Μεηάθξαζε: Δύα εκεξηδάθε, ζπληάθηξηα ηνπ πεξηνδηθνύ ΥΝΔΡΓΑΙΑ

Transcript

1 Οι βιβλιοθήκες ζηην Ιηαλία: μια ζύνηομη επιζκόπηζη Aldo Pirola Γηεπζπληήο ηνπ πζηήκαηνο Γεκνζίσλ Βηβιηνζεθψλ ζην Μηιάλν, Έλσζε Ιηαιψλ Βηβιηνζεθνλφκσλ, EBLIDA, Ιηαιία Μεηάθξαζε: Δύα εκεξηδάθε, ζπληάθηξηα ηνπ πεξηνδηθνύ ΥΝΔΡΓΑΙΑ Ειζαγωγή Σν ηηαιηθφ ζχζηεκα βηβιηνζεθψλ είλαη ζχλζεην θαη δχζθνιν λα εξκελεπηεί. Η Ιηαιία δελ δεκνζηεχεη εηήζηα έθζεζε γηα ηελ θαηάζηαζε ησλ βηβιηνζεθψλ ηεο. Σν Istituto Nazionale di Statistica (ISTAT Ιηαιηθφ Δζληθφ Ίδξπκα ηαηηζηηθήο), ην επίζεκν γξαθείν ζηαηηζηηθήο, δελ δεκνζηεχεη εηδηθή εηήζηα έθζεζε γηα ηηο βηβιηνζήθεο. Η Associazione Italiana Biblioteche (AIB Ιηαιηθή Έλσζε Βηβιηνζεθψλ) μεθίλεζε ηελ έθδνζε ηνπ Rapporto AIB (Έθζεζε AIB) κφιηο ην Η ηειεπηαία έθζεζε δεκνζηεχηεθε ην Η έθδνζε , πνπ αλακελφηαλ λα εθδνζεί ηελ άλνημε ηνπ 2009, είλαη αθφκα ζε εμέιημε. Απηφ ην Rapporto ζηαδηαθά γίλεηαη ε θχξηα πεγή απνηχπσζεο ησλ επαγγεικαηηθψλ εμειίμεσλ θαη κηα παξνπζίαζε ηεο θαηάζηαζεο ησλ ηηαιηθψλ βηβιηνζεθψλ γηα φινπο ζε θάζε κέξνο ηνπ θφζκνπ. Απηή ε έθδνζε είλαη ην απνηέιεζκα επηδέμησλ ζπκβνιψλ απφ πνιινχο ζπλαδέιθνπο, πνπ δηαρεηξίδνληαη γεγνλφηα ηα νπνία ζπκβαίλνπλ ζε πνηθίια επαγγεικαηηθά πεδία θαη είλαη πξφζπκνη λα κνηξαζηνχλ απηέο ηηο πιεξνθνξίεο κε νιφθιεξε ηελ ηηαιηθή βηβιηνζεθνλνκηθή θνηλφηεηα. Η θαηαπιεθηηθή θαη θαηά θάπνην ηξφπν, εληειψο κνλαδηθή επθαηξία λα θηινμελήζνπκε ην πλέδξην ηεο IFLA (Μηιάλν, Ιηαιία, Απγνχζηνπ 2009) δηεγείξεη ηελ ηηαιηθή επαγγεικαηηθή θνηλφηεηα λα δίλεη κεγάιε πξνζνρή ζηα δηεζλή πιαίζηα, θαζψο νη απνθάζεηο ζηξαηεγηθήο πνπ ιακβάλνληαη θαηά ηε δηάξθεηα δηεζλψλ ζπλαληήζεσλ, αξγφηεξα κεηαθέξνληαη ζην εζληθφ πιαίζην. Έρεη δεκνζηεπηεί αξθεηή βηβιηνγξαθία γηα ηηο ηηαιηθέο βηβιηνζήθεο. Όκσο απηφ πνπ ιείπεη είλαη κηα κειέηε πνπ δίλεη ην αθξηβέο πεξίγξακκα ησλ ζπλνιηθψλ πξνβιεκάησλ. Δπνκέλσο εδψ παξνπζηάδνπκε νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ηηαιηθνχ δηθηχνπ βηβιηνζεθψλ, έλα ζχζηεκα πνπ απνηειείηαη απφ θξαηηθέο, αθαδεκατθέο, εηδηθέο, δεκφζηεο, ζρνιηθέο θαη εθθιεζηαζηηθέο βηβιηνζήθεο, θαζψο θαη βηβιηνζήθεο ηδξπκάησλ θαη ηδησηηθψλ δνκψλ ηδηνθηεζίαο. Το ιζηορικό πλαίζιο ηων ιηαλικών βιβλιοθηκών Οη απαξρέο ησλ ηηαιηθψλ βηβιηνζεθψλ πνηθίιινπλ αξθεηά θαη αληαλαθινχλ ηελ θαηάζηαζε ηεο πνιηηηζηηθήο θαη πνιηηηθήο απνζπαζκαηηθφηεηαο, πνπ πάληνηε ραξαθηήξηδε ηελ ηηαιηθή ρεξζφλεζν κέρξη ην 1861, ην έηνο ίδξπζεο ηνπ Βαζηιείνπ ηεο Ιηαιίαο θάησ απφ ηνλ Οίθν ησλ Savoy. Σν έηνο 1861 ζεκαηνδφηεζε ηελ έλαξμε ελφο κεγάινπ ελσκέλνπ αλεμάξηεηνπ θξάηνπο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα πιήξεο ελνπνίεζε επηηεχρζεθε κφλν ζηηο 20 επηεκβξίνπ 1870, κε ηελ ελζσκάησζε ησλ ηειεπηαίσλ πεξηνρψλ πνπ αλήθαλ ζην Παπηθφ Κξάηνο θαη κε ηελ θαζηέξσζε ηεο Ρψκεο σο πξσηεχνπζαο ην ηνπο ηειεπηαίνπο κεζαησληθνχο ρξφλνπο, νη βηβιηνζήθεο πνπ ζπλδένληαλ κε κνλαζηήξηα ελείραλ εηδηθή ζπνπδαηφηεηα γηα ηελ Ιηαιία, φπσο ζπλέβαηλε κε ηελ ππφινηπε Γπηηθή Δπξψπε. Η θχξηα ιεηηνπξγία ηνπο ήηαλ ε ζπληήξεζε θαη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ζπλδένληαλ κε ηα scriptoria (ημ.: εξγαζηήξηα αληηγξαθήο). Οη γξαθείο πνπ εξγάδνληαλ ζηα scriptoria αθηέξσλαλ ηνλ ρξφλν ηνπο αληηγξάθνληαο ρεηξφγξαθα, ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο παηεξηθήο θαη ιεηηνπξγηθήο ινγνηερλίαο. Με ηελ εμάπισζε ηεο ηππνγξαθίαο κε θηλνχκελα ηππνγξαθηθά ζηνηρεία, ε παξαγσγή βηβιίνπ απμήζεθε αηζζεηά θαη απηφ είρε σο απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία αλαξίζκεησλ ζεκαληηθψλ βηβιηνζεθψλ, πνπ πξνσζήζεθαλ απφ ηελ αξηζηνθξαηία θαη ηελ Δθθιεζία. Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ 17 νπ αηψλα, κεγάιεο βηβιηνζήθεο άλνημαλ γηα ην θνηλφ. Σέηνηα ήηαλ ε πεξίπησζε ηεο Biblioteca Ambrosiana (Ακβξνζηαλή Βηβιηνζήθε) ζην Μηιάλν. πνπδαίεο βηβιηνζήθεο άλνημαλ επίζεο γηα ην θνηλφ ηνλ 18 ν αηψλα. Σνλ 19 ν αηψλα, κε ηελ Έλσζε ηεο Ιηαιίαο, νη βηβιηνζήθεο ησλ θξαηψλ πξηλ ηελ έλσζε παξαδφζεθαλ ζην Βαζίιεην ηεο Ιηαιίαο θαη αθνινπζψληαο ηελ επηβνιή ησλ εθθιεζηαζηηθψλ δηαηαγψλ θαηά ην δεχηεξν κηζφ ηνπ 19 νπ αηψλα, ην θξάηνο θαηέζρε πνιιέο εθθιεζηαζηηθέο ζπιινγέο βηβιηνζεθψλ. ε πνιιέο πεξηπηψζεηο δελ δφζεθε θακηά ζεκαζία ζηελ έιιεηςε εθπαίδεπζεο ελφο κεγάινπ ηκήκαηνο ηνπ ηηαιηθνχ πιεζπζκνχ, δειαδή ζηνλ αιθαβεηηζκφ ησλ θαηψηεξσλ ηάμεσλ θαη ζηελ επηζηεκνληθή θαηάξηηζε ησλ παξαγσγηθψλ ηνκέσλ ηεο γεσξγίαο, ηεο βηνηερλίαο θαη ηεο βηνκεραλίαο, ζηα νπνία ππήξρε κηα επξέσο δηαδεδνκέλε θαηάζηαζε νπηζζνδξφκεζεο. Δπνκέλσο ε βηβιηνγξαθηθή θιεξνλνκηά 1

2 ηεο λεφηεπθηεο Ιηαιίαο ραξαθηεξηδφηαλ απφ ζπνπδαία πνιηηηζηηθή θαη ηζηνξηθή θιεξνλνκηά, ηελ νπνία έπξεπε λα πξναζπηζηεί, αιιά ε νπνία δελ ήηαλ πξαγκαηηθά πνιχ ιεηηνπξγηθή, φζνλ αθνξά ηηο απαηηήζεηο ηεο ζχγρξνλεο θαηάζηαζεο. Από ηο 1800 ζηο 1900 Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ δεχηεξνπ κηζνχ ηνπ 19 νπ αηψλα ε δνκή ησλ ηηαιηθψλ βηβιηνζεθψλ βαζίζηεθε ζην Regolamento organico delle biblioteche pubbliche statali (Καλόλεο ηωλ Κξαηηθώλ Γεκνζίωλ Βηβιηνζεθώλ), γλσζηψλ εθείλε ηελ πεξίνδν σο «θπβεξλεηηθέο βηβιηνζήθεο». Απηφ είρε λνκηθή αμία πνπ θάιππηε φια ηα είδε βηβιηνζεθψλ, πεξηιακβαλνκέλσλ ησλ δεκνζίσλ βηβιηνζεθψλ. Σν Regolamento εθδφζεθε πεξηζζφηεξεο απφ κηα θνξέο: ην 1876 θαη ην Η ίδξπζε ηεο Biblioteca Nazionale Centrale di Roma (Κεληξηθή Δζληθή Βηβιηνζήθε ηεο Ρψκεο) ρξνλνινγείηαη ην Απηφ ήηαλ ην απνηέιεζκα ηεο αλαγθαηφηεηαο λα ηδξπζεί ζηε λέα πξσηεχνπζα ηνπ Βαζηιείνπ ηεο Ιηαιίαο κηα γεληθή βηβιηνζήθε κεγάιεο θιίκαθαο, ε νπνία ζα κπνξνχζε λα ζπγθξηζεί κε ηε Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze (Κεληξηθή Δζληθή Βηβιηνζήθε ηεο Φισξεληίαο). Όζνλ αθνξά ηηο δεκφζηεο