ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Κεφάλαιο 1ο

Transcript

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κεφάλαιο 1ο

2 Το πρόβληµα µε σταθερά όρια «..Η Βρετανία χρειάστηκε πάνω από τους µισούς φυσικούς πόρους του πλανήτη για να φτάσει στο σηµερινό επίπεδο ευηµερία, πόσους πλανήτες θα χρειαστεί µια χώρα σαν την Ινδία;» Mahatma Gandhi Όταν ρωτήθηκε εάν µετά την ανεξαρτησία της η Ινδία θα φτάσει το επίπεδο ευηµερίας της Αγγλίας και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 2

3 Το πρόβληµα µε σταθερά όρια Στις Η.Π.Α. χρειάζovται 12.2 εκτάρια για τηv κάλυψη τωv βασικώv αvαγκώv τoυ µέσoυ κατoίκoυ, στηv Ολλαvδία 8 και στηv Ivδία 1. Τo oικoλoγικό απoτύπωµα της Ολλαvδίας καλύπτει 15 φoρές τηv έκταση της χώρας εvώ τo αvτίστoιχo της Ivδίας ξεπερvά κατά 35% µόvov τηv έκταση της χώρας. Θα χρειαζόταv τρεις πλαvήτες όπως η Γη για vα καλυφθoύv oι αvάγκες τoυ τωριvoύ πληθυσµoύ της Γης σε Βoρειoαµερικάvικα επίπεδα. Donella Meadows, Our Footprints Are Treading Too Much Earth@ Charleston (S.C.) Gazzette, April 1,1996 και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 3

4 Το πρόβληµα µε σταθερά όρια Η οικονοµική δραστηριότητα (παραγωγική και κατανάλωση) δηµιουργεί αναπόφευκτα περιβαλλοντικά προβλήµατα, το µέγεθος των οποίων αυξάνει µε την µεγέθυνση της οικονοµικής δραστηριότητας και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 4

5 Το πρόβληµα Στην γενική του µορφή το περιβαλλοντικό πρόβληµα µπορεί να θωρηθεί ως πρόβληµα του πεπερασµένου οικοσυστήµατος Ηλιακή Ενέργεια υποσύστηµα (Goodland R., H. E. Daly, S. El Serafy, 1992 Population, Technology, and Lifestyle, Island Press: Washington, DC.) και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 5 Παραγωγικές λειτουργίες Ενέργεια Φυσ. Πόροι Μεγενθυνόµενο Οικονοµικό Υποσύστηµα Καταναλωµένη Ενέργεια Ενέργεια Φυσ. Πόροι Λειτουργίες απόσυρσης ιάγραµµα ΙΙΙ.1.a. Το πεπερασµένο παγκόσµιο οικοσύστηµα σχετικά µε το οικονοµικό

6 Ρύπανση και απόβλητα ιαθέσιµη ενέργεια και ύλη Το πρόβληµα Τελικά προϊόντα Κατά την παραγωγή τελικών προϊόντων, ένα ικανό µέρος της ενέργειας Χαµηλή εντροπία και ύλης που χρησιµοποιείται είναι αδύνατον να ανακυκλωθεί πλήρως Επίσης κατά την παραγωγική διαδικασία υπάρχει σηµαντική σπατάλη ενέργειας και ύλης Επιχειρήσεις Αγαθά και υπηρεσίες Κατανάλωση Μισθοί, κέρδη,. Νοικοκυριά Υποβαθµισµένη και καταναλωµένη ενέργεια και ύλη Υψηλή εντροπία Το διάγραµµα κυκλικής ροής Συντελεστές παραγωγής και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 6

7 Τα σηµαντικότερα προβλήµατα Τα σηµαντικότερα ορατά προβλήµατα: υπερβoλική χρήση της συvoλικής βιoµάζας από τov άvθρωπo αλλαγή τωv καιρικώv συvθηκώv καταστρoφή τoυ στρώµατoς τoυ όζovτoς υπoβάθµιση της πoιότητας τωv εδαφώv εξαφάvιση µoρφώv ζωής και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 7

8 Βιώσιµη ανάπτυξη «..Βιώσιµη ανάπτυξη είναι η ανάπτυξη που καλύπτει τις σηµερινές ανάγκες χωρίς να µειώνει την ικανότητα των επόµενων γενιών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες..» (Brundtland Report, 1987, p.43) και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 8

