O( 3 در كالنشهر تهران و

Transcript

1 فصلنامه بهداشت در عرصه دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي دانشكده بهداشت دوره 3 شماره 2 تابستان 394 صفحات 7 تا 26 O( 3 در كالنشهر تهران و CO NO 2 و PM تحلیل روند تغییرات غلظت پنج آالینده شاخص كيفيت هوا ( ارتباط آن بادادههاي هواشناسي در طی سالهای دکتر علی اصغر نجف پور دکتر احمد جنیدی جعفری *2 سینا دوستی. دانشيارگروه مهندسي بهداشت محيط مرکز تحقیقات علوم بهداشتی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکي مشهد ايران. 2. دانشيارگروه مهندسي بهداشت محيط مرکز تحقیقات تکنولوژی بهداشت محیط دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایران تهران ایران 3. کارشناسي ارشد مهندسي بهداشت محيط کمیته تحقیقات دانشجویی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکي مشهد ايران چکيده زمینه و هدف: آلودگي هوا تهديدي جدي براي سالمت عمومي و محيط زيست است. جهت كاهش اثرات ناشي از آلودگي هوا بايد پارامترهاي موثر در آلودگي هوا را به خوبي بشناسيم از جمله پارامترهاي مهم در تعيين ميزان آلودگي هوا دادههاي هواشناسي است. هدف از این تحقیق مطالعه بررسي روند تغییرات پنج آالینده شاخص آلودگی هوا و ارتباط آن با دادههاي هواشناسي در تهران طی سالهای 3888 است. مواد و روشها: اين مطالعه از نوع توصیفی تحليلي است. دادهها از ايستگاه سينوپتيك سازمان هواشناسي و ايستگاههاي شركت کنترل کیفیت هواي شهرداري و سازمان حفاظت محيط زيست گردآوری شده و چگونگي روند تغییرات غلظت آالیندهها و دادههاي هواشناسي و ارتباط آنها با نرم افزار آماريSPSS مورد تحلیل قرارگرفت. افزوده شده و میتوان آالینده مذکور را آالینده یافتهها: در این مطالعه مشخص شد که در طي سالهاي مورد مطالعه بر مقادیر غلظت آالینده مسئول افزایش شاخص استاندارد آلودگی هوا در طی سالهای اخیر دانست. همچنین از دیگر نتایج مهم این تحقیق میتوان به روند کاهشی )PM در طی سنوات مورد مطالعه اشاره نمود. CO NO 2 و آالینده ( بهبود يافته در حاليكه غلظت آالينده CO NO 2 و PM نتيجه گيري: طي سالهاي فوق کیفیت هوای تهران از نظر آاليندههاي رو به افزايش بوده و از وضعیت استاندارد فاصله داشته است. با توجه به ارتباط معني دار بين برخي از پارامترهاي هواشناسي و آاليندهها مشخص گرديد كه متغیرهای هواشناسي ميتوانند در ميزان آاليندگي هواي شهر تهران موثر واقع شوند. كليد واژهها: آلودگی هوا آاليندههاي شاخص دادههاي هواشناسي تهران. * آدرس نویسنده مسئول: اتوبان همت جنب برج ميالد مجتمع دانشگاه ايران دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایران گروه مهندسی بهداشت محیط ahmad_jonidi@yahoo.com تاريخ دريافت: 94/3/6 تاريخ پذيرش: 94//3

2 عرصه در بهداشت فصلنامه 8/ هوا كيفيت شاخص آالینده پنج غلظت تغییرات روند تحلیل مقدمه طبیعی فعالیتهای از تعدادی توسط خطرناک شیمیایی آالیندههای نهایت در و میشوند زیست محیط وارد و شده تولید مصنوعی و زیست محیط و افراد سالمتی بر نامطلوب اثرات بروز موجب زيست مشكالت با دنيا مهم شهرهاي از بسياري امروزه میگردند. كيفيت نامطلوب وضعيت آنها راس در كه هستند مواجه محيطي در آلوده هواي معرض در شهروندان گرفتن قرار نتيجه در است هوا ][. است پذير اجتناب امري بزرگ شهرهاي اكسيدهاي از: عبارتند هوا كيفيت شاخص آاليندههاي ترين مهم معلق. ذرات و مونوكسيدكربن نيتروژن اكسيدهاي ازن گوگرد از وگاز( مایع )جامد هوا آالیندههای کلیه تحقیقات نتایج براساس اکسید و منوکسیدکربن معلق ذرات ازن گوگرد اکسید دی جمله ]2[. میآیند حساب به انسانی سالمت جدی خطرات از نیتروژن هوا آالیندههای با رابطه در شناسی گیر همه مطالعات براساس مرگ مثل بهداشتی سوء اثرات از بسیاری و آالیندهها غلظت بین باالخص بدن فیزیولوژیکی عملکرد در تغییرات افزایش میر و به بیمارستان در شدن بستری و عروقی قلبی و تنفسی عملکرد اولیه بهداشتی خدمات از استفاده وتنفسی قلبی بیماریهای دلیل شدن محدود و تنفسی عالیم حاد برونشیت و آسمی حملههای مرگ بر اثر میرسد نظر به اما دارد. وجود مستقیم ارتباط فعالیتها ]3, باشد آالیندهها بهداشتی اثرات مهمترین سرطانها بروز و میر و 5 حدود سالیانه بهداشت جهانی سازمان گزارشات طبق 4[. ]4[. میشوند زودرس مرگ دچار