βηβιηνζήθεο, ε απνγξαθή ηνπ 1863 απαξίζκεζε 100 απφ απηέο. Πεξίπνπ νη κηζέο απφ απηέο θάλεθαλ φηη είραλ ηδξπζεί ηνλ πξνεγνχκελν αηψλα, δηεπξχλζεθαλ θπξίσο απφ δσξεέο, θιεξνδνηήκαηα θαη θαηαζρέζεηο εθθιεζηαζηηθήο πεξηνπζίαο. Πεξίπνπ 70 βηβιηνζήθεο δελ είραλ νχηε βηβιία. Η απνγξαθή ηνπ 1893 έδεημε φηη νη δεκφζηεο βηβιηνζήθεο είραλ ηεηξαπιαζηαζηεί ζηηο 419, νη πην πξφζθαηεο απφ ηηο νπνίεο ζρεκαηίζηεθαλ απφ ζπιινγέο γπλαηθείσλ κνλαζηεξηψλ. Ο δηνηθεηηθφο λφκνο πξνέβιεπε φηη ην θφζηνο γηα κηα δεκφζηα βηβιηνζήθε έπξεπε λα πεξηιακβάλεηαη ζηηο πξναηξεηηθέο δαπάλεο ηεο ηνπηθήο εμνπζίαο. Απηφ είρε σο απνηέιεζκα ηε ρξφληα έιιεηςε νηθνλνκηθψλ πφξσλ γηα δεκφζηεο βηβιηνζήθεο θαη ηελ απνπζία αλαπηπμηαθήο πνιηηηθήο γηα ηηο ζπιινγέο. Απηφ κε ηε ζεηξά ηνπ εκπφδηζε ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηεο βηβιηνγξαθηθήο θιεξνλνκηάο, κε ηαηξηαζηφ κε ηηο αλάγθεο κηαο δεκφζηαο βηβιηνζήθεο, εμαηηίαο ηεο θχζεο (θπξίσο αξραία βηβιία) ησλ έξγσλ πνπ παξνπζηάδνληαλ ζηηο ζπιινγέο. Απηή ε αλεπάξθεηα θαιχθζεθε ελ κέξεη απφ ην θίλεκα ησλ biblioteche popolari (βηβιηνζήθεο ηεο εξγαηηθήο ηάμεο). Απηφ, κε ην ηζρπξά παηδαγσγηθφ θίλεηξν θαη απνχζεο θάζε αμηνζεκείσηεο θαη δηαξθνχο ππνζηήξημεο λνκηθήο ή νηθνλνκηθήο θχζεο, πξνψζεζε ηε δηαθίλεζε βηβιίσλ ζηηο θαηψηεξεο ηάμεηο ηεο θνηλσλίαο. Η δνκηθή αλάπηπμε ησλ βηβιηνζεθψλ δεκφζηαο δηθαηνδνζίαο άξρηζε ηε δεθαεηία ηνπ 1970, φηαλ ε Ιηαιηθή Βνπιή μεθίλεζε λα ρνξεγεί απηνλνκία ζηηο Πεξηθέξεηεο, φπσο πξνβιεπφηαλ απφ ην Costituzione della Repubblica Italiana (ύληαγκα ηεο Ιηαιίαο). Πνιιέο βηβιηνζήθεο θαη πνιηηηθνί δηεξσηνχληαλ γηα ην ξφιν ηνλ νπνίν ζα έπξεπε λα παίδνπλ νη δεκφζηεο βηβιηνζήθεο ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία θαη ζπιινγίδνληαλ ηελ αλάγθε λα πξνσζήζνπλ κηα ιεηηνπξγηθή πνιηηηθή πξνο ράξηλ ησλ δεκνζίσλ βηβιηνζεθψλ. Αλ θαη ππήξραλ νξηζκέλεο δπζθνιίεο, ε ηνπηθή απνθέληξσζε ζεκαηνδφηεζε κηα πεξίνδν έληνλνπ δηαιφγνπ γηα ηνπο Ιηαινχο βηβιηνζεθνλφκνπο. Αθφκα ζπλέβαιε ζηε ζεκαηνδφηεζε επαλάζηαζεο ζηελ ηηαιηθή βηβιηνζεθνλνκία, ε νπνία άξρηζε λα μεπεξλά ηελ παξαδνζηαθή ζηάζε λα είλαη δεκέλε κε ηελ επηζηεκνζχλε, πξνο κηα λέα αληίιεςε ηεο βηβιηνζήθεο σο ππεξεζίαο κε θνηλσληθά, πνιηηηζηηθά θαη νηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά, ζρεηηθά κε ζπγθεθξηκέλν πιαίζην εδαθηθφ θαη ρξεζηψλ. Καηά ηε δηάξθεηα ησλ δεθαεηηψλ 1980 θαη 1990, ζεκεηψζεθε αμηνζεκείσηε αλάπηπμε ζηηο αθαδεκατθέο βηβιηνζήθεο, εμαηηίαο ζεκαληηθψλ επελδχζεσλ αξρηθά πξνο φθεινο ηεο απηνκαηνπνίεζεο ησλ θαηαιφγσλ θαη νξηζκέλσλ ππεξεζηψλ γηα ην θνηλφ θαη ζηε ζπλέρεηα πξνο ράξηλ ησλ ςεθηαθψλ βηβιηνζεθψλ θαη ηεο ζηαδηαθήο ίδξπζεο δηθηχσλ αθαδεκατθψλ βηβιηνζεθψλ. ηελ αξρή ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 νξηζκέλα ηηαιηθά παλεπηζηήκηα ζπκκεηείραλ ζηε γέλλεζε, πεηξακαηηζκφ θαη ίδξπζε ηεο Servizio Bibliotecario Nazionale (SBN Δζληθή Τπεξεζία Βηβιηνζεθψλ), έλα κεγάιν λέν βήκα γηα ηηο ηηαιηθέο βηβιηνζήθεο, νη νπνίεο γηα πξψηε θνξά άξρηζαλ λα έρνπλ ηελ εκπεηξία ηεο ζπλεξγαζίαο θαη λα ζθέπηνληαη ην ξφιν ηνπο ζην πιαίζην ηεο ζπλεξγαζίαο θαη ππεξεζίαο πξνο ην ηηαιηθφ θαη δηεζλέο θνηλφ. Δπίζεο νη δεθαεηίεο ηνπ 1970 θαη ηνπ 1980 ζεκαηνδνηήζεθαλ ηδηαηηέξσο απφ ηελ αλάπηπμε ηνπ επαγγεικαηηζκνχ ησλ βηβιηνζεθνλφκσλ. Η κνξθή ηνπ βηβιηνζεθνλφκνπ κηαο δεκφζηαο βηβιηνζήθεο, εηδηθά, ππέζηε ζνβαξή κεηεμέιημε, φπσο ζπλέβε κε απηή ηνπ βηβιηνζεθνλφκνπ κηαο αθαδεκατθήο βηβιηνζήθεο. Δλψζεθαλ κε ηελ ίδξπζε ελφο κνληέινπ βηβιηνζήθεο, βαζηζκέλνπ ζηε δηαρείξηζε θαη νξγαλσηηθφ πνιηηηζκφ ηεο ππεξεζίαο πξνο ηνπο ρξήζηεο, ζηελ πνηφηεηα, ζηε κέηξεζε θαη ζηελ απνηίκεζε ησλ ππεξεζηψλ. 2

3 Οι Δθνικές Βιβλιοθήκες και η Γενική Γιεύθσνζη για Βιβλία, Πολιηιζηικά Ιδρύμαηα και Γικαιώμαηα Πνεσμαηικής Ιδιοκηηζίας Μεηά, ηζηνξηθνί θαη πνιηηηθνί παξάγνληεο επέβαιαλ ψζηε νη θξαηηθέο βηβιηνζήθεο λα έρνπλ ηηαιηθή δηαθξηηηθφηεηα. Η Ιηαιία έρεη πξάγκαηη νθηψ επνλνκαδφκελεο «Δζληθέο» βηβιηνζήθεο. Σν πξνλφκην «Δζληθή» απνδίδεηαη ζε δχν ηχπνπο αθαδεκατθψλ βηβιηνζεθψλ: ζε βηβιηνζήθεο πνπ εθηεινχλ εζληθή ιεηηνπξγία ζηα παιηά πξνελσζηαθά θξάηε, ηα νπνία νδεγήζεθαλ ζην λέν ηηαιηθφ ελνπνηεκέλν θξάηνο ην 1861 θαη ζε βηβιηνζήθεο πνπ ηδξχζεθαλ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ηνπ 1900 ζε πνιιέο πφιεηο, θπξίσο ζηε Νφηηα Ιηαιία (γηα παξάδεηγκα Bari, Potenza, Cosenza) γηα λα ζεκεηψζνπλ ηε ζπνπδαηφηεηά ηνπο, νη νπνίεο δελ πξνθαινχζαλ πάληνηε ερεξά ην ελδηαθέξνλ θαη απηφ δελ νθεηιφηαλ πάληνηε ζε εηδηθέο ιεηηνπξγίεο: Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze (BNCF Κεληξηθή Δζληθή Βηβιηνζήθε ηεο Φισξεληίαο) θαη ε Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio Emanuele II di Roma (BNCR Κεληξηθή Δζληθή Βηβιηνζήθε ηεο Ρψκεο Victor Emmanuel II), ε Biblioteca Nazionale Sagarriga Visconti di Bari (Δζληθή Βηβιηνζήθε Sagarriga Visconti Volpi ζην Bari), ε Biblioteca Nazionale di Cosenza (Δζληθή Βηβιηνζήθε ηεο Cosenza), ε Biblioteca Nazionale di Potenza (Δζληθή Βηβιηνζήθε ηεο Potenza) (ηδξχκαηα πνπ ζεκειηψζεθαλ ην 1900), ε Biblioteca Nazionale Braidense di Milano (Δζληθή Βηβιηνζήθε Braidense ηνπ Μηιάλνπ), ε Biblioteca Nazionale Vittorio Emanuele III di Napoli (Δζληθή Βηβιηνζήθε Victor Emmanuel III ηεο Νάπνιεο) θαη ε Biblioteca Nazionale Marciana di Venezia (Δζληθή Βηβιηνζήθε ηνπ Αγίνπ Μάξθνπ ζηε Βελεηία). Τπάξρνπλ 38 θξαηηθέο βηβιηνζήθεο πνπ πξνζηίζεληαη ζηηο νθηψ Δζληθέο Βηβιηνζήθεο, αλεβάδνληαο ην ζπλνιηθφ αξηζκφ ζε 46 βηβιηνζήθεο, νη νπνίεο βξίζθνληαη θάησ απφ ηελ εμνπζία ηνπ Ministero per i beni e le attività culturali. (MiBAC Τπνπξγείν Πνιηηηζηηθήο Κιεξνλνκηάο θαη Γξαζηεξηνηήησλ). Οη 46 βηβιηνζήθεο ιεηηνπξγνχλ ππφ ηε Direzione Generale per i Beni Librari, gli