ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΕΙΔΙΚΟΥ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΥ ΚΟΝΔΥΛΙΩΝ ΕΡΕΥΝΑΣ

Transcript

1 0 Σ ε λ ί δ α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΕΙΔΙΚΟΥ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΥ ΚΟΝΔΥΛΙΩΝ ΕΡΕΥΝΑΣ Παραδοτέο Π.1.3: Μελέτη εφαρμογής για δράσεις εταιρικής κοινωνικής ευθύνης (ΕΚΕ) στον Δήμο Αθηναίων στο θεματικό τομέα παρέμβασης «Διασύνδεση και συνεργασία ιδιωτικών επιχειρήσεων με κοινωνικές επιχειρήσεις στα εδαφικά όρια του Δήμου Αθηναίων» για το Έργο του ΟΠΑ «Επιχορήγηση του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών μέσω του Ειδικού Λογαριασμού Κονδυλίων Έρευνας (ΕΛΚΕ/ΟΠΑ) για Δράσεις Επιχειρηματικής Υπευθυνότητας και Αειφορίας» Υποέργο 2 της Πράξης «Επιχειρηματική Υπευθυνότητα και Αειφορία» (δ.τ. «Ευ Αειφορείν») / Corporate Responsibility and Sustainability ( CRS ) με κωδικό ΟΠΣ Ημερομηνία Υποβολής Παραδοτέου: 31/07/2015

2 Σ ε λ ί δ α 1 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ EΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΟΡΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ...8 Εισαγωγή...8 Υφιστάμενες μορφές κοινωνικής επιχειρηματικότητας σε εθνικό επίπεδο ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ Υφιστάμενες δομές σχεδιασμού, ανάπτυξης και υποστήριξης ΕΚΕ στο εσωτερικό ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ, ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ Κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες του Δήμου Ιδιαιτερότητες Του Δήμου Αθηναίων ΤΟ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ Νομοθετικό πλαίσιο για την κοινωνική επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα στους τρεις θεματικούς τομείς παρέμβασης Σύνοψη του υφιστάμενου θεσμικού υπόβαθρου που καθοδηγεί και επηρεάζει το σχεδιασμό πρακτικών ΕΚΕ στο εσωτερικό KATΑΓΡΑΦΗ ΚΑΛΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΕΚΕ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ Εισαγωγή Παραδείγματα Δράσεων ΕΚΕ Στον Τομέα Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας Στην Ελλάδα Περιγραφή καλών πρακτικών ΕΚΕ στον τομέα κοινωνικής Επιχειρηματικότητας στην ΕE Ενδεικτικά παραδείγματα κοινωνικών επιχειρήσεων στο Ηνωμένο Βασίλειο Ενδεικτικά Μοντέλα Συνεργασίας Μεταξύ Ιδιωτικών Επιχειρήσεων- Κοινωνικών Επιχειρήσεων Και Δομών Του Δήμου Αθηναίων ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ Εισαγωγή Προτεινόμενες παρεμβάσεις για την προώθηση ΕΚΕ σε θέματα κοινωνικής επιχειρηματικότητας Προτεινόμενες ενδεικτικές συνεργασίες ιδιωτικών φορέων/μελών ΒΕΑ με κοινωνικές επιχειρήσεις Σχέδιο δράσης για την εκτέλεση της πιλοτικής εφαρμογής του έργου...90 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...102

3 Σ ε λ ί δ α 2 ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ/ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1 Βιώσιμη Ανάπτυξη Εικόνα 2 Μορφές Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, Επιχειρήσεων, Οργανώσεων στο Δήμο Αθηναίωνπου βρίσκονται σε ανάγκη Εικόνα 3 Ποσοστά των Κοινωνικών Επιχειρήσεων που εδρεύουν στο Δήμο Αθηναίων Εικόνα 4 Ενδεικτικά Κριτήρια για την ενίσχυση των κοινωνικών επιχειρήσεων και την υλοποίηση συνεργασίας μεταξύ ιδιωτικών επιχειρήσεων και φορείς του Δήμου Πίνακας 1Ταξινόμηση των κριτηρίων για οριοθέτηση του όρου κοινωνική επιχείρηση με βάση πηγές στη βιβλιογραφία Πίνακας 2 Χαρακτηριστικά Παραδείγματα Κοιν.Σ.Επ με έδρα το Δήμο Αθηναίων Πίνακας 3 Χαρακτηριστικά Παραδείγματα Ενδεικτικών Φορέων Κοινωνικής Οικονομίας που δραστηριοποιούνται στο Δήμο Αθηναίων Πίνακας 4 Χαρακτηριστικά Παραδείγματα Κοινωνικών Επιχειρήσεων στην Ελλάδα Πίνακας 5 Ποσοστά ατόμων του συνόλου του πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας Πίνακας 6 Παρουσίαση Των Βασικών Κατηγοριών Κοινωνικών Μορφωμάτων Υποστήριξης ΕΚΕ σε εθνικό επίπεδο Πίνακας 7 Παρουσίαση Πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων του Θεσμικού και Οργανωτικού πλαισίου στον τομέα Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας στο εσωτερικό Πίνακας 8 Ενδεικτικάπεδία δραστηριοτήτων ΕΚΕ που έχουν εφαρμοστεί από το Δήμο, λοιπούς οργανισμούς και φορείς για την αντιμετώπιση βασικών αναγκών (Δήμος Αθηναίων) Πίνακας 9 Ενδεικτικά Παραδείγματα Κοινωνικών Επιχειρήσεων στο εσωτερικό όπως καταγράφονται στη βιβλιογραφία Πίνακας 10Βασική εμπορική δραστηριότητα στο ΗΒ Πίνακας 11Γενικές Προτεινόμενες Παρεμβάσεις Του Δήμου Αθηναίων Σε Σχέση Με Την Υποστήριξη Πολιτικών Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας Πίνακας 12 Ενδεικτικές παρεμβάσειςστον πυλώνα παρέμβασης κοινωνική οικονομία Πίνακας 13 Περιγραφή Ενδεικτικών Προτάσεων/ Συνεργασιών Των Ιδιωτικών Επιχειρήσεων (ΒΕΑ) Με Κοινωνικές Επιχειρήσεις Στο Δήμο Αθηναίων Στους Προτεινόμενους Κλάδους Πίνακας 14 Σχέδιο Δράσης της Πιλοτικής Εφαρμογής Πίνακας 15 Περιγραφή της Πιλοτικής Εφαρμογής με συγκεκριμένους αποδέκτες στον τομέα κοινωνικής επιχειρηματικότητας... 98

4 Σ ε λ ί δ α 3 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν κείμενο έχει εκπονηθεί και υποβάλλεται στα πλαίσια του έργου με τίτλο «Επιχειρηματική Υπευθυνότητα και Αειφορία» (δ.τ. «Ευ Αειφορείν») / Corporate Responsibility and Sustainability ( CRS ) για την μελέτη Ε.1.3: Μελέτη για την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) στο θεματικό τομέα παρέμβασης «Διασύνδεση και συνεργασία ιδιωτικών επιχειρήσεων/ μελών του ΒΕΑ, με κοινωνικές επιχειρήσεις στα εδαφικά όρια του Δήμου Αθηναίων». Απώτερος στόχος του είναι να τεκμηριώσει την αναγκαιότητα της διασύνδεσης και συνεργασίας ιδιωτικών επιχειρήσεων/μελών του ΒΕΑ με τις κοινωνικές επιχειρήσεις ώστε αυτές να προοδεύσουν στον τομέα της βιωσιμότητας και ανάπτυξης και να βελτιωθεί αυτή η κατάσταση. Πιο συγκεκριμένα, η μελέτη αυτή εφαρμογής δίνει έμφαση στις δράσεις εταιρικής κοινωνικής ευθύνης (ΕΚΕ) και παρατίθενται προτάσεις που θα μπορούσαν να υιοθετηθούν (στο θεματικό τομέα παρέμβασης κοινωνική οικονομία και επιχειρηματικότητα) ώστε να προωθηθεί η νοοτροπία της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης και να ευαισθητοποιηθούν πολίτες και επιχειρήσεις στο θέμα αυτό. Συνοπτικά λοιπόν η παρούσα μελέτη επιχειρεί τα ακόλουθα: α) να αξιολογήσει τα αποτελέσματα μίας συστηματικής ανάλυσης εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος του Δήμου Αθηναίων και β) να καταγράψει και να αξιολογήσει τόσο τις υφιστάμενες δομές ανάπτυξης και υποστήριξης ΕΚΕ στο εσωτερικό, όσο ιδίως καλές πρακτικές EKEπου έχουν αναπτυχθεί σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται επίσης στο θεσμικό πλαίσιο που καθοδηγεί την υιοθέτηση πρακτικών ΕΚΕ. Παράλληλα η μελέτη αποσκοπεί στο να παρουσιάσει τα σημαντικότερα νέα μοντέλα συνεργασίας και διασύνδεσης μεταξύ των εμπλεκόμενων μελών που θα μπορούσαν να υλοποιηθούν ώστε

5 Σ ε λ ί δ α 4 να συμβάλουν αποτελεσματικά στην δημιουργία της κοινωνικής συνοχής και καταπολέμηση των έντονων κοινωνικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει την περίοδο αυτή ο Δήμος Αθηναίων υπό το ευρύτερο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης. Ειδικότερα, το κείμενο που ακολουθεί προτείνει στους εμπλεκόμενους φορείς και σχεδιαστές ( π.χ., Δήμος Αθηναίων) μια ολοκληρωμένη πρόταση κοινωνικής παρέμβασης (με την λεπτομερή περιγραφή δράσεων του έργου και της Πιλοτικής Εφαρμογής) σε σχέση με την ανάπτυξη τακτικών ενδυνάμωσης Κοινωνικής Οικονομίας και Επιχειρηματικότητας. Στο πλαίσιο αυτό, γενικά αντικείμενο του έργου αυτού ήταν η συστηματική καταγραφή των κοινωνικών επιχειρήσεων του Δήμου Αθηναίων η ανάλυση και αξιολόγηση του υφιστάμενου θεσμικού, νομοθετικού επιχειρησιακού καθεστώτος στο πεδίο εταιρικής κοινωνικής ευθύνης η καταγραφή και ανάλυση του εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος σε εθνικό επίπεδο καθώς και η καταγραφή των συναφών στοιχείων για τις επιχειρήσεις, τους δήμους, τους οργανισμούς και λοιπούς φορείς του εσωτερικού που ασχολούνται με θέματα ΕΚΕ η παρουσίαση και καταγραφή καλών πρακτικών (best practices) στον τομέα κοινωνικής οικονομίας και Επιχειρηματικότητας σε τοπικό και διεθνές επίπεδο σε χώρες όπως Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία, η Ολλανδία, η Ιταλία και η Φιλανδία ο προσδιορισμός των νέων δράσεων του Δήμου Αθηναίων σε σχέσημε την υποστήριξη πολιτικών Κοινωνικής Οικονομίας και Επιχειρηματικότητας η εκπόνηση και περιγραφή του Αναλυτικού Σχεδίου Δράσης ανάπτυξης βιώσιμων πολιτικών οικονομίας και Επιχειρηματικότητας, στο πεδίο αυτό. η Έκθεση ολοκληρώνεται με την παράθεση αναλυτικής βιβλιογραφίας και Παραρτημάτων Μεθοδολογικό πλαίσιο της Μελέτης

6 Σ ε λ ί δ α 5 Η εκπόνηση της συγκεκριμένης Μελέτης πραγματοποιήθηκε υπό το πρίσμα ενός σύνθετου μεθοδολογικού πλαισίου που συνδυάζει δευτερογενής έρευνα (έρευνα πεδίου 1 ) καθώς και επικοινωνία με σχετικές υπηρεσίες για την εκπλήρωση των παραπάνω στόχων. Ειδικότερα, η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε περιελάμβανε τις ακόλουθες τεχνικές: έρευνα για την καταγραφή κοινωνικών επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον Δήμο Αθηναίων, καθώς και τις παρεχόμενες υπηρεσίες τους. Επίσης, συναντήσεις και επαφές με αρμόδια στελέχη υπηρεσιών στο τμήμα Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας (Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας) έρευνα για την διαγνωστική περιγραφή του υφιστάμενου εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος στο Δήμο Αθηναίων. Συναντήσεις και επαφές με στελέχη του Δήμου Αθηναίων (αντιπροσώπους από το Γραφείο Δημάρχου) μέλη του Aνθρωπομάνια, στελέχη του ΒΕΑ, διευθύνουσα σύμβουλος της Εταιρίας ανάπτυξης και τουριστικής προβολής Αθηνών, και υπεύθυνη του Βρετανικού Συμβουλίου. έρευνα για τη συγκέντρωση ποιοτικών και ποσοτικών στοιχείων για τις επιχειρήσεις, τους Δήμους, τους οργανισμούς και λοιπούς φορείς που ασχολούνται με θέματα ΕΚΕ προσανατολισμένων κυρίως στην κοινωνική επιχειρηματικότητα ανάλυση πηγών και δεδομένων για τις υφιστάμενες δομές, το θεσμικό υπόβαθρο που καθοδηγεί καλές πρακτικές ΕΚΕ από τις επιχειρήσεις (στο εσωτερικό και εξωτερικό) στο πεδίο της κοινωνικής επιχειρηματικότητας και οικονομίας έρευνα για την καταγραφή καλών πρακτικών ΕΚΕ σε εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο για την ανάπτυξη βιώσιμων πολιτικών εστιασμένων στην Κοινωνική Επιχειρηματικότητα 1 βιβλιογραφική έρευνα, έρευνα πηγών και βάσεων δεδομένων του Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας, Βρετανικού Συμβουλίου στην Αθήνα και το Ηνωμένο Βασίλειο, έρευνα διαδυκτιακών πηγών και βάσεων δεδομένων διεθνών ερευνητικών δικτύων, βάσεων δεδομένων εθνικών υπηρεσιών από τις εξεταζόμενες χώρες

7 Σ ε λ ί δ α 6 βιβλιογραφική έρευνα για την παρουσίαση δράσεων και την περιγραφή συγκεκριμένων μοντέλων συνεργασίας μεταξύ ιδιωτικών επιχειρήσεων μελών του ΒΕΑ και κοινωνικών επιχειρήσεων κατάλληλων για υιοθέτηση στα εδαφικά όρια του Δήμου Αθηναίων αναλυτική περιγραφή δράσεων και του σχεδιασμού της υλοποίησης της πιλοτικής εφαρμογής τους ώστε να εξασφαλιστεί η λειτουργικότητα και βιωσιμότητα τους στο μέλλον. Ουσιαστικά, η αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο (π.χ., ιστότοπου του Δήμου Αθηναίων, «Συν Αθηνά» του Δήμου Αθηναίων, επίσημος ιστότοπος του Βρετανικού Συμβουλίου, HEFCE, ) και η χρήση λέξεων κλειδιά στο Google (ανακοινώσεις, συνέδρια, που αφορούν σε δομές σχεδιασμού ΕΚΕ, και καλών πρακτικών) θα βρεθεί στο επίκεντρο των προσπαθειών μας για την υποστήριξη αυτών των στοιχείων κατά τη διεξαγωγή της έρευνας. Συγκεκριμένα, το κείμενο που ακολουθεί έχει την παρακάτω δομή Εισαγωγή-1 Κεφάλαιο 2- Εννοιολογική οριοθέτηση των όρων κοινωνική επιχείρηση, ΕΚΕ Κεφάλαιο 3- Καταγραφή των υφιστάμενων δομών σχεδιασμού, ανάπτυξης και υποστήριξης ΕΚΕ καθώς και Ανάλυση του Εσωτερικού και Εξωτερικού Περιβάλλοντος του Δήμου Αθηναίων, όπου περιλαμβάνει τις κοινωνικές/ οικονομικές ανάγκες, καθώς ιδιαιτερότητες του Δήμου. Καταγραφή των κοινωνικών επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στο Δήμο Αθηναίων Κεφάλαιο 4- Επισκόπηση του θεσμικού πλαισίου σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Κεφάλαιο 5-Αναλυτική περιγραφή των πρακτικών ΕΚΕ σε θέματα κοινωνικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας που έχουν σχεδιαστεί και εφαρμόζονται τόσο στο εσωτερικό όσο και σε χώρες του εξωτερικού όπως Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία. Παρουσιάζονται επίσης τα κυριότερα μοντέλα συνεργασίας βάσει βιβλιογραφίας.

8 Σ ε λ ί δ α 7 Κεφάλαιο 6-Σχέδιο Δράσης που περιλαμβάνει Πιλοτική Εφαρμογή των δράσεων προτεινόμενες παρεμβάσεις ΕΚΕ σε 7 προτεινόμενους κλάδους στα πλαίσια της κοινωνικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Λέξεις Κλειδιά Κοινωνική οικονομία Κοινωνική επιχειρηματικότητα Συντμήσεις και Συντομογραφίες ΒΕΑ (Βιοτεχνικό Επιμελητήριο Αθηνών) (ΕΚΕ) Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη (ΚΕ) Κοινωνική επιχειρηματικότητα ΕΕ (Ευρωπαϊκή Ένωση)

9 Σ ε λ ί δ α 8 2. EΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΟΡΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ Εισαγωγή Η έννοια της κοινωνικής επιχειρηματικότητας έχει ελκύσει το ενδιαφέρον των ερευνητών τα τελευταία χρόνια ενώ η αξία της είναι αδιαμφισβήτητη για τις σύγχρονες κοινωνίες. Σύμφωνα με πηγές στη βιβλιογραφία 2 είναι γεγονός ότι την προηγούμενη δεκαετία., τόσο οι κοινωνικές, όσο και οι περιβαλλοντικές, δημογραφικές και οικονομικές αλλαγές επηρέασαν τη δομή λειτουργίας των επιχειρήσεων και δημιούργησαν τις βάσεις για την ανάδειξη νέων μορφών επιχειρηματικότητας, επιχειρήσεων και επιχειρηματιών Για παράδειγμα, κατά τη δεκαετία του 1980, η οικονομική κρίση και η έλλειψη της επιχειρηματικής κουλτούρας στο Ηνωμένο Βασίλειο, (ElizabethChell, 2007) όπως διατυπώθηκε από την Μάργκαρετ Θάτσερ δημόσια, πυροδότησαν τη φιλελευθεροποίηση κάθε οικονομικής έκφανσης, και συντέλεσαν στην οικονομική παγκοσμιοποίηση. Έτσι, οι αλλαγές στο οικονομικό και κοινωνικό πεδίο οδήγησαν στη μεταβίβαση της κρατικής ιδιοκτησίας σε ιδιώτες (privatization ή corporatization) ώστε να αντιμετωπίσουν ζητήματα κοινωνικής πρόνοιας. Παράλληλες επιχειρηματικές προσεγγίσεις εφαρμόστηκαν σε μια σειρά κρατών και κάτω από τις συνθήκες αυτές αναδύθηκαν οι νέου είδους επιχειρήσεις (π.χ., κοινωνικά υπεύθυνη επιχείρηση) που ερευνητές υποστηρίζουν ότι δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στην κοινωνική αποτελεσματικότητα και ωφέλεια, την κοινωνική αποστολή και λιγότερο ενδιαφέρον στην οικονομική κερδοφορία. Ουσιαστικά, η αντιμετώπιση του προβλήματος, στο οποίο στοχεύει μια κοινωνική επιχείρηση τίθεται στο επίκεντρο των δραστηριοτήτων της και η επίλυσή του συχνά έρχεται μέσα από την εφαρμογή καινοτόμων προσεγγίσεων. Έτσι, υπό το πρίσμα των σύγχρονων κοινωνικών προκλήσεων γεννήθηκε και η ιδέα της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (ΕΚΕ).. Σε αρκετές περιπτώσεις πάντως, αρκετοί 2 σχετικές πληροφορίες από εκπαιδευτικό υλικό στο θεματικό άξονα οικονομία-επιχειρηματικότητα, Συγγραφέας Ι.Νικολάου, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Αθήνα

