Παραδοτέο Ν 4 Θεματικές Ενότητες για Εκπαιδευτικούς και Εκπαιδευτές/-τριες Συνομηλίκων βασισμένες στη Μεθοδολογία της «Αλληλοδιδακτικής»

Transcript

1 With the support of European Commission Πακέτο Εργασίας N 3 Δραστηριότητες Αλληλοδιδακτικής για την Πρόληψη της βίας μέσω της Ευαισθητοποίησης Μαθητών και Μαθητριών και της Προαγωγής μη Στερεοτυπικών Αντιλήψεων για τα δύο Φύλα στη Νέα Γενιά Παραδοτέο Ν 4 Θεματικές Ενότητες για Εκπαιδευτικούς και Εκπαιδευτές/-τριες Συνομηλίκων βασισμένες στη Μεθοδολογία της «Αλληλοδιδακτικής» Στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος DAPHNE ΙΙΙ με τίτλο «Δραστηριότητες Αλληλοδιδακτικής με στόχο την Ευαισθητοποίηση Μαθητών και Μαθητριών για την Αντιμετώπιση της Βίας κατά των Γυναικών στην Ευρώπη» [Αρ. Συμβολαίου: JLS/2007/DAP-1/100] 1 υλοποιήθηκε στην Ελλάδα από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας παρέμβαση ευαισθητοποίησης μαθητών και μαθητριών με τίτλο: «Χτίζοντας Υγιείς Σχέσεις ανάμεσα στα Δύο Φύλα». Στα Κεφάλαια που ακολουθούν παρουσιάζεται η υλοποίηση του συγκεκριμένου προγράμματος στην Ελλάδα με τέτοιο τρόπο ώστε το παρόν να μπορεί να αποτελέσει χρήσιμο Οδηγό σε εκπαιδευτικούς ή άλλους επαγγελματίες που επιθυμούν να υλοποιήσουν ένα αντίστοιχο πρόγραμμα ευαισθητοποίησης εφήβων στο σχολείο 2. 1 Περισσότερες πληροφορίες για το Πρόγραμμα και την εμπειρία υλοποίησής του σε όλες τις χώρες που συμμετείχαν στο πρόγραμμα παρέχονται στην ιστοσελίδα: 2 Λεπτομερής περιγραφή της υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος σε δύο Λύκεια της Αθήνας είναι διαθέσιμη στο Παραδοτέο Ν 6: Τεκμηριωμένη Παρουσίαση της Υλοποίησης του Προγράμματος στα Σχολεία Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας

2 1. Σκοπός του Προγράμματος ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α... για Εκπαιδευτικούς Το Πρόγραμμα «Χτίζοντας Υγιείς Σχέσεις ανάμεσα στα Δύο Φύλα» έχει ως στόχο να ευαισθητοποιήσει έφηβους και έφηβες στο φαινόμενο της έμφυλης βίας και να προάγει τη δημιουργία υγιών διαφυλικών σχέσεων με απώτερο στόχο την ανάπτυξη στάσεων και συμπεριφορών μηδενικής ανοχής στην βία. Το προσδοκώμενο μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα του προγράμματος είναι μελλοντικές γενιές ανδρών και γυναικών με μηδενική ανοχή στην έμφυλη βία, χωρίς στερεοτυπικές αναπαραστάσεις για τους ρόλους των δύο φύλων, των οποίων οι σχέσεις θα χαρακτηρίζονται από ισοτιμία και αλληλοσεβασμό και, ως εκ τούτου, θα είναι απαλλαγμένες από κάθε μορφή έμφυλης βίας. Κατά τη διάρκεια του προγράμματος αγόρια και κορίτσια κινητοποιούνται για να διερευνήσουν τα στερεότυπα για τους ρόλους των φύλων, να αντιληφθούν τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζουν αρνητικά την «υγεία» των διαφυλικών τους σχέσεων αλλά και των σχέσεών τους γενικότερα, ενθαρρύνοντας την ανάπτυξη πιο υγιών και ισότιμων σχέσεων. 2. Μεθοδολογία, Δομή, Οργανωτικό Σχήμα και Περιεχόμενο Το πρόγραμμα βασίζεται σε μεθόδους βιωματικής μάθησης και ενεργητικής συμμετοχής των εφήβων, μέσω της μεθόδου της αλληλοδιδακτικής μεταξύ συνομήλικων: δηλαδή, αρχικά ευαισθητοποιούνται και εκπαιδεύονται μαθητές και μαθήτριες που, στη συνέχεια, καλούνται να ευαισθητοποιήσουν όλα τα συνομήλικα άτομα που φοιτούν στο σχολείο τους μέσα από ομαδικές δραστηριότητες (βιωματικές ασκήσεις, δραματοποίηση, θεατρικά παιχνίδια, κ.ά.). Σκοπός, λοιπόν, είναι να εκπαιδευτεί και να εφοδιαστεί κατάλληλα μια ομάδα μαθητών και μαθητριών έτσι ώστε να μπορεί στη συνέχεια να αναλάβει το ρόλο των «εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων» που θα μεταφέρουν την εμπειρία και τις γνώσεις που αποκόμισαν στα συνομήλικά τους άτομα. Η μέθοδος της αλληλοδιδακτικής έχει εφαρμοστεί ευρέως για την ευαισθητοποίηση των νέων σε θέματα, όπως, τα ναρκωτικά και το αλκοόλ, το AIDS και άλλα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, θέματα ψυχικής υγείας κλπ. Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται ολοένα και περισσότερα προγράμματα που χρησιμοποιούν τη μέθοδο της αλληλοδιδακτικής σε θέματα πρόληψης της ενδοοικογενειακής βίας, της βίας στις ρομαντικές και ερωτικές σχέσεις των εφήβων, της έμφυλης βίας, κλπ. (Turner, 2006; Hamnett, Marker, Davidson-Coronado & Silverio, 1999; Orpinas, Kelder, Frankowski, Murray, Zhang & Mcalister, 2000), τα οποία δείχνουν να είναι αποτελεσματικά τουλάχιστον ως προς την αύξηση των γνώσεων και την τροποποίηση των στάσεων των συμμετεχόντων/-ουσών ως προς τη βία στις σχέσεις. Η μέθοδος της αλληλοδιδακτικής είναι μια μέθοδος άτυπης εκπαίδευσης που επιτρέπει σε νεαρά άτομα να μάθουν, όχι από κάποιον «ειδικό» ή «εκπαιδευτικό» αλλά ο ένας από τον άλλον. Έχει σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να διευκολύνει τη μετάδοση πληροφοριών μεταξύ συνομηλίκων, που στην προκειμένη περίπτωση αφορούν πληροφορίες για τα στερεότυπα των φύλων, τις υγιείς και μη υγιείς σχέσεις και την έμφυλη βία. Η μέθοδος της αλληλοδιδακτικής προτείνεται καθώς α) έχει φανεί ότι τα άτομα είναι πιο δεκτικά σε πληροφορίες που τους παρέχονται από συνομήλικα άτομα, και β) οι εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων ξέρουν καλύτερα από κάθε άλλον πώς να προσελκύσουν το ενδιαφέρον της ομάδας των συνομηλίκων τους, τόσο ως προς το περιεχόμενο, όσο και ως προς τη 2

