ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «Υδατοκαλλιέργειες»- «Παθολογικά Προβλήματα Εκτρεφόμενων Υδρόβιων Οργανισμών» ΣΕ ΣΥΜΠΡΑΞΗ ΜΕ ΤΟ ΤΜΗΜΑ ΙΧΘΥΟΚΟΜΙΑΣ-ΑΛΙΕΙΑΣ ΤΟΥ Τ.Ε.Ι. ΗΠΕΙΡΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: Βελτίωση της απόδοσης της νυμφικής εκτροφής τσιπούρας (Sparus aurata, L. 1758) και η επίδραση στο κόστος παραγωγής

2 ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ 2010 r UNIVERSITY OF THESSALY SCHOOL OF HEALTH SCIENCES FACULTY OF VETERINARY MEDICINE POSTGRADUATE STUDIES PROGRAM Aquaculture - Aquatic Animal Health IN COLLABORATION WITH THE DEPARTMENT OF AQUACULTURE & FISHERIES, TEI OF EPIRUS Thesis: Improving the yield of sea bream (Sparus aurata, L. 1758) larval rearing and the effect in the production cost POSTGRADUATE STUDENT Dimitrios Paraforos SUPERVISOR loannis Theodorou IGOUMENITSA

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εργασία αυτή είναι δομημένη κατά τέτοιο τρόπο ώστε αρχικά να περιγραφεί η πιο πρόσφατη κατάσταση της μεσογειακής υδατοκαλλιέργειας. Παρουσιάζεται το περίγραμμα του πεδίου και οι στόχοι αυτής της εργασίας. Αιτιολογήθηκε η σημασία αυτής της έρευνας και οι λόγοι για τους οποίους θεωρείται ότι μπορεί να συνεισφέρει στην υδατοκαλλιέργεια. Το κεφάλαιο 2 περιλαμβάνει ερευνητικούς ορισμούς. Αναλύθηκε το πρόβλημα και παρουσιαστήκαν οι πληροφορίες που αφορούν το πρόβλημα και ειδικά οι δυσμορφίες. Η βιβλιογραφία έδωσε την ευκαιρία να συναντηθούν οι τύποι παραμορφώσεων και οι παράγοντες που οδηγούν στις δυσμορφίες. Επιπλέον, περιγράφηκαν οι τρόποι ελαχιστοποίησης του προβλήματος της δυσμορφίας και αναδέχθηκε η σχέση κόστους παράγωγης και κατανομής δαπανών σε ένα εκκολαπτήριο. Το κεφάλαιο 3 αναφέρεται στις διαδικασίες μεθοδολογίας και έρευνας που επιλέχτηκαν και ακολουθήθηκαν για αυτήν την εργασία. Στο κεφάλαιο 4, παρουσιάζονται και αξιολογούνται αναλυμένα όλα τα στοιχεία που αφορούσαν τους ερευνητικούς στόχους και τα ερωτήματα. Αρχικά παρουσιάστηκε η ανάλυση των δεδομένων της παραγωγής και κατόπιν η οικονομική ανάλυση στοιχείων. Στα συμπεράσματα της εργασίας έχουν χρησιμοποιηθεί τα αποτελέσματα από την παραγωγή και από τα στοιχεία δαπανών προκειμένου να εξαχθούν οι απαντήσεις για τις ερευνητικές ερωτήσεις και τους στόχους. Επίσης η αξιολόγηση των συμπερασμάτων της βιβλιογραφίας στο κεφάλαιο 2 ήταν σημαντική προκειμένου να υπάρξουν συστάσεις για να βελτιωθεί η παραγωγή της τσιπούρας στα εκκολαπτήρια. 3

4 ABSTRACT The dissertation is structured in such a way that first a description of the latest status of aquaculture industry. The outline of the scope and the aims of this research have been presented. The value of this research and the reasons that it is believed that this research is useful for the aquaculture industry has been justified. Chapter 2 involved research definitions. The problem has been analyzed and information has been presented involving the problem and especially deformities. Bibliography gives the opportunity to meet the types of deformities and the factors leading to malformations. Additionally, ways to minimize the malformation problem have been described and the report of the base cost elements on a hatchery production gave a total picture for cost allocation. Chapter 3 refers to methodology and research procedures that have been chosen and have been followed by this research. In Chapter 4, all the data that was closely related to the research aims and questions have been presented analyzed and evaluated. Initially the production data analysis has been presented and seconds the economical data analysis The conclusions of the dissertation have used the results from both production and cost data in order to extract the answers for the research questions and aims. Also the evaluation of the Bibliography findings in chapter 2 was critical in order to provide recommendations to improve the yield of the sea bream production in the hatcheries 4

5 Ευχαριστίες Ευχαριστώ τον αδερφό μου Μιχάλη, για την βοήθεια που μου προσέφερε στην στατιστική ανάλυση. Ευχαριστώ την συνάδελφο Μακή, για τις εύστοχες παρατηρήσεις. Ευχαριστώ τους φίλους και συναδέλφους στον Ιχθυογεννητικό Σταθμό, για την βοήθεια που μου προσέφεραν, ηθική και υλική. Η εργασία αυτή πραγματοποιήθηκε σε μια πολύ δύσκολη περίοδο. Θα ήταν εξαιρετικά αμφίβολο να πραγματοποιηθεί. εάν δεν είχα την ηθική συμπαράσταση της οικογένεια μου. Για την ανοχή και αντοχή που έδειξαν αφιερώνω αυτήν την εργασία στην γυναίκα μου Δήμητρα και στις κόρες μου Μαρίσια και Μελίτα. 5