10 Σ ε λ ί δ α 9 συγγραφείς εμπεριέχουν στην έννοια της κοινωνικής οικονομίας τον όρο της ΕΚΕ 3 Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι μια εκτενής συζήτηση στην τρέχουσα βιβλιογραφία έχει διεθνώς αρχίσει να καταγράφει τη διαφοροποίηση της έννοιας κοινωνική επιχείρηση από τους όρους κοινωνική επιχειρηματικότητα και κοινωνική οικονομία. Οι ερευνητές Seelos και Mair (2005) περιγράφουν την έννοια της κοινωνικής επιχειρηματικότητας ως μια σημαντική οικονομική δραστηριότητα «που παρέχει νέα παραγωγικά μοντέλα παροχής προϊόντων και υπηρεσιών που εξυπηρετούν τις άμεσες ανθρώπινες ανάγκες των φτωχότερων στρωμάτων της κοινωνίας που παραμένουν αναπάντητες από τις σημερινές οικονομικές και κοινωνικές δομές» (Seelos&Mair,2005: 243). Επιπλέον, η έννοια της κοινωνικής επιχειρηματικότητας αποτελείται από δυο διαστάσεις α) την επιχειρηματική και β) την κοινωνική διάσταση που δίνει έμφαση κυρίως σε νέες καινοτομίες και εγχειρήματα, στοχεύει σε χαμηλές οικονομικές αποδόσεις και σε εύρεση νέων ευκαιριών υψηλής κοινωνικής αξίας (socialvalue) i Όμως όπως σημειώνεται στην τρέχουσα βιβλιογραφία δεν υπάρχει ομοιότητα ή διαχρονικότητα του περιεχομένου του όρου από χώρα σε χώρα, και μια σειρά από παράγοντες οδηγούν στη διαφορετική ανά χρονική περίοδο σύλληψη του αποδεικνύοντας τη μεταβλητότητα του. Αυτό σημαίνει ότι η οριοθέτηση του όρου κοινωνική επιχείρηση καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τα χαρακτηριστικά του κοινωνικού περιβάλλοντος, και τις πιέσεις που το πολιτισμικό περιβάλλον ασκεί. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι μια από τις πρώτες και άμεσες μορφές εμφάνισης της κοινωνικής επιχειρηματικότητας στην πράξη είναι οι κοινωνικές επιχειρήσεις. Ειδικότερα, ο όρος κοινωνική επιχείρηση είναι πολυδιάστατος, μια ευρύτερη έννοια όπου ενδεικτικά στοιχεία για την πολυμορφία του είναι η ύπαρξη διαφόρων μορφών επιχειρήσεων όπως για παράδειγμα Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ), μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί, συνεταιρισμοί και κοινωνικές επιχειρήσεις κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Όπως επίσης έχει διαπιστωθεί σε μια επισκόπηση της βιβλιογραφίας (βλ.defourny και Nyssens 2010, Kerlin, 2006) στην Ευρώπη ο όρος της κοινωνικής επιχειρηματικότητας βασικά στοχεύει κυρίως στην αντιμετώπιση ζητημάτων κοινωνικού 3 Νικολάου, Εκπαιδευτικό Υλικό για Κοινωνική επιxειρηματικότητα

11 Σ ε λ ί δ α 10 αποκλεισμού δίνοντας έτσι λιγότερη βαρύτητα στην επιτυχία χρηματοοικονομικών αριθμοδεικτών (λ.χ. αύξηση της κερδοφορίας). Αντιθέτως, στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (ΗΠΑ) δίδεται προτεραιότητα σε δράσεις που σχετίζονται με την κερδοφορία των επιχειρηματικών πρακτικών και στην εύρεση νέων επιχειρηματικών ευκαιριών παρά στην κοινωνική αποστολή (social mission) τους. Ερευνητές και στοιχεία από τον οργανισμό για την Ανάδειξη των Κοινωνικών Επιχειρήσεων στην Ευρώπη (The Emergence of Social Enterprise in Europe) συμφωνούν ότι για να θεωρηθεί μια επιχείρηση κοινωνική προϋποθέτει την ύπαρξη μιας σειράς ορισμένων βασικών χαρακτηριστικών που πρέπει να πληρούνται. Έτσι, κάποιοι μελετητές έχουν καθορίσει και χρησιμοποιούν έναν αριθμό κριτηρίων που κυρίως καλύπτουν την εργασιακή λειτουργία και εστιάζονται στα θέματα όπως η έμμισθη εξαρτημένη εργασία συνεργαζόμενων μελών, η συμμετοχή εθελοντών με άμισθη εργασία, και πρωτοβουλίες συνεργασίας ιδιωτικών και δημόσιων φορέων. Σημαντικότερα, οι επιχειρήσεις αυτού του είδους πρέπει να τηρούν τα βασικά κριτήρια-τόσο κοινωνικά όσο και οικονομικά, όπως αυτά περιγράφονται στον παρακάτω Πίνακα (Πιν.1), που τις οριοθετούν έναντι άλλων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών 4 Αναφορικά με τα οικονομικά κριτήρια η έμφαση δίδεται στη συνεχόμενη παραγωγική δραστηριότητα που διέπεται από αυτονομία. Παραδείγματος χάριν οι κοινωνικές επιχειρήσεις ακόμα και αν δέχονται κρατικές επιχορηγήσεις έχουν δικαίωμα στην αυτοτέλεια της διοίκησής τους. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις διαχωρίζονται από τις εθελοντικές ομάδες ως προς την απασχόληση έμμισθου προσωπικού και την ανάληψη ρίσκου στην ανάληψη διάφορων επιχειρηματικών πρωτοβουλιών (βλ. σχ.5). Οι συχνές αναφορές στα κοινωνικά κριτήρια, στοχεύουν να τονίσουν τη σημαντικότητά τους στην πραγματική κατασκευή και αποστολή τους που είναι η κοινωνική, και γενικότερα η φροντίδα και εξυπηρέτηση του κοινωνικού συνόλου. Επίσης, δίνεται σημασία και στην αξία των συνεταιριστικών αρχών που δεν απαγορεύουν τη διανομή των κερδών, αλλά θέτουν περιορισμούς ώστε να μην καθορίζουν την μεγιστοποίηση του κέρδους τη λειτουργία τους (βλ. Defourny, 2001 Defourny and 4 βλ. επίσης σχετικά στοιχεία Ε.Ε. επιχειρηματικότητα, Ε. Ε. 2013, Οδηγός για την Κοινωνική Επιτροπή

12 Σ ε λ ί δ α 11 Nyssens, 2010).Ομοίως, ερευνητές (π.χ., Mertens, 1999) υποστηρίζουν ότι η κατασκευή μιας κοινωνικής επιχείρησης προϋποθέτει την παροχή υπηρεσιών που έχουν κοινωνική ωφέλεια, έχοντας ως οδηγό τις κοινωνικές αξίες, και ιδανικά και τα πρωτεία δίνονται στις ακόλουθες αρχές όπως Ένα ζήτημα που έρχεται με έντονο τρόπο στο προσκήνιο εξαιτίας των μεγάλων περιβαλλοντικών προβλημάτων τα τελευταία έτη είναι η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος κάθε κοινωνική επιχείρηση θα πρέπει να περιλαμβάνει σαφή πρόβλεψη για τη διατήρηση και το σεβασμό του πολιτιστικού περιβάλλοντος να στοχεύει στη φροντίδα ανθρώπων με ειδικές/ιδιαίτερες ανάγκες να παράγει προϊόντα και υπηρεσίες ωφέλημα στην κοινωνία να διέπει μεγάλος βαθμός αυτονομίας και οικονομικής διακινδύνευσης τη λειτουργία της, ενώ να χαρακτηρίζεται από τη δυνατότητα εργαζόμενων μελών να παίρνουν αποφάσεις να παρατηρείται περιορισμένη έμμισθη εργασία και η τήρηση μειωμένου βαθμού των κερδών αναγκαιότητα ανάπτυξης τοπικών κοινωνιών Σύμφωνα με βιβλιογραφικές πηγές, ενόψει μάλιστα της οικονομικής κατάστασης της Ελλάδας, σήμερα υπάρχει ανάγκη για τεχνογνωσία και την ανάληψη αντίστοιχων μέτρων για τη δημιουργία ενός επιχειρηματικού οικοσυστήματος όπου θα προωθήσει την άνθιση της κοινωνικής επιχειρηματικότητας. 5 και θα υπερασπιστεί πρωτίστως την κοινωνική συνοχή. Η ανάπτυξη ενός τέτοιου συστήματος (σχεδίου κρατικής πολιτικής) για είναι λειτουργικό και αποτελεσματικό πρέπει να έχει μετρήσιμους στόχους όπου θα εμπλέκονται και θα αλληλεπιδρούν διαφορετικοί φορείς και θα δίνει έμφαση στην επίλυση κρίσιμων κοινωνικών προβλημάτων, όπως η αύξηση της φτώχειας και ανεργίας, η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, η ενίσχυση της εκπαίδευσης, η 5 (βλ. Κοινωνική Επιχειρηματική Πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Social Business Initiative, 1ΑBetter Future: Results of the network for better future of social economy,

13 Σ ε λ ί δ α 12 βελτιστοποίηση υπηρεσιών υγείας στους πολίτες, οι διάφορες μορφές ενέργειας, έλλειψη υδάτινων πόρων, κ.τ.λ. Σε αρκετές περιπτώσεις πάντως. όπως έχει τονιστεί στη βιβλιογραφία 6 ο όρος ΕΚΕ περιλαμβάνει εκείνες τις επιπλέον πρωτοβουλίες που αναλαμβάνουν οι επιχειρήσεις (κυρίως εμπορικές) με κοινωνική αποστολή παράλληλα με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητές τους. Συνεπώς, η βιβλιογραφία αναφέρει ότι οι δράσεις Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης είναι γενικά αυτές που αποσκοπούν στη προάσπιση της βελτίωσης ζωής του κοινωνικού συνόλου και είναι υπεύθυνες ως προς τον κοινωνικό σκοπό τους Στοχεύουν στα εξής ανάπτυξη της τοπικής Οικονομίας Προάσπιση αρχών της «ηθικής» συμπεριφοράς Προστασία του περιβάλλοντος και βιώσιμη ανάπτυξη Βελτίωση της ποιότητα ζωής των εργαζομένων και των οικογενειών τους και της ευρύτερης κοινωνίας Βαρύτητα στην Κοινωνική πρόοδος που αποτελεί ένα βασικό στοιχείο αποτίμησης των δράσεων εταιρικής κοινωνικής ευθύνης Εικόνα 1Βιώσιμη Ανάπτυξη ΠηγήDESURProjectConsortium, ( βλ. σχετικά Κοινωνική οικονομία και κοινωνική επιχειρηματικότητα, Ε.Ε.2013)

14 Σ ε λ ί δ α 13 Με βάση μελέτες και άλλες πηγές στη βιβλιογραφία 7 οι τομείς εφαρμογής πρωτοβουλιών ΕΚΕ μπορούν να κατηγοριοποιηθούν γενικά στις ακόλουθες κατηγορίες Κοινωνία: υποστήριξη πρωτοβουλιών που ενδυναμώνουν τη δημιουργία τοπικών και εθνικών κοινωνιών και στηρίζονται στην Αμοιβαία Εμπιστοσύνη Περιβάλλον: εφαρμογή πολιτικών και ανάληψη ενεργειών για τον περιορισμό δυσμενών επιπτώσεων των κλιματικών αλλαγών Αγορά και καταναλωτές: δράσεις που στοχεύουν στην πώληση προϊόντων/ υπηρεσιών με υπευθυνότητα, σωστή ποιότητα και τιμές Εργαζόμενοι: δράσεις που αφορούν και επηρεάζουν εργασιακά θέματα όπως Ασφάλεια, Υγιεινή, Ειλικρινή Επικοινωνία και Δίκαιη Μεταχείριση Επιπρόσθετα, μελέτες υποστηρίζουν ότι η ενσωμάτωση καλών πρακτικών ΕΚΕ προϋποθέτει μια ολιστική προσέγγιση η οποία θα στηρίζεται πρωτίστως σε τρία στοιχεία: 1) φυσικό περιβάλλον 2) κοινωνικό περιβάλλον ή οι άνθρωποι 3) το οικονομικό περιβάλλον ή το κέρδος (Εικόνα 1). Εντούτοις στο επίκεντρο δράσεων Κοινωνικής Οικονομίας/επιχειρηματικότητας παραμένει ο άνθρωπος και το κοινωνικό περιβάλλον που ζει και αναπτύσσεται. Πηγή Τι δεν είναι η κοινωνική επιχείρηση Όπως αναφέρεται στη βιβλιογραφία (π.χ. Miller και Megalis, 2011, Renneboog κ.α. 2008), μια επιχείρηση τραπεζικών προϊόντων με πρακτικές εταιρικής κοινωνικής ευθύνης (λ.χ. χρηματοδοτεί την αναδάσωση μιας περιοχής ή απασχολεί εργαζόμενους με ειδικές δεξιότητες) δεν σημαίνει αυτομάτως ότι είναι και κοινωνική επιχείρηση. Αντιθέτως μια υπεύθυνη κοινωνική επιχείρηση είναι αυτή που πραγματοποιεί δράσεις 7 Βλ. π.χ. πληροφορίες σχετικά με κοινωνική Οικονομία, Ε.Ε, DESUR report-corporate Social Responsibility:Good Practices &Recommendations, Ζώμας, 2006

15 Σ ε λ ί δ α 14 βασιζόμενη στα τρία στοιχεία της βιωσιμότητας: Κέρδος, Άνθρωποι και Πλανήτης, ενώ παράλληλα διατηρεί την ισορροπία μεταξύ τους και δεν επηρεάζει την εναρμόνιση της κοινωνικής και οικογενειακής ζωής του ατόμου. Το παραπάνω σημαίνει ότι μια επιχείρηση που είναι κοινωνική πρέπει να δώσει προτεραιότητα σε δράσεις που σχετίζονται με τον άνθρωπο όχι μόνο το κέρδος χωρίς να πλήττονται θεμελιώδη αξίες που σχετίζονται με το περιβάλλον και επιπλέον να μην πλήγεται η ευρύτερη κοινωνική ζωή των πολιτών. Αυτό άλλωστε αποτελεί και το διακύβευμα την περίοδο κρίσης που διανύουμε. Διαφορετικά, η περίοδος κρίσης θα σηματοδοτήσει την υποβάθμιση της ποιότητα ζωής μας και γενικότερα της εικόνας της πρωτεύουσας. Αυτό όμως δεν είναι αρκετό εάν δεν τεθούν οι βάσεις και δεν δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις όπου θα που πρέπει να τηρεί μια επιχείρηση για να χαρακτηριστεί ως κοινωνική. Αναλυτικότερα, ο παρακάτω πίνακας (Πιν.1) παρουσιάζει τα ιδεατά κριτήρια όπως αναφέρονται στη βιβλιογραφία. Εδώ χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι κάποιοι ερευνητές (Miller & Wesley, 2010, Miller και Megalis, 2011) προτείνουν μια λίστα για την αξιολόγηση των κριτηρίων που θεωρούνται κρίσιμα, ώστε μια επιχείρηση να μπορεί να ονομάζεται κοινωνικά υπεύθυνη όπως α) τα κοινωνικά κεφάλαια επιχειρηματικών συμμετοχών (Social venture capital) και β) τα κοινωνικά/ ηθικά κεφάλαια. Η άποψη αυτή τονίζει τη σπουδαιότητα των κριτηρίων αυτών στην δημιουργία μιας κοινωνικής επιχείρησης σύμφωνα με τη σύγχρονη διάστασή τους. Συμπερασματικά λοιπόν σύντομη επισκόπηση της βιβλιογραφίας (π.χ., Ζάνης, 2007) αναφέρει ότι οι έννοιες της κοινωνικής οικονομίας και της κοινωνικής επιχειρηματικότητας κυρίως στην Ευρώπη είναι ευρείες και οριοθετούνται με βάση το ευρύτερο πολιτικό πλαίσιο των κρατών (σε μια σειρά τόσο συντηρητικών φιλελεύθερων- όσο και σοσιαλιστικών και σοσιαλδημοκρατικών κυβερνήσεων). Για παράδειγμα τη δεκαετία του 80 το κέντρο βάρους των πολιτικών/επιχειρηματικών προσεγγίσεων ήταν η εφαρμογή δημοσιοοικονομικών μέτρων (λ.χ. δημόσιες δαπάνες) εμπνευσμένη από τον οικονομολόγο John Maynard Keynes ενώ αργότερα η εφαρμογή μέτρων βασίζονταν περισσότερο στις θεωρίες του κοινωνιολόγου Antony Giddens για τον «τρίτο δρόμο» (βλ. Blair, 1998).

16 15 Σ ε λ ί δ α Πίνακας 1Ταξινόμηση των κριτηρίων για οριοθέτηση του όρου κοινωνική επιχείρηση με βάση πηγές στη βιβλιογραφία 8 ΠΗΓΗ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Miller&Megalis (2011) ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ α) αναγνώριση του κοινωνικό έργου και αξίας της επιχείρησης (λ.χ. η δημιουργία και η ενίσχυση της αξίας κοινωνικής αποστολής) β) το πάθος των επιχειρηματιών για κοινωνική αλλαγή (λ.χ. το πάθος των ανθρώπων για επιχειρηματικές δραστηριότητες με κύριο επίκεντρο κυρίως την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων) γ) κοινωνική δικτύωση (λ.χ. η σημαντικότητα της εμπιστοσύνης μεταξύ επιχειρήσεων, της τοπικής κοινότητας και των μελών της), δ) η καινοτομία (λ.χ. νέα προϊόντα, υπηρεσίες ή διαδικασίες παραγωγής, τρόπος διαχείρησης) α) η σχετική εμπειρία των υπεύθυνων διαχειριστών της επιχείρησης (η εμπειρία-σχεδόν αποκλειστικά στην υλοποίηση των κοινωνικών και οικονομικών στόχων) β) τρόπος κατανομής των εσόδων της επιχείρησης (διανομή κερδών στα μέλη, επανεπένδυση κ.λπ.) γ) σαφής προσδιορισμός της εκπαίδευσης των διαχειριστών 8 σχετικές πληροφορίες από εκπαιδευτικό υλικό στο θεματικό άξονα οικονομία-επιχειρηματικότητα, Συγγραφέας Ι.Νικολάου.,Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Αθήνα

17 Σ ε λ ί δ α 16 δ) οι δείκτες επίδοσης(λ.χ. έσοδα, έξοδα, λειτουργικά κόστη) The Emergence of Social Enterprise in Europe (Ο οργανισμός για την Ανάδειξη των Κοινωνικών Επιχειρήσεων στην Ευρώπη ) κοινωνικό «Επιχειρείν» (α) η συνεχής δραστηριότητα παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών (β) ο μεγάλος βαθμός αυτονομίας (γ) η περιορισμένη διανομή κερδών (δ) ο μεγάλος βαθμός οικονομικής διακινδύνευσης (ρίσκου) (ε) ο περιορισμένος βαθμός έμμισθης εργασίας (ζ) ο ρητός σκοπός να ωφελείται η κοινωνία και δυνατότητα συμμετοχής στις δραστηριότητες της επιχείρησης των πολιτών που επηρεάζονται από την αποστολή της (η) η πρωτοβουλία που προωθείται από τις ομάδες της κοινωνίας (θ) οι αποφάσεις που παίρνονται να στηρίζονται κυρίως στα μέλη εκείνα που δεν είναι οι κάτοχοι του χρηματικού κεφαλαίου

18 Σ ε λ ί δ α 17 Peredo και McLean (2006) ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ οι κοινωνικές επιχειρήσεις να έχουν αποκλειστικά ή εν μέρει κοινωνικούς στόχους λ.χ., ΜΚΟς όπου έχουν αμιγώς κοινωνική αποστολή και οι υπηρεσίες/ προϊόντα τους δεν έχουν εμπορικό προορισμό οικονομική αποστολή των επιχειρήσεων Π.χ., σαφής προσδιορισμός του εμπορικού ρόλου ή όχι των συναλλαγών για τα προϊόντα και υπηρεσίες που παράγονται Renneboogκ.α. (2008) Εσωτερική λειτουργία των επιχειρήσεων κάθε πολιτική που ασκείται για τη λειτουργία των επιχειρήσεων πρέπει να καθοδηγείται από βασικές κοινωνικές αξίες και να περιλαμβάνει διάχυση των ιδεών για την εταιρική διακυβέρνηση, προστασία για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα πειράματα σε ζώα, τη εμπλοκή της κοινωνίας στην δραστηριοποίηση της επιχείρησης, των μετόχων και τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας

19 18 Σ ε λ ί δ α Υφιστάμενες μορφές κοινωνικής επιχειρηματικότητας σε εθνικό επίπεδο Με βάσει συλλογή στοιχείων από τη σχετική βιβλιογραφία 9, είναι φανερό ότι η δημιουργία των κοινωνικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα είναι άμεσα συνδεμένη με τους συνεταιρισμούς που συστήθηκαν στη χώρα σε διάφορες χρονικές περιόδους και κατά συνέπεια έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό τη συνεργατικότητα κυρίως γυναικών για αγροτικά προϊόντα. Η πιο διαδεδομένη μορφή κοινωνικής επιχείρησης στην Ελλάδα είναι η κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση (Κοιν.Σ.Επ). Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά που πρέπει να τονιστεί είναι ότι Κοιν.Σ.Επ. έχουν εμπορική ιδιότητα και νομικά υπάγονται στο αστικό δίκαιο. Ως εκ τούτου, τα μέλη τέτοιου είδους επιχειρήσεων είναι άλλοτε φυσικά πρόσωπα και άλλοτε νομικά πρόσωπα με δικαίωμα μιας ψήφου ανεξαρτήτως των εταιρικών μεριδίων που έχουν στην κατοχή τους. Όπως παρουσιάζεται στον Πιν.3 στην Ελλάδα υπάρχουν σήμερα διάφοροι τύποι κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων με διαφορετική αποστολή. Για παράδειγμα, κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις που αποσκοπούν στην ομαλή ένταξη ανθρώπων λιγότερο ευνοημένων στην παραγωγική και κοινωνική ζωή όπως απασχόληση εργαζομένων που ανήκουν στις ευπαθείς και ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού (τουλάχιστον κατά 40% του συνόλου των εργαζομένων). κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις που δίνουν έμφαση στην κοινωνική φροντίδα ευάλωτων ομάδων όπως είναι οι ηλικιωμένοι, τα βρέφη και άτομα με κινητικά προβλήματα και είναι λιγότερο ευνοημένοι στην κοινωνική και οικονομική ζωή κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις που εστιάζουν τις δραστηριότητες τους στην παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών. Έτσι, προσπαθούν να συμβάλουν στη διατήρηση των πολιτιστικών και παραδοσιακών αξιών, στην λειτουργία της εκπαιδευτικής διαδικασίας και στην προστασία του περιβάλλοντος. 9 σχετικές πληροφορίες από εκπαιδευτικό υλικό στο θεματικό άξονα οικονομία-επιχειρηματικότητα, Συγγραφέας Ι.Νικολάου.,Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Αθήνα Πληροφορίες από υπηρεσία του Δήμου Αθηναίων (επιχειρώ κοινωνικά), Υπηρεσία Κοινωνικής Οικονομίας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης

20 Σ ε λ ί δ α 19 Ιδιαίτερη έμφαση λοιπόν στην ακόλουθη την ενότητα δίνεται στην περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης σε εθνικό επίπεδο και στη διερεύνηση των θεσμικών αρμοδιοτήτων περί Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, σε θέματα ΕΚΕ.