هوا توسط منتقله ذرات اثر در نفر ارزیابی عنوان تحت همکارانش و لیم مطالعات نتایج براساس ریسک 6 از ناشی صدمات و بیماری بار برای مقایسهای ریسک 2/3 تقریبا که گردید محاسبه افراد سالمتی بر گذار تاثیر فاکتور به 2 سال در هوا آلودگی با مواجهه از ناشی ومیر مرگ میلیون نفر میلیون / حدود 99 سال به نسبت که است پیوسته وقوع ]5[. است داشته افزایش تغييرات روند بررسي عنوان با خود تحقيقات در همكارانش و آنتيال فنالند كشور در كه نمودند مشاهده ثانويه و اوليه آاليندههاي غلظت به و CO اوليه آاليندههاي غلظت 27 تا 994 سالهاي طي ايستگاههاي از يك هيچ در و است داشته كاهش مالحظهاي قابل طور ]6[. است نيافته كاهش ازن غلظت بررسي مورد کیفیت مقایسهای بررسی عنوان تحت تحقیقی در ندافی و موسوی در که گرفتند نتیجه 377 و 376 سالهای در تهران شهر هوای نظر از روزها از درصد 32 در تهران شهر هوای کیفیت 376 سال بهداشتی غیر خیلی روزها درصد 5 در و بهداشتی غیر توصیفی 6 و 34 ترتیب به 377 سال برای موارد این که درصورتی است ای مقاله در )28( همکارش و ورما ]7[. است یافته افزایش درصد سورات شهر هوای آلودگی بر هوایی و آب شرایط اثرات عنوان با یکی که دارند نقش هوا آلودگي در متعددي عوامل که گرفتند نتیجه آالیندهها غلظت مقادیر بر هوایی و آب شرایط تاثیر عوامل این از تابستان فصل طی در که ميدهد نشان مطالعه اين نتايج است. ]8[. است داشته وجود آالیندهها از باالتری غلظتهای از بسياري بروز میزان با هوا آالیندههای ارتباط اهمیت به توجه با آاليندهها دادههاي روند تحليل اهميت به توجه با نیز و بيماريها بررسی هدف با حاضر طرح هوا كيفيت مديريت سامانه توسعه در دادههای و هوا كيفيت شاخص آالینده پنج تغییرات روند تحليلي رد 388 تا 38 سالهای طی در آنها ارتباط و هواشناسي است. گرفته انجام تهران کالنشهر روشها و مواد مطالعه اول بخش در ميباشد. توصیفیتحلیلی نوع حاضراز مطالعه ایستگاه 9 توسط شده ثبت هوای آالیندههاي لحظهای غلظتهای و هوا کیفیت کنترل شرکت به متعلق هوا آاليندههاي گیری اندازه مهرآباد بهمن میدان )ایستگاههای زیست محیط حفاظت سازمان واقع اقدسیه( و تجریش قلهک فاطمی حصار سرخه بازار آزادی پوشش جهت مرکزی و غربی شرقی جنوبی شمالی مناطق در جمع 388 تا 38 سالهای طی کالنشهر این جغرافیایی کامل قرار بازبینی مورد شده آوری جمع دادههای سپس گرديد آوري استفاده WHO رهنمودهای از ها داده سنجی اعتبار جهت و گرفته در و گردید حذف دادهها مجموعه از مخدوش اطالعات و گردید به توجه با و وMINITAB SPSS افزارهاي نرم از استفاده با نهایت حفاظت سازمان سوي از شده ارائه پاك هواي استانداردهاي جدول گرديد. تبديل استاندارد غلظت به آمريكا زيست محيط هشت غلظت ماكزيمم از كربن منوكسيد براي استاندارد اين در يك غلظت ماكزيمم از نيتروژن اكسيد دي و ازن براي و ساعته 24 غلظت متوسط از گوگرد اكسيد دي و معلق ذرات براي و ساعته منوكسيد غلظت پایش جهت ]9 [. است گردیده استفاده ساعته محاسبه ساعته 8 ميانگين غلظت بار سه ساعت 24 طول در كربن ساير براي همچنين شد انتخاب بيشينه غلظت آنها بين از و شده استفاده مشابهي روش از شده وضع استاندارد به توجه با نيز آاليندهها مصوب ايران هواي آلودگي استاندارد با غلظتها سپس گرديد. بین همبستگی مطالعه دوم بخش در شد. مقايسه ( )جدول 388 بین ارتباط همچنین و تهران در هوا کیفیت شاخص آالیندههای نقطه نسبی رطوبت هوا )دمای هواشناسی پارامترهای و آالیندهها شد. بررسی بارش( میزان و باد سرعت شبنم فصلی غلظتهای میانگین بین دار معنی آماری اختالف بررسی برای طرفه یک واریانس آنالیز روش و SPSS افزار نرم از فوق آالیندههای

3 جنیدی جعفری و همکاران/ 9 دوره 3. شماره 2. تابستان 394 استفاده گردید. از روش حداقل تفاوت معنی دار )LSD( و آزمون Duncan جهت رتبه بندی میانگینهای فصلی غلظت آالیندهها استفاده شد. در ادامه به منظور تحلیل ماهانه فصلی و سالیانه دادهها و اطالعات آلودگی هوا از آزمون TStudent با یک عدد استاندارد استفاده گردید. میانگین غلظتهای آالیندههای مذکور به تفکیک ماه نیز تعیین شدند. در انتها پس از انجام بررسیهای توصیفی از جمله شاخص های مرکزی بر روی داده های هواشناسی از آزمون همبستگی جهت ارتباط بین آالیندههای شاخص کیفیت هوا و پارامترهای هواشناسی استفاده گردید. جدول