ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Πριν από το ουσιαστικό: Επίθετα, και όχι µόνο

Transcript

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Πριν από το ουσιαστικό: Επίθετα, και όχι µόνο Τα ουσιαστικά συνήθως δεν εµφανίζονται από µόνα τους στον λόγο για να σχηµατίσουν προτάσεις. Ας αρχίσουµε µε το ακόλουθο παράδειγµα: (1) Ο σκύλος κυνηγάει την γάτα. The dog is after the cat. Τα ουσιαστικά σκύλος και γάτα έχουν συνοδεία. Και τα δύο τους συνδυάζονται µε κάποιον τύπο του οριστικού άρθρου (βλ. ενότητα 5.2), για να αποτελέσουν ένα µεγαλύτερο σύνολο. Ας δούµε τώρα την ακόλουθη πρόταση: (2) Ο µαύρος σκύλος κυνηγάει την άσπρη γάτα. The black dog is after the white cat. Τώρα έχουµε δύο ακόµα µεγαλύτερα σύνολα. Αποτελούνται απο ένα ουσιαστικό, µαζί µε το οριστικό άρθρο και ένα επίθετο. Να και δύο άλλα τέτοια σύνολα: (3) Ένας σκύλος κυνηγάει δύο γάτες. A dog is after two cats. Το πρώτο σύνολο αποτελείται από ένα ουσιαστικό µε το αόριστο άρθρο. Το δεύτερο αποτελείται από ένα ουσιαστικό µε ένα αριθµητικό. Όλα αυτά τα σύνολα έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά: Το ουσιαστικό είναι απαραίτητο συστατικό κάθε τέτοιου συνόλου. Άλλες λέξεις, όπως τα άρθρα, τα επίθετα ή τα αριθµητικά δεν είναι. Για να το πω πιο απλά: Μπορούµε να αφαιρέσουµε ένα επίθετο και ό,τι µένει να έχει και πάλι νόηµα. Αλλά εάν αφαιρέσουµε το ουσιαστικό δεν έχουµε τίποτα. Με αυτή την έννοια το ουσιαστικό (είτε παρόν είτε προϋποτιθέµενο) αποτελεί την «κεφαλή» τέτοιων συνόλων και οι άλλες λέξεις θεωρούνται «δευτερεύουσες». Εξαρτώνται από αυτό το ουσιαστικό-κεφαλή. Αυτές οι «δευτερεύουσες» λέξεις δεν είναι στην πραγµατικότητα καθόλου δευτερεύουσες. Μας παρέχουν επιπλέον πληροφορίες για το ουσιαστικό, κάνοντας 1

2 έτσι επαρκέστερη την επικοινωνία. Όσον αφορά το είδος της πληροφορίας που µεταφέρουν αυτή µπορεί να είναι αφηρηµένη/µη περιγραφική (όπως στην περίπτωση των άρθρων) ή συγκεκριµένη/περιγραφική (όπως στην περίπτωση των επιθέτων). Στο εσωτερικό αυτών των συνόλων οι λέξεις εµφανίζονται σε µια συγκεκριµένη διάταξη. Ίσως έχετε ήδη προσέξει ότι τα ουσιαστικά βρίσκονται σε τελική θέση, ενώ οι άλλες λέξεις προηγούνται. Σε αυτό το κεφάλαιο θα ασχοληθώ µε εκείνες τις λέξεις που εξαρτώνται από το ουσιαστικό και βρίσκονται πριν από αυτό. Θα εξετάσουµε τα άρθρα, τα αριθµητικά και τα επίθετα. Οι αντωνυµίες αποτελούν µια ιδιαίτερη περίπτωση εξάρτησης, για αυτό τον λόγο παρουσιάζονται ξεχωριστά, στο κεφάλαιο 6. Γάτες και σκύλοι Τα παραδείγµατα της εισαγωγής είναι παρµένα από το ζωικό βασίλειο. Ευκαιρία λοιπόν να µιλήσουµε για δύο εκπροσώπους του. Οι γάτες και οι σκύλοι, ίσως τα πιο κοινά κατοικίδια του πλανήτη, συνήθως θεωρούνται αντίθετα (όλοι θα έχετε ακούσει ότι αν σου αρέσουν οι γάτες δεν σου αρέσουν οι σκύλοι κ.λπ., κ.λπ). Η κατηγορία του γένους κάνει µια ενδιαφέρουσα διάκριση ανάµεσά τους. Η λέξη για τον αρσενικό σκύλο µπορεί να χρησιµοποιηθεί µε αναφορά στο είδος «σκύλος», ανεξάρτητα δηλαδή φύλου. Αντίστοιχα η λέξη για τη θηλυκή γάτα µπορεί να χρησιµοποιηθεί µε αναφορά στο είδος «γάτα». 5.1 Η γραµµατική των λέξεων που εξαρτώνται από το ουσιαστικό Τα άρθρα, τα επίθετα και άλλες λέξεις που εξαρτώνται από ουσιαστικά έχουν πολλά κοινά: Πρώτα απ όλα είναι κλιτές λέξεις. Για παράδειγµα, το νεοελληνικό επίθετο που αντιστοιχεί στο αγγλικό expensive εµφανίζεται µε διαφορετικούς τύπους: (4) ακριβός / ακριβή / ακριβό Είναι πιστεύω εύκολο να δει κανείς τις οµοιότητες των επιθέτων µε τα ρήµατα και τα ουσιαστικά. Το αριστερό µέρος τους είναι αµετάβλητο και αποτελεί φορέα της λεξικής σηµασίας (το επίθετο σηµαίνει expensive ). To δεξί µέρος είναι µεταβλητό και φέρει γραµµατικές πληροφορίες. Τι είδους γραµµατικές πληροφορίες; Αν υπολογίσουµε ότι τέτοιες λέξεις αποτελούν συστατικό της ονοµατικής φράσης (αυτός είναι ο τεχνικός όρος για σύνολα που έχουν ένα ουσιαστικό ως «κεφαλή») και 2