21 Σ ε λ ί δ α ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ 3.1 Υφιστάμενες δομές σχεδιασμού, ανάπτυξης και υποστήριξης ΕΚΕ στο εσωτερικό Η συγκεκριμένη θεματική ενότητα έχει σκοπό να συμβάλει διττά στη διερεύνηση του πεδίου της κοινωνικής επιχειρηματικότητας με την καταγραφή μιας σειράς υφιστάμενων δομών σχεδιασμού και ανάπτυξης Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (ΕΚΕ).. Τα στοιχεία αυτά είναι προϊόν δευτερογενούς έρευνας. Πληροφορίες αντλούνται από τη δεξαμενή του πεδίου της κοινωνικής οικονομίας και κοινωνικής επιχειρηματικότητας βασιζόμενα στην προσφορά του Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας καθώς και από μελέτες, και άλλες πληροφορίες στο διαδίκτυο. Εν συνεχεία, στο κείμενο που ακολουθεί, πραγματοποιείται μια επισκόπηση θεσμικού και νομοθετικού πλαισίου βασιζόμενη στην εθνική εμπειρία. και εξετάζεται ο τρόπος που αυτό επηρεάζει την κοινωνική επιχειρηματικότητα. Σκοπός είναι να γίνει κατανοητό το μέγεθος της επιρροής που υφίσταται η έννοια (ΕΚΕ) σε θεωρητικό επίπεδο εξαιτίας του θεσμικού πλαισίου και να αποτελέσει την αφετηρία για την υιοθέτηση και το σχεδιασμό επιτυχημένων πρακτικών ΕΚΕ στην πρωτεύουσα που θα μπορέσουν να ανταποκριθούν μελλοντικά στις προκλήσεις των σοβαρών κοινωνικών προβλημάτων της. Συγκεκριμένα, τα στοιχεία που ακολουθούν έχουν αντληθεί από το Γενικό Μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας στο Τμήμα Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης (ΥΑ /4.105, 2/2/2012). Συνοπτικά, τα αποτελέσματα από το Γενικό Μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας επιβεβαιώνουν μια περιορισμένη δραστηριοποίηση μορφωμάτων κοινωνικής επιχειρηματικότητας στην περιφέρεια του Δήμου Αθηναίων. Όπως αναφύεται από το ΓΕΝΙΚΟ ΜΗΤΡΩΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (2015) 10 που τηρείται στο Υπουργείο 10 Βλ. εφημερίδα της κυβέρνησης, 2012 Για την εγγραφή τους στο Μητρώο οι ενδιαφερόμενοι φορείς υποβάλουν τα ακόλουθα δικαιολογητικά: α) αίτηση εγγραφής (σύμφωνα με προτυποποιημένο έντυπο της σχετικής ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων), β) καταστατικό Σύστασης, γ) τροποποιήσεις του καταστατικού,

22 Σ ε λ ί δ α 21 Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης είναι εγγεγραμμένες συνολικά 606 κοινωνικές επιχειρήσεις σε όλη την Ελλάδα. Από αυτές έχουν διαγραφεί οι 130 (21%) και μόνο οι 476 είναι σε φάση βεβαίωσης η έχουν πιστοποιητικό μέλους Σύμφωνα με μία άλλη πρόσφατη χαρτογράφηση 11 (εως 15/03/2014) έχουν καταγραφεί σε φάση βεβαίωσης συνολικά 415 ΚΟΙΝΣΕΠ από αυτές 8 είναι ΚΟΙΝΣΕΠ Επανένταξης, 65 ΚΟΙΝΣΕΠ Κοινωνικής Φροντίδας και 342 ΚΟΙΝΣΕΠ Παραγωγικού και Συλλογικού Σκοπού. Χαρακτηριστικά στο Δήμο Αθηναίων υπάρχουν εγγεγραμμένες 87 κοινωνικές επιχειρήσεις(18%) που βρίσκονται εν δράση και στη φάση της βεβαίωσης (οριστική/προσωρινή) η έχοντας εξασφαλίσει πιστοποιητικό μέλους (βλ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1). Εικόνα 2Μορφές Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, Επιχειρήσεων, Οργανώσεων στο Δήμο Αθηναίων ΜΚΟ Υφιστάμενες Δομές ΕΚΕ στο Δήμο Αθηναίων ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ Συν. ΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ δ) βεβαίωση για τις τροποποιήσεις του καταστατικού από αρμόδια υπηρεσία, ε) πρακτικό της Γενικής Συνέλευσης για την εκλογή Οργάνου Διοίκησης, στ) πρακτικό συγκρότησης του Οργάνου Διοίκησης σε σώμα, ζ) αποδεικτικά στοιχεία κατάθεσης των πρακτικών στην αρμόδια υπηρεσία, η) βεβαίωση Έναρξης Δραστηριότητας, θ) οριστική Δήλωση Εκκαθάρισης Φόρου Μισθωτών Υπηρεσιών (Έντυπο Ε7) και αναλυτικό πίνακα με τα στοιχεία εργαζομένων που συνοδεύει αυτή για τη χρήση που προηγείται του έτους εγγραφής, ι) άδεια λειτουργίας ή βεβαίωση νόμιμης απαλλαγής από αυτή, ια) στοιχεία που τεκμηριώνουν το ενδιαφέρον άσκησης δραστηριοτήτων κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας. πληροφορίες υπάρχουν στη σχετική μελέτη Αναλυτικό Σχέδιο Δράσης ολοκληρωμένων παρεμβάσεων του Δήμου Αθηναίων στα πεδία της Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας Αθήνα Πηγή

23 22 Σ ε λ ί δ α Επισκόπηση στοιχείων από το σχετικό Τμήμα Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, έδειξε ότι έχει νομικά συσταθεί και λειτουργεί από τις στην Αθήνα η Πανελλήνια Ομοσπονδία Κοινωνικών Συνεταιρισμών Περιορισμένης Ευθύνης (Π.Ο.Κοι.Σ.Π.Ε) (παρ.του άρθρου 12 του Ν. 2716/1999)Σύμφωνα με αυτή τη νομοθεσία προβλέφτηκε η δημιουργία του πρώτου δευτεροβάθμιου οργάνου Κοινωνικής Οικονομίας, όπου συστάθηκαν οι πρώτες 14 ΚοιΣΠΕ. Οι παρακάτω Πίνακες (Πιν.2,3,4) συνοψίζουν γενικά συμπεράσματα από την ανάλυση των βασικών μορφών κοινωνικής επιχειρηματικότητας όπως έχουν αυτές καταγραφεί στη βιβλιογραφία και αναφέρονται σε σχετικές μελέτες. Ο Πίνακας 2 παρουσιάζει τις βασικότερες Κοιν.Σ.Επ. του Ν. 4019/2011 και του Ν. 2716/1999 που λειτουργούν με έδρα στο Δήμο Αθηναίων. Πίνακας 3 καθορίζει τους Φορείς Κοινωνικής Οικονομίας που λειτουργούν με έδρα στο Δήμο Αθηναίων. Οι Κοιν.Σ.Επ.είναι η πιο διαδομένη μορφή κοινωνικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα, έχουν εμπορική ιδιότητα και νομικά υπάγονται στο αστικό δίκαιο. Πίνακας 2Χαρακτηριστικά Παραδείγματα Κοιν.Σ.Επ με έδρα το Δήμο Αθηναίων Κοιν.Σ.Επ. του Ν. 4019/2011 ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΦΟΡΕΑ ΚΟΙΝΣΕΠ «ΑΝΔΡΟΜΕΔΑ» ΚΟΙΝΣΕΠ «ΚΟΙΝΩΦΕΛΩ» ΚΟΙΝΣΕΠ «ΦΡΟΝΤΙ-ΖΩ» ΚΟΙΝΣΕΠ «ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΕΙΟ» ΚΟΙΝΣΕΠ "ΚΟΙΝΩΦΕΛΩ" ΚΟΙΝΣΕΠ «e Παντοπωλείο» ΚΟΙΝΣΕΠ «KNOWL» ΚΟΙΝΣΕΠ «Η ΕΚΑΤΗ» ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Κοινωνικής Φροντίδας Κοινωνικής Φροντίδας Κοινωνικής Φροντίδας Κοινωνικής Φροντίδας Κοινωνικής Φροντίδας Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού

24 Σ ε λ ί δ α ΚΟΙΝΣΕΠ «ΕΨΙΛΟΝ» ΚΟΙΝΣΕΠ «ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ» ΚΟΙΝΣΕΠ «ΣΥΝ-ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ» ΚΟΙΝΣΕΠ «ΑΡΩΓΟΣ» ΚΟΙΝΣΕΠ «REACT» ΚΟΙΝΣΕΠ ROUTE Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού ΚοιΣΠΕ του Ν. 2716/1999 ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΦΟΡΕΑ Κοι.Σ.Π.Ε. Το.Ψ.Υ.Αττικης ΚΛΙΜΑΞ PLUS Κοι.Σ.Π.Ε.. Το.Ψ.Υ.Αττικης ΕΥ ΖΗΝ Κοι.Σ.Π.Ε.. Το.Ψ.Υ.Αττικης ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Πηγή βλ. στοιχεία από σχετική μελέτη Αναλυτικό Σχέδιο Δράσης ολοκληρωμένων παρεμβάσεων του Δήμου Αθηναίων στα πεδία της Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας Αθήνα Πίνακας 3 Χαρακτηριστικά Παραδείγματα Ενδεικτικών Φορέων Κοινωνικής Οικονομίας που δραστηριοποιούνται στο Δήμο Αθηναίων ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΦΟΡΕΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΕΛΩΝ 1 ΞΕΝΙΟΣ ΖΕΥΣ 8 2 «ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΡΕΥΝΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΚΑΙ 3 ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΧΡΩΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΙΡΙΔΑ» 3 ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΩΝ 3 4 ΚΙΝΗΣΗ ΑΔΕΡΦΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧ. ΥΓΕΙΑ 29

25 Σ ε λ ί δ α 24 Πηγή βλ. Σχετική μελέτη Αναλυτικό Σχέδιο Δράσης ολοκληρωμένων παρεμβάσεων του Δήμου Αθηναίων στα πεδία της Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας Αθήνα Συμπεράσματα Με βάση τα στοιχεία που αντλήθηκαν από Γενικό Μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας, και από τους παραπάνω Πίνακες (2-3) (βασιζόμενοι στις υπάρχουσες πηγές και τις πληροφορίες από τις προηγούμενες σχετικές μελέτες) διαπιστώνουμε ότι Με την παραπάνω νομοθεσία αναγνωρίζεται η ύπαρξη κοινωνικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα, και βέβαια διαπιστώνονται οι διαφορετικοί τύποι λειτουργίας ΚΟΙΝΣΕΠ με διαφορετική αποστολή (κοινωνική και οικονομική). Εντούτοις, η πλειονότητα μορφωμάτων κοινωνικής επιχειρηματικότητας που λειτουργούν με έδρα το Δήμο Αθηναίων είναι Κοιν.Σ.Επ. Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού (43%). Αντιθέτως οι Κοιν.Σ.Επ. στην κατηγορία Κοινωνικής Φροντίδας παρουσιάζουν χαμηλά ποσοστά (24%), ενώ οι άλλοι Φορείς Κοινωνικής Οικονομίας (19%) και οι ΚοιΣΠΕ (14%) καταλαμβάνουν τα πιο μικρά ποσοστά. Η υφιστάμενη κοινωνικοοικονομική συγκυρία εμφανίζεται να εμποδίσει την ίδρυση Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης Ένταξης (επιχείρηση ένταξης -αποσκοπεί στην ομαλή ένταξη των ατόμων στην οικονομική και κοινωνική ζωή που ανήκουν στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού, η οποία απασχολεί ποσοστό 40% κατ ελάχιστον πρόσωπα της συγκεκριμένης κατηγορίας) Δεν υπάρχουν στοιχεία για την δημιουργία κάποιου εποπτευόμενου φορέα στο Δήμο Αθηναίων που να συμμετέχει ως εταίρος σε ΚοιΣΠΕ ή Κοιν.Σ.Επ Το άρθρο 3 παρ. 3 του Ν. 4019/2011 προβλέπει ότι «Η συμμετοχή των νομικών προσώπων στην Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση δεν μπορεί να υπερβαίνει το ποσοστό του 1/3 των μελών της, ενώ δεν επιτρέπεται η συμμετοχή σε αυτήν των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου που υπάγονται σε αυτούς. Σε Κοιν.Σ.Επ. Ένταξης μπορούν να συμμετέχουν Ν.Π.Δ.Δ. με έγκριση του φορέα που τα εποπτεύει».

26 Σ ε λ ί δ α 25 Εικόνα 3Ποσοστά των Κοινωνικών Επιχειρήσεων που εδρεύουν στο Δήμο Αθηναίων 43% 24% 19% 14% Κοιν.Σ.Επ. Συλλογικού Παραγωγικού Σκοπού Κοιν.Σ.Επ. Κοινωνικής Φροντίδας Φορείς Κοινωνικής Οικονομίας ΚοιΣΠΕ Ένταξης Παράλληλα, σε μια αναλυτικότερη παρουσίαση των εκθεμάτων του προγράμματος DESUR 13, βρέθηκε ότι ο οικονομικός ιστός στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) χαρακτηρίζεται από σαφή επικράτηση των μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) οι οποίες κυμαίνονται από το 95% έως το 99,8% των τοπικών επιχειρήσεων (ΕΕ, 2013). Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τα προαναφερθέντα ευρήματα όσον αφορά τις ΜΜΕ επιχειρήσεις είναι γεγονός ότι αποτελούν την κινητήριο δύναμη της οικονομίας των εταίρων-χωρών στα πλαίσια της 13 Βλ.Κείμενο για την ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ,2013, DESUR Project Consortium

27 Σ ε λ ί δ α 26 επιχειρηματικής καινοτομίας, της ανταγωνιστικότητας, της απασχόλησης, και της κοινωνικοοικονομικής ολοκλήρωσης(βλ. παρομοίως σημείωση 13). Με βάση τα στοιχεία αυτά, στην υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) μεταξύ του 2002 και 2008, οι ΜΜΕ στην ΕΕ αναπτύχθηκαν σε μεγάλο βαθμό και συντέλεσαν στην ανάπτυξη θέσεων εργασίας για την Ευρωπαϊκή Οικονομία. Διαπιστώθηκε επίσης στη μελέτη αυτή ότι η Ελλάδα, και ειδικότερα η περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας, έχουν μικρό αριθμό μεγάλων επιχειρήσεων, ενώ κατά κύριο λόγο ο αριθμός των εργαζομένων εμφανίζεται να είναι μικρότερος του 10 (98,1% Διεθνώς, 99,1% Διαπεριφερειακά). Σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία προκύπτει ότι με την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης ενώ οι τοπικές ΜΜΕ σημείωσαν σημαντική ανάπτυξη την προηγούμενη δεκαετία αυτή η θετική τάση φαίνεται να διακόπηκε, ενώ ο αριθμός των μεγάλων επιχειρήσεων αυξήθηκε ελάχιστα. Παρόλα αυτά, σε ορισμένες περιπτώσεις πάντως, οι ΜΜΕ μπόρεσαν να ενσωματώσουν επιτυχώς πρακτικές ΕΚΕ στον τομέα της κοινωνικής επιχειρηματικότητας αξιοποιώντας τους λίγους διαθέσιμους πόρους. Στη λογική αυτή, ένας από τους στόχους της ενότητας αυτής είναι να καταγράψει και να διαδώσει τις περιπτώσεις αυτές. Σε αυτό το πλαίσιο, θα μπορούσαμε επομένως να υποστηρίξουμε (βλ. Εικόνα 2) ότι με τη ραγδαία επιδείνωση σχεδόν όλων των κοινωνικών και οικονομικών δεικτών διαβίωσης, απορρέουν προβλήματα που σχετίζονται και με τις κοινωνικές επιχειρήσεις και χρειάζονται συγκεκριμένες καινοτόμες και αποτελεσματικές λύσεις. Για παράδειγμα, οι δράσεις ΕΚΕ οι οποίες θα στοχεύουν ειδικά στην ενδυνάμωση και ανάπτυξη των τοπικών επιχειρήσεων (κοινωνικών/μμε) στο Δήμο Αθηναίων θα συμβάλλουν ώστε να επιτευχθεί η αναστροφή της εικόνας αυτής. Όσο πιο έντονα γίνονται τα κοινωνικά προβλήματα στην πρωτεύουσα τόσο πιο αναγκαία κρίνεται η ύπαρξη τεκμηριωμένων προτάσεων για την αντιμετώπισή τους. Στον Πίνακα (4) που ακολουθεί παραθέτουμε ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα κοινωνικών επιχειρήσεων που εδρεύουν στην Ελλάδα τα οποία λειτουργούν κατά κανόνα σε συνεταιριστική μορφή.