Istituti culturali ed il Diritto d Autore (απφ ηψξα θαη εμήο Γεληθή Γηεχζπλζε γηα Κιεξνλνκηά Βηβιίσλ, Πνιηηηζηηθψλ Ιδξπκάησλ θαη Γηθαησκάησλ Πλεπκαηηθήο Ιδηνθηεζίαο), ην νπνίν απνηειεί Σκήκα ηνπ MiBAC. Η Γεληθή Γηεχζπλζε αζρνιείηαη κε θξαηηθέο δεκφζηεο βηβιηνζήθεο, βηβιηνγξαθηθέο ππεξεζίεο θαη εζληθέο βηβιηνζήθεο, πνιηηηζηηθά ηδξχκαηα, πξνψζεζε ηνπ βηβιίνπ θαη ηεο αλάγλσζεο, δηθαηψκαηα πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο θαη ζπγγξαθηθά δηθαηψκαηα θαη ζπληήξεζε θαη πξνψζεζε ησλ ζπιινγψλ βηβιηνζεθψλ. Δπίζεο βνεζά ηνπο εθδφηεο θαη ελζαξξχλεη ηε δηάδνζε ηνπ ηηαιηθνχ πνιηηηζκνχ ζην εμσηεξηθφ. Δπηζηαηεί ζηα πνιηηηζηηθά ηδξχκαηα, φπσο νη αθαδεκίεο θαη ηα ηδξχκαηα. Biblioteca Digitale Italiana (Ιηαλική Ψηθιακή Βιβλιοθήκη) Η ςεθηνπνίεζε ησλ ηζηνξηθψλ θαηαιφγσλ έρεη μερσξίζεη, ιακβάλνληαο ππφςε φηη ζηελ Ιηαιία ειιείπεη ε βηβιηνγξαθηθή πιεξνθνξία ζε ςεθηαθή κνξθή, πνπ ζρεηίδεηαη κε ηζηνξηθέο ζπιινγέο, ηηο νπνίεο θαηέρνπλ νη δεκφζηεο βηβιηνζήθεο. Δπηπιένλ ε Δπηηξνπή BDI ιακβάλεη ππφςε ηεο φηη ε ςεθηνπνίεζε ηέηνηαο πιεξνθνξίαο δελ είλαη κφλν κηα ππεξεζία, αιιά θαη κηα δξαζηεξηφηεηα ζπληήξεζεο. Η δηαζεζηκφηεηα απηήο ηεο πιεξνθνξίαο ζα κπνξνχζε λα είλαη νπζηαζηηθή ζε εζληθφ θαη ζε δηεζλέο επίπεδν. Δπίζεο ζα ήηαλ ζεκαληηθή σο νδεγφο γηα λα πξνζαλαηνιίζεη πεξαηηέξσ πξνγξάκκαηα ςεθηνπνίεζεο ζηε ρψξα καο. ηε βάζε απηψλ ησλ ηδεψλ, νη νπνίεο ππνγξακκίδνληαη ζηε κειέηε ζθνπηκφηεηαο, δχν πξν-πξνγξάκκαηα γηα ηηο κνπζηθέο πεγέο θαη γηα ηα πεξηνδηθά έρνπλ μεθηλήζεη. Σν Istituto Centrale per il Catalogo Unico delle biblioteche italiane e per le informazioni bibliografiche (ICCU Κεληξηθφ Ίδξπκα γηα ην πιινγηθφ Καηάινγν ησλ Ιηαιηθψλ Βηβιηνζεθψλ θαη γηα ηε Βηβιηνγξαθηθή Πιεξνθνξία) πήξε ηελ ηξέρνπζα νλνκαζία ηνπ ην 1975, φηαλ αληηθαηέζηεζε ην Centro Nazionale per il Catalogo Unico (Δζληθφ Κέληξν γηα ην πιινγηθφ Καηάινγν), πνπ δεκνπξγήζεθε ην 1951 κε θαζήθνλ ηελ θαηαινγνγξάθεζε ηεο εζληθήο βηβιηνγξαθηθήο θιεξνλνκηάο. Ο ζηφρνο ηνπ είλαη λα θζάζεη ζε έλα ζπιινγηθφ θαηάινγν φισλ ησλ ηηαιηθψλ βηβιηνζεθψλ. Απηφ αλαδεηείηαη κέζσ ζπλεξγαζίαο κε δηαθνξεηηθά είδε βηβιηνζεθψλ (θξαηηθέο, αθαδεκατθέο, ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο θ.ιπ.) Σν ICCU θξνληίδεη ηελ Δζληθή Τπεξεζία Βηβιηνζήθεο (SBN), ην δίθηπν πνπ ζπλδέεη ηηο βηβιηνζήθεο ηνπ MiBAC θαη άιισλ ππνπξγείσλ, απηέο ησλ ηνπηθψλ θνξέσλ, παλεπηζηεκίσλ θαη άιισλ ηδξπκάησλ, ηα νπνία ζπκκεηέρνπλ ζηε δεκηνπξγία ηνπ ηηαιηθνχ θνηλνχ θαηαιφγνπ. Δπηπιένλ, ην Ίδξπκα πξνσζεί θαη ζπληνλίδεη εζληθέο απνγξαθέο ρεηξνγξάθσλ ησλ ηηαιηθψλ εθδφζεσλ ηνπ 16 νπ αηψλα, ηα νπνία παξνπζηάδνληαη ζηηο βηβιηνζήθεο ηεο ρψξαο. 3

4 Δλ ζπληνκία ην ICCU είλαη ππεχζπλν γηα: - πξνψζεζε θαη ζπληνληζκφ ηεο θαηαινγνγξάθεζεο θαη ηεθκεξίσζεο θαη επίβιεςε ηεο ελνπνίεζεο ησλ κεζφδσλ - δεκνζίεπζε θαη επίβιεςε ηεο πψιεζεο θαη δηάδνζεο ηνπ πιινγηθνχ Καηαιφγνπ ησλ Ιηαιηθψλ Βηβιηνζεθψλ - αιιεινγξαθία κε δεκφζηα θαη ηδησηηθά μέλα βηβιηνγξαθηθά ηδξχκαηα θαη κε δηεζλείο θνξείο πνπ εξγάδνληαη ζηνλ ηνκέα απηφ. Servizio Bibliotecario Nazionale (SBN Δθνική Υπηρεζία Βιβλιοθήκης) Η Servizio Bibliotecario Nazionale γελλήζεθε ζηε δεθαεηία ηνπ Η SBN είλαη ην πην δηαδεδνκέλν δίθηπν ηηαιηθψλ βηβιηνζεθψλ. Πξνσζείηαη απφ ην MiBAC, ηηο Πεξηθέξεηεο θαη ηα παλεπηζηήκηα. πληνλίδεηαη απφ ην ICCU, ηνπ νπνίνπ ζηφρνο είλαη ε δεκηνπξγία ηνπ ζπιινγηθνχ θαηαιφγνπ ησλ ηηαιηθψλ βηβιηνζεθψλ (νλνκάδεηαη Indice). Σα κέιε ηνπ πεξηιακβάλνπλ (ην 2008) πάλσ απφ θξαηηθέο, αθαδεκατθέο, ηνπηθψλ θνξέσλ, δεκφζηεο θαη βηβιηνζήθεο ηδησηηθψλ ηδξπκάησλ, γεληθήο ή εηδηθήο θχζεο θαη ζε πνηθίια πεδία, πνπ ζπγθεληξψλνληαη ζε 61 poli (θφκβνη). Οη βηβιηνζήθεο κέιε κνηξάδνληαη ην ίδην κνληέιν βάζεσλ δεδνκέλσλ θαη ηνλ ίδην βηβιηνγξαθηθφ κνξθφηππν (SBN-MARC). Πάλσ απφ φια κνηξάδνληαη ηελ ίδηα ηδέα ζπλεξγαζίαο θαη ίδησλ ζηφρσλ: λα παξέρνπλ ζηνπο πνιίηεο έλαλ θνηλφ εζληθφ θαηάινγν, πνπ πεξηέρεη εθαηνκκχξηα εγγξαθψλ θαη ηηο ζρεηηθέο ππεξεζίεο ηεο αλαδήηεζεο πεγψλ, εχξεζεο θαη δηαθίλεζεο. ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 ε Angela Vinay, δηεπζχληξηα ηνπ ICCU θαη Πξφεδξνο ηνπ AIB ζπλέηαμε ην έξγν γηα ηελ Δζληθή Τπεξεζία Βηβιηνζήθεο κε ζαθήλεηα θαη καθξνπξφζεζκνπο ζηφρνπο. Η SBN έπξεπε λα εζηηαζηεί αξρηθά ζε ηξεηο ππιψλεο: 1. βηβιηνγξαθηθφο έιεγρνο βαζηζκέλνο ζε εζληθφ αξρείν βηβιίσλ θαη ζε εζληθή βηβιηνγξαθία. Απηφ δελ έπξεπε λα πεξηνξηζηεί ζε απιή ππνδνρή θαη πεξηγξαθή ηεο ηξέρνπζαο εθδνηηθήο παξαγσγήο, αιιά λα εξγάδεηαη πξνο ηελ αλαδξνκηθή θαηαινγνγξάθεζε βηβιίσλ πνπ εθδφζεθαλ ζην παξειζφλ. Απηφ ζα γηλφηαλ δπλαηφλ κε ηε δεκηνπξγία κηαο ιηγφηεξν ή πεξηζζφηεξν εμαληιεηηθήο ελνπνηεκέλεο δνκήο ηεθκεξησκέλσλ ζπιινγψλ θαη ειεγρφκελσλ πεξηγξαθψλ ησλ πεγψλ πνπ ζπιιέγνληαη 2. παγθφζκηα δηαζεζηκφηεηα ησλ εθδφζεσλ κε βάζε ηελ εζληθή ππεξεζία δηαδαλεηζκνχ (ILL) θαη ηελ ππνζηήξημε ζρεηηθψλ δηεζλψλ πξνγξακκάησλ 3. επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε ησλ βηβιηνζεθνλφκσλ πνπ εκπιέθνληαη ζε θαηλνηφκα αθαδεκατθά πξνγξάκκαηα. Το Δίκησο SBN Οη πξψηνη ηνπηθνί poli (θφκβνη) ελεξγνπνηήζεθαλ ην ρεκαηίδνληαη απφ κία ή πεξηζζφηεξεο βηβιηνζήθεο θαη ζπλδένληαη κε ην ζπιινγηθφ θαηάινγν, πνπ είλαη επίζεο γλσζηφο σο Indice SBN (SBN Δπξεηήξην). Σν 1992 κε ηελ έλαξμε ηνπ Indice SBN, δεκηνπξγήζεθε ην ηηαιηθφ εζληθφ δίθηπν. Αξρηθά ην Indice SBN δηαηεξνχζε ιεπηνκέξεηεο ηαπηνπνίεζεο (νπζηψδεηο) ησλ βηβιηνγξαθηθψλ εγγξαθψλ. Απφ ην 1992 πεξηέρεη πιήξε βηβιηνγξαθηθή πεξηγξαθή. Σν SBN ππνζηεξίδεη ηελ πξνηππνπνίεζε θαη ηελ απινπνίεζε ηεο θαηαινγνγξάθεζεο. Απηά ζεσξνχληαη ε βαζηθή αλαγθαηφηεηα γηα ηελ παξνρή ππεξεζηψλ πξνο ηνπο ρξήζηεο θαη γηα ηε ζπκκεηνρή ηεο Ιηαιίαο ζε παγθφζκηα πξνγξάκκαηα ηνπ Universal Bibliographic Control (UBC- Παγθφζκηνο Βηβιηνγξαθηθφο Έιεγρνο) θαη Universal Availability of Publications (UAP Παγθφζκηα Γηαζεζηκφηεηα ησλ Δθδφζεσλ). Η δεκηνπξγία ελφο ελνπνηεκέλνπ ζπιινγηθνχ θαηαιφγνπ δελ πξνβιεπφηαλ. ηε δεθαεηία ηνπ 1980 ε θσδηθνπνίεζε ησλ δεδνκέλσλ ηεο θαηαινγνγξάθεζεο ήηαλ αθφκα έλαο ζηφρνο πνπ έπξεπε λα επηηεπρζεί. Η Angela Vinay γξάθεη: «Πξηλ ηελ SBN ε πιεηνςεθία ησλ [Ιηαιψλ] βηβιηνζεθνλφκσλ δελ γλψξηδε ηνπο εζληθνχο θαλφλεο θαηαινγνγξάθεζεο ή αθφκα ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο ηε ρξήζε θάπνησλ θαλφλσλ γηα ηελ πεξηγξαθή ησλ ηεθκεξίσλ. Δπνκέλσο ε θαηαινγνγξάθεζε ζηελ SBN ζπλέπεζε, γηα πνιινχο, κε ηελ εθκάζεζε ησλ RICA (Regole italiane di catalogazione per autori - Ιηαιηθνί Καλόλεο Καηαινγνγξάθεζεο γηα πγγξαθείο) θαη κε ην ISBD». 4

