται με παρακράτηση του 1% της πριμοδότησης.

77 Μεταξύ 1992 και 1998, επήλθαν τροποποιήσεις στον Κανονισμό 2075/92, ιδίως με τον Κανονισμό (ΕΚ) 1636/98. Ειδικότερα έγιναν τροποποιήσεις: - στο καθεστώς περιορισμού της παραγωγής: δυνατότητα πραγματοποίησης μεταφοράς ποσοστώσεων μεταξύ διαφόρων ομάδων ποικιλιών (με δημοσιονομική ουδετερότητα), δυνατότητα εκχώρησης ποσοστώσεων μεταξύ μεμονωμένων παραγωγών και σύσταση εθνικού αποθέματος ποσοστώσεων για ανακατανομή μεταξύ των παραγωγών. - στο καθεστώς πριμοδοτήσεων: για να βελτιωθεί η ποιότητα του καπνού, η πριμοδότηση διαιρείται σε ένα σταθερό μέρος (που χορηγείται σε όλους τους παραγωγούς) και ένα μεταβλητό μέρος (που χορηγείται αποκλειστικά στους παραγωγούς μέλη ομάδας παραγωγών), το οποίο διαφοροποιείται σε συνάρτηση με την τιμή αγοράς που καταβάλλει η επιχείρηση πρώτης μεταποίησης. Τα κράτη μέλη, εξάλλου, έχουν την ευχέρεια να καθιερώσουν ένα σύστημα πώλησης με δημοπρασία για τις καλλιεργητικές συμβάσεις. - στα μέτρα προσανατολισμού της παραγωγής: η ειδική ενίσχυση για τη λειτουργία των Ομάδων Παραγωγών καθορίζεται στο 2% της πριμοδότησης, η εισφορά για τη χρηματοδότηση του κοινοτικού ταμείου καπνού αυξάνεται σε 2%, θέσπιση καθεστώτος εξαγοράς ποσοστώσεων με αντίστοιχη μείωση των κατωφλίων εγγύησης για τις ποσοστώσεις που δεν αγοράζονται από άλλους παραγωγούς, δυνατότητα εφαρμογής διαρθρωτικών προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης για να καταστεί δυνατή η στροφή προς άλλα είδη παραγωγής ή άλλες δραστηριότητες στις καπνοπαραγωγικές περιοχές. Τέλος με τον εφαρμοστικό Κανονισμό 2848/92 καθορίστηκε η μεταβλητή τιμή της πριμοδότησης για κάθε ομάδα ποικιλιών (30% για τον μπασμά από το 2001 και στο εξής), ενώ με τους Κανονισμούς 660/99 και 546/2002 ορίστηκαν τα ποσά των πριμοδοτήσεων και τα κατώφλια εγγύησης για τα καπνά σε φύλλα κατά ομάδες ποικιλιών για τις εσοδείες και αντίστοιχα (βλέπετε σχετικούς πίνακες της επόμενης σελίδας). Η εξέλιξη της ΚΟΑ καπνού (αναλυτική παρουσίαση - αναθεωρήσεις), παρουσιάζεται στο Παράρτημα ΙΙ.

78 Πίνακας 7.1 Πριμοδοτήσεις για τα καπνά σε φύλλα συγκομιδής 2002,2003 και 2004 Flue cured Ελαφρά, Σκούρα, Fire Sun cured Μπασμάς Κατερίνης Kaba Koulak air cured Air cured cured Ευρώ/κιλό 2, , , , , , , ,50377 Πίνακας 7.2 Κατώφλια εγγύησης για την παραγωγή καπνού των ετών 2003 και 2004 (τόνοι) Κράτος Flue Ελαφρά, Σκούρα, Fire Sun Άλλα μέλος cured air cured air cured cured cured Μπασμάς Κατερίνης Kaba Koulak Σύνολο Ιταλία Ελλάδα Ισπανία Πορτογαλία Γαλλία Γερμανία Βέλγιο Αυστρία Σύνολο

79 7.3 Η αναθεώρηση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής Τον Ιούλιο του 2002 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στα πλαίσια της ενδιάμεσης αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας των μεταρρυθμίσεων του προγράμματος δράσης του 2000, πρότεινε τη ριζική αναθεώρηση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (πλήρη αποσύνδεση ενισχύσεων από την παραγωγή, προσαρμογή των βασικών πολιτικών, θέσπιση νέων μέτρων, κλπ). Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους αποφασίστηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο το Δημοσιονομικό Πλαίσιο για τις γεωργικές δαπάνες μέχρι το 2013 (συνέχιση των ενισχύσεων του αγροτικού τομέα μέχρι το 2013, στα επίπεδα δαπανών του 2006 με ετήσια διορθωτική αύξηση 1% για τον πληθωρισμό). Τέλος, μετά από ευρύ δημόσιο διάλογο επί των προτάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Προεδρίας (α' εξάμηνο 2003), υπογράφηκε, στις 26/06/2003, η Συμφωνία από το Συμβούλιο των Υπουργών Γεωργίας για τη νέα ριζική Αναθεώρηση της ΚΑΠ που αλλάζει εντελώς τον τρόπο με τον οποίο η Ε.Ε. στηρίζει τον αγροτικό τομέα. Τα στοιχεία της νέας ΚΑΠ, σε γενικές γραμμές είναι τα ακόλουθα: (α) Μια ενιαία ενίσχυση εκμετάλλευσης θα αντικαταστήσει τις περισσότερες από τις πριμοδοτήσεις που δίνονται στο πλαίσιο διαφόρων κοινών οργανώσεων αγοράς. Κατά συνέπεια, η μεγάλη πλειονότητα των άμεσων ενισχύσεων της Ε.Ε. δεν θα συνδέεται πλέον με την παραγωγή. Οι αγρότες θα εισπράττουν κατ' αρχήν αυτή την ενιαία ενίσχυση εκμετάλλευσης (ποσά που θα υπολογίζονται με βάση την περίοδο αναφοράς ). (β) Για να αποφευχθεί η εγκατάλειψη της παραγωγής τα κράτη μέλη μπορούν να επιλέξουν να διατηρήσουν περιορισμένη σύνδεση μεταξύ επιδοτήσεων και παραγωγής υπό καλώς καθορισμένες προϋποθέσεις και εντός σαφών ορίων. (γ) Η πλήρης χορήγηση της ενιαίας ενίσχυσης εκμετάλλευσης και άλλων άμεσων ενισχύσεων θα συνδέεται με την τήρηση ορισμένων προτύπων ως προς το περιβάλλον, την ασφάλεια των τροφίμων, την υγεία των ζώων και των φυτών, καθώς και τις συνθήκες διαβίωσης των ζώων. (δ) Προβλέπονται ενισχυμένα μέτρα αγροτικής ανάπτυξης. (ε) Οι άμεσες ενισχύσεις των μεγαλύτερων εκμεταλλεύσεων μειώνονται προκειμένου να χρηματοδοτηθούν μέτρα αγροτικής ανάπτυξης.

80 (στ) Εισάγεται ένας μηχανισμός δημοσιονομικής πειθαρχίας. (ζ) Προσαρμόζονται τα μέτρα αγοράς για ορισμένα προϊόντα. Η απόφαση των Υπουργών Γεωργίας προέβλεπε επίσης την υποβολή (το Σεπτέμβριο του 2003) προτάσεων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για μεταρρυθμίσεις των ΚΟΑ των μεσογειακών προϊόντων, που να βασίζονται στους στόχους και στη φιλοσοφία της νέας ΚΑΠ. Οι προτάσεις της Επιτροπής παρουσιάστηκαν σε σχετική ανακοίνωσή της στις 21 Σεπτεμβρίου. Τέλος στις 18/11/2003 και αφού προηγήθηκαν διαβουλεύσεις με τα κράτη μέλη και τους εμπλεκόμενους φορείς, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τις νέες προτάσεις της για τη μεταρρύθμιση των ΚΟΑ των μεσογειακών προϊόντων και του καπνού ειδικότερα (βλέπετε παρακάτω τις προτάσεις της Επιτροπής όπως καταγράφονται στις σχετικές ανακοινώσεις της). 7.4 Η μεταρρυθμιστική πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον ακατέργαστο καπνό (Ανακοίνωση της Επιτροπής 21 Σεπτεμβρίου 2003) Η μεταρρυθμιστική πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον ακατέργαστο καπνό βασίζεται στην Εκτεταμένη Εκτίμηση Επιπτώσεων για τον κοινοτικό τομέα του ακατέργαστου καπνού, η οποία ακολουθεί μια προσέγγιση βιώσιμης πολιτικής για τον τομέα, στο πλαίσιο της κοινοτικής στρατηγικής για την αειφόρο ανάπτυξη, η οποία συμφωνήθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Geteborg τον Ιούνιο του Η πρόταση προβλέπει σταδιακή κατάργηση σε διάστημα τριών ετών του σημερινού καθεστώτος. Αυτό συνεπάγεται σταδιακή αποσύνδεση της υφιστάμενης πριμοδότησης καπνού, συνοδευόμενη από σταδιακή κατάργηση του Κοινοτικού Ταμείου Καπνού και από την δημιουργία, στον δεύτερο πυλώνα της ΚΓΠ, ενός συνολικού δημοσιονομικού κονδυλίου για την αναδιάρθρωση των περιοχών που παράγουν ακατέργαστο καπνό. Στο διάστημα μέχρι την κατάργησή του, το Ταμείο Καπνού θα εξακολουθήσει να χρησιμοποιείται για τη στήριξη εκστρατειών κατά του καπνίσματος. Η Επιτροπή δεσμεύεται να εξακολουθήσει να στηρίζει τις δραστηριότητες αυτές, παρά τη μείωση των επιδοτήσεων για τον καπνό.

