ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Προς το µέλλον: Ο νεοελληνικός (απλός) µέλλοντας, και όχι µόνο

Transcript

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Προς το µέλλον: Ο νεοελληνικός (απλός) µέλλοντας, και όχι µόνο Αντί εισαγωγής θα ξεκινήσουµε µε το ακόλουθο σενάριο: Η/Ο συγκάτοικός σας θέλει να πάτε στο σούπερ µάρκετ. Εσείς δεν θέλετε καθόλου και η/ο συγκάτοικός σας το ξέρει. Έτσι, προσπαθεί να σας πείσει λέγοντας κάτι τέτοιο: (1) If you go... (1a) I will wash the dishes. (1b) I can wash the dishes. (1c) I am willing to wash the dishes. (1d) I promise to wash the dishes. (1e) I swear to wash the dishes. Το πλύσιµο των πιάτων (1a-e) είναι µια πράξη που ανήκει στο µέλλον, διότι θα πραγµατοποιηθεί µετά από το «τώρα» της οµιλίας. Αυτή η µελλοντική πράξη µπορεί να περιγραφεί µε διάφορους τρόπους: είτε µε τη χρήση του απλού µέλλοντα (όπως στο 1a), είτε µε τη χρήση ενός απαρεµφάτου σε συνδυασµό µε το κατάλληλο κύριο ρήµα (όπως στα 1b-e). Και το απαρέµφατο λοιπόν αναφέρεται σε πράξεις που εξ ορισµού θα πραγµατοποιηθούν µετά το «τώρα» της οµιλίας: Αν δίνω την υπόσχεση να πλύνω τα πιάτα, τότε θα τα πλύνω αργότερα. Όταν ένα ρήµα χρησιµοποιείται στον ενεστώτα ή στον αόριστο επενδύεται µε το χαρακτηριστικό της βεβαιότητας: µια παρούσα ή µια παρελθούσα πράξη αποτελεί γεγονός. Κατά συνέπεια η αναφορά µου σε αυτήν µπορεί εύκολα είτε να επαληθευθεί είτε να διαψευστεί. Για παράδειγµα, αν πω «Βρέχει» κάποιος µπορεί να ανοίξει το παράθυρο και να ελέγξει την αλήθεια των λεγοµένων µου. Όταν αφήνουµε το παρελθόν ή το παρόν και περνάµε στο µέλλον, η βεβαιότητα µετατρέπεται σε αβεβαιότητα. Αν πω «Θα βρέξει» κανένας δεν µπορεί να ελέγξει την αλήθεια των λεγοµένων µου και στην ουσία κανένας δεν µπορεί να είναι σίγουρος για αυτό. Αυτή η αβεβαιότητα καλύπτει και το πεδίο των προθέσεων, των επιθυµιών, των υποχρεώσεων, των ικανοτήτων, των δυνατοτήτων ή των πιθανοτήτων, δηλαδή το πεδίο που συνδέεται τυπικά µε τη χρήση του απαρεµφάτου. Ακόµα και αν ορκιστώ να πλύνω τα πιάτα (όπως στο 1e), κανένας δεν µπορεί να είναι απολύτως βέβαιος ότι θα