3 μετάδοση των πληροφοριών (Parkin & McKeganey, 2000; Shiner, 1999; Varenhorst, 1992). Το πρόγραμμα μπορεί να υλοποιηθεί σε σχολικές τάξεις Λυκείου ή Γυμνασίου, ακολουθώντας τη διάρθρωση που εμφανίζεται στον Πίνακα 1. Οι Φάσεις Α και Β είναι υποχρεωτικές ενώ η Φάση Γ είναι προαιρετική. Πίνακας 1. Δομή και Διάρθρωση του Προγράμματος ΦΑΣΗ Α Οργάνωση Λήψη άδειας ή αδειών που απαιτούνται για την υλοποίηση (βλ. Παραδοτέο Ν ο 5, Κεφ. 1) Οργάνωση και προετοιμασία o Επιλογή του τμήματος εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων (βλ. παρόν Παραδοτέο Κεφ. 3) o Κατάρτιση ωρολογίου προγράμματος συναντήσεων o Κατάρτιση προγράμματος δραστηριοτήτων κάθε συνάντησης o Προετοιμασία υλικών ΦΑΣΗ Β Υλοποίηση 1 ο Στάδιο: Εκπαίδευση Εκπαιδευτών/-τριών Συνομηλίκων Διεξαγωγή Έρευνας Αναγκών Ευαισθητοποίηση μαθητών/-τριών μέσω της εφαρμογής του Προγράμματος «Χτίζοντας Υγιείς Σχέσεις ανάμεσα στα Δύο Φύλα» Εκπαίδευση των ευαισθητοποιημένων μαθητών/-τριών για να αναλάβουν το ρόλο των «εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων» Αξιολόγηση της παρέμβασης 2 ο Στάδιο: Δραστηριότητες Αλληλοδιδακτικής Οργάνωση των Δραστηριοτήτων Αλληλοδιδακτικής Εφαρμογή του Προγράμματος «Χτίζοντας Υγιείς Σχέσεις ανάμεσα στα Δύο Φύλα» από τους/τις «εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων» σε όλες τις τάξεις του σχολείου Αξιολόγηση της παρέμβασης ΦΑΣΗ Γ Διάχυση Εξωσχολικές Δραστηριότητες 3 Μια έκθεση/ εκδήλωση/ γιορτή μπορεί να διοργανωθεί μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος, με στόχο τον εορτασμό της ολοκλήρωσής του και τη διάχυση των αποτελεσμάτων σε μεγαλύτερο πληθυσμό εκπαιδευτικών και μαθητών/-τριών. Στα Κεφάλαια που ακολουθούν περιγράφονται όλες οι Φάσεις του Προγράμματος Φάση Α : Οργάνωση Αφού ληφθεί η απαιτούμενη άδεια για την εφαρμογή του προγράμματος (για λεπτομερή περιγραφή, βλ. Κεφάλαιο 1 στο Παραδοτέο Ν ο 5), ο/η Συντονιστής/-τρια πρέπει να σχεδιάσει και να οργανώσει την ευαισθητοποίηση και την εκπαίδευση των Εκπαιδευτών/-τριών Συνομηλίκων, ως εξής: Τόπος εφαρμογής: η ευαισθητοποίηση της ομάδας μαθητών/-τριών που θα κληθεί να αναλάβει το ρόλο των «εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων» μπορεί να πραγματοποιείται στη σχολική αίθουσα των παιδιών ή σε άλλο χώρο του σχολείου π.χ. μικρό αμφιθέατρο. Μέγεθος και σύσταση ομάδας: προτείνεται να επιλέξετε ένα ολόκληρο τμήμα μαθητών/- τριών του σχολείου για να εκπαιδευτεί έτσι ώστε να είναι σε θέση να αναλάβει το ρόλο των «εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων». Επομένως, ο αριθμός των μελών της ομάδας των «εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων» δεν θα ξεπερνά τα άτομα, που είναι το 3 Διάφορες εξωσχολικές δραστηριότητες μπορούν να πραγματοποιούνται όχι μόνο στο τέλος της παρέμβασης αλλά και παράλληλα με την εφαρμογή των Σταδίων 1 και 2 της Υλοποίησης. 3

4 σύνηθες μαθητικό δυναμικό μιας σχολικής τάξης στην Ελλάδα. Προτείνεται, εφόσον αυτό είναι δυνατόν, να επιλέξετε ένα τμήμα με όσο το δυνατόν ομοιόμορφη κατανομή των δύο φύλων. Επίσης, εφόσον είναι εφικτό, προτείνεται η ομάδα των ατόμων να διαιρείται σε δύο μικρότερες ομάδες (των ατόμων) που μπορεί να συντονίζονται είτε ταυτόχρονα από δύο Συντονιστές/-τριες ή σε διαφορετικό χρόνο η κάθε ομάδα από έναν/μια Συντονιστή/-τρια (βλ. και Παραδοτέο Ν ο 5, Κεφ. 3.3). Διάρκεια και συχνότητα συναντήσεων: η προτεινόμενη διάρκεια ευαισθητοποίησης των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων είναι τουλάχιστον 12 ώρες. Το πρόγραμμα μπορεί να υλοποιηθεί είτε σε 2 ημέρες (2 συναντήσεις) ή και σε περισσότερες με μικρότερη διάρκεια, ανάλογα με τη διαθεσιμότητα του εκάστοτε σχολείου αλλά και του/της εκπαιδευτικού που εφαρμόζει το πρόγραμμα. Επιπρόσθετα, μετά το τέλος της ευαισθητοποίησης χρειάζεται να αφιερωθούν 2-3 ώρες για την εκπαίδευση, καθοδήγηση και οργάνωση των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής που θα διεξάγουν οι εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων. Τέλος, μπορείτε να αφιερώσετε επιπλέον ώρες σε διάφορες εξωσχολικές δραστηριότητες σχετιζόμενες με τη θεματολογία Φάση Β : Υλοποίηση Η Β φάση της υλοποίησης του προγράμματος αποτελείται από δύο στάδια, της εκπαίδευσης των Εκπαιδευτών/-τριών Συνομηλίκων και της ευαισθητοποίησης όλου του μαθητικού πληθυσμού μέσω δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής. Επειδή οι δραστηριότητες του Προγράμματος «Χτίζοντας Υγιείς Σχέσεις ανάμεσα στα Δύο Φύλα» (1 η 3 η Ενότητα του Πίνακα 2) αποτελούν το μέσο για την ευαισθητοποίηση των μαθητών/-τριών που θα αναλάβουν το ρόλο των «εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων» (1 ο Στάδιο), όσο και των συμμαθητών/-τριών τους (2 ο Στάδιο), θα παρουσιαστούν αναλυτικότερα στη συνέχεια. Πίνακας 2. Δομή και περιεχόμενο του Προγράμματος «Χτίζοντας Υγιείς Σχέσεις ανάμεσα στα Δύο Φύλα» (1 η 3 η Ενότητα) και της εκπαίδευσης Εκπαιδευτών/-τριών Συνομηλίκων (4 η 5 η Ενότητα) 1 η Ενότητα: Εισαγωγή (1 ο και 2 ο Στάδιο) Δραστηριότητα Στόχοι 1. Γνωριμία (εάν χρειάζεται) Γνωριμία με τους/τις μαθητές/-τριες 2. Έρευνα Αναγκών Συλλογή δεδομένων για την υφιστάμενη γνώση των μαθητών/- τριών, τις στάσεις και συμπεριφορές τους όσον αφορά τα στερεότυπα των δύο φύλων και την έμφυλη βία (συμπλήρωση ερωτηματολογίου πριν την παρέμβαση) 3. Προσδοκίες και Στόχοι Διερεύνηση των προσδοκιών των μαθητών/-τριών και ενημέρωση για τους στόχους του προγράμματος 4. Κανόνες Δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης και σεβασμού μέσω της δημιουργίας βασικών κανόνων που όλη η ομάδα οφείλει να σέβεται κατά τη διάρκεια του προγράμματος 2 η Ενότητα: Στερεότυπα και Κοινωνικοί Ρόλοι των δύο Φύλων (1 ο και 2 ο Στάδιο) Δραστηριότητα Στόχοι 1. Πώς είναι να είσαι κορίτσι - πώς Να μπορέσουν οι μαθητές/-τριες: είναι να είσαι αγόρι Να κατανοήσουν και να περιγράψουν τη διαφορά ανάμεσα στο 2. Οι ρόλοι των δύο φύλων βιολογικό και στο κοινωνικό φύλο, διακρίνοντας τα βιολογικά 3. Τι μου αρέσει τι δεν μου αρέσει χαρακτηριστικά από τους κοινωνικούς ρόλους, τις μαθημένες συμπεριφορές και τα στερεότυπα 4. Βιολογικό & Κοινωνικό Φύλο Να διερευνήσουν και να αναγνωρίσουν τα στερεότυπα και τις 5. Επαγγέλματα, ρόλοι και ανισότητες ανάμεσα στα δύο φύλα και τις συνέπειες αυτών των δραστηριότητες γυναικών και στερεοτυπικών αντιλήψεων για τα δύο φύλα ανδρών Να διερευνήσουν τις προσωπικές τους στάσεις και αντιλήψεις για 4

