Μεταφορά και παραλαβή μικροβιολογικών δειγμάτων Προστασία προσωπικού και ασφαλείς εργαστηριακές πρακτικές

Transcript

1 Μεταφορά και παραλαβή μικροβιολογικών δειγμάτων Προστασία προσωπικού και ασφαλείς εργαστηριακές πρακτικές Ζωή Ψαρουδάκη Επιμελήτρια Α Μικροβιολογικό Τμήμα Γ.Ν.Α. «ο Ευαγγελισμός»

2 Δυνητικοί παράγοντες κινδύνου Μολυσματικοί παράγοντες και καλλιέργειες Ακτινοβολία Χημικές ουσίες Τοξικές Εύφλεκτες Μηχανικοί κίνδυνοι Ηλεκτρικοί κίνδυνοι

3 Εργαστηριακές πρακτικές σχεδιασμένες για Προστασία εργαζομένων από έκθεση σε μολυσματικούς παράγοντες Προστασία της δημόσιας υγείας με την ασφαλή απόρριψη των μολυσματικών αποβλήτων

4 Πρόγραμμα ασφαλείας εργαστηρίου Καλλιέργεια, φύλαξη και απόρριψη επικίνδυνων βιολογικών υλικών Διαδικασία χειρισμού κλινικών δειγμάτων Εκπαίδευση προσωπικού Επιτήρηση των λοιμώξεων του προσωπικού του εργαστηρίου

5 Προγράμματα για την ελάττωση του κινδύνου από μολυσματικούς παράγοντες Ηανάπτυξητουςβασίζεται: Στην κατανόηση της παθογένειας του μολυσματικού παράγοντα Στην ευαισθησία του ξενιστή Στη οδό μετάδοσης του μολυσματικού παράγοντα

6 Pike 1979 Ανασκόπηση των λοιμώξεων που σχετίζονται με το εργαστήριο Οφείλονται κυρίως σε βακτήρια, ιούς και ρικέτσιες Αναγνώριση του τρόπου μετάδοσης πολλών παθογόνων μέσω σταγονιδίων Ανάπτυξη και χρήση θαλάμων βιολογικής ασφάλειας Αύξηση των λοιμώξεων από ιούς που μεταδίδονται αιματογενώς

7 Δεκαετία 1980 Εμφάνιση AIDS Αύξηση των κρουσμάτων φυματίωσης Οδηγίες για ελάττωση της δυνητικής έκθεσης των εργαζομένων στα εργαστήρια σε αιματογενώς μεταδιδόμενα νοσήματα Οδηγίες για την ασφαλή απόρριψη των επικίνδυνων αποβλήτων

8 Εργαστηριακές λοιμώξεις / Βακτήρια Ι Brucella spp. (συχνή εργαστηριακή λοίμωξη / αίμα, ιστοί, ΕΝΥ, σπέρμα και ούρα) Burkholderia pseudomallei (μεγαλύτερος κίνδυνος λοίμωξης σε περιοχές που δεν ενδημεί ηνόσος) Chlamydia spp. (υψηλή θνησιμότητα) Francisella tularensis (ερευνητικά εργαστήρια) Leptospira spp. (εργαστήρια με πειραματόζωα)

9 Εργαστηριακές λοιμώξεις / Βακτήρια ΙΙ Mycobacterium tuberculosis η επιβεβαίωση ενός κρούσματος φυματίωσης ως εργαστηριακή λοίμωξη είναι δύσκολη η επίπτωση της φυματίωσης στο προσωπικό των εργαστηρίων είναι 3-9 φορές μεγαλύτερη χειρισμοί δειγμάτων ή καλλιεργειών που δημιουργούν σταγονίδια είναι ο σημαντικότερος παράγων κινδύνου

10 Εργαστηριακές λοιμώξεις / Βακτήρια ΙΙΙ Εντεροπαθογόνα Salmonella spp. (S. typhi, σοβαρότερες λοιμώξεις) Shigella spp. Σπάνια παθογόνα Vibrio spp. Campylobacter spp. Escherichia coli (E. coli O157:H7) Neisseria meningitidis