2 κρατήσω τον λόγο µου. Από την άποψη της σηµασίας, λοιπόν, απαρέµφατα και µελλοντικοί χρόνοι έχουν πολλά κοινά, γεγονός που ερµηνεύει τη µορφική τους συνάφεια σε αρκετές γλώσσες. Μία από αυτές είναι και τα Νέα Ελληνικά. 9.1 Ένας χρόνος για το µέλλον: ο νεοελληνικός µέλλοντας Τα Νέα Ελληνικά διαθέτουν περισσότερους από έναν µελλοντικούς χρόνους. Ο κυρίαρχος χρόνος όµως είναι εκείνος που ονοµάζεται (απλός) µέλλοντας, ο οποίος ισοδυναµεί µε τον αγγλικό future simple και τη δοµή be going to. Η παρούσα ενότητα φέρνει µόνο καλά νέα για τους τελείως αρχάριους. Τα βασικά του µέλλοντα τα ξέρετε ήδη, κι ας µην το γνωρίζετε. Το µόνο που χρειάζεται να κάνω εγώ είναι να βάλω τα πράγµατα σε τάξη, να προσθέσω κάποιες λεπτοµέρειες και να σας αφήσω να απολαύσετε το µέλλον Η µορφή του µέλλοντα Ας ξεκινήσουµε µε µερικά παραδείγµατα ρηµάτων στον ενεστώτα, στον αόριστο και στον µέλλοντα (για τις σηµασίες των ρηµάτων µπορείτε να δείτε το Παράρτηµα): (2) δουλεύω δούλεψα θα δουλέψω γράφω έγραψα θα γράψω Αντίθετα µε τον ενεστώτα και τον αόριστο, ο µέλλοντας είναι περιφραστικός χρόνος. Με άλλα λόγια σχηµατίζεται από δύο συστατικά: το µόριο θα και τον ρηµατικό τύπο του µέλλοντα. Το θα παραµένει αµετάβλητο κατά την κλίση, ενώ ο ρηµατικός τύπος αλλάζει: (3) θα δουλέψω ( I will work ) θα δουλέψεις ( you will work ) κ.λπ. Το θα είναι απολύτως απαραίτητο για τον σχηµατισµό του µέλλοντα. Για να το πω αλλιώς: Εάν δεν υπάρχει θα, δεν υπάρχει µέλλον. Κανένας δεν θα καταλάβει ότι αναφέρεστε σε µια µελλοντική πράξη.

3 Ας δούµε τώρα τον ρηµατικό τύπο αυτής της περίφρασης. Το θέµα του µέλλοντα βασίζεται στο συνοπτικό θέµα (βλ. Ενότητα 2.2.2). Το ξέρετε αυτό το θέµα; Εν µέρει, ναι. Αυτό το θέµα αποτελεί τη βάση και του αορίστου. Για αυτό τον λόγο ο µέλλοντας και ο αόριστος έχουν µια µορφική συνάφεια, που τους ξεχωρίζει από τον ενεστώτα: (4) δουλεύω δούλεψα θα δουλέψω γράφω έγραψα θα γράψω Αυτή η συνάφεια θα σας βοηθήσει πολύ στον σχηµατισµό του µέλλοντα. Σηµαίνει ότι µπορείτε να ξεκινήσετε από το αοριστικό θέµα, που το γνωρίζετε, για να βρείτε το συνοπτικό θέµα και από αυτό να φτιάξετε τον µέλλοντα. Πρώτα απ όλα, λοιπόν, πρέπει να πάρετε το θέµα του αορίστου και να αφαιρέσετε όποια στοιχεία χαρακτηρίζουν τον αόριστο. Ποια είναι αυτά τα στοιχεία; Είναι οι καταλήξεις του αορίστου: (5) δούλεψ- έγραψ- Είναι επίσης το τονικό σχήµα της τρισυλλαβίας. Αφαιρέστε λοιπόν τον τόνο και συνακόλουθα και το αρχικό ε- όπου και αν υπάρχει: (6) ΟΥΛΕΨ- ΓΡΑΨ- Αυτό που βλέπετε στο (6) είναι το συνοπτικό θέµα των ρηµάτων δουλεύω και γράφω. Να τι πρέπει να κάνετε τώρα για να φτιάξετε τον µέλλοντα: Προσθέστε το µόριο θα: (7) θα δουλεψ- θα γραψ- Βάλτε τον τόνο στην αρχική του θέση, όπως φαίνεται από τον ενεστώτα: (8) θα δουλέψ- θα γράψ-