28 Σ ε λ ί δ α 27 Πίνακας 4Χαρακτηριστικά Παραδείγματα Κοινωνικών Επιχειρήσεων στην Ελλάδα Ενδεικτικές Καλές Πρακτικές Η Ηλιαχτίδα ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ -ΣΤΟΧΟΙ Η επιχείρηση Ηθικού Εμπορίου Ελλάδας θεωρείται Μη Κυβερνητική Οργάνωση (Μ.Κ.Ο) που ιδρύθηκε το 2004 με νομική μορφή αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας (ΑμΚΕ).Οι βασικές υπηρεσίες της εστιάζουν σε επιχειρήσεις, οργανισμούς και προγράμματα που έχουν σκοπό να προωθήσουν το ηθικό εμπόριο, και τις αρχές του δίκαιου και αλληλέγγυου εμπορίου γα την καταπολέμηση της φτώχειας στην Ελλάδα Το 2006, άνοιξε στην Αθήνα το πρώτο μη κερδοσκοπικό κατάστημα με προϊόντα από ολόκληρο τον κόσμο Η επιχείρηση αυτή ιδρύθηκε το 1999 και εδρεύει στην πόλη της Μυτιλήνης. Ο σκοπός της επιχείρησης είναι η ενσωμάτωση των ανθρώπων με ειδικές ανάγκες (ΑΜΕΑ) στην αγορά εργασίας. Οι εργαζόμενοι στην Ηλιαχτίδα κατασκευάζουν κυρίως προσκλητήρια, δώρα, κάρτες, κοσμήματα, σαπούνια ΚΑΛΥΨΗ ΑΝΑΓΚΩΝ ΦΤΩΧΕΙΑ ενσωμάτωση ατόμων με ειδικές ανάγκες ΚΡΑΤΙΚΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟ ΛΕΡΟΥ Η Ειδική Δράση Λέρου σε συνεργασία με το Κρατικό Θεραπευτήριο Λέρου και άλλους φορείς ιδρύσαν ένα Κοι.Σ.Π.Ε. με σκοπό α) την παρέμβαση στο καθεστώς της μαύρης εργασίας και β) την κοινωνική και εργασιακή αποκατάσταση των ασθενών. Οι τομείς που δραστηριοποιείται ο Κοι.Σ.Π.Ε. είναι ο αγροτικός τομέας, το εργαστήριο ζαχαροπλαστικής και η επεξεργασία μελιού. την κοινωνική και εργασιακή αποκατάσταση ατόμων που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού

29 Σ ε λ ί δ α 28 ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ ΣΧΕΔΙΑ GENEREGION GENEROUS Ιδρύθηκε το 2013 από γονείς και εκπαιδευτικούς Στοχεύει στην προετοιμασία μαθητών Α, Β, Γ Λυκείου με τρόπο που διευκολύνει τη βιωματική αφομοίωση της γνώσης και οξύνει την κριτική σκέψη σε τιμές που είναι προσιτές Το περιοδικό εκδίδεται από τη ΜΚΟ Διογένης που ιδρύθηκε το Στοχεύει στην Προετοιμασία, ενδυνάμωση, κοινωνικοποίηση και απασχόληση αστέγων μέσα από την έκδοση περιοδικού ποικίλης ύλης Στοχεύει στην κατασκευή τσαντών από ανακυκλωμένα υλικά και τα έσοδα έχουν στόχο στην αντιμετώπιση της φτώχειας και την προστασία του περιβάλλοντος Πηγή,εκπαιδευτικό υλικό στο θεματικό άξονα οικονομία-επιχειρηματικότητα, Νικολάου, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, και πληροφορίες από ιστότοπου του Δήμου Αθηναίων, «Συν Αθηνά» του Δήμου Αθηναίων, επίσημος ιστότοπος του Βρετανικού Συμβουλίου 3.2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ, ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ Κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες του Δήμου Στις μέρες μας ο Δήμος των Αθηναίων χαρακτηρίζεται από μεγάλη πολιτισμική ανομοιογένεια και πληθυσμιακές αλλαγές όπου αυτά συνεπάγονται και αλλαγές στο κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον. Είναι λοιπόν γενικά αποδεκτό ότι ο Δήμος Αθηναίων μαστίζεται από κρίσιμα προβλήματα κυρίως σε κοινωνικό, περιβαλλοντικό, οικονομικό και λειτουργικό επίπεδο ενώ το κέντρο της πόλης φαίνεται ότι βρίσκεται σε κατάσταση έκτατου ανάγκης. Συγκεκριμένα στην εν λόγω θεματική ενότητα, θα παρουσιαστούν στοιχεία από αναδίφηση της τρέχουσας βιβλιογραφίας και όπως προσφέρονται σε άλλες πηγές (π.χ., δελτίο τύπου ΕΛΣΤΑΤ,2012, Eurostat, 2014, βλ. Σχετική μελέτη Επιχειρησιακό Πρόγραμμα κοινωνικής Ανασυγκρότησης του Δήμου Αθηναίων, 2012,

30 Σ ε λ ί δ α 29 Μελέτη Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας, 2013) για την περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης. Συνεπώς, τα κύρια χαρακτηριστικά της υφιστάμενης κατάστασης μπορεί να συνοψιστούν ως εξής: α) τα πρωτεία δίνονται στην ανεργία όπου η αύξηση του ποσοστού ανεργίας στην Περιφέρεια Αττικής εμφανίζεται εντονότερη υπό το πρίσμα της πρόσφατης οικονομικής κρίσης και στην περίοδο αναδιάρθρωσης της τοπικής αγοράς εργασίας. Εντυπωσιακό είναι επίσης το στοιχείο (βλ. στοιχεία από ΕΛΣΤΑΤ) ότι η ανεργία παρουσιάζει διαχρονικά αυξητικές τάσεις (67%) ιδιαίτερα για τις ηλικιακές ομάδες των ατόμων ηλικίας ετών β) με βάση τα ίδια στοιχεία της ο δήμος μαστίζεται από τη αύξηση της φτώχειας 14 (ποσοστό πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας η κοινωνικού αποκλεισμού από 28.1% το 2008 σε 34,6% το 2012, Eurostat, 2014). Η αναμενόμενη επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης τα επόμενα χρόνια τα επόμενα χρόνια είναι απότοκο όπως έχει σημειωθεί (από την Ελληνική Στατιστική Αρχή, ΕΛ.ΣΤΑΤ, 2012) της έντονης οικονομικής κρίσης της χώρας και των κοινωνικών τάσεων που επικρατούν όπως η αύξηση της ανεργίας, της μείωσης των μισθών και των βασικών κοινωνικών παροχών (π.χ., επικουρικές συντάξεις, το τακτικό επίδομα ανεργίας και τα προνοιακά επιδόματα) και της έλλειψης της κοινωνικής συνοχής). γ) εντούτοις η υποβάθμιση του περιβάλλοντος, η ρύπανση και η τεράστια έλλειψη χώρων πρασίνου θεωρείται ανησυχητική δ) η έλλειψη ρευστότητας στην αγορά και η δημιουργία ασφυκτικών συνθηκών βιωσιμότητας των επιχειρήσεων έχουν ως συνέπεια αυξήσει τα προβλήματα κοινωνικής συνοχής. 14 Βλ. Σχετική Μελέτη «Επιχειρησιακό Σχέδιο προώθησης Δράσεων Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας στο Δήμο Αθηναίων», Αθήνα, 2013.Αναφορικά ερευνητές υποστηρίζουν ότιο όρος η «φτώχεια» αναφέρεται στην αποστέρηση βασικών αγαθών και υπηρεσιών (τροφή, νερό, στέγη, ρουχισμός, συνθήκες υγιεινής) και η αξιολόγηση γίνεται όχι μόνο με οικονομικούς δείκτες αλλά και με τους λεγόμενους δείκτες αποστέρησης ως προς την κάλυψη βασικών αναγκών, την υγεία, την απασχόληση, την κατοικία και την κατανάλωση αγαθών. Η αδυναμία ενιαίας νομικής οριοθέτησης της φτώχειας σε επίπεδο ΕΕ έχει ωθήσει στην καταγραφή φτώχειας με βάση ένα στατιστικό όριο εισοδήματος, (Στατιστική Υπηρεσία της Κοινότητας EUROSTAT, 2013) αντιστοιχεί στο 60% του εθνικού ισοδύναμου μέσου εισοδήματος.

31 Σ ε λ ί δ α 30 Άλλα πάλι, είναι πιο πρόσφατα, όπως η ραγδαία αύξηση και υπερσυγκέντρωση αλλοδαπών σε περιοχές του κέντρου (ιδίως παράνομων), η μείωση των θέσεων εργασίας, εργασιακός αποκλεισμός και υποαπασχόλησης, κρίση στέγασης και η αύξηση των αστέγων, η έλλειψη ιατρικής περίθαλψης, αγνόηση και έλλειψη μέτρων για την αναβάθμιση των συστημάτων κοινωνικής φροντίδας και ένταξης(π.χ. Πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι») και υποσιτισμός. Αποτέλεσμα αυτών των συνθηκών όπως διατυπώθηκαν σε σχετικές έρευνες είναι να ανατρέπονται οι κοινωνικές ισορροπίες και να αυξάνονται τα διάφορα προβλήματα κοινωνικής συνοχής. Επομένως σε αυτό το συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, μια από τις μεγάλες προκλήσεις του 21 αιώνα είναι το πώς θα εξασφαλιστεί η βιώσιμη ανάπτυξη σε τοπικό και εθνικό επίπεδο και με ποιους τρόπους θα επιτευχθεί η ανάπτυξη οποιουδήποτε τύπου κοινωνικής επιχειρηματικότητας που θα συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής όλων των κατοίκων. Πίνακας 5 Ποσοστά ατόμων του συνόλου του πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας Ποσοστά ΧΩΡΕΣ Ευρωζώνη 21,4 21,2 21,6 22,6 Ελλάδα 28,1 27,6 27,7 31,0 άνδρες 26,3 26,1 26,0 29,6 γυναίκες 29,8 29,0 29,3 32,3 Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή& Eurostat Πηγή ΕΛΣΤΑΤ Δελτίο τύπου έρευνας εισοδήματος και συνθηκών διαβίωσης των νοικοκυριών 2012

32 Σ ε λ ί δ α 31 Πιο συγκεκριμένα, βάσει των παραπάνω στατιστικών στοιχείων της απογραφής από την ΕΛ.ΣΤΑΤ (2011) θα μπορούσαμε να πούμε ότι η μείωση της απασχόλησης έχει πλήξει κατά κύριο λόγο τις πλέον παραγωγικές ηλικιακές ομάδες οι οποίες μέχρι πρόσφατα ήταν οι καλύτερα ενταγμένες στην αγορά εργασίας και είναι απολύτως συνυφασμένη με το εκπαιδευτικό επίπεδο των εργαζομένων. Συνολικά τα στοιχεία απογραφής (ΕΛSΤΑΤ) δείχνουν ότι η απώλεια θέσεων εργασίας αφορά τις ομάδες εργαζομένων που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς μεσαίες ή χαμηλές βαθμίδες εκπαίδευσης (π.χ., Γυμνάσιο, Λύκειο). Αντίστοιχα, το ποσοστό ανεργίας των ομάδων του πληθυσμού με υψηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο είναι χαμηλότερο σε σχέση με εργαζομένους που έχουν χαμηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο. Με αφετηρία τα προηγούμενα στοιχεία των απογραφών όσο οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης βαθαίνουν τόσο πιο έντονα κρίνεται η αναγκαιότητα ύπαρξης ενός σχεδίου για την αντιμετώπιση πρωτίστως της ανεργίας, φτώχειας ώστε οι πολίτες να μην πληγούν ανεπανόρθωτα. Στη συνέχεια, πραγματοποιείται η παρουσίαση και ανάλυση των Ιδιαιτεροτήτων του Δήμου Αθηναίων Ιδιαιτερότητες Του Δήμου Αθηναίων Μετά από προσεκτική επιθεώρηση πηγών και μελετών αναδείχτηκε ότι τα κύρια κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά της Αθήνας, εμφανώς αποδεικνύουν μια σειρά κοινών τάσεων που κυριαρχούν (π.χ., προγράμματος DESUR,2013) στην ΕΕ. Εντούτοις ο δήμος Αθηναίων διαθέτει ιδιαιτερότητες όπως καταγράφονται στη βιβλιογραφία (ΕΣΥΕ, 2011, βλ. Σχετική μελέτη Επιχειρησιακό Πρόγραμμα κοινωνικής Ανασυγκρότησης του Δήμου Αθηναίων, 2012): Με βάση λοιπόν τα στοιχεία αυτά όπως προσφέρονται σε σχετικές μελέτες θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε τις ιδιαιτερότητες του Δήμου Αθηναίων ως εξής: Μείωση του πληθυσμού Αναλυτικά, ο Δήμος των Αθηναίων είναι ο πολυπληθέστερος έχοντας δημότες ενώ πρόσφατη απογραφή έδειξε ότι παρουσιάζεται σοβαρή μείωση του

33 Σ ε λ ί δ α 32 πληθυσμού περίπου 17% σε σχέση με το 2001 (ΕΣΥΕ, 2011). Γενικά, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία (ΕΛΣΤΑΤ) τα τελευταία 20 χρόνια έχει παρατηρηθεί μια δραματική μείωση του πληθυσμού κατά 16,5%. Αύξηση του αριθμού των ξένων μεταναστών Στον αντίποδα, ο αριθμός των ξένων μεταναστών που ζουν στην Ελλάδα έχει τετραπλασιαστεί (πάνω από 1,1 εκατ. το 2004), από το (ΙΜΕΠΟ Ινστιτούτο Μεταναστευτικής Πολιτικής). Η πλειοψηφία των μεταναστών έχει προορισμό το Δήμο Αθηναίων και οι πρώτοι μετανάστες στην Ελλάδα προήλθαν από χώρες όπως Αλβανία, Βουλγαρία, Ρουμανία και στη συνέχεια προστέθηκαν από χώρες της Ασίας και της Βόρειας Αφρικής. Αξιοσημείωτη είναι η προσέλευση μεταναστών στην Ελλάδα μόνο το 2010 με σκοπό την μετάβαση τους σε κάποια άλλη χώρα της Ε.Ε. Επομένως, ο αριθμός των μη νόμιμων μεταναστών παραμένει σε υψηλά επίπεδα στον Δήμο Αθηναίων και παρατηρείται ότι η σώρευση τους σε τοπικούς αυτοτελείς οικισμούς (συγκεκριμένες γειτονιές κάτω από άθλιες συνθήκες) έχουν σημαντικές κοινωνικές επιπτώσεις όπως: α) κλίμα φόβου, β) υποβάθμιση γειτονιών, γ) αύξηση της εγκληματικότητας και δ) αύξηση της παρανομίας από τη δράση κυκλωμάτων διακινητών και εκμετάλλευσης των μεταναστών σε παράνομες δραστηριότητες. Δημογραφική γήρανση Χαρακτηριστικά, μπορεί να αναφερθεί σύμφωνα με στοιχεία του ΕYROSTAT ότι στην περιφέρεια του Δήμου Αθηναίων η πλειοψηφία του πληθυσμού χαρακτηρίζεται από την αύξηση της ηλικιακής ομάδας των ατόμων ετών και την μείωση των ατόμων νεαρής ηλικίας ετών. Ενδεικτικό είναι ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά, ο αριθμός της εξάρτησης των ηλικιωμένων ομάδων του πληθυσμού (μερίδιο των ατόμων άνω των 65 ετών στον πληθυσμό εργάσιμης ηλικίας ετών) είναι 27,4% (2010) και αναμένεται να αυξάνεται διαχρονικά έως το Κατά συνέπεια, διαπιστώνεται ότι κατά τα επόμενα έτη φαίνεται να αυξηθεί η αναγκαιότητα δημιουργίας των τοπικών υπηρεσιών κοινωνικής φροντίδας των ατόμων αυτών, η ανάπτυξη ειδικών προγραμμάτων που θα συμβάλουν στη συμμετοχή των ηλικιωμένων στα κοινωνικά δρώμενα καθώς η αναζήτηση κατάλληλων

34 Σ ε λ ί δ α 33 υπηρεσιών φροντίδας και εξυπηρέτησης κρίνεται αναγκαία, είτε από τους ηλικιωμένους, είτε από μέλη των οικογενειών τους (οικογενειακοί φροντιστές) που τους φροντίζουν. Καθώς το πρόβλημα θα είναι έντονο, ιδίως στις αστικές περιοχές που ζουν οι ηλικιωμένοι φαίνεται να απαιτείται η καθιέρωση υπηρεσιών φροντίδας των ηλικιωμένων ατόμων, παράλληλα, και αύξηση κρατικής δαπάνης για παροχές σχετικά με την φροντίδα τους. Η δημιουργία ζωνών χωρικού αποκλεισμού Το κέντρο της Αθήνας τα τελευταία έτη σημειώνει την υψηλότερη πληθυσμιακή συγκέντρωση πληθυσμού στην περιφέρεια Αττικής (40%), και δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι αποτελεί την καρδιά των οικονομικών δραστηριοτήτων της πρωτεύουσας. Ο συνδυασμός αυτών των συνθηκών έχει επιφέρει σοβαρά προβλήματα. Ενδεικτικά σημειώνεται ότι ορισμένα από αυτά (με βάση πιο πρόσφατα στοιχεία, ΕΛΣΤΑΤ, 2011) είναι η άσκοπη και άναρχη χρησιμότητα εκτάσεων της γης, η τεράστια δυσκολία ανανέωσης (ή ανακαίνισης) των εναπομεινάντων διαθέσιμων κτιρίων και η πλήρης εγκατάλειψη και απαξίωσή τους (κενά κτίρια), ο τεράστιος όγκος κτιρίων στο κέντρο της πόλης, ο χαμηλής ποιότητας σχεδιασμός των δημοσίων χώρων. Όλα τα προαναφερθέντα σε γενικές γραμμές αντικατοπτρίζουν τάσεις του γενικότερου ανεπαρκή προγραμματισμού για αξιοποίηση και συντήρηση των πολιτιστικών υποδομών της πρωτεύουσας, του διαθέσιμου χώρου διαβίωσης και την αδράνεια εφαρμογής προγραμματισμού της στο θέμα αυτό. Οικονομική ύφεση Επιπλέον, η τρέχουσα οικονομική κρίση αποτελεί ένα μείζον θέμα που διέρχονται οι πολίτες συνοδευμένη με μεγάλη ανασφάλεια, αγωνία, θλίψη και σύγχυση. Συνοδεύεται από μια μαζική απώλεια θέσεων εργασίας, χαμηλή επαγγελματική κινητικότητα του ανθρώπινου δυναμικού, αύξηση του παραεμπορίου, εμφάνιση προβλημάτων δημοσίας υγείας του πληθυσμού (Αids), έλλειψη προσαρμογής των δεξιοτήτων/ικανοτήτων του εργατικού δυναμικού στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Έχει υποστηριχτεί σε προηγούμενες μελέτες ότι η οικονομική δυσπραγία περισσότερο επηρεάζει ενήλικα άτομα, τις γυναίκες

35 Σ ε λ ί δ α 34 και τα παιδιά τους, όπως και πολίτες που ζουν σε απομακρυσμένες γεωγραφικές περιοχές, πλήττοντας κυρίως τις οικονομικές δραστηριότητες τους. Ένα ακόμα στοιχείο που πρέπει να τονιστεί αναφορικά με την οικονομική κρίση είναι η δομική ευπάθεια των περιοχών αυτών, όπως η Δυτική Μακεδονία και Ελλάδα, η οποία οφείλεται σε ανεπαρκή δόμηση παραδοσιακών μεταφορών και επικοινωνιών, στα γεωγραφικά χαρακτηριστικά, στην έλλειψη καινοτόμας και βιώσιμης βιομηχανικής ανάπτυξης 15. Τα δημογραφικά αυτά στοιχεία που αναφέρθηκαν εδώ αποτελούν τον κατ εξοχήν αντιπροσωπευτικό δείκτη που αποτυπώνει την πραγματική κατάσταση στην πρωτεύουσα καθώς λαμβάνει υπόψη την καθημερινή ζωή των κατοίκων της πόλης. Υπό το πρίσμα αυτών των συνθηκών αναδείχθηκαν ορισμένες νέες μορφές επιχειρηματικότητας, επιχειρήσεων και επιχειρηματιών, που ουσιαστικά αποπειράθηκαν να καλύψουν το κενό της κρατικής πολιτικής στην αντιμετώπιση των ζητημάτων κοινωνικής πρόνοιας. Οι επιχειρήσεις αυτού του είδους δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στην κοινωνική αποτελεσματικότητα και λιγότερο ενδιαφέρον στην οικονομική κερδοφορία. Σκοπός λοιπόν των δράσεων ΕΚΕ σε θέματα κοινωνικής οικονομίας που έχουν σχεδιαστεί ή και εφαρμόζονται είναι τόσο επιχειρήσεις όσο και πολίτες και μέλη συλλογικών οντοτήτων να αναπτύξουν δράσεις για την ενίσχυση η οικοδόμηση μιας ισχυρής κοινωνίας στηριζόμενη στην ισονομία, δικαιοσύνη, ηθική και προστασία του περιβάλλοντος Στόχοι και Κατευθύνσεις του Δήμου Όπως είχε τονιστεί και στην προηγούμενη έκθεση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά την επόμενη προγραμματική περίοδο ( ) τα μέτρα που προτείνει η Κοινωνική Επιχειρηματική Πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Social Business Initiative) δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην ενίσχυση και ανάπτυξη του τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας (Κ.Ο.) και Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας. Το Στρατηγικό λοιπόν αυτό σχέδιο αποσκοπεί στο να υλοποιήσει ένα πρόγραμμα στοχευόμενων μεταρρυθμίσεων που θα επιδιώκει την συνεχόμενη οικονομική ανάπτυξη 15 Βλ. σχετικές πληροφορίες προγράμματος DESUR,Ε.Ε., 2013