6 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α 1. Εισαγωγή Γενικά στοιχεία Αιτιολόγηση της έρευνας Περιγραφή της έρευνας Πρακτικά προβλήματα Υφιστάμενη γνώση Τύποι δυσμορφιών Παράγοντες που επιδρούν στην παρουσία δυσμορφιών Βελτίωση της νυμφικής απόδοσης και αντιμετώπιση της δυσμορφίας Βασικά στοιχεία κόστους Μεθοδολογία Μέθοδοι και τεχνικές Αιτιολόγηση Ερευνητικές διαδικασίες Ανάλυση και ερμηνεία Περίληψη των δεδομένων Τεχνικά στοιχεία Φυσικοχημικοί παράμετροι Γεννήτορες και απόδοση νυμφών 52 6

7 Οικονομικά στοιχεία Ανάλυση δεδομένων Τεχνική ανάλυση δεδομένων Στατιστική ανάλυση δεδομένων Ανάλυση κόστους Απαντήσεις των ερευνητικών ερωτημάτων Απαντήσεις σε σχέση με τον στόχο Συμπεράσματα Συμπεράσματα για το ερευνητικό πρόβλημα Συμπεράσματα για τα προβλήματα πρακτικής και θεωρητικής έρευνας Περαιτέρω μελέτη Αποτελέσματα της έρευνας 76 Βιβλιογραφία 79 7

8 1. Εισαγωγή 1.1 Γενικά στοιχεία Η θαλάσσια υδατοκαλλιέργεια στη λεκάνη της Μεσογείου τις δύο τελευταίες δεκαετίες, οφείλει την ανάπτυξη της κυρίως στην εντατική εκτροφή δυο ειδών, του λαυρακιού, (Dicentrarchus labrax L, 1758) και της τσιπούρας (Sparus aurata L. 1758). Η ανάπτυξη των εκκολαπτηρίων εξασφαλίζει την διαθεσιμότητα γόνου (ποσότητες, είδος, μέγεθος) και την δυνατότητα επιλογής της κατάλληλης χρονικής περιόδου εισαγωγής του γόνου στις μονάδες εκτροφής. Η παραγωγή γόνου με σταθερή ποιότητα, καθίστα εφικτή την πρόβλεψη των αποτελεσμάτων στην ανάπτυξη, την μείωση του κόστους παραγωγής και την βελτίωση του κέρδους από τις πωλήσεις. Διάγραμμα 1.1 Εξέλιξη της μεσογειακής παραγωγής γόνου και η μέση τιμή του τελικού προϊόντος στην Ελλάδα. (Pavlidou, 2009). 8

9 Η εξέλιξη της παραγωγής γόνου στη λεκάνη της Μεσογείου και η μέση τιμή πώλησης του τελικού προϊόντος κατά τη διάρκεια της περιόδου παρουσιάζεται στο διάγραμμα 1.1. Το 2003 υπήρξε το τέλος μιας περιόδου κρίσεων στη βιομηχανία υδατοκαλλιέργειας. Στο τέλος εκείνης της περιόδου οι επιχειρήσεις έγιναν ισχυρότερες οικονομικά και έκαναν διάφορες επενδύσεις στις τεχνικές παραγωγής. Καθώς οι τιμές του τελικού προϊόντος παρέμεναν υψηλές, οι εταιρίες ιχθυοκαλλιέργειας εφοδιάζονταν με ολοένα και μεγαλύτερες ποσότητες γόνου από τα εκκολαπτήρια. Έτσι η παραγωγή γόνου αυξήθηκε από το 2004 έως το Αυτό είναι ένας λόγος για την οικονομική κρίση στη βιομηχανία υδατοκαλλιέργειας σήμερα. Τα μεγάλα αποθεματικά τελικού προϊόντος οδήγησαν στη μείωση της τιμής το Τα πρώτα σημάδια μείωσης των τιμών πώλησης, άρχισαν να είναι ορατά από το τέλος Διάγραμμα 1.2 Η εξέλιξη της μεσογειακής παραγωγής γόνου και η μέση τιμή του γόνου (Pavlidou, 2009). 9

10 Οι εταιρίες ιχθυοκαλλιέργειας αντέδρασαν στις χαμηλές τιμές του τελικού προϊόντος με μείωση των ποσοτήτων γόνου που εφοδιάζονταν για ανάπτυξη. Αυτή η μείωση των ψαριών προς εκτροφή είχε επιρροή στην παραγωγή γόνου απ' τα εκκολαπτήρια, όπως παρουσιάζεται στο διάγραμμα 1.1. Η παραγωγή γόνου για το έτος 2009 ανήλθε σε 750 εκατομμύρια. Παρά την μείωση της τιμής πώλησης του έτοιμου προϊόντος, στο διάγραμμα 1.2 παρατηρείται ότι η τιμή του γόνου ήταν σχεδόν σταθερή από το 2005 σε 20 λεπτά ανά ιχθύδιο. Η σημαντική αύξηση παραγωγής σε αυτά τα επίπεδα οφείλεται στην προοδευτική βελτίωση της τεχνολογίας, που εμπλέκεται στην παραγωγή γόνου στα εκκολαπτήρια. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα περσότεροι από 100 ιχθυογεννητικοί σταθμοί να έχουν κατασκευαστεί στην λεκάνη της Μεσογείου και να λειτουργούν παράγοντας ευρύαλα μεσογειακά είδη. Η εκτρεφόμενη παραγωγή αυτών των ειδών, που προέρχεται από παραχθέντα γόνο σε εκκολαπτήρια, είναι πολύ μεγαλύτερη από την τροφοδοσία ψαριών του ιδίου από φυσικά αποθέματα (Moretti et al, 1999). Η θέση της ελληνικής παραγωγής γόνου, συγκρινόμενη με την παραγωγή της Τουρκίας, της Ιταλίας, της Ισπανίας και της Γαλλίας παρουσιάζεται στο διάγραμμα 1.3. Από το 2004, η παραγωγή γόνου στην Ελλάδα αυξάνεται, όπως ήδη έχει αναφερθεί και ταυτόχρονα παρουσιάζεται μια εκπληκτική αύξηση της παραγωγής στην Τουρκία, ενώ η Ιταλία, η Ισπανία και η Γαλλία διατηρούν σταθερούς αριθμούς παραγωγής κοντά στα 100 εκατομμύρια ιχθύδια. 10