5 Οη βηβιηνζήθεο πνπ απνηεινχλ ηκήκα ηεο SBN ζπγθεληξψλνληαη ζε ηνπηθνχο θφκβνπο (πφινη). Κάζε πφινο απνηειείηαη απφ κία ή πεξηζζφηεξεο βηβιηνζήθεο, νκαδνπνηεκέλεο ζε εδαθηθή βάζε, πνπ δηεπζχλεη φιεο ηηο ππεξεζίεο κε απηνκαηνπνηεκέλεο δηαδηθαζίεο, κέζσ ηεξκαηηθψλ ζηαζκψλ πνπ ζπλδένληαη κε έλαλ εμππεξεηεηή (server). Σν δίθηπν έρεη αζηξηθή αξρηηεθηνληθή πνπ πξνβιέπεη ηελ επηθνηλσλία κεηαμχ ελφο θεληξηθνχ δηθηχνπ (Indice) θαη ησλ πεξηθεξεηαθψλ poli (θφκβσλ). Όηαλ ν ρξήζηεο έρεη πξφζβαζε ζηνλ Indice, κπνξεί λα εξεπλήζεη κηα βηβιηνγξαθηθή πεγή, λα ηε βξεί ζηηο βηβιηνζήθεο ηεο SBN πνπ ηελ θαηέρνπλ θαη λα δηαβάζεη ηε βηβιηνγξαθηθή εγγξαθή ηεο. Οη βηβιηνζήθεο SBN ιεηηνπξγνχλ αλεμάξηεηα θαη ηαπηνρξφλσο ελνπνηνχληαη ζε έλα ζπλεξγαηηθφ ζχζηεκα κε βάζε έλα εζληθφ δίθηπν. Σν θχξην ιεηηνπξγηθφ ραξαθηεξηζηηθφ, πνπ θαζηζηά δπλαηή απηή ηελ ελνπνίεζε είλαη ε θνηλή θαηαινγνγξάθεζε. ηελ SBN κηα πεγή θαηαινγνγξαθείηαη κφλν απφ ηελ πξψηε βηβιηνζήθε πνπ ηελ απνθηά. Οη άιιεο βηβιηνζήθεο παίξλνπλ ηε βηβιηνγξαθηθή εγγξαθή ηεο απφ ην Indice SBN θαη πξνζζέηνπλ ηνλ ηνπηθφ ηαμηζεηηθφ αξηζκφ. Η Indice SBN απνηειείηαη απφ ηξείο θχξηεο βάζεηο δεδνκέλσλ, νη νπνίεο είλαη: 1. Base dati Indice--Libri moderni (Βάζε Γεδνκέλωλ ύγρξνλωλ Βηβιίωλ). Δίλαη ε θχξηα θαη ε κεγαιχηεξε βάζε δεδνκέλσλ. Βξίζθεηαη ζε ζπλερή αλάπηπμε. Πεξηέρεη πιεξνθνξίεο γηα βηβιία πνπ εθδφζεθαλ απφ ην 1831, παιηά θαη ζχγρξνλα πεξηνδηθά. Σνλ επηέκβξην 2008 πεξηείρε ζπγγξαθείο θαη ζπιινγηθά φξγαλα θαη ηίηινπο πνπ παξνπζηάδνπλ πεξηζζφηεξνπο απφ 42 εθαηνκκχξηα ηαμηζεηηθνχο αξηζκνχο ζε βηβιηνζήθεο κέιε ηεο SBN. 2. Base dati Indice--Libri antichi (Βάζε Γεδνκέλωλ Παιαηώλ Βηβιίωλ). Πεξηέρεη πιεξνθνξίεο γηα βηβιία πνπ εθδφζεθαλ απφ ηελ αξρή ηεο ηππνγξαθίαο κε θηλεηά ηππνγξαθηθά ζηνηρεία κέρξη ην 1830, ην έηνο θαηά ην νπνίν ζπκβαηηθά πηνζεηήζεθε ζε δηεζλέο επίπεδν σο ε γξακκή νξηνζεζίαο κεηαμχ πξψηκσλ εληχπσλ θαη ζχγρξνλνπ πιηθνχ. Σνλ επηέκβξην 2008 ε βάζε δεδνκέλσλ πεξηείρε πιεξνθνξίεο γηα ηίηινπο θαη ηαμηζεηηθνχο αξηζκνχο. 3. Base dati Indice--Musica (Μνπζηθή Βάζε Γεδνκέλωλ). Πεξηέρεη πιεξνθνξίεο ζρεηηθέο κε κνπζηθά ρεηξφγξαθα, έληππε κνπζηθή, ιηκπξέηα γηα κνπζηθή πνπ δεκνζηεχηεθαλ απφ ηνλ 16 ν αηψλα θαη εγγξαθέο ήρνπ απφ πεξίπνπ 500 δεκφζηεο θαη ηδησηηθέο βηβιηνζήθεο. Δίλαη ε θχξηα πεγή γηα αλαδξνκηθή εζληθή βηβιηνγξαθία κνπζηθήο. Σνλ επηέκβξην 2008 ε βάζε δεδνκέλσλ πεξηιάκβαλε ηεθκήξηα. Σηο βάζεηο δεδνκέλσλ κπνξείηε λα ζπκβνπιεπηείηε ζηνλ ηζηνηφπν Σν Anagrafe delle biblioteche italiane (Λεμηαξρείν ηωλ Ιηαιηθώλ Βηβιηνζεθώλ) είλαη πνιχ ζεκαληηθφ. Πεξηέρεη πιεξνθνξίεο γηα ηηο ηηαιηθέο βηβιηνζήθεο θαη ηηο βαζηθέο πιεξνθνξίεο ηνπο: δηεχζπλζε, κέγεζνο ηεο βηβιηνγξαθηθήο ζπιινγήο, είδνο ζπιινγήο θαη ππεξεζίεο πξνο ηνπο ρξήζηεο. Απφ ηνλ επηέκβξην 2008 ε βάζε δεδνκέλσλ θάιππηε βηβιηνζήθεο. Καηάινγνο Ο OPAC ηεο SBN (SBN OPAC) είλαη ε δεκφζηα πιαηθφξκα ηνπ Indice, ηνπ ζπιινγηθνχ θαηαιφγνπ ησλ βηβιηνζεθψλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηε SBN. Ο OPAC SBN πεξηέρεη: πεξηγξαθέο ησλ πεγψλ πνπ απνθηνχλ νη βηβιηνζήθεο ηεο SBN μεθηλψληαο πεξίπνπ απφ ην έηνο 1990 ή απφ ηελ είζνδν ηεο ζπγθεθξηκέλεο βηβιηνζήθεο ζηελ SBN, άιια ηεθκήξηα ησλ αηψλσλ 16 νπ έσο 20 νπ θαη πεξηγξαθέο βηβιίσλ πνπ πξνέθπςαλ απφ έληππνπο θαηαιφγνπο κε ρξνλνινγία πξηλ ην Η βάζε δεδνκέλσλ ηνπ OPAC SBN ελεκεξψλεηαη εβδνκαδηαίσο. Ο OPAC SBN επηηξέπεη λα: - ηαπηνπνηεζνχλ νη πεγέο ελδηαθέξνληνο ηνπ ρξήζηε - επηιερζνχλ νη βηβιηνζήθεο πνπ θαηέρνπλ απηέο ηηο πεγέο θαη λα έρνπλ πξφζβαζε ζηελ εγγξαθή ηεο ζπγθεθξηκέλεο βηβιηνζήθεο - ππάξρεη πξφζβαζε ζε ηνπηθνχο θαηαιφγνπο γηα πξφζζεηεο πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηε δηαζεζηκφηεηα ηεο πεγήο - ππάξρεη πξφζβαζε ζηελ online ππεξεζία δαλεηζκνχ ή δηαθίλεζεο εγγξάθσλ (ILL SBN), αλ ε βηβιηνζήθε παξέρεη ηέηνηα ππεξεζία - ππάξρεη πξφζβαζε ζε θαζηεξσκέλεο εγγξαθέο (Voci di autorità) ζην αξρείν θαζηεξσκέλσλ φξσλ, ειεγρφκελε κνξθή νλνκάησλ πνπ δεκηνπξγνχληαη γηα λα παξέρεηαη ελφηεηα θαη νκνηνκνξθία ζεκείσλ πξφζβαζεο ζηνλ θαηάινγν. 5