36 Σ ε λ ί δ α 35 σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο αντιμετωπίζοντας ταυτόχρονα προβλήματα κοινωνικής συνοχής. Πιο συγκεκριμένα το Επιχειρησιακό λοιπόν Πρόγραμμα Κοινωνικής Ανασυγκρότησης του Δήμου Αθηναίων για τον τομέα κοινωνικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας αποσκοπεί στην εκπλήρωση των παρακάτω στόχων: Αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της πόλης Π.χ., βελτίωση των πεζοδρομίων και ηλεκτροφωτισμού, δημιουργία πάρκων, πρασίνων στεγών στα σχολεία, πράσινων διαδρόμων και ποδηλατοδρόμων από την Ακαδημία Πλάτωνος μέχρι τον Κεραμεικό. Αναζωογόνηση του αστικού ιστού Π.χ., υλοποίηση δράσεων ανάπλασης και δημιουργίας πράσινου σε 11 πλατείες του κέντρου της πόλης, η βελτίωση του αστικού τοπίου και ανάκτηση του δημόσιου χώρου Αποτελεσματική διαχείριση της κοινωνικής κρίσης Π.χ., Δημιουργία Κοινωνικής Τράπεζας, Δικτύου Κοινωνικής Στέγασης, Ξενώνας Βραχείας Φιλοξενίας και Επανένταξης, Καταφύγιο Νύχτας, Εστίας Ηλικιωμένων Αστέγων, Κέντρου Κακοποιημένων Γυναικών, Κέντρου Ψυχοκοινωνικής Στήριξης Παιδιών, Κέντρου Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες (Βλ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3) Ενίσχυση της τοπικής επιχειρηματικότητας και ανταγωνιστικότητας Π.χ., Δημιουργία Κέντρων Υποστήριξης Επιχειρηματικότητας, υλοποίηση προγραμμάτων επιδότησης προβληματικών επιχειρήσεων, παροχή κινήτρων για startup επιχειρήσεις, συνεργασία με Σχολές Καλών Τεχνών για δημιουργία εταιρειών design. Προκειμένου να υποστηριχθεί η ανάπτυξη του οικοσυστήματος της Κοινωνικής Οικονομίας και επιχειρηματικότητας έχουν προταθεί και υλοποιηθεί τα εξής προγράμματα όπως αναφέρονται στη χάρτα της Ε.Ε και Δήμου Αθηναίων (βλ. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα κοινωνικής Ανασυγκρότησης του Δήμου Αθηναίων, , Στρατηγικό Σχέδιο για την ανάπτυξη του τομέα της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, Αθήνα, 2013, Εταιρεία Ανάπτυξης & Τουριστικής Προβολής Αθηνών, Ειδική Υπηρεσία Κοινωνικής Ένταξης και Κοινωνικής Οικονομίας (EY KEKO, Ε.Ε κέντρο Κοινωνικής Οικονομίας)

37 Σ ε λ ί δ α 36 I. Δημιουργία ενός Μηχανισμού Υποστήριξης που θα συμβάλλει στην ανάπτυξη και ενίσχυση των Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων και προώθηση άλλων πρωτοβουλιών Κοινωνικής Οικονομίας II. Σύσταση του Εθνικού Παρατηρητήριου για την Κοινωνική Οικονομία και την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα III. Δημιουργία διάφορων Υποστηρικτικών Μηχανισμών σε Περιφερειακό επίπεδο IV. Θεσμικές παρεμβάσεις Επιπλέον, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι κάποιες από τις αλλαγές στο κέντρο της πόλης δεν είναι ορατές αλλά πρόκειται για αλλαγές που έχουν να κάνουν με το ίδιο το άτομο και τον τρόπο που οι πολίτες δουλεύουν, επικοινωνούν, ταξιδεύουν, τις στάσεις τους ως προς τη μάθηση, την εργασία, υγεία, την τεχνολογία και ουσιαστικά οι στάσεις αυτές είναι πολύ διαφορετικές από τις προηγούμενες γενιές. Συμπεράσματα Συνοπτικά, o Δήμος μέσα από τις παρεμβάσεις του στοχεύει στο να διαγράψει μια σειρά από δημογραφικά, πολιτιστικά, περιβαλλοντικά και εργασιακά έντονα προβλήματα που επηρεάζουν όλους τους κατοίκους και συμβάλουν σημαντικά στο να δημιουργηθεί ένα υγιές και εποικοδομητικό μέλλον για την πρωτεύουσα. Στην παρούσα λοιπόν χρονική περίοδο οι δράσεις αυτές αποσκοπούν στην εφαρμογή των απαραίτητων σχεδιασμών ώστε να συσταθεί ένα ευνοϊκό, θετικό οικοσύστημα όπου θα μπορέσουν να δημιουργηθούν και αναπτυχθούν Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις (Κοιν.Σ.Επ.). Κατ επέκταση, να πετύχει την συστηματική ανάπτυξη του τομέα της Κ.Ο/επιχειρηματικότητας και την προώθηση της κοινωνικής συνοχής (Βλ. Παράρτημα 4) που απειλείται, ως απόρροια του δυσμενούς οικονομικού περιβάλλοντος. Επιπρόσθετα, επιχειρεί να θεμελιώσει μηχανισμούς που θα διαδραματίσουν ρόλο καταλύτη στην αντιμετώπιση προβλημάτων όπως στο να άρουν την ανεργία ειδικά για τις πιο ευάλωτες ομάδες πληθυσμού και θα συνεισφέρουν στην ανάπτυξη σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Τελικά, πέραν της υπάρχουσας αναπτυξιακής στρατηγικής στόχος (π.χ., βλ. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα κοινωνικής Ανασυγκρότησης του Δήμου Αθηναίων, ),

38 Σ ε λ ί δ α 37 είναι η Αθήνα να ενισχύσει την προσπάθεια αυτή με σημαντικά προγράμματα μητροπολιτικού χαρακτήρα όπως την εισαγωγή κατάρτισης και μεταφοράς τεχνογνωσίας στους αρμόδιους φορείς (Δήμος, νομικά πρόσωπα). Άλλωστε έχει υποστηριχτεί ότι οι πόλεις χρειάζονται την ελευθερία τους (σε ένα ειδικό πλαίσιο πολιτικής στρατηγικής και κυβερνητικής υποστήριξης για την ανάπτυξη) ώστε να αναπτύσσουν και να εφαρμόσουν προγράμματα προσαρμοσμένα στην τοπική πραγματικότητα, ζήτημα άλλωστε που έπρεπε ήδη να έχει απασχολήσει τους φορείς.

39 Σ ε λ ί δ α 38 4 ΤΟ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ 4.1 Νομοθετικό πλαίσιο για την κοινωνική επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα στους τρεις θεματικούς τομείς παρέμβασης Η διερεύνηση του θεσμικού και νομοθετικού πλαισίου που διέπει την κοινωνική επιχειρηματικότητα (π.χ. όροι λειτουργίας) θέτει τα θεμέλια για την ανάπτυξη οποιουδήποτε τύπου υγιής επιχειρηματικότητας. Με βάση επισκόπηση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας (βλ. σχετικά Εκπαιδευτικό Υλικό στην κοινωνική οικονομία & επιχειρηματικότητα, Νικολάου, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Αθήνα) αναφέρουμε ότι το θεσμικό πλαίσιο όσον αφορά τις πρακτικές ΕΚΕ στην Ελλάδα θα μπορούσε να διακριθεί α) στις κρατικές πολιτικές, και β) στο υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο για την κοινωνική οικονομία. Στην πρώτη κατηγορία μπορούν να συμπεριληφθούν τα προγράμματα που έχουν σχεδιαστεί με τη βοήθεια της ΕΕ για την προώθηση της κοινωνικής επιχειρηματικότητας που εφαρμόστηκαν στην Ελλάδα (Βλ. σχετικά Ε.Ε. Κοινωνική Επιχειρηματική Πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Social Business Initiative για ). Για παράδειγμα, το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Equal, η θέσπιση ασφαλιστικών και φορολογικών μέτρων, και η θέσπιση μέτρων για τη διατήρηση επιδομάτων και συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων των εργαζομένων που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες και εργάζονται σε κοινωνικές επιχειρήσεις. Παράλληλα, το Ελληνικό κράτος έχει θεσπίσει μια σειρά από χρηματοδοτικά εργαλεία καθώς έχουν προβλεφθεί και φορολογικές απαλλαγές για το ποσό των κερδών των κοινωνικών επιχειρήσεων. Σημαντικό ρόλο στο έργο αυτό επιτελεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή

40 Σ ε λ ί δ α 39 Επιτροπή Οικονομικών και Κοινωνικών υποθέσεων που έχει εγκρίνει μια σειρά χρηματοδοτικών προγραμμάτων για τις Μικρο-Μεσαίες Επιχειρήσεις (ΜΜΕ). Η κοινωνική οικονομία στην Ελλάδα νομικά κατοχυρώθηκε με το Ν.2716/1999 όπου καθορίστηκαν οι Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένοι Ευθύνης (Κοι.Σ.Π.Ε.). Hεπισκόπηση του Γενικού Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας, έδειξε ότι γίνεται αναφορά για τα ακόλουθα εξής δύο Μητρώα: α. Μητρώο Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, στο οποίο εγγράφονται υποχρεωτικά οι Κοιν.Σ.Επ., καθώς συστήνονται με την περίπτωση του Ν. 4019/ 2011 και οι Κοι.Σ.Π.Ε. του Ν. 2716/1999. β. Ειδικό Μητρώο άλλων Φορέων Κοινωνικής Οικονομίας, στο οποίο εγγράφονται προαιρετικά οι υφιστάμενες νομικές μορφές κοινωνικής οικονομίας όταν τηρούν τα ειδικά κριτήρια όπως προβλέφθηκε στο άρθρο 3 του Ν. 4019/2011. Συμπερασματικά, Όπως αναφύεται από το ΓΕΝΙΚΟ ΜΗΤΡΩΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (2015) 16 και άλλες πηγές (βλ. ορισμένα χρήσιμα στοιχεία του νομοθετικού πλαισίου στην Εφημερίς της κυβερνήσεως, 2012 ) σύμφωνα με τις διατάξεις της παρ. 2 του άρθρου 2, (Ν. 4019/2011) κάθε ΚοιΣΠΕ και Κοιν.Σ.Επ. (οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις) εγγράφεται στο Μητρώο Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας του Γενικού Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας. Πιο συγκεκριμένα, η βασική πηγή μας πληροφόρησης, το Μητρώο Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, αναφέρει ότι σύμφωνα με την πρόσφατη νομοθεσία οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις διακρίνονται αναλογικά σε τρείς επιμέρους κατηγορίες 1) Ένταξης, 2) Κοινωνικής Φροντίδας και 3) Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού. 16 (βλ. Μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας, Εφημερίς της κυβερνήσεως, 2012 )Για την εγγραφή τους στο Μητρώο οι ενδιαφερόμενοι φορείς υποβάλουν τα ακόλουθα δικαιολογητικά: α) αίτηση εγγραφής (σύμφωνα με προτυποποιημένο έντυπο της σχετικής ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων), β) καταστατικό Σύστασης, γ) τροποποιήσεις του καταστατικού, δ) βεβαίωση για τις τροποποιήσεις του καταστατικού από αρμόδια υπηρεσία, ε) πρακτικό της Γενικής Συνέλευσης για την εκλογή Οργάνου Διοίκησης, στ) πρακτικό συγκρότησης του Οργάνου Διοίκησης σε σώμα, ζ) αποδεικτικά στοιχεία κατάθεσης των πρακτικών στην αρμόδια υπηρεσία, η) βεβαίωση Έναρξης Δραστηριότητας, θ) οριστική Δήλωση Εκκαθάρισης Φόρου Μισθωτών Υπηρεσιών (Έντυπο Ε7) και αναλυτικό πίνακα με τα στοιχεία εργαζομένων που συνοδεύει αυτή για τη χρήση που προηγείται του έτους εγγραφής, ι) άδεια λειτουργίας ή βεβαίωση νόμιμης απαλλαγής από αυτή, ια) στοιχεία που τεκμηριώνουν το ενδιαφέρον άσκησης δραστηριοτήτων κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας.

41 Σ ε λ ί δ α 40 α) Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Ένταξης συστήνονται για να προσφέρουν ανακούφιση των ατόμων που ανήκουν στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού. Αποσκοπούν στην ένταξη τους στην οικονομική και κοινωνική ζωή της πόλης. Στις επιχειρήσεις αυτές, οι εργαζόμενοι (40% κατ' ελάχιστον) προέρχονται υποχρεωτικά από τις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού. 17. Β) Οι Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης (Κοι.Σ.Π.Ε.) Σύμφωνα με την ίδια νομοθεσία είναι νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δίκαιου (ΝΠΙΔ) με περιορισμένη ευθύνη των μελών τους, έχουν εμπορική ιδιότητα με κοινωνική αποστολή και ταυτόχρονα αποτελούν Μονάδα Ψυχικής Υγείας ενώ χαρακτηρίζονται ως Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Ένταξης.. Σκοπός της σύστασης τους είναι η άσκηση οποιαδήποτε μορφής επιχειρηματικής δραστηριότητας που στοχεύει στην κοινωνικοοικονομική ενσωμάτωση και επαγγελματική επανένταξη ατόμων με ψυχοκοινωνικά προβλήματα, ενώ παράλληλα συμβάλλει στην θεραπεία τους με την κατά το δυνατόν οικονομική τους αυτάρκεια. Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης (Κοι.Σ.Π.Ε.) λειτουργούν με βάση το Νόμο 2716/1999 «Ανάπτυξη και εκσυγχρονισμός των υπηρεσιών ψυχικής υγείας και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α 96) και συμπληρωματικά από τις διατάξεις τουν.4019 για την Κοινωνική Οικονομία και του Ν.1667/1986, καθώς και όσων ορίζει το άρθρο 12 του Ν.3842/2010. β) Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Κοινωνικής Φροντίδας, η λειτουργία και υπηρεσίες τους απευθύνονται σε όσες οικογένειες έχουν εξαρτώμενα άτομα όπως οι ηλικιωμένοι, τα βρέφη, τα παιδιά, τα άτομα με αναπηρία και τα άτομα με χρόνιες παθήσεις. Στόχος είναι η παροχή προϊόντων και υπηρεσιών κοινωνικής μορφής (π.χ. 17 Πηγές (π.χ., Επιχειρησιακό Σχέδιο προώθησης Δράσεων Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας στο Δήμο Αθηναίων», 2013, Υπουργείο Εργασίας και Ασφάλισης, Εφημερις της Κυβερνήσεως2012)έδειξαν ότι ως Ευπαθείς Ομάδες Πληθυσμού ορίζονται με βάση το άρθρο 1 τουν. 4019/2011 οι κοινωνικές ομάδες των οποίων η συμμετοχή στην κοινωνική και οικονομική ζωή δυσχεραίνεται, είτε εξαιτίας κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων, είτε εξαιτίας σωματικής ή ψυχικής ή νοητικής ή αισθητηριακής αναπηρίας, είτε εξαιτίας απρόβλεπτων γεγονότων, τα οποία επηρεάζουν την εύρυθμη λειτουργία της τοπικής ή ευρύτερα περιφερειακής οικονομίας. Σε αυτές ανήκουν ενδεικτικά οι άνεργοι νέοι, οι άνεργες γυναίκες, οι άνεργοι άνω των πενήντα ετών, οι μακροχρόνια άνεργοι, οι αρχηγοί μονογονεϊκών οικογενειών και τα μέλη πολύτεκνων οικογενειών, γυναίκες θύματα κακοποίησης, οι αναλφάβητοι, οι κάτοικοι απομακρυσμένων ορεινών και νησιωτικών περιοχών, τα άτομα με πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, οι μετανάστες και οι πρόσφυγες.

42 Σ ε λ ί δ α 41 προγράμματα πρόνοιας) στις συγκεκριμένες αυτές ομάδες πληθυσμού, ώστε να ανακουφιστούν από τα προβλήματά τους. γ) Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού θεσπίζονται για να παράγουν προϊόντα και να παρέχουν υπηρεσίες που θα ικανοποιήσουν τις ανάγκες του κοινωνικού συνόλου και θα ωφελήσουν το σύνολο (π.χ.,,έμφαση δίνεται στον πολιτισμό, περιβάλλον, οικολογία, εκπαίδευση, αξιοποίηση και διατήρηση τοπικών προϊόντων, παραδοσιακών δραστηριοτήτων και επαγγελμάτων κ.α.). Απώτερος στόχος είναι η προαγωγή του τοπικού και συλλογικού συμφέροντος, μέσω της προώθηση και ενδυνάμωση της τοπικής ή περιφερειακής απασχόλησης και ανάπτυξης. Πίνακας 6Παρουσίαση Των Βασικών Κατηγοριών Κοινωνικών Μορφωμάτων Υποστήριξης ΕΚΕ σε εθνικό επίπεδο Κατηγορίες 1. Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Ένταξης 2. Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης (Κοι.Σ.Π.Ε.) Περιγραφή Σκοπός επιχειρηματικότητας ένταξη στην οικονομική και κοινωνική ζωή κοινωνικοοικονομική ενσωμάτωση ατόμων με ψυχοκοινωνικά προβλήματα επαγγελματική επανένταξη παροχή ενίσχυση της οικονομική τους αυτάρκεια Πληθυσμός Άτομα που ανήκουν στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού Άτομα με ψυχοκοινωνικά προβλήματα 3. Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Κοινωνικής Φροντίδας Παραγωγή και παροχή προϊόντων και υπηρεσιών κοινωνικού προνοιακού χαρακτήρα Ηλικιωμένοι βρέφη, παιδιά άτομα με αναπηρία και χρόνιες παθήσεις 4. Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Συλλογικού & παραγωγή προϊόντων και παροχή υπηρεσιών για την ικανοποίηση των αναγκών της του κοινωνικού συνόλου για ενίσχυση των τοπικών και συλλογικών συμφέροντων ενίσχυση της απασχόλησης πολιτισμός περιβάλλον εκπαίδευση προβολή τοπικών προϊόντων διατήρηση & αξιοποίηση

43 Σ ε λ ί δ α 42 Παραγωγικού Σκοπού ενδυνάμωση της τοπικής ή περιφερειακής ανάπτυξης παραδοσιακών δραστηριοτήτων επαγγελμάτων & Πηγή Μητρώο Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, Εφημερίς της Κυβερνήσεως 9 Φεβρουαρίου 2012,Αρ. Φύλλου 221 Κριτήρια Ένταξης Και Εγγραφής Των Κοι.Σ.Π.Ε. Στο Μητρώο Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας Με βάση επισκόπηση του μητρώου κοινωνικής οικονομίας και στοιχεία της σχετικής βιβλιογραφίας συνοπτικά αναφέρουμε ότι για την εγγραφή των ΚΟΙΝΣΕΠ απαιτούνται ορισμένα κριτήρια ως εξής όπως κατοχυρώνεται από όλα τα θεσμικά κείμενα Κοιν.Σ.Επ. στην κατηγορία Ένταξης Βασικό κριτήριο για την ένταξη μιας Κοιν.Σ.Επ. στην κατηγορία Ένταξης, είναι οι λειτουργίες της (όπως αυτές θεσπίστηκαν με το πεδίο α) της παρ. 4 του άρθρου 1 του ν.4019/11) να αποσκοπούν στην ανάπτυξη δραστηριοτήτων τροφοδοτώντας την οικονομική και κοινωνική ένταξη των Ευάλωτων Ομάδων Πληθυσμού. Απαραίτητη προϋπόθεση για την πλήρωση του κριτηρίου απασχόλησης είναι τουλάχιστον το 40% των εργαζομένων να ανήκουν στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού. Αναγκαία κρίνεται η βεβαίωση από επίσημο φορέα ή άλλο θεσμοθετημένο για το σκοπό αυτό δημόσιο ή ιδιωτικό θεραπευτικό ίδρυμα από την οποία θα προκύπτει ότι οι εργαζόμενοι ανήκουν στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού. Κοιν.Σ.Επ. Κοινωνικής Φροντίδας Για την εγγραφή Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων κοινωνικής φροντίδας υποχρεωτικό κριτήριο είναι να παρέχουν προϊόντα και υπηρεσιών πρωτίστως κοινωνικού / προνοιακού χαρακτήρα, οι οποίες θα απευθύνονται σε συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού, όπως οι ηλικιωμένοι, τα βρέφη, τα παιδιά, τα άτομα με αναπηρία και τα άτομα με χρόνιες παθήσεις. Κοιν.Σ.Επ. Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού Απαραίτητο κριτήριο για την εγγραφή μιας Κοιν.Σ.Επ., στη συγκεκριμένη κατηγορία, θα είναι η παραγωγή προϊόντων και παροχή υπηρεσιών στοχεύοντας να ικανοποιήσουν τις