11 Διάγραμμα 1.3 Παραγωγή γόνου λαβρακιού και τσιπούρας στη Μεσόγειο, (Pavlidou, 2009). Η θαλάσσια υδατοκαλλιέργεια περιλαμβάνει τρία μεγάλα στάδια παραγωγής (Σχήμα 1.1) - ιχθυογεννητικοί σταθμοί (Ι/Σ), μονάδες εκτροφής (ανάπτυξης) και συσκευαστήρια. Στους Ι/Σ η εκτροφή του γόνου πραγματοποιείται μέχρι τα ιχθύδια να αποκτήσουν βάρος 1,5-2,0 g. Στις μονάδες εκτροφής τα ψάρια αναπτύσσονται μέχρι τουλάχιστον το βάρος των 250 g. Τα ψάρια κατόπιν εξαλιεύονται και θανατώνονται. Στην συνέχεια μεταφέρονται στα συσκευαστήρια όπου συσκευάζονται και προωθούνται στην αγορά προς κατανάλωση. 11

12 Σχήμα 1.1 Τμήματα παραγωγής της θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας Στον Ι/Σ οι συνθήκες παραγωγής είναι συνήθως σταθερές. O μηχανικός εξοπλισμός είναι υπό συνεχή έλεγχο, καθώς και η θερμοκρασία, η ροή του νερού εκτροφής, εξοπλισμοί όπως UV (υπεριώδης ακτινοβολία) και τα φίλτρα καθαρισμού του νερού πριν την χρήση του. Η βασικές διαδικασίες στον Ιχθυογεννητικό Σταθμό περιγράφονται στην συνέχεια και απεικονίζονται στο σχήμα 1.2. Σχήμα 1.2. Διαδικασίες των Ιχθυογεννητικών Σταθμών 12

13 Τμήμα Γεννητόρων. Αποτελείται από ένα αριθμό γεννητόρων, η ωοτοκία των όποιων προκαλείται τεχνητά με την χρήση φωτοπεριόδου και θερμοπεριόδου. Τα ωάρια που παράγονται χρησιμοποιούνται για την εκτροφή των νυμφών. Η χρήση φωτοπεριόδου και θερμοπεριόδου δίνει την ευκαιρία να υπάρξουν διαθέσιμα ωάρια και σε εποχές όπου τα ειδή των γεννητόρων δεν ωοτοκούν σε φυσικές συνθήκες. Η εκτροφή των γεννητόρων αποτελεί σημαντικό στάδιο στη διαδικασία παραγωγής των ψαριών. Απαραίτητες προϋποθέσεις για την εμπορική παραγωγή ιχθυδίων ενός είδους είναι: α) η δυνατότητα λήψης ωαρίων σε επαρκείς ποσότητες β) η καλή ποιότητα ωαρίων γ) η δυνατότητα λήψης ωαρίων για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα (Κλαδάς, 2006). Τμήμα Νυμφικής Καλλιέργειας. Στο τμήμα αυτό οι νύμφες εκτρέφονται μέχρι το στάδιο της αποκοπής (45η έως 50η ημέρα). Καθημερινοί στόχοι του τμήματος είναι η δημιουργία δεξαμενών νυμφών, ο έλεγχος της σίτισης και των φυσικοχημικών παραμέτρων προκριμένου να υπάρξουν οι κατάλληλες συνθήκες για τις νύμφες. Η επιτυχία μιας νυμφικής καλλιέργειας εξαρτάται από τέσσερις κρίσιμους παράγοντες: α) την ποιότητα των παραγόμενων ωαρίων, β) τον περιορισμό του μικροβιακού φορτίου στις νυμφικές καλλιέργειες και γενικότερα τον έλεγχο της ποιότητας του μέσου καλλιέργειας, 13

14 γ) τη σωστή και πιστή εφαρμογή του διαιτολογίου - με κατάλληλο εμπλουτισμό των ζωντανών θηραμάτων - και των πρωτοκόλλων αποκοπής, δ) τον αποτελεσματικό έλεγχο του σχηματισμού της νηκτικής κύστης (Κλαδάς, 2006) Τμήμα Ζωντανής Τροφής. Στο τμήμα της ζωντανής τροφής πραγματοποιείται η καλλιέργεια των μικροφυκών (algae) των τροχόζωων (rotifers) και η αποκελύφωση και ο εμπλουτισμός της artemia. Καλλιέργεια μικροφυκών. Τα πιο συνήθη είδη που χρησιμοποιούνται είναι το Isochrisis galbana και Nannochloropsis oculata ή Nannochloropsis gatitana. Η μαζική παραγωγή τους επιτρέπει τη γρήγορη ανάπτυξη των καλλιεργειών των τροχοζώων (rotifers) και την χρησιμοποίηση τους στις νυμφικές εκτροφές των θαλασσινών ψαριών (εκτροφές σε «πράσινα νερά») ως ρυθμιστές της ποιότητας του περιβάλλοντος και ως εμπλουτιστικός παράγοντας των ζωοπλαγκτικών θηραμάτων που διανέμονται στις νύμφες. Η επιλογή των φυτοπλακτονικών ειδών που χρησιμοποιούνται για τους σκοπούς αυτούς εξαρτάται από τη θρεπτική τους αξία, το μέγεθός τους, την έλλειψη τοξικότητας και την ευκολία της καλλιέργειας (Κλαδάς, 2006). Τροχόζωα. Είναι μικροί πλαγκτονικοί οργανισμοί που ανήκουν στο φύλο Rotifera. Τα είδη που χρησιμοποιούνται στις ιχθυοκαλλιέργειες ανήκουν στο είδος Brachionus plicatilis εξαιτίας της αντοχής του στο θαλασσινό περιβάλλον. 14