81 Οι ποσοστώσεις καπνού θα χρειαστεί να διατηρηθούν, για να καθορίζονται τα συνολικά κονδύλια του τμήματος εκείνου της πριμοδότησης καπνού που δεν έχει ακόμη αποσυνδεθεί από την παραγωγή. Κατά συνέπεια, στη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου, η παραγωγή που υπερβαίνει τις εν λόγω ποσοστώσεις δεν θα λαμβάνει την αντίστοιχη συνδεδεμένη πριμοδότηση. Στο τέλος αυτής της διαδικασίας τριών σταδίων, η οποία θα διαρκέσει τρία έτη, η σημερινή κοινή οργάνωση αγοράς για τον ακατέργαστο καπνό δεν θα ισχύει πλέον. Η προτεινόμενη μεταρρύθμιση θα αρχίσει με τη μεταφορά του συνόλου ή ενός μέρους της τρέχουσας πριμοδότησης καπνού σε δικαιώματα για την ενιαία ενίσχυση ανά εκμετάλλευση. Ενώ η μεταφορά αυτή θα είναι πλήρης για τους πρώτους 3,5 τόνους παραγωγής ενός παραγωγού, για το επόμενο τμήμα μεταξύ 3,5 τόνων και μέχρι 1Ο τόνους, το 80% της παρούσας πριμοδότησης καπνού θα ενσωματωθεί στην ενιαία ενίσχυση ανά εκμετάλλευση. Το υπόλοιπο 20% θα τροφοδοτήσει το προτεινόμενο κονδύλιο αναδιάρθρωσης. Για το τμήμα που υπερβαίνει τους 1Ο τόνους η παρούσα πριμοδότηση καπνού θα μειώνεται κατά ένα τρίτο σε κάθε στάδιο. Στα πρώτα δύο στάδια, το ποσό αυτό θα διαιρείται εξίσου μεταξύ μεταφοράς προς την ενιαία ενίσχυση ανά εκμετάλλευση και προς το κονδύλιο αναδιάρθρωσης. Ωστόσο, για να αποφευχθούν τυχόν μείζονες μεταβολές του εισοδήματος σε επίπεδο γεωργικής εκμετάλλευσης, κατά το τελευταίο στάδιο μόνο το ένα τρίτο της μεταφερόμενης πριμοδότησης καπνού θα μετατρέπεται σε δικαιώματα για την ενιαία ενίσχυση ανά εκμετάλλευση, ενώ το υπόλοιπο θα μεταφέρεται στο κονδύλιο αναδιάρθρωσης. Όταν εφαρμοσθεί πλήρως, η μεταρρυθμιστική διαδικασία θα αναδιανείμει ποσοστό μεγαλύτερο από 70% της παρούσας πριμοδότησης καπνού στην ενιαία ενίσχυση ανά εκμετάλλευση και τουλάχιστον το 20% στο κονδύλιο αναδιάρθρωσης. Η αναδιανομή αυτή θα αντιστοιχεί στη χορήγηση, κατά μέσο όρο, ανά οικογενειακή Μονάδα Ετήσιας Εργασίας (ΜΕΕ), μέσω της ενιαίας ενίσχυσης ανά εκμετάλλευση.

82 7.5 Νέα Πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον τομέα του ακατέργαστου καπνού (18 Νοεμβρίου 2003) Η Επιτροπή προτείνει, για να αποτραπεί η διατάραξη της παραγωγής, η αποσύνδεση και η ενσωμάτωση στο σύστημα της ενιαίας ενίσχυσης να πραγματοποιηθούν σταδιακά, και να συνοδευτούν από τη σταδιακή κατάργηση του Κοινοτικού Ταμείου Καπνού και τη δημιουργία, στο πλαίσιο της ανάπτυξης της υπαίθρου, ενός δημοσιονομικού κονδυλίου για την αναδιάρθρωση σε καπνοπαραγωγικές περιοχές. Με τον τρόπο αυτό, θα διασφαλιστεί μια βιώσιμη πολιτική σύμφωνη με τη στρατηγική βιώσιμης ανάπτυξης της Ε.Ε., όπως αποφασίστηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Goteborg. Η προτεινόμενη μεταρρύθμιση θα αρχίσει με τη μεταφορά του συνόλου ή ενός μέρους της τρέχουσας πριμοδότησης καπνού σε δικαιώματα για την ενιαία ενίσχυση ανά εκμετάλλευση. 1 ο ΣΤΑΔΙΟ Συνδεδεμένη ενίσχυση Ύψος ενίσχυσης ανά ομάδα ποσότητας: Μεταφορά στην ενιαία ενίσχυση Κονδύλιο αναδιάρθρωσης 0-3,5 τόνοι 0 Πλήρες Μηδέν 3,5-10 τόνοι 0 75% 25% +10 τόνοι 2/3 1/6 1/6 2 Ο ΣΤΑΔΙΟ Ύψος ενίσχ./ομάδ. ποσότ. 0-3,5 τόνοι 0 Πλήρης Μηδέν 3,5-10 τόνοι 0 75% 25% +10 τόνοι 1/3 1/3 1/3 3 Ο ΣΤΑΔΙΟ Ύψος ενίσχ./ομάδ. ποσότ. 0-3,5 τόνοι 0 Πλήρης Μηδέν 3,5-10 τόνοι 0 75% 25% +10 τόνοι 0 45% 55%

83 Ενώ η μεταφορά αυτή θα είναι πλήρης για τους πρώτους 3,5 τόνους παραγωγής, για το επόμενο τμήμα μεταξύ 3,5 τόνων και 1Ο τόνων, το 75% της σημερινής πριμοδότησης θα ενσωματωθεί στην ενιαία ενίσχυση. Για το τμήμα που υπερβαίνει τους 1Ο τόνους, η πριμοδότηση καπνού θα μετατρέπεται σε δικαιώματα για την ενιαία ενίσχυση ως εξής 1/6 το πρώτο έτος, 1/3 το δεύτερο έτος και 45% από το τρίτο έτος και εφεξής. Συνεπώς, το πρώτο έτος, τα 2/3 της πριμοδότησης του καπνού που αντιστοιχούν στο τμήμα της παραγωγής που υπερβαίνει τους 1Ο τόνους θα παραμείνουν συνδεδεμένα με την παραγωγή. Το δεύτερο έτος, το 1/3 της πριμοδότησης του καπνού που αντιστοιχεί στο τμήμα που υπερβαίνει τους 1Ο τόνους θα παραμείνει συνδεδεμένο με την παραγωγή. Σε κάθε περίπτωση, το ποσοστό που απομένει θα μεταφέρεται στο κονδύλιο της αναδιάρθρωσης, ήτοι, 1/6 το πρώτο έτος, 1/3 το δεύτερο έτος και 55% από το τρίτο έτος και εφεξής. Η προτεινόμενη αυτή μεταφορά είναι διαφορετική και περισσότερο ισόρροπη από αυτή που προτάθηκε στην ανακοίνωση του Σεπτεμβρίου. Το κονδύλιο για την αναδιάρθρωση θα αντιστοιχεί στη διαφορά μεταξύ του συνολικού κονδυλίου των 955 εκατομμυρίων Ευρώ και της προτεινόμενης συνδεδεμένης και αποσυνδεδεμένης ενίσχυσης καθώς και των πληρωμών που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο του καθεστώτος εξαγοράς ποσοστώσεων καπνού. Κάθε κράτος μέλος θα λαμβάνει ένα ποσό ίσο με τη διαφορά μεταξύ των υφιστάμενων δαπανών κατά τη διάρκεια της περιόδου αναφοράς και της προτεινόμενης συνδεδεμένης και αποσυνδεδεμένης ενίσχυσης που θα διατεθούν για τις καπνοπαραγωγικές περιοχές. Τα ποσά αυτά θα αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα του δεύτερου πυλώνα της ΚΑΠ. Ως αποτέλεσμα αυτής της προσέγγισης, η συνολική στήριξη στον τομέα του καπνού θα εξακολουθήσει να είναι η ίδια με την υφιστάμενη στήριξη. Το Κοινοτικό Ταμείο Καπνού θα εξακολουθήσει να χρηματοδοτεί μέτρα πληροφόρησης κατά τη διάρκεια του διαστήματος που θα υφίστανται συνδεδεμένες ενισχύσεις. Το Ταμείο θα χρηματοδοτείται με τη μείωση της συνδεδεμένης ενίσχυσης κατά 4% το 2005 και 5% το 2006.