3 παρέχουν επιπλέον πληροφορίες για το ουσιαστικό, οι πληροφορίες αυτές αφορούν το γένος, τον αριθµό και την πτώση. Ο τύπος ακριβός από το προηγούµενο παράδειγµα είναι αρσενικού γένους, ενικού αριθµού και ονοµαστικής πτώσης. Οι λέξεις που εξαρτώνται από ουσιαστικά ληµµατογραφούνται σύµφωνα µε την ονοµαστική ενικού του αρσενικού. Έτσι το επίθετο αυτό παρουσιάζεται ως ακριβός, συνήθως ακολουθούµενο από τις καταλήξεις του θηλυκού και του ουδετέρου (πατήστε εδώ για να δείτε ένα πραγµατικό λήµµα: ( ml?lq. Η χρήση αυτών των τύπων δεν είναι τυχαία. Οι λέξεις που εξαρτώνται από το ουσιαστικό πρέπει να ακολουθούν το γραµµατικό «προφίλ» του ουσιαστικού-κεφαλή. Με άλλα λόγια, πρέπει να έχουν τον ίδιο αριθµό, το ίδιος γένος και την ίδια πτώση µε το ουσιαστικό από το οποίο εξαρτώνται (στη γραµµατική ορολογία αυτό λέγεται συµφωνία). Ας δούµε ένα παράδειγµα από έναν χώρο που γνωρίζετε πια καλά. Υπάρχει ένα συγκεκριµένο οριστικό άρθρο για κάθε οµάδα γένους (5a) κι ακόµα περισσότερα εάν συνυπολογίσετε τον αριθµό (5b) και την πτώση (5c): (5a) (5b) (5c) ο αναπτήρας, η οµπρέλα, το βιβλίο η οµπρέλα, οι οµπρέλες η οµπρέλα, την οµπρέλα Έχοντας αυτά κατά νου, πάµε τώρα να δούµε καθεµία από αυτές τις κατηγορίες ξεχωριστά. 5.2 Το οριστικό και το αόριστο άρθρο Μετά από τα κεφάλαια 2 και 3, πιστεύω ότι οι τύποι του οριστικού άρθρου σάς είναι αρκετά γνωστοί. Αν όχι, θα τους ξαναβρείτε στον πίνακα που ακολουθεί: ΑΡΣΕΝΙΚΟ ΘΗΛΥΚΟ ΟΥ ΕΤΕΡΟ ΕΝΙΚΟΣ ΟΝΟΜ. ο η το AΙΤ. τον την το 3

4 ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΟΝΟΜ. οι οι τα ΑΙΤ. τους τις τα Πίνακας 5.1: Το νεοελληνικό οριστικό άρθρο (ονοµαστική και αιτιατική). Στα Νέα Ελληνικά το αόριστο άρθρο ένας είναι το ίδιο µε το αριθµητικό ένας, κάτι που παρατηρείται και σε άλλες γλώσσες (µεταξύ αυτών τα Γερµανικά, τα Γαλλικά, τα Ισπανικά). Πίσω από αυτή τη σύµπτωση βρίσκεται µια απλή λογική συνεπαγωγή: Εάν χρειάζοµαι έναν καφέ, τότε θέλω µόνο έναν, όχι δύο ή τρεις. ΑΡΣΕΝΙΚΟ ΘΗΛΥΚΟ ΟΥ ΕΤΕΡΟ ΕΝΙΚΟΣ ΟΝΟΜ. ένας µία / µια ένα AΙΤ. έναν µία / µια ένα Πίνακας 5.2: Το νεοελληνικό αόριστο άρθρο (ονοµαστική και αιτιατική). Το νεοελληνικό αόριστο άρθρο δεν έχει τύπους στον πληθυντικό (πρβλ. µε τα Ισπανικά ή τα Γερµανικά, όπου υπάρχουν). Όταν ο πληθυντικός είναι απαραίτητος, άλλες αόριστες λέξεις (όπως η αντωνυµία κάποιος) χρησιµοποιούνται στη θέση του. Τα δύο άρθρα (οριστικό και αόριστο) φέρουν αφηρηµένες πληροφορίες που µεταβάλλουν ριζικά την ανάγνωση του ουσιαστικού-κεφαλή. Ας δούµε τις ακόλουθες προτάσεις: (6a) (6b) Οι σκύλοι έχουν µεγάλα δόντια. Dogs have big teeth. Ο σκύλος είναι σαρκοφάγο ζώο. The dog is a carnivorous animal. (=Dogs are carnivorous animals.) Σε αυτές τις προτάσεις το ουσιαστικό-κεφαλή αναφέρεται σε όλους τους σκύλους. Ας δούµε τώρα την ακόλουθη πρόταση: 4