15 Οι οργανισμοί αυτοί χαρακτηρίζονται από μεγάλη ικανότητα πληθυσμιακής αύξησης, όταν βρεθούν σε κατάλληλες περιβαλλοντικές συνθήκες. Τα τροχόζωα χρησιμοποιούνται ως πρώτη ζωντανή τροφή (θήραμα), κατά την εξέλιξη του διατροφολογίου των νυμφών πολλών ειδών θαλασσινών ψαριών, καθώς ικανοποιούν τα εξής βασικά κριτήρια : α) οι τεχνικές καλλιέργειάς τους είναι πλήρως ελεγχόμενες και η μαζική παραγωγή τους δεν παρουσιάζει δυσκολίες, β) έχουν διαστάσεις τέτοιες ώστε να αντιστοιχούν στο άνοιγμα του στόματος των νυμφών στο τέλος του προνυμφικού τους σταδίου, γ) εξαιτίας της αδιάκοπης κίνησής τους γίνονται εύκολα αντιληπτά από της μικρής ηλικίας νύμφες, οι οποίες δε διαθέτουν πλήρη αντίληψη του χώρου, δ) η μετατόπιση τους κατά τη κίνησή είναι περιορισμένη, γεγονός το οποίο εξυπηρετεί τις νύμφες που σε αυτές τις ηλικίες, έχουν περιορισμένη κολυμβητική ικανότητα, ε) είναι πιο εύπεπτα στα νεαρά νυμφικά στάδια των ψαριών, συγκρινόμενα με άλλα θηράματα, όπως τα μικρά καρκινοειδή, δ) μπορούν εύκολα να εμπλουτιστούν με απαραίτητα για τις νύμφες θρεπτικά συστατικά, κυρίως πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, ανοσοενισχυτικά και βιταμίνες. Η σπουδαιότητα των τροχοζώων, ως θηραμάτων στις νυμφικές καλλιέργειες, έγκειται και στο γεγονός ότι τα πεπτικά τους ένζυμα παίζουν σημαντικό ρόλο στη λειτουργία της πέψης των νεαρών νυμφών, οι οποίες τα χρησιμοποιούν εξαιτίας της έλλειψης των δικών τους πεπτικών ενζύμων που δεν έχουν ακόμη αναπτυχθεί (Κλάδας, 2006). 15

16 Artemia (Artemia salina). Διατίθεται στο εμπόριο σε μορφή ξηρών κύστεων και χρησιμοποιείται, ανάλογα με την ανάπτυξη της νύμφης, σε δυο στάδια ανάπτυξης, τα οποία συμβατικά ονομάζονται: Α0 (ναύπλιος, instar I) το οποίο αντιστοιχεί στο στάδιο των εκκολαπτόμενων ναυπλίων και Α1 (μεταναύπλιος instar II), το οποίο είναι νυμφική μορφή του, 24 περίπου ώρες μετά την εκκόλαψη (Κλαδάς, 2006). Μετά από τη διαδικασία της αποκελύφωσης (τελευταία δεν είναι απαραίτητη αυτή η διαδικασία) και του κατάλληλου χρόνου που απαιτείται για την εκκόλαψη χορηγούνται στης νυμφικές καλλιέργειες ως δεύτερη κατά σειρά ζωντανή τροφή. Τμήμα Αποκοπής & Προπάχυνσης. Αυτό το τμήμα δέχεται όλες τις απογαλακτισμένες νύμφες. Οι απογαλακτισμένες νύμφες είναι εκείνες που έχουν σταματήσει να τρέφονται με ζωντανά θηράματα και μπορούν πια να τρέφονται με ξηρή τροφή που διατίθεται στο εμπόριο. Είναι η φάση της εκτροφής του ιχθυδίου (γόνου) από το βάρος των 0,3 g ως το στάδιο της πώλησής του, το οποίο, ανάλογα με την εποχή και τις περιστάσεις (διαθεσιμότητα χώρων, επιλογή πελάτη, μορφή εκτροφής), κυμαίνεται συνήθως από 1,5 ως 2,0 g. Η προπάχυνση θεωρείται το ευκολότερο, από ζωοτεχνικής άποψης, τμήμα ενός Ι/Σ, γιατί: τα ψάρια εκτρέφονται σε στάδια, στα οποία έχουν μάθει πλέον να καταναλώνουν συνθετική τροφή, το χρησιμοποιούμενο θαλασσινό νερό απαιτεί στοιχειώδη επεξεργασία, 16

17 ο ρυθμός αύξησης των ψαριών είναι υψηλός, οι θνησιμότητες είναι περιορισμένες, οι θεραπείες των ψαριών δια μέσου της τροφής ή με τη βοήθεια μπάνιων γίνονται εύκολα και είναι αποδοτικές. Από την άλλη πλευρά, η προπάχυνση είναι σημαντικότατο τμήμα, καθώς παράγει το τελικό προϊόν και έτσι είναι αυτό που βρίσκεται πιο κοντά στον ενδιαφερόμενο ιχθυοκαλλιεργητή (Κλαδάς, 2006). Το πρόβλημα που μελετήθηκε ήταν η εμφάνιση των παραμορφώσεων στην εκτροφή του γόνου τσιπούρας και ο ρυθμός αύξησης των νυμφών σε συνδυασμό με την αποδοτικότητα τροφών και τις επιπτώσεις στο τελικό κόστος παραγωγής. Αυτό το πρόβλημα γίνεται εμφανές στο τμήμα Αποκοπής & Προπάχυνσης που οι νύμφες είναι αρκετά μεγάλες, έχουν περάσει το στάδιο της μεταμόρφωσης και έχουν πάρει την τελική μορφή. 17