11 Εργαστηριακές λοιμώξεις / Ρικέτσιες 1.Πυρετός Q: Coxiella burnetii (πολλές λοιμώξεις στο ίδιο εργαστήριο / σταγονίδια, παρεντερικά) 2. α. Επιδημικός εξανθηματικός τύφος β. Τύφος των θάμνων γ. Κηλιδοβλατιδώδης πυρετός βραχωδών ορέων (έκθεση σε σταγονίδια, εμβολιασμός λόγω ατυχήματος, ήτσίμπημααπόμολυσμέναπαράσιτα)

12 Εργαστηριακές λοιμώξεις / ιοί (Ι)

13 Συγκέντρωση HBV, HCV, HIV στο αίμα HBV: 10 8 έως 10 9 σωματίδια /ml Επιβιώνει σε αποξηραμένο αίμα στο περιβάλλον 7 ημέρες στους 25 C HCV: 10 2 έως 10 3 σωματίδια /ml Δεν επιβιώνει στις συνθήκες του περιβάλλοντος HIV: 10 0 έως 10 4 σωματίδια /ml Λιγότερο σταθερός στις συνθήκες του περιβάλλοντος από τον HBV

14 Εργαστηριακές λοιμώξεις / HBV Η συχνότερη εργαστηριακή λοίμωξη Ο κίνδυνος για τους εργαζόμενους στα εργαστήρια είναι 10 φορές μεγαλύτερος από τον κίνδυνο στην κοινότητα 3 φορές μεγαλύτερος από τους άλλους εργαζόμενους στο νοσοκομείο

15 Λοιμώξεις με HBV εργαζομένων στο χώρο της υγείας (CDC 2002)

16 Εργαστηριακές λοιμώξεις / ιοί (ΙΙ) Herpesvirus simiae (B virus) (ληθαργική εγκεφαλομυελίτιδα) Lymphocytic choriomeningitis virus (σε ερευνητικά εργαστήρια) Parvovirus B19 (εισπνοή σταγονιδίων) Vesicular stomatitis virus

17 Εργαστηριακές λοιμώξεις / ιοί (ΙΙΙ) Arboviruses /Arenaviruses /Filoviruses Οι ιοί αυτοί ανήκουν σε επίπεδα βιοασφάλειας 1 4 ανάλογα με την οδό μετάδοσης, τη συχνότητα και τη σοβαρότητα της νόσου και τη διάθεση εμβολίου BSL-4: Congo-Crimean haemorrhagic fever, Ebola, Gruanarite, Jurin, Lassa, Machupo, Marbrug viruses και tick-born encephalitis virus complex

18 Εργαστηριακές λοιμώξεις /Hantaviruses Αναπνευστικό σύνδρομο Hantaviruses Αιμορραγικός πυρετός, νεφρικό σύνδρομο Hantaan virus Dorbana virus Puumala virus Seoul virus BSL-2: κλινικά δείγματα εκτός ιστών BSL-3: δείγματα ιστών, κυτταροκαλλιέργειες

19 Εργαστηριακές λοιμώξεις / άλλοι ιοί HAV HEV Influenza virus RSV Enteroviruses Adenovirus Mumps virus Measles virus Herpesviruses SARS coronavirus

20 Εργαστηριακές λοιμώξεις / μύκητες Blastomyces dermatitidis Coccidioides immitis Dermatophytes (εργαστήρια με πειραματόζωα) Histoplasma capsulatum Sporothrix schenckii Cryptococcus neoformans Penicillium marnefii

21 Εργαστηριακές λοιμώξεις / παράσιτα Toxoplasma gondii (η συχνότερη λοίμωξη) Plasmodium spp. Leishmania spp. Trypanosoma spp. (συχνότερα T. cruzi) (επαφή με μολυσμένο αίμα ή καλλιέργειες παρασίτων μετά από τρύπημα με βελόνα, επιμόλυνση ανοιχτών τραυμάτων κ.ά.)

22 Εργαστηριακές λοιμώξεις / παράσιτα (σε εργαστήρια με πειραματόζωα) Ascaris spp. Strongyloides spp. Enterobius spp. Hookworm Fasciola spp. Entamoeba spp. Giardia lamblia Coccidia Cryptosporidium parvum Schistosoma spp.

