Παραδοτέο Ν 6 Τεκμηριωμένη Παρουσίαση της Υλοποίησης του Προγράμματος στα Σχολεία

Transcript

1 With the support of European Commission Παραδοτέο Ν 6 Τεκμηριωμένη Παρουσίαση της Υλοποίησης του Προγράμματος στα Σχολεία 1. Μεθοδολογία επαφής με τα σχολεία Η παρέμβαση που υλοποιήθηκε στην Ελλάδα στο πλαίσιο του προγράμματος DAPHNE III PERSPECTIVE είχε τίτλο: Χτίζοντας Υγιείς Σχέσεις ανάμεσα στα Δύο Φύλα. Για τις ανάγκες του προγράμματος, ο φορέας υλοποίησης του προγράμματος στην Ελλάδα, το Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας, συνεργάστηκε με την Υπεύθυνη Αγωγής Υγείας της Α Αθήνας, η οποία -εκτός από την εμπειρία της σε προγράμματα αλληλοδιδακτικήςαποτέλεσε και το συνδετικό κρίκο μεταξύ των σχολείων και του φορέα υλοποίησης της παρέμβασης. Η Υπεύθυνη Αγωγής Υγείας επικοινώνησε με τις Διευθύνσεις διαφόρων Λυκείων της Περιφέρειας Α Αθήνας από τα οποία δύο Λύκεια εκδήλωσαν θετικό ενδιαφέρον για την υλοποίηση του προγράμματος: Το 38 ο Λύκειο Αθηνών, και το 1 ο Επαγγελματικό Λύκειο (ΕΠΑ.Λ) Ζωγράφου Στη συνέχεια, κατόπιν λήψης της σχετικής άδειας από το Υπουργείο Παιδείας για την υλοποίηση του προγράμματος στα προαναφερθέντα σχολεία (αριθμός πρωτοκόλλου: 87651/Γ7/ , έγκριση της Διεύθυνσης ΣΕΠΕΔ του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων), πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις με τους Διευθυντές ή τους/τις αρμόδιους εκπαιδευτικούς προκειμένου να συζητηθεί η μεθοδολογία υλοποίησης του προγράμματος και να οριστεί το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης βάσει της διαθεσιμότητας του εκάστοτε σχολείου, και με τρόπο που να μην παρακωλύεται η ομαλή λειτουργία του. Οι περισσότερες τηλεφωνικές επικοινωνίες με τα σχολεία πραγματοποιούνταν από την Υπεύθυνη Αγωγής Υγείας, ενώ στις κατά πρόσωπο συναντήσεις με τους Διευθυντές ή εκπαιδευτικούς των σχολείων παρευρίσκονταν τόσο οι υπεύθυνες υλοποίησης του προγράμματος από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας όσο και η Υπεύθυνη Αγωγής Υγείας. Στο 38 ο Λύκειο Αθηνών, το χρονοδιάγραμμα και πάσης φύσεως πρακτικά ζητήματα για την υλοποίηση του προγράμματος στο σχολείο καθορίζονταν κατόπιν επικοινωνίας με το Διευθυντή του Σχολείου, ενώ στο ΕΠΑ.Λ Ζωγράφου τα αντίστοιχα θέματα καθορίζονταν κατόπιν επικοινωνίας με εκπαιδευτικό του σχολείου που είχε αναλάβει τα θέματα αυτά εκ μέρους της Διεύθυνσης του σχολείου. 2. Μεθοδολογία Επιλογής των Σχολικών Τάξεων Ως «Εκπαιδευτές/-τριες Συνομηλίκων» επιλέχθηκαν να εκπαιδευτούν μαθητές/-τριες της Β Λυκείου και των δύο σχολείων. Για την επιλογή των τμημάτων της Β Λυκείου των οποίων οι μαθητές/-τριες θα εκπαιδεύονταν ως «εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων» χρησιμοποιήθηκε ως κριτήριο η όσο το δυνατόν ισάριθμη κατανομή των παιδιών ως προς το φύλο. Για το σκοπό αυτό συλλέχθηκαν στοιχεία από τα σχολεία ως προς τον αριθμό των μαθητών και μαθητριών σε κάθε τμήμα της Β Λυκείου. Στο 38 ο Λύκειο Αθηνών το τμήμα που επιλέχθηκε να αποτελέσει την ομάδα των εκπαιδευτών/-τριών συνομήλικων ήταν το Β2 (αποτελούμενο από 24 μαθητές/-τριες) επειδή, όπως φαίνεται και από τον Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας

2 Πίνακα 1, παρουσίαζε καλύτερη κατανομή ως προς το φύλο σε σχέση με τo δεύτερο τμήμα Β1. Πίνακας 1. Αριθμός αγοριών και κοριτσιών της Β τάξης του 38 ου Λυκείου Αθηνών, ανά τμήμα και φύλο Φύλο Β τάξη 38 ου Λυκείου Αθηνών Σύνολο Β1 Β2 Αγόρια Κορίτσια Σύνολο Στο 1 ο ΕΠΑ.Λ Ζωγράφου, δεν ήταν δυνατή η επιλογή ενός μόνο τμήματος Β Λυκείου για τους εξής λόγους: η Β τάξη Επαγγελματικών Λυκείων στην Ελλάδα διαρθρώνεται σε επαγγελματικούς τομείς, γεγονός το οποίο σημαίνει ότι οι μαθητές/-τριες επιλέγουν επαγγελματικούς τομείς και ειδικότητες όπως, για παράδειγμα, πληροφορικής, υγείας και πρόνοιας, μηχανολογίας, ηλεκτρολογίας κλπ. Οι επιλογές αυτές καθορίζουν και τα τμήματα της Β Λυκείου. Έτσι λοιπόν, από τη συλλογή των δεδομένων για τον αριθμό και το φύλο των μαθητών/-τριών προέκυψε π.χ. ότι ένα τμήμα αποτελούνταν μόνο από αγόρια ή ότι σε ένα τμήμα υπερτερούσε σημαντικά ο αριθμός των κοριτσιών σε σχέση με τον αριθμό των αγοριών (βλ. Πίνακα 2). Γενικά, ο αριθμός των αγοριών στο συγκεκριμένο σχολείο ήταν κατά πολύ μεγαλύτερος από τον αριθμό των κοριτσιών. Το γεγονός αυτό, είχε ως αποτέλεσμα την επιλογή περισσότερων του ενός τμήματος και πάλι με βάση το κριτήριο της όσο το δυνατόν ισόποσης αντιπροσώπευσης αγοριών και κοριτσιών. Έτσι λοιπόν επιλέχθηκαν 3 τμήματα (το τμήμα ΒΙ 1, Β Ν και Β Υ ) των οποίων οι μαθητές/-τριες θα εκπαιδεύονταν ως «εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων». Επιλέχθηκαν δηλαδή, 15 αγόρια και 19 κορίτσια. Πίνακας 2. Αριθμός αγοριών και κοριτσιών της Β τάξης του 1 ου ΕΠΑ.Λ Ζωγράφου, ανά τμήμα και φύλο Φύλο Β Τάξη ΕΠΑ.Λ Ζωγράφου ΒΗ ΒΧ ΒΙ 1 ΒΠΔ ΒΜ ΒΝ ΒΥ ΒΙ 2 Σύνολο Αγόρια Κορίτσια Σύνολο Συνοπτική Παρουσίαση της Εκπαίδευσης 3.1. Προετοιμασία Προπαρασκευαστικό στάδιο για την υλοποίηση του προγράμματος στην Ελλάδα ήταν η δημιουργία του εκπαιδευτικού υλικού που θα χρησιμοποιούνταν για την εκπαίδευση των «εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων». Για τη δημιουργία του υλικού πραγματοποιήθηκε βιβλιογραφική ανασκόπηση για τον εντοπισμό ήδη υπαρχόντων εκπαιδευτικών υλικών συσχετιζόμενων με τη θεματολογία της «έμφυλης βίας» και/ή της «αλληλοδιδακτικής». Από την πληθώρα των εκπαιδευτικών υλικών που εντοπίστηκαν, αποδελτιώθηκαν και επιλέχθηκαν δραστηριότητες που άπτονταν της θεματολογίας του προγράμματος. 2