84 7.6 Συμπεράσματα Το ισχύον καθεστώς ενίσχυσης της καπνοκαλλιέργειας, προβλέπει για κάθε ποικιλία καπνού και μέχρι το όριο της εγκεκριμένης ποσόστωσης παραγωγής την καταβολή πριμοδότησης κατά κιλό προϊόντος. Το μεγαλύτερο μέρος της πριμοδότησης είναι σταθερό και καταβάλλεται σε συνάρτηση με τον όγκο παραγωγής, ενώ ένα μέρος είναι μεταβλητό και συνδέεται με την ποιότητα του προϊόντος. Από τη συνολική πριμοδότηση ποσοστά 2% και 3% αντίστοιχα παρακρατούνται για τη χρηματοδότηση της λειτουργίας των Ομάδων Παραγωγών και του Κοινοτικού Ταμείου Καπνού (χρηματοδότηση αντικαπνιστικής εκστρατείας και προγραμμάτων αντικατάστασης της καπνοκαλλιέργειας από άλλες καλλιέργειες ή δραστηριότητες). Το ισχύον σύστημα λειτουργεί αρκετά ικανοποιητικά, ενώ με τις καταβαλλόμενες κοινοτικές ενισχύσεις στους καπνοπαραγωγούς διασφαλίζεται η βιωσιμότητα των εκμεταλλεύσεών τους. Με βάση τις τελευταίες ανακοινώσεις της, η Επιτροπή ουσιαστικά προτείνει την κατάργηση της Κοινής Οργάνωσης Αγοράς Καπνού (έστω και αν μεσολαβήσει μια μεταβατική περίοδος). Με την εφαρμογή των προτάσεών της, μειώνονται γενικά οι πόροι που διατίθενται για την ενίσχυση των καπνοκαλλιεργητών (αφού ένα μέρος τους διοχετεύεται για την αναδιάρθρωση και τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης γενικότερα). Πρέπει όμως να επισημάνουμε ότι με το νέο σύστημα ενίσχυσης, διασφαλίζεται η καταβολή της ενιαίας εισοδηματικής ενίσχυσης εκμετάλλευσης (με βάση τις καλλιεργητικές περιόδους αναφοράς ) χωρίς περικοπές για το κονδύλιο αναδιάρθρωσης για τους καπνοκαλλιεργητές που κατέχουν ποσόστωση μέχρι 3,5 τόνους (δηλαδή για το σύνολο σχεδόν των καλλιεργητών ανατολικού τύπου καπνών της περιοχής μας). Σχετικά με τις προτάσεις της Επιτροπής έχουν διατυπώσει τις θέσεις και απόψεις τους οι αρμόδιοι φορείς της Πολιτείας και του αγροτικού κόσμου (παρουσιάζονται στο Παράρτημα V). Οι απόψεις των διαφόρων φορέων δεν συμπίπτουν απόλυτα. Όμως είναι γενικά αποδεκτό και επιζητούμενο να μη γίνει καμιά περικοπή των ενισχύσεων προς τους καπνοκαλλιεργητές και να είναι δυνατή η εφαρμογή και για τον καπνό της μερικής αποσύνδεσης (προαιρετικά ή επιλεκτικά για ορισμένες ποικιλίες).

85 8. ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΚΑΠΝΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΘΡΑΚΗ 8.1 Η αναγκαιότητα διατήρησης του κοινωνικοοικονομικού ιστού στην Θράκη Όπως αναφέρεται στο οικείο κεφάλαιο ο πρωτογενής τομέας εξακολουθεί να παίζει σημαντικό ρόλο στην οικονομία της Θράκης, σε όρους κυρίως απασχόλησης και δευτερευόντως εισοδήματος. Όμως είναι γεγονός ότι κατά τις τελευταίες δεκαετίες ο αγροτικός πληθυσμός συνεχώς μειώνεται, πράγμα που οδηγεί στην ερήμωση της υπαίθρου,στην εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση. Γενικά, η γεωργία εξακολουθεί να παρουσιάζει στην Θράκη έντονα διαρθρωτικά προβλήματα, ενώ δεν έχουν ακόμα δημιουργηθεί οι κατάλληλες συνθήκες για την ομαλή απορρόφηση του πλεονάζοντος εργατικού δυναμικού του πρωτογενούς τομέα στους άλλους τομείς της τοπικής οικονομίας. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, θα πρέπει με κάθε τρόπο να διατηρηθούν τουλάχιστον οι δραστηριότητες στην ύπαιθρό, που συμβάλλουν σήμερα σε αξιόλογο βαθμό στην απασχόληση και στο εισόδημα. Η καπνοκαλλιέργεια στην Θράκη ασκείται κατά κύριο λόγο στις ημιορεινές - μειονεκτικές περιοχές της, που αντιμετωπίζουν έντονα προβλήματα απασχόλησης και εξασφάλισης εισοδημάτων και απειλούνται από ερήμωση. Στις πιο πολλές περιπτώσεις (μικρές οικογενειακού τύπου εκμεταλλεύσεις) ο καπνός αποτελεί τη μόνη αγρονομικά και οικονομικά βιώσιμη πηγή εισοδήματος, λόγω και της σταθερότητας της αγοράς του προϊόντος. Οι καπνοπαραγωγικές εκμεταλλεύσεις υποστηρίζονται (και απαιτούν την ύπαρξη) από την τοπική βιοτεχνία παραγωγής γεωργικών μηχανημάτων συναφούς εξοπλισμού και αγροτικών εφοδίων, αλλά κυρίως από την βιομηχανία πρώτης μεταποίησης του προϊόντος. Με τη σημερινή συγκυρία, όπου ο αγροτικός πληθυσμός αντιμετωπίζει όλο και περισσότερες αβεβαιότητες, ένας τέτοιος πόλος απασχόλησης και εξασφάλισης σταθερού εισοδήματος αποδεικνύεται θεμελιώδης για την περιοχή.

86 Εξάλλου, μαζί με τις οικογένειες των καλλιεργητών που δουλεύουν όλο το χρόνο στα καπνά, το πρόσθετο εποχιακό εργατικό δυναμικό που χρειάζεται η καλλιέργεια, ιδιαίτερα κατά την εγκατάσταση της φυτείας και τη συγκομιδή, βρίσκει μια συμπληρωματική πηγή εργασίας και εισοδήματος. Για όλους τους παραπάνω λόγους, η καλλιέργεια του καπνού συμβάλλει αποφασιστικά στη διατήρηση ενός ενεργού πληθυσμού στην ύπαιθρο, του οποίου η παρουσία συντελεί στη βιωσιμότητα της τοπικής βιοτεχνίας, του εμπορίου και των δραστηριοτήτων παροχής υπηρεσιών. Εξάλλου, το γεγονός ότι ο καπνός καλλιεργείται σε μικρές εκτάσεις αλλά και ο αριθμός των ωρών απασχόλησης και η φροντίδα που απαιτεί, καθιστά τους καπνοκαλλιεργητές και τους εποχιακούς τους εργάτες έντονα παρόντες στο χώρο της υπαίθρου, κάτι που συμβάλλει στη συντήρησή του. Όλα τα παραπάνω συνηγορούν και καταδεικνύουν την αναγκαιότητα διατήρησης της καπνοκαλλιέργειας που συμβάλλει περισσότερο από κάθε άλλη μονοετή καλλιέργεια στην απασχόληση και το εισόδημα στην περιοχή και κατά συνέπεια στη διάσωση του κοινωνικοοικονομικού ιστού στην Θράκη. 8.2 Πιθανές αλλαγές στις καπνοπαραγωγικές εκμεταλλεύσεις και στην αγορά των καπνών ανατολικού τύπου, μετά την εφαρμογή της νέας Κοινής Αγροτικής Πολιτικής. Ποια θα είναι η τύχη της καλλιέργειας του καπνού στην Θράκη σε περίπτωση που αποφασιστεί τελικά η πλήρης αποσύνδεση των ενισχύσεων από την παραγωγή; Το παραπάνω ερώτημα είναι δύσκολο να απαντηθεί, αφού η συνέχιση ή μη της καλλιέργειας θα εξαρτάται πλέον σε πολύ μεγάλο βαθμό από τους μηχανισμούς της αγοράς (προσφορά - ζήτηση - διαμόρφωση εμπορικής τιμής προϊόντος). Οι μηχανισμοί αυτοί, όπως είναι γνωστό, λειτουργούν ανεξάρτητα από τις επιδιώξεις της αγροτικής κοινωνίας μας και ανεξάρτητα από τους στόχους οικονομικού - κοινωνικού χαρακτήρα που τίθενται από την Πολιτεία.