4 Συµπληρώστε το θέµα µε τις καταλήξεις του µέλλοντα. Αυτές οι καταλήξεις δεν είναι καινούριες. Είναι οι καταλήξεις του ενεστώτα. Συγκρίνετε τους ακόλουθους τύπους: (9) δουλεύω θα δουλέψω γράφω θα γράψω δουλεύεις θα δουλέψεις γράφεις θα γράψεις κ.λπ. κ.λπ. Tελειώσαµε! Όπως βλέπετε, σχεδόν όλα σάς ήταν ήδη γνωστά. Ας κάνουµε τώρα λίγη εξάσκηση: Ποιος είναι ο µέλλοντας των ρηµάτων πλένω και γυρίζω; Ας ξεκινήσουµε µε το πλένω. Το ρήµα αυτό είναι ανώµαλο, οπότε κανονικά θα έπρεπε να έχετε µάθει τον αόριστο (αλλά αν δεν τον θυµάστε, µπορείτε να τον βρείτε στον Πίνακα 8.4). Ωραία, ο αόριστος είναι έπλυνα. Για να πάρετε το συνοπτικό θέµα πρέπει να αφαιρέσετε ό,τι ανήκει στον αόριστο: (10) ΠΛΥΝ- Τώρα µπορείτε να προσθέσετε τα χαρακτηριστικά του µέλλοντα: (11) θα πλύνω Πάµε τώρα στο γυρίζω. Το ρήµα αυτό είναι οµαλό, οπότε µπορείτε να φτιάξετε µόνοι σας τον αόριστο και να συνεχίσετε κανονικά την υπόλοιπη διαδικασία: (12) γυρίζω γύρισα ΓΥΡΙΣ- θα γυρίσω Ας δούµε τώρα δύο προβληµατικά σηµεία του µέλλοντα: Η µορφική συνάφεια του µέλλοντα και του αορίστου είναι λιγότερο ξεκάθαρη για τα ακόλουθα ρήµατα (σηµειώστε ότι τα περισσότερα είναι ανώµαλα της Οµάδας 1 στον αόριστο). Και σε αυτή την περίπτωση λοιπόν πρέπει να χρησιµοποιήσετε τη µνήµη σας και όχι τη λογική σας.

5 ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ΑΟΡΙΣΤΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ βγαίνω βγήκα θα βγω βλέπω είδα θα δω βρίσκω βρήκα θα βρω έρχοµαι ήρθα θα έρθω έχω είχα θα έχω λέω είπα θα πω µπαίνω µπήκα θα µπω παίρνω πήρα θα πάρω πηγαίνω/πάω πήγα θα πάω πίνω ήπια θα πιω τρώω έφαγα θα φάω Πίνακας 9.1: Ρήµατα µε ανώµαλο µέλλοντα. Τα ρήµατα στον µέλλοντα «δανείζονται» τις καταλήξεις τους από τον ενεστώτα, αλλά ποιον απ όλους; (Θυµάστε, φαντάζοµαι, ότι ο ενεστώτας περιλαµβάνει διαφορετικές οµάδες κλίσης). Η απάντηση είναι απλή: Ακολουθούν εκείνο το κλιτικό υπόδειγµα µε το οποίο µοιάζουν περισσότερο. Ας δούµε τα ακόλουθα παραδείγµατα: (13) γράφω θα γράψω τρώω θα φάω λέω θα πω Ο τύπος θα γράψω έχει σύµφωνο πριν από το (άτονο) -ω, άρα µοιάζει µε την οµάδα A1 (βλ. Ενότητα 4.1.1). Ο τύπος θα φάω µοιάζει πολύ µε την Οµάδα Α2 (βλ. Ενότητα 4.1.2), ενώ ο τύπος θα πω ακολουθεί την Οµάδα B2 (βλ. Ενότητα 4.1.4). Έχουµε λοιπόν τρία κλιτικά υποδείγµατα για τον µέλλοντα (η οµάδα Β1 δεν εκπροσωπείται στον µέλλοντα): (Α1) (Α2) (Β2)

