ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ : ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ Ι ΑΣΚΟΝΤΕΣ : ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ κ. Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΠ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ κ. Ζ. ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΗ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ ΑΓΓΕΛΟΥΛΗ ΕΛΕΝΗ (Α.Μ ) ΑΘΗΝΑ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2007 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ.. σελ. 1 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ......σελ. 2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ. σελ. 3 Ι. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΣΜΟΣ... σελ Η συνταγµατική ορολογία και οι σχετικοί µε αυτήν προβληµατισµοί...σελ Η έννοια του πολιτιστικού περιβάλλοντος κατά τη νοµολογία.. σελ Η έννοια του πολιτιστικού περιβάλλοντος κατά το ν. 1650/ σελ Η έννοια του «αρχαίου» κατά το ν. 5351/1932 περί αρχαιοτήτων. σελ Η έννοια του πολιτιστικού περιβάλλοντος υπό νοµοθετήµατα της εθνικής έννοµης τάξης και υπό το πρίσµα των διεθνών συνθηκών... σελ. 10 ΙΙ. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ. σελ Προστασία βάσει Σ. και κατ εξουσιοδότηση αυτού νοµοθετηµάτων.σελ. 14 Α. Βάσει Συντάγµατος.σελ. 14 Β. Βάσει των κατ εξουσιοδότηση του Σ. νοµοθετηµάτων...σελ. 18

2 2. Προστασία πολιτιστικού περιβάλλοντος σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο. σελ. 21 Α. Σε επίπεδο Συνταγµάτων των Ευρωπαϊκών Χωρών.. σελ. 21 Β. Σε επίπεδο ιεθνών Συµβάσεων... σελ Προστασία πολιτιστικού περιβάλλοντος κατά τη νοµολογία..σελ. 26 ΙΙΙ. ΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΦΟΡΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΕΚΤΕΣ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ σελ. 32 Περίληψη εργασίας...σελ. 34 Νοµολογία.σελ. 35 Βιβλιογραφία σελ. 36 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ ά. : άρθρο Β.....: Βασιλικό ιάταγµα εδ..: εδάφιο Ε.Σ..Α....: Ευρωπαϊκή Σύµβαση ικαιωµάτων του Ανθρώπου κ.ο.κ. : Και ούτω καθεξής λ.χ. : Λόγου χάριν ν....: Νόµος Ολ. : Ολοµέλεια π.δ. : Προεδρικό ιάταγµα παρ...: παράγραφος πρβλ. : παραβλέπε Σ...: Σύνταγµα Σ.τ.Ε....: Συµβούλιο της Επικρατείας ΣυνθΕΚ.. : Συνθήκη Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων Τµ.: Τµήµα Υ.Α. :Υπουργική Απόφαση Φ.Ε.Κ. : Φύλλο Εφηµερίδας Κυβερνήσεως 2

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα ιστορικά µνηµεία συνιστούν σε συνδυασµό µε τους αρχαιολογικούς χώρους, τις παραδοσιακές περιοχές και τα παραδοσιακά στοιχεία ειδικότερη έκφανση του δικαιώµατος της προστασίας του περιβάλλοντος. Συγκεκριµενοποιώντας την ευρύτερη έννοια του περιβάλλοντος µπορούµε να διακρίνουµε το «πραγµατικό» περιβάλλον, το οποίο αποτελεί αντικείµενο του δικαίου και το «ανθρώπινο» περιβάλλον. Στο «πραγµατικό» περιβάλλον, το οποίο διακρίνεται περαιτέρω σε φυσικό, λ.χ. δασικές εκτάσεις, και σε τεχνητό, περιλαµβάνεται και η έννοια του οικιστικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος. Σε τούτη την τελευταία µορφή του περιβάλλοντος συγκαταλέγονται τα ανθρωπογενή στοιχεία πολιτισµού, όπως αυτά διαµορφώθηκαν κατόπιν παρεµβάσεως του ανθρώπου στο φυσικό περιβάλλον, σηµαντικό τµήµα των οποίων συνιστούν τα ιστορικά µνηµεία, συµπεριλαµβανοµένης επί της ουσίας στην έννοια των ιστορικών µνηµείων της καλλιτεχνικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς της χώρας. Την σηµασία του δικαιώµατος της προστασίας των ιστορικών µνηµείων εγγυάται ο ίδιος ο συντακτικός νοµοθέτης, ο οποίος περιλαµβάνει στον Καταστατικό Χάρτη της χώρας τρεις θεµελιώδεις προς τούτο διατάξεις και ειδικότερα την διάταξη του άρθρου 24 παρ. 1 και παρ. 6, αλλά και την διάταξη του άρθρου 18 παρ. 1., κατοχυρώνοντας τοιουτοτρόπως µεταξύ άλλων και το δικαίωµα της προστασίας των ιστορικών µνηµείων, ανάγοντας δε την προστασία αυτή πέραν του δικαιώµατος του ατόµου σε υποχρέωση του Κράτους. Πέραν όµως του συντακτικού νοµοθέτη, ο οποίος στις ανωτέρω διατάξεις εισάγει για την εν λόγω προστασία επιφύλαξη νόµου και ο κοινός νοµοθέτης 3

4 αντιλαµβανόµενος την σηµασία της προστασίας των ιστορικών µνηµείων της χώρας, ως πολιτιστικής κληρονοµιάς χιλιετηρίδων, προέβη εν παρόδω στην θέσπιση νοµοθετηµάτων, στα οποία, προς επίτευξη και ευόδωση του σκοπού της προστασίας των µνηµείων αυτών, θέτει τους όρους, τους σκοπούς, τα µέσα που χρησιµοποιούνται προς την επίτευξη του σκοπού αυτού, τα όρια της προστασίας του πολιτιστικού µας περιβάλλοντος, καθώς δε εισάγει και περιορισµούς του δικαιώµατος της ιδιοκτησίας (άρθρο 17 Σ.) προς επίτευξη του σκοπού της προστασίας των ιστορικών µνηµείων. Ο κοινός νοµοθέτης µε το ν. 1650/1986 περί προστασίας του περιβάλλοντος οριοθετεί εννοιολογικά η έννοια του περιβάλλοντος, καθιστώντας σαφές ότι στην ευρύτερη έννοια αυτού περιλαµβάνεται και το πολιτιστικό περιβάλλον, τµήµα του οποίου συνιστούν τα ιστορικά µνηµεία. Με τις διατάξεις των παραγράφων 1 και 6 του άρθρου 24 του Συντάγµατος ο συντακτικός νοµοθέτης διατύπωσε επιταγές απευθυνόµενες προς τον κοινό νοµοθέτη, ο οποίος κατά την κρίση του θα πρέπει να νοµοθετήσει, προκειµένου να προσδιορισθεί το είδος και η έκταση του πολιτιστικού περιβάλλοντος, ήτοι των ιστορικών µνηµείων, των παραδοσιακών περιοχών και των εν γένει αρχαιολογικών χώρων. Συµµορφούµενος προς τις συνταγµατικές αυτές επιταγές ο κοινός νοµοθέτης προέβη το έτος 1932 στην ψήφιση του υπ αριθµόν 5351 κωδικοποιηµένου νόµου «περί αρχαιοτήτων». Μετέπειτα προκειµένου να προστατευθούν ειδικές κατηγορίες οικοδοµηµάτων ο κοινός νοµοθέτης προέβη στην θέσπιση του ν. 1469/1950 «περί προστασίας ειδικής κατηγορίας οικοδοµηµάτων και έργων τέχνης µεταγενεστέρων του 1830», συµπεριλαµβάνοντας στην διάταξη του άρθρου 5 κτίσµατα, τα οποία αν και χρονολογούνται µετά το έτος 1830 κρίνονται προστατευτέα κατά το νόµο αυτόν, ως έχοντα ιστορική σπουδαιότητα, καθώς και οι ιστορικοί τόποι. 4

5 Πέραν όµως των νοµοθετηµάτων υπό την µορφή των νόµων του Κράτους υπήρξε, λόγω της σπουδαιότητας του δικαιώµατος της προστασίας των ιστορικών µνηµείων, εν παρόδω ψήφιση πληθώρας είτε βασιλικών διαταγµάτων, είτε προεδρικών διαταγµάτων, αναλόγως πάντοτε µε την χρονική στιγµή της θεσπίσεώς τους. Με τον τρόπο αυτό ο κοινός νοµοθέτης πέραν της συµµορφώσεώς του προς τις επιταγές του συντακτικού νοµοθέτη ανήγαγε το δικαίωµα της προστασίας των ιστορικών µνηµείων τόσο σε υπέρτατο δικαίωµα του καθενός, όσο και σε θεµελιώδη υποχρέωση του Κράτους. Τέλος ο κοινός νοµοθέτης προέβη στην θέσπιση νοµοθετηµάτων για συγκεκριµένες περιοχές της χώρας, στις οποίες το πολιτιστικό περιβάλλον παρουσιάζει ιδιαίτερη ανάπτυξη και η αναγκαιότητα προφύλαξής του έθεσε τις βάσεις για την θέσπιση αυτών. Έτσι λοιπόν ο κοινός νοµοθέτης µε την θέσπιση του ν. 1515/1985 εισάγει ειδικές ρυθµίσεις για το ρυθµιστικό σχέδιο και πρόγραµµα προστασίας του περιβάλλοντος για την περιοχή της Αθήνας, συµπεριλαµβάνοντας σε αυτές τόσο την προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος και ειδικότερα των αρχαιολογικών χώρων, όσο και τις κυρώσεις που επιβάλλονται στους παραβάτες των διατάξεων περί προστασίας των ιστορικών µνηµείων, ανάγοντας τοιουτοτρόπως το εν λόγω δικαίωµα σε θεµελιώδες δικαίωµα του καθενός, αλλά και σε υποχρέωση του Κράτους. Ι. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΣΜΟΣ 1. Η συνταγµατική ορολογία και οι σχετικοί µε αυτήν προβληµατισµοί Στις συνταγµατικές διατάξεις περί προστασίας του πολιτιστικού περιβάλλοντος (άρθρα 18 παρ. 1, 24 παρ. 1 και 6), παρατηρείται η χρήση διαφόρων όρων, όπως λ.χ. αρχαιολογικοί χώροι, µνηµεία, παραδοσιακά στοιχεία και παραδοσιακές περιοχές, καθιστώντας τοιουτοτρόπως την 5