6 Πξνο ην παξφλ, κφλν έλα ηκήκα ησλ εγγξαθψλ γηα θπζηθά πξφζσπα θαηαγξάθνληαη θαη είλαη αλαδεηήζηκα. Τπάξρνπλ κφλν εγγξαθέο θαζηεξσκέλσλ νλνκάησλ θαη κφλν γηα έλα κηθξφ ηκήκα ηνπο. Γίθηπα αθαδεκαϊθώλ βηβιηνζεθώλ Η θαηάζηαζε είλαη κάιινλ ζπγθερπκέλε. Σα παλεπηζηήκηα ηεο Κεληξηθήο θαη Βφξεηαο Ιηαιίαο έρνπλ θαιά νξγαλσκέλα θαη απνηειεζκαηηθά δίθηπα βηβιηνζεθψλ. Μεηαμχ απηψλ είλαη ηα παλεπηζηήκηα Trent, Milan, Genoa, Pavia, Padua, Bologna, Florence θαη Siena. Σα παλεπηζηήκηα ζηε Νφηηα Ιηαιία έρνπλ δπζθνιίεο λα νξγαλσζνχλ, ζε αληίζεζε κε νξηζκέλεο αμηέπαηλεο εμαηξέζεηο. Απιά απηφ επηβεβαηψλεη ην ηζηνξηθφ ράζκα κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ πεξηνρψλ ηεο ρψξαο, αλ θαη εκθαλίδεηαη αθηηβηζκφο ζην Νφην θαη ζηα λεζηά. Έλα ηκήκα κφλν ησλ δηθηχσλ αθαδεκατθψλ βηβιηνζεθψλ ζπκκεηέρνπλ ζηελ SBN. Μεηαμχ ησλ δηθηχσλ αθαδεκατθψλ βηβιηνζεθψλ πνπ δελ ζπκκεηέρνπλ ζηελ SBN, ην Aleph ILS είλαη δεκνθηιήο επηινγή. Άιια παλεπηζηήκηα αθφκα ρξεζηκνπνηνχλ δηαθνξεηηθφ ινγηζκηθφ, ρσξίο λα ζπκκεηέρνπλ ζε θάπνην ζπλεξγαηηθφ πξφγξακκα. Η απνγξαθή ησλ δηθηχσλ αθαδεκατθψλ βηβιηνζεθψλ πνπ έγηλε ην 2007, πξνήιζε απφ ηε ζχγθιηζε ησλ ελδηαθεξφλησλ κεηαμχ ηνπ Conferenza dei Rettori delle Università Italiane (CRUI πλέδξην Πξπηάλεσλ Ιηαιηθψλ Παλεπηζηεκίσλ) θαη ηεο Gruppo interuniversitario sul monitoraggio dei sistemi bibliotecari di ateneo (GIM Γηαπαλεπηζηεκηαθή Οκάδα Διέγρνπ ησλ Γηθηχσλ ησλ Αθαδεκατθψλ Βηβιηνζεθψλ). Σα παλεπηζηήκηα πνπ εμεηάζηεθαλ αλήιζαλ ζε 74 (73 απφ ηα νπνία παξείραλ απαληήζεηο) θαη ηα δεδνκέλα αλαθέξνληαλ ζην Μέρξη ζήκεξα ε επίζεκε ίδξπζε δηθηχσλ βηβιηνζεθψλ εκθαλίδεηαη λα έρεη ζρεδφλ νινθιεξσζεί ζε εζληθφ επίπεδν. ηελ πξαγκαηηθφηεηα κφλν δχν παλεπηζηήκηα δήισζαλ φηη έρνπλ επηζεκνπνηήζεη ηελ χπαξμε ηνπ δηθηχνπ βηβιηνζήθεο ζε θάπνην θαλνληζκφ ηνπο. Η αλαδηνξγάλσζε ησλ ηηαιηθψλ παλεπηζηεκίσλ ηα ηειεπηαία ρξφληα νδήγεζε ζε κείσζε ηνπ αξηζκνχ ησλ αθαδεκατθψλ βηβιηνζεθψλ απφ πεξίπνπ γηα 77 παλεπηζηήκηα ην 2002 ζε γηα 73 παλεπηζηήκηα ην Δπίζεο ν αξηζκφο ζεκείσλ εμππεξέηεζεο κεηψζεθε απφ ζε θαηά ηελ ίδηα πεξίνδν θαη απηή ε πνξεία επέηξεπε ηε κείσζε ηνπ θφζηνπο, ελψ πξνζθέξεηαη ε ίδηα πνηφηεηα. Ο ζπλνιηθφο ρψξνο πνπ απνδίδεηαη ζε ππεξεζίεο αθαδεκατθψλ βηβιηνζεθψλ εθηηκάηαη ζε η.κ. Ο ζπλνιηθφο αξηζκφο ζεκείσλ αλάγλσζεο κεηψζεθε ειαθξά απφ ην 2002 ζε ην Όζνλ αθνξά ηηο ζπιινγέο ε GIM ππνιφγηζε πεξίπνπ εηήζηεο πξνζθηήζεηο θαη ελεξγέο ζπλδξνκέο ζε έληππα πεξηνδηθά ην Η ζπλνιηθή δαπάλε γηα βηβιηνγξαθηθφ πιηθφ γηα ην 2006 ήηαλ EUR Ογδφληα ηξία ηνηο εθαηφ ησλ αθαδεκατθψλ βηβιηνζεθψλ παξέρνπλ ππεξεζίεο δαλεηζκνχ θαη πιεξνθφξεζεο, ελψ 76% παξέρνπλ ππεξεζίεο δηαλνκήο εγγξάθσλ. Η δέζκεπζε ησλ ηηαιηθψλ παλεπηζηεκίσλ πξνο ηελ αλνηθηή πξφζβαζε έγηλε ζπγθεθξηκέλε πξαγκαηηθφηεηα κε ηελ ππνγξαθή ησλ 72 απφ ηνπο 77 πξπηάλεηο ηηαιηθψλ παλεπηζηεκίσλ ηνπ Dichiarazione di Messina (Γήιωζε ηεο Messina) ηνλ Ννέκβξην Η επίδξαζε απηνχ ηνπ εγγξάθνπ ζηελ θαηάζηαζε ησλ ηηαιηθψλ παλεπηζηεκίσλ ήηαλ φκσο ιηγφηεξν αλακελφκελε, εμαηηίαο ηεο έιιεηςεο εζληθήο πνιηηηθήο ζηελ ππνζηήξημε ηεο αλνηθηήο πξφζβαζεο θαη πάλσ απφ φια κηαο ζρεηηθήο «νξγαλσηηθήο ππνδνκήο ζε εζληθφ επίπεδν πνπ ζα κπνξνχζε λα ππνζηεξίδεη ζπληνληζκέλα εξεπλεηηθά θαη κειεηεηηθά πξνγξάκκαηα, ζχκθπηα κε ηε κεηαξξχζκηζε θαη ηε κεηάδνζε ηνπ επηζηεκνληθνχ ζπζηήκαηνο επηθνηλσλίαο, κέζα ζην νπνίν ηα ζθνπνχκελα θνλδχιηα γηα ππνζηήξημε απνζεηεξίσλ ζα κπνξνχζαλ λα θαηαλεκεζνχλ». Αληί γη απηφ, ην κηα ζηξαηεγηθή απην-αξρεηνζέηεζεο έδεημε έλα ζηαδηαθφ θαη ζεκαληηθφ βήκα πξνφδνπ ζηελ Ιηαιία. Σνλ Ινχιην 2008 ππήξραλ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα 40 ηηαιηθά αξρεία επξεηεξηαζκέλα ζην OpenDOAR, ηνλ Οδεγφ Απνζεηεξίσλ Αλνηθηήο Πξφζβαζεο (Directory of Open Access Repositories). Γεκόζηεο βηβιηνζήθεο χκθσλα κε ζηαηηζηηθέο πνπ ζπγθέληξσζε ην ICCU, ππήξραλ δεκφζηεο βηβιηνζήθεο, νη πεξηζζφηεξεο απφ ηηο νπνίεο (4.797, ζρεδφλ 98% ηνπ ζπλφινπ) αλήθνπλ ζε δήκνπο. Απφ ηηο ππφινηπεο, νη 55 αλήθνπλ ζε Πεξηθέξεηεο, 10 ζε Δπαξρίεο, 24 ζε θνηλνπξαμίεο θαη ελψζεηο ζπιινγηθψλ ζσκάησλ θαη 9 ζε ελψζεηο δήκσλ. Όπσο ζπκβαίλεη κε ηηο αθαδεκατθέο βηβιηνζήθεο, ππάξρεη αμηνζεκείσην ράζκα κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ πεξηνρψλ ηεο ρψξαο: νη πεξηζζφηεξεο απφ ηηο κηζέο (51%) εληνπίδνληαη ζηε Βφξεηα Ιηαιία, 20% ζηελ Κεληξηθή θαη 29% ζηε Νφηηα (ε έθηαζε ηεο κε ηζνξξνπίαο πξέπεη λα ζρεηίδεηαη κε ηνλ πιεζπζκφ πνπ 6

7 εμππεξεηείηαη). Αλ θαη νη δεκφζηεο βηβιηνζήθεο ζηε Νφηηα Ιηαιία δελ είλαη πάληνηε ιεηηνπξγηθέο, ζε νξηζκέλεο πεξηνρέο ηνπ Νφηνπ αξρίδνπλ λα γίλνληαη παγησκέλε πξαγκαηηθφηεηα. Οη δεκφζηεο βηβιηνζήθεο πξνζθέξνπλ ππεξεζίεο θαη νη βηβιηνγξαθηθέο πεγέο είλαη δηαζέζηκεο γηα επηηφπηα αλάγλσζε ή γηα δαλεηζκφ. ηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο (58%) νη ζπιινγέο βηβιίσλ δελ μεπεξλνχλ ηνπο ηφκνπο. ρεδφλ ην έλα ηξίην (32%) ησλ βηβιηνζεθψλ έρνπλ ζπιινγέο ησλ κέρξη ηφκνπο, ελψ κφλν 3,3% μεπεξλνχλ απηφ ην φξην. Όζνλ αθνξά ηελ παξαθνινχζεζε, ε κφλε δηαζέζηκε πιεξνθφξεζε ζε εζληθφ επίπεδν πξνέξρεηαη απφ ηελ έξεπλα ηνπ ISTAT: ην 2006 ην 11,6% ηνπ πιεζπζκνχ ειηθίαο 11 εηψλ θαη άλσ ( άηνκα) δήισζαλ φηη πήγαλ ζε βηβιηνζήθε ηνπιάρηζηνλ κία θνξά ζηνπο 12 κήλεο πξηλ απφ ηε ζπλέληεπμε. Απφ απηνχο νη κηζνί ην έθαλαλ απνθιεηζηηθά γηα ιφγνπο κειέηεο θαη/ή εξγαζίαο (51,7%), 36,4% κφλν γηα ςπραγσγηθνχο ιφγνπο θαη 10,5% θαη γηα ηνπο δχν ιφγνπο. Οη βηβιηνζήθεο ρξεζηκνπνηνχληαη πην πνιχ ζηα Βνξεηναλαηνιηθά (16,1%), αθνινπζνχλ ηα Βνξεηνδπηηθά κε 13,5%. Σν Κέληξν βξίζθεηαη ζην 11,1%. Μηθξφηεξα πνζνζηά βξίζθνληαη ζηα Νφηηα (7,7%) θαη ζηα λεζηά (9,4%). Η έξεπλα ηνπ ISTAT έδεημε φηη νη άλζξσπνη πεγαίλνπλ ζηε δεκφζηα βηβιηνζήθε γηα λα δαλεηζηνχλ βηβιία (59,1%), λα δηαβάζνπλ θαη λα κειεηήζνπλ (44,5%), λα πάξνπλ γεληθέο ή βηβιηνγξαθηθέο πιεξνθνξίεο (42,4%) θαη ζε κηθξφηεξε έθηαζε γηα λα ζπκβνπιεπηνχλ θαηαιφγνπο (11,8%), λα δαλεηζηνχλ εθεκεξίδεο, πεξηνδηθά ή άιιν έληππν πιηθφ (7,4%) θαη λα δαλεηζηνχλ νπηηθναθνπζηηθφ πιηθφ (8,5%). Η ζχγθξηζε κε ηα ζηνηρεία ηνπ 2000 δείρλεη αχμεζε ζηνλ αξηζκφ ησλ ρξεζηψλ πνπ επηζθέπηνληαη ηηο βηβιηνζήθεο γηα δηάβαζκα / κειέηε (απφ 40,6% ζε 44,5%) θαη λα δαλείδνληαη νπηηθναθνπζηηθφ πιηθφ (απφ 4,2% ζε 8,5%), ελψ ππάξρεη κείσζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ρξεζηψλ πνπ πεγαίλνπλ ζηηο βηβιηνζήθεο γηα λα πάξνπλ πιεξνθνξίεο (απφ 43,8% ζε 42,4%). Άλλες βιβλιοθήκες Πνιιά μέλα παλεπηζηήκηα, ηδηαίηεξα εθείλα ησλ ΗΠΑ, έρνπλ βηβιηνζήθε ζηελ Ιηαιία, εηδηθά ζηελ Φισξεληία θαη ζηε