9 Θεωρητικά υποδείγµατα Στο µάθηµα αυτό θα εξετάσουµε τη σχέση µεταξύ οικονοµικής δραστηριότητας και περιβάλλοντος µε τη χρήση υποδειγµάτων Αφαιρετικές περιγραφές της πραγµατικότητας που µας δίνουν την δυνατότητα να εξετάσουµε συγκεκριµένα προβλήµατα σε βάθος και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 9

10 Γενικά υποδείγµατα: Το απαισιόδοξο σενάριο Στο απαισιόδοξο άκρο έχουµε τη µελέτη «Τα όρια της Οικονοµικής Μεγέθυνσης» Χρήση της τεχνικής της δυναµικής συστηµάτων χρήση κλειστών κυκλωµάτων ανατροφοδότησης (feedback loops) Κλειστά συστήµατα που περιγράφουν τις επιπτώσεις µιας ενέργειας στις περιβάλλουσες συνθήκες που οδηγούν σε νέες ενέργειες, κλπ, κλπ Στην παρακάτω διεύθυνση µπορείτε να βρείτε παραδείγµατα feedback loops που αφορούν το φαινόµενο των κλιµατικών αλλαγών και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 10

11 Γενικά υποδείγµατα: Το απαισιόδοξο σενάριο Παραδείγµατα feedback loops που αφορούν το φαινόµενο των κλιµατικών αλλαγών Το θετικό πρόσηµο (+) δείχνει ότι µια αύξηση στο ένα κουτί επιφέρει µια αύξηση και στο επόµενο κουτί, ενώ το αρνητικό πρόσηµο (-) σηµαίνει ότι µια αύξηση στο ένα οδηγεί σε µείωση στο άλλο κουτί. Για να βρούµε τη συνολική επίπτωση αθροίζουµε τα πρόσηµα. Όπου έχουµε µόνο (+) έχουµε θετική ανατροφοδότηση, ζυγός αριθµός (-) σηµαίνει θετική ανατροφοδότηση, ενώ µονός αριθµός (-) σηµαίνει αρνητική ανατροφοδότηση. υνατότητα επιφανειακής αντανακλαστικότητας Μετακίνηση της δασικής γραµµής προς τους πόλους Συχνότητα φυσικών πυρκαγιών Εκποµπές CO 2 Φαινόµενο του Θερµοκηπίου και Κλιµατικές Αλλαγές Παραγωγή µεθανίου από εκτάσεις µε µεγάλη περιεκτικότητα οργανικού υλικού Εκποµπές σκόνης που αυξάνουν την αντανακλαστικότητα Έκλυση µεθανίου από την υγροποίηση παγωµένων υδάτων Υποβάθµιση της ποιότητας εδαφών και απερηµοποίηση Πηγή: "Terrestrial Ecosystem Feedbacks to Global Climate Change" by D. A. Lashof, B. J. DeAngelo, J. Harte and S. R. Saleska, Annual Review of Energy and the Environment, 1997 edition, volume 22. και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 11

12 Γενικά υποδείγµατα: Το απαισιόδοξο σενάριο Τα συµπεράσµατα 1. Με δεδοµένες τις συνθήκες, σε λιγότερο από 100 χρόνια οι φυσικοί πόροι εξαντλούνται και το σύστηµα καταρρέει (δες σελ. 13) 2. Και αν δεν εξαντληθούν οι πόροι η κατάρρευση θα προέλθει είτε από υπερβολική µόλυνση είτε από υπερπληθυσµό 3. Η µεγέθυνση δεν µπορεί να συνεχιστεί. Είτε θα περιοριστεί εθελούσια, είτε θα οδηγηθούµε σε κατάρρευση του συστήµατος και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 12

13 Γενικά υποδείγµατα: Το απαισιόδοξο σενάριο BEYOND THE LIMITS, Meadows, et al.; Chelsea Green Publishing Company, ISBN και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 13

14 Γενικά υποδείγµατα: Το απαισιόδοξο σενάριο Βασικές υποθέσεις Εκθετικές αυξήσεις των µεταβλητών Σταθερά όρια των φυσικών πόρων Χρήση κλειστών κυκλωµάτων ανατροφοδότησης και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 14