5 6. Συμφωνώ Διαφωνώ τους ρόλους των ανδρών και των γυναικών 7. Η Φυλακή του Φύλου μας Να κατανοήσουν την κοινωνική κατασκευή των ρόλων των δύο φύλων, πώς μαθαίνονται και πώς ενισχύονται. 3 η Ενότητα: Υγιείς & μη υγιείς σχέσεις - εισαγωγή στην Έμφυλη Βία (1 ο και 2 ο Στάδιο) Δραστηριότητα 1. Υγιείς & μη υγιείς σχέσεις αναγνωρίζοντας τις προειδοποιητικές ενδείξεις 2. Τι θα έκανες αν Τι είναι η έμφυλη βία (σενάρια έμφυλης βίας) 4. Πρόσωπα και Πράγματα 5. Μύθοι και πραγματικότητα 6. Το συνεχές των επώδυνων συμπεριφορών Στόχοι Να μπορέσουν οι μαθητές/-τριες: Να διερευνήσουν τα χαρακτηριστικά των υγιών και μη υγιών σχέσεων Να κατανοήσουν και να περιγράψουν τις έννοιες-κλειδιά της έμφυλης βίας (π.χ. ισχύς, έλεγχος) Να αναγνωρίσουν τις καθημερινές στάσεις και συμπεριφορές που στηρίζουν τις οικείες σε όλους/-ες μας αντιλήψεις για την αρρενωπότητα και τη θηλυκότητα, και οι οποίες συμβάλουν στην εμφάνιση της βίας ανάμεσα στα δύο φύλα Να αναγνωρίσουν τις λανθασμένες πεποιθήσεις που πολλές φορές συνδέονται με το θέμα της έμφυλης βίας (π.χ. «η ζήλια είναι ένδειξη αγάπης», «οι άνδρες είναι εκ φύσεως βίαιοι») Να ορίσουν και να αναγνωρίζουν τις τρεις κύριες μορφές της: ψυχολογική, σωματική, σεξουαλική κακοποίηση Να εντοπίσουν τα κύρια προειδοποιητικά σημάδια της έμφυλης βίας και να διερευνήσουν τις συνέπειές της Να σκεφτούν σε ποιον θα μπορούσαν να απευθυνθούν εάν βρίσκονται, ή εάν στο μέλλον βρεθούν, σε μια σχέση κακοποίησης. 4 η Ενότητα: Αλληλοδιδακτική (1 ο Στάδιο) Δραστηριότητα Στόχοι Ασκήσεις σχετικά με την επίδραση Κατανόηση του τρόπου με τον οποίο επηρεάζονται τα παιδιά από που ασκεί η ομάδα των συνομηλίκων τους συνομηλίκους τους και πώς μπορούν οι ίδιοι/-ες να ασκούν θετική επιρροή στους συνομηλίκους τους και εισαγωγή στην έννοια της αλληλοδιδακτικής, Συμπλήρωση ερωτηματολογίου Αξιολόγηση της παρέμβασης (στο τέλος της ενότητας) 5 η Ενότητα: Οργάνωση Δραστηριοτήτων Αλληλοδιδακτικής (2 ο Στάδιο) Δραστηριότητα Στόχοι Οργάνωση Δραστηριοτήτων Αλληλοδιδακτικής Κατανόηση του ρόλου που οι μαθητές/-τριες θα κληθούν να αναλάβουν ως «εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων» Δημιουργία ομάδων Εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων και κατανομή τους στις τάξεις του σχολείου Επιλογή δραστηριοτήτων που επιθυμούν να εφαρμόσουν στην τάξη στην οποία θα συντονίσουν το πρόγραμμα και εξοικείωση με το υλικό και τη χρήση του «Χτίζοντας Υγιείς Σχέσεις ανάμεσα στα Δύο Φύλα». Σε όλες τις συναντήσεις τα θρανία απομακρύνονται και οι μαθητές/-τριες δουλεύουν σε κύκλο ή σε μικρές ομάδες, ανάλογα με τη δραστηριότητα. Η επεξεργασία όλων των θεμάτων στις ενότητες 1-3 πραγματοποιείται μέσω αλληλεπιδραστικών ασκήσεων, συζήτησης και εργασίας των παιδιών είτε στην ολομέλεια ή σε μικρές ομάδες των 3-4 ατόμων, ανάλογα με τις ανάγκες κάθε άσκησης. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ποικιλία εκπαιδευτικών μεθόδων σε κάθε ενότητα, στις οποίες περιλαμβάνονται εργασίες σε ομαδικό ή ατομικό επίπεδο, παιχνίδια ρόλων και μη, ασκήσεις, ζωγραφική και συζητήσεις σε μεγάλες ομάδες. Η 1 η Ενότητα στοχεύει στη γνωριμία του/της Συντονιστή/-τριας και των μελών της ομάδας μεταξύ τους αλλά και με το πρόγραμμα και τον τρόπο «εργασίας» της ομάδας. Σ αυτή την εισαγωγική ενότητα/συνάντηση, οι μαθητές/-τριες ενημερώνονται για τους στόχους και το περιεχόμενο του προγράμματος, τη διάρκειά του, τις ημέρες και ώρες των συναντήσεων κλπ. Εάν ο/η Συντονιστής/-τρια δεν είναι πρόσωπο γνώριμο στους/στις μαθητές/-τριες (ή 5

6 εάν τα παιδιά δεν γνωρίζονται μεταξύ τους) τότε γίνεται η γνωριμία τους, είτε μέσα από παιχνίδια είτε με αυτοκόλλητα χαρτάκια στα οποία κάθε άτομο γράφει το όνομά του και φροντίζει να το έχει κολλημένο πάνω στην μπλούζα του καθ όλη τη διάρκεια των συναντήσεών. Εάν τα άτομα γνωρίζονται μεταξύ τους, τότε αυτή η δραστηριότητα αντικαθίσταται από μία άσκηση για «ζέσταμα». Στη συνέχεια ο/η Συντονιστής/-τρια διερευνά και καταγράφει τις προσδοκίες που έχουν τα παιδιά από το πρόγραμμα, ζητώντας τους να απαντήσουν στις ερωτήσεις: α. Με ποια θέματα πιστεύετε ότι θα ασχοληθούμε σ αυτό το πρόγραμμα που ονομάζεται «Χτίζοντας Υγιείς Σχέσεις ανάμεσα στα Δύο Φύλα»; β. Τι νομίζετε ότι έχετε να κερδίσετε από τη συμμετοχή σας σ αυτό το πρόγραμμα; Ο Συντονιστής επιβεβαιώνει τις ορθές και διορθώνει τυχόν εσφαλμένες προσδοκίες των παιδιών, αναφέροντας τους στόχους του προγράμματος. Στο τέλος της ενότητας αυτής, η ομάδα καθοδηγείται να θέσει τους κανόνες λειτουργίας της, τους οποίους δεσμεύονται να τηρούν όλα τα μέλη της ομάδας κατά τη διάρκεια όλων των συναντήσεων, όπως για παράδειγμα: δουλεύουμε ως ομάδα κάθε άτομο είναι ελεύθερο να εκφράζει την άποψή του ακούμε με προσοχή χωρίς να διακόπτουμε το άτομο που μιλάει όταν δεν καταλαβαίνουμε κάτι, ρωτάμε σεβόμαστε την άποψη των άλλων, ακόμα και όταν είναι διαφορετική από τη δική μας μπορούμε να διαφωνούμε με τις απόψεις άλλων αλλά χωρίς κριτική καμία άποψη ή ερώτηση δεν είναι λάθος ή χαζή εχεμύθεια Συνίσταται, είτε κατά την έναρξη αυτής της πρώτης συνάντησης, ή και νωρίτερα, να διεξαχθεί Έρευνα Αναγκών προκειμένου να διαπιστωθούν οι πραγματικές ανάγκες της ομάδας σε σχέση με τα υπό διερεύνηση θέματα. Τα παιδιά καλούνται, δηλαδή, να απαντήσουν ερωτήσεις που στοχεύουν να διερευνήσουν την υφιστάμενη γνώση τους, τις στάσεις και συμπεριφορές τους όσον αφορά τα στερεότυπα των δύο φύλων και την έμφυλη βία. Οι πληροφορίες που θα συλλέξει ο/η εκπαιδευτικός από τις απαντήσεις των παιδιών θα αποτελέσουν τη βάση για την επιλογή των καταλληλότερων δραστηριοτήτων για τη συγκεκριμένη τάξη. Με τις δραστηριότητες της 2 ης Ενότητας επιχειρείται η εισαγωγή και/ή εξοικείωση των μαθητών/-τριών στις έννοιες των στερεοτύπων και των κοινωνικών ρόλων των δύο φύλων. Τα παιδιά καθοδηγούνται, μέσω ασκήσεων όπως αυτή που παρουσιάζεται παρακάτω, να κατανοήσουν τις έννοιες βιολογικό και κοινωνικό φύλο να συζητήσουν πως διαφοροποιούνται μεταξύ τους αλλά και τι προσδοκούν οι άλλοι από εκείνους/-ες ως κορίτσια και ως αγόρια, πως δημιουργούνται αυτές οι προσδοκίες και πώς επηρεάζουν τη ζωή τους και τις επιλογές τους. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΗΣ 2 ης ΕΝΟΤΗΤΑΣ: ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΡΟΛΟΙ ΤΩΝ ΔΥΟ ΦΥΛΩΝ Τίτλος Βιολογικό και Κοινωνικό Φύλο 4 Διάρκεια Στόχος 30 λεπτά Να κατανοήσουν οι μαθητές/-τριες τη διαφορά ανάμεσα στο βιολογικό και το κοινωνικό φύλο, να διακρίνουν δηλαδή τα βιολογικά χαρακτηριστικά που 4 Δραστηριότητα προσαρμοσμένη από: - Williams, S. (1994). The Oxfam Gender Training Manual (pp ). Oxfam UK and Ireland. - Daphe Program: Artsafe & Conflict Transformation [JLS/2006/DAP-1/127/Y] 6

