>13(«?6 Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1

2 >13(«?6 Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Η ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ ΤΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΔΙΑΤΙΘΕΝΤΑΙ ΜΕΣΩ ΤΩΝ S/M-EPEYNA ΑΓΟΡΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Σπουδαστής: Αντώνης Κούλαλης ΕπιΒλέπουσα Καθηγήτρια: Μ. Παλαιολόγου ΚΑ Β ΑΛΑ, Μάρτιος 1996

3

4 Ε Υ Χ Α Ρ ΙΣ ΤΙΕ Σ Ευχαριστώ τη σύντρος>ο της ζωής μου Αγγελική Πέτσα, την αδερφή μου Δήμητρα Κούλαλη και τους φίλους μου Ακγκιούλ Γεώργιο, Ακγκιούλ Βασίλη και Παναγιωτίδη Πέτρο για την βοήθεια που μου προσέψεραν κατά την συμπλήρωση των ερωτηματολογίων. Επίσης ευχαριστώ την συνάδελφο Ανατολή Μεϊντανίδου για την κατασκευή της μακέτας του εξωιρύλλου. Τέλος ευχαριστώ την καθηγήτρια μου κα Παλαιολόγου για την άψογη συνεργασία που είχαμε καθ όλη τη διάρκεια της σύνταξης της εργασίας.

5

6 Π ΙΝ Α Κ Α Σ ΠΕΡΙΕΧΟΜ ΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ 1.1. Ανακύκλωση και Μάρκετινγκ 1.2. Γενικός Σκοπός και Ειδικοί Σκοποί της Εργασίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 2.1. Μέθοδοι Ανακύκλωσης 2.2. Προϋποθέσεις-Οφέλη Ανακύκλωσης 2.3. Συσκευασία και ανακύκλωση 2.4. Ισχύον Νομικό και θεσμικό Πλαίσιο σε Ελλάδα και Ευρώπη 2.5. Προγράμματα Ανακύκλωσης Γενικά Ελληνική Εμπειρία Διεθνής Εμπειρία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3; ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Στόχοι Πληθυσμός, Μέγεθος Δείγματος και Μέθοδος Δειγματοληψίας Οργανο Συλλογής Δεδομένων-Μέτρηση των μεταβλητών- Επεξεργασία των Δεδομένων 36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΑ ΚΑΝΑΛΙΑ ΔΙΑΝΟΜΗΣ 4.1. Η Αγορά των Ανακυκλώμενων Υλικών 4.2. Τα Αποτελέσματα της Ερευνας των Μελών των Αντίστροφων Καναλιών και άλλων Προσώπων σχετικών με το θέμα Επιχειρήσεις που Επεξεργάζονται Ανακυκλώμενα Υλικά Συσκευασίας Εμποροι Ανακυκλούμενων Υλικών Φορείς Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Λοιποί Φορείς Πρόσωπα Αρμόδια Σχετικά με το θέμα της Ανακύκλωσης Τελικά Συμπεράσματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5; ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΊ ΑΝΑΛΩΤΩΝ

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 6.1. Συμπεράσματα 6.2. Οικολογία και Αλυσίδες S/M ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΕΡΩΤΗΜ ΑΤΟΛΟΓΙΟ

8 Ή οικολογία, ως μια στάση ατομικής και κοινωνικής ζωής που λαμβάνει υπόψη το περιβάλλον μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται αυτή η ζωή, είναι σήμερα μία βασική συνιστώσα ενός καινούργιου παγκόσμιου ριζοσπαστικού πολιτικού προγράμματος. Ενός προγράμματος που πριν και πάνω απ 'όλα πρέπει να οδηγεί στην εγκατάλειψη της φαντασιακής ιδέας του σύγχρονου δυτικού ανθρώπου, ότι μόνος σκοπός της ζωής είναι να παράγουμε και να καταναλώνουμε περισσότερο. Σήμερα ο άνθρωπος είναι πάντοτε και περισσότερο από ποτέ άλλοτε στο παρελθόν, ο εχθρός του ανθρώπου. Όχι μόνον διότι εξακολουθεί να επιδίδεται στη σφαγή των ομοίων του, αλλά διότι πριονίζει το κλαρί πάνω στο οποίο κάθεται, το περιβάλλον. ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ (1)

9 Μπορεί το Μάρκετινγκ να συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος; Μπορεί η πιθανή οικολογική ανησυχία των ιδιοκτητών ενός SUPER MARKET να μετατραπεί σε πρωτοβουλία υιοθέτησης προγράμματος ανακύκλωσης; Μπορεί η πιθανή οικολογική ευαισθησία των καταναλωτών να γίνει διάθεση έμπρακτης ενεργού συμμετοχής; Μπορεί μέρος των απορριμμάτων από πονοκέφαλος να γίνει διασκέδαση και κέρδος; Μπορούμε πλέον όλοι μαζί, κράτος, τοπική αυτοδιοίκηση, επιχείρηση, πολίτες-καταναλωτές να ανακαλύψουμε κοινά κίνητρα για ενέργειες φιλικές προς το περιβάλλον; Σ όλα αυτά τα ερωτήματα η παρούσα εργασία δεν φιλοδοξεί να δώσει απόλυτες και άμεσες απαντήσεις. Φιλοδοξεί όμως να αποτελέσει μια αξιόλογη προσπάθεια μελέτης και επεξεργασίας πιθανών απαντήσεων.

10 Σε όλους τους κοινωνικούς σχηματισμούς το περιβάλλον αποτελούσε τον τελικό αποδέκτη των υπολειμμάτων της κατανάλωσης και των καταλοίπων της παραγωγικής διαδικασίας. Σε παλαιότερες κοινωνίες αυτορυθμιζόμενοι μηχανισμοί της φύσης είχαν τη δυνατότητα να ενσωματώνουν σε ένα συνεχή, φυσιολογικό βιολογικό κύκλο όλα τα υπολλείματα της παραγωγής και της κατανάλωσης. Στις σύγχρονες όμως κοινωνίες οι ποσότητες των απορριμμάτων, αλλά και η ποιοτική τους σύσταση ξεπέρασαν τις ικανότητες της φύσης για αυτοκαθαρισμό και ανατρέποντας την οικολογική ισορροπία που επικρατούσε, άρχισαν να δημιουργούν προβλήματα. Σήμερα το σύνολο του όγκου αυτών των υπολειμμάτων είναι αδύνατο να απορροφηθεί με αυθόρμητες, ιρυσικές ενέργειες, κυρίως για τρεις λόγους : 1. Εξαιτίας της απομάκρυνσης του πληθυσμού από τις γεωργικές περιοχές και της υπερσυγκέντρωσης του σε αστικά κέντρα. 2. Εξαιτίας των ορίων της χωρητικότητας του εδάφους για απορρόφηση του συνεχώς αυξανόμενου όγκου των απορριμμάτων. 3. Εξαιτίας της ίδιας της σύστασης των απορριμμάτων.(2) Καθαρά περιβαλλοντικά προβλήματα δημιουργούνται από απορρίμματα, όταν υπονομεύεται η δημόσια υγιεινή, ασκείται καταστρεπτική επίδραση στους φυσικούς πόρους και σχηματίζονται εστίες επιδημίας.

11 Ασφαλώς όλα τα σκουπίδια δεν απειλούν το περιβάλλον στον ίδιο βαθμό και διακρίνονται σε κατηγορίες με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Τα οικιακά απορρίμματα, που εμςκινίζονται σαν τα λιγότερο επικίνδυνα, αποτελούν την πιο ετερογενή συλλογή από όλες τις κατηγορίες σκουπιδιών. Ακόμα κι όταν δεν είναι επικίνδυνα αψ εαυτά, μπορεί να δημιουργούν δευτερογενείς ουσίες από την ένωση τους με άλλες ουσίες. (3) Πέρα όμως από το πρόβλημα της δημόσιας υγείας, ο ίδιος ο όγκος των οικιακών απορριμμάτων δημιουργεί σοβαρό πρόβλημα συλλογής, εναπόθεσης και υγειονομικής ταφής, διαδικασίες οι οποίες απαιτούν τεράστια κονδύλια. Στις σύγχρονες κοινωνίες η όξυνση του παραπάνω προβλήματος, οδηγεί σε προβληματισμούς γύρω από την αναγκαιότητα φιλικότερης προς το περιβάλλον διαχείρισης των απορριμμάτων.

12 To Συμβούλιο του Ο.Ο.Σ.Α., το 1976, αποδέχθηκε την Πρόταση για συγκροτημένη πολιτική διαχείρισης απορριμμάτων, η οποία ορίσθηκε ως ένα συγκεκριμένο σύστγ^α μέτρων που αφορούν το σχεδίασμά, τη μεταποίηση και τη χρήση των προϊόντων, καθώς επίσης και την αποκομιδή και συγκέντρωση των απορριμμάτων με σκοπό την πλέον αποδοτική και οικονομική μείωση των ενοχλήσεων που δημιουργούνται από αυτά.(4) Το ζητούμενο της παραπάνω πολιτικής είναι ενιαία ολοκληρωμένα προγράμματα μείωσης του όγκου των απορριμμάτων, επιλεκτικής συλλογής τους και μείωσης ενός μέρους τους. Η αξιοποίηση τέτοιων προγραμμάτων στη διαδικασία διαχείρισης των απορριμμάτων, μπορεί να μετατρέψει τα σκουπίδια από πρόβλημα σε πηγή ανάκτησης πρώτων υλών και εξοικονόμησης πόρων. Παράλληλα η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί εδώ και δύο δεκαετίες να καθορίσει δική της συγκεκριμένη πολιτική για το περιβάλλον, την ενιαία ευρωπαϊκή περιβαλλοντική πολιτική. Με στόχο την επιβράδυνση της ρύπανσης του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης, μια σειρά αποφάσεις νομοθετικού περιεχομένου αλλά και μια σειρά συγχρηματοδοτήσεις προγραμμάτων εφαρμογής, προσπαθούν να συνεισφέρουν στην αρχή : Ο ρυπαίνωv πληρώνει και ο προστατεύων επιβρκιβεύεται. Η συγκεκριμένη εργασία περιλαμβάνει έξι ενότητες. Αρχικά, (1η ενότητα) προσδιορίζονται ο γενικός σκοπός και οι ειδικοί σκοποί όπως αυτοί ορίζονται στα πλαίσια της συγκεκριμένης εργασίας. Η 2η ενότητα αναφέρεται στις βασικές μεθόδους ανακύκλωσης, στα Οφέλη που προκύπτουν από την ανακύκλωση, στο ισχύον νομικό και θεσμικό πλαίσιο και στα προγράμματα ανακύκλωσης που έχουν πραγματοποιηθεί σε Ελλάδα και Ευρώπη.