3 Κατόπιν, έγινε η κατάλληλη προσαρμογή των δραστηριοτήτων -όπου χρειαζόταν- έτσι ώστε οι δραστηριότητες να είναι πολιτισμικά κατάλληλες και προσαρμοσμένες στην ηλικία του πληθυσμού-στόχου της παρέμβασης. Επιπλέον, η ομάδα υλοποίησης προέβη σε δημιουργία νέων δραστηριοτήτων που δεν εντοπίστηκαν στη βιβλιογραφία αλλά ήταν απαραίτητες με βάση τη θεματολογία. Κατόπιν, και πριν την έναρξη της υλοποίησης, κατασκευάστηκαν τα υλικά που θα χρησιμοποιούνταν για την παρέμβαση. Κατασκευάστηκαν, δηλαδή, τα φύλλα εργασίας ασκήσεων επί των οποίων εργάζονταν οι μαθητές/-τριες, μεγάλα φύλλα χαρτιού (flipcharts) που προετοιμάζονταν πριν τη συνάντηση με τα παιδιά κ.ά. Κατασκευάζονταν από πριν, για παράδειγμα, μεγάλα φύλλα χαρτιού με προδιατυπωμένες ερωτήσεις, που αναρτώνταν στον πίνακα ή στον τοίχο της αίθουσας προκειμένου να καταγραφεί το αποτέλεσμα της συζήτησης των παιδιών σε ομάδες εργασίας. 1 Όλα αυτά τα υλικά χρησιμοποιήθηκαν τόσο για την ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων όσο και για τις δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής. Για την υλοποίηση της παρέμβασης και για την κατασκευή των προαναφερθέντων υλικών χρειάστηκαν: Μεγάλα φύλλα χαρτιού (flipcharts) Αυτοκόλλητες ετικέτες Χαρτάκια post-it Μαρκαδόροι Χάρτινες κολλητικές ταινίες, σελοτέιπ & κόλλες Χαρτιά Α4 διαφόρων χρωμάτων και λευκά Στυλό Ψαλίδια Πριν τη διεξαγωγή των συναντήσεων με τις ομάδες των παιδιών, η ομάδα υλοποίησης προετοίμαζε όλα τα υλικά που θα χρησιμοποιούνταν για τη διεξαγωγή των δραστηριοτήτων Δομή και Περιεχόμενο της Ευαισθητοποίησης και Εκπαίδευσης των Εκπαιδευτών/-τριών Συνομηλίκων Η ευαισθητοποίηση και η εκπαίδευση των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων πραγματοποιήθηκε όπως ακριβώς περιγράφεται στα Κεφάλαια Α2 και Β του Παραδοτέου Ν ο 4. Αρχικά, δηλαδή, οι μαθητές/-τριες των επιλεγμένων τμημάτων (βλ. Κεφ. 2 στο παρόν παραδοτέο) ευαισθητοποιήθηκαν, συμμετέχοντας στο πρόγραμμα «Χτίζοντας Υγιείς Σχέσεις ανάμεσα στα Δύο Φύλα» (Ενότητες 1-3) ενώ στη συνέχεια εκπαιδεύτηκαν για να είναι σε θέση να αναλάβουν το ρόλο του/της εκπαιδευτή/-τριας συνομηλίκων (Ενότητα 4) και για να μπορούν να επαναλάβουν ασκήσεις και δραστηριότητες του προγράμματος «Χτίζοντας Υγιείς Σχέσεις ανάμεσα στα Δύο Φύλα», από εκείνες στις οποίες συμμετείχαν και οι ίδιοι/-ες (Ενότητα 5). Στον Πίνακα 3 παρουσιάζεται η δομή και το περιεχόμενο της συγκεκριμένης ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων αλλά και του έργου που οι ίδιοι εκτέλεσαν κατά τη διάρκεια των Δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής. 1 Η μέθοδος αυτή επιλέχθηκε τόσο για εξοικονόμηση χρόνου κατά τη διάρκεια της εφαρμογής του προγράμματος στην τάξη (καθώς ο χρόνος που είχαμε στη διάθεσή μας ήταν περιορισμένος) αλλά και για τη διευκόλυνση τόσο των Συντονιστριών (που εκπαίδευσαν τις ομάδες των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων) όσο και των ίδιων των Εκπαιδευτών/-τριών Συνομήλικων κατά τη διεξαγωγή των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής στο σχολείο. 3

4 Πίνακας 3. Δομή και περιεχόμενο της εκπαίδευσης των Εκπαιδευτών/-τριών Συνομηλίκων και των Δραστηριοτήτων Αλληλοδιδακτικής Συντονιστής/-τρια Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας Πληθυσμός Στόχος Ευαισθητοποίηση: Εφαρμογή του Προγράμματος «Χτίζοντας Υγιείς Σχέσεις Ανάμεσα στα Δύο Φύλα» Μαθητές/-τριες Β Λυκείου Εκπαιδευτές/-τριες Συνομηλίκων Ζεύγη/τριάδες Εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων Συνομήλικα άτομα (Δραστηριότητες Αλληλοδιδακτικής) 1 η Ενότητα: Εισαγωγή 1 η Ενότητα 2 η Ενότητα: Στερεότυπα και Κοινωνικοί Ρόλοι των δύο Φύλων 3 η Ενότητα: Υγιείς & μη υγιείς σχέσεις εισαγωγή στην Έμφυλη Βία 4 η : Αλληλοδιδακτική Εκπαίδευση 5 η : Οργάνωση Δραστηριοτήτων Αλληλοδιδακτικής 2 η Ενότητα 3 η Ενότητα Στο τέλος των δραστηριοτήτων της 3 ης ενότητας μοιράστηκε στους/στις μαθητές/-τριες ένα φύλλο με ερωτήσεις, το οποίο έπαιρναν μαζί τους φεύγοντας από την συνάντηση, με βάση το οποίο μπορούσαν να αξιολογήσουν (τώρα ή στο μέλλον) εάν η σχέση τους είναι υγιής και ισότιμη ή όχι. Στο υποσέλιδο του φύλλου αξιολόγησης παρέχονταν τα στοιχεία επικοινωνίας με το φορέα υλοποίησης του προγράμματος, σε περίπτωση που ένας/μια έφηβος/-η ήθελε να ζητήσει περαιτέρω βοήθεια. Όλα τα θέματα των ενοτήτων 1-4 (για πιο αναλυτική περιγραφή, βλ. τα αντίστοιχα κεφάλαια του Παραδοτέου Ν ο 4), συζητήθηκαν μέσω αλληλεπιδραστικών ασκήσεων και εργασίας των παιδιών είτε σε μια μεγάλη ομάδα των ατόμων είτε σε μικρές ομάδες των 3-4 ατόμων, ανάλογα με τις ανάγκες κάθε άσκησης. Χρησιμοποιήθηκε ποικιλία εκπαιδευτικών μεθόδων σε κάθε ενότητα, οι οποίες περιελάμβαναν εργασίες σε ομαδικό ή ατομικό επίπεδο, παιχνίδια ρόλων και μη, ασκήσεις, ζωγραφική και συζητήσεις σε μεγάλες ομάδες. Εξωσχολικές δραστηριότητες: Επίσης, δόθηκαν στους εκπαιδευτές/-τριες συνομήλικων προτεινόμενα θέματα ασκήσεων για προετοιμασία είτε στο σπίτι είτε στο σχολείο από τα οποία μπορούσαν να διαλέξουν τα θέματα της αρεσκείας τους, να τα προετοιμάσουν και να παρουσιάσουν το αποτέλεσμα των εργασιών τους στην Έκθεση που θα πραγματοποιούνταν στο τέλος των δραστηριοτήτων. Τα θέματα των ασκήσεων περιελάμβαναν: δημιουργία κολάζ με εικόνες γυναικών και ανδρών από περιοδικά, εφημερίδες, internet, κλπ., διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο απεικονίζονται οι άνδρες και οι γυναίκες/ τα αγόρια και τα κορίτσια στα σχολικά βιβλία και/ή στην τηλεόραση (διαφημίσεις, τηλεοπτικές σειρές, ταινίες), και τέλος να επινοήσουν ένα δικό τους σενάριο και να φτιάξουν ένα σκετς, αντιστρέφοντας τους ρόλους των δύο φύλων. Μηνύματα για την υλοποίηση της καμπάνιας: τόσο στο τέλος της εκπαίδευσης των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων όσο και στο τέλος των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής ζητήθηκε από τα παιδιά να σκεφτούν και να καταγράψουν: ιδέες για το όνομα/σλόγκαν της καμπάνιας για την πρόληψη της έμφυλης βίας που θα υλοποιούνταν στο πλαίσιο του προγράμματος PERSPECTIVE μηνύματα για την πρόληψη της βίας στις σχέσεις κοριτσιών και αγοριών που πιστεύουν ότι μπορούν να επηρεάσουν τα συνομήλικά τους άτομα Ιδέες για την εφαρμογή της εκστρατείας (υλικό, μέσο προσέγγισης των εφήβων, κλπ.) 4

5 3.3. Μεθοδολογία και Χαρακτηριστικά Συμμετεχόντων/-ουσών Σε πρώτο στάδιο πραγματοποιήθηκε η εκπαίδευση των «εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων» από την ομάδα υλοποίησης του προγράμματος. Η πρώτη συνάντηση με τους/τις Εκπαιδευτές/-τριες Συνομηλίκων στο ΕΠΑ.Λ Ζωγράφου, πραγματοποιήθηκε στο αμφιθέατρο του σχολείου όπου συγκεντρώθηκαν όλα τα παιδιά και των τριών τμημάτων. Λόγω όμως του μεγάλου αριθμού των παιδιών και της κακής ακουστικής της αίθουσας, αποφασίστηκε από την ομάδα υλοποίησης οι μετέπειτα συναντήσεις με τα παιδιά να γίνονται εντός των σχολικών τους αιθουσών και να δημιουργηθούν δύο υποομάδες εργασίας με τα παιδιά. Έτσι λοιπόν, η κάθε ομάδα «εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων» (Β Τάξη Λυκείου) χωρίστηκε σε δύο μικρότερες υποομάδες των ατόμων (αγόρια και κορίτσια), την Ομάδα Α και την Ομάδα Β. Οι συναντήσεις με τις Ομάδες Α και Β των παιδιών σε κάθε σχολείο πραγματοποιούνταν ταυτόχρονα από τις δύο Συντονίστριες του προγράμματος και σε συνεργασία με την Υπεύθυνη Αγωγής Υγείας. Στο ΕΠΑ.Λ Ζωγράφου, η μία Συντονίστρια πραγματοποιούσε την εκπαίδευση της Ομάδας Α σε μια σχολική αίθουσα, και η δεύτερη Συντονίστρια πραγματοποιούσε την εκπαίδευση της Ομάδας Β σε διαφορετική σχολική αίθουσα. Στο 38 ο Λύκειο Αθηνών, η κάθε υποομάδα εργαζόταν ανεξάρτητα η μία από την άλλη (και πάλι με δύο Συντονίστριες) αλλά εντός της ίδιας σχολικής αίθουσας. Μετά την επιτυχή παρακολούθηση της εκπαίδευσης που περιγράφηκε στην προηγούμενη ενότητα, η κάθε υποομάδα Α και Β χωρίστηκε σε μικρότερες ομάδες των 2-3 ατόμων. Κάθε ομάδα των 2-3 ατόμων επέλεξε από όλες τις δραστηριότητες στις οποίες εκπαιδεύτηκε, ποιες ήθελε να χρησιμοποιήσει κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής με τα συνομήλικά τους άτομα. Στο σημείο αυτό, η υλοποίηση του προγράμματος στο ΕΠΑ.Λ Ζωγράφου αναβλήθηκε (λόγω της έναρξης των διακοπών των Χριστουγέννων). Στο 38 ο Λύκειο Αθηνών, μετά το τέλος της εκπαίδευσης των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων, οι μικρές ομάδες των 2-3 ατόμων που είχαν σχηματιστεί υλοποίησαν με επιτυχία τις δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής στα υπόλοιπα τμήματα του σχολείου. Η διαδικασία που ακολουθήθηκε για την υλοποίηση των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής ήταν παρόμοια με εκείνη της εκπαίδευσης των εκπαιδευτών/-τριών συνομήλικων: ορισμένα τμήματα του σχολείου χωρίστηκαν σε δύο υποομάδες (ομάδα Α και Β) όπου κάθε υποομάδα τμήματος συντονιζόταν από ένα ζευγάρι εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων ενώ ορισμένα τμήματα που δεν χωρίστηκαν σε 2 υποομάδες συντονίζονταν από 3 συνήθως εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων. 1 ο Στάδιο: Εκπαίδευση Εκπαιδευτών/-τριών Συνομηλίκων Η εκπαίδευση των «εκπαιδευτών/τριών συνομηλίκων» στο 1 ο ΕΠΑ.Λ Ζωγράφου πραγματοποιήθηκε κατά το χρονικό διάστημα από 12 Νοεμβρίου 3 Δεκεμβρίου Συνολικά εκπαιδεύτηκαν 26 μαθητές/-τριες (3 τμήματα της Β Λυκείου). Η συνολική διάρκεια της εκπαίδευσης ήταν 8 ½ ώρες και πραγματοποιήθηκε σε τρεις συναντήσεις (3 ημέρες). Η εκπαίδευση των «εκπαιδευτών/τριών συνομηλίκων» στο 38 ο Λύκειο Αθηνών πραγματοποιήθηκε κατά το χρονικό διάστημα από 21 Ιανουαρίου 23 Φεβρουαρίου Συνολικά εκπαιδεύτηκαν 24 μαθητές/-τριες 2 (τμήμα Β2) που είχαν χωριστεί σε δύο 2 Δύο μαθητές, ωστόσο, από τα συνολικά 24 άτομα του τμήματος Β2, δεν συμμετείχαν ενεργά καθ όλη τη διάρκεια των συναντήσεων με τους/τις εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων. 5