5 (7) Ο σκύλος γαβγίζει στην πόρτα. The dog is barking at the door. Εδώ το ουσιαστικό-κεφαλή δεν αναφέρεται σε όλους τους σκύλους, αλλά σε έναν πολύ συγκεκριµένο σκύλο. Αυτός ο σκύλος µπορεί να είναι συγκεκριµένος για διάφορους λόγους: Μπορεί να είναι ο µόνος σκύλος που υπάρχει εκεί γύρω. Μπορεί να είναι ο σκύλος του σπιτιού. Μπορεί πάλι να ήταν ένας σκύλος που έγινε συγκεκριµένος επειδή είχε αναφερθεί προηγουµένως. Είναι, πιστεύω, σαφές από τα παραδείγµατα 6 και 7 ότι το οριστικό άρθρο επηρεάζει το εύρος αναφοράς του ουσιαστικού-κεφαλή. Με αυτή την έννοια τα ουσιαστικά που προσδιορίζονται από το οριστικό άρθρο συνδέονται είτε µε τη γενικευτική («όλα») είτε µε τη συγκεκριµένη («αυτό») αναφορά. Το αόριστο άρθρο συµπεριφέρεται µε παρόµοιο τρόπο. Ας δούµε τις ακόλουθες προτάσεις: (8a) (8b) Ένας σκύλος τρέχει πάνω από 20 χιλιόµετρα την ώρα. Α dog can run faster than 20 kms /hour. (=Dogs can run faster than 20 kms/hour.) Ένας σκύλος γαβγίζει στην πόρτα. A dog is barking at the door. Η πρόταση 8a αντιπροσωπεύει µια άλλη εκδοχή της γενικευτικής αναφοράς: Οποιοσδήποτε σκύλος µπορεί να τρέξει παραπάνω από 20 χλµ. την ώρα. Η πρόταση 8b αντιπροσωπεύει µια άλλη εκδοχή της συγκεκριµένης αναφοράς (εδώ έχουµε κάποιον άγνωστο σκύλο που γαβγίζει στην πόρτα). Με βάση τα προηγούµενα και τα δύο άρθρα µπορούν να συνδέονται µε τη γενικευτική και τη συγκεκριµένη αναφορά, αλλά µε διαφορετικό τρόπο: Όλοι οι σκύλοι δεν είναι ακριβώς οποιοσδήποτε σκύλος, όπως και αυτός ο σκύλος δεν είναι κάποιος σκύλος. Θα µπορούσαµε λοιπόν να πούµε ότι το οριστικό άρθρο επιβάλλει µια οριστική ανάγνωση του ουσιαστικού-κεφαλή, είτε γενικευτική είτε συγκεκριµένη. Αντίστοιχα, το αόριστο άρθρο επιβάλλει µια αόριστη ανάγνωση του ουσιαστικούκεφαλή, είτε γενικευτική είτε συγκεκριµένη. 5

6 ΑΟΡΙΣΤΟ ΑΟΡΙΣΤΗ-ΓΕΝΙΚΕΥΤΙΚΗ «οποιοδήποτε» AΡΘΡΟ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΗΜΑΣΙΑ ΟΡΙΣΤΙΚΟ ΟΡΙΣΤΙΚΗ-ΓΕΝΙΚΕΥΤΙΚΗ «όλα» ΟΡΙΣΤΙΚΗ- ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ «αυτό» ΑΟΡΙΣΤΗ- ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ Πίνακας 5.3: Η χρήση του οριστικού και του αόριστου άρθρου. «κάποιο» Αυτές οι διακρίσεις αποτελούν γενικές κατευθυντήριες γραµµές για τη χρήση του οριστικού και του αόριστου άρθρου στα νέα ελληνικά. Το πεδίο αυτό είναι δύσκολο, ιδιαίτερα για φυσικούς οµιλητές γλωσσών χωρίς τέτοια άρθρα. Αυτά που θα πρέπει να σηµειώσετε είναι τα ακόλουθα: Το οριστικό άρθρο συνδέεται στενά µε την οριστική γενικευτική αναφορά. Είναι λοιπόν απαραίτητο σε κάθε είδους γενικευτικές προτάσεις (πρβλ. µε τα Αγγλικά): (9a) (9b) Μου αρέσει ο καφές. I like (-) coffee. Οι γάτες µισούν το νερό. (-) Cats hate (-) water. Το οριστικό άρθρο συνδέεται στενά και µε την οριστική συγκεκριµένη αναφορά. Αυτός είναι ο λόγος που είναι υποχρεωτικό µε τα κύρια ονόµατα (κατεξοχήν συγκεκριµένα ουσιαστικά, αφού αναφέρονται σε µοναδικές οντότητες). Συγκρίνετε και πάλι µε τα Αγγλικά: (10a) (10b) ο Πέτρος, η Μαρία (-) Peter, (-) Mary η Γαλλία, η Αθήνα, τα Χριστούγεννα (-) France, (-) Athens, (-) Christmas 6