23 Έκθεση σε λοίμωξη στο εργαστήριο Οδός μόλυνσης Στοματική οδός Εμβολιασμός Μόλυνση δέρματος και βλεννογόνων Εισπνοή Μικροβιολογική πρακτική Χρήση πιπέτας με το στόμα Πιτσίλισμα ή μολυσμένο υλικό στο στόμα Μολυσμένα αντικείμενα ή δάκτυλα στο στόμα Κατανάλωση τροφής στο χώρο του εργαστηρίου Τρύπημα με βελόνα Τραυματισμός από οξύαιχμα αντικείμενα Δάγκωμα, γρατσούνισμα από ζώα ή τσίμπημα από έντομα Μολυσμένοι στειλεοί ή πιτσιλιές σε μάτια, στόμα, μύτη ή δέρμα Μολυσμένες επιφάνειες, εξοπλισμός και αντικείμενα Πολλές τεχνικές που προκαλούν τη δημιουργία σταγονιδίων στον αέρα (aerosols)

24 Τεχνική Χειρισμός κρίκων εμβολιασμού Χρήση πιπέτας Χειρισμοί με βελόνα και σύριγγα Άλλα Μικροβιολογική πρακτική (δημιουργία aerosols) Κάψιμο κρίκου / Κρύωμα του κρίκου στα υλικά καλλιέργειας Ανακαλλιέργειες και απομονώσεις καλλιεργειών Ανάμειξη εναιωρημάτων μικροβίων Πιτσίλισμα σε σκληρές επιφάνειες εργασίας Αφαίρεση του αέρα / Τράβηγμα της βελόνας από το stopper Αφαίρεση βελόνας από τη σύριγγα / Εμβολιασμός ζώων Φυγοκέντρηση / Απόρριψη υγρών Αναδευτήρες, όργανα για θραύση με υπερήχους (sonicators), ανάμειξη και ομογενοποίηση δειγμάτων Άνοιγμα φιαλιδίων καλλιεργειών / Διαρροή δείγματος Λυοφιλοποίηση και φιλτράρισμα σε συνθήκες κενού

25 Παθογόνο ή νόσος Οδός λοίμωξης Δόση (νόσος: 25-50% εθελοντών) Anthrax Εισπνοή 1,300 Campylobacter jejuni Απότοστόμα 10²- 10⁶ Entamoeba histolytica Απότοστόμα cysts Escherichia coli Απότοστόμα 10⁸ Giardia lamblia Απότοστόμα cysts Measles Ενδορινικά 0.2 median cell culture infectious dose Plasmodium vivax Ενδοφλέβια 10 Q fever Εισπνοή 10 Scrub typhus Ενδοδερμικά 3 Shigella flexneri Απότοστόμα 180 Shigellosis Απότοστόμα 10⁹ Syphilis Ενδοδερμικά 57 Tuberculosis Εισπνοή < 10 Tularemia Εισπνοή 10 Salmonella spp. Απότοστόμα 10⁵ Venezuelan equine encephalitis virus Υποδόρια Vibrio cholerae Απότοστόμα 10⁸ 1 animal infectious unit

26 Ο μεγαλύτερος κίνδυνος στο εργαστήριο Μικροοργανισμός που Σχετίζεται συχνά με εργαστηριακές λοιμώξεις Μεταδίδεται με διάφορους τρόπους (κυρίως με σταγονίδια) Αρκεί μικρή δόση για να προκαλέσει λοίμωξη Μπορεί να προκαλέσει θανατηφόρο λοίμωξη

27 Βιοασφάλεια στο μικροβιολογικό εργαστήριο Οδηγίες και κανονισμός λειτουργίας Εργασία με μολυσματικούς παράγοντες Συσκευασία και αποστολή μολυσματικών υλικών Απόρριψη επικίνδυνων απορριμμάτων Προστασία των εργαζομένων από αιματογενώς μεταδιδόμενα παθογόνα Οδηγίες χρήσεως συσκευών και οργάνων