6 ΕΝΙΚΟΣ αʹ θα γράψω θα φάω θα πω βʹ θα γράψεις θα φας θα πεις γʹ θα γράψει θα φάει θα πει ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ αʹ θα γράψουµε θα φάµε θα πούµε βʹ θα γράψετε θα φάτε θα πείτε γʹ θα γράψουν(ε) θα φάνε θα πουν(ε) Πίνακας 9.2: Τα κλιτικά υποδείγµατα του µέλλοντα. Η µεγάλη πλειοψηφία των ρηµάτων ακολουθεί την Οµάδα Α1, ενώ λίγα µόνο ρήµατα ακολουθούν τις Οµάδες A2 και B2. Η µορφική συνάφεια µεταξύ αορίστου και µέλλοντα µπορεί να λειτουργήσει αµφίδροµα: Αν στο βιβλίο Ελληνικών σας παρουσιάζεται πρώτα ο µέλλοντας και µετά ο αόριστος, δεν έχετε παρά να ξεκινήσετε από τον µέλλοντα ώστε να φτιάξετε τον αόριστο: Πρώτα θα αφαιρέσετε το µόριο θα, τον τόνο και τις καταλήξεις του µέλλοντα. Έτσι θα έχετε το συνοπτικό θέµα: (I) θα δουλέψω ΟΥΛΕΨθα γράψω ΓΡΑΨ- Τώρα µπορείτε να εφαρµόσετε τους κανόνες σχηµατισµού του αορίστου. Προσθέστε τις καταλήξεις του αορίστου και τον τόνο σύµφωνα µε το σχήµα της τρισυλλαβίας: (ΙΙ) ΟΥΛΕΨ- δούλεψα ΓΡΑΨ- έγραψα Η χρήση του µέλλοντα O νεοελληνικός µέλλοντας χρησιµοποιείται για να περιγράψει πράξεις που θα συµβούν µετά τη στιγµή της οµιλίας. Κατά συνέπεια, είναι συµβατός µε τρεις µεγάλες οµάδες επιρρηµατικών προσδιορισµών: Επιρρήµατα που αναφέρονται στο µέλλον:

7 αύριο ( tomorrow ), µεθαύριο ( the day after tomorrow ), του χρόνου ( next year ) Πίνακας 9.3: Επιρρήµατα που αναφέρονται στο µέλλον. Προθετικές φράσεις που εισάγονται µε την πρόθεση σε: (14) Σε δύο µέρες / εβδοµάδες / µήνες θα πάω στην Αθήνα. Ι will go to Athens in two days / weeks / months. Απλή (απρόθετη) αιτιατική του χρόνου σε συνδυασµό µε τα επίθετα άλλος ( other ) / επόµενος ( next ): (15a) Την άλλη/επόµενη εβδοµάδα θα πάµε στην Αθήνα. We will go to Athens next week. (15b) Tον άλλο/επόµενο µήνα θα πάω στην Κρήτη. Ι will go to Crete next month. Ο µέλλοντας είναι επίσης συµβατός µε αρκετές εκφράσεις που αναφέρονται στο παρόν: (ΙΙΙ) Θα έρθω σήµερα. I will come today. Η ερωτηµατική και αρνητική εκδοχή του µέλλοντα είναι αναµενόµενες. Όπως και στον ενεστώτα ή στον αόριστο, σχηµατίζονται µε την αλλαγή επιτονισµού και την προσθήκη του µορίου δεν (πάντα πριν από το θα) αντίστοιχα: (ΙVa) Θα πάει σινεµά. She/He will go to the movies. (IVb) Θα πάει σινεµά; Will she/he go to the movies? (IVc) εν θα πάει σινεµά. She/He will not go to the movies. Οι προσωπικές αντωνυµίες τίθενται πάντα µπροστά από το «πραγµατικό» ρήµα του ρηµατικού συνόλου (βλ. Ενότητα 6.1): (V) A: Θα δεις τον Πέτρο; Will you see Peter? Β1: Ναι, θα τον δω. Yes, I will see him.

8 Β2: Όχι, δεν θα τον δω. No, I won t see him. 9.2 Tο νεοελληνικό «απαρέµφατο» Η σηµασιακή συνάφεια µεταξύ των µελλοντικών χρόνων και του απαρεµφάτου που παρατηρείται σε διάφορες γλώσσες εξηγεί τη µορφική συνάφεια ανάµεσα στον µέλλοντα και το «απαρέµφατο» στα Νέα Ελληνικά. Κι εδώ αρχίζει το ωραιότερο ίσως κοµµάτι αυτής της γραµµατικής για τους τελείως αρχάριους Η µορφή του «απαρεµφάτου» είτε τις ακόλουθες προτάσεις: (16a) Θα οδηγήσω. (ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ) I will drive. (16b) Θέλω να οδηγήσω. («ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ») I want to drive. Για να σχηµατίσετε το «απαρέµφατο» δεν έχετε παρά να πάρετε τον µέλλοντα και να αντικαταστήσετε το θα µε το να, το οποίο ισοδυναµεί µε το αγγλικό to. Να έχετε πάντως υπόψη ότι το νεοελληνικό απαρέµφατο έχει κάποιες ιδιαιτερότητες (για αυτό και στη γραµµατική ορίζεται ως «υποτακτική»). Ας δούµε τα ακόλουθα παραδείγµατα: (17a) Θέλω να οδηγήσω. I want to drive. (17b) Θέλει να οδηγήσει. She/He wants to drive. (17c) Θέλουµε να οδηγήσουµε. We want to drive. Αντίθετα µε το απαρέµφατο στα Αγγλικά, και τα απαρέµφατα εν γένει, το νεοελληνικό «απαρέµφατο» διαθέτει πρόσωπο και αριθµό. Κατά συνέπεια κλίνεται, αντιγράφοντας στην ουσία τα κλιτικά υποδείγµατα του µέλλοντα (µε το µόριο να να αντικαθιστά το θα):