6 υποομάδες των ατόμων. Η συνολική διάρκεια της εκπαίδευσης ήταν 12 ώρες, και πραγματοποιήθηκε σε δύο συναντήσεις (2 ημέρες). Μία τρίτη συνάντηση πραγματοποιήθηκε με τους «εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων» διάρκειας 2 ½ ωρών προκειμένου να δοθούν στους/στις «εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων» τα απαραίτητα υλικά και οδηγίες και να γίνει η οργάνωση των δραστηριοτήτων που θα διεξήγαγαν με τους συνομηλίκους τους στα υπόλοιπα τμήματα της Α, Β και Γ τάξης του σχολείου. Συνολικά, και στα δύο σχολεία εκπαιδεύτηκαν 50 «εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων». Στον Πίνακα 4α, παρουσιάζεται ο αριθμός και το φύλο των μαθητών/-τριών που εκπαιδεύτηκαν ως Εκπαιδευτές/-τριες Συνομηλίκων ανά σχολείο, και στον Πίνακα 4β παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά της εκπαίδευσής τους και οι ώρες που αφιερώθηκαν στις δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής. Πίνακας 4α. Αριθμός και φύλο των Εκπαιδευτών/-τριών Συνομηλίκων ανά σχολείο Φύλο ΕΠΑ.Λ. Ζωγράφου 38 ο Λύκειο Αθηνών Ομάδα Α Ομάδα Β Ομάδα Α Ομάδα Β Σύνολο Αγόρια Κορίτσια Σύνολο Πίνακας 4β. Χαρακτηριστικά Παρέμβασης ανά σχολείο Αριθμός ατόμων που εκπαιδεύτηκαν ως Εκπαιδευτές/- τριες Συνομηλίκων 38 ο Λύκειο Αθηνών ΕΠΑ.Λ. Ζωγράφου 24 άτομα 26 άτομα Ημέρες εκπαίδευσης 2 ημέρες 3 ημέρες Ώρες εκπαίδευσης 12 ώρες 8 ½ ώρες Ώρες δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής 6 ώρες - Οι «εκπαιδευτές/-τριες συνομήλικων» και των δύο σχολείων συμπλήρωσαν ένα ερωτηματολόγιο πριν την έναρξη της εκπαίδευσης και ένα δεύτερο ερωτηματολόγιο μετά το τέλος της εκπαίδευσής τους προκειμένου να αξιολογηθεί ο αντίκτυπος της παρέμβασης. Επίσης, οι ομάδες των «εκπαιδευτών/-τριών συνομήλικων» εκτός από τις ασκήσεις που διάλεξαν να χρησιμοποιήσουν κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής, έπρεπε υποχρεωτικά να ξεκινήσουν τις δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής διερευνώντας τις προσδοκίες των συμμαθητών/-τριών τους, να θέσουν τους βασικούς κανόνες της συζήτησης και να κλείσουν τις δραστηριότητες ζητώντας από τις ομάδες τους να γράψουν μηνύματα για την καμπάνια ευαισθητοποίησης ενάντια στην έμφυλη βία, να σκεφτούν τι θα προετοίμαζαν κατά τη διάρκεια της έκθεσης και να συμπληρώσουν το ερωτηματολόγιο για την αξιολόγηση της εμπειρίας τους. 6

7 2 ο Στάδιο: Υλοποίηση Δραστηριοτήτων Αλληλοδιδακτικής από τους/τις Εκπαιδευτές/-τριες Συνομηλίκων Οι μαθητές/-τριες του 38 ου Λυκείου που είχαν εκπαιδευτεί ως «εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων» δημιούργησαν 9 ομάδες των 2-3 ατόμων προκειμένου να υλοποιήσουν τις δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής στους/στις μαθητές/-τριες των υπόλοιπων τάξεων του σχολείου. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι δεν έγινε επιλογή από τους/τις μαθητές/-τριες που εκπαιδεύτηκαν ποια θα ήταν τα άτομα που θα υλοποιούσαν τις δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής. Είχε τονιστεί από την αρχή στους/στις μαθητές/-τριες ότι το ρόλο του/της εκπαιδευτή/-τριας συνομηλίκων θα αναλάμβαναν όλα τα παιδιά που θα εκπαιδεύονταν, εκτός βέβαια αν υπήρχαν παιδιά που δεν ήθελαν να αναλάβουν αυτό το ρόλο, καθώς η όλη συμμετοχή τους στις δράσεις ήταν εθελοντική. Μόνο 2 άτομα αρνήθηκαν να συμμετέχουν στην υλοποίηση των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής, ένα άτομο είχε ενημερώσει ότι δεν θα μπορούσε να παρευρίσκεται την ημέρα που θα πραγματοποιούνταν οι δραστηριότητες και 2 άτομα δεν παρευρέθηκαν εκείνη την ημέρα για άγνωστους λόγους. Συνολικά, 19 μαθητές/-τριες από τους/τις 24 που εκπαιδεύτηκαν υλοποίησαν με επιτυχία τις δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής. Ο αριθμός των μαθητών/-τριών που εκτιμάται ότι έλαβαν μέρος στις δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής στο 38 ο Λύκειο είναι 112 παιδιά. 3 Πίνακας 5. Αριθμός και φύλο μαθητών/-τριών που έλαβαν μέρος στις δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής στο 38 ο Λύκειο Αθηνών 38 ο Λύκειο Αθηνών Φύλο Τάξη Α Τάξη Β Τάξη Γ Α1 Α2 Α3 Β1 Γ1 Γ2 Σύνολο Αγόρια Κορίτσια Σύνολο Στο 1 ο ΕΠΑ.Λ. Ζωγράφου, κατόπιν επικοινωνίας με το σχολείο καθορίστηκε η τελευταία συνάντηση με τους/τις εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων προκειμένου να διοργανωθούν οι δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής, η οποία όμως αναβλήθηκε αρκετές φορές λόγω κωλύματος του σχολείου. Γενικότερα, οι προσπάθειες οργάνωσης των δράσεων αλληλοδιδακτικής στο ΕΠΑ.Λ δεν ήταν ιδιαίτερα εύκολες. Παρότι το σχολείο δεν αρνήθηκε ρητά την εφαρμογή του προγράμματος, δεν κατέστη ποτέ δυνατόν να πραγματοποιηθεί η τελευταία συνάντηση με τους εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων και, παρά τις συναντήσεις με την συντονίστρια-εκπαιδευτικό, δεν παραχωρήθηκε ποτέ ημέρα κατά την οποία θα μπορούσαν να υλοποιηθούν οι δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής. Από τη συντονίστριαεκπαιδευτικό ενημερωθήκαμε ότι οι εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων είχαν ενδοιασμούς να υλοποιήσουν τη δράση στις τάξεις της Γ Λυκείου χωρίς την παρουσία εκπαιδευτικού ή άλλου ενήλικου ατόμου, ωστόσο η συγκεκριμένη πληροφορία δεν ήταν δυνατόν να διασταυρωθεί, καθώς δεν κατέστη δυνατόν να συναντήσουμε ξανά τους/τις εκπαιδευτές/- τριες συνομηλίκων. Για τους λόγους αυτούς, λοιπόν, δεν κατέστη δυνατή η υλοποίηση των δράσεων αλληλοδιδακτικής στο 1 ο ΕΠΑ.Λ Ζωγράφου. 3 Συνολικά στο σχολείο φοιτούσαν 122 παιδιά αλλά όταν ρωτήθηκαν οι εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων για τον αριθμό των ατόμων που είχαν στις ομάδες τους καταμετρήθηκαν 10 παιδιά λιγότερα. 7