6 έννοια του «πολιτιστικού» περιβάλλοντος ιδιαζόντως ευρεία έναντι των ειδικοτέρων όρων. Σηµαντικό κρίνεται το ανακύψαν εκ της διατάξεως του άρθρου 24 παρ. 1 του Σ. ζήτηµα περί συγκρούσεως ή αρµονίας µεταξύ φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος. Στην διάταξη του άρθρου 24 παρ. 1 του Σ. ορίζεται «η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωµα του καθενός». Με την διάταξη αυτή επί της ουσίας συνταυτίζεται νοµικά η προστασία του φυσικού και του πολιτιστικού περιβάλλοντος, το οποίο όµως, δεδοµένου ότι συνίσταται από ανθρώπινα έργα, τα οποία συνεπάγονται παρέµβαση του ανθρώπου στη φύση, θίγουν το φυσικό περιβάλλον. Αναφορικά µε το ζήτηµα της συνταγµατικής έννοιας του πολιτιστικού περιβάλλοντος και της συγκρούσεως µεταξύ αυτού και του φυσικού έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις. Μερίδα της θεωρίας διατύπωσε την άποψη της αναγκαιότητας διαχωρισµού των δύο εννοιών, στηριζόµενη στην δυσκολία του εννοιολογικού προσδιορισµού µεταξύ των δύο, αλλά και του προσδιορισµού του αντικειµένου της προστασίας. Περαιτέρω υποστηρίχθηκε από την θεωρία ότι το πολιτιστικό περιβάλλον είναι αποτέλεσµα της ανθρώπινης παρεµβάσεως και εργασίας, γεγονός το οποίο οδηγεί εκ νέου στο συµπέρασµα ότι για την «δηµιουργία» του πολιτιστικού περιβάλλοντος ο άνθρωπος, ο οποίος το παράγει, παρεµβαίνει στο φυσικό περιβάλλον βλάπτοντάς το, αν όχι σε ακραίες περιπτώσεις καταστρέφοντάς το. Υπό το πρίσµα των ανωτέρω διατυπωθεισών απόψεων της θεωρίας, έντονος εµφανίστηκε, ιδιαιτέρως µετά την ψήφιση του Συντάγµατος του 1975, ο προβληµατισµός για την συγκεκριµενοποίηση του νοµικού όρου «πολιτιστικό περιβάλλον», όπως αυτός διατυπώθηκε στην διάταξη του άρθρου 24 παρ. 1 του Σ. Πρωτίστως διατυπώθηκε η άποψη ότι το πολιτιστικό περιβάλλον εµφανίζεται υπό δύο µορφές. 6

7 Ειδικότερα έγινε δεκτό ότι το πολιτιστικό περιβάλλον φέρει την µορφή των ανθρωπογενών στοιχείων, λ.χ. οικισµοί, πόλεις κλπ, και την µορφή των ιστορικών χώρων. Το διττό αυτό περιεχόµενο του πολιτιστικού περιβάλλοντος συνδέεται άρρηκτα µε το ζήτηµα της παροχής πλήρους προστασίας στο περιβάλλον, ζήτηµα το οποίο απασχόλησε και άλλες έννοµες τάξεις. Κατά την διενέργεια ελέγχου της ορθότητας της διατυπωθείσας απόψεως περί διακρίσεως µεταξύ φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, οι εµπειρογνώµονες κατέληξαν στο συµπέρασµα ότι ένας τέτοιος διαχωρισµός δεν δύναται να σταθεί και κατά συνέπεια το περιβάλλον µόνο ως σύνολο θα µπορούσε να νοηθεί και να προστατευθεί. Κατά συνέπεια η διαφωνία, η οποία είχε διατυπωθεί σχετικά µε την εννοιολογική διαφοροποίηση µεταξύ φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, θα πρέπει να χαρακτηρισθεί ως «διαφοροποίηση άνευ σηµασίας» και αν γίνει δεκτή η συνύπαρξη και ταύτιση των δύο αυτών εννοιών. Οι δύο έννοιες, τις οποίες ο ίδιος ο συντακτικός νοµοθέτης προσδίδει στο περιβάλλον και διατάσσει στην διάταξη του άρθρου 24 παρ. 1 και 6 την προστασία τους, συνιστούν τον χώρο και την ιστορική διάσταση του πολιτικού βίου. Περαιτέρω έχει υποστηριχθεί από τµήµα της θεωρίας ότι το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον συνιστούν απαράβατο στοιχείο της ιδιωτικής ζωής του πολίτη, του ύφους και της στάσης ζωής του. Η άποψη αυτή διατυπώθηκα λαµβανοµένου υπ όψιν του γεγονότος της εντάξεως σε αυτά από τον άνθρωπο του συνόλου των βιοτικών δραστηριοτήτων του, των µελλοντικών οραµάτων του, αλλά και των µνηµών του. Το ζήτηµα της ιστορικής µνήµης κι ειδικότερα το ζήτηµα της προσπάθειας εξαλείψεως της µνήµης αυτής, απασχόλησε ιδιαιτέρως το Σ.τ.Ε., εξαιτίας του γεγονότος ότι η εξάλειψη της ιστορικής µνήµης αποτέλεσε πρωτεύοντα στόχο όλων των δικτατορικών καθεστώτων. Συνεπεία αυτής της προσπάθειας ήταν να κριθεί από το 7

8 Ανώτατο Ακυρωτικό ικαστήριο ιδιαίτερης σηµασίας η συνταγµατική προστασία της ιστορικής µνήµης. Κατ ακολουθία των ανωτέρω συνάγεται ότι στην έννοια του πολιτιστικού περιβάλλοντος του άρθρου 24 παρ. 1 Σ. περιλαµβάνει, πέραν των ανθρωπογενών στοιχείων πολιτισµού υπό τη µορφή του τεχνητού περιβάλλοντος, τα οποία συστήθηκαν για την ανάγκη κάλυψης και βελτίωσης των βιοτικών αναγκών, και τα στοιχεία, τα οποία συνιστούν την ιστορική και πολιτιστική παράδοση, καθώς και τις αισθητικές αξίες που συνθέτουν την αρχιτεκτονική κληρονοµιά της χώρας. Κοντολογίς λοιπόν στην στενή έννοια του πολιτιστικού περιβάλλοντος περιλαµβάνεται και η µορφή του, η οποία συνιστά έκφραση της πνευµατικής και της καλλιτεχνικής εξέλιξης του ανθρώπου. 2. Η έννοια του πολιτιστικού περιβάλλοντος κατά τη νοµολογία Στην έννοια του πολιτιστικού περιβάλλοντος στηρίχθηκε η πιο προχωρηµένη µέθοδος εφαρµογής και ερµηνείας από τα ικαστήρια του Συντάγµατος, δίδοντας επί της ουσίας στο Σ.τ.Ε. την ευκαιρία να αναγνώσει τον αισθητικό κανόνα, ο οποίος δεσµεύει το νοµοθέτη. Πρόκειται για τον κανόνα του λεγόµενου «πολεοδοµικού κεκτηµένου». Με πάγια νοµολογία του Σ.τ.Ε. καθιερώθηκε αρχή, σύµφωνα µε την οποία οι τροποποιήσεις των πολεοδοµικών ρυθµίσεων θα πρέπει να αποβλέπουν στην βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των πολιτών. Το Σ.τ.Ε. στηριζόµενο στον όρο περιβάλλον, όπως αυτό δίδεται από το Σύνταγµα στην διάταξη του άρθρου 24 παρ. 1, προβαίνει σε ευρύτατη χρήση αυτού, συµπεριλαµβάνοντας σε αυτό όχι µόνο το φυσικό, αλλά και το οικιστικό περιβάλλον. Ο διαχωρισµός µεταξύ του φυσικού και του πολιτιστικού περιβάλλοντος, τον οποίο προσπάθησε τµήµα της θεωρίας να υιοθετήσει, όπως αναλυτικά έχει αναφερθεί ανωτέρω στοιχείο Ι.1. δεν έγινε δεκτός και δεν υιοθετήθηκε από το Ανώτατο Ακυρωτικό ικαστήριο της χώρας. Θα πρέπει βέβαια να 8