18 1.2 Αιτιολόγηση της έρευνας Στον πίνακα 1 επεξηγείται μια τυπική κατηγοριοποίηση δαπανών παραγωγής σε έναν Ι/Σ στην Ελλάδα. Πίνακας 1. Ποσοστιαία κατανομή κόστους παράγωγης ανά κατηγορία δαπανών στην παράγωγη γόνου τσιπούρας - λαβρακιού (Stefanis, 1994) Εργατικά -Μισθοδοσία 30 Τροφές 7 Artemia & Εμπλουτιστικά 7 Χημικά.& Φάρμακα 1 Καύσιμα & Ενέργεια 8 Διοικητικά Έξοδα 15 Αναλώσιμα υλικά 5 Επισκευές & Συντήρηση 4 Αποσβέσεως 23 Σύνολο 100 Οι δαπάνες φανερώνουν (μεγαλύτερη συμμετοχή στο κόστος παράγωγης έχουν οι δαπάνες μισθοδοσίας, διοικητικών εξόδων και αποσβέσεων) γενικά ότι όσο μεγαλύτερη είναι η παραγωγή του γόνου τόσο χαμηλότερο το κόστος παραγωγής. Κατά συνέπεια, τα μικρά εκκολαπτήρια είναι δύσκολο να 18

19 ανταγωνιστούν τα καλώς διαχειριζόμενα εκκολαπτήρια που παράγουν γόνο ή και περισσότερο. Οι απορρίψεις γόνου είναι αναπόφευκτες στην διαδικασία παραγωγής στο πλαίσιο του τεχνικού περιβάλλοντος στο οποίο πραγματοποιείται η υδατοκαλλιέργεια. Το ποσοστό των απορριπτέων θα μπορούσε να ελαχιστοποιηθεί εάν η διαδικασία παραγωγής ελέγχονταν καλύτερα. Ο Ι/Σ στον οποίο πραγματοποιήθηκε η παρούσα μελέτη, είχε μέχρι το έτος 2006 έναν μέσος όρο περίπου 20% απορριπτέων ιχθυδίων της ετησίας συνολικής παραγωγής, με υψηλό κόστος παραγωγής ανά ιχθύδιο λόγω των απορρίψεων. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του γόνου περιγράφονται ως εξής : S Η μορφολογία των ιχθύων είναι κατάλληλη και κανονική S Κατά την διάρκεια εκτροφής ο ρυθμός αύξησης να είναι συνεχής Εντοπίζοντας τους παράγοντες που έχουν επιπτώσεις στην ποιότητα του γόνου, θα μπορούσε να μειωθεί το ποσοστό των απορριπτέων ιχθυδίων σε ποσοστό κοντά στο 5% ή και μικρότερο και να υπάρξει ένα οικονομικό πλεονέκτημα ανάλογα με το επίπεδο παραγωγής. Το 5% έχει επιλεγεί ως στόχος, καθώς αυτό το ποσοστό εξισώνει το επίπεδο παραμορφώσεων των ψαριών που βρίσκονται σε φυσικά αποθέματα και θα εξεταστεί λεπτομερέστερα στο κεφάλαιο 2. 19

20 Ο Ι/Σ στον οποίο πραγματοποιήθηκε η μελέτη, είχε μια παραγωγή γόνου κατα το έτος 2006, 26,6 εκατομμύρια ιχθύδια τσιπούρας. Από αυτόν τον αριθμό, 22 εκατομμύρια ήταν ποιοτικά κατάλληλα προς εκτροφή και 4,6 εκατομμύρια ήταν απορριπτόμενος γόνος. Το ποσοστό των απορρίψεων ήταν 17%. Εάν η τιμή ανά ιχθύδιο είναι 0,25 ευρώ, τα έσοδα υπολογίζονται σε 5,5 εκατομμύρια ευρώ και κάθε αύξηση της τάξεως του 1% στην τελική παραγωγή αντιπροσωπεύει πρόσθετα 67,5 χιλιάδες ευρώ. Επιπρόσθετο κόστος αποτελεί το κόστος εκτροφής του απορριπτέου γόνου, απώλεια λόγω του γεγονότος ότι ο γόνος που απορρίπτεται έχει βάρος περίπου 1,0 g (σχεδόν έτοιμος προς πώληση) ενώ απαιτεί κόστος εργασίας για την απομάκρυνση του. Η υδατοκαλλιέργεια των θαλασσίων ειδών όπως η τσιπούρα και το λαβράκι, είναι μια επιχείρηση που ανήκει στον πρωτογενή τομέα παραγωγής. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε ένα από τα εκκολαπτήρια μιας μεγάλης επιχείρησης στην Ελλάδα. Ο στόχος του εκκολαπτηρίου ήταν να αυξηθεί η παραγωγή του με το χαμηλότερο κόστος ανά παραχθέν ιχθύδιο. Ο σκοπός αυτής της έρευνας ήταν να βελτιωθεί η ποιότητα της παραγωγής γόνου της τσιπούρας και να προταθεί μια λύση στο πρόβλημα των παραμορφώσεων των ιχθυδίων. 20