7 Αυτή η συνάρτηση εξηγεί επίσης γιατί το οριστικό άρθρο είναι υποχρεωτικό µε λέξεις που συγκεκριµενοποιούν ένα ουσιαστικό, όπως οι δεικτικές ή οι κτητικές αντωνυµίες (βλ. ενότητα 6.2 και κεφάλαιο 9): (11a) Αυτό το βιβλίο είναι ακριβό. This (-) book is expensive. (11b) Ψάχνω το βιβλίο µου. Ι am looking for (-) my book. Το αόριστο άρθρο δεν συνδέεται το ίδιο στενά µε την αόριστη αναφορά. Η σύνταξη φαίνεται πως παίζει σηµαντικό ρόλο σε αυτό το πεδίο. Εάν το αόριστο άρθρο προσδιορίζει ένα ουσιαστικό σε θέση υποκειµένου, είναι υποχρεωτικό µε τη γενικευτική αναφορά. Εάν όµως έχει συγκεκριµένη αναφορά, τότε µπορεί να αντικατασταθεί από άλλες αόριστες λέξεις όπως το κάποιος. (12a) Ένα παιδί πρέπει να ακούει τους γονείς του (ΓΕΝΙΚΕΥΤΙΚΟ) Α child should listen to its parents. (=Children should listen to their parents.) (12b) Ένας / Κάποιος φίλος λέει ότι... (ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ) Α friend / Some friend says that Ας δούµε τώρα τι γίνεται όταν το αόριστο άρθρο εξαρτάται από ένα ουσιαστικό σε θέση αντικειµένου: (13a) Ψάχνω µια / κάποια δουλειά για το πρωί. I am looking for a morning job. (ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ) (13b) Ψάχνω µια δουλειά. (ΓΕΝΙΚΕΥΤΙΚΟ) I am looking for a job. Η πρόταση 13a έχει συγκεκριµένη αναφορά. Αν ψάχνω µια δουλειά για το πρωί, θα υπάρχει κάποια δουλειά που να µου κάνει. Η πρόταση 13b έχει γενικευτική αναφορά. Αν είµαι άνεργος, τότε µου κάνει οποιαδήποτε δουλειά. (14) Ψάχνω (-) δουλειά. 7

8 Εδώ το αόριστο άρθρο έχει αποβληθεί και αυτό που έχουµε είναι µια περίφραση (η λέξη periphrasis είναι άλλη µια λέξη ελληνικής καταγωγής), το νόηµα της οποίας είναι ελαφρά διαφορετικό. Αυτή η πρόταση εστιάζει στο ότι ψάχνω δουλειά, και όχι διαµέρισµα ή σκύλο. Εδώ γίνεται σαφές ότι είµαι κάποιος που ψάχνει δουλειά, δηλαδή άνεργος. Αυτό το είδος συνδήλωσης αποτελεί τη βάση για εκατοντάδες καθηµερινές εκφράσεις σαν τις ακόλουθες: (15a) Πίνω (-) καφέ το πρωί. I have a/(-) coffee in the morning. (15b) ιαβάζω (-) εφηµερίδα. I read the paper. (15c) Συνήθως φοράω (-) παντελόνι και (-) µπλουζάκι. Ι usually wear (-) trousers and a t-shirt. (15d) Έχω (-) µεγάλη µύτη. I ve got a big nose. Οι προηγούµενες προτάσεις εστιάζουν στο ότι είµαι λάτρης του καφέ (15a), ότι είµαι αναγνώστης εφηµερίδων (15b), ότι συνηθίζω να φοράω παντελόνι και µπλουζάκι (15c) ή ότι η µύτη µου είναι µεγάλη (15d). Αυτή η ερµηνεία κάνει τέτοιες προτάσεις να µοιάζουν µε δοµές κατηγορουµένου όπως οι επόµενες, όπου και πάλι το αόριστο άρθρο απαλείφεται: (16a) Ο Πέτρος είναι (-) γιατρός. Peter is a doctor. (16b) O Μαξ είναι (-) σκύλος, όχι (-) γάτα. Max is a dog, not a cat. Φίλοι και σύντροφοι Οι Νεοέλληνες, ιδιαίτερα οι νέοι, αναφέρονται στον ερωτικό τους σύντροφο µε το ουσιαστικό φίλος/φίλη ( male friend / female friend ) µαζί µε το οριστικό άρθρο. Εάν αναφέρονται σε κάποιον απλό φίλο τους, χρησιµοποιούν το ίδιο ουσιαστικό, αλλά µε το αόριστο άρθρο: (Ia) Mένω µε τον φίλο µου. 8