13 Αναλυτικά οι στόχοι και η μεθοδολογία της εμπειρικής έρευνας η οποία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της εργασίας, παρουσιάζονται στην 3η ενότητα. Στην 4η ενότητα έχει γίνει καταγραφή όλων των υπαρχόντων αντίστροφων καναλιών διανομής. Οι ενότητες 5η και 6η πραγματεύονται τα αποτελέσματα της έρευνας καταναλωτών καθώς και τα συνοπτικά συμπεράσματα7προτόσεις προς τις αλυσίδες S/M που θα ήθελαν να ασχοληθούν με την ανακύκλωση των καταλοίπων των υλικών συσκευασίας αλλά και την ανακύκλωση γενικότερα.

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΛΛΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ 1.1. ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΚΑΙ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ. Το έντονο ενδιαφέρον για το περιβάλλον έχει συντελέσει στη δημιουργία μιας σειράς προκλήσεων που απευθύνεται στο κράτος, την τοπική αυτοδιοίκηση, το ευρύ κοινό, τις επιχειρήσεις, και το ίδιο το μάρκετινγκ, ως επιστημονικό πεδίο. Αναφορικά με το τελευταίο, οι προκλήσεις αυτές σχετίζονται με τα περισσότερα από τα στοιχεία του μίγματος μάρκετινγκ, δηλαδή με το προϊόν, τη συσκευασία, τη διανομή, τα διαφημιστικά θέματα κλπ. Καλούνται έτσι οι επιχειρήσεις, αφού το μάρκετινγκ ασκείται κυρίως από αυτές, να φροντίσουν για τον προσανατολισμό των δραστηριοτήτων τους προς μια οικολογική κατεύθυνση, π.χ δημιουργώντας νέα οικολογικά προϊόντα ή προϊόντα με οικολογική συσκευασία ή μεριμνώντας για την προώθηση ή έστω για την συμμετοχή τους σε προγράμματα ανακύκλωσης των συσκευασιών των προϊόντων. Καλούνται εξάλλου όσοι άλλοι παράγοντες επηρεάζουν το σύστημα μάρκετινγκ μιας χώρας (καταναλωτές, νομοθετική εξουσία, κυβέρνηση, ειδικοί στο μάρκετινγκ) να προσεγγίσουν το θέμα με μία εποικοδομητική και ρεαλιστική στάση. Η προβληματική σχετικά με τα παραπάνω, εντάσσεται στο χώρο του Οικολογικού Μάρκετινγκ που ασχολείται με τη μελέτη των θετικών και αρνητικών επιπτώσεων του μάρκετινγκ στη μόλυνση του περιβάλλοντος και στην εξάλειψη των ενεργειακών και μη ενεργειακών πόρων (5). Ένα σημαντικότερο θέμα του οικολογικού μάρκετινγκ είναι η ανάκτηση των πόρων (resource recovery). Ο όρος

15 αυτός αναφέρεται σε μια οικολογικά επιθυμητή τεχνική για την διάθεση των απορριμμάτων και σημαίνει την επανάκτηση των υλικών και την επιστροφή τους στην ίδια παραγωγική διαδικασία με την οποία έγιναν, και την ξαναδημιουργία του ίδιου προϊόντος όπως πριν (6). Ακριβώς η ανάκτηση των πόρων αποτελεί και τον κεντρικό άξονα του όλου προβληματισμού της εργασίας, συγκεκριμένα εξειδικεύεται στη δυνατότητα ανακύκλωσης των καταλοίπων των συσκευασιών των προϊόντων, τα οποία διατίθενται μέσω των SUPER MARKET. Η ανακύκλωση περιλαμβάνει πέραν των τεχνολογικών παραμέτρων, σημαντικές διαστάσεις που αφορούν το μάρκετινγκ. Διότι σε μεγάλο βαθμό το έργο της επιβράδυνσης της εξάντλησης των πρώτων υλών και της μείωσης της ρύπανσης του περιβάλλοντος από τα στερεά απορρίμματα αποτελεί δραστηριότητα του μάρκετινγκ. Ειδικότερα η ανακύκλωση σχετίζεται με θέματα καναλιών διανομής αψενός (συλλογή, διαλογή, μετας>ορά απορριμμάτων) και αφετέρου με θέματα προώθησης της οικολογικής συνείδησης στους εμπλεκόμενους με την ανακύκλωση (καταναλωτές, παραγωγικές επιχειρήσεις, μεσάζοντες κλπ.). Σημειώνεται εδώ ότι αναφερόμαστε στα αντίστροφα κανάλια διανομής (reverse distribution channels) και όχι στα γνωστά κανάλια διανομής. Κανονικά κανάλια διανομής εννοούνται εκείνα δια μέσου των οποίων ένα προϊόν ξεκινάει από την παραγωγική επιχείρηση και καταλήγει απευθείας στον τελικό αγοραστή ή χρήστη. Αντίστροφα κανάλια διανομής εννοούνται εκείνα δια μέσου των οποίων τα κατάλοιπα των συσκευασιών ή άλλα απορρίμματα ξεκινούν από τον τελικό αγοραστή ή χρήστη και παίρνουν το δρόμο της επιστροφής προς την παραγωγική επιχείρηση ή άλλους αποδέκτες που θα τα χρησιμοποιήσουν.

16 1.2.ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. Ο Γενικός Σκοπός της συγκεκριμένης εργασίας είναι : Η εξεύρεση προϋποθέσεων και δυνατοτήτων για τη δημιουργία ενός προγράμματος ανακύκλωσης των καταλοίπων των υλικών συσκευασίας των προϊόντων που διατίθενται από τα SUPER MARKET. Ενώ οι ειδικοί σκοποί της είναι οι εξής : Ο εντοπισμός των χαρακτηριστικών και προβλημάτων των υπαρχουσών εμπειριών άλλων προγραμμάτων ανακύκλωσης. Η διαπίστωση του βαθμού οικολογικής ευαισθητοποίησης του καταναλωτικού κοινού της περιοχής Θεσσαλονίκης και η διερεύνηση της πιθανής ανταπόκρισης του σε πρωτοβουλία υιοθέτησης, από SUPER MARKET, προγρ>άμματος ανακύκλωσης καταλοίπων συσκευασιών προϊόντων. Η αποτύπωση των μορφών αντίστρος>ων καναλιών διανομής και καταγραφή των χαρακτηριστικών και προβλημάτων τους. Πρόταση για υιοθέτηση ενός νέου προφίλ από τα SUPER MARKET με συγκεκριμένο οικολογικό περιεχόμενο με σκοπό την ενσωμάτωσή του στο μίγμα προβολής της επιχείρησης. Πρόταση για τη δημιουργία υποδομής εφαρμογής μελλοντικού προγράμματος ανακύκλωσης καταλοίπων συσκευασιών προϊόντων από τα S/M.

17 ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 1. (1). Καστοριάδης Κορνήλιος, η;νέντευξη στους φοιτητές της Ecole des Sciences politiques, δημοσιεύτηκε στην ετήσια έκδοση του περιοδικού τους, La Planete Verte, Παρίσι Σε μετάς>ραση Κ. Σπαντιδάκη αναδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Κοινωνία και Φύση, τ.5, (2). Σκορδίλης Αδαμάντιος, Τα σκουπίδια είναι πραγματικά για πέταμα;, Φάκελλος σκουπίδια. Οικολογία και Περιβάλλον, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1982, σ.36. (3). Πανταζοπούλου Αναστασία, Σκουπίδια και Υγεία, Φάκελλος σκουπίδια, Οικολογία και Περιβάλλον, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1982, σ.34. (4). Μελέτη Ο.Ο.Σ.Α., Οικιακά Απορρίμματα, ΕΛΚΕΠΑ, Αθήνα 1986, σ.11. (5). Henion Karl Ε. II and Kinnear Thomas C., eds. Ecological Marketing, Austin, Texas ; American Marketing Association 1976, p.l. (6). Henion Karl E. II, Ecological Marketing, Columbus, Ohio : Grid Inc. 1976, p.173.