9 επισηµανθεί ότι δεδοµένου ότι το αντικείµενο της κάθε Αιτήσεως Ακυρώσεως που απευθύνεται στο Σ.τ.Ε. είναι διάφορο, παρατηρείται στην νοµολογία διαφοροποίηση της ορολογίας, η οποία χρησιµοποιείται κατά περίπτωση. 3. Η έννοια του πολιτιστικού περιβάλλοντος κατά το ν. 1650/1986 Στην διάταξη του άρθρου 2 παρ. 1 του ν. 1650/1986 ορίζεται ρητά ότι «Περιβάλλον είναι το σύνολο των φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων και στοιχείων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία, την ποιότητα ζωής, την υγεία των κατοίκων, την ιστορική και πολιτιστική παράδοση και τις αισθητικές αξίες». Από την διάταξη αυτή, στην οποία περιλαµβάνεται και ο ορισµός του περιβάλλοντος, συνάγεται ότι κύριος σκοπός του νόµου αυτού είναι η θέσπιση θεµελιωδών κανόνων και η καθιέρωση κριτηρίων και µηχανισµών για την προστασία του περιβάλλοντος, µε απώτερο επί της ουσίας σκοπό την προσφορά στον άνθρωπο ενός περιβάλλοντος υψηλής ποιότητας, µέσα στο οποίο θα καθίσταται δυνατή η προστασία άλλων θεµελιωδών δικαιωµάτων του ανθρώπου, όπως είναι η υγεία (ά. 21 παρ. 3 Σ. ) και η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας (ά. 5 παρ. 1 Σ.). Ο νόµος 1650/1986, ως ο επί ενδεκαετίας (11 έτη) εκτελεστικός νόµος της διατάξεως του άρθρου 24 παρ. του Σ., δέχεται το περιβάλλον ως ενιαίο, ήτοι δίχως να προβαίνει σε διάκριση µεταξύ φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος. Ο νόµος αυτός όµως, τόσο στην πρακτική του εφαρµογή, όσο και στην ουσιαστική ισχύ του, εµφανίζει προβλήµατα, τα οποία συνίστανται στο γεγονός της δεσµεύσεως της ενεργοποιήσεως των διατάξεών του από την προβλεπόµενη από τον ίδιο έκδοση κανονιστικών διοικητικών πράξεων. 4. Η έννοια του «αρχαίου» στο νόµο 5351/1932 περί αρχαιοτήτων Ο νόµος 5351/1932 περί αρχαιοτήτων συνιστά το βασικό νοµοθέτηµα αναφορικά µε την προστασία των αρχαιοτήτων, εκτείνοντας 9

10 την εφαρµογή του τόσο στα ζητήµατα που αφορούν την κυριότητα των πολιτιστικών αγαθών, όσο και σε άλλες µορφές προστασίας τους, όπως λ.χ. την έκδοση διοικητικών αδειών περί διενέργειας εργασιών κοντά ή επί του πολιτιστικού αγαθού. Αυτό που χαρακτηρίζει το νόµο περί αρχαιοτήτων είναι η γενικότητα των δύο πρώτων άρθρων του και στην συνέχεια η θεσµοθέτηση εξαιρέσεων. Ειδικότερα στην διάταξη του άρθρου 1 του ν. 5351/1932 ορίζεται ότι όλα τα αρχαία, είτε κινητά, είτε ακίνητα, ανήκουν στην ιδιοκτησία του Κράτους. Στην διάταξη δε του άρθρου 2 του νόµου περί αρχαιοτήτων προσδιορίζεται η σφαίρα των αρχαίων και συγκεκριµένα ως αρχαία χαρακτηρίζονται όλα τα έργα της αρχιτεκτονικής, γλυπτικής, γραφικής και οιασδήποτε τέχνης, όλα τα οικοδοµήµατα και αρχιτεκτονικά µνηµεία, ανάγλυφοι λίθοι, υδραγωγεία, τάφοι, αγάλµατα, κοσµήµατα, αγγεία, νοµίσµατα κ.ο.κ. Επιπλέον σύµφωνα µε την ανωτέρω διάταξη δεν εξαιρούνται της εφαρµογής του νόµου περί αρχαιοτήτων και αντικείµενα, τα οποία προέρχονται από την αρχαία εποχή του Χριστιανισµού και του µεσαιωνικού ελληνισµού. Τα αναφερόµενα και χαρακτηριζόµενα ως αρχαία στις διατάξεις αυτές αντικείµενα δεν χρήζουν περαιτέρω χαρακτηρισµού, αλλά συνιστούν προστατευόµενα αγαθά και η προστασία τους πηγάζει απευθείας από το νόµο. Τα ικαστήρια όµως έχουν προχωρήσει σε επέκταση της προστασίας και σε άλλα αντικείµενα, προβαίνοντας παραλλήλως σε διευκρινίσεις αναφορικά µε τις αµφισβητήσεις, οι οποίες δηµιουργήθηκαν σχετικά µε τα βυζαντινά µνηµεία, θεωρώντας πλέον ότι ούτε αυτά χρήζουν επιπλέον χαρακτηρισµού. 5. Η έννοια του πολιτιστικού περιβάλλοντος υπό νοµοθετήµατα εσωτερικής έννοµης τάξεως και υπό το πρίσµα των διεθνών συνθηκών Ο κοινός νοµοθέτης από πολύ νωρίς εξέφρασε την βούλησή του περί θεσµοθετήσεως κανόνων, µε τους οποίους θα προστατεύονται τα 10

11 ιστορικά µνηµεία, οι αρχαιολογικοί χώροι, καθώς και οι παραδοσιακές περιοχές και παραδοσιακά στοιχεία. Το έτος 1960 µε την έκδοση του υπ αριθµόν 634 Β.. «περί οργανώσεως παρά τω Υπουργείω Προεδρίας της Κυβερνήσεως Υπηρεσίας Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεως», όπως αυτό αντικαταστάθηκε µε το Β.. 918/1966 προβλέφθηκε η λειτουργία Αρχαιολογικού Συµβουλίου παρά την Γενική ιεύθυνση Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεων. Το συσταθέν µε τα ανωτέρω Βασιλικά ιατάγµατα Αρχαιολογικό Συµβούλιο είχε αρµοδιότητα να αποφαίνεται επί ζητηµάτων που αφορούσαν στην προστασία των ιστορικών µνηµείων και αρχαιολογικών χώρων. Περαιτέρω, αµέσως µετά την πτώση της δικτατορίας και την ψήφιση του Συντάγµατος του έτους 1975, εκδόθηκε το υπ αριθµόν 505/1975 π.δ., δυνάµει του οποίου καθιερώθηκε υποχρέωση του Γενικού Επιθεωρητή αρχαίων και ιστορικών µνηµείων, για την εισαγωγή σχετικών µε την προστασία αυτών ζητηµάτων ενώπιον του Συµβουλίου Αρχαιοτήτων, προκειµένου να ληφθούν οι σχετικές αποφάσεις. Σύµφωνα µε την διάταξη του άρθρου 1 παρ. 6 του προϊσχύσαντα νόµου και ήδη καταργηθέντα µε την διάταξη του άρθρου 18 περ. α του ν. 2742/1999 ως πολιτιστικό περιβάλλον ορίζονται τα ανθρωπογενή στοιχεία πολιτισµού και χαρακτηριστικά, όπως αυτά διαµορφώθηκαν από την παρέµβαση και την σχέση του ανθρώπου µε το φυσικό περιβάλλον, περιλαµβανοµένων των ιστορικών χώρων και της καλλιτεχνικής και πολιτιστικής εν γένει κληρονοµιάς της χώρας. Ο κοινός νοµοθέτης λοιπόν, όπως αβίαστα συνάγεται από την διατύπωση του ανωτέρω άρθρου ως καθοριστικό στοιχείο για τον προσδιορισµό της έννοιας του πολιτιστικού περιβάλλοντος θεωρεί την ανθρώπινη παρέµβαση στο φυσικό περιβάλλον, καθώς και η σχέση µεταξύ ανθρώπου και περιβάλλοντος. 11

12 Ο κοινός νοµοθέτης σαφέστατα επηρεασµένος από τις διεθνείς συµβάσεις και τις επιταγές τους µε τις διατάξεις των άρθρων 1 και 2 του ν. 3028/2002 περιέλαβε στην έννοια της πολιτιστικής κληρονοµιάς τα πολιτιστικά αγαθά, ήτοι τις µαρτυρίες της υπάρξεως, της ατοµικής και συλλογικής δραστηριότητας του ανθρώπου, τα µνηµεία, αρχαία και νεότερα, ακίνητα και κινητά. Κατά την ρητή διατύπωση του νόµου αυτού οι αρχαιολογικού χώροι περιλαµβάνουν και το απαραίτητο ελεύθερο περιβάλλον, το οποίο επιτρέπει στα σωζόµενα µνηµεία να συντίθενται σε ιστορική, αισθητική και λειτουργική ενότητα. Τέλος υπό την έννοια που δίδεται εκ του νόµου αυτού στην πολιτιστική κληρονοµιά περιλαµβάνονται και οι ιστορικοί τόποι, οι οποίοι στο κείµενο αυτού ορίζονται ως εδαφικές, θαλάσσιες, λιµναίες ή ποτάµιες εκτάσεις που αποτέλεσαν τον χώρο ιστορικών ή µυθικών γεγονότων ή που περιέχουν σύνθετα έργα του ανθρώπου και της φύσης και συνιστούν χαρακτηριστικούς και οµοιογενείς χώρους, οι οποίοι είναι δυνατόν να οριοθετηθούν τοπογραφικά. Περαιτέρω στην διάταξη του άρθρου 4 του ν. 3028/2002 προβλέφθηκε η καταγραφή των µνηµείων και η καταχώρησή του στο Εθνικό Αρχείο Μνηµείων. Με την ρύθµιση αυτή καταχωρούνται σε διοικητικό επίπεδο και κατατάσσονται στο σύνολο των µνηµείων της επικράτειας και µε τον τρόπο αυτόν καθίσταται δυνατός ο έλεγχος της τύχης του και της ουσιαστικής προστασίας του. Σύµφωνα µε το νόµο αυτόν η προστασία που προβλέπεται σε αυτόν εξαρτάται από την έκδοση Προεδρικού ιατάγµατος, το οποίο όµως δυστυχώς δεν έχει ακόµη εκδοθεί. Στην διάταξη του άρθρου 1 του ν. 1127/1981, µε τον οποίο κυρώθηκε η Σύµβαση του Λονδίνου ορίζεται ρητά ότι «ια τους σκοπούς της Συµβάσεως αυτής όλα τα ευρήµατα και αντικείµενα ή παν άλλο ίχνος ανθρώπινης υπάρξεως, το οποίο µαρτυρεί δι εποχάς και πολιτισµούς, δια τους οποίους ανασκαφαί ή ανακαλύψεις είναι η κυρία ή µια εκ των κυρίων 12