87 Η συνέχιση της καταβολής πριμοδοτήσεων στους καπνοπαραγωγούς (με τη μορφή της ενιαίας εισοδηματικής ενίσχυσης εκμετάλλευσης), ανεξάρτητα από το αν παράγουν ή όχι καπνά, αποτελεί μια ελάχιστη εξασφάλιση γι' αυτούς που δεν έχουν άλλες εναλλακτικές λύσεις (δηλαδή για φορείς εκμεταλλεύσεων με αυστηρή εξειδίκευση στον καπνό, σχετικές επενδύσεις σε πάγιο εξοπλισμό, άφθονα εργατικά χέρια κλπ.), όπως και ευκαιρίες απασχόλησης και έτσι είναι υποχρεωμένοι να συνεχίσουν την καλλιέργεια. Αυτό ισχύει για τη μεγάλη πλειοψηφία των παραγωγών καπνού στην Θράκη. Έχει άλλωστε τονιστεί κατ' επανάληψη ότι η αντικατάσταση της καπνοκαλλιέργειας από άλλες καλλιέργειες είναι εξαιρετικά δύσκολη (λόγω του μικρού μεγέθους και της οριακής γονιμότητας των αγρών που αξιοποιούνται σήμερα στα καπνά κλπ.). Από την άλλη πλευρά όμως η καταβολή της εισοδηματικής ενίσχυσης ανεξάρτητα από την παραγωγή καπνών μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο για την εγκατάλειψη της καλλιέργειας από τους παραγωγούς που αντιμετωπίζουν σήμερα σημαντικές δυσκολίες στην άσκηση της καπνοπαραγωγικής τους εκμετάλλευσης (κατά κύριο λόγο οριακής απόδοσης εκμεταλλεύσεις με φορείς μεγάλης ηλικίας χωρίς εξασφαλισμένη διαδοχή). Αυτοί οι παραγωγοί, είναι ενδεχόμενο να αρκεστούν στην είσπραξη των εισοδηματικών ενισχύσεων εκμετάλλευσης, αφού στην περίπτωσή τους το εισόδημα εργασίας που προέρχεται από την καλλιέργεια του καπνού είναι ιδιαίτερα χαμηλό. Έτσι θα πρέπει να θεωρείται πολύ πιθανόν ότι αρκετοί καλλιεργητές (με τα χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν) θα εγκαταλείψουν την καλλιέργεια. Είναι άλλωστε φυσικό, για τους καλλιεργητές που δεν διαθέτουν επαρκή οικογενειακή εργασία και έχουν αυξημένες καταβαλλόμενες καλλιεργητικές δαπάνες, να παύσουν την καλλιέργεια, αφού δεν πρόκειται να έχουν ουσιαστικό οικονομικό αποτέλεσμα (κέρδος) απ' αυτήν. Η σταδιακή εγκατάλειψη της καλλιέργειας του καπνού από αυτή την κατηγορία παραγωγών αναμένεται να γίνει χωρίς ο καπνός να αντικατασταθεί από κάποια άλλη εντατική καλλιέργεια ή δραστηριότητα που μπορεί να αποφέρει ανάλογα εισοδήματα. Είναι πιο πιθανό τα καπνά να αντικατασταθούν από εκτατικές καλλιέργειες (φθινοπωρινά σιτηρά ή χορτοδοτικά φυτά), εφόσον η άσκηση της γεωργικής δραστηριότητας αποτελεί την αναγκαία προϋπόθεση για την καταβολή

88 της ενιαίας ενίσχυσης της εκμετάλλευσης. Οι καλλιέργειες αυτές όμως, αν λάβουμε υπόψη μας και το μέγεθος των εκμεταλλεύσεων, σε καμία περίπτωση δεν εξασφαλίζουν απασχόληση και ικανοποιητικό εισόδημα. Μ' άλλα λόγια η εγκατάλειψη της καπνοφυτείας από ορισμένους καλλιεργητές ουσιαστικά θα σημαίνει και την παύση της γεωργικής δραστηριότητάς τους. Όμως θα πρέπει να επισημάνουμε ότι τα καπνά που καλλιεργούνται στην Θράκη έχουν γενικά μεγάλη ζήτηση στην αγορά, λόγω της εξαιρετικής ποιότητάς τους και του αρώματος που προσδίδει στα διάφορα «χαρμάνια», έστω και αν χρησιμοποιούνται σε μικρές ποσότητες. Η ποιότητα των καπνών των ίδιων ποικιλιών που καλλιεργούνται στις γειτονικές μας χώρες (Βουλγαρία, Σκόπια, Αλβανία) υπολείπονται αυτών της περιοχής της Θράκης. Τέλος δεν υπάρχουν επί του παρόντος ενδείξεις για κάμψη της ζήτησης για τις συγκεκριμένες ποικιλίες καπνού. Έτσι με την μερική εγκατάλειψη της καλλιέργειας και τον περιορισμό της προσφοράς, υπάρχει πιθανότητα να αυξηθούν οι εμπορικές τιμές του προϊόντος (ιδιαίτερα αν καταβληθούν προσπάθειες για την βελτίωση της ποιότητάς του). Η άνοδος των τιμών μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο για μια ορισμένη κατηγορία εκμεταλλεύσεων για να αυξήσουν την παραγωγή τους (αφού δεν θα υπάρχουν πλέον ποσοστώσεις). Πρόκειται για τις εκμεταλλεύσεις που έχουν σωστή οργάνωση, διαθέτουν εργατικά χέρια και έχουν επενδύσει σε μόνιμες εγκαταστάσεις και εξοπλισμό για την καλλιέργεια (δηλαδή εκμεταλλεύσεις με αρκετά ικανοποιητικούς δείκτες αποτελεσματικότητας - παραγωγικότητας). Αυτές οι εκμεταλλεύσεις είναι σε θέση να αυξήσουν την έκταση που καλλιεργούν με καπνά και την παραγωγή τους, πετυχαίνοντας πιο ορθολογική χρησιμοποίηση των συντελεστών της παραγωγής και οικονομίες κλίμακας, όπως επίσης καλύτερη ποιότητα προϊόντος (αξιοποίηση σχετικής τεχνογνωσίας). Μ' άλλα λόγια μπορούν να γίνουν πιο ανταγωνιστικές. Σε πιο βαθμό μπορεί μια πιθανή αύξηση των τιμών να λειτουργήσει θετικά έτσι ώστε να αντισταθμιστεί (με αύξηση της παραγωγής από ορισμένη κατηγορία καπνοκαλλιεργητών) η απώλεια που θα προέλθει από την εγκατάλειψη της καλλιέργειας από μια άλλη κατηγορία καλλιεργητών, που όμως είναι δύσκολο να προβλεφθεί.

89 Σε βάθος χρόνου, θα εξαρτηθεί κατά κύριο λόγο από τις τελικές τιμές προϊόντος που θα διαμορφωθούν στην αγορά (σε σύγκριση με το κόστος της καλλιέργειας) και από το αν θα υπάρχει σταθερότητα στην αγορά των καπνών (F). Γενικά θα πρέπει η εμπορική τιμή που θα απολαμβάνει ο παραγωγός και συνακόλουθα η ακαθάριστη πρόσοδος της καλλιέργειας όχι απλώς να υπερκαλύπτει τις καταβαλλόμενες δαπάνες παραγωγής (χρηματικό κόστος παραγωγής), αλλά να αφήνει λογικά περιθώρια για μια σχετικά ικανοποιητική αμοιβή της οικογενειακής εργασίας του καλλιεργητή. Τέλος, με τις νέες συνθήκες στην «αγορά» καπνού, θα υπάρξει αβεβαιότητα και αυξημένος κίνδυνος για τους καλλιεργητές σε ότι αφορά την εξασφάλιση ενός σταθερού εισοδήματος, μεγάλη επιφυλακτικότητα για την πραγματοποίηση επενδύσεων κεφαλαίου στην καπνοκαλλιέργεια κλπ. Έτσι η είσοδος νέων καλλιεργητών στον κλάδο θα πρέπει να θεωρείται εξαιρετικά δύσκολη ως αδύνατη. Σε ότι αφορά τις επιχειρήσεις μεταποίησης και εμπορίας του κλάδου που δραστηριοποιούνται στην Θράκη, είναι σχεδόν βέβαιο ότι από την αρχή θα υποστούν τις αρνητικές συνέπειες της αποσύνδεσης των ενισχύσεων από την παραγωγή καπνού, με δραστική μείωση του κύκλου εργασιών τους (αφού ορισμένες ποικιλίες καπνού μικρής ζήτησης και εμπορικής αξίας εκτιμάται ότι θα παύσουν να καλλιεργούνται) και σημαντική μείωση των καθαρών αποτελεσμάτων τους. Οι επιχειρήσεις αυτές αναμένεται ότι θα αντιμετωπίσουν σημαντικές δυσκολίες προσαρμογής στις νέες συνθήκες αγοράς που θα διαμορφωθούν. Ο ανταγωνισμός θα αυξηθεί και είναι πολύ πιθανόν να οδηγήσει σε ανακατατάξεις στον κλάδο (παύση λειτουργίας επιχειρήσεων, εξαγορές και συγχωνεύσεις). Γενικά εκτιμάται ότι στον κλάδο θα παραμείνουν τελικά λίγες μόνο μεγάλες επιχειρήσεις (F) Ας μη μας διαφεύγει ότι ιδιαίτερα τα καπνά ανατολικού τύπου, σχεδόν στο σύνολό τους, προορίζονται για τη διεθνή αγορά, ότι υπάρχει διεθνής ανταγωνισμός και δυνατότητες για στροφή των μεγάλων εμπορικών επιχειρήσεων του κλάδου προς τις ξένες αγορές. Ακόμη ότι οι σιγαρετοβιομηχανίες μπορούν σε βάθος χρόνου και ανάλογα με τις γενικότερες συνθήκες της αγοράς (προσφορά - τιμές) να τροποποιήσουν τα διάφορα «χαρμάνια» τους με μερική ή και ολική αντικατάσταση των «ακριβών» ποικιλιών από καπνά χαμηλότερου κόστους.