21 Για την επίτευξη του στόχου, ήταν ουσιαστικό να επαναξιολογηθούν τα εξής: > οι φυσικοχημικές ατέλειες που συμβάλλουν στην εμφάνιση των δυσμορφιών. > η διαχείριση των γεννητόρων και ο προσδιορισμός των παραγόντων που έχουν επιπτώσεις στην ποιότητα των ωαρίων και ο συσχετισμός τους με την ποιότητα του παραγόμενου γόνου. > η βιβλιογραφία για την αξιοποίηση της επιστημονικής έρευνας στα αίτια που προκαλούν τις παραμορφώσεις και τους τρόπους επίλυσης του προβλήματος. > οι θρεπτικοί παράγοντες που επηρεάζουν την απόδοση των νυμφικών εκτροφών και την εμφάνιση των δυσμορφιών. Το πεδίο της έρευνας ήταν να προσδιοριστούν οι τρόποι που θα βοηθούσαν στην βελτίωση της παραγωγής στην εκτροφή τσιπούρας στα εκκολαπτήρια. Τα περισσότερα εκκολαπτήρια αντιμετωπίζουν προβλήματα δυσμορφίας στην εκτροφή των νυμφών. Μέσω της υπάρχουσας βιβλιογραφίας επανεξετάστηκαν και προσδιορίστηκαν οι βασικοί και οι πιο συνηθισμένοι τύποι δυσμορφιών που εμφανίστηκαν στα μεσογειακά είδη. Το κύριο πεδίο ήταν να καταγράφουν και να διερευνηθούν οι λόγοι για την εμφάνιση των παραμορφώσεων, καθώς και των μεθόδων που θα βοηθούσαν να λυθεί το πρόβλημα, προκειμένου να παραχθεί ένα ποιοτικό προϊόν με χαμηλό κόστος παραγωγής. Ο συσχετισμός της βιβλιογραφίας και της ανάλυσης των στοιχείων βοήθησε στην εξαγωγή συμπερασμάτων, για την πρακτική εφαρμογή τους στην παραγωγή. 21

22 Η ανάλυση του κόστους, είχε ως στόχο να καταδείξει τους τομείς με τις υψηλότερες δαπάνες στο κόστος παραγωγής ανά ιχθύδιο. Η εταιρίες θα μπορούσαν να αυξήσουν σημαντικά τα κέρδη τους ελαχιστοποιώντας την εμφάνιση των απορριπτόμενων ιχθυδίων στην παραγωγή. 22

23 2. Περιγραφή της έρευνας 2.1 Πρακτικά προβλήματα Οι νύμφες των θαλασσίων ψαριών υφίστανται από διάφορες λειτουργικές και μορφολογικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής τους. Διάφορες παραμορφώσεις έχουν ανιχνευθεί στις νυμφικές καλλιέργειες. Σύμφωνα με τον Boglione (2001), οι άγριοι πληθυσμοί παρουσίασαν δυσμορφίες σε ποσοστό 4%. Αυτό είναι ένα ποσοστό μη συγκρίσιμο με τους εκτρεφόμενους πληθυσμούς (Divanach et a/.1996). Το εκτρεφόμενο λαβράκι παρουσίασε τις ακόλουθες παραμορφώσεις: σκολίωση και λόρδωση, στρεβλή σπονδυλική στήλη, έλλειψη ή επιπρόσθετη παρουσία ακτινών στα πτερύγια, απώλεια βραγχιακού καλύμματος και παραμορφώσεις των σαγονιών (Divanach et a/.1996). Οι παράγοντες που οδηγούν στις σκελετικές παραμορφώσεις των εκτρεφόμενων ιχθυδίων είναι πολλοί. Στο λαβράκι, η λόρδωση έχει να κάνει κυρίως με την υδροδυναμική της δεξαμενής εκτροφής και ειδικά με τη πίεση με την οποία εισέρχεται το νερό (Chatain, 1994), την ένταση του φωτισμού, την θερμοκρασία και την αλατότητα (Johnson and Katavic, 1984). Πιο πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι η διατροφή και ειδικά ορισμένα θρεπτικά συστατικά έχουν σημαντικό ρόλο στην κανονική ανάπτυξη των νυμφών στα πρώτα στάδια τη ζωής τους (Cahu et a/, 2003). Η παρουσία παθογόνων βακτηρίων στο νερό εκτροφής είναι επίσης αιτία υψηλών ποσοστών παραμορφώσεων στα ιχθύδια (Madsen and Dalsgaard, 1999) 23

24 2.2 Υφιστάμενη γνώση Τύποι δυσμορφιών Σκελετικές παραμορφώσεις Οι σκελετικές παραμορφώσεις ποικίλουν στο λαβράκι και την τσιπούρα. Στο λαβράκι οι σκελετικές παραμορφώσεις εμφανίζονται στην σπονδυλική στήλη, στα πτερύγια, στο κεφάλι, τα σαγόνια και στα βράγχια (Brown and Nunez, 1998). > Λόρδωση (Lordosis): Οι νύμφες παρουσιάζουν λόρδωση στον 3ο και 4ο σπόνδυλο της σπονδυλικής στήλης. Στο σχήμα 2.1, εύκολα μπορεί να παρατηρηθεί η κάκωση πίσω από το στομάχι του ιχθυδίου. Αυτού του είδους η δυσμορφία μπορεί να εντοπισθεί σε λαυράκια και τσιπούρες σε μέγεθος περίπου 20mm. Στο μέγεθος αυτό της νύμφης η παραμόρφωση είναι μικρή, αλλά γίνεται εντονότερη κατά την διάρκεια της ανάπτυξης. Η κύφωση στις νύμφες αλλά και γενικότερα στα ψάρια έχει την ίδια έννοια με την λόρδωση. Και οι δυο αποτελούν δυσμορφίες της σπονδυλικής στήλης. > Σκολίωση > Στρεβλή σπονδυλική στήλη (Cahu and Zambonino, 2001) Παραμόρφωση κεφαλής και σαγονιών Οι Nakamura, (1997), και Pursell et al. (1990), αναφέρουν ότι σε ψάρια από άγριους πληθυσμούς έχουν καταγραφεί παραμορφώσεις στο κεφάλι και στις σαγόνες. Ωστόσο, το φαινόμενο αυτό δεν είναι συνηθισμένο. Αντίθετα 24