13 πηγών της επιστηµονικής πληροφορήσεως, θα θεωρούνται αρχαιολογικά αντικείµενα». Ο ανωτέρω ορισµός που δόθηκε από τον κοινό νοµοθέτη στην έννοια του αρχαιολογικού αντικειµένου θα πρέπει να θεωρηθεί ιδιαιτέρως ευρύς, ο οποίος πέραν της ευρύτητάς του προβαίνει στην σύνδεση του αρχαιολογικού αντικειµένου µε την ανασκαφή και την ανακάλυψη, ούτως ώστε η προσέγγιση διαφόρων τέτοιου είδους αντικειµένων να συνδέεται µε επισταµένες έρευνες. Περαιτέρω στην διάταξη του άρθρου 1 της Συµβάσεως του Παρισιού, η οποία κυρώθηκε µε το ν. 1126/1981 έγινε προσπάθεια προσεγγίσεως και ερµηνείας της έννοιας της πολιτιστικής κληρονοµιάς. Σύµφωνα µε την διάταξη αυτή στην πολιτιστική κληρονοµιά περιλαµβάνονται τα µνηµεία, ήτοι αρχιτεκτονικά έργα, έργα γλυπτικής και ζωγραφικής, έργα ή κατασκευές αρχαιολογικού χαρακτήρα, τα σύνολα οικοδοµηµάτων, στα οποία περιλαµβάνονται οµάδες κτιρίων µεµονωµένων ή ενοτήτων που λόγω της αρχιτεκτονικής τους οµοιογένειας έχουν παγκόσµια αξία από απόψεως ιστορίας, τέχνης ή επιστήµης, καθώς και τα τοπία, τα οποία αποτελούνται από έργα του ανθρώπου ή από τον συνδυασµό των έργων του ανθρώπου και της φύσεως, καθώς και εκτάσεις, περιλαµβανοµένων σε αυτές και των αρχαιολογικών χώρων που έχουν επίσης παγκόσµια αξία από ιστορικής, αισθητικής και εθνολογικής απόψεως. Η Σύµβαση του Παρισιού χαράσσει γενικές γραµµές πολιτικής για την προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς, γεγονός το οποίο δικαιολογεί πλήρως τον ευρύ κατάλογο των αγαθών, τα οποία χαρακτηρίζονται δυνάµει αυτής ως πολιτιστικά αγαθά, δεκτικά προστασίας. Αξιοσηµείωτο βέβαια είναι το κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των αγαθών, το οποίο δεν είναι άλλο από την παγκοσµιοποίηση. Στο οικείο κεφάλαιο θα µας δοθεί η ευκαιρία να διαπιστώσουµε και την υιοθέτηση από το Σ.τ.Ε. της έννοιας της 13

14 πολιτιστικής κληρονοµιάς, την οποία κρίνει και ως έννοια, η οποία συνάδει µε τα οριζόµενα στον Καταστατικό Χάρτη της Χώρας. Η Σύµβαση της Γρανάδας που πραγµατεύεται µε την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς της Ευρώπης και κυρώθηκε µε το ν. 2039/1992, στην διάταξη του άρθρου 1 προσδιορίζει την έννοια της αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς. Κατά τα οριζόµενα λοιπόν στην διάταξη αυτή στην έννοια της αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς περιλαµβάνονται τα µνηµεία και ως τέτοια νοείται κάθε είδους σηµαντική κατασκευή λόγω του ιστορικού, αρχαιολογικού, καλλιτεχνικού και επιστηµονικού ενδιαφέροντος, τα αρχιτεκτονικά σύνολα, στην έννοια των οποίων περιλαµβάνονται τα σηµαντικά λόγω ιστορικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος αρχιτεκτονικά σύνολα αστικών κατασκευών και τέλος οι τόποι, οι οποίοι συνίστανται από έργα που προέκυψαν από την συνεργασία του ανθρώπου µε την φύση και αποτελούν εκτάσεις τόσο χαρακτηριστικές και οµοιογενείς, ούτως ώστε εν µέρει να είναι δυνατή η τοπογραφική οριοθέτησή τους και εν µέρει να χαρακτηρίζονται σηµαντικά λόγω του ιστορικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος που εµφανίζουν. Στην Σύµβαση της Γρανάδας, όπως και σε αυτήν του Παρισιού βρήκε νοµικό έρεισµα το Ανώτατο Ακυρωτικό ικαστήριο της Χώρας, προκειµένου να διευρύνει την παρεχόµενη από το Σύνταγµα προστασία των ιστορικών µνηµείων, όπως θα µας δοθεί η ευκαιρία να διαπιστώσουµε και κατωτέρω. ΙΙ. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ 1. Προστασία βάσει Συντάγµατος και κατ εξουσιοδότηση αυτού νοµοθετηµάτων Α. Βάσει Συντάγµατος Στην διάταξη του άρθρου 24 παρ. 1 εδ. α του Σ. ορίζεται ρητά ότι «Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωµα του καθενός». Περαιτέρω ο 14

15 συντακτικός νοµοθέτης εξειδικεύοντας και συγχρόνως ανάγοντας το δικαίωµα προστασίας του πολιτιστικού περιβάλλοντος, όπως η έννοια αυτού έχει παρατεθεί ανωτέρω (υπό Ι.), σε θεµελιώδες εισήγαγε την διάταξη του άρθρου 24 παρ. 6 εδ. α, στην οποία ρητώς ορίζεται ότι «Τα µνηµεία, οι παραδοσιακές περιοχές και τα παραδοσιακά στοιχεία προστατεύονται από το Κράτος». Με τις διατάξεις του άρθρου 24 και ιδιαίτερα µετά την αναθεώρηση του 2001 καθιερώνεται ιδιαίτερη και αυξηµένη προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος που ανάγεται σε συνταγµατικώς κατοχυρωµένο έννοµο αγαθό, η διαφύλαξη του οποίου συνδέεται άρρηκτα µε την αρχή της πρόληψης και συγχρόνως αποτελεί εν µέρει υποχρέωση του Κράτους και εν µέρει δικαίωµα του καθενός. Η υποχρέωση της Πολιτείας συνίσταται στην προστασία των µνηµείων, καθώς και άλλων στοιχείων, τα οποία προέρχονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα και συνθέτουν την ιστορική, καλλιτεχνική και εν γένει πολιτιστική κληρονοµιά της χώρας, συµβάλλοντας παραλλήλως στην διατήρηση της ιστορική µνήµης. Στο εδ. β της παρ. 6 του άρθρου 24 ορίζεται ότι µε νόµο καθορίζονται τα αναγκαία για την πραγµατοποίηση της προστασίας των µνηµείων περιοριστικά µέτρα, καθώς και τον τρόπο αποζηµίωσης των ιδιοκτητών. Παρά την θεσµοθέτηση της διάταξης αυτής η υποχρέωση του Κράτους για την προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος πηγάζει απευθείας από το Σύνταγµα και δύναται να χωρήσει άσχετα από τη έκδοση του σχετικού νόµου. Κατ ακολουθία των ανωτέρω συνάγεται ότι ο συντακτικός νοµοθέτης κατοχυρώνει ρητά την προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος, εισάγοντας µάλιστα αυστηρή επιταγή προς την Πολιτεία, προκειµένου αυτή να προβεί σε όλες τις απαιτούµενες ενέργειες, υπό την µορφή της λήψεως µέτρων για την διασφάλιση του σκοπού αυτού. Ειδικότερα µε το εδ. β της παρ. 6 του άρθρου 24 απευθύνονται 15