18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 2.1. ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΑΚΥΚΛΩ ΣΗΣ. Οι βασικές μέθοδοι διαχείρισης των απορριμμάτων είναι οι εξής : 1. Η καύση 2. Η υγειονομική ταφή 3. Η ανακύκλωση Ανακύκλωση είναι η διαδικασία της συστηματικής συλλογής, διαλογής και επαναφοράς χρήσιμων υλικών στο φυσικό και οικονομικό κύκλο'.(1) Η δραστηριότητα της ανακύκλωσης στοχεύει : α) Στη φόρτιση του περιβάλλοντος με μικρότερες ποσότητες απορριμμάτων, β) Στην εξοικονόμηση ενέργειας και χρήσιμων α υλών. Η ανακύκλωση αποτελεί κατά κάποιο τρόπο γενίκευση της πάγιας γνωστής πρακτικής επαναχρησιμοποίησης (re-use) ορισμένων υλικών. Το γνωστότερο παράδειγμα αποτελεί η επαναχρησιμοποίηση γυάλινων φιαλών μπύρας, ρετσίνας, αναψυκτικών κλπ. Η ανακύκλωση των υλικών διακρίνεται ανάλογα με την περίπτωση σε :

19 α) Ανακύκλωση μέσα στο εργοστάσιο, β) Ανακύκλωση μετά τη χρήση.(2) Στη δεύτερη περίπτωση τα απορρίμματα προέρχονται από την κατανάλωση. Ειδικότερα τα συστήματα ανάκτησης ανακυκλωμένων υλικών από τα στερεά απορρίμματα μπορούν να διακριθούν σε δύο τύπους : Σε αυτά που τα αναμεμειγμένα στερεά απορρίμματα διαχωρίζονται μηχανικά σε ένα αριθμό από χρήσιμες συνιστώσες. Αυτός ο τύπος αποτελεί τη μηχανική διαλογή. Σε αυτά που τα απορρίμματα διαχωρίζονται αρχικά στην πηγή κατά τύπο και κατόπιν ξεχωριστά για επαναχρησιμοποίηση ή περαιτέρω επεξεργασία. Αυτός ο τύπος αποτελεί τη διαλογή στη πηγή. -ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΔΙΑΛΟΓΗ. Οι διεργασίες που περιλαμβάνει μια μονάδα διαχωρισμού διακρίνονται σε δύο κατηγορίες : α) Υποβιβασμός του μεγέθους. Ο υποβιβασμός του μεγέθους γίνεται με τη χρήση διαφόρων τύπων μύλων σε όλη τη μάζα των απορριμμάτων ή σε επιμέρους συστατικά. β) Διαχωρισμός και ταξινόμηση. Ο διαχωρισμός βασίζεται στις διαφορές μεγέθους (κοσκίνισμα) αλλά και στις φυσικοχημικές ιδιότητες που υπάρχουν ανάμεσα στα συστατικά των οικιακών απορριμμάτων, δηλαδή μαγνητικών ιδιοτήτων και ειδικού βάρους για την ταξινόμηση σε βαριά και ελαφρά κλάσματα.

20 -ΔΙΑΛΟΓΗ ΣΤΗΝ ΠΗΓΗ. Η ΔσΠ είναι το σύστημα ανάκτησης κατά το οποίο ορισμένα υλικά διαχωρίζονται στην πηγή παραγωγής τους. Για τη λειτουργία ενός τέτοιου συστήματος απαιτείται η συνεργασία των νοικοκυριώνκαταναλωτών και ενός οργανισμού για τη διαλογή, αποθήκευση και μεταφορά διαχωρισμένων υλικών στους εμπόρους. Οι σημαντικότερες μέθοδοι ΔσΠ είναι : α) Τα κέντρα συλλογής, τα οποία είναι εγκαταστάσεις υποδοχής ανακυκλούμενων υλικών στις οποίες ο καταναλωτής μεταφέρει τα υλικά αυτά έναντι κάποιας ανταμοιβής που αποτελεί κίνητρο για τη συμμετοχή του. Από εκεί τα υλικά υφίστανται κάποια επεξεργασία και μεταφέρονται στις αντίστοιχες βιομηχανίες για παραγωγή νέων προϊόντων. β) Η συλλογή σε κάδους, είναι το πιο συνηθισμένο μοντέλο ΔσΠ, σύμφωνα με το οποίο τα ανακυκλούμενα υλικά τοποθετούνται από τον ίδιο τον καταναλωτή σε κάδους διαφορετικούς για κάθε υλικό ή σε κοινό κάδο. Μετά τη συλλογή, τα υλικά μεταφέρονται στις βιομηχανίες για παραπέρα επεξεργασία. Η αποθήκευση σε κοινό κάδο έχει το πλεονέκτημα της συλλογής περισσότερων υλικών που εξανεμίζεται όμως από το πρόσθετο κόστος επαναδιαλογής των υλικών αυτών για τη μεταπώληση τους. γ) Η συλλογή από πόρτα σε πόρτα που εφαρμόζεται κυρίως για το χαρτί και μπορεί να συνδυασθεί με την αποκομιδή των απορριμμάτων, αν χρησιμοποιηθεί ειδικό τρέϊλερ δεμένο με το απορριμματοφόριο. Χαρακτηριστικό αυτής της μορφής είναι το χαμηλό κόστος άλλα και η μικρή συμμετοχή λόγω της ανάγκης πολύ καλής προδιαλογής(3). Υψηλό ποσοστό συμμετοχής μπορεί να αυξήσει το κόστος εξαιτίας της παράτασης του χρόνου συλλογής ή της ανάγκης ενδιάμεσης μεταφοράς των υλικών για πώληση.

21 δ) To μικτό σύστημα που αναφέρεται στη δυνατότητα εςκιρμογής όχι μόνο ενός μοντέλου ΔσΠ, αλλά ενός συνδυασμού των παραπάνω (π.χ. ο Δήμος Νέου Ψυχικού που ειράρμοσε το σύστημα από πόρτα σε πόρτα σε συνδυασμό με την τοποθέτηση κάδων σε ειδικά σημεία).(4) 2.2. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ-ΟΦΕΛΗ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ. Η επιτυχής ανάκτηση χρήσιμων υλικών εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από ορισμένες προϋποθέσεις όπως : Τα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά των απορριμμάτων (δυνατότητα ανακύκλωσης και επεξεργασίας). Η εξασφάλιση αγοράς για τα ανακυκλούμενα προϊόντα. Η εξάρτηση του τόπου από α ύλες και ενέργεια. Το κόστος λειτουργίας ενός προγράμματος ανακύκλωσης σε σχέση με το κόστος παρθένων α υλών. Την πρόθεση των διαφόρων φορέων (κράτους, καταναλωτών- πολιτών, επιχειρήσεων) να συμμετέχουν ενεργά σε προγράμματα ανακύκλωσης. Τα σημαντικότερα από τα οφέλη της ανακύκλωσης είναι : α) Μείωση του συνολικού όγκου των απορριμμάτων, β) Μείωση του κόστους εναπόθεσης των απορριμμάτων. γ) Μείωση όσων απορριμμάτων πηγαίνουν για υγειονομική ταφή και συνεπώς περιορισμός της χρήσης των χωματερών.

22 δ) Μείωση όσων απορριμμάτων πηγαίνουν για καύση και συνεπώς περιορισμός του φαινομένου του θερμοκηπίου. ε) Εξοικονόμηση ενέργειας και α' υλών. στ) Εξοικονόμηση συναλλάγματος. ζ) Δημιουργία θέσεων εργασίας. η) Κέρδος για τους παραγωγούς ανακυκλώσιμων προϊόντων. Να σημειώσουμε εδώ ότι το συνολικό όφελος από ένα πρόγραμμα ανακύκλωσης μπορεί να προσδιορισθεί μέσα σε ένα πλαίσιο καθορισμού της οικονομικής του αποδοτικότητας. Στο πλαίσιο αυτό συνυπολογίζονται: Η οικονομική βιωσιμότητα του προγράμματος, δηλαδή εάν το κόστος λειτουργίας του καλύπτεται από τα έσοδα της πώλησης των υλικών. Το κόστος των άλλων μεθόδων εναπόθεσης των απορριμμάτων. Το συνολικό κοινωνικό όφελος. Άρα η οικονομική αποδοτικότητα ενός προγράμματος ανακύκλωσης δεν περιορίζεται μόνο στη θεώρηση των ιδιωτικών κοστολογίων και απολαβών καθώς και των ιδιωτικών κερδών, αλλά περιλαμβάνει μια εκτίμηση των ευρύτερων και μερικές ιρορές λιγότερο συγκεκριμένων εξωτερικών εξόδφν και απολαβών(5). Ένα πρόγραμμα ανακύκλωσης κρίνεται ό)ζΐ μόνο από το εάν αποφέρει ιδιωτικά οικονομικά οφέλη, αλλά και (^πό το εάν ή όχι -εφόσον έχουν λης)θεί υπόψη όλες οι κοινωνικ^ι^ επιπχ>>σεις- το πρόγραμμα εμφανίζει ένα καθαρό όφελος.