9 (Α1) (Α2) (Β2) ΕΝΙΚΟΣ αʹ να γράψω να φάω να πω βʹ να γράψεις να φας να πεις γʹ να γράψει να φάει να πει ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ αʹ να γράψουµε να φάµε να πούµε βʹ να γράψετε να φάτε να πείτε γʹ να γράψουν(ε) να φάνε να πουν(ε) Πίνακας 9.4: Τα κλιτικά υποδείγµατα του «απαρεµφάτου». Ας δούµε τώρα τις ακόλουθες προτάσεις: (18a) Θέλω να οδηγήσω. I want (-) to drive. (18b) Θέλω να οδηγήσεις. I want you to drive. Στο 18a ο οµιλητής εκφράζει µια πρόθεση που θα πραγµατοποιήσει ο ίδιος. Στο 18b, ο οµιλητής διατυπώνει µια πρόθεση ώστε να την πραγµατοποιήσει κάποιος άλλος. Για να αποτυπώσετε αυτή τη διαφορά, απλώς αλλάζετε το πρόσωπο στο «απαρέµφατο» ακολουθώντας το πρόσωπο αυτού που θα πραγµατοποιήσει την πρόθεση Η χρήση του «απαρεµφάτου» Τα «απαρέµφατα» εξαρτώνται από άλλα ρήµατα, τα κύρια ρήµατα (συνήθως τροπικά ρήµατα σαν τα αγγλικά must, should, may κ.λπ.). Τα βασικότερα για τα επίπεδα Α1- Α2 δίνονται στον ακόλουθο πίνακα: θέλω µπορώ προτιµώ προσπαθώ πρέπει µπορεί χρειάζεται

10 λέω σκέφτοµαι πάω έχω Πίνακας 9.5: Ρήµατα µε συµπλήρωµα «απαρέµφατο». Μερικές παρατηρήσεις για τα κύρια ρήµατα: Όλα τα κύρια ρήµατα απαιτούν πλήρες «απαρέµφατο». Με άλλα λόγια στα Νέα Ελληνικά το µόριο να είναι υποχρεωτικό: (19a) Θέλω να οδηγήσω. I want to drive. (19b) Mπορώ να οδηγήσω. I can (-) drive. Τα ρήµατα της αριστερής στήλης διαφοροποιούνται ως προς το πρόσωπο, αντίθετα µε τα ρήµατα της δεξιάς στήλης: (20a) Θέλει να γράψει ένα γράµµα. She/He wants to write a letter. (20b) Θέλουµε να γράψουµε ένα γράµµα. We want to write a letter. (20c) Πρέπει να γράψει ένα γράµµα. She/He must write a letter. (20d) Πρέπει να γράψουµε ένα γράµµα. We must write a letter. Ρήµατα σαν το πρέπει (ισοδυναµεί µε τα αγγλικά must, ought to, should) έχουν µόνο έναν τύπο (αυτόν του τρίτου ενικού προσώπου) για όλα τα πρόσωπα. Από την άποψη της σηµασίας τέτοια ρήµατα δεν µας δίνουν πληροφορίες για το πρόσωπο (γι αυτό και στη γραµµατική ορολογία ονοµάζονται απρόσωπα). Το τελευταίο συνάγεται από το πρόσωπο του «απαρεµφάτου». Λίγα λόγια τώρα για τη σηµασία αυτών των ρηµάτων: Τα περισσότερα από αυτά χρησιµοποιούνται και χωρίς «απαρέµφατο», µε την ίδια πάντα σηµασία:

11 (21a) Θέλω µια µπίρα. I want/need a beer. (21b) Θέλω να πιω µια µπίρα. I want/need to have a beer. Κάποια ρήµατα, όµως, έχουν διαφορετική σηµασία όταν συντάσσονται µε «απαρέµφατο»: (22a) Λέω την αλήθεια. / Λέω ψέµατα. I tell the truth. / I tell lies. (22b) Λέω να πάω σινεµά. I am planning to go to the movies. I am thinking about going to the movies. I am considering going to the movies. Η δοµή πάω+ «απαρέµφατο» δεν ισοδυναµεί µε το αγγλικό be going to. Η σηµασία της στα Νέα Ελληνικά περιλαµβάνει υποχρεωτικά την κίνηση, ενώ το στοιχείο της µελλοντικότητας που χαρακτηρίζει την αγγλική δοµή είναι µάλλον αδύναµο. Το προσωπικό µπορώ δεν έχει την ίδια σηµασία µε το απρόσωπο µπορεί. Το πρώτο εκφράζει ικανότητα, ενώ το δεύτερο δυνατότητα: (VIa) Μπορώ να οδηγήσω. I can drive. / I am able to drive. (VIb) Μπορεί να οδηγήσω. I may drive. / Μaybe I ll drive. Τι σηµαίνει όµως αυτή η πρόταση; (VII) Ο Πέτρος µπορεί να οδηγήσει. Μια τέτοια πρόταση µπορεί να έχει δύο ερµηνείες: α) Ο Πέτρος είναι ικανός να οδηγήσει και β) Ίσως ο Πέτρος θα οδηγήσει. Γιατί συµβαίνει αυτό; Γιατί το ρήµα είναι στο τρίτο ενικό κι έτσι δεν µπορούµε να γνωρίζουµε εάν πρόκειται για το προσωπικό µπορώ ή για το απρόσωπο µπορεί. Ποια ερµηνεία είναι η σωστή; Σε αυτή την περίπτωση τα συµφραζόµενα θα µας κατευθύνουν στη µία ή στην άλλη ερµηνεία.

12 Το απρόσωπο χρειάζεται προέρχεται από το προσωπικό χρειάζοµαι ( to need ) και συνήθως µε χρησιµοποιείται σε ερωτηµατικές ή αρνητικές προτάσεις: (VIIIa) Χρειάζεται να πάρω οµπρέλα; Do I need to take an umbrella? (VIIIb) εν χρειάζεται να πάρεις οµπρέλα. You do not need to take an umbrella. Τα κύρια ρήµατα µπορεί να υπονοούνται, όπως στις ακόλουθες προτάσεις: (23a) (23b) (-) να φάω τα πατατάκια; (-) να πας στο δωµάτιό σου. Εδώ το ελλείπον ρήµα µπορεί να συναχθεί από τα συµφραζόµενα. Εύκολα θα κατέληγα στο µπορώ για την πρόταση 23a, και στο πρέπει ή το θέλω για την πρόταση 23b: (24a) (Μπορώ) να φάω τα πατατάκια; ( May I eat the potato chips? ). (24b) (Θέλω) να πας στο δωµάτιό σου. / (Πρέπει) να πας στο δωµάτιό σου. I want you to go to your room. / You must go to your room. Τα βασικά ρήµατα συνήθως υπονοούνται όταν γίνεται αναφορά στο κοινωνικό status των συνοµιλητών (αυτό συµβαίνει όταν ζητάµε την άδεια από κάποιον ή όταν δίνουµε εµείς εντολές σε κάποιον). Η παράλειψη του κύριου ρήµατος εκθέτει (µε κοινωνικούς όρους) λιγότερο αυτόν που ζητάει άδεια (23a) ή αυτόν που δέχεται µια διαταγή (23b). Ας επιστρέψουµε όµως και πάλι στα «απαρέµφατα» µέσα σε αυτές τις δοµές για να παρατηρήσουµε τα εξής: Το νεοελληνικό «απαρέµφατο» είναι άχρονο. Έτσι ο χρόνος στα ακόλουθα παραδείγµατα ρυθµίζεται από το κύριο ρήµα: (25a) Μπορώ να οδηγήσω.