90 πολυεθνικού χαρακτήρα (που έχουν ήδη προσβάσεις στις αγορές καπνών σε φύλλα των γειτονικών χωρών, δυνατότητες για να στραφούν και αντλήσουν πρώτες ύλες κατά κύριο λόγο από αυτές τις αγορές, δυνατότητες για έλεγχο των τιμών κλπ) με ότι αυτό συνεπάγεται για τους καλλιεργητές της Θράκης αλλά και για την περιοχή. 8.3 Οι αναμενόμενες επιπτώσεις από την κατάργηση της ΚΟΑ καπνού Αν ληφθούν υπόψη οι νέες συνθήκες που θα διαμορφωθούν (έλλειψη μηχανισμών στήριξης των τιμών παραγωγού, έντονη αβεβαιότητα για τους καλλιεργητές σε ότι αφορά την διασφάλιση του εισοδήματός τους) και οι ιδιομορφίες της καλλιέργειας (ιδιαίτερα απαιτητική σε ανθρώπινη εργασία που δεν αμείβεται όμως ικανοποιητικά), θεωρείται πολύ πιθανή η σταδιακή συρρίκνωση του κλάδου και στην Θράκη. Και επειδή δεν έχουν δημιουργηθεί οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη άλλων δραστηριοτήτων και ευκαιριών απασχόλησης στις ημιορεινές - μειονεκτικές περιοχές που καλλιεργούνται τα καπνά, είναι βέβαιο ότι η συρρίκνωση του κλάδου θα έχει σαν συνέπεια τη δραστική μείωση της απασχόλησης και του εισοδήματος των κατοίκων αυτών των περιοχών. Πράγμα που με τη σειρά του θα έχει ως αποτέλεσμα την ένταση του φαινομένου εγκατάλειψης, ιδιαίτερα από τους νέους, της υπαίθρου και αναζήτησης καλύτερης τύχης στα αστικά κέντρα. Τι μπορεί να σημαίνει σε αριθμητικούς όρους (απώλεια εισοδήματος και θέσεων απασχόλησης) για την τοπική οικονομία και κοινωνία η μερική έστω εγκατάλειψη της καλλιέργειας των καπνών ανατολικού τύπου; Εξετάζονται δύο πιθανά σενάρια που προβλέπουν την μείωση των καλλιεργούμενων εκτάσεων με καπνά ανατολικού τύπου στην Θράκη κατά 25% και 50% αντίστοιχα. Εκτίμησή των επιπτώσεων πραγματοποίησης του πρώτου σεναρίου (μείωση έκτασης καλλιέργειας κατά 25%) Μια μείωση αυτής της τάξεως (αν λάβουμε υπόψη μας ότι οι δυνατότητες υποκατάστασης του καπνού με άλλες εντατικής μορφής καλλιέργειες είναι εξαιρετικά

91 περιορισμένες) αναμένεται ότι θα έχει ως συνέπεια τη μείωση των θέσεων εργασίας περίπου κατά σε ολόκληρη την Θράκη, δηλαδή επέρχεται μείωση των θέσεων εργασίας κατά 6% περίπου. Αν η μείωση είναι αναλογική στους τρεις Νομούς του διαμερίσματος, στο Νομό Ροδόπης θα έχουμε απώλεια περίπου θέσεων απασχόλησης (αύξηση ανεργίας σε επίπεδο, Νομού κατά 6 ποσοστιαίες μονάδες) και στο Νομό Ξάνθης αντίστοιχα θέσεων (αύξηση ανεργίας κατά 3,3 ποσοστιαίες μονάδες). Οι αναμενόμενες επιπτώσεις σε όρους εισοδήματος σημαίνει μείωση του εισοδήματος των καπνοπαραγωγών κατά 12,5% και μείωση της αξίας του συνολικού προϊόντος φυτικής παραγωγής (συμπεριλαμβανομένων και των άμεσων ενισχύσεων φυτικής παραγωγής) κατά 2%. Ιδιαίτερα για τους Νομούς Ροδόπης και Ξάνθης, όπου συγκεντρώνεται η καλλιέργεια, θα έχουμε απώλεια εισοδήματος για τους καπνοπαραγωγούς χιλ. Ευρώ και χιλ. Ευρώ αντίστοιχα (μείωση της αξίας του συνολικού προϊόντος φυτικής παραγωγής κατά 4,4% και 3,9% αντίστοιχα). Εκτίμηση των επιπτώσεων πραγματοποίησης του δευτέρου σεναρίου (μείωση έκτασης καλλιέργειας κατά 50%) Ο περιορισμός της έκτασης της καλλιέργειας κατά 50% αναμένεται ότι θα έχει ως συνέπεια τη μείωση των θέσεων εργασίας κατά σε ολόκληρη την Θράκη. Σ' αυτή την περίπτωση επέρχεται μείωση της απασχόλησης στον κλάδο φυτικής παραγωγής κατά 12% περίπου, ενώ της συνολικής απασχόλησης κατά 4%. Ειδικότερα στο Νομό Ροδόπης θα έχουμε απώλεια θέσεων απασχόλησης (αύξηση ανεργίας σε επίπεδο Νομού κατά 12 ποσοστιαίες μονάδες) και στο Νομό Ξάνθης θέσεων (αύξηση ανεργίας κατά 6,5 ποσοστιαίες μονάδες). Οι αναμενόμενες επιπτώσεις σε όρους εισοδήματος θα είναι απώλειες της τάξεως του 25% του εισοδήματος των καπνοπαραγωγών και μείωση της αξίας του συνολικού προϊόντος φυτικής παραγωγής (συμπεριλαμβανομένων και των άμεσων ενισχύσεων φυτικής παραγωγής) κατά 4%. Για τους Νομούς Ροδόπης και Ξάνθης

92 εκτιμάται ότι θα προκύψει απώλεια εισοδήματος για τους καπνοπαραγωγούς χιλ. Ευρώ και χιλ. Ευρώ αντίστοιχα (μείωση της αξίας του συνολικού προϊόντος φυτικής παραγωγής κατά 8,8% και 7,8% αντίστοιχα). Οι παραπάνω εκτιμήσεις αναφέρονται μόνο στην πρωτογενή παραγωγή των καπνών στην περιοχή. Όμως οι αρνητικές επιπτώσεις, όπως επισημαίνονται και παραπάνω, δεν θα περιοριστούν στην πρωτογενή τομέα αλλά θα είναι ιδιαίτερα μεγάλες για τον κλάδο μεταποίησης και εμπορίας των καπνών σε φύλλα και για τους υπόλοιπους κλάδους της τοπικής οικονομίας που άμεσα ή έμμεσα συνδέονται με την καλλιέργεια του καπνού. Πιο συγκεκριμένα στον κλάδο της μεταποίησης και εμπορίας θα πρέπει να αναμένεται παύση της λειτουργίας επιχειρήσεων και σημαντικά απώλεια θέσεων απασχόλησης. Η συντριπτική πλειοψηφία των εργαζομένων είναι γυναίκες καπνεργάτιδες. Ένας μεγάλος αριθμός αυτών των εργαζομένων θα οδηγηθεί στην ανεργία. Επίσης σημαντικό πλήγμα αναμένεται ότι θα δεχθεί μια σειρά άλλων επαγγελμάτων και επιχειρήσεων που συνδέονται με την καλλιέργεια ή τη μεταποίηση καπνών, όπως βιοτέχνες και προμηθευτές εισροών για την γεωργική παραγωγή, υλικών συσκευασίας και βοηθητικών υλών για τη μεταποίηση, μεταφορών, παροχής λοιπών υπηρεσιών κλπ. Τέλος λόγω της μείωσης των εισοδημάτων και συνακόλουθα του περιορισμού της κατανάλωσης, θα υπάρξουν αρνητικές επιπτώσεις για ένα μεγάλο αριθμό επαγγελματιών της περιοχής και γενικότερα για την τοπική και εθνική οικονομία (μείωση εξαγωγών, αύξηση εισαγωγών για την κάλυψη των αναγκών της εγχώριας σιγαρετοβιομηχανίας, απώλεια συναλλάγματος κλπ).