7 συνδέονται με το φύλο από τους κοινωνικούς ρόλους, τις μαθημένες συμπεριφορές και τα στερεότυπα του φύλου. Διαδικασία Ο/η συντονιστής/-τρια αρχικά διερευνά αν οι μαθητές/-τριες γνωρίζουν τη διαφορά ανάμεσα στο βιολογικό και το κοινωνικό φύλο (Τι εννοούμε όταν λέμε ότι ένα άτομο είναι «αρσενικού ή θηλυκού γένους»; Τι εννοούμε όταν λέμε «φύλο»; Σε τι διαφέρει ένα κορίτσι από ένα αγόρι; Εννοούμε κάτι με το οποίο έχουμε γεννηθεί ή κάτι που μας έχουν μάθει;). Κατόπιν, οι μαθητές/-τριες χωρίζονται σε μικρές ομάδες των 4-5 ατόμων και κάθε ομάδα παίρνει από ένα φύλλο εργασίας το οποίο περιλαμβάνει ορισμένες προτάσεις (όπως οι παρακάτω) για τις οποίες αφού τις συζητήσουν στην ομάδα τους αποφασίζουν αν πρόκειται για χαρακτηριστικό που αποδίδεται σε διαφορές βιολογικού ή κοινωνικού φύλου: Οι γυναίκες είναι καλύτερες στις δουλειές του σπιτιού σε σχέση με τους άνδρες Οι γυναίκες μένουν έγκυες ενώ οι άνδρες όχι Οι άνδρες δεν κλαίνε ενώ οι γυναίκες κλαίνε Τα κορίτσια είναι σεμνά, χαριτωμένα και συνεσταλμένα ενώ τα αγόρια είναι σκληρά και ζόρικα Οι γυναίκες μαγειρεύουν καλύτερα από τους άνδρες Οι άνδρες δεν μπορούν να προσέχουν τα παιδιά τόσο καλά όπως οι γυναίκες Οι γυναίκες έχουν εμμηνόρροια ενώ οι άνδρες όχι Τα κορίτσια παίζουν με κούκλες ενώ τα αγόρια παίζουν με αυτοκίνητα Οι γυναίκες δεν οδηγούν τρένα Τα κορίτσια φορούν φούστες ενώ τα αγόρια όχι Οι γυναίκες ακούν το κλάμα του μωρού τη νύχτα ενώ οι άνδρες όχι Οι γυναίκες θηλάζουν, οι άνδρες όχι Σε ορισμένες δουλειές, οι γυναίκες πληρώνονται λιγότερο σε σχέση με τους άνδρες για την ίδια εργασία Η δουλειά του υδραυλικού είναι για άνδρες Στην αρχαία Ελλάδα οι άνδρες συμμετείχαν στη διακυβέρνηση του κράτους ή σε άλλες εκδηλώσεις της δημόσιας ζωής ενώ οι γυναίκες έμεναν στο σπίτι Οι μαθητές/-τριες, βάσει της γνώσης που αποκτούν για το κοινωνικό και βιολογικό φύλο, διερευνούν τους κοινωνικούς ρόλους στο περιβάλλον τους και συζητούν για το πώς μπορεί να επηρεάζεται η ζωή τους από τις προσδοκίες και τα στερεότυπα του φύλου. Τα θέματα συζήτησης σε αυτή τη δεύτερη ενότητα μέσω αντίστοιχων αλληλεπιδραστικών δραστηριοτήτων μπορεί να είναι: Πώς αισθάνονται τα ίδια τα παιδιά όταν τους δίνονται καθορισμένοι ρόλοι και πρέπει να συμπεριφερθούν σύμφωνα με αυτούς και πώς τα περιορίζουν; Τι είναι αυτό που μας αναγκάζει να κάνουμε πράγματα που δεν μας αρέσουν ή/και να μην κάνουμε πράγματα που μας αρέσουν; Ποιο από τα δύο φύλα φαίνεται να έχει περισσότερη δύναμη/να είναι πιο ισχυρό στην κοινωνία μας; Γιατί ορισμένες δουλειές/δραστηριότητες γίνονται μόνο από γυναίκες και ορισμένες μόνο από άνδρες; Γιατί δεν μπορούν να γίνουν και από τα δύο φύλα; Ισχύουν στην 7

8 πραγματικότητα αυτοί οι λόγοι; Από που προέρχονται αυτοί οι λόγοι: από το βιολογικό φύλο ή από την κοινωνία; Τι αποτρέπει τις γυναίκες και τους άνδρες από το να κάνουν κάποια επαγγέλματα /δραστηριότητες και γιατί; Μπορεί να αλλάξει αυτό; Από που μαθαίνουμε αυτούς τους ρόλους των δύο φύλων; Πότε ξεκινάμε να τους μαθαίνουμε; Όταν αποδεχόμαστε τους στερεότυπους ρόλους των δύο φύλων: o τι προσδοκίες αναπτύσσουν οι άνδρες για τις γυναίκες; o τι προσδοκίες αναπτύσσουν οι γυναίκες για τους άνδρες; Πώς μπορούν αυτές οι προσδοκίες να επηρεάσουν τους στόχους και τα όνειρά μας για το μέλλον; Τι μπορούμε να κάνουμε για να διαχειριστούμε αυτές τις προσδοκίες και ταυτόχρονα να πετύχουμε τους στόχους μας; Τι είναι αυτό που μας αναγκάζει να συμμορφωνόμαστε με τα στερεότυπα του φύλου μας; Τι κόστος έχει αυτό για ένα αγόρι/κορίτσι; Στο τέλος της 2 ης Ενότητας, αφού ζητήσετε από τους/τις μαθητές/-τριες να χωριστούν σε ζευγάρια (κατά προτίμηση ένα αγόρι και ένα κορίτσι), κάθε ζεύγος θα πρέπει να διαλέξει ποιες από τις δραστηριότητες στις οποίες συμμετείχαν τους άρεσαν και θα ήθελαν να εφαρμόσουν κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής στα συνομήλικά τους άτομα. Στην περίπτωση που ο αριθμός της ομάδας είναι μονός, καθοδηγείστε τα παιδιά να σχηματίσουν ζευγάρια και τριάδες, προκειμένου να αποφύγετε κάποιο παιδί να μείνει μόνο του (τα πλεονεκτήματα της χρήσης ζευγών ή τριάδων εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων, έναντι μεμονωμένων ατόμων, περιγράφονται στο Παραδοτέο Ν ο 5, Κεφ. 3.3). Η 3 η ενότητα, όπως επισημαίνεται και από το όνομά της, «Υγιείς & μη υγιείς σχέσεις - εισαγωγή στην Έμφυλη Βία», στοχεύει να δώσει στους/στις μαθητές/-τριες την ευκαιρία να εντοπίσουν και να συζητήσουν τι χαρακτηρίζει μια υγιή και μη-υγιή σχέση, τι είναι η έμφυλη βία, αλλά και πώς συνδέονται οι κοινωνικές αντιλήψεις για τους στερεότυπους ρόλους των ανδρών και των γυναικών με την έμφυλη βία και τη βία στις ερωτικές σχέσεις. Τα παιδιά καθοδηγούνται, μέσω ασκήσεων όπως αυτές που παρουσιάζονται παρακάτω, να κατανοήσουν την έννοια της έμφυλης βίας, τις μορφές της, τις προειδοποιητικές ενδείξεις, να δώσουν παραδείγματα και να συζητήσουν. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΤΗΣ 3 ης ΕΝΟΤΗΤΑΣ: ΥΓΙΕΙΣ ΚΑΙ ΜΗ ΥΓΙΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ - ΕΜΦΥΛΗ ΒΙΑ Τίτλος Υγιείς και μη υγιείς σχέσεις Διάρκεια λεπτά Στόχος Να δοθεί η ευκαιρία στους/στις μαθητές/-τριες να διερευνήσουν τα χαρακτηριστικά των υγιών και μη υγιών σχέσεων και ποια χαρακτηριστικά μη υγιών σχέσεων μπορεί να αποτελούν προειδοποιητικές ενδείξεις μιας βίαιης σχέσης. Διαδικασία Τα παιδιά χωρίζονται σε μικρές ομάδες των 4-5 ατόμων και κάθε ομάδα παίρνει μια σειρά από αυτοκόλλητες ετικέτες στις οποίες αναγράφονται χαρακτηριστικά υγιών και μη υγιών σχέσεων αλλά και μια σειρά από κενές ετικέτες στις οποίες καλούνται να καταγράψουν επιπλέον χαρακτηριστικά μιας υγιούς και μη υγιούς σχέσης. Κατόπιν καλούνται να ταξινομήσουν τις κάρτες που έχουν στα χέρια τους και να τις κολλήσουν σε δυο μεγάλα φύλλα χαρτιού που το ένα έχει επικεφαλίδα «Υγιείς Σχέσεις» και το άλλο «Μη Υγιείς Σχέσεις» και ακολουθεί συζήτηση: 8