23 2.3. ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ. Για το μάρκετινγκ η συσκευασία αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του ίδιου του προϊόντος και καθορίζεται κατά το σχεδίασμά του. Οι σκοποί της συσκευασίας ενός προϊόντος είναι : 1. Να καθιστά άνετη και ασςκιλή τη μεταςκιρά του. 2. Να προστατεύει το προϊόν από επιμολύνσεις, απώλειες και πάσης φύσεως βλάβες και αλλοιώσεις. 3. Να παρέχει ευκολία στον τρόπο χρήσης. 4. Να το προβάλλει.(6) Η επιλογή του υλικού συσκευασίας κάθε προϊόντος καθορίζεται κατά το σχεδίασμά του με βασικό κυρίως κριτήριο την προώθηση της πώλησης, ενώ ελάχιστα λαμβάνεται υπόψη το οικολογικό και ευρύτερα κοινωνικό κόστος που συνεπάγεται η παραγωγή, η χρήση και η απόρριψη του συγκεκριμένου υλικού συσκευασίας. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της ανεξέλεγκτης χρήσης υλικών συσκευασίας αφορούν κυρίως : Τη σπατάλη α' υλών εξαιτίας της απόρριψης των υλικών συκευασίας συνήθως μετά από μια χρήση. Την αύξηση του όγκου των απορριμμάτων με αποτέλεσμα τη ρύπανση του περιβάλλοντος. Τα βασικά υλικά συσκευασίας είναι το χαρτί-χαρτόνι, το,πλαστικό, το γυαλί και το μέταλλο (λευκοσίδηρος, χάλυβας, αλουμίνιο κλπ). Να σημειωθεί ότι όλες σχεδόν οι συσκευασίες μπορούν να κατασκευαστούν από διάς>ορους τύπους πλαστικών. Αυτός είναι και

24 ο λόγος για τον οποίο η χρήση πλαστικών στη συσκευασία έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια σε βάρος των υπολοίπων υλικών. Κανένα υλικό συσκευασίας δεν μπορεί να διεκδικήσει την περιβαλλοντική υπεροχή, γιατί εξαρτάται από πολλά κριτήρια. Οι παράγοντες που σχετίζονται με το οικολογικό ισοζύγιο μιας συσκευασίας είναι οι παρακάτω : Οι απαιτούμενες α' ύλες και η πρωτογενής ενέργεια για την παραγωγή τους. Η χρήση πρωτογενούς ή δευτερογενούς (ανακυκλωμένου) υλικού. Η ενέργεια διανομής-μεταφοράς. Η αποθήκευση διοίκηση-αποθεμάτων. Η επίδραση στη συλλογή των απορριμμάτων και των συστημάτων διάθεσης τους. Η ολική καταναλισκόμενη ενέργεια, από την παραγωγή των α υλών μέχρι την τελική διάθεση του συσκευασμένου προϊόντος. Τα απορρίμματα απόβλητα που προέρχονται από τα κανάλια διανομής. Ο βαθμός αποτελεσματικής προστασίας του προϊόντος και ασφαλούς διανομής του. Η συμπεριφορά της συσκευασίας κατά την απόρριψή της.(7) Ουσιαστικά όμως η αξιολόγηση που προσπαθεί να δημιουργήσει περιβαλλοντικές προδιαγραφές θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη όλες τις εισροές και εκροές του κοινωνικού-οικολογικού προϊόντος (socio-ecological product). Συγκεκριμένα πρέπει να εξετάζει την

25 κατανάλωση ενέργειας και α υλών, τις εκπομπές στην ατμόσφαιρα, τις εκροές και τα απόβλητα που προέρχονται από όλα τα μέρη του συστήματος. Η συντριπτική πλειοψηφία των προϊόντων κυκλοφορεί με συσκευασίες απαράδεκτες από οικολογική άποψη. Η Ευρωπαϊκή Ένωσή επιδιώκει τα τελευταία χρόνια να διαμορφώσει περιβαλλοντική πολιτική, η οποία αποφασίζεται στο Συμβούλιο Υπουργών και υλοποιείται κυρίως από την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τις Περιφέρειες. Το 1987, η έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη -γνωστή περισσότερο ως έκθεση Brundtiand από την επωνυμία του πρωθυπουργού της Νοριβηγίας- υποστηρίζει ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες πρέπει να εξελίσσονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να εξασφαλίζουν την αειφόρο ανάπτυξη, η οποία ορίσθηκε ως ανάπτυξη η οποία ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να διακυβεύει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες. Η αειφόρος ανάπτυξη εμπεριέχει τρεις κυρίως άξονες : Εξασφαλίζει τη διατήρηση της συνολικής ποιότητας ζωής. Εξασιραλίζει τη διαρκή αξιοποίησή των φυσικών πόρων. Αποφεύγει την πρόκληση μόνιμων περιβαλλοντικών ζημιών. Στα πλαίσια αυτά κάθε πολίτης οφείλει να αναλάβει μια σειρά από ρόλους ζωτικής σήμασίας : Ως άτομο, το οποίο ενδιαφέρεται για την ποιότητα του περιβάλλοντος, την προσωπική του υγιεινή, καθώς και τήν ποιότητα ζωής των επόμενων γενεών και ως υπεύθυνος πολίτής, ο οποί(χ; έχει τη δυνατότητα να επηρρεάζει τις πολιτικές και τις αποφάσεις.

26 Ως άμεσος παραγωγός ρυπάνσεως και αποβλήτων οικιακής προελεύσεως, ως εργοδότης ή εργαζόμενος, ως χρήστης των μεταφορικών μέσων, καθώς και στο πλαίσιο της αναψυχής του. Ως καταναλωτής προϊόντων και υπηρεσιών, επειδή τα αίτια και οι λύσεις των περιβαλλοντικών προβλημάτων εξαρτώνται συχνά από τις επιλογές των καταναλωτών. Υπάρχουν ήδη σαφέστατες ενδείξεις -τόσο από δημοσκοπήσεις όσο και από διακηρύξεις πολιτικών- ότι οι πολίτες της Κοινότητας ευαισθητοποιούνται όλο και περισσότερο για το περιβάλλον. Σφυγμομετρήσεις της κοινής γνώμης το 1988 έδειξαν ότι τα 3/4 των ερωτηθέντων πίστευαν ότι τα περιβαλλοντικά προβλήματα ήταν άμεσα και επείγοντα, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία έκρινε ότι η οικονομική ανάπτυξη, πρέπει να συμβαδίζει με την περιβαλλοντική διάσταση. Όσον αφορά τη συσκευασία των προϊόντων η Ευρκοπαϊκή Ένωση προτίθεται να προχωρήσει στην έκδοση ριζοσπαστικής οδηγίας, με την οποία θα δημιουργηθεί το κατάλληλο νομικό πλαίσιο για την επίτευξη στόχων όπως : Η ανάκτηση των αποβλήτων συσκευασιών σε ποσοστό που να φθάνει το 90% του συνόλου των αποβλήτων από χρησιμοποιηθείσες συσκευασίες, μέσα σε μια δεκαετία από την υιοθέτηση της οδηγίας. Η ανακύκλωση του 60% των αποβλήτων από συσκευασίες με σκοπό την επαναχρησίμοποίηση τους από τους παραγωγούς συσκευασιών κα,ι την επανένταξη τους στο καταναλωτικό κύκλωμα μέσα στην ίδια δειλετία. Την δημιουργία μ «ϊα βε πέντε χρόνια συστημάτων που θα διευκολύνουν την επιστροφή και διαχείριση των αποβλήτων από συσκευασίες.

27 Την ευαισθητοποίηση των εκατοντάδων εκατομμυρίων καταναλωτών της Ευρώπης και την εντρέρωση τους ώστε να καθίστανται ικανοί να αναγνωρίζουν ποιών προϊόντων η συσκευασία μπορεί να ανακυκλιυθεί. Την έμπρακτη στροφή των καταναλωτών προς ανακυκλώσιμες συσκευασίες, μέσα από προγρκίμματα και άλλα μέτρκι των κρατών μελών.(8) Είναι φανερό ότι θα γίνεται όλο και μεγαλύτερη η πίεση προς τις βιομηχανίες γενικά και ιδιαίτερα προς τις βιομηχανίες συσκευασιών για προσαρμογή στο παραπάνω πλαίσιο και για στροφή προς οικολογικές συσκευασίες. Ήδη εμφανίζονται νέα προϊόντα που αναγράφουν στη συσκευασία τους με διάφορους τρόπους ότι είναι φιλικά προς το περιβάλλον. Οι διάφορες ενδείξεις αναφέρονται είτε στο ίδιο προϊόν, δηλαδή στη σύσταση του. είτε στη συσκευασία του, με την έννοια ότι μπορεί να ανακυκλωθεί, ή ότι πραγματικά προορίζεται για ανακύκλωση, ή ότι προέρχεται από ανακυκλώσιμο προϊόν. Δύσκολο είναι να διευκρινιστεί σε ποιές περιπτώσεις οι παραπάνω ενδείξεις αναφέρονται σε πραγματικά προγράμματα ανακύκλωσης, ή εάν πρόκειται απλώς για διαφημιστικά τεχνάσματα. Επιδιώκοντας την προστασία του καταναλωτή από εμπορικές παραποιήσεις (9) η Ευρωπαϊκή Ένωση θέσπισε το λεγόμενο οικολογικό σήμα το Μάρτιο του Σύμφωνα με το σχετικό κανονισμό -αρ.880/92- το οικολογικό σήμα έχει μορκρή λογότυπου σχήματος άνθου(5), με τα δώδεκα αστέρια και το Ε της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο σκεπτικό της η Ένωση κρίνει ότι ένα σύστημα απονομής οικολογικού σήματος για προϊόντα λιγότερο επιβλαβή για το περιβάλλον θα προβάλλει ασφαλέστερες για το περιβάλλον εναλλακτικές λύσεις, καθοδηγώντας jie τρόπο αυτό τους καταναλωτές και τους χρήστες στις επιλογές τους.

28 ο κανονισμός για την απονομή του οικολογικού σήματος έχει τεθεί σε ισχύ και στη χώρα μας, εκκρεμεί όμως η σύσταση του φορέα που θα αναλάβει την υλοποίησή του. Προς το παρόν πάντως, σε καμιά χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν έχουν αποδοθεί οικολογικά σήματα ΙΣΧΥΟΝ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΕ Ε Λ Λ Α Δ Α ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΗ. Στη χώρα μας ισχύουν ; Η Υγειονομική Διάταξις -Περί Συλλογής, Αποκομιδής και Διαθέσεως Απορριμμάτων- Ε1 β 301/ , έθεσε το 1964 στη χώρα μας ορισμένες βασικές αρχές για το πρόβλημα των απορριμμάτων. Δεν υπήρχε τάτε κανένας προβληματισμός για την προοπτική της ανακύκλωσης αποβλήτων. Στο Σύνταγμα του 1975 περιλαμβάνεται το άρθρ>ο 24 για την προστασία του περιβάλλοντος, στο οποίο αναφέρεται ; η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους. Το Κράτος υποχρεούται να λαμβάνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά μέτρα προς διαφύλαξη αυτού.... Η Κοινή Υπουργική Απόφαση 49541/1424/86 για Στερεά απόβλητα σε συμμόρφωση με την οδηγία 75/442/Ευρωπαϊκή Ένωση του Συμβουλίου της 15ης Ιουλίου 1975,(ΦΕΚ 444 Β / ). Ο Νόμος 1650/86 της (ΦΕΚ 160Α ), Τια την προστασία του περιβάλλοντος'. Η κοινή Υπουργική Απόφαση 69269/5387/ για Κατάταξη έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες, περιεχόμενο μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΕΜΠ) και λοιπές συναφείς διατάξεις σύμφωνα με το Ν.1650/1986'.