16 αυξηµένης συνταγµατικής ισχύος επιταγές προς τον κοινό νοµοθέτη, προκειµένου να προβεί στην θέσπιση των κατά την κρίση του πρόσφορων µέτρων για την προστασία του δικαιώµατος αυτού. Η κρίση του κοινού νοµοθέτη δεσµεύεται τόσο από τα όρια, τα οποία διαγράφονται εκ των αναγκών για την διασφάλιση του εννόµου αγαθού, όσο και από την στάθµιση του εν λόγω δικαιώµατος µε άλλα συνταγµατικώς κατοχυρωµένα δικαιώµατα, καθώς και ανάλογα µε το δηµόσιο συµφέρον. Η δέσµευση όµως του κοινού νοµοθέτη, αλλά και η στάθµιση του δικαιώµατος της προστασίας του πολιτιστικού περιβάλλοντος µε τα λοιπά συνταγµατικώς κατοχυρωµένα δικαιώµατα θα πρέπει να πορεύεται παράλληλα προς την υποχρέωση του Κράτους να µεριµνά για την προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος, κατά τέτοιο τρόπο ώστε να διασφαλίζεται η αρχή της αειφορίας ή άλλως της βιώσιµης ανάπτυξης. Υπό την ανωτέρω ανάπτυξη προκύπτει ότι το περιβάλλον γενικά, αλλά και το πολιτιστικό περιβάλλον ειδικότερα συνιστούν τόσο κοινωνικό, όσο και ατοµικό δικαίωµα του καθενός. Με την κατοχύρωση του δικαιώµατος της προστασίας του πολιτιστικού περιβάλλοντος τόσο ως κοινωνικού, όσο και ως ατοµικού γεννάται από την µια πλευρά υποχρέωση της Πολιτείας να θεσµοθετήσει όλα τα απαραίτητα εκ του Συντάγµατος και του νόµου προληπτικά και κατασταλτικά µέτρα, ενώ από την άλλη πλευρά δικαίωµα του διοικούµενου στην περίπτωση, κατά την οποία δεν ληφθούν τα ανωτέρω µέτρα από την Πολιτεία. Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω τα προληπτικά και κατασταλτικά µέτρα λαµβάνονται στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας ή άλλως της βιώσιµης ανάπτυξης. Με την συνταγµατική διάταξη του άρθρου 24 παρ. 1 θεσπίζεται η θεµελιώδης αρχή της πρόληψης βλάβης του περιβάλλοντος, η οποία έχει ως σκοπό την οικολογική ισορροπία και την διατήρηση των φυσικών πόρων προς όφελος όχι µόνο της παρούσης γενεάς, αλλά και 16

17 των µελλοντικών γενεών. Από την άλλη πλευρά και µε την διάταξη του άρθρου 24 παρ. 6 του Σ. εκφράζεται η βούληση του συντακτικού νοµοθέτη τα µνηµεία, οι παραδοσιακές περιοχές και τα παραδοσιακά στοιχεία, ως ιδιαίτερες µορφές του πολιτιστικού ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και ως έκφραση της πνευµατικής και καλλιτεχνικής εξέλιξης του ανθρώπου, να τύχουν ιδιαίτερης κρατικής µέριµνας και προστασίας. Η προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος υπό την έννοια των ανωτέρω διατάξεων του άρθρου 24 προβάλλει ως συνταγµατικά κατοχυρωµένη αισθητική επιλογή υπό την µορφή της ενιαίας προστασίας του φυσικού χώρου και του ιστορικού χρόνου. Στην αρχή της αειφορίας και της βιώσιµης ανάπτυξης, η οποία ρητώς κατοχυρώνεται στην διάταξη του άρθρου 24 παρ. 1 του Σ., βρίσκει έρεισµα τόσο η ανάγκη διηνεκούς προστασίας, όσο και η ανάγκη παγίωσης του χαρακτήρα των πολιτιστικών αγαθών και διαφύλαξης αυτών αναλλοίωτων για το µέλλον. Αναφερόµενοι στην έννοια της βιώσιµης ανάπτυξης νοούµε την ανάπτυξη, η οποία όχι µόνο δεν εξαντλεί, αλλά αντιθέτως αναβαθµίζει τους φυσικούς και αισθητικούς πόρους, διαφυλάττοντάς τους τοιουτοτρόπως για τις µελλοντικές γενεές. Εξετάζοντας την φύση της διατάξεως του άρθρου 24 του Συντάγµατος δεν µπορούµε παρά να αντιληφθούµε ποια ακριβώς είναι η σχέση που συνδέει το κατοχυρωµένο στην διάταξη αυτή δικαίωµα µε τα λοιπά θεµελιώδη δικαιώµατα που κατοχυρώνονται µε τον Καταστατικό Χάρτη της Χώρας. Κατόπιν προσεκτικής αναλύσεως της φύσεως του δικαιώµατος του πολιτιστικού περιβάλλοντος θα µπορούσαµε να υποστηρίξουµε ότι αυτό συνιστά εξειδικευµένη µορφή των κύριων θεµελιωδών δικαιωµάτων και συνέπεια τόσο του σεβασµού και της προστασίας της αξίας του ανθρώπου, όσο και της ελεύθερης αναπτύξεως της προσωπικότητας, δικαιώµατα που προβλέπονται στις µη 17

18 αναθεωρήσιµες διατάξεις των άρθρων 2 παρ. 1 και 5 παρ. 1 του Σ. αντίστοιχα. Πέραν όµως της θέσεως ότι το δικαίωµα του άρθρου 24 συνιστά εξειδικευµένη µορφή των προαναφεροµένων θεµελιωδών αρχών δικαιωµάτων, αν αναλογιστούµε ότι το εν λόγω δικαίωµα αναφέρεται στον χώρο, µέσα στον οποίο εκφράζονται οι αρχές των διατάξεων του άρθρου 2 παρ. 1 και του άρθρου 5 παρ. 1 του Σ., αντιλαµβανόµαστε ότι συνιστά και προϋπόθεση της αξίας του ανθρώπου και της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας. Υπό αυτή την έννοια θα πρέπει εν τέλει να γίνει δεκτό ότι το δικαίωµα που κατοχυρώνεται στην διάταξη του άρθρου 24 του Σ. δεν συνιστά απλώς ένα ατοµικό και κοινωνικό δικαίωµα, αλλά µια συνταγµατικά προστατευοµένη αξία, ως εξειδίκευση της προστασίας της αξίας του ανθρώπου. Συµπερασµατικά λοιπόν και από τον συνδυασµό των διατάξεων των άρθρων 2 παρ. 1, 5 παρ. 1 και 24 του Σ., διαπιστώνουµε ότι ο συντακτικός νοµοθέτης, προέβη στην καθιέρωση µιας πολιτειακής αισθητικής αναφορικά µε το πολιτιστικό περιβάλλον, η οποία συνίσταται στην ιστορική διάσταση, στην οποία τοποθετείται ο πολίτης, υπό την προϋπόθεση ότι το Κράτος σέβεται την αξία του και του επιτρέπει να αναπτύξει ελεύθερα την προσωπικότητά του. Κατά το ανωτέρω συµπέρασµα ο πολίτης στην συγκεκριµένη περίπτωση αποτελεί ένα πολιτειακό υποκείµενο, όχι κενό, αλλά µε µνήµη και ιστορία, την οποία θα πρέπει να απολαµβάνει και να δύναται να διατηρήσει στο πλαίσιο του πολιτιστικού περιβάλλοντος στο χώρο και χρόνο. Κατά την προσέγγιση αυτή και υπό το πρίσµα του συµπεράσµατος αυτού, οφείλουµε να δεχθούµε ότι το πολιτιστικό περιβάλλον συνιστά το µέσο πρόσκτησης της ταυτότητας του ατόµου, είτε σε εθνικό, είτε σε ευρωπαϊκό επίπεδο (πρβλ. κατωτέρω υπό στοιχείο ΙΙ 2), είτε τέλος ως ταυτότητα ατόµου υπό την ιδιότητά του ως µέρους της όλης ανθρωπότητας. Β. Βάσει των κατ εξουσιοδότηση του Σ. νοµοθετηµάτων 18

19 Όπως αναφέρθηκε αναλυτικώς ανωτέρω (πρβλ. υπό στοιχείο Ι.4) ο νόµος 5351/1932 «περί αρχαιοτήτων» συνιστά το βασικό νοµοθέτηµα, το οποίο πραγµατεύεται µε την -προστασία των αρχαιοτήτων και η ισχύς του εκτείνεται τόσο στα ζητήµατα που αφορούν την κυριότητα των πολιτιστικών αγαθών, όσο και στα ζητήµατα που αφορούν άλλες µορφές προστασίας, όπως λ.χ. απαραίτητη η προγενέστερη διοικητική άδεια για την διενέργεια εργασιών κοντά στο πολιτιστικό αγαθό. Υπό το νόµο αυτόν ως αρχαία νοούνται όλα ανεξαιρέτως τα έργα της αρχιτεκτονικής, γλυπτικής, γραφικής και οιασδήποτε άλλης τέχνης, ήτοι οικοδοµήµατα και αρχιτεκτονικά µνηµεία από της αρχαιοτάτης εποχής µέχρι και της εποχής του µεσαιωνικού ελληνισµού. Με το ν. 5351/1932 θεσµοθετήθηκαν διάφορες µορφές προστασίας των πολιτισµικών στοιχείων, άλλως αρχαίων ή αρχαιολογικών στοιχείων. Ειδικότερα θεσπίσθηκε µε τις διατάξεις των άρθρων 49,58,61 το καθεστώς της ιδιοκτησίας και εµπορίας των αρχαίων και αρχαιολογικών συλλογών, καθώς και των ανασκαφών, θεσπίζοντας ταυτοχρόνως και τις ποινικές κυρώσεις, οι οποίες προβλέπονται για τυχόν παραβάσεις σχετικές µε το προστατευόµενο ε τον εν λόγω νόµο έννοµο αγαθό. Ο ν. 5351/1932 «περί αρχαιοτήτων» έχει ανάλογη εφαρµογή και στα ιστορικά µνηµεία, δεδοµένου µάλιστα και του γεγονότος ότι ο εν λόγω νόµος δίδει έναν γενικό ορισµό των «αρχαίων», ο οποίος έχει διερευνηθεί από τη νοµολογία ανάλογα µε τις υπό κρίσιν κάθε φορά περιπτώσεις και κατά συνέπεια κατά περίπτωση διευρυνθεί και σε συγγενή προς τα ρητώς αναφερόµενα πολιτιστικά αντικείµενα. Περαιτέρω ο κοινός νοµοθέτης, υπό τις αυστηρές απευθυνόµενες προς αυτόν επιταγές του συντακτικού νοµοθέτη, καθιέρωσε µε την διάταξη του άρθρου 50 όλες τις διαδικασίες και τις άδειες της ιοικήσεως, οι οποίες απαιτούνται για την διενέργεια εργασιών και έργων πλησίον αρχαιολογικών ιστορικών µνηµείων. Ειδικότερα στην 19