15 Γενικά υποδείγµατα: Το αισιόδοξο σενάριο Στον αντίποδα βρίσκεται η δουλειά του Herman Kahn «Τα επόµενα 200 χρόνια: Ένα σενάριο για την Αµερική και τον Κόσµο» Η αισιοδοξία της εργασίας αυτής βασίζεται στην τεχνολογική πρόοδο η οποία µπορεί να διευρύνει τα φυσικά όρια,µέχρι του σηµείου να µην υπάρχουν και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 15

16 Γενικά υποδείγµατα: Το αισιόδοξο σενάριο Τα συµπεράσµατα Ο πληθυσµός θα συνεχίσει να αυξάνεται στα επόµενα 200 χρόνια µε µειούµενο ρυθµό αύξησης, αλλά αυξανόµενο κατά κεφαλήν εισόδηµα Η συνέχιση της οικονοµικής µεγέθυνσης θα ωφελήσει πολύ τους φτωχότερους λαούς µέσα από την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 16

17 Γενικά υποδείγµατα: Το αισιόδοξο σενάριο Βασικές υποθέσεις Η εργασία του Kahn δεν βασίζεται σε ποσοτικά, µαθηµατικά υποδείγµατα, αλλά σε ποιοτική ανάλυση διαφόρων ιδεών και σεναρίων µε έµφαση στην επίδραση νέων τεχνολογιών Γενικά, η εργασία του Kahn πρεσβεύει ότι τα σταθερά όρια που αντιµετωπίζουµε σήµερα θα ξεπεραστούν µε νέες τεχνολογίες και εποµένως, παρά τις εκθετικές αυξήσεις το σύστηµα δεν θα καταρρεύσει όπως προβλέπει το απαισιόδοξο σενάριο και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 17

18 Γενικά υποδείγµατα: Το αισιόδοξο σενάριο Μία άλλη πολύ γνωστή εργασία µε αισιόδοξα συµπεράσµατα είναι αυτή του Julian Simon, The Ultimate Resource 1981 και σε 2η έκδοση το 1996 Το σύνολο της εργασίας στην 2η έκδοσή της µπορεί να βρεθεί στην διεύθυνση: Η ανθρώπινη φαντασία και επινοητικότητα θα οδηγήσει στο να ξεπεράσουµε τα όρια και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 18

19 Συµπερασµατικά ερωτήµατα Συµπερασµατικά ερωτήµατα Ποιο από τα δύο τόσο ακραία σενάρια είναι πιο κοντά στην πραγµατικότητα; Υπάρχουν σταθερά όρια; Ποια είναι, αν υπάρχουν; Πως ακριβώς λειτουργούν τα κλειστά κυκλώµατα ανατροφοδότησης; Ποιος ο ρόλος των οικονοµικών και πολιτικών θεσµών; Ποιος ο βαθµός αβεβαιότητας και πώς αντιµετωπίζεται; Μπορούµε να επιτύχουµε παγκόσµια συνεργασία για την βιώσιµη ανάπτυξη; και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 19

20 Σύνοψη Στο πρώτο µέρος του µαθήµατος, συνοψίσαµε τα σηµαντικότερα προβλήµατα που αφορούν στην βιώσιµη ανάπτυξη Κατόπιν εξετάσαµε τα δύο ακραία υποδείγµατα τα οποία καταλήγουν είτε σε απαισιόδοξες είτε αισιόδοξες προβλέψεις για το µέλλον Το αισιόδοξο σενάριο να βασίζεται στην ανθρώπινη επινοητικότητα η οποία µέσα από νέες τεχνολογίες θα υπερβεί τα σηµερινά όρια και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 20

21 Σύνοψη Με αδιαµφισβήτητο δεδοµένο την συνεχιζόµενη επιδείνωση διαφόρων περιβαλλοντικών προβληµάτων, όπως για παράδειγµα την αύξηση της µέσης θερµοκρασίας* δεν µπορούµε να επαναπαυόµαστε σε γενικές αναφορές στην ανθρώπινη επινοητικότητα, αλλά θα πρέπει να παρθούν µέτρα τόσο για την έλλογη χρήση των υπαρχόντων πόρων όσο και για την τεχνολογική εξέλιξη, στα πλαίσια των υπαρχόντων πολιτικών και οικονοµικών θεσµών είτε, όταν αυτοί δεν επαρκούν να επιδιωχθεί η διεύρυνση και µετεξέλιξή τους * ες την τρίτη και τελευταία έκθεση του Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) και των Φυσικών Πόρων Ε. Σ. Σαρτζετάκης 21

22 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τέλος 1ου Κεφαλαίου