استاندارد هواي پاک ايران ]2 [ غلظت استاندارد ايران 388 نام آالينده منوكسيدكربن 9 ppm )حداكثر غلظت 8 ساعته( یافتهها در این مطالعه روند تغییرات آالیندههای شاخص در طی سال های مورد مطالعه قرار گرفت و نتایج آن در نمودار تا 5 و جداول 2 تا 7 نشان داده شده است. بررسی همبستگی بین آالیندههای شاخص کیفیت هوا در تهران: نتایج بررسی آزمون Ttest و ANOVA هر یک از آالیندهها با سایر آالیندهها حاکی از وجود همبستگی ضعیف ولی معنی داری بین PM و چهار آالینده دیگر بوده است )جدول 3 (. همچنین این آالینده با سایر دادههاي هواشناسي مانند رطوبت نسبی )%( میزان بارش )میلیمتر بر ساعت( درجه حرارت )متوسط حداقل و حداکثر بر حسب درجه سانتیگراد( و سرعت باد )متر بر ساعت( همبستگی معنی دار )Pvalue</( نشان داده است که این همبستگی همان طور که پیش بینی میشود در مورد رطوبت نسبی بارش و سرعت باد منفی میباشد )جدول 4(. تاثير دادههای هواشناسي بر آاليندههاي شاخص كيفيت هوا: دادههای هواشناسی از اطالعات ساعتی ثبت شده توسط ایستگاههای سينوپتيك ژئوفيزيك اقدسيه مهرآباد و چيتگر طی سال های جمع آوری گردید. 5 μg/m 3 )حداكثر غلظت 24 ساعته( )حداكثر غلظت ساعته( 4 )حداكثر غلظت 24 ساعته( 8 )حداكثر غلظت ساعته( )PM ذرات معلق) دي اكسيد نيتروژن دي اكسيد گوگرد ازن جدول 2 میانگین غلظت سالیانه آالینده های مختلف در 9 ایستگاه در طی سال های NO 2 CO PM سال μg/m 3 24/6 78/5 73/6 / /3 35/3 75/5 7/ /9 32/ 72/7 9/ / 62/5 78/2 7/ /2 89/8 82/6 7/ /3 55/2 9/ /9 49/3 2 5/ /3 38/9 9 4/ /4 66/ 3/

4 2/ فصلنامه بهداشت در عرصه تحلیل روند تغییرات غلظت پنج آالینده شاخص كيفيت هوا جدول 3 تعداد موارد روزهائی با غلظت آالینده های شاخص باالتر از استاندارد سازمان حفاظت محیط زیست ایران در ایستگاههای اقدسیه و بازار فاطمی و مهرآباد NO 2 CO PM (μg/m 3 ( نام ایستگاه سال اقدسیه بازار فاطمی مهرآباد

5 جنیدی جعفری و همکاران/ 2 دوره 3. شماره 2. تابستان 394 شكل نمودار سری زمانی روند تغییرات روزانه غلظت آالینده ذرات معلق واحد در برابر روزهای سال طی سال های شكل 4 نمودار سری زمانی روند تغییرات روزانه غلظت آالینده منوکسید کربن )ppm( در برابر روزهای سال طی سال های شكل 2 نمودار سری زمانی روند تغییرات روزانه غلظت آالینده دی اکسید نیتروژن )( در برابر روزهای سال طی سال های شكل 5 نمودار سری زمانی روند تغییرات روزانه غلظت آالینده دی اکسید گوگرد )( در برابرروزهای سال طی سال های شكل 3 نمودار سری زمانی روند تغییرات روزانه غلظت آالینده ازن )( در برابر روزهای سال طی سال های جدول 4 ارتباط ميانگين غلظت آاليندههاي هوا از نظر نوع و ميزان همبستگی بين آنها طي سالهاي در کالنشهر تهران CO NO 2 PM نوع آالینده ضریب پیرسون /226 /54 /48 /242 ضریب پیرسون / / /48 / سطح معنی داری PM /4 /25 /295 ضریب پیرسون /242 /79 / / سطح معنی داری / NO 2 /27 /75 /295 ضریب پیرسون /48 / / / سطح معنی داری /48 /36 /75 /25 ضریب پیرسون /54 / / / سطح معنی داری / /36 / /27 / /4 /79 /226 / ضریب پیرسون سطح معنی داری CO : همبستگی /5 معنی دار است. : همبستگی در سطح / معنی دار است

6 22/ فصلنامه بهداشت در عرصه تحلیل روند تغییرات غلظت پنج آالینده شاخص كيفيت هوا جدول 5 نام و مشخصات ایستگاههای هواشناسی مورد استفاده در مطالعه نام ایستگاه هواشناسی چیتگر مختصات جغرافیایی طول جغرافیایی عرض جغرافیایی ارتفاع از سطح دریا سال تاسیس ˊ ˊ 35 4 ˊ ˊ 5 8ˊ 5 23 ˊ 5 9 ˊ 5 37 ˊ ژئوفیزیک مهرآباد اقدسیه جدول 6 دادههاي هواشناسي در ايستگاههاي سينوپتيك مورد مطالعه در سال های ايستگاه هاي سينوپتيك ميانگين دما )ºC( ميانگين رطوبت نسبي)%( سرعت باد) m/s ( میزان بارش )mm/month( 3/ 3/48 3/32 7/8 2/34 5/37 3/2 5/28 47/8 4/33 37/2 4/22 6/73 9/22 6/92 7/64 اقدسيه مهرآباد چيتگر ژئوفيزيك جدول 7 همبستگی بین میانگین غلظت پنج آالینده شاخص آلودگی هوا و دادههاي هواشناسي طی سال های درکالنشهرتهران نوع آالینده ضریب پیرسون نقطه شبنم رطوبت نسبی میزان بارش متوسط دمای روزانه سرعت باد /96 /2 /99 /224 ضریب پیرسون /79 PM p>/ p>/ p>/ p>/ سطح معنی داری / /94 /237 /2 /8 ضریب پیرسون 288/ NO 2 p>/ p>/ /46 / سطح معنی داری /<p /2 /534 /7 /423 ضریب پیرسون /426 /386 p>/ p >/ p>/ سطح معنی داری /<p /77 /443 /53 /286 ضریب پیرسون /385 p>/ p>/ /28 p>/ p>/ سطح معنی داری /236 /7 /9 /6 ضریب پیرسون /59 CO p>/ /3 p>/ / /2 سطح معنی داری همبستگی در سطح / معنی دار است همبستگی در سطح /5 معنی دار است.