9 (Ib) I live with my boyfriend. Mένω µε έναν φίλο µου. I live with a friend of mine. Πρόκειται για µια πολύ χαρακτηριστική περίπτωση της διαφοράς µεταξύ των δύο άρθρων. Ένας ερωτικός σύντροφος υπό αυτό το πρίσµα παρουσιάζεται σαν ένας πολύ συγκεκριµένος (ξεχωριστός, θα έλεγα) φίλος, ένας µοναδικός φίλος, ένας φίλος κατεξοχήν. Από την άλλη, ένας απλός φίλος είναι µόνος ένας µεταξύ άλλων φίλων. Η διαφορά αυτή δεν έχει ξεκάθαρα όρια και σε µερικές περιπτώσεις είναι δύσκολο (ακόµα και για φυσικούς οµιλητές) να καταλάβεις αν κάποιος αναφέρεται σε σύντροφο ή σε φίλο. Για να αποφύγετε παρανοήσεις, καλύτερα να µη χρησιµοποιείτε αυτή τη λέξη για να αναφερθείτε στη/στον σύντροφό σας και να επιλέξετε µια άλλη (σίγουρα οι Έλληνες φίλοι σας µπορούν να σας βοηθήσουν εδώ περισσότερο από µένα). 5.3 Αριθµητικά και άλλα Το νεοελληνικό αριθµητικό σύστηµα είναι δεκαδικό, µε τις µεγαλύτερες µονάδες να προηγούνται και τις µικρότερες να ακολουθούν. Ο αριθµός 172, για παράδειγµα, είναι: (17) εκατόν (-) εβδοµήντα δύο one hundred and seventy two Το αριθµητικό σύστηµα µοιάζει πολύ µε το αντίστοιχο αγγλικό, άρα δεν έχουµε και πολλά να πούµε εδώ. Απλώς χρειάζεται να µάθετε τους αριθµούς από το 1 έως το 100 (πατώντας εδώ: Τα περισσότερα αριθµητικά δεν κλίνονται και µένουν τα ίδια χωρίς να επηρεάζονται από το γένος ή την πτώση του ουσιαστικού-κεφαλή. (18a) δύο χάρτες (ΑΡΣΕΝΙΚΟ) two maps (18b) δύο καρέκλες (ΘΗΛΥΚΟ) two chairs (18c) δύο βιβλία (ΟΥ ΕΤΕΡΟ) 9

10 two books υστυχώς οι κανόνες πάντα έχουν µια εξαίρεση, και εδώ έχουµε τρεις: Τα αριθµητικά 1, 3 και 4 κλίνονται. Το αριθµητικό 1 είναι το ίδιο µε το αόριστο άρθρο, άρα µπορείτε να πάτε πίσω στον πίνακα 5.2 για να δείτε την κλίση του. Τα αριθµητικά 3 και 4 έχουν τους ίδιους τύπους για το αρσενικό και το θηλυκό και έναν άλλο τύπο για το ουδέτερο (και, φυσικά, έχουν µόνο πληθυντικό). ΑΡΣΕΝΙΚΟ ΘΗΛΥΚΟ ΟΥ ΕΤΕΡΟ ΟΝΟΜ. τρεις τρεις τρία AΙΤ. τρεις τρεις τρία Πίνακας 5.4: Tο αριθµητικό τρεις/τρία (ονοµαστική και αιτιατική). ΑΡΣΕΝΙΚΟ ΘΗΛΥΚΟ ΟΥ ΕΤΕΡΟ ΟΝΟΜ. τέσσερις τέσσερις τέσσερα AΙΤ. τέσσερις τέσσερις τέσσερα Πίνακας 5.5: Το αριθµητικό τέσσερις/τέσσερα (ονοµαστική και αιτιατική). Τι ώρα είναι; Η βασική ερώτηση για την ώρα στα νέα ελληνικά είναι η ακόλουθη: (II) Τι ώρα είναι; What time is it? Για να πείτε τι ώρα είναι στα Νέα Ελληνικά πρέπει να έχετε υπόψη σας τα εξής: Οι ώρες έρχονται πρώτες και τα λεπτά δεύτερα. Οι νεολληνικές λέξεις µε τη σηµασία past και to είναι και και παρά αντίστοιχα. Το αντίστοιχο του quarter είναι το τέταρτο και το αντίστοιχο του half είναι το µισή. Ας απαντήσουµε τώρα την προηγούµενη ερώτηση (προσέξτε ότι το ρήµα και η έκφραση η ώρα συνήθως παραλείπονται): (IIIa) Είναι πέντε η ώρα. / Είναι πέντε. / Πέντε. (IIIb) Είναι πέντε και δέκα. / Πέντε και δέκα. (IIIc) Πέντε και τέταρτο. (IIId) Πέντε και µισή. (IIIe) Έξι παρά τέταρτο. 10