8 Προετοιμασία και υλοποίηση των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής στο 38 ο Λύκειο Αθηνών: με βάση τις δραστηριότητες που είχε επιλέξει η κάθε ομάδα να κάνει κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής, η ομάδα υλοποίησης και συντονισμού της παρέμβασης προετοίμασε τα υλικά που θα χρειαζόταν η κάθε ομάδα για την εφαρμογή (π.χ. τυπωμένα φύλλα εργασίας, μεγάλα φύλλα χαρτιού, μαρκαδόροι, ταινίες κ.λ.π.) και οργανώθηκε σε ποια τμήματα θα έκανε την εφαρμογή η κάθε ομάδα εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων. Την ημέρα της υλοποίησης των δράσεων αλληλοδιδακτικής οι συντονίστριες της παρέμβασης δεν παρευρίσκονταν στις αίθουσες όπου γινόταν η εφαρμογή αλλά ήταν διαθέσιμες σε μια άλλη αίθουσα του σχολείου όπου τις επισκέπτονταν οι εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων, μετά το τέλος κάθε διδακτικής ώρας, προκειμένου να παραδώσουν το αποτέλεσμα των εργασιών τους μέχρι εκείνη τη στιγμή και να παραλάβουν τα υλικά που θα χρειαζόντουσαν για τις επόμενες δραστηριότητες. Οι συντονίστριες ήταν διαθέσιμες σε αυτή την αίθουσα καθ όλη τη διάρκεια των δραστηριοτήτων έτσι ώστε να μπορεί ο/η κάθε εκπαιδευτής/-τρια να ρωτήσει κάτι ή να ζητήσει τη βοήθειά τους. Οι συντονίστριες έκαναν ορισμένες επισκέψεις στις σχολικές αίθουσες όπου πραγματοποιούνταν οι δράσεις αλληλοδιδακτικής για διακριτική επίβλεψη με το πρόσχημα της λήψης φωτογραφιών αλλά χωρίς να επεμβαίνουν στη διαδικασία. Από αυτή την περιορισμένη παρατήρηση των συντονιστριών στις αίθουσες όπου πραγματοποιούνταν οι δράσεις αλληλοδιδακτικής δεν είναι δυνατή η λεπτομερής περιγραφή του κλίματος που επικρατούσε στις αίθουσες ή των συζητήσεων που διεξήχθησαν, παρά μόνο μέσω των παρατηρήσεων που εξέφρασαν οι εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων για την εμπειρία τους και μέσω των υλικών που παρέδωσαν. Από τα υλικά που παρέδωσαν στις συντονίστριες φάνηκε ότι οι δραστηριότητες διεξήχθησαν ακολουθώντας τη διαδικασία όπως ακριβώς αναμενόταν και με το προσδοκώμενο αποτέλεσμα (π.χ. οι απαντήσεις των παιδιών στα φύλλα εργασίας και οι απαντήσεις που καταγράφηκαν στα flipcharts ήταν οι αναμενόμενες με βάση το περιεχόμενο των ασκήσεων). 4 Ικανοποίηση από το αποτέλεσμα εξέφρασαν και οι ίδιοι/-ες οι εκπαιδευτές/τριες συνομηλίκων, μετά το τέλος των δραστηριοτήτων, και σύμφωνα με τις παρατηρήσεις τους, η διαδικασία τους φάνηκε σχετικά εύκολη, τα παιδιά έδειχναν ενδιαφέρον και συμμετείχαν στις δράσεις και ότι θα ήθελαν να επαναλάβουν αυτή την εμπειρία τους, τονίζοντας όμως και τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν, ότι δηλαδή στην αρχή αισθάνθηκαν αμηχανία, ότι οι μαθητές/-τριες είναι αυστηροί κριτές και ότι τους ήταν δύσκολο να διαχειριστούν τη φασαρία που επικρατούσε. Οι εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων μετά το τέλος των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής συμπλήρωσαν ένα σύντομο ερωτηματολόγιο «γνώση για το θέμα της βίας» απαντώντας σε ερωτήσεις σχετικά με την εμπειρία «έμαθα να συνεργάζομαι με τους άλλους» τους από τις δραστηριότητες. Πιο συγκεκριμένα, «συζήτηση & ανταλλαγή απόψεων με άτομα ζητήθηκε από τα παιδιά, να γράψουν, μεταξύ της ηλικίας μας» άλλων, μέχρι 3 θετικά πράγματα που πιστεύουν «συμμετείχαν όλα τα παιδιά» ότι είχε αυτή η εμπειρία. Ορισμένες από τις «τα παιδιά διασκέδασαν» απαντήσεις των παιδιών ήταν: «ήταν μια καινούρια εμπειρία», «ήρθαμε λίγο πιο κοντά», «σε βάζει σε μια διαδικασία σκέψης και προβληματισμού», «περισσότερη γνώση για το θέμα της βίας», «βλέπεις τις απόψεις των άλλων ατόμων», «συνεργασία», «βοηθήσαμε κάποιους από τους συμμαθητές μας να καταλάβουν κάποια πράγματα για τις διαφυλικές σχέσεις», «συμμετείχαν όλα τα παιδιά», «άρεσε στα παιδιά», «τους ενδιέφερε το θέμα», «μας πρόσφερε γνώση και ενημέρωση», «έμαθα να συνεργάζομαι με τους άλλους», 4 Υπάρχει διαθέσιμο φωτογραφικό υλικό από τα υλικά που συλλέχθηκαν από τις δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής. 8

9 «διασκέδασα», «συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων με άτομα της ηλικίας μας», «βοηθήσαμε τα παιδιά να κατανοήσουν τις σχέσεις», «ψυχαγωγία», «με βοήθησε να δω την τάξη από την πλευρά του καθηγητή», «περάσαμε καλά», «συζητήσαμε για σοβαρά θέματα», «καλλιέργησα τις σχέσεις μου με τους συμμαθητές μου», «μαθαίνεις το πως σκέφτονται οι άλλοι γύρω σου», «άριστη συνεργασία», «τα παιδιά διασκέδασαν», «κέρδισαν εμπειρίες». Οι απαντήσεις των «εκπαιδευτών/-τριών συνομήλικων» μετά το τέλος των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής όσον αφορά αρνητικά πράγματα που πιστεύουν ότι είχε αυτή η εμπειρία ήταν: «έλλειψη επικοινωνίας», «κουράστηκα», «ασυνεννοησία», «ίσως κάποια άτομα να προβληματίστηκαν πολύ και να στεναχωρήθηκαν αν βιώνουν μια παρόμοια κατάσταση», «από κάποια άτομα απάθεια», «ένιωσα άβολα», «κάποιες «δεν μπορούσα να τραβήξω την προσοχή όλων» «είναι δύσκολο να μιλάς σε άτομα που βρίσκονται στην εφηβεία» «μερικές φορές έκαναν φασαρία» φορές δεν συνεργάζονταν τα παιδιά», «ήθελαν να φύγουν», «βαριόντουσαν λίγα παιδιά», «είναι δύσκολο να μιλάς σε άτομα που βρίσκονται στην εφηβεία», «μερικές φορές έκαναν φασαρία», «αδιαφορία», «υπήρχαν αρκετές διαφωνίες», «κάποια άτομα ασκούσαν κριτική», «δεν μπορούσα να τραβήξω την προσοχή όλων», «κάποια άτομα προσπαθούσαν να το χαλάσουν». Τα αρνητικά πράγματα που ανέφεραν φαίνεται να προέρχονται κυρίως από ένα μικρό αριθμό παιδιών που δεν έδειχναν τόσο ενδιαφέρον όσο τα υπόλοιπα άτομα των ομάδων. Όταν ρωτήθηκαν, αν θα ήθελαν να συντονίσουν περισσότερες συναντήσεις με το ίδιο θέμα, 15 στους/στις 17 εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων Θα ήθελα να συντονίσω περισσότερες του 38 ου Λυκείου απάντησαν θετικά, αιτιολογώντας συναντήσεις με το ίδιο θέμα γιατί: και την απάντησή τους: επειδή, «έμαθα καινούρια «μιλάει για ένα θέμα το οποίο πρέπει να μας πράγματα και πέρασα πολύ καλά», «μιλάει για ένα απασχολεί όλους μας: το θέμα της βίας» θέμα το οποίο πρέπει να μας απασχολεί όλους μας: Εκπαιδεύτρια Συνομηλίκων, κορίτσι, 17 το θέμα της βίας», «είναι πολύ ενδιαφέρουσες και ετών. μας μαθαίνουν πράγματα που ίσως δεν τα ξέρουμε καλά», «ενημερωνόμαστε για σημαντικά θέματα που μας αφορούν, με διαφορετικό τρόπο», «τα παιδιά θα μάθουν περισσότερα για τις σχέσεις», «πιστεύω ότι τα παιδιά με αυτόν τον τρόπο θα κατανοήσουν καλύτερα τις σχέσεις μεταξύ του άνδρα και της γυναίκας», «γνωρίστηκα και συζήτησα με κάποια άλλα παιδιά», «είναι εποικοδομητικό», «έχει ενδιαφέρον και κάνουμε κάτι καλύτερο από μάθημα», «με ενδιαφέρει αυτό το θέμα και θα ήθελα να δω τις απόψεις και να τις συζητήσω», «ενδιαφέρει άμεσα τα παιδιά και τα αφορά», «είναι πολύ ενδιαφέρον το θέμα των σχέσεων μεταξύ των δύο φύλων και υπάρχει μια ώριμη και σοβαρή επικοινωνία», «μου άρεσε η εμπειρία και όχι μόνο δίδαξα αλλά και έμαθα τις σκέψεις και συμπεριφορές των συμμαθητών μου». Ο ρόλος των εκπαιδευτικών: η συμμετοχή των εκπαιδευτικών του σχολείου κατά την υλοποίηση του προγράμματος -τόσο κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης των εκπαιδευτών/- τριών συνομηλίκων όσο και κατά τη διάρκεια διεξαγωγής των δραστηριοτήτων με τα συνομήλικά τους άτομα- αποφασίστηκε να είναι όσο το δυνατόν πιο περιορισμένη. Θεωρήθηκε προτιμότερο η παρέμβαση να γίνει χωρίς την παρουσία των καθηγητών τους για να αισθάνονται οι μαθητές/-τριες πιο άνετα να μιλήσουν ανοιχτά και να εκφραστούν ελεύθερα. Έτσι λοιπόν κατά τις επαφές του φορέα υλοποίησης με τις Διευθύνσεις των σχολείων τονίστηκε ιδιαίτερα η σημασία της μη παρουσίας εκπαιδευτικών στις σχολικές αίθουσες κατά τη διάρκεια υλοποίησης του προγράμματος, πράγμα το οποίο τηρήθηκε σε όλες τις περιπτώσεις. Πιο συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης των 9