7 جنیدی جعفری و همکاران/ 23 دوره 3. شماره 2. تابستان 394 بحث بررسی تغییرات غلظت سالیانه آالیندههای شاخص کیفیت هوا: نتایج مطالعه و بررسی روند تغییرات غلظت سالیانه آالیندههای شاخص نشان میدهد که طی سالهای مورد مطالعه کیفیت هوای شهر تهران از نظر آالیندههای ذرات معلق منوکسید کربن دی اکسید نیتروژن و دی اکسید گوگرد بهبود یافته این در حالی است که بر غلظت آالینده ازن افزوده شده است )جدول 2(. در مطالعهای که توسط حسینی و همکاران با عنوان بررسي دادههای شاخصهای آلودگی هوا در تهران انجام گرفت يافتههاي حاصل از بررسي تغييرات سالیانه پنج آالينده شاخص نشان داد كه آاليندههاي منوکسید کربن دی اکسید گوگرد دي اكسيد نيتروژن ذرات معلق داراي روند نزولی بوده اما آالینده ازن از روند افزایشی برخوردار است ]3[. در مطالعهای مروری که توسط بالداسانو و همکاران )23( تحت عنوان کیفیت هوای شهرهای بزرگ در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته انجام شد نتایج بررسیها نشان داد که در سراسر جهان روند میزان دی اکسید گوگرد روبه کاهش بوده است دی اکسید نیتروژن در سطح نزدیکی به استاندارد جهانی قرار دارد ذرات بعنوان مشکلی عمده در تمام آسیا و شهرهای آمریکای التین مطرح است و در بسیاری از شهرها حدود 3 میکروگرم بر متر مکعب برآورد شده است] 4 [. در مطالعهای که توسط مامتیمین و همکاران )2( در سین کیانگ چین انجام شد در مدت 7 سال )226( میزان ذرات دی اکسید گوگرد و دی اکسید نیتروژن مورد اندازه گیری قرار گرفت که ذرات در محدودۀ 5 تا 24 و دی اکسید گوگرد 49 تا 62 و دی اکسید نیتروژن 5 میکروگرم بر متر مکعب بدست آمد. نتایج نشان داد که از سال 2 تا 23 افزایش آلودگیهای هوا بسیار شدید بوده است در حالی که از 23 تا 26 سرعت این روند کمتر بوده است ]5[. بررسی تغييرات فصلي غلظت آالیندههای شاخص كيفيت هوا: نتيجه بررسي تغييرات فصلي آاليندهها نشان داد كه براي آاليندههاي ذرات معلق دي اكسيد نيتروژن و ازن دو بيشينه غلظتي وجود دارد كه يكي در تابستان و ديگري در فصل زمستان رخ ميدهد. بر اساس نتایج حاصل از آزمون واریانس اگرچه اختالف معناداری بین میانگین غلظت آالینده ذرات معلق در فصول پاییز و زمستان مشاهده نمیشود با حدود اطمینان %95 میتوان بیان کرد میانگین غلظت در فصل تابستان بیشتر از فصل بهار بوده است. بنا به نتایج آزمون همبستگی بین میانگین غلظت آالینده PM و دادههاي هواشناسي طی سالهای در کالنشهر تهران ارتباط معکوسی بین میزان بارش و غلظت این آالینده برقرار است بنابراین بارشهای بهاری میتوانند نقش به سزایی در کاهش غلظت آالینده PM در این فصل داشته باشند. علت وقوع بيشينه غلظت ذرات معلق در فصل گرم را میتوان به دلیل ناپایداری جوی در صحراهای عربستان عراق کویت و سوریه خشکسالی کاهش ميزان بارندگی و رطوبت هوا وزش باد شدید از سمت بیابانهای کشورهای عراق و عربستان و همچنين اثر وارونگي دماي سطحي دانست. وجود بيشينه در فصل سرد سال ميتواند در اثر شرايط هواشناسي از قبيل پايداري هوا و وارونگي دما رخ دهد. همچنين بيشينه ميانگين غلظت دو آالينده منوكسيد كربن و دي اكسيد گوگرد در فصول سرد )زمستان و پاييز( و كمينه آن در فصل بهار رخ داده است. نتایج آزمون واریانس نشان داد اختالف معنی داری بین میانگین غلظت آالینده دي اكسيد گوگرد در سه فصل تابستان پاییز و زمستان مشاهده نمیشود )حدود اطمینان %95( ولی این اختالف بین میانگین غلظتهای CO در سه فصل فوق و فصل بهار وجود دارد و کمترین میانگین غلظت CO مربوط به فصل بهار است.)Pvalue</5( افزایش مصرف سوختهای فسیلی و همچنین عدم کارکرد صحیح موتور وسایط نقلیه در اثر سردی هوا نیز از دالیل افزایش این گاز محسوب میگردد. همچنین احتمال وجود پدیده وارونگی هوا در فصول سرد به ویژه زمستان میتواند علت دیگری برای ثابت بودن نسبی غلظت منوکسیدکربن در این فصول باشد. بیشترین غلظت CO در مناطق مرکزی تهران رخ داده است که علت این مسئله در باال بودن ترافیک شهری در بخش مرکزی شهر