20 διάταξη του άρθρου 50του ν. 5351/1932 ορίζεται ρητώς ότι «απαγορεύεται χωρίς άδεια του Υπουργείου Πολιτισµού (τότε Παιδείας) η πλησίον αρχαίων επιχείρηση έργου δυναµένου να βλάψει αυτά αµέσως ή εµµέσως». Κατά την ερµηνεία που δόθηκε στην διάταξη αυτή από το Ανώτατο Ακυρωτικό ικαστήριο υπό το πρίσµα του άρθρου 24 του Σ., κρίθηκε ότι για την προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος είναι επιτρεπτή η επιβολή περιορισµών στην ανέγερση κτιρίων ή ακόµη και η απαγόρευση ανοικοδοµήσεως ακινήτων που βρίσκονται πλησίον αρχαιολογικών ιστορικών χώρων, κατόπιν εν µέρει αιτιολογηµένης κρίσεως και εν µέρει αποζηµιώσεως του ιδιοκτήτου η πρόβλεψη αποζηµιώσεως πηγάζει απευθείας και από το Σύνταγµα, ά. 24 παρ. 6 εδ. β. Επιπροσθέτως το Ανώτατο Ακυρωτικό ικαστήριο έχει αποφανθεί, στηριζόµενο στην εν λόγω διάταξη, ότι θα πρέπει να αποφεύγεται και οιαδήποτε αισθητική βλάβη ή αλλοίωση ή υποβάθµιση του περιβάλλοντος τα αρχαιολογικά ιστορικά µνηµεία χώρου. Η έννοια λοιπόν της άµεσης ή έµµεσης βλάβης που προβλέπεται στην διάταξη του άρθρου 50 του ν. 5351/1932 προσδιορίζεται µε ευρύτητα, υποκινούµενη τόσο από υλικά, όσο και από αισθητικά κριτήρια, τα οποία αλλοιώνουν ή υποβαθµίζουν το πολιτιστικό περιβάλλον. Ο βασικός άξονας προστασίας, γύρω από τον οποίο πραγµατεύεται η προστασία των αρχαιολογικών ιστορικών µνηµείων ο ν. 5351/1932 έγκειται στους περιορισµούς που τίθενται στην ιδιοκτησία µε την µορφή είτε της αποδόσεως στο Κράτος της κυριότητας των µνηµείων αυτών, είτε της αναγκαιότητας εκδόσεως διοικητικών αδειών για την διενέργεια πράξεων σχετικά µε τα µνηµεία αυτά. Υπό το πρίσµα του βασικού άξονα, προκύπτει και η βασική αποστολή, την οποία θέλησε ο κοινός νοµοθέτης να επιτελέσει µε την θέσπιση του νόµου «περί αρχαιοτήτων», η οποία συνίσταται στην διευκρίνιση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των αρχαιολογικών ιστορικών µνηµείων. Από τα πρώτα άρθρα του 20

21 νοµοθετήµατος και από τον ex lege χαρακτηρισµό που δίδεται από τον κοινό νοµοθέτη στις «αρχαιότητες», συνάγεται ότι σκοπός του είναι ο προσδιορισµός του ιδιοκτησιακού καθεστώτος και επί της ουσίας της κυριότητας του Κράτους επί των αρχαιολογικών ιστορικών µνηµείων. Από το σύνολο των διατάξεων που θεσµοθετήθηκαν µε το ν. 5351/1932 συνάγεται ότι το φλέγον ζήτηµα της προστασίας των ιστορικών µνηµείων ρυθµίζεται από την σχέση µεταξύ προστασίας κυριότητας, αποζηµιώσεως και απαλλοτριώσεως. 2. Προστασία πολιτιστικού περιβάλλοντος σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο Α. Κατά τα Συντάγµατα των Ευρωπαϊκών χωρών Η προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος πέραν του συντακτικού µας νοµοθέτη, αποτέλεσε αντικείµενο θεσµοθετήσεως και των συντακτικών νοµοθετών των περισσοτέρων εκ των Ευρωπαϊκών χωρών. Ειδικότερα αρχοµένης της εξετάσεως του ζητήµατος αυτού από το Σύνταγµα της Γερµανίας αναφέρουµε ότι µε το Σύνταγµα της 11 ης Αυγούστου 1919 εισήχθησαν διατάξεις, µε τις οποίες θεσπίσθηκαν θεµελιώδεις αρχές και καθήκοντα των πολιτών της Γερµανίας. Συγκεκριµένα στην διάταξη του άρθρου 142 γινόταν λόγος για την προστασία της τέχνης και της επιστήµης, ενώ η διάταξη του άρθρου 150 πραγµατευόταν την προστασία των ιστορικών µνηµείων και φυσικών καλλονών της χώρας. Η διάταξη του άρθρου 150 του τότε ισχύσαντος γερµανικού Συντάγµατος αποτέλεσε την πρώτη σε συνταγµατικό επίπεδο προστατευτική διάταξη των πολιτιστικών αγαθών. Στο ισχύον Σύνταγµα της Γερµανίας, µετά την αναθεώρηση του έτους 1994 εισήχθη η διάταξη του άρθρου 20α, σύµφωνα µε την οποία «Το Κράτος έχοντας επίσης ευθύνη για τις µέλλουσες γενεές, προστατεύει τις φυσικές βάσεις της ζωής στο πλαίσιο της συνταγµατικής τάξεως, µέσω της νοµοθεσίας και σύµφωνα µε το νόµο και τη νοµολογία, µέσω της εκτελεστικής και δικαστικής 21

22 εξουσίας». Με την διάταξη αυτή του Καταστατικού Χάρτη της Γερµανίας επί της ουσίας υπογραµµίζεται η ανάγκη διηνεκούς προστασίας των πολιτιστικών αγαθών, προκειµένου αυτά να διατηρηθούν στον χρόνο, να διασφαλίζονται και για τις επερχόµενες γενεές και να µην συνιστούν απλώς µνήµη. Στο Σύνταγµα δε της Ιταλίας του έτους 1948 ο συντακτικός νοµοθέτης της γειτονικής χώρας εισήγαγε τις θεµελιώδεις αρχές προστασίας της ιστορικής κληρονοµιάς και ειδικότερα στην διάταξη του άρθρου 9 εδ. 2 οριζόταν ρητώς ότι «Η ηµοκρατία προστατεύει το τοπίο και την ιστορική και καλλιτεχνική κληρονοµιά της Ιταλίας». Όπως συνάγεται και εκ της διατυπώσεως της διατάξεως περί προστασίας της ιστορικής κληρονοµιάς της Ιταλίας, ο συντακτικός νοµοθέτης προέβη σε ενιαία ρύθµιση τόσο για το φυσικό, όσο και για το πολιτιστικό περιβάλλον, ανάγοντας επί της ουσίας την προστασία της ιστορικής κληρονοµιάς σε θεµελιώδη υποχρέωση της ιταλικής ηµοκρατίας. Ανάλογη προς την διάταξη του άρθρου 24 του ελληνικού Συντάγµατος θα µπορούσε να θεωρηθεί η διάταξη του άρθρου 45 του ισπανικού Συντάγµατος του έτους 1948, στο οποίο ορίζεται ρητώς ότι «Καθένας έχει δικαίωµα να απολαµβάνει περιβάλλον κατάλληλο για την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του και την υποχρέωση αν το διαφυλάττει». Όπως αναλυτικώς διατυπώθηκε ανωτέρω (πρβλ. ΙΙ.1.Α.) το δικαίωµα προστασίας του πολιτιστικού περιβάλλοντος συνιστά εξειδικευµένη µορφή µεταξύ άλλων του θεµελιώδους δικαιώµατος της ελεύθερης αναπτύξεως της προσωπικότητας, όπως αυτό θεµελιώνεται στην µη αναθεωρήσιµη διάταξη του άρθρου 5 παρ. 1 του ελληνικού Συντάγµατος. Κατά ανάλογη προς την διάταξη του άρθρου 24 του ελληνικού Συντάγµατος ερµηνεία της εν λόγω διατάξεως του ισπανικού Συντάγµατος το δικαίωµα στην προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος στην εν λόγω ευρωπαϊκή χώρα δεν συνιστά απλώς ένα 22