93 Συμπερασματικά, με την πλήρη αποσύνδεση των ενισχύσεων από την παραγωγή καπνού, το μέλλον της καπνοκαλλιέργειας στην Θράκη διαγράφεται αβέβαιο. Γενικά εκτιμάται ότι θα επέλθουν σημαντικές ανακατατάξεις και σταδιακά ότι θα συρρικνωθεί ο κλάδος. Ακόμη ότι ο βαθμός εγκατάλειψης της καλλιέργειας θα εξαρτηθεί κατά κύριο λόγο από τη λειτουργία των μηχανισμών της αγοράς (προσφορά - ζήτηση - τιμές) και πολύ λιγότερο από τις δυνατότητες για μεταστροφή των παραγωγών σε άλλες καλλιέργειες και δραστηριότητες που ενδεχομένως θα τους αποφέρουν ισοδύναμο και σταθερό εισόδημα. Οι συνέπειες από την εγκατάλειψη της καλλιέργειας θα είναι ιδιαίτερα αρνητικές για τις περιοχές όπου αυτή συγκεντρώνεται (εγκατάλειψη οικισμών και πιθανότατα γαιών), για τον κλάδο της μεταποίησης - εμπορίας των καπνών και για την τοπική κοινωνία και οικονομία γενικότερα (σημαντική μείωση εισοδημάτων, αύξηση της ανεργίας, κοινωνικά προβλήματα, κλπ). Οι συνέπειες αυτές είναι δύσκολο να αποφευχθούν, αν λάβουμε υπόψη μας τις πολύ περιορισμένες εναλλακτικές ευκαιρίες απασχόλησης και πορισμού εισοδήματος για τους κατοίκους των καπνοπαραγωγικών περιοχών και την «αδυναμία» γενικά της τοπικής οικονομίας να «απορροφήσει» την πρόσθετη ανεργία που θα δημιουργηθεί με την εγκατάλειψη της καπνοκαλλιέργειας. Υπόψη των παραπάνω, κρίνεται ότι είναι εξαιρετικά επείγον να δημιουργηθούν οι βασικές υποδομές αγροτικού χαρακτήρα που θα δώσουν τη δυνατότητα στους καπνοπαραγωγούς να στραφούν προς άλλες καλλιέργειες, όπως επίσης να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα που θα δημιουργήσουν προϋποθέσεις (νέες ευκαιρίες) για την απασχόλησή τους στον εξωγεωργικό τομέα. Κάτι τέτοιο δεν φαίνεται επί του παρόντος να προωθείται με αποτελεσματικότητα.

94 8.4 Η αντιμετώπιση των κρίσιμων ζητημάτων της καπνοκαλλιέργειας Δύο κρίσιμης σημασίας θέματα που αφορούν την καπνοκαλλιέργεια είναι η ποιότητα του προϊόντος και η εφαρμογή των αυστηρών προτύπων, κανόνων και πρακτικών που σχετίζονται με την προστασία του αγροτικού περιβάλλοντος. Όπως είναι γνωστό, το ζητούμενο σήμερα για την Ευρωπαϊκή Γεωργία γενικά, είναι η βελτίωση της ποιότητας των αγροτικών προϊόντων, όπως επίσης η αποφυγή της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος από γεωργικές δραστηριότητες. Είναι δύο θέματα απόλυτης προτεραιότητας που έχουν γενική εφαρμογή ανεξάρτητα από την καλλιέργεια και το προϊόν. Κατά συνέπεια ισχύουν και για τα καπνά ανατολικού τύπου. Θα πρέπει να τονιστεί με έμφαση ότι σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά στο παρελθόν, η ποιότητα είναι ο αναγκαίος όρος για την ανταγωνιστικότητα και την προώθηση των καπνών στη διεθνή αγορά. Από την άλλη πλευρά, η ευρεία και ανεξέλεγκτη πολλές φορές χρήση φυτοπροστατευτικών ουσιών στην καλλιέργεια του καπνού, έχει ως αποτέλεσμα τη ρύπανση του εδάφους και των υδάτων αλλά και τη διατήρηση υπολειμμάτων γεωργικών φαρμάκων στο προϊόν. Η καλλιέργεια των καπνών στην περιοχή γίνεται από εξειδικευμένες εκμεταλλεύσεις, οι φορείς των οποίων ασχολούνται μ' αυτό το προϊόν κατά παράδοση και διαθέτουν μεγάλη σχετική εμπειρία. Είναι όμως γεγονός ότι οι καλλιεργητικές τεχνικές που ακολουθούνται δεν είναι πλέον από τις πιο αποτελεσματικές και δεν οδηγούν στη βελτίωση της ποιότητας και την προστασία του περιβάλλοντος. Έτσι οι καλλιεργητές των καπνών της περιοχής θα πρέπει να γίνουν κοινωνοί των σύγχρονων και αποτελεσματικών καλλιεργητικών τεχνικών, που θα οδηγήσουν σε υψηλότερη ποιότητα και μικρότερη επιβάρυνση του περιβάλλοντος. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στη χρήση πιστοποιημένου σπόρου, στη χρήση φυτοπροστατευτικών ουσιών και λιπασμάτων, στη συγκομιδή των καπνόφυλλων (απόρριψη των ακατάλληλων - κακής ποιότητας, προσβεβλημένων κλπ), στην ξήρανση των καπνόφυλλων και στην παρουσίαση του προϊόντος σε ομοιόμορφες παρτίδες. Χρειάζονται προς τούτο την κατάλληλη εκπαίδευση και

95 επιμόρφωση αλλά και την υποστήριξη από γεωτεχνικό προσωπικό, πράγματα που μπορούν να γίνουν με πρωτοβουλία και ευθύνη των «Ομάδων Παραγωγών», αλλά και των μεταποιητικών επιχειρήσεων του κλάδου (που ενδιαφέρονται πρωτίστως για την ποιότητα της πρώτης ύλης που επεξεργάζονται). Επίσης οι καπνοκαλλιεργητές θα πρέπει να εκπαιδευτούν κατάλληλα και να εφαρμόσουν τους γενικούς κανόνες (κώδικες) Ορθής Γεωργικής Πρακτικής ιδιαίτερα σε ότι αφορά τη διαχείριση των υδάτινων πόρων και του εδάφους (κυρίως των μέτρων που αφορούν την προστασία του από τη διάβρωση). Μεγάλη σημασία θα πρέπει να δοθεί και στην εφαρμογή της αμειψισποράς, ως ενός μέτρου για τη διατήρηση και τη βελτίωση της γονιμότητας του εδάφους. Ακόμη μεγαλύτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στη σωστή διαχείριση και χρήση των γεωργικών φαρμάκων (όπως και στα συνακόλουθα θέματα της τήρησης των κανόνων υγιεινής και ασφάλειας των χειριστών του εξοπλισμού εφαρμογής τους). Γενικά επιβάλλεται να εφαρμοστεί «ολοκληρωμένη διαχείριση» στην καπνοκαλλιέργεια και σ' αυτό το θέμα θα πρέπει να στραφούν και να δώσουν μεγάλη βαρύτητα οι Ομάδες Παραγωγών. Συμπερασματικά για να διασωθεί η καλλιέργεια, εκτός των άλλων, θα πρέπει να δοθεί μεγάλη βαρύτητα στην ποιότητα του προϊόντος που είναι ο μόνος τρόπος για να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητά του στην διεθνή αγορά.