11 Οι ώρες στα Νέα Ελληνικά είναι θηλυκού γένους (η ώρα). Για αυτό τον λόγο χρησιµοποιούµε τα µία, τρεις και τέσσερις αντί των ένα, τρία και τέσσερα. (IVa) Mία και πέντε. (IVb) Τρεις. (IVc) Τέσσερις και δέκα. Οι συντοµογραφίες για τα a.m./p.m. είναι π.µ./µ.µ. αντίστοιχα (δεν είναι λάθος, το νεοελληνικό π.µ. αντιστοιχεί στο αγγλικό a.m.). Τις χρησιµοποιούµε όταν γράφουµε αλλά όχι όταν µιλάµε. Αντί για αυτές, οι άνθρωποι χρησιµοποιούν περιόδους της ηµέρας (όπως τα πρωί ή βράδυ) για να συγκεκριµενοποιήσουν την ώρα: (Va) Πέντε το πρωί. (Vb) Πέντε το απόγευµα. Τα αριθµητικά εκφράζουν την ακριβή (µετρήσιµη) ποσότητα. Τι συµβαίνει µε τη µη µετρήσιµη ποσότητα; Όπως και οι άλλες γλώσσες, έτσι και τα νέα ελληνικά διαθέτουν κάποιες λέξεις (που ονοµάζονται γενικοί ποσοδείκτες, ή απλά ποσοδείκτες) για να το κάνουν. Για τα επίπεδα Α1/Α2 χρειάζεται να ξέρετε δύο µόνο ποσοδείκτες: Η µεγάλη ποσότητα εκφράζεται από τον ποσοδείκτη πολύς, που ισοδυναµεί µε τα much, a lot of, many. Η µικρή ποσότητα εκφράζεται από τον ποσοδείκτη λίγος (ισοδύναµο των (a) few, (a) little). Για τους τελείως αρχάριους οι ποσοδείκτες είναι ένα από τα ωραιότερα κεφάλαια της νεοελληνικής γραµµατικής. Ξεχάστε τα µετρήσιµα και τα µη µετρήσιµα ουσιαστικά, ξεχάστε τους προτασικούς τύπους και απολαύστε τη διατύπωση της ποσότητας στα Νέα Ελληνικά! (19a) εν έχω πολλά λεφτά. I don t have much money. (19b) Έχω πολλούς καλούς φίλους. I have many good friends. (19c) Έχω πολλούς φίλους. I have a lot of friends. Για να κάνω αυτή τη στιγµή ακόµα ωραιότερη, θα σας πω εδώ ότι τα συναφή επιρρήµατα παράγονται άµεσα από αυτούς τους ποσοδείκτες: 11

12 (VIa) (VIb) (VIc) Eίναι πολύ έξυπνος. He is very clever. Σε αγαπάω πάρα πολύ. I love you very much. Τρώω πολύ. I eat a lot. Tο µόνο πρόβληµα που θα αντιµετωπίσετε εδώ έχει να κάνει µε τη µορφή των ποσοδεικτών. Ο ποσοδείκτης λίγος κλίνεται σαν ένα συνηθισµένο ουσιαστικό (βλ. πίνακα 5.7), αλλά ο ποσοδείκτης πολύς είναι ανώµαλος. Για την κλίση του δείτε τον επόµενο πίνακα: ΑΡΣΕΝΙΚΟ ΘΗΛΥΚΟ ΟΥ ΕΤΕΡΟ ΕΝΙΚΟΣ ΟΝΟΜ. πολύς πολλή πολύ AΙΤ. πολύ πολλή πολύ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΟΝΟΜ. πολλοί πολλές πολλά AΙΤ. πολλούς πολλές πολλά Πίνακας 5.6: Ο ποσοδείκτης πολύς/πολλή/πολύ (ονοµαστική και αιτιατική). Λίγα λόγια τώρα για τη σύνταξη: Τα αριθµητικά και οι ποσοδείκτες εµφανίζονται αµέσως µετά από τo οριστικό άρθρο και γενικά προηγούνται των απλών επιθέτων. Από αυτή την άποψη τα Νέα Ελληνικά δεν διαφοροποιούνται από τα Αγγλικά: (20a) οι δύο ακριβοί χάρτες the two expensive maps (20b) πολλοί ακριβοί χάρτες many expensive maps 5.4. Tα επίθετα Τα βασικά νεοελληνικά επίθετα ακολουθούν δύο κύρια κλιτικά υποδείγµατα. Η µόνη διαφορά µεταξύ τους είναι η κατάληξη του θηλυκού (-α έναντι -η). Θα αφήσω την αναλυτική εξάταση αυτής της διαφοράς για τα επίπεδα Β1-Β2 και θα σας δώσω µια 12