میباشد. رفت و آمد وسايط نقليه در اوايل صبح و عصر در تشكيل بيشينه آالينده منوكسيد كربن در ساعات فوق موثر است. وجود بيشينه در فصل سرد سال ميتواند بر اثر افزايش مصرف سوختهاي فسيلي و وسايط نقليه در كنار شرايط هواشناسي از قبيل سرما افزايش فشار هوا پايداري هوا و وارونگي دما رخ دهد. با استفاده از آنالیز واریانس و آزمونهای LSD و Duncan میانگین غلظت آالینده دي اكسيد نيتروژن در فصل تابستان و زمستان با میانگین آن در بهار و پاييز اختالف آماری معنی داری نشان میدهد )Pvalue</5( و با حدود اطمینان %95 میتوان گفت که میانگین غلظت این آالینده در فصول بهار و پایيز کمتر از دو فصل تابستان و زمستان میباشد. دليل وجود غلظتهاي بيشينه در فصل زمستان ميتوان بر اثر مصرف بیشتر سوختهای شهری مانند گاز شهری و وسايط نقليه در كنار شرايط هواشناسي از قبيل سرما افزايش فشار هوا پايداري هوا و وارونگي دما دانست ]5[. کاهش غلظت این آالینده در شمال غرب در مقایسه با شمال شرق را میتوان به علت وزش باد غرب به شرق دانست. بر اساس نمودار )3( تغییرات غلظت ازن طی سالهای مورد مطالعه روند افزایشی را نشان داده است. همچنین نتایج مطالعات وگزارشات نشان میدهند که غلظت ازن به طور پیوسته در دو دهه گذشته در مناطق مختلفی از اروپا در حال افزایش بوده است ]6 7[. همچنين براساس آزمونهای

8 24/ فصلنامه بهداشت در عرصه تحلیل روند تغییرات غلظت پنج آالینده شاخص كيفيت هوا LSD و Duncan میتوان بیان کرد میانگین غلظت ازن در فصل تابستان بیشتر از فصل بهار و در فصل زمستان بیشتر از فصل پاییز بوده است. به طور کلی بررسی تغییرات ازن طی ماههای مختلف سال نشان میدهد که غلظت این آالینده در ماهها و روزهاي گرم سال که بیشترین احتمال تابش نور خورشید وجود دارد و دمای هوا بیشتر است افزایش مییابد. یکی از دالیل این امر انجام واکنشهای تولید ازن با هیدروکربن اکسیدهای نیتروژن و به ویژه دی اکسید نیتروژن و تابش خورشید )افزايش واكنشهاي فتوشيميايي توليد ازن( است ]2[. در مطالعهای که توسط شرعي پور با عنوان بررسي تغييرات فصلي آاليندههاي هوا در سال 388 در كالنشهر تهران انجام گرفت يافتههاي حاصل از بررسي تغييرات فصلي پنج آالينده شاخص نشان داد كه آاليندههاي دي اكسيد نيتروژن ذرات معلق و ازن داراي دو پيك غلظتي يكي در فصل تابستان و ديگري در فصل زمستان ميباشد ]8[. از ديگر يافتههاي حاصل از تحقيق نشان داد كه الگوي تغييرات فصلي ميانگين غلظت دوآالينده منوكسيد كربن و دی اکسیدگوگرد داراي يك پيك غلظتي بوده كه در نيمه دوم سال )فصول سرد( رخ ميدهد ]8[. در مطالعهاي كه توسط جو و پارك در شهر دايگو )Daegu( كشور كره در سال 25 صورت گرفت مشخص گرديد كه براي آاليندههاي ذرات معلق دي اكسيد نيتروژن و ازن دو بيشینه غلظتي در فصول گرم و سرد سال و يك بيشينه غلظتي براي آاليندههاي منوكسيد كربن و دي اكسيد گوگرد در فصل زمستان رخ ميدهد كه با نتايج حاصل از مطالعه اخير همخوان بوده است ]2 9[. بررسی تغييرات روزانه غلظت پنج آالینده شاخص كيفيت هوا: مقايسه الگوي روزانه آاليندههاي شاخص در طي سالهاي مورد مطالعه نشان ميدهد كه همه آاليندهها به جز ازن داراي دو بيشينه غلظتاند كه يكي در حدود ساعت 7 يا 8 صبح و ديگري در ساعات عصرگاهي رخ ميدهد. رفت و آمد وسايط نقليه در اوايل صبح و عصر در تشكيل بيشينه اين آاليندهها در اين زمانها موثر است ]2 5[. همچنين وارونگي دمايي و سرعت ضعيف باد و تغيير جهت آن در ايجاد اين بيشينهها موثرند. به عبارت ديگر ارتفاع اليه اختالط در شب هنگام كاهش مييابد و آالينده هاي هوا در زير اين اليه به دام ميافتند. در نتيجه مقدار غلظت آالينده افزايش مييابد. نسيم كوه به دشت نيز ميتواند آاليندهها را به سوي مركز شهر بياورد و شدت آلودگي را افزايش دهد. ولي الگوي ازن متفاوت با ساير آاليندهها است. روند تغییرات غلظتی ساعتی این آالینده در کلیه مناطق از یک الگو تبعیت نموده و ماکزیمم غلظت ازن در زمان بیشترین تشعشع نور خورشید )ساعات 26 ( و كمينه آن هم در ساعات شب مشاهده گردیده است که نشان دهنده تاثیر نور خورشید در تولید این آالینده میباشد. همچنين واكنشهاي فتوشيميايي توليد ازن نيز در وجود بيشينه آن موثرند ]2[. در مطالعهای که توسط شرعي پور در سال 388 در كالن شهرتهران انجام گرفت