96 ΣΥΝΟΨΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ Η καλλιέργεια των καπνών έχει μεγάλη σημασία για την Θράκη και συντελεί σε μεγάλο βαθμό στη διατήρηση εισοδημάτων και θέσεων εργασίας (και κατ' επέκταση στην παραμονή πολλών οικογενειών στην ύπαιθρο και μάλιστα σε ορεινές - μειονεκτικές περιοχές). Στην περιοχή τα καπνά καταλαμβάνουν περίπου το 3,4% περίπου της συνολικά καλλιεργήσιμης έκτασης, δίνουν το 15% περίπου του ακαθάριστου προϊόντος φυτικής παραγωγής και καλύπτουν (με την εργασία στην καλλιέργεια) το 22% περίπου της συνολικής απασχόλησης του κλάδου της φυτικής παραγωγής. Η καπνοκαλλιέργεια στηρίζει τον κλάδο της μεταποίησης και εμπορίας των καπνών σε φύλλα και επιδρά πολύ θετικά στην τοπική και την εθνική οικονομία γενικότερα. Η καλλιέργεια του καπνού γίνεται γενικά κάτω από αντίξοες συνθήκες, είναι ιδιαίτερα κοπιώδης και δεν είναι ελκυστική για τους νέους γεωργούς. Η εμπορική τιμή για τα καπνά είναι χαμηλή και δεν καλύπτει το κόστος παραγωγής (υψηλό λόγω της απαιτούμενης έντασης ανθρώπινης εργασίας). Έτσι η βιωσιμότητα των καπνοπαραγωγικών εκμεταλλεύσεων εξαρτάται, σε μεγάλο βαθμό, από την κοινοτική στήριξη. Για τη συντριπτική πλειοψηφία των καπνοπαραγωγικών εκμεταλλεύσεων της περιοχής, από την καλλιέργεια προκύπτει αρνητικό επιχειρηματικό αποτέλεσμα. Όμως το γεωργικό οικογενειακό εισόδημα απ' αυτή (λόγω της τεκμαρτής οικογενειακής εργασίας), κατά μονάδα καλλιεργούμενης έκτασης, είναι μεγαλύτερο σε σύγκριση με όλες τις άλλες ετήσιες καλλιέργειες. Μ' αυτά τα δεδομένα, ο καπνός εξακολουθεί να είναι η μόνη αγρονομικά και οικονομικά βιώσιμη πηγή εισοδήματος για πολλές μικρές αγροτικές εκμεταλλεύσεις ορεινών - μειονεκτικών περιοχών της Θράκης. Τα καπνά που παράγονται στην περιοχή της Θράκης, λόγω της εξαιρετικής ποιότητάς τους, έχουν αυξημένη ζήτηση στη διεθνή αγορά. Στο σύνολό τους σχεδόν προορίζονται για εξαγωγή και αποτελούν έτσι πηγή συναλλάγματος για τη χώρα μας.

97 Είναι προς το συμφέρον της τοπικής και εθνικής οικονομίας αλλά και του Ευρωπαίου καταναλωτή (αν λάβουμε υπόψη μας τις συνθήκες παραγωγής καπνών στις αναπτυσσόμενες χώρες) να διατηρηθεί η παραγωγή καπνών στην περιοχή και τη χώρα μας γενικότερα. Οι γεωργικές και εξωγεωργικές εναλλακτικές ευκαιρίες απασχόλησης και πορισμού εισοδήματος είναι πολύ περιορισμένες για τους καπνοπαραγωγούς της Θράκης. Στον τομέα της γεωργίας, άλλες εναλλακτικές υψηλής προσόδου καλλιέργειες απαιτούν καινούργιες και σημαντικού ύψους επενδύσεις (κυρίως σε βασικά έργα υποδομής) όπως επίσης και γόνιμα χωράφια, ενώ δεν έχουν αναπτυχθεί σε επαρκή βαθμό (και ιδιαίτερα στις καπνοπαραγωγικές περιοχές) ο αγροτουρισμός και η αγροβιοτεχνία που θα μπορούσαν να δώσουν κάποια διέξοδο. Γενικά η εξασφάλιση εξωγεωργικής απασχόλησης και εισοδήματος για τους κατοίκους των καπνοπαραγωγικών περιοχών είναι πολύ δύσκολη. Η πώληση και κατανάλωση σιγαρέτων και άλλων καπνικών προϊόντων παραμένουν απόλυτα νόμιμες στην Ευρώπη. Η μείωση της κατανάλωσής τους (περιορισμός του καπνίσματος) είναι βέβαια ένας γενικά αποδεκτός στόχος. Η κατάργηση της ΚΟΑ καπνού δεν πρόκειται να έχει καμιά απολύτως επίδραση στην κατανάλωση σιγαρέτων. Ακόμη και χωρίς ευρωπαϊκή παραγωγή καπνού, θα εξακολουθήσει να υπάρχει κατανάλωση καπνού βασιζόμενη στις εισαγωγές, κατά συνέπεια η ευρωπαϊκή παραγωγή δεν πρέπει να ενοχοποιείται. Αντίθετα θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι η παραγωγή καπνών ελέγχεται καλύτερα στις ευρωπαϊκές χώρες απ' ότι στις τρίτες χώρες. Η αντικαπνιστική εκστρατεία αναμένεται ότι θα ενταθεί ακόμη περισσότερο τα αμέσως προσεχή έτη και μακροχρόνια αναμένεται ότι θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στον κλάδο συνολικά.

98 Μετά την πρόσφατη αναθεώρηση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, που θέτει σαν γενική αρχή και στόχο την αποσύνδεση των εισοδηματικών ενισχύσεων των καλλιεργητών από την παραγωγή, φαίνεται ότι ειδικά για τον καπνό οδηγούμαστε σε ένα καθεστώς πλήρους αποσύνδεσης. Με την εφαρμογή του νέου συστήματος αλλάζουν ριζικά τα δεδομένα της καπνοκαλλιέργειας, αφού η συνέχιση ή μη της παραγωγής μακροχρόνια θα εξαρτηθεί αποκλειστικά από τη λειτουργία των μηχανισμών της αγοράς (διαμόρφωση τιμών ανάλογα με την προσφορά - ζήτηση του προϊόντος). Ως αναγκαίος όρος για τη διατήρηση των καπνών στην περιοχή της Θράκης, θεωρείται η «ικανοποιητική» αύξηση των εμπορικών τιμών παραγωγού. Δεν μπορεί όμως να υπάρξει καμιά βεβαιότητα σε ότι αφορά την επαλήθευση αυτού του όρου. Επί του παρόντος δεν υπάρχει καμιά ένδειξη για τη μείωση της ζήτησης του προϊόντος. Δεν μπορεί όμως να γίνει καμιά ασφαλής πρόβλεψη για το μέλλον. Ενδεχομένως αν μειωθεί η προσφορά και αυξηθούν οι τιμές οι μεταποιητές να στραφούν προς άλλες αγορές γειτονικών χωρών (όπου το κόστος παραγωγής και εργασίας είναι χαμηλότερο) ή να αναζητήσουν για τη σύνθεση των «χαρμανιών» υποκατάστατα προϊόντα (δηλαδή καπνά άλλων ποικιλιών). Σημειώνουμε ακόμη ότι οι μηχανισμοί της αγοράς δεν έχουν σχέση με την κοινωνική πραγματικότητα. Πολλές φορές λειτουργούν ανεξέλεγκτα και μπορούν να οδηγήσουν σε καταστάσεις πλήρους αστάθειας και αβεβαιότητας για τους καλλιεργητές (με καταστροφικές συνέπειες). Μετά την εφαρμογή του νέου συστήματος εισοδηματικής ενίσχυσης των καπνοκαλλιεργητών, το μέλλον της καλλιέργειας γενικά στην Θράκη διαγράφεται αβέβαιο. Αρχικά αναμένεται η παύση της καλλιέργειας από οριακής παραγωγικότητας εκμεταλλεύσεις και παραγωγούς μεγάλης ηλικίας χωρίς εξασφαλισμένη διαδοχή στην εκμετάλλευσή τους. Η περαιτέρω μείωση της καλλιέργειας θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις τιμές του προϊόντος που θα διαμορφωθούν στην αγορά (σε συνδυασμό βέβαια με το βαθμό αποδοχής και δυνατότητας εφαρμογής των κινήτρων για τη στροφή των καλλιεργητών προς άλλες καλλιέργειες και δραστηριότητες).