13 πρακτική οδηγία για να τη χειριστείτε. είτε το αρσενικό των επιθέτων ακριβός ( expensive ) και νέος ( young ). Εάν ο τελικός φθόγγος του θέµατος είναι σύµφωνο, (ακριβός), τότε το θηλυκό τελειώνει σε -η (και εσείς πηγαίνετε στον πίνακα 5.7). Εάν ο τελικός φθόγγος του θέµατος είναι φωνήεν (νέος), τότε το θηλυκό τελειώνει σε -α (και εσείς πηγαίνετε στον πίνακα 5.8). Τα βασικά νεοελληνικά επίθετα δεν έχουν δική τους µορφολογία. Η κλίση τους ακολουθεί βασικές κατηγορίες των νεοελληνικών ουσιαστικών. Τα επίθετα ακριβός και νέος του παραδείγµατός µας κλίνονται ακριβώς σαν τα ουσιαστικά σε -ος (δρόµος). Οι τύποι ακριβή και νέα ταυτίζονται από την άποψη της κλίσης µε τα θηλυκά ουσιαστικά σε -α ή -η (ώρα, ζώνη). Τέλος, οι τύποι ακριβό και νέο βασίζονται στα ουδέτερα ουσιαστικά σε -o (βιβλίο). Κατά συνέπεια, δεν χρειάζεται να µάθετε κάτι καινούριο. Αυτό που πρέπει να κάνετε είναι να φρεσκάρετε όσα ήδη γνωρίζετε για την κλίση των ουσιαστικών (βλ. πίνακες 3.1 και 3.4) και/ή να δείτε τους ακόλουθους πίνακες: ΑΡΣΕΝΙΚΟ ΘΗΛΥΚΟ ΟΥ ΕΤΕΡΟ ΕΝΙΚΟΣ ΟΝΟΜ. ακριβός ακριβή ακριβό AΙΤ. ακριβό ακριβή ακριβό ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΟΝΟΜ. ακριβοί ακριβές ακριβά AΙΤ. ακριβούς ακριβές ακριβά Πίνακας 5.7: Η ονοµαστική και αιτιατική των επιθέτων σε -oς/-η/-ο. ΑΡΣΕΝΙΚΟ ΘΗΛΥΚΟ ΟΥ ΕΤΕΡΟ ΕΝΙΚΟΣ ΟΝΟΜ. νέος νέα νέο AΙΤ. νέο νέα νέο ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΟΝΟΜ. νέοι νέες νέα AΙΤ. νέους νέες νέα Πίνακας 5.8: Η ονοµαστική και αιτιατική των επιθέτων σε -oς/-α/-ο. 13

14 εν χρειάζεται λοιπόν να πούµε τίποτα άλλο για τη µορφή των επιθέτων. Πρέπει ωστόσο να µείνουµε στη χρήση τους. Όπως και άλλες λέξεις που εξαρτώνται από τα ουσιαστικά, τα επίθετα πρέπει να ακολουθούν το γραµµατικό «προφίλ» του ουσιαστικού-κεφαλή. Με όρους γραµµατικής, τα επίθετα πρέπει να «συµφωνούν» µε το ουσιαστικό-κεφαλή στο γένος (21a), στον αριθµό (21b) και στην πτώση (21c): (21a) ο ακριβός χάρτης / η ακριβή ζώνη / το ακριβό βιβλίο (21b) ο ακριβός χάρτης / οι ακριβοί χάρτες (21c) ο ακριβός χάρτης / τον ακριβό χάρτη Όπως και πολλοί άλλοι κανόνες, έτσι και ο κανόνας της συµφωνίας φαίνεται απλός στη θεωρία, αλλά στην πράξη αποδεικνύεται όχι και τόσο απλός. Σαν τελείως αρχάριοι που είστε, σίγουρα θα κάνετε πολλά λάθη πριν να φτάσετε να τον εφαρµόζετε σωστά. Μην απογοητεύεστε, όλοι το παθαίνουν στην αρχή. Τα επίθετα πρέπει να ακολουθούν το γένος, τον αριθµό και την πτώση του ουσιαστικού, όχι τις πραγµατικές του καταλήξεις: (VIIa) ακριβός φακός expensive torch (VIIb) ακριβός αναπτήρας expensive lighter (VIIc) ακριβός χάρτης expensive map Τα επίθετα παρέχουν πληροφορίες για τα ουσιαστικά όχι µόνο άµεσα, αλλά και έµµεσα µέσω ενός ρήµατος (συνήθως του είµαι), ακολουθώντας και πάλι τον κανόνα της συµφωνίας. Τέτοιες προτάσεις είναι παρόµοιες µε αυτές που εξετάσαµε στην Ενότητα (κατηγόρηση). (VIII) Ο χάρτης είναι ακριβός. The map is expensive. Λίγα λόγια τώρα για τη θέση των επιθέτων. Γενικά, ένα επίθετο πρέπει να προηγείται άµεσα του ουσιαστικού, που σηµαίνει ότι πρέπει να βρίσκεται πιο κοντά σε αυτό από ό,τι τα άρθρα, οι αντωνυµίες (βλ. κεφάλαιο 6) ή τα αριθµητικά: 14