يافتههاي حاصل از بررسي تغييرات روزانه آاليندههاي شاخص نشان داد كه پيك غلظتي روزانه آاليندههاي شاخص در اوايل صبح و عصرگاه رخ ميدهد همچنين مشخص گرديد كه بيشينه غلظتي آالينده ازن از ساير آاليندهها مستثني بوده و در ساعت 5 بعدازظهر رخ ميدهد ]8[. نتايج اين تحقيق با يافتههاي حاصل از مطالعه جو و پارك در كشور كره همخوان بوده به نحويكه براي آاليندههاي ذرات معلق دي اكسيد گوگرد دي اكسيد نيتروژن و منوكسيد كربن دو پيك غلظت در صبح و عصر هنگام و براي آالينده ازن بيشينه غلظت در بعد از ظهر بوده است ]9[. همبستگی بین دادههاي هواشناسي و غلظت آالیندههای شاخص كيفيت هوا: نتايج روشن ساخت كه بيشترين غلظتها براي آاليندههاي دي اكسيد نيتروژن ذرات معلق و ازن در دماي بيش از 3 درجه سانتيگراد رخ داده است ولي براي آاليندههاي منوكسيد كربن و دي اكسيد گوگرد بيشترين غلظت مربوط به دماي كمتر از درجه سانتي گراد است. بر اساس نتايج بررسيهاي آماري بيشينه غلظت آاليندهها در رطوبت نسبي كم رخ داده است. به بياني ديگر افزايش خشكي هوا همراه با افزايش مقدار آالينده بوده است. افزايش رطوبت نسبي هوا اگر همراه با پديده بارش باشد عمل شستشو ميتواند باعث كاهش آاليندههاي هوا شود. بنابراين اين موضوع يكي از عوامل اصلي كاهش مقدار آاليندهها در هنگام رطوبت نسبي زياد و بارندگي است. همبستگي بين میانگین غلظت آالیندههای شاخص آلودگی هوا و سرعت باد حاكي از وجود ارتباط معكوس بين ميانگين غلظت چهار آالينده منوكسيد كربن دي اكسيد گوگرد دي اكسيد نيتروژن و ازن بوده است و اين در حالي است كه بين سرعت باد و ميانگين غلظت ذرات معلق همبستگي مثبت ضعيفي بر قرار ميباشد. مطابق تحقیقی که توسط وایس و همکاران )25( در کشور امریکا به انجام رسید دمای هوا به عنوان مهمترین عامل مهم و موثر هواشناسی در غلظت این آالینده تعیین شد ]2[. نتايج حاصل از اين مطالعه مشابه يافتههاي حاصل از مطالعات صورت گرفته توسط شرعي پور و همچنين تحقيق المينير با عنوان ارتباط بين آلودگي هواي شهري و دادههاي هواشناسي در سال 25 درشهر قاهره كشور مصرانجام گرفت ميباشد ] [ نتيجه گيري آنالیز نتایج بررسی روند تغییرات غلظت آالیندههای شاخص كيفيت

9 جنیدی جعفری و همکاران/ 25 دوره 3. شماره 2. تابستان 394 هوادر طی سالهای نشان میدهد که کیفیت آلودگی هوای کالن شهر تهران در طی سالهای اخیر رو به تغییر بوده است با اینکه پیش سازهایی مانند نیتروژن کاهش یافته است اما افزایش در غلظت آالیندههای با منشاء آلی که در این طرح بررسی نشده است باعث تغییرات چشمگیر در مورد آالینده ازن و افزایش مقادیر آن شده است. به نحویکه آینده کیفیت آلودگی هوای شهر تهران به سمتی پیش میرود که منجر به افزایش بسیار نگران کننده در غلظت آالیندههای ثانویهای مانند ازن گردد. الزم به ذکر است کاهش در میانگین غلظت آالینده منوکسیدکربن در کل ایستگاههای شهر تهران در طی سالهای مورد مطالعه نمیتواند با قاطعیت بیان کند که مشکل این آالینده حل شده است بلکه در مورد این آالینده همان طور که ایستگاههای مرکز شهر نشان میدهند )ایستگاههای بازار فاطمی( جایی که بیشترین تراکم خودروها که عامل اصلی تولید منوکسیدکربن هستند وجود دارد هنوز مشکل پا بر جاست. هر چند که با اقداماتی که در مورد کاهش مصرف سوخت و از رده خارج کردن خودروهای فرسوده و سایر اقدامات دیگر انجام گرفته است روند کاهشی در میزان غلظت منوکسید کربن مشاهده میشود. از آنجایی که منابع متحرک سهم اصلی درایجاد آلودگی هوای محیطی در اغلب کالن شهرهای جهان عهده دار میباشد بنابراین وضع قوانین سخت گیرانه برای برخی از منابع آالینده )به ویژه وسایط نقلیه موتوری( باعث بهبود در کیفیت هوای شهرها میگردد. عالوه بر منابع متحرک غلظت آالیندههای هوا در سطح شهرها به نوع موتور وسایط نقلیه شرایط کارکرد آن نوع سوخت مصرفی در خودروها دانسیته ترافیک عادات رانندگی افراد جامعه استفاده از تکنولوژی پاک مانند خودروهای هیبریدی بستگی خواهد داشت. از سوی دیگر بهبود در طراحیهای شهری و همچنین توسعه حمل و نقل عمومی منجر به کاهش دانسیته ترافیک و کاهش آلودگی هوای شهری و بهبود کیفیت زندگی افراد در بین ساکنین کالن شهرها خواهد شد. تشکر و قدردانی بدین وسیله از معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی مشهد به دلیل تصویب طرح تحقیقاتی به شماره 9242 و همچنین مرکز کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران و سازمان محیط زیست استان تهران به دلیل در اختیار گذاشتن دادههای مورد نیاز تشکر و قدر دانی میگردد. REFERENCES. Piraino F, Aina R, Palin L, Prato N, Sgorbati S, Santagostino A, et al. Air quality biomonitoring: assessment of air pollution genotoxicity in the Province of Novara (North Italy) by using Trifolium repens L. and molecular markers. Science of The Total Environment 26; 372(): WHO. Health aspect of air pollution with particulate matter, ozone and nitrogen dioxide. Bonn, Germany: World Health Organization; 23 Jan. 3. Dominici F, Peng RD, Bell ML, Pham L, McDermott A, Zeger SL, et al. Fine particulate air pollution and hospital admission for cardiovascular and respiratory diseases. Journal of the American Medical Association 26 ; 295(): Cohen AJ, Rose Alexander H, Ostro B, Pandy KD, Kryzanowski M, Kunzail N. The global burden of disease due to outdoor air pollution. Journal of Toxicology and Environmental Health, Part A 25; 68(34): Lim S, Vos T, Flaxman A, Danaei G, Shibuya K, AdairRohani H. A comparative risk assessment of burden of disease and injury attributable to 67 risk factors and risk factor clusters in 2 regions, 992: A systematic analysis for the global burden of disease study 2. Lancet 22; 38(9859); Anttila P, Tuovinen J. Trends of primary and secondary pollutant concentrations in Finland in Atmospheric Environment 2; 44(): Nadafi K, Mosavi G. Survey of air Quality in Tehran during Proccedings of 3rd National Conference on Environmental Health Engineering 2 Oct. 2; Kerman, Iran. p:475 (In Persian). 8. Verma SS, Desai B. Effect of meteorological conditions on air pollution of Surat city. Journal of International

10 26/ فصلنامه بهداشت در عرصه تحلیل روند تغییرات غلظت پنج آالینده شاخص كيفيت هوا Environmental Application & Science 28; 3(5): Ardakani S, Esmaeili A.Determination of the air quality in the Tehran in 24. Proccedings of th National Conference on Environmental Health Engineering 24 Oct. 2; Hamedan, Iran. p:79499 (In Persian).. US EPA. National Ambient Air Quality Standards: The Criteria Pollutants. Washington (DC): United State Environmental Protection Agency; DOE. National Ambient Air Quality Standards. Tehran: Departemnt of Environment, Islamic Republic of Iran. Available from: Accessed Jul 3, DOE. National Ambient Air Quality Standards. Tehran: Departemnt of Environment, Islamic Republic of Iran. Available at: Accessed Jul 3, Hoseini E, Hashemi H, Nikravan M. Determination of the air quality in the Tehran in Proccedings of 5th National Conference on Environmental Engineering 2 May. 46; Mashhad, Iran. p:8 (In Persian). 4. Baldasano J, Valera E, Jimenez P. Air quality data from large cities. Science of the Total Environment 23; 37(): Mamtimin B, Meixner FX. Air pollution and meteorological processes in the growing dryland city of Urumqi (Xinjiang, China). Science of the Total Environment 2; 49(7): Matyssek R, Innes J. Ozonea risk factor for trees and forests in Europe?. Water, Air, and Soil Pollution 999; 6(2): Hjellbrekke AG, Solberg S. Ozone measurements 2. Lillestrom: Norway; Norwegian Institute for Air Research; 22. Report No.: EMEP/CCCReport 5/ Shariepour, Z. Seasonal and daily variation of air pollutants and their relation to meteorological parameters. Earth and Space Physics 2; 35(2):937 (In Persian). 