29 ο Νόμος αριθμ. 1561/85 για το Ρυθμιστικό σχέδιο και πρόγραμμα Προστασίας Περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής της θεσ/νικης και άλλες διατάξεις',(φεκ 148Α ). Σημειώνουμε ότι ειδικά για τις συσκευασίες το 1985 η Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρώντας ότι οι κενές συσκευασίες υγρών τροςκμων συντελούν σημαντικά στη ρύπανση και κυρίως στην αύξηση του όγκου των αστικών απορριμμάτων, εξέδωσε την Οδηγία 85/339, με την οποία συνιστούσε στα Κράτη-μέλη μέτρα για προώθηση χρήσης αναπληρώσιμων συσκευασιών και μείωση των αστικών απορριμμάτων. Τα κράτη-μέλη με μια σειρά από νομοθετικά μέτρα, αρκετά διαφορετικής μορφής και βαθμού αυστηρότητας, υιοθετούσαν την Οδηγία, όπως ςκιίνεται στον πίνακα Α. ΠΙΝΑΚΑΣ A : Υιοθέτηση της οδηγίας 85/339/ Ευρωπαϊκής Ένωσης. ΕΤΟΣ ΧΩΡΑ ΔΡΑΓΤΗΡΙΟΤΚΤΈΣ 1984 Δ α ν ία Α π ό φ α σ η γ ια υ π ο χ ρ ε ω τ ικ ή α ν α κ ύ κ λ ω σ η κ α ι ε ιδ ικ ό ς φ ό ρ ο ς Ε υ ρ ω π α ϊκ ή Έ ν ω σ η Έ κ δ ο σ η ο δ η γ ία ς 8 5 / / Ε υ ρ ω π α ϊκ ή ς Έ ν ω σ η ς Γ ε ρ μ α ν ία Α π ό φ α σ η γ ια υ π ο χ ρ ε ω τ ικ ή σ υ λ λ ο γ ή π λ α σ τ ικ ώ ν Ι τ α λ ία Ν ό μ ο ς γ ια ίδ ρ υ σ η c o n s o rtiu m α ν α κ ύ κ λ ω σ η ς π λ α σ τ ικ ώ ν (σ υ μ μ ε τ ο χ ή β ιο μ η χ α ν ία ς - ε ισ α γ ω γ έ ω ν -α ρ χ ώ ν ) Λ ο υ ξ ε μ β ο ύ ρ γ ο Σ χ έ δ ιο ν ό μ ο υ γ ια ; α ) υ π ο χ ρ ε ω τ ικ ή σ υ λ λ ο γ ή / α ν α κ ύ κ λ ω σ η, β ) ιρ ό ρ ο ς γ ια σ υ σ κ ε υ α σ ίε ς μ ια ς χ ρ ή σ η ς Ε λ λ ά δ α Έ κ δ ο σ η υ π ο υ ρ γ ικ ή ς α π ό φ α σ η ς /954/90 (υ ιο θ έ τ η σ η 8 5 / / Ε υ ρ ω π α ϊκ ή ς Έ ν ω σ η ς ) Ε υ ρ ω π α ϊκ ή Έ ν ω σ η Α ν α θ ε ώ ρ η σ η 8 5 / / Ε υ ρ ω π α ϊκ ή ς Έ ν ω σ η ς. (Σ τ ό χ ο ς : α ν α κ ύ κ λ ω σ η 7 0 % % τ ω ν σ υ σ κ ε υ α σ ιώ ν ). Π Η ΓΗ : Κ α ρα κα σ "δης Γ.Ν. Σ υ σ κ ευ α σ ία και 1Ίε ρ ιβ ά λλο ν ' Εκδ ό σ εις ΊΩ Ν, σελ.218.

30 Η αρχική Οδηγία 85/339/Ευρωπαϊκή Ένωση αναθεωρήθηκε το 1990 και έχει συνοπτικά ως εξής: Κατ' αρχήν το Σχέδιο αποτελείται από 11 άρθρα και το αντικείμενο της οδηγίας είναι ένα σύνολο δράσεων στον τομέα της παραγωγής, της εμπορίας, της χρήσης, της ανακύκλωσης και της αναπλήρωσης των συσκευασιών των υγρών τροφίμων, καθώς και στο τομέα της διάθεσης των μεταχειρισμένων συσκευασιών, ώστε να περιοριστούν οι επιπτώσεις των τελευταίων στο περιβάλλον και να περιορισθεί η κατανάλωση ενέργειας και πρώτων υλών, συμβάλλοντας στην εμπέδωση της εσωτερικής αγοράς. Με την αναθεώρηση αυτή τα κράτη-μέλη (συμπεριλαμβανομένης βέβαια και της Ελλάδας) λαμβάνουν δια της νομοθετικής ή διοικητικής οδού, είτε μέσω ελεύθερων συμφωνιών, τα απαιτούμενα μέτρα για: α) Να αναπτυχθεί η εκπαίδευση των καταναλωτών για τη σημασία τπς χρησιμοποίησης αναπληρώσιμων συσκευασιών και ανακύκλωσης των συσκευασιών. β) Να προαχθεί ο τεχνικός σχεδιασμός και η διάθεση στην αγορά νέων τύπων συσκευασίας με στόχο ιδίως τη μείωση της κατανάλωσης πρώτων υλών, την πραγματοποίηση συνολικών οικονομιών ενέργειας, καθώς και την εξάλειψη των απορριμμάτων από συσκευασίες σε συνθήκες που δε βλάπτουν το περιβάλλον.

31 2.5. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΝΑΚΥΚΛΩ ΣΗΣ ΓΕΝΙΚΑ. Με τον όρο προγράμματα ανακύκλωσης θα αναφερόμαστε πλέον σε προγράμματα ΔσΠ, μέσω των οποίων ανακτώνται υλικά πριν αναμειχθούν με τα απορρίμματα. Με κριτήριο τη χρονική τους διάρκεια τα προγράμματα ανακύκλωσης μπορούν να διακριθούν σε ; Περιοδικά προγράμματα : Υλοποιούνται σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα ή στη βάση της εποχικότητας, συνήθως από εθελοντικούς φορείς π.χ. οικολογικές οργανώσεις για τα κουτιά αλουμινίου στα ελληνικά νησιά το καλοκαίρι ή από προσκόπους, σχολεία, φιλανθρωπικές οργανώσεις κλπ. για διάστημα κάποιων ημερών ή εβδομάδων. Μόνιυα ποονοάυυατα : Υλοποιούνται σε συνεχή βάση, συνήθως για μια συγκεκριμένη περιοχή και με πρωτοβουλία κάποιου συγκεκριμένου φορέα κυρίως Δήμων και Κοινοτήτων. Απαιτούν μόνιμο σχήμα για τη λειτουργία τους (προσωπικό, εξοπλισμό, μεταφορικά μέσα κλπ.). Η επιτυχία τέτοιων προγραμμάτων προϋποθέτει : -Την ύπαρξη ενός οργανωτικού ςκιρέα. -Την ενεργό συμμετοχή των νοικοκυριών. -Την εξασφάλιση αγορών για το ανακυκλώσιμο προϊόν. Είναι απαραίτητη η ενιαία εξέταση και εξασφάλιση των βασικών αυτών προϋποθέσεων ταυτόχρονα κι όχι αποσπασματικά, δεδομένου ότι η ανυπαρξία ή η προβληματική λειτουργία μιας από αυτές αρκεί για την αποτυχία ενός προγράμματος.