44 Σ ε λ ί δ α 43 ανάγκες του κοινωνικού συνόλου και να προάγουν το τοπικό και συλλογικό συμφέρον (το επίκεντρο στους τρεις πυλώνες άνθρωπος-περιβάλλον-κοινωνία). Εθνικές πολιτικές και τα προγράμματα του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ) που σχετίζονται με θέματα ΕΚΕ στον τομέα της κοινωνικής επιχειρηματικότητας Εντούτοις, υπό το πρίσμα μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης της ανάπτυξης του θεσμού της Κοινωνικής Οικονομίας, εντάσσεται και το Στρατηγικό Σχέδιο για την ανάπτυξη του τομέα της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας οποίο υλοποιήθηκε υπό την Ειδική Υπηρεσία Κοινωνικής Ένταξης και Κοινωνικής Οικονομίας (EY KEKO,2011/13) 18. Σύμφωνα με αυτό έχουν προταθεί οι ακόλουθες πιλοτικές δράσεις για εφαρμογή και εμπεριέχουν τα ακόλουθα 1. Σχετικά με την ανάπτυξη του θεσμού της Κοινωνικής Οικονομίας να έχουν γίνει πράξη οι προηγούμενες παρατηρήσεις προς την ΕΥΚΕΚΟ για την δημιουργία ενός Μηχανισμού Υποστήριξης 2..Σύσταση ενός κεντρικού μηχανισμού επίβλεψης ανάπτυξης της Κοινωνικής Οικονομίας και Επιχειρηματικότητας, που θα είναι απαραίτητο να έχει κεντρικό χαρακτήρα όπως το Εθνικό Παρατηρητήριο. Θα καταγράφουν όλα τα στοιχεία εκείνα που είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη (π.χ., επιχειρησιακά μοντέλα, το είδος και εύρος των δραστηριοτήτων, ο τρόπος λειτουργίας, κερδοφορία των Κοιν.Σ.Eπ) 1. Σύσταση Περιφερειακών Υποστηρικτικών Μηχανισμών ανάπτυξης κοινωνικής επιχειρηματικότητας 18 2Nowak&Palermo, 2012, «Report on the potential to develop microfinance in Greece». Βλ. Μελέτη Στρατηγικό Σχέδιο για την ανάπτυξη του τομέα της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, Αθήνα, 2013 Βλ. σχετικές πληροφορίες στο Δίκτυο επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων, 2014

45 Σ ε λ ί δ α Δημιουργία ενός φορέας Η ΕΥ ΚΕΚΟ που θα έχει αρμοδιότητα τη τήρηση 0θεσμοθέτησης σχετικά με τα θέματα της Κοινωνικής Οικονομίας και της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας. Πρωτοβουλία του θα είναι ο συντονισμός και συνεργασία και με άλλα συναρμόδια υπουργεία και άλλους φορείς, το Υπουργείο Παιδείας τις εκπαιδευτικές την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Γενικότερος στόχος του θα είναι η διασφάλιση του θεσμού αυτού όσο ανάληψη δράσεων δημοσιότητας για την προώθηση τους π.χ., Forum ενημέρωσης δίκτυα, συνέδρια, εκπαιδευτικές επισκέψεις σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. 1..Pre start up δράσεις κοινωνικών επιχειρηματιών και επιχειρήσεων 2. Υλοποίηση δράσεων που αποσκοπούν στην εξειδικευμένη Κατάρτιση εργαζομένων σε ΚοινΣΕπ 1. Προώθηση υποστηρικτικών δομών λειτουργίας Κοιν.Σ.Eπ. για εκείνες τις κοινωνικές επιχειρήσεις που θα βρίσκονται σε προκατασκευαστική φάση και θα λειτουργήσουν με τη μορφή θερμοκοιτίδας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η παροχή Vouchers για να ενισχύσουν την αλληλεπίδραση κοινωνικών επιχειρήσεων, επιμορφωτικά προγράμματα, σύσταση δικτύου προώθησης προβολής και δικτύωσης, coaching mentoring καθώς και υπηρεσίες υποστήριξης και εξειδικευμένων επιχειρηματικών συμβουλών 2. Προπαρασκευαστικές ενέργειες για την σύσταση φορέα τεκμηρίωσης εργαλείων μικροπιστώσεων, και χρηματοδοτικών όπου θα ενισχυθούν οι Κοιν.Σ.Eπ(π.χ., με επιχορήγηση κεφαλαίου ) 4.2 Σύνοψη του υφιστάμενου θεσμικού υπόβαθρου που καθοδηγεί και επηρεάζει το σχεδιασμό πρακτικών ΕΚΕ στο εσωτερικό Ειδικότερα, όπως συνηθίζεται να αναφέρεται στη βιβλιογραφία (π.χ., Στρατηγικό σχέδιο μελέτης Ανάπτυξης Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, 2013) Καταρχάς, σε θεσμικό επίπεδο, η πρώτη επίσημη μορφή κοινωνικής επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα, νομικά επικυρώθηκε με το νόμο 2716/1999 του

46 Σ ε λ ί δ α και συνίσταται στη δημιουργία Κοινωνικών Συνεταιρισμών Περιορισμένης Ευθύνης (Κοι.Σ.Π.Ε.), και υπάγονται στο Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Ασφάλισης (Υ.Υ.Κ.Α.). Ο νέος νόμος που ψηφίστηκε (Ν.4019) πρόσφατα ( ) συστήνει τη δημιουργία κοινωνικών επιχειρήσεων οι οποίες θα υπάγονται στο Υπουργείο Εργασίας. Συγκεκριμένα σύμφωνα με βιβλιογραφικές πηγές (βλ. ομοίως σημείωση 19, 20), η θέσπιση του νόμου ν.1667/1986 (Α 196), (εκτός αν ορίζεται διαφορετικά στο νόμο 4019/2011) ορίζει τη σύσταση λειτουργίας μιας της Κοιν.Σ.Επ., υπονοώντας τον σαφή προσδιορισμό διοίκησης της, λειτουργίας της, τη σχέση μεταξύ μελών της. Στην Ελλάδα, απαραίτητα στοιχεία για τη σύσταση της Κοιν.Σ.Επ., είναι η τήρηση διαδικασίας ίδρυσης ενός αστικού συνεταιρισμού όπου για Κοιν.Σ.Επ. Ένταξης είναι απαραίτητη η ύπαρξη επτά τουλάχιστον προσώπων να υπογράφουν το καταστατικό, και αν πρόκειται για Κοιν.Σ.Επ. Κοινωνικής Φροντίδας η Συλλογικού Σκοπού πέντε τουλάχιστον πρόσωπα. Επιπλέον, έχει οριστεί ήδη διαδικτυακό τόπο του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης όπου μπορεί να γίνεται η σύσταση πρότυπου καταστατικού μιας Κοιν.Σ.ΕΠ. με ηλεκτρονική μορφή. Με αυτά λοιπόν τα στοιχεία που αντλούνται από τη βιβλιογραφία, και το υφιστάμενο εθνικό θεσμικό το πλαίσιο, στη γεωγραφική περιφέρεια του Δήμου Αθηναίων λειτουργούν ( ) διάφορα νομικά πρόσωπα κοινωνικής επιχειρηματικότητας, που υπάγονται στις 3 ακόλουθες κατηγορίες (είναι οι τρεις θεματικοί τομείς παρέμβασης): Α) Κοινωνικές Επιχειρήσεις Περιορισμένης Ευθύνηςτου Ν. 2716/1999 Β) Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσειςτου Ν. 4019/2011. Χαρακτηριστικά όπως προκύπτει από τον Ν. 4019/2011 για την «Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα και λοιπές διατάξεις», για πρώτη φορά, συστήνει ένα αυτοτελές πλαίσιο ρύθμισης λειτουργίας της κοινωνικής οικονομίας, θεμελιώνοντας έτσι τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις (Κοιν.Σ.Επ.) ως το νέο κοινωνικό μόρφωμα. Ωστόσο, στο πλαίσιο εφαρμογής της αρμοδιότητας για

47 Σ ε λ ί δ α 46 τις κοινωνικές επιχειρήσεις δεν έχουν ενεργοποιηθεί τα αναγκαία επίπεδα πολιτικής για τη χορήγηση επιχειρησιακών και χρηματοδοτικών εργαλείων, που θα εντάξουν το θεσμό σε ένα νέο ευρύτερο πλαίσιο αντιμετώπισης των κρίσιμων προβλημάτων της κοινωνίας (π.χ., ανεργίας, φτώχειας, διακρίσεων, κοινωνικού αποκλεισμού και συνοχής) Γ) Άλλοι Φορείς Κοινωνικής Οικονομίας όπως προκύπτει από τον Ν. 4019/2011εγγράφονται προαιρετικά στο Ειδικό Μητρώο του άρθρου 14 παρ. 1 του Ν. 4019/ ) με την προϋπόθεση να τηρούν τα ακόλουθα κριτήρια 20 : Το επίκεντρο λειτουργίας του να είναι η κοινωνική ωφέλεια διαμέσου της παραγωγής αγαθών ή της παροχής υπηρεσιών συλλογικού και κοινωνικού χαρακτήρα-κοινωφελής επιχείρηση να κάνουν συγκεκριμένη αναφορά ότι σκοπός των δράσεων τους είναι ο άνθρωπος (τα άτομα και η εργασία-περιβάλλον) έναντι του κεφαλαίου να εφαρμόζουν δημοκρατικό σύστημα λήψης αποφάσεων και τη διοίκηση και διαχείριση των δραστηριοτήτων τους να διέπει αυτονομία τα κέρδη να χρησιμοποιούνται πρωτίστως για τις ανάγκες λειτουργίας οι δραστηριότητές τους και η λειτουργία τους να είναι απολύτως συμβατές με την αρχή της αειφόρου ανάπτυξης και με μία από τις κατηγορίες όπως προκύπτει από την παρ. 2 του άρθρου 2 Ν. 4019/2011. Είναι αναγκαίο να αναπτύσσουν τις δραστηριότητές τους τουλάχιστον επί μια τριετία πριν από την υποβολή της αίτησης εγγραφής στο Μητρώο. Οι καταληκτικές παρατηρήσεις όπως προκύπτει από το άρθρο 3 παρ. 3 του Ν. 4019/2011 υποδεικνύουν ότι «Η συμμετοχή των νομικών προσώπων στην Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση δεν μπορεί να υπερβαίνει το ποσοστό του 1/3 των μελών της, ενώ δεν επιτρέπεται η συμμετοχή σε 19 Βλ. Εφημερίδα της Κυβέρνησης, 2012.Το άρθρο 3 παρ. 3 του Ν. 4019/2011 προβλέπει ότι «Η συμμετοχή των νομικών προσώπων στην Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση δεν μπορεί να υπερβαίνει το ποσοστό του 1/3 των μελών της, ενώ δεν επιτρέπεται η συμμετοχή σε αυτήν των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου που υπάγονται σε αυτούς. Σε Κοιν.Σ.Επ. Ένταξης μπορούν να συμμετέχουν Ν.Π.Δ.Δ. με έγκριση του φορέα που τα εποπτεύει». 20 Πληροφορίες στο Μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας

48 Σ ε λ ί δ α 47 αυτήν των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.) και των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου (Ν.Π.Δ.Δ.) που υπάγονται σε αυτούς. Σε Κοιν.Σ.Επ. Ένταξης μπορούν να συμμετέχουν Ν.Π.Δ.Δ. με έγκριση του φορέα που τα εποπτεύει» Με βάση στοιχεία από κάποιες μελέτες (π.χ., βλ. Μελέτη «Επιχειρησιακό Σχέδιο προώθησης Δράσεων Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας στο Δήμο Αθηναίων», 2013)δεν προβλέπεται η συμμετοχή των Ο.Τ.Α.( και προφανώς οποιουδήποτε νομικού προσώπου δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου) σε οποιοδήποτε κατηγορία Κοιν.Σ.Επ. και στην αρμοδιότητα λειτουργίας τις Κοιν.Σ.Επ. Κοινωνικής Φροντίδας και Παραγωγικού και Συλλογικού Σκοπού. 21 Σε επίπεδο πολιτικής, ενώ μια σημαντική θετική εξέλιξη τα τελευταία έτη είναι το θεσμικό πλαίσιο περί κοινωνικής επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα (Ν. 2716/1999 και Ν. 4019/2011) Εντούτοις οι υπάρχουσες νομοθεσίες παραμένουν ελλιπές ως προς την ρύθμιση φορολογίας. Παράλληλα, έχει τεθεί το ζήτημα απαγόρευσης άσκησης αυτοτελών αρμοδιοτήτων των Δήμων. Η Συμβολή Του Δήμου Στη Δημιουργία Των Κοινωνικών Επιχειρήσεων 22 Με βάση την τρέχουσα βιβλιογραφία (βλ. σημείωση 2), οι υφιστάμενοι φορείς πολιτικής κεντρικής διοίκησης (π.χ., Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας μέσα του Φεβρουαρίου 2013) ενώ έχουν αναπτύξει πλούσια επιστημονική δραστηριότητα δεν είχαν αναπτύξει και υλοποιήσει ένα συγκροτημένο Σχέδιο Εθνική Στρατηγική Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας. Ωστόσο με βάση στοιχεία που παρουσιάζονται από την ΕΥ ΚΕΚΟ, κρίνεται απαραίτητο οι Δήμοι να πλαισιώνονται και να προσαρμόζονται στους άξονες ενός σχεδίου ενιαίας Εθνικής Στρατηγικής της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας για καλύτερο συντονισμό λαμβάνοντας υπόψη τις 21 το άρθρο 3 παρ. 3 του Ν. 4019/2011 προτρέπει να τροποποιηθεί και στο μέρος που αφορά τις Κοιν.Σ.Επ., ώστε οποιοδήποτε νομικό πρόσωπο να μπορεί να συμμετάσχει ως μέλος σε αυτές. Ερευνητές υποστηρίζουν ότι μπορεί, βέβαια, να προβλεφθεί εξαίρεση σχετικά με τις Κοινωνικές Επιχειρήσεις Ένταξης, γιατί οι συγκεκριμένες Κοιν.Σ.Επ. εμφανίζουν ιδιαίτερες δυσκολίες σύστασης και λειτουργίας (όταν δεν συνδέονται άμεσα με κάποιο πρόγραμμα κοινωνικής επανένταξης) από τις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. 22 Βλ. Στοιχεία από το Κέντρο Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας Δήμος Αθηναίων

49 Σ ε λ ί δ α 48 υφιστάμενες κρίσιμες οικονομικές συγκυρίες.. Ως τώρα, στοιχεία έδειξαν ότι οι ενδιαφερόμενοι φορείς για την ανάπτυξη δράσεων κοινωνικής επιχειρηματικότητας προώθησαν τις ενέργειες με βάση το πλαίσιο των Ν. 2716/1999 και Ν. 4019/2011, αξιοποιώντας σε περιορισμένη έκταση πόρους του ΕΣΠΑ (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα "Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού"). Υπό το πρίσμα αυτό, ο Δήμος δεν έχει δικαίωμα συμμετοχής με ίδιους πόρους στη σύσταση και λειτουργία των νομοθετικά θεσπισμένων κοινωνικών μορφωμάτων (π.χ., Κοινωνικές Επιχειρήσεις Περιορισμένης Ευθύνης του Ν. 2716/1999, Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις του Ν. 4019/2011 και άλλους Φορείς Κοινωνικής Οικονομίας του Ν. 4019/2011), αλλά εν λόγω της υπάρχουσας κοινωνικοοικονομική συγκυρίας στην πόλη της Αθήνας βασικά εμφανίζεται να προωθεί και να ενισχύει με συστηματικό τρόπο τις επιλογές των ομάδων και αρμόδιων φορέων (στόχου της Στρατηγικής) όπως ενίσχυση και παροχή βοήθειας στην ίδρυση κοινωνικών επιχειρήσεων ή συμμετοχή τους σε υφιστάμενα κοινωνικά μορφώματα η συμβολή του στη μείωση των βιοποριστικών και κοινωνικών αναγκών που αντιμετωπίζουν οι κοινωνικές επιχειρήσεις με την εκπόνηση πολύπλευρων μακρόπνοων κοινωνικών προγραμμάτων (ανάπτυξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων) Ο ακόλουθος Πίνακας (Πιν.5) παρουσιάζει τα γενικά συμπεράσματα από την εσωτερική υποδομή δηλαδή το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο και τις πολιτικές (του εσωτερικού περιβάλλοντος) που καθορίζουν τις παρεμβάσεις του Δήμου Αθηναίων για την ανάπτυξη δράσεων κοινωνικής επιχειρηματικότητας στους βασικούς θεματικούς τομείς παρέμβασης (Κοιν.Σ.Επ., ΚοιΣΠΕ Ένταξης, Κοινωνικής Φροντίδας, Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού). Οι δύο αυτές παράμετροι (Δυνατά και Αδύνατα Σημεία) αφορούν αποκλειστικά τον προσδιορισμό των πλεονεκτημάτων ή μειονεκτημάτων του

50 Σ ε λ ί δ α 49 εσωτερικού περιβάλλοντος 23 και τις τάσεις που επικρατούν στις μέρες μας εντός του «τομέα παρέμβασης». Επίσης, τα στοιχεία αυτά αναδεικνύουν ένα πλέγμα κρίσιμων παραγόντων που πρέπει να επεξεργαστούν/αξιολογηθούν επειδή μπορούν να επηρεάσουν την επιτυχία εφαρμογής νέων πρωτοβουλιών κοινωνικής επιχειρηματικότητας σε τοπικό επίπεδο. Συμπεράσματα Έτσι ουσιαστικά με τη θέσπιση των δύο θεσμών για την «Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα» 1) Ν. 4019/2011 καθώς ειδικότερα με το άρθρο 14 όπου προτείνεται η σύσταση του Τμήματος Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας στη Διεύθυνση Κοινωνικής Προστασίας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης 2) Υ.Α /οικ (ΦΕΚ 221/2012) όπου καθορίστηκε η τήρηση και η λειτουργία του Γενικού Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας στο Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας φαινομενικά, έχει γίνει ένα ουσιαστικό βήμα για τη σύσταση του απαιτούμενου θεσμικού πλαισίου για να ανοίξει ο δρόμος έναρξης λειτουργίας Κοινωνικών Επιχειρήσεων στο εσωτερικό. Ωστόσο, καθώς σημειώνονται κάποια πισωγυρίσματα στη θεωρητική εξέλιξη της έννοιας των κοινωνικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα, είναι σημαντικό οι θεσμοί να εξελιχτούν με τέτοιο τρόπο ώστε να μην αγνοείται η πραγματική διάσταση του όρου και οι τοπικές ανάγκες. Παράλληλα όπως αναφέρεται σε πρόσφατη μελέτη (βλ. Κεφ. 3) έχουν γίνει προπαρασκευαστικές ενέργειες για την σύσταση ενός εποπτικού Φορέα Μικροπιστώσεων (MicroFinanceInstitution) 24 που θα διευκολύνει την προώθηση των 23 Βλ. Μελέτη «Επιχειρησιακό Σχέδιο προώθησης Δράσεων Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας στο Δήμο Αθηναίων», 2013-Βλ. Στοιχεία από το Κέντρο Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας Δήμος Αθηναίων 24 βλ. Μελέτη «Επιχειρησιακό Σχέδιο προώθησης Δράσεων Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας στο Δήμο Αθηναίων», Μαρτιος, 2013 σελ.41.ως Φορέας μικροπιστώσεων ορίζεται ένας μη τραπεζικός φορέας που παρέχει δάνεια χαμηλού ύψους σε μικροεπιχειρηματίες, Κοινωνικούς Επιχειρηματίες, ανέργους και γενικά σε ανθρώπους που ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικά ομάδες και δεν