25 παρατηρείται συχνά σε ψάρια που προέρχονται από εκτροφή σε εντατικές υδατοκαλλιέργειες. Σχήμα 2.1 Ψάρι με λόρδωση και κύφωση στην σπονδυλική στήλη (από Fernandez et al. 2008) Παραμόρφωση πτερυγίων Οι παραμορφώσεις πτερυγίων συσχετίζονται και με άλλα συμπτώματα. Αυτού του είδους η παραμόρφωση είναι αποτέλεσμα τις περισσότερες φορές, της κάμψης ή της έλλειψης των ακτινών των πτερυγίων και συνήθως συσχετίζεται με σκελετικές ανωμαλίες και δυσμορφίες στο κεφάλι (Sindermann, 1988). 25

26 Σχήμα 2.2 Κεφάλι τσιπούρας που παρουσιάζει διαφορετικούς τυπους σκελετικών δυσμορφιών. (a) Κανονικό κεφάλι, (b) κεφάλι με δυσμορφία στην κάτω γνάθο και (c) δυσμορφία στην επάνω γνάθο (από Fernandez et al. 2008) Παραμόρφωση βρανχίων Υποπλασμένο βραγχιακό επικάλυμμα παρατηρείτε συχνά σε ψάρια που προέρχονται από εκτροφή σε εντατικές υδατοκαλλιέργειες. Ι Τ,Ί w n jl l * Σχήμα 2.3 Υποπλασμένο βραγχιακό επικάλυμμα σε γόνο τσιπούρας 1/ Σ 26

27 2.2.2 Παράγοντες που επιδρούν στην παρουσία δυσμορφιών Στις περισσότερες των περιπτώσεων, είναι πολύ δύσκολο να συσχετιστούν οι παραμορφώσεις με μια ορισμένη αιτία (Tave and Hardwerker, 1994). Υδροδυναμική των δεξαμενών εκτροφής. Σύμφωνά με τον Chatain (1994), υπάρχει μια συσχέτιση της παρουσίας της λόρδωσης σε ιχθύδια 0,7-4,0 g και της υδροδυναμικής των δεξαμενών εκτροφής. Παρατηρήθηκε ότι ιχθύδια που κολυμπούσαν αντίθετα στην ροή του νερού με ταχύτητα 20 cm/s παρουσίασαν αυξημένα ποσοστά δυσμορφίας, από ιχθύδια που εκτρέφονταν σε σχετικά στατικό περιβάλλον. Αυτός ο τύπος δυσμορφίας είναι αποτέλεσμα μηχανικής αιτίας. Η κάμψη της σπονδυλικής στήλης εμφανίζεται κυρίως στον 14ο - 15ο σπόνδυλο, μια περιοχή οπού ο μυς πιέζεται κατά την διάρκεια της κολύμβησης. Η καμπύλη γίνεται μεγαλύτερη όσο οι νύμφες αναπτύσσονται και αποκτούν μεγαλύτερο βάρος. Παρατηρείται επίσης σε ψάρια που η λόρδωση αποκτήθηκε στο στάδιο των νυμφών, ότι ο όγκος της νηκτικής τους κύστης, δεν μειώνεται μετά την πλήρωση της (Chatain, 1994). 27

28 Φυσικοχημικοί παράμετροι Σε νύμφες λαυρακιού που αναπτυχθήκαν σε διαφορετικές θερμοκρασίες 15 και 20 C, μετά από αναλύσεις με ακτίνες Χ και ιστολογία, παρατηρήθηκε ότι σε θερμοκρασία 20 C εμφανίστηκαν μεγαλύτερα ποσοστά λόρδωσης (Stickland et al. 2006). Εκτροφή σε υψηλότερες από τις κατάλληλες θερμοκρασίες εκτροφής του είδους, μπορεί να προκαλέσει κρανιακές παραμορφώσεις (Pittman et al.,1990). Η ένταση φωτισμού κατά την διάρκεια της καλλιέργειας, ανάλογα με το είδος, μπορεί να προκαλέσει παραμορφώσεις στις σιαγόνες (Bolla and Holmefjord, 1988). Βραγχιακές παραμορφώσεις μπορεί να προκληθούν από μόλυνση ή από τραυματισμό των νυμφών. Επίσης το θερμοκρασιακό σοκ ενοχοποιείται για τις σκελετικές παραμορφώσεις και τις δυσμορφίες στα πτερύγια (Koo and Johnston, 1978). Θρεπτικοί παράγοντες Σε πολλές περιπτώσεις τα διατροφικά προβλήματα είναι υπεύθυνα για την εμφάνιση βραγχιακών παραμορφώσεων και ειδικότερα την υποπλασία του βραγχιακού επικαλύμματος (Halver, 1972). Η ανεπάρκεια θρεπτικών ουσιών στη διατροφή μπορεί να προκαλέσει τις παραμορφώσεις. Κατά τη διάρκεια της νυμφικής εκτροφής η διατροφή που εφαρμόζεται σε ένα εκκολαπτήριο είναι υποδεέστερη σε σχέση με την διατροφή 28

29 που θα είχαν οι νύμφες στο φυσικό τους περιβάλλον. Οι Brown και Nunez (1998), αναφέρουν ότι οι νύμφες στα εκκολαπτήρια, δέχονται μονό το 1/3 της διατροφικής αξίας των θρεπτικών συστατικών που θα έβρισκαν στο φυσικό περιβάλλον. Η διατροφή των νυμφών του εκκολαπτηρίου, περιλαμβάνει στελέχη από μικροφύκη, τα οποία είναι τροφή για τα τροχόζωα που αποτελούν το πρώτο στάδιο διατροφής. Αντίθετα, οι νύμφες στο φυσικό περιβάλλον τρέφονται με διάφορα είδη κοπήποδων, αυγά από αλλά ψάρια και ασπόνδυλα (Marak, 1974), σαφώς μεγαλύτερης θρεπτικής αξίας. Αυτή η ανεπάρκεια αντισταθμίζεται από την χρήση εμπλουτιστικών μέσων, πλούσια σε ω-3 λιπαρά οξέα (Ostrowski and Divakaran, 1990). Έλλειψη της νηκτικής κύστης Η έλλειψη νηκτικής κύστης είναι υπεύθυνη για την παρουσία της λόρδωσης σε οξεία μορφή στην μέση της σπονδυλικής στήλη (σε μορφή V) δεδομένου ότι οι νύμφες προσπαθούν να κολυμπήσουν συνεχώς στο ύψος της υδάτινης στήλης και έτσι προκαλούνται έντονες μετακινήσεις των μυών (Κλαδάς 2006). Ο Chatain B. (1989), αναφέρει ότι στα λαβράκια η πλήρωση της νηκτικής κύστης αρχίσει στο στάδιο των 5-6 mm. Οι νύμφες οι οποίες δεν θα αποκτήσουν νηκτική κύστη, υστερούν σε μέγεθος και βάρος κατά 20-30%. Στην τσιπούρα, η πλήρωση της νηκτικής κύστης αρχίσει στο στάδιο 4 mm, περίπου 5 ημέρες μετά την εκκόλαψη. 29