9 Ποιο είναι κατά τη γνώμη σας το σημαντικότερο πράγμα που χαρακτηρίζει μια υγιή σχέση; Τι κατά τη γνώμη σας χαρακτηρίζει μια μη υγιή σχέση; Μια μη υγιής σχέση μπορεί να μετατραπεί σε βίαιη σχέση; Ποια από τα χαρακτηριστικά των μη υγιών σχέσεων νομίζετε ότι μπορεί να αποτελούν προειδοποιητικές ενδείξεις ότι η σχέση μπορεί να γίνει βίαιη; Γιατί νομίζετε ότι είναι δύσκολο μερικές φορές για κάποιον/-α να αναγνωρίσει ότι βρίσκεται σε μια μη υγιή σχέση; Γιατί μένουν ορισμένα άτομα σε μια μη υγιή σχέση; Εάν κάποιος/-α βρίσκεται σε μια μη υγιή σχέση, τι μπορεί να κάνει; Τίτλος Τι είναι η έμφυλη βία; Διάρκεια 45 λεπτά Στόχος Να καθοδηγηθούν οι μαθητές/-τριες να αναγνωρίσουν ποιες συμπεριφορές σε μια σχέση είναι βίαιες και τις μορφές της έμφυλης βίας (σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική). Διαδικασία Ο/η Συντονιστής/-τρια μοιράζει στα παιδιά διάφορα υποθετικά σενάρια που περιγράφουν σχέσεις δύο ή περισσότερων προσώπων στις οποίες μπορεί να υπάρχει κάποιας μορφής βία αλλά μπορεί και όχι. Τα παιδιά, αφού σχηματίσουν ομάδες (ανάλογα με τον αριθμό των ατόμων που εμπλέκονται σε κάθε σενάριο), μελετούν το σενάριό τους και καλούνται να «ζωντανέψουν» και να αναπαραστήσουν την κάθε ιστορία με θεατρικό τρόπο στα υπόλοιπα μέλη της ομάδας (ακροατήριο), υιοθετώντας τους ρόλους που περιγράφονται σε κάθε ιστορία. Στο τέλος κάθε θεατρικού παιχνιδιού, ο/η Συντονιστής/-τρια θέτει ερωτήσεις με βάση τις οποίες, το ακροατήριο πρέπει να εντοπίσει εάν υπάρχει ή όχι κάποιας μορφής βία στη σχέση που περιγράφει το σενάριο και να αιτιολογήσουν την απάντησή τους. Μέσω της συζήτησης αναγνωρίζονται ποιες είναι εκείνες οι μη-υγιείς συμπεριφορές που οδηγούν την ομάδα στο συμπέρασμα ότι υπάρχει βία στη συγκεκριμένη σχέση. Επιπρόσθετα, στα σενάρια που αναγνωρίζεται μια βίαιη σχέση, η ομάδα καλείται να αναγνωρίσει και τον τύπο της βίας (σωματική/ψυχολογική/σεξουαλική). Ο/η Συντονιστής/-τρια μπορεί, με αφορμή το κάθε σενάριο, να εισάγει και επιπρόσθετες συνθήκες που να οδηγήσουν την ομάδα σε περαιτέρω προβληματισμό, όπως για παράδειγμα: αν αυτό συνέβαινε μόνο μια φορά, θα λέγατε ότι είναι μια σχέση βίαιη; Με αυτό τον τρόπο, οι απαντήσεις των παιδιών βοηθούν την ομάδα να σχηματίσει το δικό της ορισμό για την έμφυλη βία. Τα θέματα συζήτησης της 3 ης ενότητας περιλαμβάνουν: Ποιο είναι (κατά τη γνώμη των παιδιών) το σημαντικότερο πράγμα που χαρακτηρίζει μια «υγιή σχέση»; Πώς μοιάζει αυτή η σχέση; Πώς συμπεριφέρεται το ένα άτομο στο άλλο; Τι κατά τη γνώμη σας είναι αυτό που χαρακτηρίζει μια «μη υγιή σχέση»; Πώς μοιάζει; Πώς συμπεριφέρεται το ένα άτομο στο άλλο; Ποια από τα χαρακτηριστικά των «μη υγιών σχέσεων» μπορεί να αποτελούν προειδοποιητικές ενδείξεις ότι η σχέση μπορεί να γίνει βίαιη; 9

10 Γιατί είναι δύσκολο μερικές φορές να αναγνωρίσει κάποιος/-α ότι βρίσκεται σε μια «μη υγιή σχέση»; Γιατί μένουν ορισμένα άτομα σε μια «μη υγιή σχέση»; Εάν κάποιος/-α βρίσκεται σε μια μη υγιή σχέση, τι μπορεί να κάνει; Υπάρχουν μορφές βίας που σχετίζονται με το φύλο του ατόμου; Ποια νομίζετε ότι είναι η πιο συχνή μορφή βίας κατά των γυναικών; Κατά των ανδρών; Είναι μόνο οι άνδρες βίαιοι ή είναι και οι γυναίκες; Ποια είναι η πιο συχνή μορφή βίας που χρησιμοποιούν οι γυναίκες; Τι λόγους έχει ένα άτομο που υφίσταται βία να μιλήσει σε κάποιον/-α για αυτό που του/της συμβαίνει και τι λόγους έχει για να μη μιλήσει; Από που μπορεί να ζητήσει βοήθεια ένα άτομο που βρίσκεται σε μια σχέση κακοποίησης; Ποιες είναι οι πιο συχνές μορφές βίας που εμφανίζονται στις ερωτικές/ρομαντικές σχέσεις; Υπάρχουν φορές που «αξίζει» ένα άτομο, είτε άνδρας είτε γυναίκα, να υφίσταται κάποιας μορφής βία; Γιατί; Υπάρχει κάποια σχέση ανάμεσα στη δύναμη/ισχύ και τη βία; Σε ποια είδη σχέσεων το ένα άτομο μπορεί να έχει μεγαλύτερη ισχύ επάνω στο άλλο άτομο; Ποιες είναι οι συνέπειες της βίας στα άτομα; Στις σχέσεις; Στις κοινότητες; Όπως και στην προηγούμενη ενότητα, στο τέλος της 3 ης Ενότητας κάθε ζευγάρι/τριάδα «εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων» θα πρέπει να επιλέξει ποιες δραστηριότητες θέλουν να εφαρμόσουν κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής. Η 4 η και η 5 η Ενότητα της Φάσης Β παρουσιάζονται στο Κεφάλαιο Β, καθώς αφορούν αφενός την εκπαίδευση των ήδη ευαισθητοποιημένων μαθητών/-τριών προκειμένου να είναι σε θέση να εφαρμόσουν μέσω αλληλοδιδακτικής το πρόγραμμα «Χτίζοντας Υγιείς Σχέσεις ανάμεσα στα Δύο Φύλα» και αφετέρου την οργάνωση της υλοποίησης των Δραστηριοτήτων Αλληλοδιδακτικής Φάση Γ : Διάχυση Εξωσχολικές δραστηριότητες Διάφορες εξωσχολικές δραστηριότητες μπορούν να πραγματοποιηθούν είτε παράλληλα με τη διεξαγωγή της φάσης Β είτε μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος, με στόχο τη διάχυση των αποτελεσμάτων του. Εντελώς παραδειγματικά, αναφέρονται οι εξής: διοργάνωση επισκέψεων σε φορείς που δραστηριοποιούνται στο χώρο της πρόληψης της έμφυλης βίας, δημιουργία ομάδων εργασίας μαθητών/-τριών που θα αναλάβουν διάφορα έργα της αρεσκείας τους, π.χ. κατασκευή υλικού ευαισθητοποίησης με στόχο να διανεμηθεί σε μέλη της κοινότητας (π.χ. ημερολόγιο με μηνύματα για την πρόληψη της βίας), ζωγραφιές, διοργάνωση θεατρικής παράστασης κλπ. Επίσης, μπορούν να δοθούν θέματα ασκήσεων για προετοιμασία είτε στο σπίτι είτε στο σχολείο από τα οποία μπορούν να διαλέξουν θέματα που τους αρέσουν, να τα προετοιμάσουν και να παρουσιάσουν το αποτέλεσμα των εργασιών τους σε μια εκδήλωση που μπορεί να πραγματοποιηθεί στο τέλος του προγράμματος παρουσία της σχολικής κοινότητας αλλά και συγγενών των παιδιών. Τέτοια θέματα ασκήσεων μπορεί να περιλαμβάνουν: 1. Δημιουργία κολάζ με εικόνες γυναικών και ανδρών από περιοδικά, εφημερίδες, internet, κλπ. με στόχο την απεικόνιση του τρόπου με τον οποίο τα Μ.Μ.Ε. «αντιλαμβάνονται» και αναπαριστούν τους ρόλους των δύο φύλων και τον εντοπισμό των μηνυμάτων που περνά αυτός ο τρόπος αναπαράστασης. 10