28 Επίπεδα βιοασφάλειας Οι μικροοργανισμοί χωρίζονται ανάλογα με την επικινδυνότητα τους σε επίπεδα βιοασφάλειας (BioSafety Level) BSL-1 BSL-2 BSL-3 BSL-4

29 Πρώτη γραμμή ασφαλείας Αυστηρή τήρηση της ασφαλούς μικροβιολογικής πρακτικής και τεχνικής Χρήση εξοπλισμού ασφαλείας (θάλαμοι βιολογικής ασφάλειας, φυγόκεντροι ασφαλείας) Προσωπικός εξοπλισμός εργασίας (γάντια, μάσκα, γυαλιά, μπλούζα κ.ά.)

30 Δεύτερη γραμμή ασφαλείας Σχεδιασμός και εξοπλισμός του εργαστηρίου για την προστασία όλων των εργαζομένων του εξωτερικού περιβάλλοντος

31 Ατομικοί παράγοντες κινδύνου Ι Ανοσοκαταστολή (νόσος ή αγωγή) Ηλικία Φύλο Φυλή Εγκυμοσύνη Χειρουργικές επεμβάσεις (π.χ. σπληνεκτομή) Σακχαρώδης διαβήτης Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος

32 Ατομικοί παράγοντες κινδύνου ΙΙ Προφυλακτικός εμβολιασμός (για ηπατίτιδα Β και άλλα νοσήματα) Τα ατυχήματα θέτουν σε κίνδυνο και τους συνεργάτες των εργαζομένων στους οποίους συμβαίνουν Η συμπεριφορά και η στάση των εργαζομένων απέναντι στα προγράμματα ασφαλείας επηρεάζουν την πρόκληση ατυχημάτων στο εργαστήριο

33 Μείωση αριθμού ατυχημάτων Αυστηρή τήρηση των οδηγιών ασφαλείας Προσεκτικός χειρισμός των παθογόνων παραγόντων Αμυντικές συνήθειες εργασίας Αναγνώριση δυνητικά επικίνδυνων καταστάσεων

34 Αύξηση αριθμού ατυχημάτων Ανεπαρκής γνώση των κανόνων ασφαλείας Ανάληψη εργασιών ιδιαίτερα αυξημένου κινδύνου Βιαστική εργασία Άγνοια του μολυσματικού κινδύνου των βιολογικών υλικών ή των μικροοργανισμών των καλλιεργειών

35 Επίπεδο βιοασφάλειας 1 (BSL-1) Βασικές τυποποιημένες πρακτικές ασφαλείας Δεν απαιτείται ειδικός εξοπλισμός Συνιστάται για εκπαιδευτικούς λόγους με μικροβιακούς παράγοντες που δεν σχετίζονται με λοιμώξεις π.χ. Bacillus subtilis, Escherichia coli K-12

36 Επίπεδο βιοασφάλειας 2 (BSL-2) Πρακτική BSL-1 + ειδικές πρακτικές και ειδικός εξοπλισμός ασφαλείας BSC class I ή IΙ Εργαστηριακή μπλούζα και γάντια Γυαλιά και μάσκα προαιρετικά Αυτόκαυστο Χρησιμοποιείται για μικροοργανισμούς που προκαλούν λοιμώξεις στην κοινότητα, οι οποίοι δεν μεταδίδονται με σταγονίδια π.χ. HBV, HIV, εντεροπαθογόνα κ.ά.

37 Επίπεδο βιοασφάλειας 3 (BSL-3) Πρακτική BSL-2 + αποστείρωση των αποβλήτων και προστατευτική ένδυση + αρνητική πίεση Ορός αναφοράς του εργαζόμενου Συνιστάται για εργασία με ιδιαίτερα μολυσματικούς μικροοργανισμούς που μεταδίδονται με σταγονίδια και υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία π.χ. M.tuberculosis, Brucella spp. για παρατεταμένη εργασία με μολυσματικούς παράγοντες επιπέδου BSL-2