15 (22a) (22b) (22c) (22d) Θέλω τον ακριβό χάρτη. I want the expensive map. Θέλω έναν ακριβό χάρτη. I want an expensive map. Θέλω αυτόν τον ακριβό χάρτη. I want this expensive map. Θέλω δύο ακριβούς χάρτες. I want two expensive maps. Κι αν υπάρχουν περισσότερα από ένα επίθετα; Εάν συγκρίνετε µε τη µητρική σας γλώσσα ή τα Αγγλικά, πιστεύω ότι θα βρείτε περισσότερες οµοιότητες παρά διαφορές: (23a) Θέλω ένα ωραίο ζεστό τσάι. I want a nice hot tea. (23b) Ξέρω ένα καινούριο γαλλικό εστιατόριο I know a new French restaurant. Στα Νέα Ελληνικά οι προτάσεις 23a και 23b είναι πολύ πιο αποδεκτές από τις ακόλουθες: (24a)?? Θέλω ένα ζεστό ωραίο τσάι. I want a hot nice tea. (24b)?? Ξέρω ένα γαλλικό καινούριο εστιατόριο. I know a French new restaurant. είτε την ακόλουθη πρόταση: (IX) εν µου αρέσει το κόκκινο αυτοκίνητο. Προτιµώ το µαύρο. I don t like the red car. I prefer the black one. Για να σχηµατίσετε µια ελλειπτική πρόταση σαν την προηγούµενη στα Νέα Ελληνικά, απλώς αφαιρείτε το ουσιαστικό (δηλαδή δεν χρειάζεστε κάποιον όρο σαν το one για να εξαρτήσετε το επίθετο). 15

16 Η σύγκριση Η ζωή µας είναι γεµάτη συγκρίσεις. Κάποιος µπορεί να είναι πιο ψηλός ή πιο κοντός από κάποιον άλλο. Ένα αυτοκίνητο µπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο γρήγορο από κάποιο άλλο, οι τιµές µπορεί να είναι υψηλότερες ή χαµηλότερες κ.λπ. κ.λπ. Η γνώση των συγκριτικών δοµών είναι λοιπόν βασική για την επικοινωνία, άρα απαραίτητη για τους τελείως αρχάριους. Ας δούµε λοιπόν κάποιες βασικές µορφές σύγκρισης: (X) O Πέτρος είναι πιο ψηλός από τον Κώστα. Peter is taller than Kostas. Για να σχηµατίσετε τον συγκριτικό βαθµό ( taller than ), απλώς βάζετε το συγκριτικό επίρρηµα πιο ( more ) πριν από το επίθετο και χρησιµοποιείτε την πρόθεση από (που εδώ ισοδυναµεί µε το than ). Το πιο είναι επίρρηµα, κατά συνέπεια δεν επηρεάζεται από τον κανόνα της συµφωνίας. Άλλο ένα καλό νέο για σας. Για να σχηµατίσετε τον υπερθετικό βαθµό ( the tallest of ), απλώς προσθέτετε το οριστικό άρθρο πριν από το συγκριτικό και συνεχίζετε µε την πρόθεση από µαζί µε κάποια εκδοχή του all (αλλά αυτή η προθετική φράση δεν είναι υποχρεωτική). (XI) O Πέτρος είναι ο πιο ψηλός (από όλους). Peter is the tallest (of all). Τι γίνεται µε τη σύγκριση οµοιότητας; Ας δούµε ένα παράδειγµα: (XII) Ο Πέτρος είναι το ίδιο ψηλός µε τον Κώστα. Peter is as tall as Costas. Αριθµοί τηλεφώνου Οι Νεοέλληνες έχουν µια ιδιοτροπία µε τους αριθµούς τηλεφώνου: Αντί να πουν το κάθε νούµερο ξεχωριστά, συνήθως λένε κάποια από αυτά µαζί ακολουθώντας ένα µετρικό σχήµα. Έτσι ένας αριθµός τηλεφώνου σαν τον ακόλουθο (XIII) θα µπορούσε να ακουστεί έτσι (XIV) αλλά και έτσι (XV)

17 Σαν τελείως αρχάριοι πρέπει να αποφύγετε µε κάθε τρόπο αυτά τα µικρά ποιήµατα, ώστε να ακούσετε σωστά έναν αριθµό τηλεφώνου. Μπορείτε να διακόψετε τη συνοµιλήτρια/τον συνοµιλητή σας λέγοντας κάτι ευγενικό όπως Ένα ένα, παρακαλώ, δεν µιλάω πολύ καλά ελληνικά ακόµα ( One by one, please, I don t speak Modern Greek fluently yet ). ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στο κεφάλαιο 5 παρουσιάζονται λέξεις που εξαρτώνται από τα ουσιαστικά (άρθρα, επίθετα, αριθµητικά), οι οποίες προηγούνται του ουσιαστικού παρέχοντας επιπλέον πληροφορίες για αυτό. Όπως έγινε και µε την παρουσίαση των ουσιαστικών και των ρηµάτων, η παρουσίαση αυτών των κατηγοριών ακολουθεί τον άξονα µορφή/χρήση. Έµφαση δίδεται εδώ στον κανόνα της συµφωνίας, ο οποίος καθορίζει τη µορφή που λαµβάνουν οι λέξεις αυτές ώστε να ταιριάζουν µε το γραµµατικό «προφίλ» του ουσιαστικού-κεφαλή. ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙ ΙΑ ονοµατική φράση, ουσιαστικό-κεφαλή, προσδιορισµός/προσδιοριστικό, λέξεις που εξαρτώνται από το ουσιαστικό, συµφωνία, άρθρο, οριστικό/αόριστο, γενικευτικό/συγκεκριµένο, αριθµητικό, ποσοδείκτης, επίθετο 17