11 2. Διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο απεικονίζονται οι άνδρες και οι γυναίκες/ τα αγόρια και τα κορίτσια στα σχολικά βιβλία: τα παιδιά μπορούν να φωτοτυπήσουν αποσπάσματα κειμένων ή εικόνες από τα σχολικά βιβλία (ανεξαρτήτως τάξης) που δείχνουν ισότητα ή ανισότητα των δύο φύλων. Επίσης, μπορεί να γίνει και περιγραφή περιστατικών από την καθημερινή ζωή στο σχολείο που δείχνουν ισότητα ή ανισότητα των δύο φύλων 3. Διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο απεικονίζονται οι άνδρες και οι γυναίκες/ τα αγόρια και τα κορίτσια στην τηλεόραση (διαφημίσεις, τηλεοπτικές σειρές, ταινίες): τα παιδιά παρακολουθούν με κριτικό μάτι και εντοπίζουν διαφημίσεις και/ή σκηνές από τηλεοπτικές σειρές/ταινίες όπου: παρουσιάζονται στερεοτυπικοί ρόλοι των δύο φύλων, ενισχύοντας έτσι την ανισότητα των φύλων παρουσιάζονται μη-στερεοτυπικοί ρόλοι των δύο φύλων, προάγοντας έτσι την ισότητα των φύλων 4. Προετοιμασία θεατρικής παράστασης με σενάριο που τα ίδια τα παιδιά μπορούν να φτιάξουν με θέμα την ανισότητα ανάμεσα στα δύο φύλα (π.χ. θεατρική παράσταση με αντεστραμμένους τους κοινωνικούς ρόλους των δύο φύλων). 3. Επιλογή των Εκπαιδευτών/-τριών Συνομηλίκων Για την εφαρμογή του προγράμματος προτείνεται να μην γίνεται επιλογή συγκεκριμένων μαθητών/-τριών που θα κληθούν να αναλάβουν το ρόλο των Εκπαιδευτών/-τριών Συνομηλίκων (για αποφυγή τυχόν διακρίσεων) αλλά επιλογή ενός ολόκληρου τμήματος του σχολείου. Κάθε παιδί του συγκεκριμένου τμήματος θα πρέπει να έχει την ευκαιρία, εφόσον το επιθυμεί, να γίνει «εκπαιδευτής/-τρια συνομηλίκων» και να πραγματοποιήσει δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής. Βασικός γνώμονας για την επιλογή του τμήματος θα πρέπει να είναι η ισάριθμη -όσο αυτό είναι δυνατόν- κατανομή αγοριών και κοριτσιών στο συγκεκριμένο τμήμα και όχι το πόσο «καλά», «υπάκουα» ή «έξυπνα» θεωρούνται τα παιδιά ενός τμήματος. Η επιλογή του τμήματος προτείνεται να γίνεται μεταξύ των τμημάτων της Β Τάξης Λυκείου (ή Γυμνασίου) για τους εξής λόγους: οι μαθητές/-τριες Γ Λυκείου έχουν περισσότερες υποχρεώσεις όσον αφορά τις επικείμενες εξετάσεις εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, οι μαθητές/-τριες της Β Λυκείου θα βρίσκονται κατά πάσα πιθανότητα στο ίδιο σχολείο και την επόμενη σχολική χρονιά, γεγονός που τους παρέχει τη δυνατότητα να επαναλάβουν την εμπειρία τους και την επόμενη σχολική χρονιά, εφόσον το επιθυμούν, ενώ οι μαθητές/-τριες της Α Λυκείου, ενδέχεται να μην αισθάνονται άνετα να συντονίσουν ομάδες μεγαλύτερων παιδιών (Γ Λυκείου). Ελλοχεύει επίσης ο κίνδυνος οι δέκτες (τα μεγαλύτερα παιδιά της Γ Λυκείου), αρκετά από τα οποία έχουν ήδη ρομαντικές ή ερωτικές σχέσεις, να μην λάβουν σοβαρά υπόψη τους τα μηνύματα, επειδή ακριβώς θα αξιολογήσουν ότι οι πομποί των μηνυμάτων (παιδιά της Α Λυκείου) διαθέτουν σημαντικά λιγότερες εμπειρίες για το υπό διερεύνηση θέμα. 4. Εποπτεία των Δραστηριοτήτων Αλληλοδιδακτικής Κατά την υλοποίηση των δραστηριοτήτων από τους/τις εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων συνιστάται να είναι διαθέσιμα τα άτομα που τα εκπαίδευσαν (Συντονιστές/-τριες Συνομήλικων), σε κάποιο ξεχωριστό χώρο του σχολείου (π.χ. σε μια άδεια αίθουσα), 11

12 προκειμένου να μπορούν να προσφέρουν την όποια βοήθεια μπορεί να χρειαστούν οι εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων κατά την υλοποίηση των δραστηριοτήτων αλλά και για να παρακολουθούν την πορεία της υλοποίησης. Ανά τα τακτά χρονικά διαστήματα οι συντονιστές/-τριες των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων μπορούν να επισκέπτονται τις ομάδες και να προσφέρουν βοήθεια εάν χρειάζεται. Επίσης, μετά το πέρας των δραστηριοτήτων οι Συντονιστές/-τριες συλλέγουν το αποτέλεσμα των εργασιών όλων των ομάδων (π.χ. συμπληρωμένα flipcharts, συμπληρωμένα φύλλα εργασίας) και συζητούν με τους/τις εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων, προκειμένου να αξιολογήσουν την εμπειρία τους. 5. Πώς μπορεί να συνδεθεί το πρόγραμμα με τις σχολικές δραστηριότητες και τι μπορούν να κάνουν οι εκπαιδευτικοί Η θεματολογία του προγράμματος σχετίζεται στενά με τη θεματολογία των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας, και συγκεκριμένα με τις ενότητες α) Διαφυλικές σχέσεις σεξουαλική αγωγή, β) Ισότητα των δύο φύλων, γ) Διαπροσωπικές σχέσεις Ψυχική Υγεία. Οι ενότητες αυτές είναι μεν διαθέσιμες αλλά δυστυχώς δεν υπάρχει μέχρι στιγμής στην Ελλάδα επαρκές εκπαιδευτικό υλικό που να μπορεί να χρησιμοποιηθεί από εκπαιδευτικούς για την υλοποίηση προγραμμάτων πρόληψης της βίας κατά των γυναικών και κοριτσιών. Επίσης, τα προγράμματα Αγωγής Υγείας υλοποιούνται εκτός ωρολογίου προγράμματος και με εθελοντική συμμετοχή των παιδιών. Ωστόσο, το περιεχόμενο του προγράμματος συνδέεται με διάφορα γνωστικά αντικείμενα που διδάσκονται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια των μαθημάτων του Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού μπορούν οι μαθητές/-τριες να καθοδηγηθούν να διερευνήσουν τα στερεότυπα που επικρατούν γύρω από τα επαγγέλματα που θεωρούνται «ανδρικά» και «γυναικεία». Επίσης, οι εκπαιδευτικοί έχουν τη δυνατότητα, κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας των γνωστικών αντικειμένων τους, να εντοπίζουν και να επισημαίνουν τυχόν στερεοτυπικές αναπαραστάσεις των δύο φύλων, που πολύ συχνά συναντάμε στα σχολικά εγχειρίδια. Και βέβαια, όσον αφορά το εκπαιδευτικό πλαίσιο, όπως και σε κάθε άλλο κοινωνικό πλαίσιο, ο σεξιστικός λόγος είναι κυρίαρχος και η άνιση μεταχείριση των δύο φύλων εμφανίζεται σε πολλά επίπεδα: στα σχολικά εγχειρίδια (κείμενο και εικονογράφηση), στο φύλο του ατόμου που είναι πιο πιθανό να διευθύνει το σχολείο ή να διδάσκει τα «θετικά» ή τα «θεωρητικά» μαθήματα, στον τρόπο επικοινωνίας μεταξύ εκπαιδευτικών, μεταξύ μαθητών/-τριών, αλλά και μεταξύ διδασκόντων/-ουσών και μαθητών/-τριών, κ.ά. Στα σχολικά εγχειρίδια το θηλυκό γένος είναι ανύπαρκτο καθώς έχει αντικατασταθεί από το αρσενικό. Το ίδιο όμως παρατηρείται και στο λόγο των εκπαιδευτικών και των δύο φύλων: «ποιος θα πει μάθημα σήμερα;» και όχι «ποιος ή ποια θα πει μάθημα;». Αν όλοι/-ες οι εκπαιδευτικοί προσπαθούσαν να συνηθίσουν να απευθύνονται στα παιδιά με λόγο μη σεξιστικό, τότε το όφελος θα ήταν μεγάλο. Η υιοθέτηση δηλαδή απλά και μόνο ενός μη σεξιστικού προφορικού και γραπτού λόγου κατά την καθημερινή επικοινωνία των εκπαιδευτικών με τους μαθητές και τις μαθήτριες συνιστά από μόνη της μια πολύ σημαντική παρέμβαση. Τέλος, στο πλαίσιο εκπαιδευτικών επισκέψεων που ενδέχεται να διοργανώνονται σε σχολεία, θα μπορούσαν να διοργανώνονται και επισκέψεις σε φορείς που δραστηριοποιούνται στο τομέα της πρόληψης ή της αντιμετώπισης της βίας κατά των γυναικών. 12