Ρψκε. Δπηπιένλ ε βηβιηνζήθε ηνπ European University Institute, πνπ εμεηδηθεχεηαη ζηηο θνηλσληθέο θαη δηθαζηηθέο επηζηήκεο, βξίζθεηαη ζην Fiesole (Φισξεληία). Bibibliotheca Apostolica Vaticana (Apostolik;h Bibliou;hkh toy Batikano;y) Οη απαξρέο ηε βηβιηνζήθεο, πνπ βξίζθεηαη ζηελ Πφιε ηνπ Βαηηθαλνχ, ρξνλνινγείηαη ζηνπο πξψηκνπο αηψλεο ηνπ παπηζκνχ. Η ζεκεξηλή βηβιηνζήθε πήξε κνξθή κε ηνλ νπκαληζηή Πάπα Νηθφιαν V ( ), ν νπνίνο νξγάλσζε κηα κεγάιε ζπιινγή θσδίθσλ, ηνλ πξψην ππξήλα ηεο Βηβιηνζήθεο ηνπ Βαηηθαλνχ. Ο Πάπαο ίμηνο IV ηεο έδσζε λνκηθή κνξθή κέζσ ηεο βνχιαο Ad decorem militantis ecclesiae (15 Ινπιίνπ 1475). Η βηβιηνζήθε έρεη αγνξάζεη αλαξίζκεηεο ζπιινγέο ρεηξνγξάθσλ θαη βηβιίσλ: ε βηβιηνζήθε ηνπ Fulvio Orsini (1657), ε βηβιηνζήθε ηεο Βαζίιηζζαο Υξηζηίλαο ηεο νπεδίαο (1690) θαη νη ηδησηηθέο βηβιηνζήθεο πνιιψλ πνληηθήθσλ. Η Βηβιηνζήθε ηνπ Βαηηθαλνχ εμεηδηθεχεηαη ζηηο αλζξσπηζηηθέο επηζηήκεο (ηζηνξία, ηζηνξία ηέρλεο, θιαζηθή ινγνηερλία, θηινινγία). Έρεη ηφκνπο ζε πνιιέο γιψζζεο θαη ζε πνηθίια αιθάβεηα. Η ζπιινγή απνηειείηαη απφ: αξραίνπο θαη ζχγρξνλνπο έληππνπο ηφκνπο, αξρέηππα (απφ ηα νπνία 65 είλαη ζε πεξγακελή), ρεηξφγξαθνη θψδηθεο θαη αξρεηαθά έγγξαθα, λνκίζκαηα θαη κεηάιιηα θαη πεξίπνπ αληηθείκελα ηέρλεο. Η πξφζβαζε επηηξέπεηαη κφλν ζε παλεπηζηεκηαθνχο δαζθάινπο θαη επηζηήκνλεο. Σα ηεθκήξηα δελ κπνξνχλ λα δαλεηζηνχλ. Ο θαηάινγνο ησλ ζχγρξνλσλ έληππσλ ηφκσλ είλαη online απφ ην 1985 θαη πεξηιακβάλεη πεξηζζφηεξεο απφ εγγξαθέο. Biblioteca Ambrosiana (Αμβροζιανή Βιβλιοθήκη) Η Biblioteca Ambrosiana, πνπ βξίζθεηαη ζην Μηιάλν, ηδξχζεθε απφ ηνλ Καξδελάιην Federico Borromeo ην 1609 θαη είλαη κία απφ ηηο πξψηεο δεκφζηεο βηβιηνζήθεο ηεο Δπξψπεο. Θεσξήζεθε απφ ηνλ ηδξπηή ηεο σο θέληξν κειέηεο: απηφο ζηελ πξαγκαηηθφηεηα επηζπκνχζε λα βξίζθεηαη ε βηβιηνζήθε θνληά ζε πνιηηηζηηθά ηδξχκαηα, φπσο ην Collegio dei Dottori, ε Αθαδεκία Καιψλ Σερλψλ θαη ε Πηλαθνζήθε. Ο Καξδηλάιηνο ζπγθέληξσζε πνιινχο ειιεληθνχο, ιαηηληθνχο θαη θνηλφηππνπο (vulgar) θψδηθεο γηα ηε βηβιηνζήθε ηνπ θαη επίζεο θψδηθεο ζε πνηθίιεο αλαηνιηθέο γιψζζεο. Τπάξρεη επίζεο κηα Αξαβηθή θαη κηα Αλαηνιηθή ζπιινγή κεγάιεο ζπνπδαηφηεαο θαη ν Codice Atlantico (Αηιαληηθόο Κώδηθαο) ηνπ Leonardo of Vinci. 7

8 Biblioteca Sala Borsa (Βιβλιοθήκη Sala Borsa) Η Biblioteca Europea di Informazione e Cultura (BEIC Δπξσπατθή Βηβιηνζήθε Πιεξνθφξεζεο θαη Πνιηηηζκνχ) Η Έλσζε Milano Biblioteca del 2000 ηδξχζεθε ην 1997 κε ζηφρν ηελ πξνψζεζε ηεο δεκηνπξγίαο κηαο Δπξσπατθήο Βηβιηνζήθεο Πιεξνθφξεζεο θαη Πνιηηηζκνχ, κε έδξα ηεο ην Μηιάλν. Καηέρεη έθηαζε η.κ. Ο δηεζλήο δηαγσληζκφο γηα ην ζρέδηφ ηεο αλαθνηλψζεθε απφ ηνλ Γήκν ηνπ Μηιάλνπ ην 2001 θαη νινθιεξψζεθε ζηηο 9 Ννεκβξίνπ Σνλ δηαγσληζκφ θέξδηζε ν αξρηηέθηνλαο Peter Wilson απφ ην Münster ηεο Γεξκαλίαο. Σν ηειηθφ έξγν παξαδφζεθε ζηηο 18 Απξηιίνπ 2006 θαη ην δηνηθεηηθφ ζρέδην απεζηάιε ζηηο 4 Μαξηίνπ Καηά Νόμον Καηάθεζη Ο λένο λφκνο γηα ηελ θαηά λφκνλ θαηάζεζε (Νφκνο αξ. 106 ηεο 15 εο Απξηιίνπ 2004) αληηθαζηζηά ην λφκν ηνπ 1939 θαη ηηο επφκελεο ηξνπνινγίεο ηνπ ηηο 3 Μαΐνπ 2006 ην D.P.R. (Decreto del Presidente della Repubblica Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα ηεο Ιηαιηθήο Γεκνθξαηίαο) αξ. 252 δεκνζηεχηεθε: Regolamento recante norme in materia di deposito legale dei documenti di interesse culturale destinati all uso pubblico (Καλνληζκνί γηα ηηο λόξκεο ζρεηηθά κε ηελ θαηά λόκν θαηάζεζε εγγξάθωλ πνιηηηζηηθνύ ελδηαθέξνληνο πνπ πξννξίδνληαη γηα δεκόζηα ρξήζε), ζε ηζρχ απφ ηηο 2 επηεκβξίνπ Η AIB ζπλέβαιε κε ρξήζηκεο πξνηάζεηο γηα ηηο αλαγθαίεο ηξνπνινγίεο ζηνπο θαλνληζκνχο ηνπ Όκσο ν λφκνο ηνπ 2004 δελ αζρνιείηαη πξαγκαηηθά κε ηα ζεκεξηλά πξνβιήκαηα ηεο θαηά λφκνλ θαηάζεζεο. Σν πιαίζην πξάγκαηη έρεη αιιάμεη αξθεηά απφ απηφ ηνπ Ο Νφκνο 106/2004 φκσο παξνπζηάδεη ηηο ζεηηθέο θαη αξλεηηθέο πιεπξέο. Οη ζεηηθέο πιεπξέο είλαη: - ζαθήο ηαπηνπνίεζε ησλ ζηφρσλ, νη νπνίνη πξέπεη λα επηηεπρζνχλ κε ηελ θαηά λφκνλ θαηάζεζε - δήισζε γηα ηελ αλάγθε ησλ δχν επηπέδσλ αξρείνπ: εζληθφ θαη πεξηθεξεηαθφ - κεηαθνξά εγγξάθσλ απφ ηνλ ηππνγξάθν (απιφο εθηειεζηήο) ζηνλ εθδφηε (ππεχζπλνο γηα ην έξγν) - πιήξεο θαηάινγνο ησλ δηαθνξεηηθψλ εηδψλ εγγξάθσλ πνπ θαηαηίζεληαη γηα ην ζρεκαηηζκφ ηνπ αξρείνπ, πεξηιακβάλνληαο επίζεο γελλεκέλεο ςεθηαθά πεγέο θαη πεγέο πνπ δηαθηλνχληαη ζηνλ ηζηφ. Η πξνζζήθε ειεθηξνληθψλ πεγψλ, ζε ζπκθσλία κε ηηο ηειεπηαίεο θαηεπζπληήξηεο νδεγίεο ηεο IFLA/UNESCO ηνπ 2000 αθφκα έρεη ηε γεχζε ηεο πξσηνπνξίαο. Λίγνη λφκνη ησλ Δπξσπατθψλ ρσξψλ πεξηιακβάλνπλ πεγέο πνπ δηαθηλνχληαη ζηνλ ηζηφ πξνο ην παξφλ, εμαηηίαο ησλ πξνθαλψλ δπζθνιηψλ ζπληήξεζεο, πεξηγξαθήο θαη ειέγρνπ ηνπο. Όκσο πξνο ην παξφλ έλα πξαγκαηηθφ ςεθηαθφ απνζεηήξην δελ ππάξρεη αθφκα. Οη λένη θαλφλεο ηεο θαηά λφκνλ θαηάζεζεο είλαη ζπνπδαίνη, επεηδή απμάλνπλ ηελ θάιπςε ηνπ εζληθνχ εθδνηηθνχ πξντφληνο, εηδηθά φζνλ αθνξά ηνπο επνλνκαδφκελνπο κηθξνχο εθδφηεο θαη φζνλ αθνξά ηελ επέθηαζε ησλ πξνυπνζέζεσλ θαηάζεζεο ζε γξαθηθά θαη ειεθηξνληθέο πεγέο, νη νπνίεο εμαηξνχληαη κέρξη ζήκεξα απφ ηελ θαηά λφκνλ θαηάζεζε θαη γηα ηα ζεηηθά απνηειέζκαηα ησλ εζληθψλ βηβιηνγξαθηθψλ ππεξεζηψλ ζπλνιηθά. Δικαιώμαηα πνεσμαηικής ιδιοκηηζίας Μηα δηαδηθαζία γηα ηελ αλαδηνξγάλσζε λφκσλ ζρεηηθψλ κε ηελ πλεπκαηηθή ηδηνθηεζία θαη ηα δηθαηψκαηα πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο μεθίλεζε ην ηφρνο ηεο ήηαλ λα πξνζαξκνζηεί θαη λα θέξεη ηελ ηηαιηθή λνκνζεζία ζε ζπκθσλία κε ηηο γεληθέο αξρέο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Σν έξγν ηεο αλαζεψξεζεο ηνπ θεηκέλνπ ηνπ λφκνπ πνπ ίζρπε (633/1941) γηα ηα πλεπκαηηθά δηθαηψκαηα έρεη εληαηηθνπνηεζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα, εμαηηίαο κηαο Δπηηξνπήο πνπ ζρεκαηίζηεθε γηα ην ιφγν απηφ κέζα ζηε Μφληκε πκβνπιεπηηθή Δπηηξνπή ηνπ MiBAC (άξζξν 190 ηνπ Νφκνπ 633/1941). Σν 2005 ε ηζρχνπζα Δπηηξνπή πξνο ην παξφλ πξνζπάζεζε λα πξνεηνηκάζεη έλα έξγν ζπζηεκαηηθήο κεηαξξχζκηζεο, πνπ ήηαλ θαηλνηφκν ζηε κνξθή θαη ζην πεξηερφκελφ ηνπ, αιιά ρσξίο επηηπρία. Όκσο παξήγαγε έλα πξνζρέδην, πνπ θξίζεθε αξλεηηθά απφ ηελ Πξνεδξεία ηνπ πκβνπιίνπ Τπνπξγψλ πνπ ήηαλ ηφηε ζηελ εμνπζία. Ο ζηφρνο ηεο ηζρχνπζαο Δπηηξνπήο γηα ηελ ηξηεηία ήηαλ λα πξνσζήζεη κηα ζνβαξή ζπδήηεζε πξνθεηκέλνπ λα θζάζεη ζε δηαθαλείο θαη θνηλέο ιχζηεο. Αληηπξφζσπνη ηνπ AIB ζπλέβαιαλ ζηε ζχληαμε ησλ πξνηάζεσλ ηεο 8