10 «εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων» δεν παρευρίσκονταν εκπαιδευτικοί στις σχολικές αίθουσες σε κανένα από τα δύο σχολεία. Στο 38 ο Λύκειο Αθηνών, κατά τη διάρκεια της εφαρμογής των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής, στις σχολικές αίθουσες παρευρίσκονταν μόνο οι εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων μαζί με τα συνομήλικά τους άτομα. Σε ορισμένες αίθουσες (π.χ. αίθουσα πληροφορικής) βρίσκονταν, έξω όμως από την αίθουσα, ένας/μια εκπαιδευτικός επιτηρώντας κυρίως να μην προκληθούν υλικές ζημιές. 4. Σύγκριση των αποτελεσμάτων των ερωτηματολογίων που συμπληρώθηκαν πριν και μετά την παρέμβαση και αποτελέσματα άλλων ερωτηματολογίων 4.1. Περιγραφή Δείγματος Οι Εκπαιδευτές/-τριες Συνομηλίκων συμπλήρωσαν ένα ερωτηματολόγιο πριν την έναρξη της εκπαίδευσής τους, ένα ερωτηματολόγιο αμέσως μετά το τέλος της εκπαίδευσής τους αλλά και ένα ερωτηματολόγιο μετά το τέλος των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής. Οι συντονίστριες του προγράμματος στην Ελλάδα, χρησιμοποίησαν τα ερωτηματολόγια που δημιουργήθηκαν από το συντονιστικό φορέα του προγράμματος με ορισμένες τροποποιήσεις και προσθέτοντας ερωτήσεις για την καλύτερη εκτίμηση του αντίκτυπου του προγράμματος. Επίσης, καθώς τα ερωτηματολόγια ήταν ανώνυμα, και προκειμένου να έχουμε τη δυνατότητα να συγκρίνουμε το ερωτηματολόγιο κάθε παιδιού πριν και μετά την παρέμβαση, κάθε μαθητής/-τρια συμπλήρωνε στην αρχή κάθε ερωτηματολογίου έναν προσωπικό 6-ψήφιο κωδικό. Παρόλα αυτά όμως, από τα συνολικά 51 άτομα που συμπλήρωσαν ένα ερωτηματολόγιο πριν και ένα ερωτηματολόγιο μετά την παρέμβαση, μόνο τα 32 από αυτά μπόρεσαν να ταυτοποιηθούν μεταξύ τους με τη χρήση του προαναφερθέντος κωδικού, καθώς ορισμένα παιδιά ξέχασαν να συμπληρώσουν τον κωδικό τους ή συμπλήρωσαν διαφορετικό κωδικό στο πρώτο ερωτηματολόγιο και διαφορετικό κωδικό στο δεύτερο ερωτηματολόγιο. Πίνακας 6. Δημογραφικά στοιχεία Εκπαιδευτών/-τριών Συνομήλικων που συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια πριν και μετά την παρέμβαση ανά σχολείο Σχολείο 38 ο Λύκειο Αθηνών ΕΠΑ.Λ. Ζωγράφου Αριθμός εκπαιδευτών/-τριών Αγόρια συνομηλίκων Κορίτσια Μέση ηλικία Σύνολο 51 Οι μαθητές/-τριες που συμμετείχαν στις δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής συμπλήρωσαν ένα ερωτηματολόγιο μετά το τέλος των δραστηριοτήτων. Όπως φαίνεται και στον Πίνακα 7, παρότι συμμετείχαν 112 άτομα (58 αγόρια και 54 κορίτσια), συνολικά συλλέχθηκαν 79 ερωτηματολόγια από τους/τις μαθητές/-τριες που συμμετείχαν στις δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής στο 38 ο Λύκειο Αθηνών (ποσοστό ανταπόκρισης 70,5%). Και παρότι το συγκεκριμένο ποσοστό ανταπόκρισης θα μπορούσε να θεωρηθεί αρκετά χαμηλό, μια απλή επισκόπηση του Πίνακα 7, υποδεικνύει ότι τόσο το φύλο όσο και η ηλικία των παιδιών επηρεάζουν δραματικά το ποσοστό ανταπόκρισης. Φαίνεται δηλαδή ότι, συνολικά, τα κορίτσια απάντησαν σε μεγαλύτερο ποσοστό από τα αγόρια (77,7% έναντι 10

11 63,8%) αλλά και ότι το ποσοστό ανταπόκρισης των μαθητών/-τριών που φοιτούν σε μικρότερη ή στην ίδια τάξη με τους/τις εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων είναι ικανοποιητικό (περίπου 85%) ενώ δεν παρατηρείται το ίδιο στους μαθητές/-τριες της Γ τάξης, όπου το ποσοστό συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου μειώνεται δραματικά (40% των κοριτσιών και 33,3% των αγοριών). Το συγκεκριμένο εύρημα μπορεί τα τύχει διπλής ερμηνείας: είτε ότι το μήνυμα μέσω αλληλοδιδακτικής δεν είναι τόσο αποτελεσματικό όταν μεταφέρεται από παιδιά μικρότερης ηλικίας, είτε ότι τα παιδιά της Γ Λυκείου δεν είναι πολύ δεκτικά σε εξωσχολικές δραστηριότητες, λόγω του αυξημένου φόρτου εργασίας τους. Ως εκ των υστέρων ερμηνείες, καμία εκ των δύο δεν μπορεί να υποστηριχθεί ή να απορριφθεί με βάση τα διαθέσιμα δεδομένα. Πίνακας 7. Δημογραφικά στοιχεία Μαθητών/-τριών που συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο μετά το τέλος των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής στο 38 ο Λύκειο Αθηνών Φύλο Αγόρια Κορίτσια Σύνολο Τάξη Α Β Γ 24/31 7/9 6/18 77,42% 77,78% 33,33% 25/27 11/12 6/15 92,59% 91,67% 40,00% ,48% 85,71% 36,36% Σύνολο 37 63,8% 42 77,7% Αποτελέσματα Βαθμός Ικανοποίησης των Εκπαιδευτών/-τριών Συνομηλίκων από διάφορες διαστάσεις του Προγράμματος Ο βαθμός ικανοποίησης των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων όσον αφορά διάφορες διαστάσεις του προγράμματος (υλικό, ασκήσεις, προσδοκίες κ.λ.π.) μετρήθηκε μέσω μιας σειράς ερωτήσεων που συμπεριλαμβάνονταν στο ερωτηματολόγιο που συμπλήρωσαν οι % Βαθμός Ικανοποίησης των Εκπαιδευτών/-τριών Συνομηλίκων: Καθόλου Λίγο Μέτρια Αρκετά Πολύ 39,5 46,2 47,4 35,9 23,1 7,9 15,4 15,4 2,6 2,6 2,6 2,6 Το υλικό που χρησιμοποιήσαμε ήταν καλά οργανωμένο Tα φύλλα εργασίας που μας δόθηκαν ήταν σαφή (εύκολα κατανοητά) 59 Αυτά που έμαθα θα μου φανούν χρήσιμα Διάγραμμα 1. Βαθμός ικανοποίησης των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων όσον αφορά το υλικό του προγράμματος και τη χρησιμότητά της γνώσης που αποκόμισαν. 11

12 μαθητές/-τριες μετά το τέλος της εκπαίδευσής τους (post-questionnaire) με βάση μια 5- βάθμια κλίμακα από το 1 έως το 5, όπου το 1 σήμαινε «καθόλου ικανοποιημένος/-η» και το 5 «πολύ ικανοποιημένος/-η». Όπως φαίνεται και στο Διάγραμμα 1, το 86,9% των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων απάντησε ότι το υλικό που χρησιμοποιήθηκε ήταν αρκετά ή πολύ καλά οργανωμένο, το 82,1% απάντησε ότι τα φύλλα εργασίας που δόθηκαν ήταν πολύ ή αρκετά σαφή (εύκολα κατανοητά) και το 82,1% απάντησε ότι αυτά που έμαθαν από το πρόγραμμα θα τους φανούν πολύ ή αρκετά χρήσιμα. % ,2 47,4 28,9 Το Πρόγραμμα: Καθόλου Λίγο Μέτρια Αρκετά Πολύ 43,6 39,5 46,2 44,7 5,3 2,6 10,5 5,3 5,1 2,6 2,6 2,6 εκπλήρωσε τις προσδοκίες που είχα ήταν καλά οργανωμένο πραγματοποιήθηκε με τρόπο επαγγελματικό Διάγραμμα 2. Βαθμός ικανοποίησης των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων όσον αφορά διάφορες διαστάσεις του προγράμματος. Όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 2, το 90% περίπου των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων απάντησε ότι το πρόγραμμα ήταν αρκετά έως πολύ καλά οργανωμένο, ότι πραγματοποιήθηκε με επαγγελματικό τρόπο (84,2%) και το 60,6% των εκπαιδευτών/- τριών συνομηλίκων απάντησε ότι το πρόγραμμα εκπλήρωσε αρκετά ή πολύ τις προσδοκίες που είχαν. 100 Οι ασκήσεις που χρησιμοποιήθηκαν: Καθόλου Λίγο Μέτρια Αρκετά Πολύ ,2 31,6 % ,9 10,3 7,7 ήταν κατάλληλες για το θέμα 42,1 10,5 15,8 με βοήθησαν να ξεκαθαρίσω τις έννοιες με τις οποίες ασχοληθήκαμε Διάγραμμα 3. Αξιολόγηση των ασκήσεων από τους/τις εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων. 12