13 (25b) (25c) I can drive. Μπόρεσα να οδηγήσω. I was able to drive. / I could drive. Θα µπορέσω να οδηγήσω. I will be able to drive. Οι ερωτήσεις µε απαρέµφατο δεν έχουν κανένα πρόβληµα στον σχηµατισµό τους: (26) Θέλεις να οδηγήσεις; Do you want to drive? Στην άρνηση το «απαρέµφατο» συνδυάζεται µε το αρνητικό µόριο µην αντί του γνωστού δεν: (27) Θέλω να µην οδηγήσω σήµερα I want not to drive today. = I d rather not drive today. Να έχετε υπόψη σας πάντως ότι η άρνηση του «απαρεµφάτου» δεν ισοδυναµεί µε την άρνηση του κυρίου ρήµατος: (28a) εν θέλω να οδηγήσω. I don t want to drive today. (28b) Θέλω να µην οδηγήσω σήµερα. I d rather not drive today. Με βάση τις άλλες περιπτώσεις που έχουµε εξετάσει (βλ. Ενότητες 6.1 και 9.1.2), η θέση των προσωπικών αντωνυµιών είναι και πάλι αναµενόµενη. Έχετε όµως υπόψη ότι η αντωνυµία παραµένει εντός του πεδίου του «απαρεµφάτου» και δεν µπορεί να εξαρτηθεί από το κύριο ρήµα (δείτε το µη αποδεκτό B3): (29) Α: Θέλεις να δεις τον Πέτρο; Do you want to see Peter? Β1: Ναι, θέλω να τον δω. Yes, I want to see him.

14 B2: Όχι, δεν θέλω να τον δω. No, I don t want to see him. Β3: *Ναι, τον θέλω να δω. Μετά από ένα οδυνηρό παρόν και παρελθόν, το µέλλον χαµογελάει στο ρήµα είµαι και σ εσάς. Για να σχηµατίσετε τον µέλλοντα και το «απαρέµφατο» δεν έχετε παρά να πάρετε τους τύπους του ενεστώτα και να προσθέσετε τα µόρια θα και να αντίστοιχα (θα είµαι / να είµαι). 9.3 Επιστροφή στις υποθετικές προτάσεις Τώρα που έχετε αποκτήσει τα γραµµατικά προαπαιτούµενα, είναι ώρα να επιστρέψουµε στις υποθετικές προτάσεις: (30a) Aν πεινάς, θα βρεις φαγητό στο ψυγείο. If you are hungry, you will find some food in the fridge. (30b) Aν (θα) πεινάσεις, θα βρεις φαγητό στο ψυγείο. If you get hungry, you will find some food in the fridge. Η πρόταση 30a αναφέρεται στο παρόν και ο χρόνος της υπόθεσης είναι ο ενεστώτας. Η πρόταση 30b αναφέρεται στο µέλλον και ο χρόνος της υπόθεσης πρότασης είναι ο µέλλοντας (το µόριο θα µπορεί να εµφανίζεται ή να υπονοείται). Και τα δύο παραδείγµατα αντιπροσωπεύουν υποθετικές προτάσεις του πραγµατικού, δηλαδή υποθέσεις που η απόδοσή τους φαίνεται πιθανή. Ας δούµε τώρα τις ακόλουθες προτάσεις: (31a) Aν πεινάσεις, θα βρεις φαγητό στο ψυγείο. If you get hungry, you will find some food in the fridge. (32b) Αν πεινάσεις, µπορείς να βρεις φαγητό στο ψυγείο. If you get hungry, you can find some food in the fridge. Η απόδοση τέτοιων υποθετικών προτάσεων µπορεί να είναι στον µέλλοντα ή σε κάποια ισοδύναµη έκφραση, όπως το «απαρέµφατο» µαζί µε ένα κύριο ρήµα.