32 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ. Το 1985 ξεκίνησε ένα πειραματικό πρόγραμμα ΔσΠ των απορριμμάτων με πρωτοβουλία του ΥΠΕΧΩΔΕ σε συνεργασία με τον Ενιαίο Σύνδεσμο Δήμων και Κοινοτήτων Νομού Αττικής ( Ε.Σ.Δ.Κ.Ν.Α.) σε ορισμένα σημεία δέκα δήμων της Αττικής για τα υλικά χαρτί,γυαλί. μέταλλο σε χωριστούς κάδους και για αρχική διάρκεια ενός έτους. Το μέσο συλλογής από τούς κάδους ήταν ένα ανοιχτό φορτηγό και για τα τρία υλικά και ως προσωρινός χώρος αποθήκευσης χρησιμοποιήθηκε η χωματερή των Ανω Λιοσίων. Το πρόγραμμα υποστηρίχτηκε με προσπάθεια ενημέρωσης του κοινού κυρίως με αψίσες, με συμμετοχή σε ραδιοφωνικές εκπομπές και τηλεοπτικές εκπομπές και με ορισμένα άλλα μέσα. Στο πρόγραμμα μετείχαν δέκα δήμοι για διάστημα οκτώ περίπου μηνών, ενώ μετά έμειναν πέντε μόνο δήμοι που είναι οι δήμοι του Παλαιού Ψυχικού, της Βούλας, της Γλυς>άδας, του Ελληνικού και της Αγίας Παρασκευής. Η εφαρμογή του προγράμματος έδειξε ότι : Το ποσοστό ανάκτησης του γυαλιού ήταν μεγαλύτερο από των άλλων δύο υλικών. Τα ανακτώμενα υλικά ήταν υψηλής καθαρότητας. Η συμμετοχή των δημοτών ήταν ανάλογη της ενημέρωσης. Η συμμετοχή ήταν μεγαλύτερη στις περιοχές με υψηλό βιοτικό επίπεδο. Τα αρχικά αποτελέσματα του προγράμματος δημιούργησαν υψηλές φιλοδοξίες όμως τελικώς δεν προχώρησε όπως αναμενόταν. Μετά την αποχώρηση των πέντε δήμων, οι υπόλοιποι πέντε που παρέμειναν συνέχισαν για κάποιο χρονικό διάστημα την προσπάθεια

33 σε πιο μικρή κλίμακα και με αρκετά προβλήματα. Ως σημαντηκότερες αιτίες για την σχετική αποτυχία του προγράμματος αναφέρονται από τους εκπροσώπους των δημοτικών αρχών η αρχική έλλειψή οικονομοτεχνικής μελέτης, η έλλειψη χρημάτων για τον απαραίτητο εξοπλισμό, οι οργανωτικές αδυναμίες και κυρίως η αδυναμία εξεύρεσης αγορών για τα ανακυκλώσιμα υλικά. Πρόσφατα ο Ε.Σ.Δ.Κ.Ν.Α. (ο Ενιαίος Σύνδεσμος Δήμων και Κοινοτήτων Νομού Αττικής) υλοποίησε και πάλι ένα πρόγραμμα για ολοκληρωμένη διαχείριση απορριμμάτων με αρκετά προωθημένους στόχους, μεταξύ των οποίων και η προώθηση της ανακύκλωσης. Γνωστό είναι το διαφημιστικό μήνυμα ΚΑΝΤΟ ΚΙ Ε Σ Υ που προβάλλονταν συχνά από τα τηλεοπτικά κανάλια. Το 1989 ο Δήμος του Νέου Ψυχικού ξεκίνησε πρόγραμμα ανακύκλωσης αλουμινίου σε συνεργασία με την ελληνική εταιρία ανακύκλωσης (ALU) και το 1990 επεκτάθηκε και σε γυαλί και σε χαρτί. Χρησιμοποίησε μικτή μέθοδο συλλογής, δηλαδή και τοποθέτηση κάδων σε κεντρικά σημεία και συλλογή από πόρτα σε πόρτα. Προχώρησε επίσης σε ίδρυση δημοτικής επιχείρησης για την προστασία του περιβάλλοντος με κύριο άξονα την ανακύκλωση. Το 1993 οι Δήμοι Αμαρουσίου και Βριλλησίων ξεκίνησαν ένα έργο με τίτλο Οδηγός ανάκτησης και ανακύκλωσης των υλικών συσκευασίας που απορρίπτονται στα αστικά κέντρα, σε συνεργασία με την Ελληνική Εταιρία Ανακύκλωσης. Στόχος του έργου είναι να καλυφθούν και οι δύο Δήμοι, δηλαδή νοικοκυριά. Η αρχική διάρκεια του έργου είναι περίπου διετής. Η μέθοδος που χρησιμοποιείται είναι η ΔσΠ με δύο κάδους μηχανικής συλλογής. Ένας κάδος χρώματος πράσινου για όλα μαζί τα ανακυκλώσιμα υλικά (χαρτί, γυαλί, μέταλλα και πλαστικά) και ένας κάδος χρώματος μπλε για όλα τα υπόλοιπα αστικά απορρίμματα. Τα ανακυκλώσιμα υλικά μεταφέρονται σε σταθμό διαλογής όπου γίνεται ο διαχωρισμός.

34 ο Δήμος Πειραιά μαζί με τους γειτονικούς Δήμους Νίκαιας και Δραπετσώνας, εφαρμόζει από το 1993 ένα πρόγραμμα με κύριο στόχο τη λειτουργία πιλοτικής μονάδας ανακύκλωσης, δηλαδή την κατασκευή εργοστασίου, το οποίο θα αποτελεί υποδειγματική επιχείρηση καθαριότητος και υπολογίζεται από τους υπεύθυνους των δημοτικών αρχών να παρουσιάσει κέρδη μέσα σε μια διετία. Ο Δήμος Ηρακλείου Κρήτης εφάρμοσε πειραματικό πρόγραμμα ΔσΠ. Το πρόγραμμα έχει χρηματοδοτηθεί από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας με δραχμές. Ο δήμος συνέβαλε με δραχμές σε αυτοκίνητα, κάδους κλπ. Το ΤΕΙ Ηρακλείου συμμετείχε στην όλη προσπάθεια όπως επίσης και 32 μαζικοί φορείς της πόλης, που οικειοθελώς θέλησαν να προσφέρουν τη βοήθεια τους. Δυστυχώς το πρόγραμμα διήρκησε μόνο 14 μήνες, κυρίως λόγω αδυναμίας εξεύρεσης αγοραστών στην Κρήτη. Ο Δήμος Χανίων ξεκίνησε το 1992 πρόγραμμα ανακύκλωσης χαρτιού, με προοπτική επέκτασης και στο αλουμίνιο. Η συλλογή γίνεται σε κάδους που έχουν τοποθετηθεί σε επιλεγμένα σημεία π.χ σχολεία, δημόσιες υπηρεσίες, εφημερίδες, τυπογραφεία κλπ. Το υλικό μεταφέρεται με ημιφορτηγά σε δημοτικό χώρο αποθήκευσης και από εκεί με πλοίο στην Αθήνα, διότι δυστυχώς δεν υπάρχουν αγοραστές στην Κρήτη. Ο Δήμος Βόλου ξεκίνησε πρόγραμμα ανακύκλωσης-επαναξιοποίησης α υλών από τα απορρίμματα της πόλης του Βόλου από το Φεβρουάριο του Χρησιμοποιούνται ξεχωριστοί κάδοι για χαρτί και γυαλί ενώ το πρόγραμμα επεκτείνεται διαρκώς και θα εξαπλωθεί διαδοχικό σε όλο το εύρος του πολεοδομικού συγκροτήματος της πόλης, σε συνάρτηση με τους οικονομικούς πόρους που είναι απαραίτητοι για την αγορά εξοπλισμού. Ο Σύνδεσμος Καθαριότητας του Δήμου Ζακύνθου ξεκίνησε το 1992 πρόγραμμα ανακύκλωσης χαρτιού με τη μέθοδο της συλλογής από πόρτα σε πόρτα. Συμμετέχουν στο πρόγραμμα επιχειρηματίες-

35 έμποροι, καταστηματάρχες της πόλης και των τουριστικών κοινοτήτων της Ζακύνθου. Το φθινόπωρο του 1992, άρχισε εκστρατεία ενημέρωσης-πληρος>όρησης-ευαισθητοποίησης των πολιτών του νησιού, ενώ το χειμώνα του ίδιου χρόνου άρχισε και η λειτουργία σταθμού-κέντρου ανακύκλωσης σε κεντρικό σημείο της πόλης όπου γίνεται η συλλογή χαρτιού και αλουμινίου. Στο κέντρο αυτό διατίθενται ΚΑΡΤΕΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ στους μόνιμους ανακυκλωτές όπου σημειώνονται οι ποσότητες ανακυκλώσιμων υλικών που προσφέρουν κατά τη διάρκεια κάθε έτους. Ο εξοπλισμός που διαθέτει ο Δήμος είναι 21 κάδοι αλουμινίου, 12 κάδοι χαρτιού, 150 στάτορες αλουμινίου, 1 ανοιχτό φορτηγό για τη συλλογή του αλουμινίου, ένα σύγχριονο απορριμματοιρόρο για τη συλλογή του χαρτιού και μια πρέσσα συμπίεσης χαρτιού για τη μείωση του όγκου προς μεταφορά. Στο πρόγραμμα απασχολούνται 5 υπάλληλοι σε μόνιμη βάση, ενώ οι υπόλοιπες ανάγκες καλύπτονται είτε με έκτακτο προσωπικό, είτε με εθελοντές. Τα ανακυκλώσιμα υλικά διατίθενται σε βιομηχανίες της Αθήνας. Ο Σύλλογος Προστασίας Περιβάλλοντος του Δήμου Αλιβερίου σε συνεργασία με το Σύλλογο Γονέων του Α Δημοτικού και τα πενταμελή Συμβούλια των μαθητών, ξεκίνησε πρόγραμμα ανακύκλωσης χαρτιού. Το πρόγραμμα αφορά στην συγκέντρωση εφημερίδων, περιοδικών, βιβλίων και τετραδίων. Το χαρτί συγκεντρωνόταν σε μια αποθήκη του σχολείου. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν τακτικά και η Δ.Ε.Η. Αλιβερίου, η Εθνική Τράπεζα, το Κέντρο Υγείας Αλιβερίου, Νηπιαγωγεία κλπ. Στη Θεσσαλονίκη ο Σύνδεσμος Ο.Τ.Α. ξεκίνησε το 1990 πρόγραμμα ανακύκλωσης με 55 κάδους για χαρτί στο Δήμο Καλαμαριάς που επεκτάθηκε το 1991 με 200 κάδους σε όλο το πολεοδομικό συγκρότημα Θεσσαλονίκης. Χρησιμοποιούνται 2 βάρδιες από έναν οδηγό, 2 εργάτες και ένα απορριμματοφόρο τύπου πρέσσας. Το πρόγραμμα δεν απέφερε κέρδη για το 1991, διεκόπη το 1992 λόγω έλλειψης κονδυλίων για μισθούς και ξαναξεκίνησε το 1993.