9. Jo WK, Park JH. Characteristics of roadside air pollution in Korean metropolitan city (Daegu) over last 5 to 6 years: Temporal variations, standard exceedances, and dependence on meteorological conditions. Chemosphere 25; 59(): Gratani L, Varone L. Daily and seasonal variation of CO2 in the city of Rome in relationship with the traffic volume. Atmospheric Environment 25; 39(4): Wise EK, Comrie AC. Meteorologically adjusted urban air quality trends in the Southwestern United States. Atmospheric Environment 25; 39(6): Christian R, Jariwala ND, Gohil DB. Summer episode temperature inversion and its impact on CO concentration in urban environment. Proceeding of 2nd International Conference on Chemical, Biological and Environmental Engineering (ICBEE); 2 Nov. 24. Cario, Egypt. p Elminir HK. Dependence of urban air pollutants on meteorology. Science of the Total Environment 25; 35():22537.

11 Journal of Health in the Field, Vol.3, No.2, Summer 25 Trend analysis of Air Quality Index criteria pollutants (CO, NO 2,, PM and ) concentration changes in Tehran metropolis and its relationship with meteorological data, 229 Ali Asghar NajafPoor, Ahmad Joneidi Jafari 2*, Sina Dousti 3 Associate Professor of Environmental Health Engineering, Department of Environmental Halth Engineering, Health Sciences Research Center, Faculty of Health, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran. 2 Associate Professor of Environmental Health Engineering, Department of Environmental Halth Engineering, Center for Environmental Halth Engineering Technology, Faculty of Health, Iran University of Medical Sciences, Tehran, Iran. 3 M.Sc in Environmental Halth Engineering, Student Research Committe, Faculty of Health, Mashhad University of medical Science, Mashhad, Iran. ABSTRACT Background and Aims: Air pollution is a serious threat to public health and environment. Factors contributing to air pollution have to be identified in order to reduce the corresponding effects. Meteorological data are among the noteworthy factors in determining the severity of air pollution. This study was conducted to investigate the trend of five criteria pollutants in air quality index and to find their correlation with meteorological data in Tehran metropolis during Materials and Methods: During this descriptiveanalytical study, the required data were obtained from Air Quality Department of Tehran s Municipality, the Environmental Protection Agency and also from the synoptic stations of Meteorological Organization. SPSS software was used for data analysis. The trends in concentration of studied pollutants including: CO, PM,, NO 2 and, as well as meteorological data and their correlation were indeed considered. Results: The current study found that during the studied period, the concentration of shows an increasing trend. Therefore, this pollutant could be a major factor, if not the only one, raising the index of air pollution in recent years. Another important result of this study can be cited to decrease in concentrations of CO, NO 2, and during the years of present study. Conclusion: Our findings revealed that although the air quality in Tehran has improved in term of particulate matter, and NO 2 during the period of study, however the concentration of ozone has increased beyond the standard. It was also possible to draw a meaningful conclusion relating to the impact of some meteorological parameters in air pollution. Keywords: Air pollution, Criteria pollutants, Meteorological data, Tehran metropolis *Corresponding author: Hemmat Highway, next to Milad Tower, Tehran University of Medical Sciences, School of Public Health, Department of Environmental Health Engineering. ahmad_ jonidi@yahoo.com Received: 6 June 25 Accepted: 23 Jan 26