13 Επιπλέον, ζητήθηκε από τους/τις εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων να αξιολογήσουν κατά πόσο οι ασκήσεις που χρησιμοποιήθηκαν για την υλοποίηση του προγράμματος ήταν κατάλληλες για το θέμα και κατά πόσο τους/τις βοήθησαν να ξεκαθαρίσουν τις έννοιες με τις οποίες ασχοληθήκαμε. Το 82,1% των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων απάντησε ότι οι ασκήσεις ήταν αρκετά έως πολύ κατάλληλες για το θέμα και το 73,7% απάντησε ότι οι ασκήσεις που χρησιμοποιήθηκαν τους/τις βοήθησαν αρκετά έως πολύ να ξεκαθαρίσουν τις έννοιες με τις οποίες ασχολήθηκαν (βλ. Διάγραμμα 3). Τέλος, ζητήθηκε από τους/τις εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων να εκφράσουν το βαθμό ικανοποίησής τους από τις συντονίστριες του προγράμματος. Στο Διάγραμμα 4, φαίνεται ότι το 87,2% των παιδιών απάντησε ότι οι συντονίστριες είχαν αρκετά καλή έως πολύ καλή επικοινωνία με την ομάδα και ότι ήταν φιλικές (εύκολο να τις πλησιάσουν). Ένα ακόμη μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών (89,8%) απάντησε ότι μπορούσαν να ρωτήσουν τις συντονίστριες όλα όσα ήθελαν (οι συντονίστριες ήταν ανοιχτές σε όλες τους τις ερωτήσεις) και σχεδόν όλα τα παιδιά (94,9%) απάντησαν ότι οι συντονίστριες απαντούσαν αρκετά έως πολύ ικανοποιητικά στις ερωτήσεις τους Οι Συντονίστριες: Καθόλου Λίγο Μέτρια Αρκετά Πολύ ,7 79,5 74,4 71,8 % , ,7 15,4 23,1 12,8 10,3 2,6 7,7 2,6 2,6 2,6 είχαν καλή επικοινωνία με την ομάδα ήταν φιλικές (εύκολο να την/τις πλησιάσεις) μπορούσαμε να τις ρωτήσουμε όλα όσα θέλαμε απαντούσαν ικανοποιητικά στις ερωτήσεις μας Διάγραμμα 4. Βαθμός ικανοποίησης των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων από τις συντονίστριες του προγράμματος Αυτο-αξιολόγηση της Επιρροής που άσκησε το Πρόγραμμα στους/στις Εκπαιδευτές/-τριες Συνομηλίκων και στους/στις μαθητές/-τριες που συμμετείχαν στις δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής Τόσο οι εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων όσο και οι μαθητές/-τριες που συμμετείχαν στις δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής κλήθηκαν να αυτο-αξιολογήσουν το βαθμό (από 0% έως 100%) στον οποίο το πρόγραμμα τους/τις επηρέασε, δηλαδή κατά πόσο τους/τις βοήθησε: να αυξήσουν τις γνώσεις που είχαν για τη βία στις σχέσεις των δύο φύλων να καταλαβαίνουν περισσότερο το ζήτημα της βίας στις σχέσεις των δύο φύλων να αναγνωρίζουν εάν μια σχέση τους είναι υγιής ή όχι 13

14 να ξέρουν τι πρέπει να κάνουν εάν οι ίδιοι/-ες ή ένα αγαπημένο τους πρόσωπο κακοποιείται. Στο Διάγραμμα 5 φαίνεται η μέση τιμή του βαθμού επιρροής που άσκησε το πρόγραμμα ως προς τις παραπάνω διαστάσεις έτσι όπως αυτο-αναφέρθηκε τόσο από τους/τις εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων όσο και από τους/τις μαθητές/-τριες που έλαβαν μέρος στις δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής που υλοποίησαν τα συνομήλικά τους άτομα. Από το διάγραμμα φαίνεται ότι οι τα ποσοστά επιρροής που άσκησε το πρόγραμμα ως προς όλες τις παραπάνω διαστάσεις ήταν υψηλότερα για τους/τις εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων σε σχέση με τους/τις μαθητές/-τριες, κάτι το οποίο δικαιολογείται και από το γεγονός ότι οι εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων συμμετείχαν σε μεγαλύτερης διάρκειας εκπαίδευση σε σχέση με τα συνομήλικά τους άτομα αλλά και από άλλους παράγοντες, όπως για παράδειγμα τη μεγαλύτερη εμπειρία των συντονιστριών που εκπαίδευσαν τους/τις εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων. Και στις δύο ομάδες ωστόσο τα ποσοστά που αναφέρθηκαν ήταν ιδιαίτερα υψηλά. σε ποιο βαθμό (από 0% - 100%) το Πρόγραμμα σας επηρέασε στα παρακάτω θέματα: μέση τιμή ,5 46,9 με βοήθησε να αυξήσω τις γνώσεις που είχα για την έμφυλη βία Εκπαιδευτές/-τριες Συνομηλίκων (Ν=39) 74,6 με βοήθησε να κατανοώ περισσότερο το ζήτημα της έμφυλης βίας 55,7 57,2 Μαθητές/-τριες (Ν=79) 82,9 81,8 με βοήθησε να αναγνωρίζω εάν μια σχέση μου είναι υγιής ή όχι 60,8 με βοήθησε να ξέρω τι πρέπει να κάνω, εάν εγώ ή ένα αγαπημένο μου πρόσωπο κακοποιείται Διάγραμμα 5. Μέση τιμή του βαθμού αυτο-αξιολογούμενης επιρροής που άσκησε το Πρόγραμμα στους/στις Εκπαιδευτές/-τριες Συνομηλίκων και στους/στις μαθητές/-τριες που συμμετείχαν στις δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής (κλίμακα 0% - 100%) Γνώσεις και Στάσεις των Εκπαιδευτών/-τριών Συνομηλίκων πριν και μετά την παρέμβαση Όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 6, ένα υψηλό ποσοστό των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων γνώριζε ήδη, πριν την παρέμβαση, ότι είναι λάθος ότι: βία στο ζευγάρι υπάρχει μόνο στα φτωχά άτομα και στα άτομα που έχουν χαμηλή μόρφωση ένα άτομο είναι κακοποιημένο μόνο όταν υφίσταται σωματική βία από την εμφάνιση ενός ατόμου μπορείς να καταλάβεις αν είναι βίαιο η όχι. 14

15 Ακόμα όμως και σε αυτή την περίπτωση, όπου μεγάλο ποσοστό εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων είχαν ήδη πριν από την παρέμβαση τη σωστή γνώση, το ποσοστό αυτό αυξάνεται ακόμα περισσότερο προς την επιθυμητή κατεύθυνση, μετά την παρέμβαση. % ,9 90,9 Βία στο ζευγάρι υπάρχει μόνο στα άτομα που είναι φτωχά Είναι λάθος ότι: Βία στο ζευγάρι υπ άρχει μόνο στα άτομα π ου έχουν χαμηλή μόρφωση 81,8 Ένα άτομο είναι κακοποιημένο μόνο όταν υφίσταται σωματική βία 90,9 84,8 87,9 Πριν Μετά Από την εμφάνιση ενός ατόμου μπορείς να καταλάβεις αν είναι βίαιο ή όχι Διάγραμμα 6. Γνώσεις εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων για την έμφυλη βία πριν και μετά την παρέμβαση. % Είναι λάθος ότι: Πριν Μετά ,5 65,6 Αν εκείνη δεν τον προκαλούσε, εκείνος δεν θα την κακοπ οιούσε 62,5 78,1 Τα κορίτσια δεν ασκούν π οτέ σωματική βία στους συντρόφους τους 58,1 67,7 Όταν ένα αγόρι χαϊδεύει ένα κορίτσι κι εκείνη λέει «όχι», συνήθως εννοεί «ναι» 18,8 37,5 Bίαια είναι εκείνα τα άτομα π ου δεν μπορούν να ελέγξουν τα νεύρα τους Διάγραμμα 7. Γνώσεις και Στάσεις εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων ως προς την έμφυλη βία πριν και μετά την παρέμβαση. Στο Διάγραμμα 7 φαίνεται επίσης μια τάση τροποποίησης προς ορθότερες στάσεις των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων μετά την παρέμβαση. Το ποσοστό των εκπαιδευτών/- τριών συνομηλίκων που πίστευαν ότι είναι λάθος το ότι «αν εκείνη δεν τον προκαλούσε 15