36 Αμέσως μετά την προσπάθεια ανακύκλωσης χαρτιού και πάλι με πρωτοβουλία του Ο.Τ Α. ξεκίνησε και πρόγραμμα ανακύκλωσης γυαλιού το 1990 με στόχο την επαναχρησιμοποίηση πενήντα και πλέον τόνων υαλοθραυσμάτων. Το κόστος του προγράμματος υπολογίστηκε αρχικά σε 80εκ. δρχ. σε πρώτη φάση, επιχορηγήθηκε δε κατά ένα μέρος και από την Ε.Ο.Κ. Από την πλευρά των Ο.Τ.Α. μικρότερης κλίμακας προγράμματα ανακύκλωσης έχουν ξεκινήσει και ορισμένη περιφερειακοί δήμοι όπως ο Δήμος Ελευθερίου-Κορδελιού, ο Δήμος Τριανδρίας, ο Αναπτυξιακός Σύνδεσμος Δήμων Σίνδου-Ιωνίας, ο Σύνδεσμος Περιβάλλοντος Ανατολικής Θεσσαλονίκης (Δήμος Πανοράματος, Κοινότητες Πυλαίας, Χορτιάτη κλπ.). Αξιόλογες προσπάθειες καταβάλλει και η Οικολογική Κίνηση Θεσσαλονίκης. Από τη μικρή σχετικά σε έκταση ελληνική εμπειρία, ως πρώτο πρόβλημα αναδεικνύεται η αδυναμία εξεύρεσης αγοραστών των ανακυκλώσιμων προϊόντων με αποτέλεσμα την αναγκαστική μερικές φορές διακοπή των προγραμμάτων. Τα προβλήματα της οργάνωσης και της συμμετοχής του κοινού εμφανίζονται ως δευτερεύοντα Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑ. Τα ευρωπαϊκά προγράμματα ανακύκλωσης ασφαλώς και λειτουργούν πιο συντονισμένα και αποτελεσματικά από τα ελληνικά. Η εμπειρία στην Ευρώπη είναι σαφώς μεγαλύτερη και οι οικονομοτεχνικές μελέτες είναι επαρκέστερες σε αντίθεση με ότι συμβαίνει στη χώρα μας. Άρα τα αποτελέσματα είναι πολύ πιο ικανοποιητικά από ότι στην Ελλάδα. Παρακάτω γίνεται επιλεκτική αναφορά σε κάποια ευρωπαϊκά προγράμματα : -Ποόνοαυυα Oxfam Wastesaver of Huddersfield, Ηνωυένο Βασίλειο. To πρόγραμμα ξεκίνησε το Το Κέντρο Ανακύκλωσης Oxfam

37 σκοπό έχει την ανάκτηση εφημερίδων και μικτού χαρτιού, υφασμάτων, γυαλιού και τσίγκου από περίπου νοικοκυριά της περιοχής Kirkles. Σε κάθε νοικοκυριό που συμμετέχει δίδεται ένας ειδικός σάκκος με 4 θήκες στον οποίο φυλάσσονται τα υλικά διαχωρισμένα μεταξύ τους. Η συλλογή γίνεται κάθε μήνα από ειδικά φορτηγά με 4 εργάτες. Στο Κέντρο τα υλικά υφίστανται επεξεργασία έτσι ώστε να είναι έτοιμα για πώληση στους τοπικούς εμπόρους. Το Oxfam συγκεντρώνει χαρτόνι από την τοπική αγορά και προσπαθεί να έρθει σε συνεργασία με τα τοπικά ιδρύματα σε μακρόχρονη βάση. - Πρόγραμμα Teeside Wastechaser. Ηνωυένο Βασίλειο. Το πρόγραμμα ξεκίνησε το Σκοπός ήταν η συλλογή του τοπικά παραγώμενου β κατηγορίας χαρτιού και χαρτονιού από τις κατοικίες και τα καταστήματα. Υπήρχαν και ευρύτεροι στόχοι όπως η δημιουργία θέσεων εργασίας, η περιβαλλοντική εκπαίδευση και αναζήτηση οικονομικής ενίσχυσης. Το χαρτί συλλέγεται από τις κατοικίες 2 φορές το μήνα σε πράσινες πλαστικές δικτυωτές τσάντες και μεταφέρεται με φορτηγό 1 3/4 τόννων με 3μελές πλήρωμα. Το χαρτόνι συλλέγεται σε 4 γύρους από 100 εμπορικά καταστήματα 2 φορές το μήνα. Εθελοντικές ομάδες και μια συλλογή από την τοπική αγορά συμπληρώνουν το μάζεμα του χαρτιού και του χαρτονιού. -Σταθμός ανακύκλωσης στο Hoje Tastrup, Δανία. Η κύρια λειτουργία του Κέντρου είναι η αρχική διαλογή των συλλεχθέντων ανακυκλώσιμων υλικών. Το χαρτί αμπαλάρεται από μια μηχανή και οι μποτίλιες διαχωρίζονται και τοποθετούνται σε σιδερένια βαγονέτα που προσφέρει μια εταιρία πλύσης μπουκαλιών. Τα μεγάλα αντικείμενα διαχωρίζονται με τα χέρια. - Πρόγραμμα St. Gall. Ελβετία. Το πρόγραμμα αφορούσε κύρια ανακύκλωση γυαλιού. Συλλέχθησαν 869 τόννοι γυαλί συνολικά, δηλαδή γυαλί κατά κεφαλή 11,7 kg. Η πληροφόρηση των κατοίκων έγινε με διαφημιστικά φυλλάδια, καταχωρήσεις, ημερολόγια και σήματα με ποσοστό συμμετοχής 60-70% των κατοίκων της περιοχής. Η συλλογή γινόταν από πόρτα σε πόρτα από

38 απορριμματοφόρο του Δήμου και το γυαλί που συλλεγόταν μεταφερόταν σε βιομηχανικό επεξεργαστή. Βιέννης. Το πρόγραμμα ξεκίνησε το Αφορούσε χαρτί και χαρτόνι. Η πληροφόρηση των κατοίκων έγινε με διαφημιστικά κονδύλια, διαφημίσεις, τηλεόραση και ράδιο, αφίσες και τα ποσοστά συμμετοχής ήταν 75-85% των κατοίκων της περιοχής. Η συλλογή γινόταν με περιφερειακά containers κάθε εβδομάδα με το απορριμματος>όρο του Δήμου.

39 ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 2. (1). Τσομπανίδης X. - Λώλος Γ., Ανακύκλωση - Διαλογή στην πηγή. Έκδοση ΤΕΕ, Αθήνα 1992, σ.1. (2). Καρακασίδης Γ.Ν., Συσκευασία και περιβάλλον. Εκδόσεις ΙΩΝ, σ.110. (3). Στο ίδιο, σ.111 έως 114. (4). Τσομπανίδης X. - Λώλος Γ., όπως παραπάνω, σ.8. (5). Μελέτη Ο.Ο.Σ.Α., όπ.π., σ.47. (6). Καρακασίδης Γ.Ν., όπ.π., σ.15. (7). Στο ίδιο σ.31. (8). Σε συσκευασίες που μπορούν να ανακυκλωθούν θα στρέψει η Ευρωπαϊκή Ένωση εκατομμύρια καταναλωτών στα Κράτη-μέλη της. Ανυπόγραφο άρθρο, ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, (9). Μπούζαλη Λύδα, Ποιά προϊόντα δικαιούνται να ονομάζονται οικολογικά, ΒΗΜΑ,

40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 3.1.ΣΤΟΧΟΙ. Στην εισαγωγή διατυπώθηκε ο γενικός σκοπός της παρούσας μελέτης και οι ειδικοί της σκοποί. Ένας από τους ειδικούς σκοπούς αφορούσε της έρευνα των καταναλωτών. Επιπλέον έγινε εμπειρική έρευνα των ενδιάμεσων και των παραγωγικών επιχειρήσεων και των αντίστροφων καναλιών, δηλαδή των ατόμων, επιχειρήσεων και άλλων φορέων, οι οποίοι συλλέγουν, διακινούν και χρησιμοποιούν κατάλοιπα των συσκευασιών των προϊόντων. Στο κεφάλαιο αυτό αναφέρονται οι στόχοι και εξετάζονται τα μεθοδολογικά προβλήματα των προαναφερθεισών ερευνών και ως επί το πλείστον της έρευνας των καταναλωτών. Ο στόχος της έρευνας των καταναλωτών ήταν : Ή διαπίστωση του βαθμού οικολογικής ευαισθητοποίησης του καταναλωτικού κοινού της περιοχής Θεσσαλονίκης και η διερεύνηση της πιθανής ανταπόκρισης του σε πρωτοβουλία υιοθέτησης προγράμματος ανακύκλωσης καταλοίπων συσκευασιών προϊόντων από αλυσίδες S/M. Στα πλαίσια του παραπάνω στόχου τίθενται οι ειδικότεροι στόχοι για την έρευνα των καταναλωτών : Η διαπίστωση του βαθμού ευαισθητοποίησης του καταναλωτικού κοινού της Θεσσαλονίκης προς το πρόβλημα του περιβάλλοντος.