23 ατοµικό και κοινωνικό δικαίωµα, αλλά µια συνταγµατικά προστατευοµένη αξία, ως εξειδίκευση της προστασίας της αξίας του ανθρώπου. Στο ισπανικό Σύνταγµα όµως πέραν της θεµελιώσεως της προστασίας του πολιτιστικού περιβάλλοντος ως δικαιώµατος του καθενός, στην παρ. 2 του άρθρου 45 ο συντακτικός νοµοθέτης ανήγαγε την προστασία και σε θεµελιώδη υποχρέωση των δηµοσίων αρχών. Συγκεκριµένα στην εν λόγω παράγραφο ορίζεται ότι «Οι δηµόσιες αρχές οφείλουν να ελέγχουν την ορθολογική χρήση όλων των φυσικών πόρων, προς τον σκοπό της προστασίας και της βελτίωσης της ποιότητας ζωής, καθώς και της προστασίας και αποκαταστάσεως του περιβάλλοντος, ερειδόµενες στην απαραίτητη συλλογική αλληλεγγύη». Πέραν των ανωτέρω συνοπτικώς αναφεροµένων Συνταγµάτων διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών, τόσο σε κοινοτικό (ΣυνθΕΚ) και διεθνές ( ιακήρυξη Ηνωµένων Εθνών 1972) επίπεδο, όσο και δυνάµει του Χάρτη των Θεµελιωδών ικαιωµάτων του Ανθρώπου, υιοθετείται η αρχή της αειφορίας, άλλως της βιώσιµης ανάπτυξης µε την πρόβλεψη της αρχής της προφύλαξης και προληπτικής δράσης για την προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος. Β. Σε επίπεδο ιεθνών Συµβάσεων Από τους ορισµούς που περιλαµβάνονται στις διεθνείς συµβάσεις, οι οποίες εξετάστηκαν ανωτέρω, στην προσπάθειά µας να προσδιορίσουµε και οριοθετήσουµε την έννοια του πολιτιστικού περιβάλλοντος (πρβλ. υπό στοιχεία Ι.5), συνάγεται ότι αυτοί (ορισµοί) είναι ευρύτατοι και γίνεται προσπάθεια µέσω αυτών να εξειδικευτεί το προστατευόµενο έννοµο αγαθό, προκειµένου να καταστεί ευκολότερη η προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος. Η νοµολογία του Σ.τ.Ε. υιοθέτησε τις έννοιες που δίδονται από τις διεθνείς συµβάσεις, διευρύνοντας την στενή έννοια που έχει δοθεί από τον συντακτικό µας 23

24 νοµοθέτη και εισάγοντας καινοτοµίες στον τοµέα της προστασίας της πολιτιστικής κληρονοµιάς της χώρας. Στις διεθνείς συµβάσεις, αλλά και στο κοινοτικό δίκαιο δεν συνδέεται το φυσικό µε το πολιτιστικό περιβάλλον, όπως συµβαίνει στο Σύνταγµα της Χώρας µας, όπου ο συντακτικός νοµοθέτης το αντιµετωπίζει ως ενιαίο σύνολο. Πάρα ταύτα όµως η νοµολογία του Ανωτάτου Ακυρωτικού ικαστηρίου αντιµετώπισε κατ εφαρµογή των διεθνών συµβάσεων το περιβάλλον ως ενιαίο σύνολο, ιδίως σε αποφάσεις της που πραγµατευόταν µε τον περιβάλλοντα χώρο των ιστορικών µνηµείων. Αξιοσηµείωτο κρίνεται το γεγονός ότι το πολιτιστικό περιβάλλον, που θα µπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ένα αγαθό, το οποίο αφορά κυρίως την εθνική συνείδηση των πολιτών έχει αναχθεί σε αντικείµενο ενασχόλησης των διεθνών οργανισµών. Συνεπεία της ενασχολήσεως των διεθνών οργανισµών µε το πολιτιστικό περιβάλλον έχει συνταχθεί και συναφθεί ένας αξιοµνηµόνευτος αριθµός διεθνών συµφωνιών µε αντικείµενο την προστασία των ιστορικών µνηµείων και την εν γένει πολιτιστικής κληρονοµιάς. Με την εξέλιξη αυτήν η πολιτιστική κληρονοµιά έπαυσε πλέον να συνιστά αντικείµενο θεσµοθέτησης της προστασίας της µόνο των κρατών, αλλά εξελίχθηκε σε αντικείµενο ενδιαφέροντος ολόκληρης της ανθρωπότητας, µε αποτέλεσµα να απελευθερωθεί ως αντικείµενο σε επίπεδο κειµένων του παρελθόντος από την κρατική µέριµνα και ανάχθηκε σε διεθνή ευαισθητοποίηση διακρατικού χαρακτήρα. Η ελληνική εσωτερική νοµοθεσία επηρεάζεται αναµφίβολα από τα θεσπιζόµενα στις διεθνείς συµβάσεις, λαµβανοµένης πάντοτε υπ όψιν µας και της σχετικής υποχρεώσεως που υπέχει προς τούτο, τόσο από την ΣυνθΕΚ, όσο και από τα όσα ορίζονται στην διάταξη του άρθρου 28 του Συντάγµατος. Η αυξηµένη βέβαια προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος µε την θέσπιση των στο οικείο κεφάλαιο της παρούσας 24

25 αναφεροµένων νοµοθετηµάτων, προέκυψε από τον συνδυασµό της εκ του Συντάγµατος και της ΣυνθΕΚ υποχρεώσεως εναρµονίσεως της εσωτερικής εννόµου τάξεως µε τις επιταγές του κοινοτικού δικαίου και την ανησυχία του ελληνικού Κράτους, η οποία δηµιουργήθηκε εξαιτίας της καταστροφής και της φθοράς των ιστορικών µνηµείων και των πολιτιστικών εν γένει αγαθών. εν θα ήταν βέβαια δυνατόν να θεωρηθεί ότι µέσω της διεθνούς προστασίας θα µπορούσε να νοηθεί ότι προστατεύεται η πολιτιστική κληρονοµιά του εκάστοτε Κράτους Μέλους. Κοντολογίς λοιπόν και σύµφωνα µε την κοινή πείρα και λογική θα µπορούσαµε να υιοθετήσουµε την άποψη ότι µέσω της διεθνούς προστασίας ευαισθητοποιείται ο εθνικός νοµοθέτης στην θεσµοθέτηση νοµοθετηµάτων, δυνάµει των οποίων προστατεύεται η πολιτιστική κληρονοµιά του εκάστοτε Κράτους Μέλους. Αξιοσηµείωτες χαρακτηρίζονται οι σκέψεις του Rivero αναφορικά µε την προστασία του δικαιώµατος της προστασίας του πολιτιστικού περιβάλλοντος, οι οποίες διατυπώθηκαν στο πλαίσιο της αναφοράς του στην αξία της διεθνούς προστασίας των ατοµικών ελευθεριών. Ο ανωτέρω νοµικός εξέφρασε την άποψη ότι τα δικαιώµατα «τρίτης γενεάς» ή συλλογικά δικαιώµατα, όπως τα χαρακτήρισε, δηµιούργησαν την αναγκαιότητα λήψεως αποφάσεων, οι οποίες θα πρέπει να λαµβάνονται σύµφωνα όχι µόνο µε ποσοτικά κριτήρια, αλλά και µε ποιοτικά. Στα δικαιώµατα της «τρίτης γενεάς», χαρακτηριστικό των οποίων είναι η διεθνής διάστασή τους περιλαµβάνεται και το δικαίωµα προστασίας της πολιτιστικής κληρονοµιάς, ανάγοντάς το τοιουτοτρόπως σε δικαίωµα µε διεθνή διάσταση και προβληµατισµό. Κατά την άποψη µερίδας της θεωρίας τα δικαιώµατα «τρίτης γενεάς» δεν βρίσκουν έρεισµα µόνο στις σχέσεις µεταξύ του πολίτη µε την εσωτερική κρατική µέριµνα, αλλά αφορούν την διεθνή κοινότητα, µέσα στην οποία εντάσσεται το άτοµο και οι κοινωνικές οµάδες, δεδοµένου ότι 25

26 υποκείµενο των δικαιωµάτων αυτών δεν συνιστούν µόνο µεµονωµένα άτοµα, αλλά και κοινωνικές οµάδες. Κοντολογίς λοιπόν το δικαίωµα προστασίας της πολιτιστικής κληρονοµιάς, ως δικαίωµα «τρίτης γενεάς» δύναται να χαρακτηρισθεί ως δικαίωµα των λαών, προσδίδοντας σε αυτό διεθνή διάσταση και συνιστώντας παράλληλα τούτο σε µείζον ζήτηµα, το οποίο χρήζει την δηµιουργία ιδιαίτερου νοµικού πλαισίου. 3. Προστασία πολιτιστικού περιβάλλοντος κατά τη νοµολογία Το Συµβούλιο της Επικρατείας, ως το Ανώτατο Ακυρωτικό ικαστήριο και αρµόδιο για την αντιµετώπιση ζητηµάτων που γενεσιουργό αιτία έχουν την προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος, στηριζόµενο στα οριζόµενα τόσο στον Καταστατικό Χάρτη της Χώρας και τους κατ εξουσιοδότηση αυτού νόµους, όσο και στην ΣυνθΕΚ και τις διεθνείς συµβάσεις, έχει να παρουσιάσει πλούσια νοµολογία τις τελευταίες ιδιαίτερα δεκαετίες. Με αφορµή το πιθανό νόηµα των περιεχοµένων στο άρθρο 24 Σ. λέξεων «πολιτιστικό περιβάλλον» το Σ.τ.Ε. αντιµετώπισε το ζήτηµα και τον προβληµατισµό κατά πόσο ο συντακτικός νοµοθέτης µε τις λέξεις αυτές καλύπτει µόνο ένα δικαίωµα ή και µια αξία, όπως τούτο συµβαίνει σε άλλα Συντάγµατα, όχι µόνο σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά σε παγκόσµιο, όπως λ.χ. το ιταλικό Σύνταγµα και το Σύνταγµα των Η.Π.Α. Σύµφωνα µε πάγια νοµολογία του Σ.τ.Ε., κυρίως µετά το έτος 1990, το Ανώτατο Ακυρωτικό ικαστήριο της Χώρας δέχθηκε ότι µε την διάταξη του άρθρου 24 παρ. 6 κατοχυρώνεται πέραν του ατοµικού δικαιώµατος της προστασίας του ιστορικών µνηµείων, παραδοσιακών στοιχείων και περιοχών και µια αξία, άλλως ένα σύνολο αξιών. Κατά την σχηµατισθείσα λοιπόν µέσω της νοµολογίας άποψη το δικαίωµα της προστασίας του πολιτιστικού περιβάλλοντος θα πρέπει να θεωρηθεί ότι περικλείει και έναν ερµηνευτικό κανόνα της νοµοθεσίας, άποψη η οποία δύναται να συναχθεί από το γεγονός ότι το Σ. αναφέρεται στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και προσωπικότητα. 26