38 Επίπεδο βιοασφάλειας 4 (BSL-4) Πρακτική BSL-3 + αποστείρωση όλων των αποβλήτων πριν από την απομάκρυνση από το χώρο εργασίας + ειδική προστατευτική ένδυση + ντους πριν από την έξοδο + ξεχωριστό κτήριο BSC class IIΙ Απαιτείται όταν εργαζόμαστε με ασυνήθεις μολυσματικούς παράγοντες που προκαλούν θανατηφόρες λοιμώξεις π.χ. ιοί όπως ο Marburg ήοιός αιμορραγικού πυρετού Congo-Crimean

39 Μικροβιολογικές πρακτικές και τεχνικές Ι Η χρήση σύριγγας με βελόνα είναι η πιο επικίνδυνη εργαστηριακή πρακτική Εισπνοή σταγονιδίων Επιμόλυνση των δακτύλων και του περιβάλλοντος Εμβολιασμός του παθογόνου παράγοντα με τρύπημα Δενσκεπάζουμεποτέτηβελόνα Την απορρίπτουμε σε δοχείο με σκληρά τοιχώματα

40 Μικροβιολογικές πρακτικές και τεχνικές ΙΙ Η χρήση της πιπέτας είναι δυνητικά επικίνδυνη τεχνική Εισπνοή σταγονιδίων Πιτσίλισμα σε σκληρές επιφάνειες Μολυσματικό υλικό στο στόμα* Τραυματισμός, μόλυνση από σπασμένες γυάλινες πιπέτες *Απαγορεύεται αυστηρά ηαναρρόφηση με το στόμα Να χρησιμοποιούνται πλαστικές πιπέτες

41 Μικροβιολογικές πρακτικές και τεχνικές ΙΙΙ Φυγοκέντρηση με όλους τους κανόνες ασφαλείας της φυγοκέντρου Αν σπάσει σωληνάριο που φυγοκεντρείται το καπάκι ασφαλείας πρέπει να ανοίγεται σε θάλαμο βιολογικής ασφάλειας μετά τη φυγοκέντρηση

42 Βασικός κανόνας για να ελαττώσουμε τον κίνδυνο από μολυσματικούς παράγοντες είναι να θεωρούμε ότι όλα τα δείγματα που προέρχονται από ασθενείς είναι δυνητικά μολυσματικά Κατά τη διαχείριση των κλινικών δειγμάτων πρέπει να χρησιμοποιείται ο κατάλληλος ατομικός εξοπλισμός

43 Ατομικός εξοπλισμός ασφαλείας Εργαστηριακή μπλούζα Μπλούζες μιας χρήσεως Γάντια μιας χρήσεως Γυαλιά ή κάσκα Μάσκα Μάσκα υψηλής προστασίας με ή χωρίς αναπνευστήρα

44 Γάντια Πρέπει να τα φοράμε Όποτε ερχόμαστε σε επαφή με αίμα ή άλλα δυνητικά μολυσματικά υλικά ή με δυνητικά μολυσμένες επιφάνειες Πρέπει να τα αλλάζουμε Όταν πιτσιλιούνται, τρυπάνε ή λερώνονται Τα χέρια πρέπει να πλένονται πάντα όταν βγάζουμε τα γάντια ή όταν τα αλλάζουμε

45 Αφαίρεση γαντιών

46 Πλύσιμο χεριών (ΚΕΕΛΠΝΟ)

47 Ασφαλείς πρακτικές στο εργαστήριο Δεν καταναλώνουμε και δεν φυλάσσουμε τρόφιμα ή ποτά Δεν μασάμε τσίχλα Δεν καπνίζουμε Δεν φοράμε σανδάλια Δεν χρησιμοποιούμε καλλυντικά Δεν χρησιμοποιούμε φακούς επαφής χωρίς προστατευτικά γυαλιά Δεν βάζουμε μολύβια ή άλλα αντικείμενα στο στόμα Αποφεύγουμε τη χρήση αιχμηρών αντικειμένων