16 εκείνος δεν θα την κακοποιούσε» αυξήθηκε από 52,5% πριν την παρέμβαση σε 65,6% μετά την παρέμβαση. Το ποσοστό εκείνων που πίστευαν ότι είναι λάθος ότι «τα κορίτσια δεν ασκούν ποτέ σωματική βία στους συντρόφους τους» παρουσίασε μια αύξηση από το 62,5% πριν την παρέμβαση, στο 78,1% μετά την παρέμβαση. Και τέλος, το ποσοστό όσων πίστευαν ότι είναι λάθος ότι «όταν ένα αγόρι χαϊδεύει ένα κορίτσι κι εκείνη λέει όχι συνήθως εννοεί ναι», αυξήθηκε από το 58,1% στο 67,7% μετά την παρέμβαση. Οι εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων ρωτήθηκαν επίσης, αν είναι σωστό ή λάθος ότι «βίαια είναι εκείνα τα άτομα που δεν μπορούν να ελέγξουν τα νεύρα τους». Στο Διάγραμμα 7 παρατηρείται μια σημαντική αύξηση του ποσοστού των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων που διόρθωσε τη γνώση του προς την επιθυμητή κατεύθυνση: πριν την παρέμβαση μόνο το 18,8% των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων πίστευε ότι βίαια δεν είναι εκείνα τα άτομα που δεν μπορούν να ελέγξουν τα νεύρα τους ενώ μετά την παρέμβαση το ποσοστό αυτό διπλασιάστηκε (37,5%). Είναι λάθος ότι είναι εκ φύσεως βίαιοι/-ες: Οι άνδρες Οι γυναίκες % Πριν 87,9 66,7 Διάγραμμα 8. Ποσοστό εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων που πιστεύουν ότι είναι οι άνδρες δεν είναι εκ φύσεως βίαιοι και ότι οι γυναίκες δεν είναι εκ φύσεως βίαιες, πριν και μετά την παρέμβαση. Ένα επίσης ενδιαφέρον εύρημα παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 8, όπου οι εκπαιδευτές/- τριες συνομηλίκων ρωτήθηκαν πριν και μετά την παρέμβαση εάν πιστεύουν ότι είναι σωστό ή λάθος ότι οι γυναίκες είναι εκ φύσεως βίαιες και ότι οι άνδρες είναι εκ φύσεως βίαιοι. Πριν την παρέμβαση η ορθή απάντηση δίνεται σε μεγαλύτερο ποσοστό στην ερώτηση που αφορά τις γυναίκες (87,9% έναντι 66,7%). Μετά την εκπαίδευση, παρότι η ορθότητα των απαντήσεων αυξάνεται και στις δύο ερωτήσεις, στην ερώτηση που αφορά τις γυναίκες η ορθότητα φτάνει το 100% (αύξηση κατά 12,1%) ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στην ίδια ερώτηση για τους άνδρες φτάνει μόλις στο 72,7% (αύξηση κατά 6%). Φαίνεται δηλαδή ότι είναι πιο δύσκολο να τροποποιηθεί η στάση των παιδιών ως προς το ότι οι άνδρες είναι από τη φύση τους βίαιοι σε σχέση με τις γυναίκες. Ζητήθηκε, επίσης, από τους/τις εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων και των δύο σχολείων πριν και μετά την παρέμβαση να αξιολογήσουν (σε μια πενταβάθμια κλίμακα, όπου το 1 σήμαινε «συμφωνώ» και το 5 «διαφωνώ») διάφορες δηλώσεις σχετικές με την έμφυλη βία προκειμένου να διερευνηθεί εάν τροποποιήθηκαν οι στάσεις τους μετά την παρέμβαση. Παρακάτω παρατίθενται ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα (βλ. και Διάγραμμα 9). Μετά ,7 16

17 Στην ερώτηση εάν: «ένα αγόρι έχει δικαίωμα να χτυπήσει το κορίτσι του αν μάθει ότι τον απατάει με άλλον», ο μέσος όρος της αξιολόγησης των μαθητών/-τριών του ΕΠΑ.Λ. ήταν 2,7 πριν την παρέμβαση ενώ μετά την παρέμβαση ήταν 3,4. Στο 38 ο Λύκειο ο μέσος όρος της αξιολόγησης μετακινήθηκε από το 3,1 στο 3,7. Ο μέσος όρος των απαντήσεών τους δηλαδή μετακινήθηκε από το «δεν είμαι σίγουρος/-η» προς το «μάλλον διαφωνώ». Η διαφορά ωστόσο του μέσου όρου πριν και μετά την παρέμβαση είναι μεγαλύτερη στο ΕΠΑ.Λ σε σχέση με το 38 ο Λύκειο. Στην ερώτηση: «ένα αγόρι έχει δικαίωμα να χτυπήσει το κορίτσι του αν δεν τον σέβεται», ο μέσος όρος της αξιολόγησης των μαθητών/-τριών του ΕΠΑ.Λ. ήταν 3,7 πριν την παρέμβαση ενώ μετά την παρέμβαση ήταν 4,1. Στο 38 ο Λύκειο ο μέσος όρος της αξιολόγησης μετακινήθηκε από το 3,9 (πριν την παρέμβαση) προς το 4,4 (μετά την παρέμβαση). Και στις δύο παραπάνω ερωτήσεις παρατηρείται ότι οι μαθητές/-τριες του 38 ου Λυκείου έχουν κατά μέσο όρο ορθότερη στάση πριν την παρέμβαση σε σχέση με τους/τις μαθητές/- τριες του ΕΠΑ.Λ. αλλά και στις δύο περιπτώσεις οι μαθητές/-τριες τείνουν να διορθώνουν τις στάσεις τους μετά την παρέμβαση. 5 ΕΠΑ.Λ Ζωγράφου 38ο Λύκειο Αθηνών 4,4 μέσος όρος 4 3 3,1 2,7 3,7 3,4 3,9 3,7 4,1 3,4 3,1 3,9 3,8 2,9 3,7 3,7 3,1 2,8 2,8 2,7 2 2,2 1 Πριν Μετά Πριν Μετά Πριν Μετά Πριν Μετά Πριν Μετά Ένα αγόρι έχει δικαίωμα να χτυπήσει το κορίτσι του: αν μάθει ότι τον απατάει με άλλον Ένα αγόρι έχει δικαίωμα να χτυπήσει το κορίτσι του: αν δεν τον σέβεται Ένα κορίτσι έχει δικαίωμα να χτυπήσει το αγόρι της: αν μάθει ότι την απατάει με άλλη Όταν ένα κορίτσι ζηλεύει πραγματικά, αυτό δείχνει πόσο πολύ αγαπάει το αγόρι της Όταν ένα αγόρι ζηλεύει πραγματικά, αυτό δείχνει πόσο πολύ αγαπάει το κορίτσι του Διάγραμμα 9. Αξιολόγηση (1=συμφωνώ...5=διαφωνώ) εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων ως προς διάφορες δηλώσεις για την έμφυλη βία, ανά σχολείο, σε δύο χρονικά διαστήματα (πριν και μετά την παρέμβαση). Στην ερώτηση: «ένα κορίτσι έχει δικαίωμα να χτυπήσει το αγόρι της αν μάθει ότι την απατάει με άλλη», ο μέσος όρος της αξιολόγησης των μαθητών/-τριών του ΕΠΑ.Λ. ήταν 3,4 πριν την παρέμβαση ενώ μετά την παρέμβαση ήταν 3,8. Στο 38 ο Λύκειο ο μέσος όρος της αξιολόγησης μετακινήθηκε από το 3,1 (πριν την παρέμβαση) προς το 3,9 (μετά την παρέμβαση). Και στις δύο περιπτώσεις δηλαδή ο μέσος όρος των απαντήσεών τους μετακινήθηκε από το «δεν είμαι σίγουρος/-η» προς το «μάλλον διαφωνώ». Στην ερώτηση: «Όταν ένα κορίτσι ζηλεύει πραγματικά, αυτό δείχνει πόσο πολύ αγαπάει το αγόρι της», παρατηρείται ότι οι μαθητές/-τριες του ΕΠΑ.Λ «μάλλον συμφωνούν» με αυτή τη δήλωση (2,2) και μετά την παρέμβαση, παρόλο που τείνουν να διορθώσουν τη στάση τους, παραμένουν κοντά στο «δεν είμαι σίγουρος/-η» (2,8). Αντίθετα οι μαθητές/-τριες του 38 ου Λυκείου πριν την παρέμβαση κατά μέσο όρο «δεν ήταν σίγουροι/-ες» (2,9) ενώ μετά την παρέμβαση πλησιάζουν στο «μάλλον διαφωνώ» (3,7). 17