15 Και οι υποθετικές προτάσεις του µη πραγµατικού; Αυτές οι προτάσεις χρειάζονται ακόµα περισσότερες γνώσεις αναφορικά µε το ρήµα, οπότε αφορούν το επίπεδο των προχωρηµένων και όχι το επίπεδο των αρχαρίων. Έλα! Η λέξη αυτή είναι µια από τις πρώτες που αναγνωρίζουν οι απολύτως αρχάριοι µέσα στον χείµαρρο των Νέων Ελληνικών της καθηµερινής ζωής όπως µιλιούνται από όλους µας. Το Έλα ισοδυναµεί µε το αγγλικό Come! Πέρα όµως από την κανονική του χρήση χρησιµοποιείται και σε πολλές άλλες περιπτώσεις µε διαφορετική κάθε φορά σηµασία. Έλα! λέµε όταν σηκώνουµε το τηλέφωνο και βλέπουµε κλήση από κάποιο οικείο πρόσωπο. Έλα! λέµε όταν ακούµε κάτι απίστευτο. Έλα! λέµε όταν θέλουµε να εκφράσουµε ειρωνεία. Έλα! λέµε τέλος όταν θέλουµε να µας επαναλάβουν κάτι. Από γραµµατική άποψη, το έλα! είναι τύπος της προστακτικής του ρήµατος έρχοµαι. Η έγκλιση αυτή χρησιµοποιείται για να δίνουµε εντολές, να ζητάµε δηλαδή κάτι ευθέως, και µε τρόπο που δεν επιδέχεται αµφισβήτηση. Οι εντολές αυτές δηλώνουν απροκάλυπτα ποιος είναι αυτός που τις δίνει και ποιος αυτός που τις δέχεται, γεγονός που τις κάνει ακατάλληλες σε οποιαδήποτε συνθήκη ευγένειας/τυπικότητας (βλ. Κεφάλαιο 6). Για τον λόγο αυτό τις περισσότερες φορές δεν χρησιµοποιούµε την προστακτική, αλλά µια δοµή µε «απαρέµφατο» ώστε να «στρογγυλέψουµε» τα πράγµατα: (IX) Έλα τώρα! = Μπορείς να έρθεις τώρα; / Θέλω να έρθεις τώρα. Come now! = Can you come now? / I want you to come now. Η προστακτική λατρεύει κάθε είδους περίσταση που αποκλείει την ευγένεια/τυπικότητα. Είναι λοιπόν πολύ συχνή σε καθηµερινές/µη τυπικές περιστάσεις επικοινωνίας, όπως και σε καταστάσεις όπου µια εντολή είναι καλοδεχούµενη από τον αποδέκτη της. Αν βοηθούσα έναν άγνωστο (και απελπισµένο) οδηγό να παρκάρει σε ένα δύσκολο σηµείο, θα χρησιµοποιούσα άπειρες προστακτικές κι ούτε που θα της/του περνούσε από το µυαλό να σχολιάσει την αµεσότητά µου. Η προστακτική αντιπροσωπεύει άλλο ένα κεφάλαιο της νεοελληνικής γραµµατικής, που εντάσσεται συνήθως στα επίπεδα Β1-Β2. Ως απολύτως αρχάριοι µπορείτε αντί της προστακτικής να χρησιµοποιείτε δοµή µε «απαρέµφατο». Παρ όλα αυτά νοµίζω πως θα έπρεπε να γνωρίζετε κάποιους τύπους της προστακτικής που είναι βασικοί για την καθηµερινή ζωή: (X)

16 (αφήνω) (δίνω) (κοιτάζω) (πάω) (παίρνω) (φεύγω) άσε δώσε κοίτα πήγαινε/άντε πάρε φύγε ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι µελλοντικοί χρόνοι και το «απαρέµφατο» έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά από την άποψη της σηµασίας, γεγονός που εξηγεί τη µορφική τους συνάφεια σε πολλές γλώσσες, ανάµεσά τους και τα Νέα Ελληνικά. Το κεφάλαιο 9 παρουσιάζει τον νεοελληνικό (απλό) µέλλοντα και το νεοελληνικό «απαρέµφατο» εξετάζοντας τον σχηµατισµό τους και τη χρήση τους. ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙ ΙΑ µέλλον, (απλός) µέλλοντας, «απαρέµφατο» (υποτακτική), κύριο ρήµα (ρήµα εξάρτησης), συνοπτικό θέµα