51 Σ ε λ ί δ α 50 κοινωνικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα και την δημιουργία του Ταμείου Κοινωνικής Οικονομίας καθώς προβλέπεται από το ν. 4019/2011. Π.χ., η ΕΥ ΚΕΚΟ διερευνά (από το 2011) τη δυνατότητα σύστασης του Φορέα, ώστε η δραστηριοποίηση Κοινωνικών Επιχειρήσεων αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση ατόμων που ανήκουν σε κοινωνικά ευάλωτες ομάδες. Όμως παρά την σύσταση και πρόβλεψη λειτουργίας των παραπάνω δομών παρουσιάζονται συγκεκριμένα προβλήματα που σχετίζονται με τη λειτουργία τους, όπως η έλλειψη ενός ευνοϊκότερου θεσμικού πλαισίου για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και τις Κοιν.Σ.Eπ. Αναφορικά με φορολογικά θέματα, είναι έντονη η επιβολή τροποποίησης (πιο απλοποιημένο) του υφιστάμενου νομοθετικού πλαισίου που διέπει τη λειτουργία του τραπεζικού συστήματος καθώς τα Ινστιτούτα Μικροπιστώσεων δεν προσελκύουν καταθέσεις, η έλλειψη καταλληλότητας και ισχυροποίησης των δεσμών μεταξύ οικονομικών παραγόντων και θεσμικών φορέων 25. Εντούτοις, το μεγαλύτερο, όμως, ευρύτερου χαρακτήρα πρόβλημα που παρατηρείται, είναι ότι το υφιστάμενο νομοθετικό και θεσμικό πλαίσιο παραμένει ελλιπές και περιορισμένο σε συνεταιριστικού τύπου κοινωνικές επιχειρήσεις. Πολλά ερωτήματα ανακύπτουν όσον αφορά τις κρατικές πολιτικές που αρχίζουν και πού τελειώνουν για τις κοινωνικές επιχειρήσεις και κατά πόσον ο όρος ΕΚΕ μπορεί να οριοθετηθεί νομικά. Συνεπώς, υπό την εξέταση της πραγματικότητας αυτής είναι σημαντική η ένταξη όλων των νομοθετικών παρεμβάσεων σε ένα ολοκληρωμένο και όχι αποσπασματικό εθνικό πλαίσιο δράσης για θέματα ΕΚΕ γενικότερα και ειδικότερα σε θέματα κοινωνικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας. Πίνακας 7 Παρουσίαση Πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων του Θεσμικού και Οργανωτικού πλαισίου στον τομέα Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας στο εσωτερικό Πλεονεκτήματα Μειονεκτήματα έχουν πρόσβαση στο επίσημο τραπεζικό σύστημα δηλαδή είναι όπως ονομάζεται στην διεθνή ορολογία «non bankable», 25 ΓενικήΓραμματεία- Nowak&Palermo, 2012, «Report on the potential to develop microfinance in Greece>>

52 Σ ε λ ί δ α 51 Υιοθέτηση και δραστηριοποίηση ενός Στρατηγικού Σχεδίου για την Κοινωνική Ανασυγκρότηση του Δήμου Αθηναίων-2012 Θεσμικό πλαίσιο και νομοθετική κατοχύρωση ΚοιΣΠΕ (του Ν. 2716/1999 και Ν. 2011) Συσσωρευμένη εμπειρία και υψηλής ποιότητας σχεδιασμός της κεντρικής υπηρεσίας του Δήμου όσον αφορά τον πυλώνα κοινωνικής προστασίας και ένταξης Υψηλή εμπειρία της ΕΑΤΑ στο θέμα της διαχείρισης κοινοτικών πόρων Ανάπτυξη επωφελών συνεργασιών με σημαντικούς εμπλεκόμενους φορείς/παράγοντες (π.χ. συναρμόδια Υπουργεία, Μ.Κ.Ο., επιχειρήσεις και Εκπαιδευτικά Ιδρύματα) Έλλειψη ενιαίας Εθνικής Στρατηγικής για την ανάπτυξη και ενδυνάμωση της κοινωνικής επιχειρηματικότητα σε τοπικό επίπεδο στο εσωτερικό Ελλιπής κοινωνική καινοτομία (λ.χ. σε νέα προϊόντα, υπηρεσίες ή διαδικασίες παραγωγής) Απουσία ενός οργάνου ΕΚΕ (Διεύθυνση ή Γραφείο) στη κεντρική υπηρεσία του Δήμου και Έλλειψη One stop shop/helpdesk υπηρεσιών ΕΚΕ σε θέματα κοινωνικής επιχειρηματικότητας Περιορισμένος συντονισμός μεταξύ θεσμών, φορέων, πολιτικών κρατικών, υπηρεσιών και των νομικών προσώπων Έλλειψη ειδικής τεχνογνωσίας των στελεχών ΕΚΕ στον Πυλώνα κοινωνικής Επιχειρηματικότητας. ευ αειφορειν (περιεχόμενο, τεχνικές και εργαλεία συντονισμού των παρεμβάσεων) Ελλιπές Θεσμικό πλαίσιο για τη συμμετοχή του Δήμου και νομικών προσώπων σε Κοιν.Σ.Επ. του Ν. 4019/2011 Περιορισμένη συμμετοχή των ωφελούμενων (στα στάδια σχεδιασμού, εφαρμογής και αξιολόγησης ΚΟΙΝΣΕΠ ) Έλλειψη ψυχομετρικού μέσου και διαδικασιών για τη μέτρηση της κοινωνικής αποδοτικότητας των κοινωνικών επιχειρήσεων Πηγή Βλ. Μελέτη Επιχειρησιακό Σχέδιο προώθησης Δράσεων Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας στο Δήμο Αθηναίων» 2013, ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΑΘΗΝΩΝ

53 52 Σ ε λ ί δ α 5 KATΑΓΡΑΦΗ ΚΑΛΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΕΚΕ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ 5.1 Εισαγωγή Η ενότητα αυτή έχει στόχο την καταγραφή και παρουσίαση στοιχείων για την ύπαρξη κοινωνικών επιχειρήσεων και δράσεων ΕΚΕ προσανατολισμένων στην ανάπτυξη κοινωνικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας σε τοπικό επίπεδο και στην Ευρωπαϊκή περιφέρεια (με σημεία αναφοράς π.χ., Αγγλία, Γάλλια, Γερμανία). Η επισκόπηση των πορισμάτων και πηγών για την ανάδειξη καλών πρακτικών ΕΚΕ ως προς την ανάπτυξη και ενίσχυσης της κοινωνικής επιχειρηματικότητας 26, στο εσωτερικό παρέχει πολύτιμα διδάγματα πολιτικής για τον Δήμο Αθηναίων και είναι άξια προσοχής. Με βάση λοιπόν την υφιστάμενη κοινωνικοπολιτική συγκυρία στην πρωτεύουσα, γενικά η εφαρμογή των κατάλληλων πρακτικών ΕΚΕ είναι εμπνεόμενη από κάποιες θεμελιώδεις αρχές και κοινές αξίες όπως αλληλεγγύη, υπεροχή του ατόμου έναντι του κεφαλαίου, η κοινωνική υπευθυνότητα και μετατόπιση κεντρικού ρόλου των επιχειρήσεων από τα κέρδη στον ίδιο τον άνθρωπο, ανθρωποκεντρικές δράσεις. Οι αξίες αυτές αποτελούν τη βάση ως προς την δημιουργία μιας βιώσιμης κοινωνικής επιχειρηματικότητας και την ανάπτυξη τεχνικών σχεδιασμού μιας αποτελεσματικής στρατηγικής για την κοινωνική οικονομία. Επομένως, η καταγραφή καλών πρακτικών ΕΚΕ όσον αφορά τα πεδία δραστηριοποίησης των κοινωνικών επιχειρήσεων κρίνεται κρίσιμης σημασίας γιατί είναι 26 Άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας με κοινωνικό σκοπό (οι κοινωνικές επιχειρήσεις, λόγω της φιλοσοφίας και της αποστολής τους, μπορούν να δημιουργήσουν κοινωνική καινοτομία με μεγαλύτερη συχνότητα και ένταση από κάθε άλλη μορφή επιχειρηματικότητας)(βλ. Nicholls, 2009,Bangoli και Megali 2011)

54 Σ ε λ ί δ α 53 ένας διαφορετικός οδηγός του αει επιχειρείν & ευ αειφορειν που θα ωθήσει την ανάπτυξη σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και θα στηρίζεται στη δημοκρατική λειτουργία. Παράλληλα μια γενική επισκόπηση πηγών 27 για καλές πρακτικές ΕΚΕ σε θέματα κοινωνικής πρόνοιας αναδεικνύει ότι επικεντρώνονται στους εξής άξονες: ενόψει της επιδείνωσης των συνθηκών διαβίωσης είναι φανερό ότι οι παραπάνω τάσεις ΕΚΕ δίνουν έμφαση στην καταπολέμηση του εργασιακού και κοινωνικού αποκλεισμού ειδικά των ευπαθών ομάδων του πληθυσμού στα εδαφικά όρια του Δήμου Αθηναίων στην προώθηση σχεδίων και τεχνικών προνοιακού πλουραλισμού και δημιουργία οργανωμένων συμπράξεων μεταξύ φορέων για την παροχή υπηρεσιών κοινωνικής φροντίδας. στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων και την ανάπτυξη της πόλης 5.2 Παραδείγματα Δράσεων ΕΚΕ Στον Τομέα Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας Στην Ελλάδα Ο Πίνακας 9παρουσιάζει τα βασικά θέματα που είναι εστιασμένοι όλοι οι αρμόδιοι φορείς και οργανισμοί που ασχολούνται με θέματα ΕΚΕ στον τομέα της κοινωνικής επιχειρηματικότητας και εδρεύουν στην περιφέρεια Αττικής. Καθώς τα προβλήματα κοινωνικής συνοχής στο κέντρο της πόλης εκτιμάται ότι λάβουν ολοένα εκρηκτικές διαστάσεις, ο στρατηγικός σχεδιασμός συνεχώς εξελίσσεται και αποτελείται από προγράμματα και δράσεις που συγκλίνουν σε μια συντονισμένη παρέμβαση για την άρτια αντιμετώπιση τους. Ο παρακάτω Πίνακας λοιπόν παρουσιάζει μια σύνοψη συγκεκριμένων δράσεων που έχουν σχεδιαστεί ως τώρα και εφαρμόζονται από τις επιχειρήσεις, συλλογικούς φορείς και άλλους οργανισμούς στην περιφέρεια Αττικής και στοχεύον στο να δώσουν απαντήσεις σε κρίσιμα κοινωνικά προβλήματα 27 (

55 54 Σ ε λ ί δ α Πίνακας 8 Ενδεικτικάπεδία δραστηριοτήτων ΕΚΕ που έχουν εφαρμοστεί από το Δήμο, λοιπούς οργανισμούς και φορείς για την αντιμετώπιση βασικών αναγκών (Δήμος Αθηναίων) Παραδείγματα υποστήριξης ΕΚΕ στον τομέα κοινωνικής επιχειρηματικότητας στο Δήμο Αθηναίων σε συγκεκριμένους άξονες παρέμβασης Κάλυψη κοινωνικών αναγκών ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΠΕΙΓΟΥΣΕ ΑΝΑΓΚΕΣ Υφιστάμενες δομές υποστήριξης ΕΚΕ κοινωνικής επιχειρηματικότητας στο εσωτερικό ανεργία Πρόγραμμα Ανταίος PROACTIVE, ΕΔΡΑ: κοινωνική φροντίδα υποβάθμιση των συστημάτων Κοινωνία των Αθηνών υγεία κοινωνικής φροντίδας και ένταξης έ λλειψη ιατρικής περίθαλψης εκπαίδευση ανεργία, παιδί Συν-επιχειρείν στην Αττική ένταξη των ευπαθών ομάδων του πληθυσμού την προώθηση και ανάπτυξη τοπικών προϊόντων ή τοπικών παραδοσιακών τεχνών και επαγγελμάτων μέσω λιανεμπορίου περιβάλλον (ενέργεια, υδάτινοι πόροι, ρύπανση) εργασιακός και κοινωνικός αποκλεισμός των ευπαθών ομάδων του πληθυσμού Ανεργία, έλλειψη ρευστότητας στην αγορά ανακύκλωση και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ενδοδημοτικές μεταφορές για την εξυπηρέτηση ευπαθών ομάδων του πληθυσμού ή ατόμων που ζουν σε απομακρυσμένες περιοχές οργάνωση αθλητικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων, ειδικός τουρισμός «Λειτουργία Κέντρου αποκατάστασης γυναικών θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας» «Κέντρο Προένταξης χρηστών ναρκωτικών ουσιών» ΜΚΟ ΠΡΑΞΙΣ ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ ΜΕΣΩ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΟΝ ΔΗΜΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ- ΜΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΙΣΩΝ ΕΥΚΑΙΡΙOΝ ΚΕΑΝ:

56 Σ ε λ ί δ α 55 φτώχεια σίτιση, προετοιμασία και την διανομή γευμάτων (catering), παροχή ένδυσης, στέγαση πολιτισμός την καθαριότητα και συντήρηση δημόσιων χώρων Αναβάθμιση παιδικών χαρών με παλαιά όργανα και χωρίς δάπεδα ασφαλείας σε όλες τις Δημοτικές Κοινότητες Δημιουργία κοινωνικών επιχειρήσεων με αντικείμενο την εξωτερική βαφή / ανακαίνιση προσόψεων κτιρίων δημιουργία ζωνών χωρικού αποκλεισμού MKO ΡΗΞΙΚΕΛΕΥΘΟΣ Λειτουργία καταφυγίου νύχτας» «Λειτουργία Μονάδας Βραχείας (μεταβατικής) φιλοξενίας» «Δημιουργία κέντρου διαμονής για ηλικιωμένους άστεγους» ΑΧΑΡΝΕΙΣ ΑΛΛΑΖΟΥΜΕ ΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΚΟ ΚΜΟΠ: ΟΜΑΔΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ Polis Days ΠΡΑΣΙΝΑ ΣΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ- Πηγή βλ. σχετική μελέτη Επιχειρησιακό Σχέδιο προώθησης Δράσεων Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας στο Δήμο Αθηναίων, 2013 και Μελέτη Στρατηγικό Σχέδιο για την ανάπτυξη του τομέα της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, Αθήνα,2013, Προγράμματα ανάπτυξης κοινωνικής επιχειρηματικότητας στο Δήμο Αθηναίων)

57 56 Σ ε λ ί δ α 5.3 Περιγραφή καλών πρακτικών ΕΚΕ στον τομέα κοινωνικής Επιχειρηματικότητας στην ΕE Από τις αρχές του 2000, η λήψη μέτρων και εφαρμογή προγραμμάτων για την εξέλιξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας στην Ευρώπη κερδίζουν σταθερά έδαφος καθώς είναι κοινή διαπίστωση ότι αποτελούν βασικό συστατικό της ευημερίας και ανάπτυξης της τοπικής κοινωνίας. Κυβερνητικές πολιτικές που θεσπίζονται προωθούν την ενθάρρυνση των επιχειρηματιών να επενδύσουν στην κοινωνική οικονομία. Συνεπώς, ένα από τα κρίσιμα στοιχεία για την ανάπτυξη οποιουδήποτε τύπου επιχειρηματικότητας είναι η διερεύνηση του θεσμικού πλαισίου και κυρίως του νομοθετικού πλαισίου με το οποίο θα πρέπει να λειτουργούν και να συμμορφώνονται οι επιχειρήσεις. Σε αυτή τη λογική ακολούθως θα παρουσιαστεί το διεθνές θεσμικό πλαίσιο σύμφωνα με τη χάρτα της ΕΕ που διέπει την κοινωνική επιχειρηματικότητα σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Συνοπτικά, παρατηρούμε 28 στη βιβλιογραφία ότι οι νομοθετικές ρυθμίσεις για τις κοινωνικές επιχειρήσεις δεν είναι ομοιόμορφες σε ολόκληρη την ΕΕ. Εντούτοις, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η κεντρική πολιτική των κρατών ΕΕ τώρα εστιάζεται σε ανταγωνιστικές επιχειρήσεις του τρίτου τομέα που να είναι εμπορικές με κοινωνική αποστολή και να μπορούν να δραστηριοποιηθούν στις διεθνείς αγορές με όρους ίσους με τις κερδοσκοπικού χαρακτήρα επιχειρήσεις. Για παράδειγμα, εμπειρία από τις ευρωπαϊκές πολιτικές αναδεικνύει ότι στην ΕΕ υπάρχει η τάση ενδυνάμωσης διάφορων μορφών της κοινωνικής επιχειρηματικότητας (π.χ., η Γαλλική Περιφέρεια του Languedoc - Rousillon) διαμέσου της γενικότερης δράσης σε όλα τα πεδία τοπικής / περιφερειακής ανάπτυξης (έρευνα, τεχνολογία, οικονομική ανάπτυξη, κοινωνική ανάπτυξη). Σύντομη ανασκόπηση πηγών αναφέρει ότι ο σχεδιασμός και εφαρμογή καλών πρακτικών ΕΚΕ για την κοινωνική επιχειρηματικότητα στην Ευρωπαϊκή περιφέρεια στοχεύει στην 28 εκπαιδευτικό υλικό στο θεματικό άξονα οικονομία-επιχειρηματικότητα, Ι.Νικολάου,Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

58 Σ ε λ ί δ α 57 υλοποίηση των εξειδικευμένων τοπικών στρατηγικών στηριζόμενη σε μία σειρά κοινών βασικών θεμελιωδών αρχών και αξιών (βλ. Παράρτημα 2). Μια προσεκτικότερη προσέγγιση αναδεικνύει ότι στις χώρες της Ευρώπης οι τοπικές αρχές προωθούν κατά κύριο λόγο την υποστήριξη των κοινωνικών (που η μεγάλη πλειονότητά τους ήταν συνεργατικές) επιχειρήσεων και όχι την άμεση ίδια εμπλοκή σε κοινωνική επιχειρηματική δραστηριότητα. Πηγές (βλ. παρομοίως σημ.28, 27, 24) αναφέρουν ότι η συγκεκριμένη προσέγγιση βασίζεται, α) στην ύπαρξη συγκροτημένων και σαφών πολιτικών και θεσμών για την προάσπιση των τοπικών αρχών να συμμετέχουν ως εταίροι στις κοινωνικές επιχειρήσεις, β) στην κατ εξοχήν αντιπροσωπευτική αντίληψη για τις κοινωνικές επιχειρήσεις που δίνει βαρύτητά στην επιχειρηματική πλευρά λειτουργίας τους τονίζοντας ότι η βιωσιμότητά τους πρέπει να στηρίζεται στις οικονομικές δραστηριότητα τους και όχι στις δημόσιες επιχορηγήσεις. Ο ρόλος των τοπικών αρχών στην Ευρώπη όσον αφορά καλές Πρακτικές ΕΚΕ στον τομέα κοινωνικής επιχειρηματικότητας 29 Ηνωμένο Βασίλειο Ωστόσο, σημειώνεται στην τρέχουσα βιβλιογραφία ότι σε ορισμένες περιπτώσεις στην Ευρώπη (βλ. μοντέλο του Δήμου Birmingham) 30 οι Δήμοι έχουν δικαίωμα συμμετοχής στη σύσταση των κοινωνικών επιχειρήσεων εφόσον εξυπηρετούν ιδιαίτερες ανάγκες του Δήμου με καινοτομικό και αποτελεσματικό τρόπο. Εντούτοις, η συγκεκριμένη πολιτική δεν είναι ευρεία αποδεκτή αλλά εφαρμόζεται περιστασιακά και με φειδώ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ίδρυση μίας εξειδικευμένη κοινωνικής επιχείρησης (Community Interest Company κατά το αγγλικό δίκαιο) στο Ηνωμένο Βασίλειο όπου αποσκοπεί στην αγορά τοπικών προϊόντων σε χονδρική τιμή από τοπικούς παραγωγούς και έπειτα την πώληση τους σε φορείς του Δήμου και εταίρους (κοινωνικές επιχειρήσεις) σε χαμηλότερες τιμές της αγοράς. Ουσιαστικά, ο Δήμος εξοικονομώντας πόρους από την μείωση της δαπάνης για τις 29 βλ. σχετική μελέτη Επιχειρησιακό Σχέδιο προώθησης Δράσεων Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας στο Δήμο Αθηναίων, 2013,Μελέτη Στρατηγικό Σχέδιο για την ανάπτυξη του τομέα της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, Αθήνα- εκπαιδευτικό υλικό στο θεματικό άξονα οικονομία-επιχειρηματικότητα,ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Νικολάου 30 βλ. σχετικήσημείωσηπαρομοίως 29