18 Στην ερώτηση: «Όταν ένα αγόρι ζηλεύει πραγματικά, αυτό δείχνει πόσο πολύ αγαπάει το κορίτσι του», οι μαθητές/-τριες του 38 ου Λυκείου παρουσιάζουν την ίδια εικόνα με προηγουμένως (από το 2,8 μετακινούνται στο 3,7) αλλά οι μαθητές/-τριες του ΕΠΑ.Λ τόσο πριν όσο και μετά την παρέμβαση κυμαίνονται γύρω από το «δεν είμαι σίγουρος/-η» (2,7 και 3,1, αντίστοιχα). Γενικά όσον αφορά τις παραπάνω δηλώσεις, όπως φαίνεται και στο Διάγραμμα 9, δύο από τις πέντε απαντήσεις των μαθητών/-τριών του 38 ου Λυκείου πριν την παρέμβαση κυμαίνονται κατά μέσο όρο λίγο χαμηλότερα από 3 (2.8 και 2.9) ενώ τρεις από τις αξιολογήσεις των μαθητών/-τριών του ΕΠΑ.Λ πριν την παρέμβαση βρίσκονται αρκετά χαμηλότερα από το 3 (2.2 και 2.7). Παρότι και στα δύο σχολεία παρατηρείται μια τάση τροποποίησης των στάσεων των μαθητών/-τριών προς την ορθότερη κατεύθυνση μετά την παρέμβαση, παρατηρείται μεγαλύτερη τροποποίηση στο 38 ο Λύκειο ενώ μόνο οι μαθητές/-τριες του ΕΠΑ.Λ. εξακολουθούν μετά την παρέμβαση να διατηρούν λανθασμένη στάση (2,2) σε μία από τις ερωτήσεις. Ένα αγόρι έχει δικαίωμα να πιέσει ένα κορίτσι να κάνει σεξ μαζί του: ΕΠΑ.Λ Ζωγράφου 38ο Λύκειο Αθηνών μέσος όρος ,9 4,3 4,7 4,4 4,9 4,2 4,8 4,6 2 1 Πριν Μετά Πριν Μετά αν εκείν η είν αι μεθυσμέν η ή υπό την επήρεια άλλων ουσιών αν εκείν ος είν αι μεθυσμέν ος ή υπό την επήρεια άλλων ουσιών Διάγραμμα 10. Αξιολόγηση (1=συμφωνώ...5=διαφωνώ) των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων ως τη δήλωση εάν ένα αγόρι έχει δικαίωμα να πιέσει ένα κορίτσι να κάνει σεξ μαζί του εάν εκείνη ή εκείνος είναι μεθυσμένος/-η ή υπό την επήρεια ουσιών, ανά σχολείο, σε δύο χρονικά διαστήματα (πριν και μετά την παρέμβαση). Επίσης, οι μαθητές/-τριες αξιολόγησαν πριν και μετά την παρέμβαση αν: «ένα αγόρι έχει δικαίωμα να πιέσει ένα κορίτσι να κάνει σεξ μαζί του εάν εκείνη είναι μεθυσμένη ή υπό την επήρεια άλλων ουσιών». Στο Διάγραμμα 10 παρατηρείται ότι ο μέσος όρος της αξιολόγησης των μαθητών/-τριών του ΕΠΑ.Λ πριν την παρέμβαση είναι 4,3 (μάλλον διαφωνώ) και μετά την παρέμβαση παρουσιάζουν μια ακόμη πιο ορθότερη στάση αφού ο μέσος όρος της αξιολόγησής τους είναι 4,7 (διαφωνώ). Στις απαντήσεις του 38 ου Λυκείου ωστόσο παρατηρείται το αντίστροφο: ο μέσος όρος της αξιολόγησης πριν την παρέμβαση ήταν 4,9 (διαφωνώ) ενώ μετά την παρέμβαση ήταν 4,4 (μάλλον διαφωνώ). Την ίδια εικόνα παρατηρούμε και στις απαντήσεις στην ερώτηση: «ένα αγόρι έχει δικαίωμα να πιέσει ένα κορίτσι να κάνει σεξ μαζί του αν εκείνος είναι μεθυσμένος ή υπό την επήρεια άλλων ουσιών». Και στις δύο δηλώσεις ωστόσο παρατηρείται ότι τόσο πριν όσο και μετά την παρέμβαση ο μέσος όρος της αξιολόγησης των μαθητών/-τριών και των δύο σχολείων κυμαίνεται από το «μάλλον διαφωνώ» έως το «διαφωνώ». Τέλος, οι μαθητές/-τριες και των δύο σχολείων αξιολόγησαν κατά πόσο συμφωνούν ή διαφωνούν με τις εξής δηλώσεις (Διάγραμμα 11): 18

19 Ένα αγόρι έχει δικαίωμα να χτυπήσει το κορίτσι του o αν δεν τον φροντίζει «όπως θα έπρεπε» o αν υποπτεύεται ότι τον απατάει με άλλον Ένα αγόρι έχει δικαίωμα να πιέσει ένα κορίτσι να κάνει σεξ μαζί του αν εκείνη έχει δεχτεί να τη φιλήσει ή να τη χαϊδέψει Τα περισσότερα κακοποιημένα άτομα πιστεύουν ότι εκείνα φταίνε γι αυτό που τους συμβαίνει. Στο Διάγραμμα 11 παρότι φαίνεται να μην παρατηρείται τροποποίηση των στάσεων των μαθητών/-τριών πριν και μετά την παρέμβαση ως προς τις συγκεκριμένες δηλώσεις, παρατηρείται ότι τα δύο σχολεία συμπεριφέρονται διαφορετικά. Δηλαδή οι μαθητές/-τριες του 38 ου Λυκείου τείνουν να εμφανίζουν κατά μέσο όρο ορθότερες στάσεις τόσο πριν όσο και μετά την παρέμβαση απ ότι οι μαθητές/-τριες του ΕΠΑ.Λ σε όλες τις δηλώσεις εκτός από την πρόταση «τα περισσότερα κακοποιημένα άτομα πιστεύουν ότι εκείνα φταίνε γι αυτό που τους συμβαίνει», όπου το πρότυπο αντιστρέφεται και την ορθότερη απάντηση δίνουν οι μαθητές/-τριες του ΕΠΑ.Λ. ΕΠΑ.Λ Ζωγράφου 38ο Λύκειο Αθηνών 5 4 4,9 4,9 4,3 4,2 4,4 4,4 4,5 4,8 4,1 Μέσος όρος 3 3,6 3,6 3,2 3,4 2,5 3,8 2 2,3 1 Πριν Μετά Πριν Μετά Πριν Μετά Πριν Μετά Ένα αγόρι έχει δικαίωμα να χτυπήσει το κορίτσι του: αν δεν τον φροντίζει «όπως θα έπρεπε» Ένα αγόρι έχει δικαίωμα να πιέσει ένα κορίτσι να κάνει σεξ μαζί του: αν εκείνη έχει δεχτεί να τη φιλήσει ή να τη χαϊδέψει Τα περισσότερα κακοποιημένα άτομα πιστεύουν ότι εκείνα φταίνε γι αυτό που τους συμβαίνει Ένα αγόρι έχει δικαίωμα να χτυπήσει το κορίτσι του: αν υποπτεύεται ότι τον απατάει με άλλον Διάγραμμα 11. Αξιολόγηση (1=συμφωνώ...5=διαφωνώ) των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων ως προς διάφορες δηλώσεις σχετικά με την έμφυλη βία, ανά σχολείο, σε δύο χρονικά διαστήματα (πριν και μετά την παρέμβαση) Εντυπώσεις Μαθητών/-τριών Τόσο οι εκπαιδευτές/τριες συνομηλίκων όσο και οι μαθητές/-τριες που συμμετείχαν στις δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής ρωτήθηκαν αν «θα ήθελαν να συμμετέχουν (να συντονίσουν) περισσότερες συναντήσεις με το ίδιο θέμα». Από τα αποτελέσματα φαίνεται ότι το 84,7% των μαθητών/-τριών και το 88,2% των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων απάντησε θετικά (Πίνακας 8). 19

20 Πίνακας 8. Απαντήσεις μαθητών/-τριών και των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων στην ερώτηση: «θα θέλατε να συμμετέχετε (να συντονίσετε) περισσότερες συναντήσεις με το ίδιο θέμα;» Ναι Όχι Ομάδα N % N % Μαθητές/-τριες Εκπαιδευτές/τριες Συνομηλίκων Παρακάτω παρατίθενται ορισμένες από τις εντυπώσεις που κατέγραψαν οι μαθητές/-τριες και οι εκπαιδευτές/-τριες στα ερωτηματολόγιά τους όσον αφορά την εμπειρία τους: «με βοήθησε να καταλάβω την έμφυλη βία» «βλέπουμε αν αυτό που μας έχουν κάνει είναι σωστό ή όχι» «μάθαμε πως η βία είναι κάτι κακό» «μάθαμε να σεβόμαστε το ταίρι μας» «διόρθωσε ίσως κάποιες λάθος αντιλήψεις γύρω από αυτό το θέμα» «με βοήθησε να αναγνωρίζω αν μια σχέση είναι υγιής ή όχι» «κατανοείς τις κοινωνικές διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα» «κατανόηση του άλλου φύλου» «μάθαμε περισσότερα για τις σχέσεις των δύο φύλων» «θα είμαι πιο προσεκτική στις σχέσεις μου» «είναι ευκαιρία να ζητήσεις βοήθεια από κάποιον ειδικό» «Είναι ένα ενδιαφέρον θέμα & απασχολεί όλο το κόσμο στην εποχή μας» (μαθητής, 16 ετών) «Πιστεύω ότι αν το μάθει ένας μπορεί να βοηθήσει και τους άλλους με τα προβλήματα & να μειωθεί δραματικά η βία» (μαθητής, 16 ετών) «ήταν ενδιαφέρον και αφορούσε αποκλειστικά παιδιά της ηλικίας μας» «ομαδικότητα» «συνεργασία» - «δημιουργικότητα» - «συμμετοχή» «επικοινωνία» «συζήτηση, που δεν είχε γίνει μέχρι τώρα» «γνώση μέσα από διασκέδαση» «ήταν μια πολύ ωραία εμπειρία» «ήρθαμε πιο κοντά με τους συμμαθητές μας» - «ένιωσα πιο άνετα με τους συμμαθητές μου», «βελτιώσαμε τις σχέσεις μας μεταξύ μας» 5. Αποτελέσματα Ομάδων Εστιασμένης Συζήτησης Στην εφαρμογή του προγράμματος στην Ελλάδα δεν χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος των ομάδων εστιασμένης συζήτησης. Εναλλακτικά, δόθηκε σε ορισμένους εκπαιδευτικούς του 38 ου Λυκείου να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο και οι εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων, μετά το τέλος των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής, αφού εξέφρασαν προφορικά στις συντονίστριες τις εντυπώσεις τους από την εφαρμογή του προγράμματος συμπλήρωσαν ένα ερωτηματολόγιο σχετικά με την εμπειρία τους από την εφαρμογή των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής (που έχουν ήδη περιγραφεί στα προηγούμενα κεφάλαια). Συνολικά 8 εκπαιδευτικοί συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο (2 άντρες και 6 γυναίκες). Καθώς οι εκπαιδευτικοί δεν συμμετείχαν στην υλοποίηση του προγράμματος, ρωτήθηκαν αν έτυχε να συζητήσουν με τους/τις μαθητές/-τριες για τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα. Πέντε εκπαιδευτικοί απάντησαν θετικά και ότι συζήτησαν από δική τους πρωτοβουλία με 20