27 Ιδιαίτερης σηµασίας κρίνεται η νοµολογία του Σ.τ.Ε., σύµφωνα µε την οποία δόθηκε λύση στο ζήτηµα που τέθηκε αναφορικά µε τον περιορισµό του επίσης κατοχυρωµένου στο Σύνταγµα, αλλά και στο Πρόσθετο Πρωτόκολλο της Ε.Σ..Α. δικαιώµατος της ιδιοκτησίας (ά. 17 Σ., ά. 1 του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου). Το Ανώτατο Ακυρωτικό ικαστήριο στηριζόµενο στην διάταξη του άρθρου 24 παρ. 6 Σ. έκρινε ότι η διάταξη του άρθρου 50 του ν. 5351/1932 «περί αρχαιοτήτων», δεν παραβιάζει το συνταγµατικώς κατοχυρωµένο δικαίωµα της ιδιοκτησίας. Ειδικότερα προβαίνοντας στην ερµηνεία της εν λόγω διάταξης, δυνάµει της οποίας απαγορεύεται χωρίς την προηγούµενη άδεια του Υπουργείου Πολιτισµού η πλησίον αρχαιολογικών µνηµείων επιχείρηση έργου, δυνάµενου να βλάψει αυτά αµέσως ή εµµέσως, καθώς και οποιαδήποτε εργασία επί κτιρίων, λειψάνων ή αρχαίων ερειπίων, έκρινε ότι η προστασία των µνηµείων αυτών συνίσταται κατ αρχήν στην διατήρηση στο διηνεκές αναλλοίωτων τόσο των µνηµείων και στοιχείων αυτών, όσο και του χώρου που τα περιβάλλει. Με την προστασία αυτή, η οποία επιτρέπει την ανάδειξη των µνηµείων σε ιστορική, αισθητική και λειτουργική ενότητα, εισάγονται µέτρα και περιορισµοί της ιδιοκτησίας, οι οποίοι ερειδόµενοι στο άρθρο 24 του Συντάγµατος έχουν ευρύτερο περιεχόµενο από τους οριζόµενους και εισαχθέντες µε την διάταξη του άρθρου 17 του Συντάγµατος, αλλά παραλλήλως γεννούν υποχρέωση της Πολιτείας να προβεί στην καταβολή αποζηµιώσεως του ιδιοκτήτη, του οποίου η ιδιοκτησία κατέστη αδρανής και δεσµεύθηκε πλήρως. Στην διάταξη του άρθρου 24 παρ.6 Σ. καθορίζεται σαφώς τόσο η ανάγκη της χωρίς περιορισµούς προστασίας του εννόµου αγαθού του πολιτιστικού περιβάλλοντος, όσο και της αποζηµιώσεως ως αντιστάθµιση της επερχόµενης βλάβης στον ιδιοκτήτη και καταλείπεται στον κοινό νοµοθέτη η ευχέρεια να προσδιορίσει την διοικητική διαδικασία καθορισµού της αποζηµιώσεως, η οποία τελεί υπό τον τελικό έλεγχο του 27

28 κατά τόπο και ύλη αρµοδίου Τακτικού ιοικητικού ικαστηρίου. Περαιτέρω το Σ.τ.Ε. δέχθηκε την αυξηµένη προστασία των πολιτιστικών µνηµείων και λοιπών στοιχείων που προέρχονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα και συνθέτουν την ιστορική, καλλιτεχνική, τεχνολογική και εν γένει πολιτιστική κληρονοµιά της Χώρας, η οποία καθιερώνεται στις διατάξεις των παρ. 1 και 6 του άρθρου 24 του Σ. Κατά πάγια νοµολογία του Σ.τ.Ε. η προστασία αυτή που καθιερώνεται µε τις διατάξεις του άρθρου 24 του Σ. περιλαµβάνει αφενός την στο διηνεκές διατήρηση των πολιτιστικών στοιχείων, αφετέρου την δυνατότητα επιβολής γενικών περιορισµών ή ιδιαιτέρων µέτρων για την αποφυγή οιασδήποτε βλάβης, αλλοιώσεως ή υποβαθµίσεως του περιβάλλοντος τα µνηµεία χώρου. Το Σ.τ.Ε. εξάλλου έκρινε ότι δυνάµει της διατάξεως του άρθρου 50 του ν. 5351/1932 έχει χορηγηθεί νοµοθετική εξουσιοδότηση στον αρµόδιο Υπουργό Πολιτισµού, προκειµένου µε την έκδοση αποφάσεων να προβαίνει στον καθορισµό των χώρων εφαρµογής των διατάξεων του ν. 5351/1932. Περαιτέρω έχει επιτραπεί ο χαρακτηρισµός ευρύτερης περιοχής ως προστατευτέας δυνάµει των διατάξεων του νόµου περί αρχαιοτήτων, εφόσον τούτο κρίνεται εκ των περιστάσεων αναγκαίο για την προστασία και την ανάδειξη των ιστορικών µνηµείων που ήδη έχουν ανευρεθεί, αλλά και όσων πιθανολογείται ότι θα ανευρεθούν στην ευρύτερη περιοχή στο µέλλον. Κοντολογίς µε πάγια νοµολογία του Ανώτατου Ακυρωτικού ικαστηρίου της χώρας κρίθηκε ότι κάθε διοικητική πράξη χαρακτηρισµού, µε την οποία ένας χώρος κηρύσσεται και χαρακτηρίζεται αρχαιολογικός και κατά συνέπεια προστατευτέος δεν θίγει το ιδιοκτησιακό καθεστώς, ούτε συνεπάγεται απαραιτήτως την απόλυτη εκµετάλλευση του χώρου από τον ιδιοκτήτη του. Συνεπεία της διοικητικής πράξεως χαρακτηρισµού ενός χώρου ως αρχαιολογικού και 28

29 συνεπώς προστατευτέου, η εκτέλεση έργου σε αυτόν εναπόκειται στον έλεγχο του αρµοδίου Υπουργού Πολιτισµού και παραλλήλως επιβάλλονται περιορισµοί, προκειµένου να ικανοποιηθεί ο υψίστης σηµασίας σκοπός του Συντάγµατος και των νόµων της προστασίας των ιστορικών µνηµείων και της εν γένει πολιτιστικής κληρονοµιάς της χώρας. Πέραν όµως της νοµολογίας του Σ.τ.Ε., δυνάµει της οποίας επιτρέπονται περιορισµοί του δικαιώµατος της ιδιοκτησίας, µεγάλης σπουδαιότητας κρίνονται και οι αποφάσεις του Ακυρωτικού µας ικαστηρίου, βάσει των οποίων εισάγονται εξαιρέσεις στον κανόνα της µη ανακλήσεως νοµίµων διοικητικών πράξεων. Σύµφωνα µε πάγια νοµολογία του Σ.τ.Ε. αν και βάσει των γενικών αρχών του ιοικητικού ικαίου δεν επιτρέπεται ανάκληση νοµίµων διοικητικών πράξεων, µε αφορµή τυχόν διαφορετική εκτίµηση των πραγµατικών συνθηκών, αλλά µόνο για λόγους νοµιµότητας, εισάγεται εξαίρεση, δυνάµει της οποίας επιτρέπεται ανάκληση νοµίµου διοικητικής πράξεως σε περίπτωση που τούτο επιβάλλεται για λόγους δηµοσίου συµφέροντος. Ως λόγος δηµοσίου συµφέροντος θεωρείται και η προστασία των αρχαιολογικών χώρων και ιστορικών µνηµείων, τα οποία µάλιστα, όπως καθιερώνεται και στην διάταξη του άρθρου 24 του Σ., τυγχάνουν αυξηµένης κρατικής προστασίας. Τέλος αναφορικά µε τους περιορισµούς του δικαιώµατος της ιδιοκτησίας έναντι του δικαιώµατος προστασίας των πολιτιστικών µνηµείων, το Σ.τ.Ε. έκρινε ότι ο χαρακτηρισµός έργου τέχνης ως διατηρητέου κατά τα οριζόµενα στο ν. 1469/1950, συνιστά θεµιτό περιορισµό της ιδιοκτησίας, έστω και αν µε αυτόν εµποδίζεται η κατεδάφιση κτίσµατος και η ανέγερση στην θέση του πολυώροφης οικοδοµής. Πλούσια είναι η νοµολογία του Σ.τ.Ε. ερειδόµενη στην διάταξη του άρθρου 5 του ν. 1469/1950, µε την οποία προστέθηκαν στις 29