59 Σ ε λ ί δ α 58 δικές του προμήθειες ενισχύει τόσο τους τοπικούς παραγωγούς όσο και τη λειτουργία των κοινωνικών επιχειρήσεων. Κάποιοι μελετητές αναφέρουν ότι (π.χ Dees και Anderson 2006) στη δεκαετία του 80 το Ηνωμένο Βασίλειο εμφανίζει μια φιλελευθεροποίηση του τρίτου τομέα, και οι επιχειρήσεις αυτές έχουν πρωτίστως εμπορικό σκοπό. Οι επιχειρήσεις επιβιώνουν χάρις σε χορηγίες και επιδοτήσεις και οι φορείς στηρίζονται σε πόρους από την οικονομική δραστηριότητα της ίδιας επιχείρησης και, συνεπώς, αντιμετωπίζουν πολύ μεγαλύτερες δυσκολίες στην επιβίωση τους και συνεπώς ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας. Η βιβλιογραφία (βλ. σημ. 29)παρέχει πληροφορίες ότι στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2004 η νομοθεσία companies ACT 2004 (audit, investigations and community interest company) εισήγαγε την έννοια της κοινοτικά ενδιαφερόμενης επιχείρησης. Σύμφωνα με την υπάρχουσα νομοθεσία, η εννοιολόγηση των κοινωνικών επιχειρήσεων/φορέων καταλήγει να αφορά μόνο τη θεμελιώδη ιδέα σύστασης τους, έχουν κοινωνικό σκοπό χωρίς όμως να διανέμουν κέρδη (ή διανέμουν περιορισμένο ποσοστό κερδών) λειτουργώντας με επιχειρηματικό τρόπο. Απασχολούν δηλαδή μισθωτό προσωπικό, και δεν εξαρτώνται για την διαβίωση τους από δωρεές και επιχορηγήσεις αλλά στηρίζονται στις εμπορικές δραστηριότητες τους. Η πλειονότητα των επιχειρήσεων που έχουν αναπτυχθεί είναι περιορισμένης ευθύνης με εγγυήσεις ενώ μόνο λίγες είναι περιορισμένης ευθύνης με μετοχές. Παρατηρείται, έτσι, μια «νόθευση» στην ερμηνεία του όρου κοινωνική επιχείρηση καθώς οι τοπικές αρχές δυσκολεύονται να διακρίνονται στόχο των δράσεων και το ποιος είναι ο επωφελούμενος. ΙΤΑΛΙΑ Σύμφωνα με μελέτες (βλ.. Defourny & Nyssens, 2010), το θεσμικό πλαίσιο στην Ιταλία εστιάζεται στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας για άτομα που είναι λιγότερο κοινωνικά ευνοημένα. Μια πλειάδα νόμων έχει θεσπισθεί στην Ιταλία για τις κοινωνικές επιχειρήσεις αλλά ο πιο σημαντικός είναι ο νόμος 381/1991 για την κοινωνική συνεργασία των επιχειρήσεων με νομική μορφή την Εταιρία Περιορισμένης Ευθύνης (ΕΠΕ) που θεσμικά υποστηρίζει την ύπαρξη των κοινωνικών επιχειρήσεων. Από την εν λόγω νομοθεσία φαίνεται ότι α) η συνεργατική επιχείρηση τύπου Α, που μπορεί να παρέχει κοινωνικές, εκπαιδευτικές και

60 Σ ε λ ί δ α 59 υγειονομικές υπηρεσίες και β) η συνεργατική επιχείρηση τύπου Β, που έχει τη δυνατότητα να παράγει προϊόντα και υπηρεσίες και έχει στόχο την απασχόληση ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού είναι οι δύο τύποι κοινωνικών επιχειρήσεων που μπορούν να αναπτύσσονται. ΓΑΛΛΙΑ Σύμφωνα με στοιχεία (Εuropean Commission, 2013) στη Γαλλία το εθνικό θεσμικό πλαίσιο είναι αυτό που οριοθετεί νομοθετικά την έννοια «κοινωνική επιχείρηση» ενώ οι τοπικές αρχές υιοθετούν τον κατοχυρωμένο θεσμικό ορισμό. Εδώ είναι δύσκολο να οριστεί με σαφήνεια η έννοια των κοινωνικών επιχειρήσεων καθώς ταυτίζεται με την έννοια «εθελοντικών οργανώσεων». Η λειτουργία τους στηρίζεται πρωτίστως σε έσοδα από δωρεές και επιχορηγήσεις και λιγότερο στην ίδια οικονομική δραστηριότητα τους απασχολώντας εθελοντές εργαζόμενους και όχι μισθωτούς. Η παραπάνω διαπίστωση αναδεικνύει ότι τόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο όσο και στη Γαλλία ο τομέας των κοινωνικών επιχειρήσεων δεν οριοθετείται θεσμικά από τις κρατικές πολιτικές αλλά οι τοπικές αρχές είναι αυτές που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην οριοθέτηση τους με βάση την γενικότερη θεσμική παράδοση της χώρας. ΓΕΡΜΑΝΙΑ Με βάση την τρέχουσα βιβλιογραφία στη Γερμανία η ίδρυση των κοινωνικών επιχειρήσεων πραγματοποιείται τόσο από διάφορους συγκεκριμένους φορείς όπως δημόσιους (λ.χ. δήμους, δημοτικές επιχειρήσεις), ιδιωτικούς οργανισμούς όσο και ατομικά από πολίτες. Υπάρχει μια ποικιλία ως προς τους τύπους κοινωνικών επιχειρήσεων αλλά η νομική μορφή που λαμβάνουν οι κοινωνικές επιχειρήσεις είναι κυρίως συνεταιριστικής μορφής. Η πλειάδα των υφιστάμενων κοινωνικών επιχειρήσεων απασχολούν ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, όπως είναι οι χρόνια άνεργοι. Είναι επίσης σημαντικό να αναφέρουμε ότι σε ορισμένες χώρες της Βόρειας και Κεντρικής Ευρώπης έχει μελετηθεί η δυνατότητα χρηματοδότησης των παρεμβάσεων με την Ύπαρξη δημοτικών Τραπεζών του Δήμου στο πεδίο της κοινωνικής επιχειρηματικότητας από το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Ολλανδία Η γενική επισκόπηση της διεθνούς εμπειρίας αναδεικνύει, ότι μόνο στην Ολλανδία λειτουργούν σήμερα Δημοτικές Τράπεζες που αφορούν την άμεση χρηματοδότηση της.

61 Σ ε λ ί δ α 60 κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Στοιχεία από μελέτες έδειξαν ότι Δήμοι συνέδραμαν στη σύσταση χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων για να προστατέψουν και να εξυπηρετήσουν μικροκαταθέτες και μικροεπενδυτές στην προσπάθειά τους να δημιουργήσουν κοινωνικές επιχειρήσεις. Αρχικά στόχευαν να προσφέρουν δανεισμό (χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες) με όρους προσιτούς και χαμηλά επιτόκια σε αντίθεση με τους καταχρηστικούς όρους που επιβάλλουν οι χρηματοπιστωτικές ιδιωτικές επιχειρήσεις. Με την πάροδο του χρόνου προσέφεραν ειδικές υπηρεσίες συμβουλευτικής και υποστήριξης για την καταπολέμηση της υπερχρέωσης και δημιούργησαν δίκτυα προσανατολισμένα στα θέματα αυτά. Φιλανδία Άλλες Ευρωπαϊκές χώρες όπως για παράδειγμα η Φιλανδία έχουν δημιουργήσει τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την ύπαρξη ενός συστήματος συνεργασίας μεταξύ κοινωνικοοικονομικών φορέων, του Δήμου και των τοπικών παραγόντων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι πρακτικές «Προνοιακά Δίκτυα Πολιτών» (γνωστά ως HYVE) όπου όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς αλλά και οι πολίτες ωφελούνται άμεσα από αυτές τις καινοτόμες δράσεις..

62 61 Σ ε λ ί δ α Πίνακας 9 Ενδεικτικά Παραδείγματα Κοινωνικών Επιχειρήσεων στο εσωτερικό όπως καταγράφονται στη βιβλιογραφία ΧΩΡΕΣ Ενδεικτικές Καλές Πρακτικές ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ -ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΛΥΨΗ ΑΝΑΓΚΩΝ ΕΚΕ ΒΕΛΓΙΟ ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΙΣΠΑΝΙΑ Γερμανία Τράπεζα Τρίοδος Η τράπεζα Τρίοδος ιδρύθηκε το 1980 με υποκαταστήματα σε μια πλειάδα ευρωπαϊκών χωρών όπως είναι το Βέλγιο, το Ηνωμένο βασίλειο, η Ισπανία και η Γερμανία. Οι βασικές υπηρεσίες της εστιάζουν στις επενδύσεις και στην ιδιωτική τραπεζική κυρίως σε επιχειρήσεις, οργανισμούς και προγράμματα που έχουν σκοπό να προωθήσουν κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς και πολιτισμικούς σκοπούς. Βασικό χαρακτηριστικό των τραπεζικών λειτουργιών είναι να υποστηρίξει ανηφορικές στρατηγικές σε θέματα όπως είναι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η βιολογική γεωργία, οι τέχνες και ο πολιτισμός, τα αειφορικά κτήρια, η διατήρηση των φυσικών πόρων και η συνεργασία μικροεπενδυτών. Χρηματοδότηση Κοινωνικών επιχειρήσεων CharityBank Ιστοσελίδα: Η τράπεζα φιλανθρωπίας ιδρύθηκε το 2002 με σκοπό τη χορήγηση δανείων χαμηλού επιτοκίου για φιλανθρωπίες και κοινωνικές επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν εμπόδια και δυσκολίες άντλησης κεφαλαίων από τις συμβατικές πηγές χρηματοδότησης.

63 Σ ε λ ί δ α 62 ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ UnityBankTrust Ιστοσελίδα: Η τράπεζα συλλέγει κεφάλαια από τους λεγόμενους ηθικούς επενδυτές και από κοινωνικά ευαίσθητους καταθέτες και τα διοχετεύει μόνο σε κοινωνικές επιχειρήσεις και φιλανθρωπικά ιδρύματα, μετρώντας κυρίως τις θετικές επιπτώσεις των επενδύσεων στην κοινωνία. Ένα χαρακτηριστικό στοιχείο της τράπεζας είναι ότι ο πρόεδρος και το διοικητικό συμβούλιο της τράπεζας εργάζονται εθελοντικά και χωρίς έμμισθη εργασία. Επίσης, η τράπεζα παρέχει τη δυνατότητα στους καταθέτες να ενημερωθούν για τον προορισμό των καταθέσεών τους και γενικότερα τον τρόπο που επενδύονται τα χρήματα της τράπεζας Η ενοποιημένη τράπεζα εμπιστοσύνης ιδρύθηκε το 1984 και εξειδικεύεται στις τραπεζικές υπηρεσίες για ενώσεις εμπόρων και φιλανθρωπίες κυρίως στο Ηνωμένο Βασίλειο. Τα συνδικάτα και οι ομοσπονδίες κατέχουν περισσότερο από το 70% της τράπεζας, το υπόλοιπο ανήκει σε συνεργατική τράπεζα. Η κεντρική φιλοσοφία της τράπεζας είναι η επιτυχία στόχων που βασίζονται στη λογική των κοινών αγαθών με την προώθηση κοινωνικά υπεύθυνων και αειφορικών κριτηρίων δανεισμού ΗΝΩΜΕΝΟ Futurebuilders Το συγκεκριμένο αμοιβαίο κεφάλαιο επενδύει σε

64 Σ ε λ ί δ α 63 ΒΑΣΙΛΕΙΟ Ιστοσελίδα: GrammenBank Ιστοσελίδα: κοινωνικές επιχειρήσεις που συμβάλλουν στην αναβάθμιση των δημόσιων υπηρεσιών. Μεγάλη έμφαση δίνεται στη χρηματοδότηση δανείων, στην αξιολόγηση και στη διαχείριση γνώσης. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το συγκεκριμένο κεφάλαιο χρηματοδοτείται κυρίως από την κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και σκοπεύει να υπερβεί εμπόδια που υποβαθμίζουν τις κοινωνικές υπηρεσίες, να παρέχει μια σύγχρονη μορφή χρηματοδότησης στις κοινωνικές επιχειρήσεις και να αυξήσει το σκοπό και το μέγεθος της εθελοντικής συμμετοχής της κοινωνίας στις κοινωνικές υπηρεσίες. Η πρωτοβουλία της κυβέρνησης είχε τη βοήθεια την Τράπεζας Φιλανθρωπίας, της Ενωμένης Τράπεζας Εμπιστοσύνης και του Εθνικού Συμβουλίου για τους οργανισμούς εθελοντισμού Η τράπεζα είναι επίσης γνωστή ως η τράπεζα των φτωχών και είναι η πιο δημοφιλής λόγω της απονομής νόμπελ ειρήνης για τις δραστηριότητές της. Η βασική δραστηριότητά της είναι η παροχή μικρο-δανείων σε πολύ φτωχούς ανθρώπους χωρίς να είναι απαραίτητη η υποθήκευση περιουσιακών στοιχείων ή άλλου είδους εγγύηση. Η τράπεζα ιδρύθηκε το 1976 από τον καθηγητή

65 Σ ε λ ί δ α 64 οικονομικών Μοχαμάντ Γιάνους που θέλησε να χρηματοδοτείται ο αγροτικός τομέας και κυρίως φτωχές γυναίκες για την ίδρυση μικρών επιχειρήσεων για τη ΗΝΩΜΕΝΟ Fifteen Το «Fifteen» μιας παγκόσμιας κοινωνικής επιχείρησης Κοινωνικές επιχειρήσεις ΒΑΣΙΛΕΙΟ Ιστοσελίδα: ονομάστηκε έτσι από την πρώτη 15μελή ομάδα που συμμετείχε στο πρόγραμμα στο Λονδίνο όταν ξεκίνησε, παραγωγικών υπηρεσιών ΑΜΕΡΙΚΗ το Εκεί υλοποιείται ένα πρωτοπόρο πρόγραμμα εκμάθησης για νέους, ηλικίας και ταυτόχρονα Εκπαιδευση Ανεργία λειτουργεί σε καθημερινή βάση ένα εστιατόριο. Υπάρχουν 3 εστιατόρια «Fifteen» σ όλο τον κόσμο: στο Άμστερνταμ, στην Κορνουάλλη και στο Λονδίνο. Η κοινωνική επιχείρηση έχει σκοπό να εκπαιδεύσει νέους, ηλικίας 18-24, σε θέματα παρασκευής φαγητού. Για την προώθηση των φαγητών και την απασχόληση των νέων, η επιχείρηση ίδρυσε επίσης και μια σειρά από εστιατόρια. Ο στόχος της επιχείρησης ήταν να βοηθήσει άνεργους νέους να ενσωματωθούν στην αγορά εργασίας και επίσης να προσφέρει στους πελάτες ποιοτικό φαγητό. Οι εκπαιδευόμενοι νέοι επιστρατεύονταν κυρίως από κοινωνικά ευάλωτες ομάδες. Το εστιατόριο είναι η βασική αρτηρία μιας φιλανθρωπικής εταιρίας, της «Jamie Oliver Foundation», και τα κέρδη του πηγαίνουν για το σκοπό αυτό.

66 Σ ε λ ί δ α 65 ΗΝΩΜΕΝΟ Foodcycle Η επιχείρηση FoodCycle ιδρύθηκε το Το όραμα ΒΑΣΙΛΕΙΟ Ιστοσελίδα: της επιχείρησης είναι η ύπαρξη μιας κοινωνίας όπου δεν θα σπαταλιέται η τροφή. Για το λόγο αυτό, τα μέλη της Σίτιση Επεξεργασία και αποταμίευση τροφής επιχείρησης προσπαθούν να συνδυάσουν μεταξύ ομάδων εθελοντών, πλεονάσματος τροφίμων, χώρων για μαγείρεμα για την παραγωγή τροφίμων για ανθρώπους που βρίσκονται σε κίνδυνο ή είναι κοινωνικά περιθωριοποιημένοι. Η επιχείρηση έχει δυο κύρια προγράμματα, τα εξής: (α) το Hub όπου εκπονείται σε διάφορα τοπικά μέρη του Ηνωμένου Βασιλείου με σκοπό να συγκεντρώσουν εθελοντές, πλεονάζον φαγητό και να προετοιμαστεί τροφή και (β) το SkyCommunityCafe όπου προωθείται η υγιεινή διατροφή και υποστηρίζουν εθελοντές να κερδισουν ικανότητες και αυτοπεποίθηση να εισέλθουν στην αγορά εργασίας ΗΝΩΜΕΝΟ MyBnk Η φιλανθρωπική επιχείρηση MyBnk καταβάλλει ΒΑΣΙΛΕΙΟ Ιστοσελίδα: προσπάθειες να συμβάλει στην εκπαίδευση νέων σε Εκπαίδευση θέματα επιχειρηματικότητας και χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Προετοιμάζει προγράμματα άμεσα για τα σχολεία και για τις ενώσεις νέων. Έχουν προετοιμαστεί διαδραστικά παιχνίδια για τους μαθητές σε θέματα που αφορούν στις αποταμιεύσεις, στην κατανάλωση και στη χρηματοδότηση πανεπιστημίων. Χρησιμοποιούνται

67 Σ ε λ ί δ α 66 ΙΤΑΛΙΑ ΑΦΡΙΚΗ ΝΟΤΙΑ-ΑΜΕΡΙΚΗ Noncello Ιστοσελίδα: NikaWater Ιστοσελίδα: συνήθως πραγματικά χρήματα, ώστε οι φοιτητές και οι μαθητές να συμπεριφέρονται σε πραγματικό περιβάλλον, σε αποταμιεύσεις και αποπληρωμή δανείων Η κοινωνική επιχείρηση Noncello έχει συνεταιριστικό χαρακτήρα και ιδρύθηκε το 1981 με έδρα την Ιταλία. Οι εμπνευστές ήταν τρείς ψυχίατροι και έξι ασθενείς ψυχιατρείου που ήθελαν να απαντήσουν στην κατάργηση των ψυχιατρικών ασύλων μετά από σχετικές νομικές διατάξεις της ιταλικής νομοθεσίας. Οι πρώτες υπηρεσίες που προσέφερε ο συνεταιρισμός ήταν ο καθαρισμός νοσοκομείων και πανεπιστημίων της ευρύτερης περιοχής όπου εδρεύει η επιχείρηση. Στη συνέχεια, μια σειρά από εξειδικευμένο προσωπικό προετοιμάστηκε για την παροχή βοήθειας σε ηλικιωμένα άτομα και σε ανθρώπους με ψυχικές ασθένειες, καθώς και σε ζητήματα που αφορούν στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος Η επιχείρηση NikaWater είναι μια κοινωνικά και περιβαλλοντικά υπεύθυνη επιχείρηση που εμφιαλώνει νερό και το προωθεί σε μια σειρά από καφετέριες, ξενοδοχεία, σχολεία και γυμναστήρια. Η επιχείρηση παρέχει πληροφορίες στους καταναλωτές για τον τρόπο εμφιαλώσεως καθώς και πληροφορίες για παγκοσμίου Κοινωνική Φροντίδα ατομα που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού

68 Σ ε λ ί δ α 67 ενδιαφέροντος προβλήματα. Τα έσοδα της επιχείρησης επανεπενδύονται σε προγράμματα εκπαίδευσης, υγιεινής και εξάλειψης της φτώχειας στις αναπτυσσόμενες χώρες. Επίσης, η επιχείρηση έχει επενδύσει πάνω από $400,000 σε συστήματα ύδρευσης σχολείων σε διάφορες χώρες της Αφρικής και της Νότιας Αμερικής ΗΝΩΜΕΝΟ Elvis and Kresse Σκοπός της επιχείρησης είναι η δημιουργία aξεσουάρ Περιβάλλον ΒΑΣΙΛΕΙΟ όπως τσάντες, ζώνες και πορτοφόλια από άχρηστα υλικά genuine de-commissioned Ανακύκλωση British fire brigade hoses. Εξάγουν σε περισσότερες από 15 χώρες περιλαμβανομένου Αμερική, Αυστραλία, Σουηδία, Ιταλία, Νορβηγία ΗΝΩΜΕΝΟ Hoxton Street Monster Ιδρύθηκε το 2010 από NickHornby, ΒΑΣΙΛΕΙΟ Supplieswww.ministryofstories.org LucyMacnabandBenPayne, theministryofstories με σκοπό να εμπνεύσει τους νέους και να τους βοηθήσει στο γράψιμο ιστοριών, νουβέλων Παρέχει φροντιστήρια και συμβουλευτική στους νέους και είναι σε συνεργασία με σχολεία, δασκάλους για να προσφέρουν βοήθεια στους μαθητές να αναπτύξουν γλωσσικές ικανότητες και σχολική επίδοση

69 Σ ε λ ί δ α 68 ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ Belu Belu is the most ethical bottled mineral. Είναι μια κοινωνική επιχείρηση που εμφιαλώνει νερό και το προωθεί σε μια σειρά από καφετέριες, ξενοδοχεία, σχολεία τα έσοδα δίνονται σε φιλανθρωπίες και έχει αναπτυχθεί μια νέα εταιρία ηθικού εμπορίου (Ethical Glass). Ηνωμένο Βασίλειο Water available. Bounce Backwww.bouncebackproject.com Βάψιμο και διακόσμηση δημόσιων κτιρίων από πρώην φυλακισμένους, σε συνεργασία με ιδιωτικές επιχειρήσεις ανακαίνιση κοινωνικής στέγης, προσφέρει εκμάθηση του επαγγέλματος στους άνεργους Γερμανία Bremer Höhe: Στεγαστκός συνεταιρισμός Το 2000, 51 ένοικοι σε διαμερίσματα ιστορικών κτιρίων του ανατολικού Βερολίνου δημιουργούν ένα συνεταιρισμό προκειμένου να εμποδίσουν την πώληση των κτιρίων σε ιδιώτες επενδυτές Ανακαίνισησυντήρηση ιστορικών κτιρίων, στέγαση σε προσιτές τιμές, περιβαλλοντική αναβάθμιση, κοινοτική