13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β... για Εκπαιδευτές/-τριες Συνομηλίκων Το έργο των Εκπαιδευτών/-τριών Συνομηλίκων είναι να μεταφέρουν την εμπειρία τους στα συνομήλικά τους άτομα και να συμβάλλουν στην ευαισθητοποίησή τους μεταφέροντας το μήνυμα της πρόληψης της έμφυλης βίας, μέσω της υλοποίησης δραστηριοτήτων στις οποίες οι ίδιοι/-ες συμμετείχαν κατά τη διάρκεια της ευαισθητοποίησής τους. 1. Μεθοδολογία, Δομή, Οργανωτικό Σχήμα και Περιεχόμενο 1.1. Εκπαίδευση «Εκπαιδευτών/-τριών Συνομηλίκων» (Φάση Β, 1 ο Στάδιο) Εκτός από την ευαισθητοποίησή τους σε ζητήματα ισότητας των φύλων και βίας στις σχέσεις, που περιγράφτηκε στο Κεφάλαιο 2.2. (Ενότητες 1-3), οι εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων πρέπει επίσης να εκπαιδευτούν έτσι ώστε να είναι σε θέση να κατανοούν τη φύση και το σκοπό της αλληλοδιδακτικής, τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζονται από τα συνομήλικά τους άτομα και πώς μπορούν οι ίδιοι/-ες να ασκούν θετική ή/και αρνητική επιρροή στους συνομηλίκους τους, αλλά και το ρόλο που θα κληθούν να αναλάβουν ως «εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων». Αυτός είναι και ο στόχος της 4 ης Ενότητας (βλ. παράδειγμα άσκησης παρακάτω). ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΑΣΚΗΣΗΣ 4 ης ΕΝΟΤΗΤΑΣ: ΑΛΛΗΛΟΔΙΔΑΚΤΙΚΗ Τίτλος Θετικά και αρνητικά πράγματα που έχω μάθει από συνομήλικά μου άτομα 5 Στόχος Να καθοδηγηθούν οι μαθητές/-τριες να κατανοήσουν τη φύση και το σκοπό της αλληλοδιδακτικής και το ρόλο που θα κληθούν να αναλάβουν ως «εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων». Διαδικασία Τα παιδιά δημιουργούν μικρές ομάδες και τους ζητείται να συζητήσουν και να καταγράψουν πράγματα που έχουν μάθει από τα συνομήλικά τους άτομα, τόσο θετικά όσο και αρνητικά, καθώς και με ποιον τρόπο έχουν μάθει καθετί από τους συνομηλίκους τους. Μετά την παρουσίαση του αποτελέσματος της άσκησης οι ομάδες ενθαρρύνονται να σκεφτούν και να συζητήσουν τι τους έκανε εντύπωση από αυτά που έχουν μάθει από τους συνομηλίκους τους και γιατί, αλλά και να συζητήσουν για το θέμα της επιρροής που ασκούν τα συνομήλικά τους άτομα επάνω τους. Η δραστηριότητα αυτή μπορεί να συνεχιστεί αντιστρέφοντας τους ρόλους, ρωτώντας δηλαδή τα παιδιά την επιρροή που τα ίδια μπορούν να ασκήσουν στους συνομηλίκους τους. Στην 4 η Ενότητα ο/η Συντονιστής/-τρια αρχίζει επίσης να συζητάει με την ομάδα τον τρόπο με τον οποίο θα υλοποιηθούν οι δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής. Στο τέλος της 4 ης ενότητας, συνίσταται να συμπληρώνουν οι εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων ένα ερωτηματολόγιο αξιολόγησης (μετά το τέλος της Ενότητας), προκειμένου να αξιολογηθεί η επίδραση της συγκεκριμένης παρέμβασης. 5 Peer education Module 1 (Available at: assessed 5 July 2009) 13

14 Στόχος της 5 ης Ενότητας, είναι η όσο το δυνατόν πιο άρτια οργάνωση της υλοποίησης των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής με κάθε υπο-ομάδα 2-3 εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων. Η συγκεκριμένη ενότητα μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε σε μία συνάντηση είτε σε περισσότερες, ανάλογα με το εάν οι Δραστηριότητες Αλληλοδιδακτικής πρόκειται να πραγματοποιηθούν σε μία ή περισσότερες ημέρες. Σ αυτή τη συνάντηση ή τις συναντήσεις, καθορίζεται ποιο τμήμα του σχολείου θα αναλάβει κάθε ζευγάρι/τριάδα να ευαισθητοποιήσει, υπενθυμίζεται στους «εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων» η σειρά και ο τρόπος διεξαγωγής των δραστηριοτήτων που έχουν επιλέξει και παραλαμβάνουν το απαραίτητο υλικό (που έχει προετοιμάσει ο/η συντονιστής/-τρια). Επιπλέον, οι «εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων» λαμβάνουν χρήσιμες, πρακτικές, οδηγίες και έχουν την ευκαιρία να θέσουν τυχόν ερωτήματα και να συζητήσουν προβληματισμούς τους Οργάνωση (Φάση Β, 2 ο Στάδιο) Ο/η Συντονιστής/-τρια, μαζί με τους/τις «εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων» οργανώνει την ευαισθητοποίηση όλων των μαθητών/-τριών του σχολείου, μέσω δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής, ως εξής: Τόπος εφαρμογής: οι δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής πραγματοποιούνται στη σχολική αίθουσα των μαθητών/-τριών που συμμετέχουν στις δραστηριότητες που θα συντονίζουν οι «εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων». Μέγεθος και σύσταση ομάδας: όπως και κατά τη διάρκεια της ευαισθητοποίησης των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων, προτείνεται κάθε τμήμα μαθητών/-τριών που θα συμμετέχει στις δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής να χωρίζεται σε 2 υπο-ομάδες (10-12 άτομα σε κάθε υπο-ομάδα) στις οποίες θα πρέπει να γίνει ισομερής κατανομή αγοριών και κοριτσιών. Κάθε υπο-ομάδα θα συντονίζεται από ένα ζευγάρι ή μια τριάδα «εκπαιδευτών/- τριών συνομηλίκων». Διάρκεια και συχνότητα συναντήσεων: η προτεινόμενη διάρκεια των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής είναι 6-8 ώρες, οι οποίες μπορεί να διεξαχθούν είτε όλες μαζί είτε να κατανεμηθούν σε 2-10 ημέρες, ανάλογα με τον αριθμό των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων, αλλά και τη διαθεσιμότητα του σχολείου και του/της συντονιστή/-τριας. Επιπλέον ώρες μπορούν επίσης να αφιερωθούν σε διάφορες εξωσχολικές δραστηριότητες σχετιζόμενες με τη θεματολογία (βλ. παραπάνω κεφ. Α 2.3). Στο Σχήμα 1 αποτυπώνεται η οργάνωση της διεξαγωγής της Φάσης Β του προγράμματος σε ένα Λύκειο το οποίο αποτελείται από 6 τμήματα (δύο τμήματα σε κάθε τάξη). Στο 1 ο Στάδιο, εκπαιδεύεται το τμήμα Β2, το οποίο αποτελείται από 21 παιδιά (9 μαθητές και 12 μαθήτριες). Καθώς η ομάδα ήταν μεγάλη, το τμήμα χωρίστηκε σε δύο υποομάδες, στην Ομάδα Α (4 μαθητές και 6 μαθήτριες), η οποία ευαισθητοποιείται και εκπαιδεύεται από έναν/μια Συντονιστή/-τρια (Νο1) και στην Ομάδα Β (5 μαθητές και 6 μαθήτριες), την οποία αναλαμβάνει άλλος/-η Συντονιστή/-τρια (Νο2). Από την Α Ομάδα σχηματίζονται 5 ζευγάρια και από τη Β Ομάδα 4 ζεύγη και μια τριάδα εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων. Στο 2 ο Στάδιο, της Εφαρμογής Δραστηριοτήτων Αλληλοδιδακτικής, καθένα από τα υπόλοιπα τμήματα του σχολείου χωρίζεται σε 2 υποομάδες και κάθε ζευγάρι/τριάδα εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων αναλαμβάνει να υλοποιήσει τις δραστηριότητες σε μια υποομάδα: για παράδειγμα, όπως απεικονίζεται και στο Σχήμα 1, τα ζεύγη Α1 και Α2 αναλαμβάνουν να υλοποιήσουν τις δραστηριότητες στο τμήμα Α1, τα ζεύγη Α3 και Α4 στο τμήμα Α2,... το ζεύγος Β2 και η τριάδα Β3 αναλαμβάνει το τμήμα Γ1, κ.ο.κ. 14