9 Οκάδαο Δξγαζίαο Libere utilizzazioni (Διεχζεξεο Υξήζεηο). Απηέο νη πξνηάζεηο καδί κε απηέο άιισλ νκάδσλ εξγαζίαο κπήθαλ πξψηα ζε wiki θαη κεηά ζην ηειηθφ έγγξαθν Proposte per una riforma del diritto d autore (Πξνηάζεηο γηα ηε Μεηαξξύζκηζε ηωλ Πλεπκαηηθώλ Γηθαηωκάηωλ) πνπ παξαδφζεθε ζην MiBAC ηνλ Γεθέκβξην Η ζσζηή εθαξκνγή ησλ ηζρπφλησλ λφκσλ γηα ηα δηθαηψκαηα πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο γηα ηηο βηβιηνζήθεο ζεκαίλεη πεξηνξηζκφ ησλ δξαζηεξηνηήησλ ησλ ρξεζηψλ, φπσο ε κείσζε ζην 15 % ησλ πεξηερνκέλσλ πνπ κπνξνχλ λα θσηνηππεζνχλ θαη ζηελ απαγφξεπζε ηεο αλαπαξαγσγήο θαη δαλεηζκνχ έληππεο κνπζηθήο. Η Ιηαιία, φπσο πνιιέο άιιεο Δπξσπατθέο ρψξεο, θαηαδηθάζηεθε απφ ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή γηα ηε κε εθαξκνγή ηεο Οδεγίαο 92/100/CE ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο γηα ηηο δεκφζηεο βηβιηνζήθεο (ν λφκνο απαηηνχζε λα ρξεσζεί έλα πνζφ γηα δαλεηζκνχο πνπ θάλνπλ νη δεκφζηεο βηβιηνζήθεο). ε ζπλέρεηα ηεο πνηλήο, ε Ιηαιηθή θπβέξλεζε ηξνπνπνίεζε ηνλ ηζρχνληα εζληθφ θαλνληζκφ, εηζάγνληαο ηελ αξρή ηεο ακνηβήο ησλ εθδνηψλ γηα δαλεηζκνχο ζε θξαηηθέο θαη ζε βηβιηνζήθεο ηνπηθψλ θνξέσλ θαη θαζηεξψλνληαο έλα εζληθφ πνζφ 3 εθαη. Σν πνζφ ρξεκαηνδνηείηαη θαηά 80 % απφ ην θξάηνο θαη 20 % απφ ηηο Πεξηθέξεηεο. Οη θχξηεο πξνηάζεηο κεηαξξχζκηζεο πνπ έθαλε ε AIB θαη κνηξάζηεθε κε άιιεο ελψζεηο πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηελ Οκάδα Δξγαζίαο «Διεχζεξεο ρξήζεηο» είλαη: - ζπκθσλία κε ην λφκν γηα ηηο αλαπαξαγσγέο γηα λα βνεζεζεί ε ζπληήξεζε ησλ έξγσλ ζε ζπιινγέο βηβιηνζεθψλ - δηάζεζε αληηγξάθνπ αζθαιείαο ζηε ζέζε ηνπ πξσηνηχπνπ - δηθαηνιφγεζε ηεο αλάγλσζεο έξγσλ ή ηνπ παημίκαηνο ηκεκάησλ έξγσλ θάζε κνξθήο, πνπ γίλεηαη γηα πνιηηηζηηθή δηαθήκηζε ζε δεκφζηεο βηβιηνζήθεο ή ζε φκνηα πνιηηηζηηθά ηδξχκαηα, κεηά απφ επηθνηλσλία κε ηνπο θαηφρνπο ησλ πλεπκαηηθψλ δηθαησκάησλ - λνκηκφηεηα ηεο αλαπαξαγσγήο επξεηεξίσλ, πεξηιήςεσλ, εμσθχιισλ θ.ιπ. ζηνπο OPAC - θνηλνπνίεζε ζην θνηλφ ησλ νξθαλψλ έξγσλ ή απηψλ πνπ δελ πσινχληαη πιένλ - αλαπαξαγσγή απφ βηβιηνζήθεο θαη θνηλνπνίεζε ζην θνηλφ γηα ράξηλ ησλ ρξεζηψλ κε θπζηθέο αληθαλφηεηεο - αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ ησλ ζειίδσλ πνπ κπνξνχλ λα αλαπαξαρζνχλ κφλν γηα πξνζσπηθή ρξήζε - ζπκθσλία κε ην λφκν γηα ηελ ειεθηξνληθή παξάδνζε ηεθκεξίσλ κφλν γηα πξνζσπηθή ρξήζε. Δπαγγελμαηική εκπαίδεσζη και ηο επάγγελμα ηοσ βιβλιοθηκονόμοσ ηελ Ιηαιία φπσο αιινχ, ε αλψηαηε εθπαίδεπζε ζεσξείηαη ην βαζηθφ κνλνπάηη γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ βηβιηνζεθνλφκσλ. Σν ζχζηεκα ησλ ηηαιηθψλ παλεπηζηεκίσλ πεξηιακβάλεη 80 παλεπηζηήκηα πνπ ζπλδένληαη κε ην CRUI. Πνιιά παλεπηζηήκηα πξνζθέξνπλ πηπρηαθά καζήκαηα ζηηο επηζηήκεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο θαη νξηζκέλα κεηαπηπρηαθφ δίπισκα ζηελ αξρεηνλνκία θαη βηβιηνζεθνλνκία. Άιια παλεπηζηήκηα πξνζθέξνπλ εηήζηα καζήκαηα master s. Σν Παλεπηζηήκην ηεο Φισξεληίαο, γηα παξάδεηγκα, έρεη έλα δηεηέο πξφγξακκα master s. Απφ ην 1997 ην Παλεπηζηήκην Udine, ζε θνηλνπξαμία κε άιια ηηαιηθά παλεπηζηήκηα θαη απφ ην 2007 ην Università La Sapienza of Rome, πξνζθέξεη δηδαθηνξηθφ πξφγξακκα ζηε βηβιηνγξαθία, βηβιηνζεθνλνκία θαη αξρεηνλνκία. Η Scuola Superiore per archivisti e bibliotecari (SSAB Δηδηθή ρνιή γηα Αξρεηνλφκνπο θαη Βηβιηνζεθνλφκνπο) ηεο La Sapienza, εμαξρήο ην κφλν ηηαιηθφ κεηαπηπρηαθφ πξφγξακκα ζηνλ ηνκέα, πνπ ηψξα έρεη πιήξσο αλαδνκεζεί, πξνζθέξεη κεγάιε πνηθηιία ζεηξψλ ζπνπδψλ. Αλαλεσκέλεο πιεξνθνξίεο γηα επθαηξίεο εθπαίδεπζεο ζηνλ ηνκέα κπνξνχλ λα βξεζνχλ κέζσ ηνπ θαηαιφγνπ AIB-WEB Formazione professionale (Δπαγγεικαηηθή ηππνπνίεζε). Σν επάγγεικα ηνπ βηβιηνζεθνλφκνπ δελ έρεη λνκηθή αλαγλψξηζε ζηελ Ιηαιία, νχηε έρεη επαθξηβψο θαζνξηζκέλν εθπαηδεπηηθφ νδεγφ ζπνπδψλ. Κάζε δηνίθεζε πηνζεηεί δηαθνξεηηθά θξηηήξηα γηα ηελ πξφζιεςε λένπ πξνζσπηθνχ. ην δχζθνιν απηφ πεξηβάιινλ, νη Ιηαινί βηβιηνζεθνλφκνη θαη ε AIB έρνπλ πξνζπαζήζεη λα πξνζεγγίζνπλ ζπλδηθαιηζηηθέο ελψζεηο θαη φξγαλα πνπ θαηέρνπλ βηβιηνζήθεο γηα λα πξνζδηνξίζνπλ ηελ επαγγεικαηηθή εηθφλα. 9

10 Δπαγγελμαηικές ενώζεις Associazione italiana biblioteche (AIB Έλωζε Ιηαιηθώλ Βηβιηνζεθώλ) Η Έλσζε Ιηαιηθψλ Βηβιηνζεθψλ (AIB) είλαη ε επαγγεικαηηθή έλσζε ησλ Ιηαιψλ βηβιηνζεθνλφκσλ. Ιδξχζεθε ην 1930 κε ηελ νλνκαζία Έλσζε Ιηαιψλ Βηβιηνζεθνλφκσλ θαη πήξε ηελ ηξέρνπζα νλνκαζία ηεο ην Έρεη πεξίπνπ κέιε, θπξίσο βηβιηνζεθνλφκνπο, αιιά ε ζπκκεηνρή κέινπο είλαη αλνηθηή ζε βηβιηνζήθεο θαη ζε άηνκα ή θνξείο πνπ ελδηαθέξνληαη γηα ηνλ ηνκέα (θνηηεηέο, δηεζλείο βηβιηνζήθεο, ηδησηηθέο εηαηξείεο θ.