41 ο προσδιορισμός της γνώσης, της στάσης και της συμπερις)οράς του καταναλωτικού κοινού σε σχέση με τα οικολογικά προϊόντα και τα προϊόντα με οικολογική συσκευασία. Ο προσδιορισμός της γνώσης, της στάσης και του βαθμού συμμετοχής του καταναλωτικού κοινού προς τα υπάρχοντα προγράμματα ανακύκλωσης. Η διερεύνηση της άποψης και της πρόθεσης συμμετοχής του καταναλωτικού κοινού σε πιθανό μελλοντικό πρόγραμμα ανακύκλωσης των καταλοίπων συσκευασιών από αλυσίδες S/M. Ο προσδιορισμός της καταναλωτικής συμπεριφοράς -σε σχέση με τα S/M- του ερευνάμενου κοινού. Οσον αφορά την έρευνα των ενδιάμεσων και των παραγωγικών επιχειρήσεων των αντίστροφων καναλιών, τέθηκε ως σκοπός - στην εισαγωγή - «η αποτύπωση των μορφών αντίστροφων καναλιών διανομής και η καταγραφή των χαρακτηριστικών και προβλημάτων τους». Η έρευνα αυτή έγινε με τη μέθοδο των Συνεντεύξεων Αρμοδίων Προσώπων (Σ.Α.Π.) τηλεφωνικά ή με προσωπικές συνετεύξεις. Ουσιαστικά στην περίπτωση αυτή έγινε απογραφή του ερευνάμε νου κοινού. Το ερευνάμε νο κοινό όμως χαρακτηριζόταν από ανομοιογένεια και ιδιομορφίες οι οποίες εμφανώς δεν επέτρεπαν τη χρησιμοποίηση μιας ερευνητικής μεθόδου. Ετσι η συγκεκριμένη έρευνα είναι «διερευνητική».

42 3.2. ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ. ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ. ΜΕΓΕΘΟΣ ΔΕΙΓΜ ΑΤΟ Σ, ΜΕΘΟΔΟΣ Η εμπειρική έρευνα των καταναλωτών έγινε σε πληθυσμό ο οποίος αποτελείται από τα νοικοκυριά που περιλαμβάνονται στο πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης. Οι Δήμοι που ανήκουν σ αυτό είναι Θεσσαλονίκης, Αγίου Παύλου, Αμπελοκήπων, Ευόσμου, Ελευθερίου-Κορδελιού, Καλαμαριάς, Μενεμένης, Νεαπόλεως, Πολίχνης, Πυλαίας, Συκεών, Σταυρούπολης και Τριανδρίας. Ο αριθμός των νοικοκυριών που περιλαμβάνονται σ αυτό ανέρχεται σε (1) Δηλαδή ως μονάδα δειγματοληψίας στην έρευνα χρησιμοποιήθηκε το νοικοκυριό, ενώ ως μονάδα έρευνας ένα ενήλικο άτομο από κάθε νοικοκυριό, το οποίο ήταν συχνός αγοραστής προϊόντων που διατίθενται στα S/M. Για το μέγεθος του δείγματος σημειώνεται ότι στα πλαίσια των ερευνεών μάρκετινγκ αυτό έχει αποσυνδεθεί από το μέγεθος του συνολικού πληθυσμού. Ετσι συνηθέστερα παραμερίζονται οι στατιστικοί περιορισμοί για το ελάχιστο απαιτούμενο δείγμα και αντικαθίστανται από άλλους που σχετίζονται κυρίως με την επιθυμητή αξιοπιστία. Στη συγκεκριμένη έρευνα χρησιμοποιήθηκε δείγμα 150 ατόμων.(2) Η μέθοδος δειγματοληψίας η οποία χρησιμοποιήθηκε ήταν η δισταδιακή επιφανειακή δειγματοληψία. Στα πλαίσια αυτής της μεθόδου επιλέχθηκαν αρχικά με τυχαίο τρόπο 10 οικοδομικά τετράγωνα από το πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης. Για να γίνει αυτό αριθμήθηκαν προηγουμένως σε χάρτι όλα τα οικοδομικά τετράγωνα του πολεοδομικού συγκροτήματος (6.533). Έπειτα έγινε με συστηματικό τρόπο επιλογή ενός αριθμού νοικοκυριών από κάθε προεπιλεγέν οικοδομικό τετράγωνο. Το επιδιωκόμενο δείγμα νοικοκυριών ανά οικοδομικό τετράγωνο ήταν ανάλογο του συνολικού αριθμού νοικοκυριών σε κάθε οικοδομικό

43 τετράγωνο. To άθροισμα των επιλεγέντων νοικοκυριών στα 10 οικοδομικά τετράγωνα ανέρχονταν στα 150 άτομα που ήταν το επιδιωκόμενο συνολικό δείγμα. Για τη συλλογή των δεδομένων υιοθετήθηκε η μέθοδος της δημοσκόπησης με τη χρήση ερωτηματολογίων. Η προσέγγιση των ερωτώμενων έγινε με προσωπικές συνεντεύξεις. Κρίθηκε ότι η επιλεγείσα μέθοδος ήταν η πλέον κατάλληλη για την περκπτωση θργανο» ΣΥ Λ Λ Ο ΓΗ Σ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ - ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΩΝ Μ ΕΤΑΒΛΗΤΩΝ - ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Το «όργανο» (instrument) το οποίο χρησιμοποιήθηκε για τη συλλογή των δεδομένων ήταν, όπως άλλωστε σημειώθηκε προηγούμενα, το ερωτηματολόγιο. Η γενικότερη δομή και οι ειδικότερες ερωτήσεις του συγκεκριμένου ερωτηματολογίου προέκυψαν λαμβάνοντας υπόψη τους στόχους της έρευνας καταναλωτών και σε σχέση με τους στόχους τις μεταβλητές που έπρεπε να μετρηθούν. Οπως δείχνουν οι στόχοι της έρευνας καταναλωτών, ένα επίπεδο μέτρησης αφορούσε το περιβάλλον γενικότερα (ερωτήσεις 1,2,3,4). Χαρακτηριστικές ερωτήσεις εδώ είναι η ερώτηση 2, η οποία μετρά τη στάση του καταναλωτή προς το πρόβλημα του περιβάλλοντος και η ερώτηση 4, η οποία μετρά την πρόθεσή του να βοηθήσει με κάποιο τρόπο στην προστασία του περιβάλλοντος. Ενα δεύτερο στάδιο μέτρησης αιρορούσε τα οικολογικά προϊόντα (ερωτήσεις 5,6,7,8,9, και 10). Η ερώτηση 5 ειδικότερα μετρά το βαθμό γνώσης (από τον καταναλωτή) των οικολογικών προϊόντων ή των προϊόντων με οικολογική συσκευασία, είναι δε «μη υποβοηθούμενη». Η ερώτηση 6 μετρά ομοίως το βαθμό γνώσης των οικολογικών προϊόντων (ή των προϊόντων με οικολογική συσκευασία) είναι όμως «υποβοηθούμενη». Ετσι εμφανίζονται 18 προϊόντα, εκ

44 των οποίων τα μισά είναι οικολογικά ή με οικολογική συσκευασία και τα υπόλοιπα όχι. Ο ερωτώμενος καλείται να στ^ειώσει τα οικολογικά προϊόντα ή τα προϊόντα με οικολογική συσκευασία. Για το χαρακτηρισμό ενός προϊόντος ως οικολογικού απαιτείται αυτό να συγκεντρώνει ένα τουλάχιστον από τα ακόλουθα κριτήρια: Να έχει κατασκευαστεί- το ίδιο ή η συσκευασία του- από ανακυκλώμενο υλικό, να επισημαίνεται δε αυτό στη συσκευασία του. Να υπάρχει στη συσκευασία του κάποιο χαρακτηριστικό σήμα οικολογικού προϊόντος ή οικολογικής συσκευασίας (όπως alu ή άλλο), το οποίο όμως να ανταποκρίνεται προς τα συστατικά του προϊόντος ή της συσκευασίας που υπογραμμίζουν την οικολογική του διάσταση. Να επισημαίνεται στη συσκευασία σαφώς η οικολογική διάσταση του προϊόντος ή της συσκευασίας - ότι δηλαδή ανακυκλώνεται ή μειώνει τη ρύπανση - να ανταποκρίνεται δε η επισήμανση αυτή προς τη λειτουργική δυνατότητα του προϊόντος ή της συσκευασίας να κάνει τα προβαλόμενα, χωρίς όμως να γίνεται παραπλανητική χρησιμοποίηση ονομάτων που παραπέμπουν σε οικολογία. Ένα τρίτο επίπεδο μέτρησης αφορούσε τα υπάρχοντα προγράμματα ανακύκλωσης (ερωτήσεις 11,12,13,14,15,16). Χαρακτηριστική ερώτηση είναι η 16 η οποία μετρά τη στάση του καταναλωτή προς τα προγράμματα ανακύκλωσης. Οι ερωτήσεις 17,18α,18β και 19 αναφέρονται στο τέταρτο επίπεδο μέτρησης που αφορά την πιθανότητα υιοθέτησης από τα S/M προγράμματος ανακύκλωσης καταλοίπων συσκευασιών προϊόντων. Οι ερωτήσεις 20,21,22 και 23 εξάλλου διερευνούν την καταναλωτική συμπεριφορά των ερωτώμενων σε σχέση με τα S/M.

45 Τέλος, στο ερωτηματολόγιο υπήρχαν και ορισμένες ερωτήσεις οι οποίες μετρούσαν δημογραφικά χαρακτηριστικά του καταναλωτή. Στην παρούσα έρευνα δεν χρησιμοποιήθηκαν πολύπλοκες στατιστικές τεχνικές εξαιτίας του εφαρμοσμένου χαρακτήρα της. Κάτω λοιπόν από αυτό το πρίσμα αποφασίστηκε να χρησιμοποιηθούν οι πίνακες απλής (μονής) εισόδου.

46 ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 3. (1). Τσομπανίδης X. - Λώλος Γ., Ανακύκλωση - Διαλογή στην πηγή. Έκδοση ΤΕΕ, Αθήνα 1992, σ.1. (2). Κατσούλας Γ., Έρευνα Μάρκετινγκ', Θεσσαλονίκη 1989, σ.152.