15 1 ο ΣΤΑΔΙΟ Ευαισθητοποίηση και Εκπαίδευση Εκπαιδευτών/-τριών Συνομηλίκων Συντονιστής/-τρια Νο1 Ομάδας Α Ευαισθητοποίηση & Εκπαίδευση Ομάδας Α Εκπαιδευτών/-τριών Συνομηλίκων (10 άτομα: 4 αγόρ.+6 κορ.) Ζευγάρια Εκπαιδευτών/-τριών Συνομηλίκων Τμήμα Β2 (21 άτομα: 9 αγόρια + 12 κορίτσια) Συντονίστρια Νο2 Ομάδας Β Ευαισθητοποίηση και Εκπαίδευση Ομάδας Β Εκπαιδευτών/-τριών Συνομηλίκων (11 άτομα: 5 αγόρ.+6 κορ.) Ζευγάρια Εκπαιδευτών/-τριών Συνομηλίκων Α1 Α2 Α3 Α4 Α5 Β1 Β2 Β3 Β4 Β5 2 ο ΣΤΑΔΙΟ Δραστηριότητες Αλληλοδιδακτικής Τμήμα Α1 Τάξη Α Τάξη Β Τάξη Γ Τμήμα Α2 Τμήμα Β1 Σχήμα 1. Σχηματική απεικόνιση της μεθοδολογίας του προγράμματος. Τμήμα Γ1 Τμήμα Γ Υλοποίηση Δραστηριοτήτων Αλληλοδιδακτικής (Φάση Β, 2 ο Στάδιο). Η υλοποίηση του προγράμματος «Χτίζοντας Υγιείς Σχέσεις ανάμεσα στα Δύο Φύλα» μέσω αλληλοδιδακτικής, πραγματοποιείται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που περιγράφτηκε στο Κεφάλαιο 2.2, με μόνη διαφορά ότι α) το συντονιστικό ρόλο έχουν τα ζεύγη/τριάδες των «εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων» και β) ο αριθμός των δραστηριοτήτων που θα εφαρμοστούν εξαρτάται από τη διάρκεια της συγκεκριμένης παρέμβασης. Τα ζεύγη/τριάδες των «εκπαιδευτών/-τριών συνομήλικων» έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν, μεταξύ των δραστηριοτήτων στις οποίες συμμετείχαν στις Ενότητες 2 και 3, ποιες προτιμούν να χρησιμοποιήσουν κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής. Κάθε ζεύγος/τριάδα όμως, πρέπει υποχρεωτικά να ξεκινήσει τις δραστηριότητες διερευνώντας τις προσδοκίες των συμμαθητών/-τριών τους και καθοδηγώντας την ομάδα να θέσει τους βασικούς κανόνες της συζήτησης και να κλείσει τις δραστηριότητες ζητώντας από την ομάδα τους να συμπληρώσει το ερωτηματολόγιο για την αξιολόγηση της εμπειρίας τους. Την ημέρα της υλοποίησης των δράσεων αλληλοδιδακτικής οι Συντονιστές/-τριες που εκπαίδευσαν τους/τις «εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων» δεν παρευρίσκονται στις αίθουσες που γίνεται η εφαρμογή αλλά είναι συνεχώς διαθέσιμες/-οι σε μια άλλη αίθουσα/ γραφείο του σχολείου σε περίπτωση που κάποιος/-α εκπαιδευτής/-τρια χρειαστεί να ρωτήσει κάτι ή να ζητήσει τη βοήθειά τους. Μετά το τέλος κάθε διδακτικής ώρας, οι 15

16 «εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων» παραδίδουν το αποτέλεσμα των εργασιών τους και παραλαμβάνουν τα υλικά που χρειάζονται για τις δραστηριότητες της επόμενης ώρας. Οι συντονιστές/-τριες μπορούν να επισκέπτονται τις σχολικές αίθουσες όπου πραγματοποιούνται οι δράσεις αλληλοδιδακτικής για διακριτική επίβλεψη με το πρόσχημα της λήψης φωτογραφιών χωρίς, ωστόσο, να επεμβαίνουν στη διαδικασία. Στο τέλος των δραστηριοτήτων (ή της κάθε ημέρας εφαρμογής), συνίσταται να αξιολογηθεί η εμπειρία των «εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων» μέσω συζήτησης (ατομικής ή σε focus group), συμπλήρωσης ερωτηματολογίου ή μέσω και των δύο μεθόδων. Επιπρόσθετα, η αξιολόγηση της εμπειρίας τόσο των παιδιών που ευαισθητοποιήθηκαν μέσω αλληλοδιδακτικής όσο και των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων μπορεί επίσης να πραγματοποιηθεί και από την επισκόπηση των υλικών που θα παραχθούν στην τάξη, μέσω της οποίας μπορεί να διαπιστωθεί κατά πόσο ακολουθήθηκε η προβλεπόμενη διαδικασία και/ή επιτεύχθηκε το προσδοκώμενο αποτέλεσμα (παραδείγματα των αναμενόμενων αποτελεσμάτων από την εφαρμογή των δραστηριοτήτων υπάρχουν διαθέσιμα στο συνοδευτικό αρχείο του Παραδοτέου Ν ο 6). Βιβλιογραφία Hamnett, M., Marker, N., Davidson-Coronado, J., & Silverio, M. (1999). Evaluation of sexual assault prevention curriculum in Hawai s Peer Education Program. Social Science Research Institute, University of Hawai at Manoa. p Orpinas, P., Kelder, S., Frankowski, R., Murray, N., Zhang, Q., & Mcalister, A. (2000). Outcome evaluation of a multi-component violence-prevention program for middle schools: the Students for Peace project. Health Education Research, 15(1), Parkin, S. & McKeganey, N. (2000). The rise and rise of peer education approaches. Drugs: education, prevention and policy, 7(3), Shiner, M. (1999). Defining peer education. Journal of Adolescence, 22, Turner, C. J. (2006). Using Peers to influence dating relationships: An evaluation of a dating violence prevention program. Paper presented at the annual meeting of the American Society of Criminology (ASC), Los Angeles Convention Center, Los Angeles, CA. Retrieved October 1, 2009 from Varenhorst, B. B. (1992). Why peer helping? The Peer Facilitator Quarterly, 10(2),