48 Ασφαλείς πρακτικές στο εργαστήριο Απολύμανση του χώρου εργασίας κατά την έναρξη και το πέρας της εργασίας όποτε βιολογικά υλικά ή μολυσματικοί παράγοντες επιμολύνουν το χώρο Τα σπασμένα γυαλιά δεν μαζεύονται με τα χέρια! Όταν δεν γνωρίζουμε κάτι δεν αυτοσχεδιάζουμε αλλά ρωτάμε Καταγράφουμε την εργασία μας Αναφέρουμε όλα τα ατυχήματα

49 Διαχείριση κλινικών δειγμάτων Ασφαλής πρακτική Συσκευασία για τη μεταφορά του δείγματος Σήμανση του δείγματος Ταχεία μεταφορά δείγματος στο εργαστήριο (εντός 2 ωρών) Φύλαξη δειγμάτων σε ειδικές συνθήκες μέχρι 24 ώρες για καλλιέργεια βακτηρίων και μέχρι 2-3 ημέρες για ιούς στους 4 C

50 Μεταφορά κλινικών δειγμάτων με ασφάλεια Το κλινικό δείγμα συλλέγεται σε αποστειρωμένα δοχεία ή σωληνάρια τα οποία κλείνουν ερμητικά Δεν συνιστάται η μεταφορά σε σύριγγα με βελόνα Το κλινικό δείγμα τοποθετείται σε πλαστικό φάκελο κλεισμένο αεροστεγώς Το παραπεμπτικό σημείωμα τοποθετείται σε ειδική θήκη

51 Σήμανση κλινικών δειγμάτων Εάν πιθανολογείται λοίμωξη από ιδιαίτερα επικίνδυνους μικροοργανισμούς το κλινικό δείγμα πρέπει να έχει κατάλληλη σήμανση: HIV, HBV, HCV, φυματίωση, βρουκέλλωση κ.ά. Το δείγμα συνοδεύεται από παραπεμπτικό σημείωμα

52 Μεταφορά κλινικών δειγμάτων εκτός νοσοκομείου Το κλινικό δείγμα: 1. τοποθετείται σε στεγανό και σφραγισμένο δοχείο 2. περιτυλίσσεται το δοχείο με απορροφητικό υλικό 3. τοποθετείται σε 2 ο δοχείοαπόπολυεστέρατοοποίο κλείνεται με ταινία Σε όλα τα δοχεία και τα συνοδά έγγραφα υπάρχουν πλήρη στοιχεία του αποστολέα και του παραλήπτη

53

54 Διατήρηση κλινικών δειγμάτων Συντήρηση Διατήρηση στους 4 C Διατήρηση στους 25 C Χωρίς υλικό μεταφοράς Υλικό μεταφοράς για αναερόβια Υλικό μεταφοράς για αερόβια Εμβολιασμός σε θρεπτικά υλικά (άμεσα) ούρα, πτύελα, βρογχικό, βιοψία πνεύμονος, περικαρδιακό υγρό, ενδοφλέβιοι καθετήρες, ΕΝΥ, βιοψίες ιστών βιοψία εγκαυμάτων, ωτικό (εξωτερική ωτίτιδα), δείγμα για Campylobacter spp., Shigella spp., Vibrio spp., Yersinia spp. ΕΝΥ (βακτήρια), αρθρικό υγρό αναερόβιες καλλιέργειες, παρακεντήσεις, χολή, υλικό από εν τω βάθει βλάβες, ασκιτικό υγρό, περιτοναϊκό υγρό, ενδομητρικό σπείραμα, αμνιακό υγρό, πλακούντας, χολή, παρακέντηση πνεύμονος, διατραχειακή παρακέντηση, ούρα από υπερηβική παρακέντηση, ιστός (χειρουργείο), υλικό από παραρρίνιους κόλπους φαρυγγικό, ρινικό, ωτικό (μέση ωτίτιδα), κολπικό, τραχηλικό, συνδετικός ιστός, δείγμα για Bordetella spp., Corynebacterium spp., Neisseria spp., Salmonella spp. αιμοκαλλιέργειες, υαλώδες υγρό, ξέσματα κερατοειδούς, τρυβλία για Bordetella spp. και Neisseria gonorrhoeae

55 The knowledge, the techniques, and the equipment necessary to prevent most laboratory infections are available R.M. Pike 1979