99 Ιδιαίτερα μεγάλες αρνητικές επιπτώσεις αναμένεται να έχουν οι επιχειρήσεις του κλάδου μεταποίησης - εμπορίας των καπνών σε φύλλα, αφού ορισμένοι τύποι καπνών μικρής εμπορικής αξίας σε σύγκριση με το κόστος παραγωγής φαίνεται ότι δεν θα έχουν πλέον θέση στην αγορά (μείωση του κύκλου των εργασιών τους), ενώ ταυτόχρονα θα είναι υποχρεωμένες να δώσουν καλύτερες τιμές για να εξασφαλίσουν πρώτες ύλες για τις βιομηχανίες τους. Θα πρέπει να αναμένονται ανακατατάξεις στον κλάδο, με παύση της λειτουργίας επιχειρήσεων και σημαντική απώλεια θέσεων απασχόλησης. Ανάλογες απώλειες θα υπάρξουν και για όλες τις άλλες επιχειρήσεις της περιοχής μας που άμεσα ή έμμεσα συνδέονται με τα καπνά. Εφόσον με τις διαμορφούμενες νέες συνθήκες αγοράς δεν εξασφαλίζεται ένα ελάχιστο εισόδημα διαβίωσης για τα νοικοκυριά που ασχολούνται με την καπνοκαλλιέργεια και μια σχετικά ικανοποιητική αμοιβή εργασίας, θα πρέπει να θεωρηθεί σχεδόν βέβαιο ότι οδηγούμαστε σταδιακά στην εγκατάλειψη της καλλιέργειας. Σε τέτοια περίπτωση οι συνέπειες για την τοπική κοινωνία και οικονομία θα είναι ιδιαίτερα αρνητικές (αύξηση ανεργίας, μείωση εισοδημάτων, εγκατάλειψη των περιοχών όπου συγκεντρώνεται η καλλιέργεια κλπ.). Αρνητικές συνέπειες θα υπάρξουν όχι μόνο για την τοπική αλλά και για την εθνική οικονομία (μείωση εξαγωγών, απώλεια εσόδων, κλπ.). Η δημιουργία νέων ευκαιριών απασχόλησης στις καπνοπαραγωγικές περιοχές, έτσι ώστε να αμβλυνθούν οι συνέπειες εγκατάλειψης της καλλιέργειας του καπνού, είναι δύσκολο εγχείρημα, απαιτεί τη διάθεση σημαντικών πόρων και δεν φαίνεται επί του παρόντος και σε αξιόλογη κλίμακα εφικτή. Εκτός από τη βελτίωση (αύξηση σε σχέση με την τρέχουσα) της τιμής του προϊόντος, προϋπόθεση για τη διατήρηση σε λειτουργία των καπνοπαραγωγικών εκμεταλλεύσεων και τη βιωσιμότητά τους, αποτελούν η βελτίωση της ποιότητας του προϊόντος και η μείωση τους κόστους παραγωγής (με πιο ορθολογική χρήση των συντελεστών της παραγωγής και αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας - τεχνογνωσίας).

100 Η ανταγωνιστικότητα του προϊόντος στη διεθνή αγορά θα εξαρτηθεί κατά κύριο λόγο από την ποιότητά του. Έτσι θα πρέπει να αναμένεται μεγαλύτερη διαφοροποίηση των τιμών σε σχέση με την ποιότητα του προϊόντος (αναμφίβολα οι εμπορικές επιχειρήσεις του κλάδου με την κατάλληλη πολιτική τιμών θα δώσουν καλύτερα κίνητρα στους παραγωγούς για να βελτιώσουν την ποιότητα). Οι Ομάδες Παραγωγών μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο τόσο στον προγραμματισμό της παραγωγής και στη βελτίωση της ποιότητας, όσο και στην διάθεση - εμπορία του προϊόντος. Γι' αυτό το λόγο πρέπει, ακόμη και μετά την κατάργηση της ΚΟΑ καπνού, να διατηρηθούν και να διευρύνουν τις δραστηριότητές τους.

101 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

102 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΕΚΤΑΣΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ & ΦΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΘΡΑΚΗ ( )

103 Πίνακας 1: Έκταση καλλιεργειών στην Θράκη (1999) (σε στρέμ.) Καλλιέργειες Έβρου Ξάνθης Ροδόπης Σύνολο Θράκης Μαλακό Σιτάρι Σκληρό Σιτάρι Κριθάρι Αραβόσιτος Όσπρια Καπνός Βαμβάκι Ζαχαρότευτλα Ηλίανθος Κτηνοτροφικά φυτά Λαχανικά Βιομηχανική Τομάτα Καρπούζια πεπόνια Πατάτες Λοιπές καλλιέργειες Ελαιώνες Λοιπές Δενδρ Καλ/ες Άμπελοι Θερμοκήπια λαχ/κών ΠΗΓΗ: ΕΣΥΕ

104 Πίνακας 2: Φυτική παραγωγή στην Θράκη (1999) (σε τόνους) Καλλιέργειες Έβρου Ξάνθης Ροδόπης Σύνολο Θράκης Μαλακό Σιτάρι Σκληρό Σιτάρι Κριθάρι Αραβόσιτος Όσπρια Καπνός Βαμβάκι Ζαχαρότευτλα Ηλίανθος Κτηνοτροφικά φυτά Λαχανικά Βιομηχανική Τομάτα Καρπούζια πεπόνια Πατάτες Λοιπές καλλιέργειες Βρώσιμες Ελιές Ελαιόλαδο Μούστος Επιτρ. Σταφύλια ΠΗΓΗ: ΕΣΥΕ

105 Πίνακας 3: Έκταση καλλιεργειών στην Θράκη (2000) (σε στρέμ.) Καλλιέργειες Έβρου Ξάνθης Ροδόπης Σύνολο Θράκης Μαλακό Σιτάρι Σκληρό Σιτάρι Κριθάρι Αραβόσιτος Όσπρια Καπνός Βαμβάκι Ζαχαρότευτλα Ηλίανθος Κτηνοτροφικά φυτά Λαχανικά Βιομ. Τομάτα Καρπούζια πεπόνια Πατάτες Λοιπές καλλιέργειες Ελαιώνες Λοιπές Δενδρ Καλ/ες Άμπελοι Θερμοκήπια λαχ/κών ΠΗΓΗ: ΕΣΥΕ

106 Πίνακας 4: Φυτική παραγωγή στην Θράκη (2000) (σε τόνους) Καλλιέργειες Έβρου Ξάνθης Ροδόπης Σύνολο Θράκης Μαλακό Σιτάρι Σκληρό Σιτάρι Κριθάρι Αραβόσιτος Όσπρια Καπνός Βαμβάκι Ζαχαρότευτλα Ηλίανθος Κτηνοτροφικά φυτά Λαχανικά Βιομ. Τομάτα Καρπούζια πεπόνια Πατάτες Λοιπές καλλιέργειες Βρώσιμες Ελιές Ελαιόλαδο Μούστος Επιτρ. Σταφύλια ΠΗΓΗ: ΕΣΥΕ

107 Πίνακας 5: Έκταση καλλιεργειών στην Θράκη (2001) (σε στρέμ.) Καλλιέργειες Έβρου Ξάνθης Ροδόπης Σύνολο Θράκης Μαλακό Σιτάρι Σκληρό Σιτάρι Κριθάρι Αραβόσιτος Όσπρια Καπνός Βαμβάκι Ζαχαρότευτλα Ηλίανθος Κτηνοτροφικά φυτά Λαχανικά Βιομ. Τομάτα Καρπούζια πεπόνια Πατάτες Λοιπές καλλιέργειες Ελαιώνες Λοιπές Δενδρ Καλ/ες Άμπελοι Θερμοκήπια λαχ/κών ΠΗΓΗ: ΕΣΥΕ

108 Πίνακας 6: Φυτική παραγωγή στην Θράκη (2001) (σε τόνους) Καλλιέργειες Έβρου Ξάνθης Ροδόπης Σύνολο Θράκης Μαλακό Σιτάρι Σκληρό Σιτάρι Κριθάρι Αραβόσιτος Όσπρια Καπνός Βαμβάκι Ζαχαρότευτλα Ηλίανθος Κτηνοτροφικά φυτά Λαχανικά Βιομ. Τομάτα Καρπούζια πεπόνια Πατάτες Λοιπές καλλιέργειες Βρώσιμες Ελιές Ελαιόλαδο Μούστος Επιτρ. Σταφύλια ΠΗΓΗ: ΕΣΥΕ

109 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΩΝ ΚΑΠΝΩΝ ΣΤΗΝ ΘΡΑΚΗ

110 Α. Πίνακες 1 4 Αριθμός καλλιεργητών, ποσόστωση παραγωγής, έκταση καλλιέργειας, παραγωγή, μέση στρεμματική απόδοση και τιμές παραγωγού κατά την περίοδο , κατά Νομό και για το σύνολο της Θράκης Πηγές: Περιφερειακές Υπηρεσίες Εθνικού Καπνού (έτη ) Ομάδες Παραγωγών Καπνού Θράκης (έτη )

111 ΠΙΝΑΚΑΣ 1. ΚΑΠΝΑ ΣΤΗΝ ΘΡΑΚΗ ΕΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΩΝ ΠΟΣΟΣΤΩΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ (κιλά) ΕΚΤΑΣΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ (στρέμματα) ΠΑΡΑΓΩΓΗ (κιλά) ΜΕΣΗ ΣΤΡΕΜ. ΑΠΟΔΟΣΗ (κιλά / στρέμ.) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,9

112

113

114

115 Β. Πίνακες 5 13 Αριθμός καλλιεργητών, ποσόστωση παραγωγής, παραγωγή, αξία παραγωγής και μέση εμπορική τιμή καπνών κατά την τριετία , κατά Οικισμό και Δήμο ή Κοινότητα στην Θράκη Πηγή: Ομάδες Παραγωγών Καπνού Θράκης

116

117

118

119

120

121

122

123

124

125

126

127

128

129

130

131

132

133

134 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΚΑΠΝΩΝ ΣΕ ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ

135

136

137