ιπ.). Σα ζπιινγηθά φξγαλα (ηνπηθά θαη άιια) απνηεινχλ πεξίπνπ ην 10 % ησλ κειψλ. Η Έλσζε κεηαμχ ησλ ζηφρσλ ηεο έρεη ηελ πξνψζεζε ηεο νξγάλσζεο θαη αλάπηπμεο ησλ βηβιηνζεθψλ ζηελ Ιηαιία. Η AIB εξγάδεηαη κέζσ επηηξνπψλ θαη νκάδσλ κειέηεο θαη κέζσ ηεο νξγάλσζεο ζπλεδξίσλ θαη ζπκπνζίσλ. Η ζεζκηθή δνκή ηεο AIB ρσξίδεηαη ζηελ Comitato Esecutivo Nazionale (CEN Δζληθή Δθηειεζηηθή Δπηηξνπή), πνπ απνηειείηαη απφ επηά κέιε. Η CEN πεξηηξηγπξίδεηαη απφ ην Κνιέγην Γηαηηεηψλ θαη ην Κνιέγην ηεο Έλσζεο θαη ηηο Comitati Esecutivi Regionali (CER Πεξηθεξεηαθέο Δθηειεζηηθέο Δπηηξνπέο). Απηέο επίζεο έρνπλ επηά κέιε θαζεκία θαη φιεο εθιέγνληαη θάζε 3 ρξφληα. Σα πεξηθεξεηαθά ηκήκαηα έρνπλ νηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή απηνλνκία. Η AIB δεκνζηεχεη δχν πεξηνδηθά: Bollettino AIB (Γειηίν ηεο AIB): έλα ηεηξακεληαίν δειηίν. Καιχπηεη ζέκαηα βηβιηνζεθνλνκίαο κε ηδηαίηεξε έκθαζε ζηε δηεζλή ζθαίξα θαη ζε θαηλνηνκίεο ηνπ ηνκέα. AIB notizie (Νέα ηεο AIB): είλαη ην ελεκεξσηηθφ δειηίν ηεο Έλσζεο, αθηεξσκέλν ζε λέα, πιεξνθνξίεο γηα ηελ έλσζε θαη ηηο δξαζηεξηφηεηέο ηεο, ζέκαηα ελδηαθέξνληνο πνπ πξνέξρνληαη απφ online ιίζηεο ζπδεηήζεσλ θ.ιπ. Η AIB νξγαλψλεη έλα Δζληθφ πλέδξην θάζε ρξφλν. Σν 2008 είρε θζάζεη ζην 55 ν ζπλέδξην. Σν εηήζην εζληθφ ζπλέδξην θηινμελεί επίζεο ην Bibliocom, κηα έθζεζε πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ γηα βηβιηνζήθεο. Ο επίζεκνο ηζηνηφπνο ηεο AIB, ν AIB-WEB ( παξέρεη ζεζκηθέο πιεξνθνξίεο θαη έγγξαθα γηα ηε δξαζηεξηφηεηα ηεο Έλσζεο, θαζψο θαη λέα γηα βηβιηνζήθεο θαη ελψζεηο βηβιηνζεθψλ. Μεηαμχ ησλ θχξησλ ππεξεζηψλ είλαη ην Repertorio degli OPAC italiani (Δπξεηήξην ηωλ ηηαιηθώλ OPAC), ζηε βάζε ηνπ νπνίνπ δεκηνπξγήζεθε ην MAI. Σν Segnaweb, επξεηήξην ηζηνηφπσλ επηιεγκέλν απφ Ιηαινχο βηβιηνζεθνλφκνπο, ρξήζηκν γηα ηηο ππεξεζίεο πιεξνθφξεζεο ησλ δεκνζίσλ βηβιηνζεθψλ, αιιά επίζεο άκεζα γηα ηνπο πνιίηεο. Πρόζθαηη επιζκόπηζη ηων ιηαλικών βιβλιοθηκών Η ησξηλή θαηάζηαζε ησλ ηηαιηθψλ βηβιηνζεθψλ ίζσο αληαλαθιά ηα πην γεληθά πξνβιήκαηα θαη ραξαθηεξηζηηθά ηεο θνηλσλίαο καο: ζρεδφλ νη κηζέο βηβιηνζήθεο βξίζθνληαη ζην Βνξξά. Οη ππφινηπεο βξίζθνληαη κεηαμχ ηνπ Κέληξνπ θαη ηνπ Νφηνπ. Γελ ππάξρνπλ πιήξεηο ζηαηηζηηθέο ζρεηθά κε ηηο δεκφζηεο βηβιηνζήθεο θαη νη έξεπλεο ηνλίδνπλ ηελ έιιεηςε νκνγέλεηαο ζηε γεσγξαθηθή θηαλνκή θαη ζηελ πνηφηεηα ππεξεζηψλ. Όιεο νη πιεξνθνξίεο θαη νη δείθηεο ζηαδηαθά ρεηξνηεξεχνπλ, φζν πξνρσξνχκε απφ ηνλ Βνξξά πξνο ηνλ Νφην ηεο Ιηαιίαο. Πεξίπνπ νη κηζέο βηβιηνζήθεο θαηέρνπλ ιηγφηεξεο απφ πεγέο, κηα πνζφηεηα πνπ είλαη αλεπαξθήο γηα ηελ εμαζθάιηζε αθφκα θαη κηαο βαζηθήο πξφζβαζεο ζηνλ πνιηηηζκφ. Η έιιεηςε νκνηγέλεηαο ππεξεζηψλ θαη νη αδχλακεο δνκέο ραξαθηεξίδνπλ ηηο ηηαιηθέο βηβιηνζήθεο, παξφια ηηο αλακθίβνιεο πεξηπηψζεηο αξηζηείαο, εηδηθά ζηηο δεκφζηεο θαη αθαδεκατθέο βηβιηνζήθεο. Εθνικές σπηρεζίες Οη εζληθέο ππεξεζίεο επηηεινχλ αλαληηθαηάζηαηεο ιεηηνπξγίεο, αθφκα θαη αλ είλαη ζήκεξα ειιεηπείο θαη αλεπαξθείο, αιιά ρξεηάδεηαη λα γίλνπλ ξηδηθέο αιιαγέο. Σί πξνηάζεηο κπνξνχλ λα ηεζνχλ; Η Εθνική Βιβλιοθήκη ηης Ιηαλίας και η Ιηαλική Εθνική Βιβλιογραθία Η ίδξπζε κηαο κφλν Δζληθήο Βηβιηνζήθεο ηεο Ιηαιίαο πξέπεη λα είλαη ην επηζπκεηφ. Απηή ζα κπνξνχζε λα ζπκπεξηιάβεη ηηο ησξηλέο BNCF, BNCR, ICCU, ην Istituto Centrale per i Beni Sonori e Audiovisivi θαη ην Istituto Centrale per il Restauro e la Conservazione del Patrimonio Archivistico e Librario. Απηή ε Βηβιηνζήθε ζα πξέπεη λα εγγπάηαη ηελ απηνλνκία απφ επηζηεκνληθή, νηθνλνκηθή θαη δηνηθεηηθή άπνςε. Η πνιηηεία πξέπεη λα ζπγθεληξψζεη ηνπο πφξνπο ηεο ζε ππεξεζίεο ππνδνκήο πνπ απαηηνχληαη γηα κηα Δζληθή Βηβιηνζήθε ηεο Ιηαιίαο θαη γηα κηα Ιηαιηθή Δζληθή Βηβιηνγξαθία. Οη βηβιηνγξαθηθφο έιεγρνο πξέπεη λα δηαλέκεηαη εγθαίξσο (αιιά κε έλα θεληξηθφ θνξέο πνπ ζπληνλίδεη ηε βηβιηνγξαθηθή δηαδηθαζία), 10

11 ρξεζηκνπνηψληαο πξνζσπηθφ κε δεμηφηεηεο. Έλα πξψην βήκα πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή είλαη ε επεξρφκελε δεκηνπξγία ελφο κφλν θφκβνπ SBN, πνπ ζα ζπκπεξηιακβάλεη ηε BNCF θαη ηε BNCR. Τελικά ζτόλια Η ζχλζεηε θαηάζηαζε ησλ ηηαιηθψλ βηβιηνζεθψλ θαη ε πνηθηιία νξγάλσλ πνπ ηηο δηνηθνχλ, ζα απαηηνχζε ηελ ίδξπζε ελφο πιαηζίνπ πνπ θαιχπηεη φιεο ηηο βηβιηνζήθεο φισλ ησλ εηδψλ, ίζσο θάησ απφ ηελ πξνζηαζία ελφο επαγγεικαηηθνχ θνξέα, ζε ζπλεξγαζία κε παλεπηζηεκηαθέο εξεπλεηηθέο δνκέο. Οη ηηαιηθέο βηβιηνζήθεο, φπσο νιφθιεξνο ν πνιηηηζηηθφο ηνκέαο, δέρνληαη ρξεκαηνδφηεζε, πνπ είλαη ζπρλά αλεπαξθήο γηα ηελ απνζηνιή ππεξεζηψλ θαη ηελ πιεξνθφξεζε θαη ηελ πνιηηηζηηθή ιεηηνπξγία. Δπηπιένλ ην ράζκα κεηαμχ Βνξξά θαη Νφηνπ ηεο ρψξαο παξακέλεη άιπην, φζνλ αθνξά ηελ πνηφηεηα ρψξσλ θαη ππεξεζηψλ. Σα ηειεπηαία 20 ρξφληα φκσο (θαη ρσξίο λα ιακβάλεηαη ππφςε ε ζπρλή ακέιεηα θαη ζχγρπζε) αλαξίζκεηα φξγαλα (MiBAC, παλεπηζηήκηα, δήκνη, επαξρίεο, επηζθνπέο θ.ιπ.) έρνπλ επελδχζεη ζηε ιεηηνπξγηθή αλαδηνξγάλσζε ησλ ηζηνξηθψλ βηβιηνζεθψλ (γηα παξάδεηγκα ε Γεκνηηθή Βηβιηνζήθε ηνπ Trent, ε Classense Βηβιηνζήθε ηεο Ravenna), ζηελ εγθαηλίαζε ζχγρξνλσλ βηβιηνζεθψλ, πνπ ζέβνληαη ηα πνηνηηθά πξφηππα πνπ θαζηέξσζε ε IFLA (γηα παξάδεηγκα ε Δζληθή Βηβιηνζήθε ηνπ Bari, ε Biblioteca Sala Borsa ηεο Bologna, ε Βηβιηνζήθε ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Bolzano, αλαξίζκεηεο βηβιηνζήθεο ησλ Παλεπηζηεκίσλ Βελεηίαο, ε Biblioteca di Scienze Sociali ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Φισξεληίαο, ε Biblioteca San Giorgio ηεο Pistoia) θαη ζηελ παξνπζίαζε πξνγξακκάησλ γηα λέεο βηβιηνζήθεο (γηα παξάδεηγκα ε Παλεπηζηεκηαθή Βηβιηνζήθε ηεο Genoa). Ξαλά ζηα ηειεπηαία 20 ρξφληα έρεη ππάξμεη αμηνζεκείσηε επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ησλ Ιηαιψλ βηβιηνζεθνλφκσλ, νη νπνίνη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο έρνπλ απνθηήζεη αμηέπαηλν επίπεδν πνηφηεηαο, εμαηηίαο ηεο δηάδνζεο ηεο βηβιηνζεθνλνκίαο ζηα ηηαιηθά παλεπηζηήκηα ηεο εηζαγσγήο επαγγεικαηηθψλ θχθισλ καζεκάησλ απφ ηελ AIB, ηηο Πεξηθέξεηεο θαη ηδησηηθνχο θνξείο, ηε δηάδνζε πεξηνδηθψλ πνπ εμεηδηθεχνληαη ζηε LIS θαη ζηε ζπκκεηνρή απμαλφκελνπ αξηζκνχ Ιηαιψλ βηβιηνζεθνλφκσλ ζε δηεζλείο επηζηεκνληθέο θαη επαγγεικαηηθέο ζπδεηήζεηο. 11