30 Γ εννήτορες, ποιότητα ωαρίων Ακόμη και σε καλά οργανωμένα, ισορροπημένα και βελτιωμένα συστήματα παραγωγής, μπορούν να προκύψουν και μετά από συνεχείς επιτυχημένες παραγωγές, προβλήματα δυσμορφιών. Αυτό μπορεί να συμβεί εξαιτίας της έλλειψης γενετικής ποικιλομορφίας. Λόγω του υψηλού ποσοστού γονιμότητας, η αναπαραγωγή στηρίζεται συχνά σε ένα μικρό αριθμό γεννητόρων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τον γενετικό εκφυλισμό τους (Liao et al., 1993). Η κληρονομικότητα είναι υπεύθυνη για την υποπλασία ή και την έλλειψη του βραγχιακού επικαλύμματος σε ορισμένα είδη (Chandrasekaran and Rao, 1981). Οι Tave και Handworker (1994), μελετώντας την έλλειψη βραγχιακού επικαλύμματος στην τιλάπια παρατήρησαν ότι αυτό οφείλεται σε γενετικό πρόβλημα Βελτίωση της νυμφικής απόδοσης και αντιμετώπισης της εμφάνισης των δυσμορφιών Φυσικοχημικοί παράμετροι Σύμφωνα με τον Shrable (1998), η υγιεινή των εκτρεφόμενων ψαριών επηρεάζεται όταν το νερό εκτροφής περιέχει άζωτο με επίπεδο κορεσμού μεγαλύτερο από 104%. Με την τοποθέτηση στήλης απαέρωσης (degasser) στο σύστημα εισόδου του νερού πριν την χρήση του στην εκτροφή υπάρχει βελτίωση επειδή : 30

31 > η πίεση του αζώτου μειώνεται στο 98% > η μερική πίεση του οξυγόνου αυξάνεται στο 98% > το διοξείδιο του άνθρακα εξισορροπείται σε σχέση με την αλκαλικότητα του νερού > το ph αυξάνεται Σχήμα 2.4 Στήλη απαέρωσης Ο υπερκορεσμός αερίων έχει εξεταστεί και αναφέρεται ως αιτία αύξησης της θνησιμότητας κυρίως σε νυμφικές καλλιέργειες (Cornachia and Colt, 1984). Οι νυφικές καλλιέργειες των θαλασσινών υδατοκαλλιεργειών είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες στον υπερκορεσμό των αερίων (King and Nardi, 2002). Ο Katharios (2009) μετά από πειράματα σε διαφορετικές θερμοκρασίες νυμφικής εκτροφής τσιπούρας, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο μεγαλύτερος 31

32 ρυθμός ανάπτυξης των νυμφών, παρατηρείται σε θερμοκρασία εκτροφής 22 C και ο χαμηλότερος σε 16 C. Επίσης αναφέρει ότι η καλύτερη επιβίωση επιτυγχάνεται σε θερμοκρασία 19 C - 20 C. Στην ιδία θερμοκρασία ο Koumoundouros (2009) αναφέρει ότι οι παραμορφώσεις στην ουρά και στα εκτροφή τσιπούρας σε αλατότητα 40 psu μείωσε τα απορριπτόμενα άτομα χωρίς νηκτική κύστη, με παράλληλη όμως μείωση της επιβίωσης. Νηκτική κύστη Έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχει στενή σχέση μεταξύ του περιστατικού λόρδωσης της σπονδυλικής στήλης και του ποσοστού απουσίας της νηκτικής κύστης. Διατυπώνεται η υπόθεση ότι η λόρδωση εμφανίζεται επειδή τα ψάρια (χωρίς νηκτική κύστη) δεν είναι σε θέση να ρυθμίζουν την πλευστότητα τους και αναγκάζονται να κολυμπούν συνεχεία έτσι ώστε να διατηρούνται στην επιφάνεια (Chatain, 1989). Με την χρήση διαφόρων τύπων απομάκρυνσης ελαίων (skimmers) στην επιφάνεια της δεξαμενής στα πρώιμα στάδια ανάπτυξης, αποφεύγονται τέτοια προβλήματα. Ανάλογα με την προσοχή που δίνεται στον καθαρισμό των skimmers μπορούν να βελτιωθούν και τα ποσοστά πλήρωσης της νηκτικής κύστης. Παράγοντες διατροφής Οι Cahu και Zambonino (2001) έδειξαν ότι οι θρεπτικές απαιτήσεις για να στηριχτεί η επιβίωση και η αύξηση των νυμφών των θαλασσινών ψαριών είναι 32

33 ελαφρώς διαφορετικές από εκείνες των νεαρών ιχθυδίων. Φαίνεται ότι η έλλειψη των θρεπτικών ουσιών έχουν επιπτώσεις επίσης στην ανάπτυξη και ειδικά στον σκελετικό σχηματισμό. Τα θρεπτικά συστατικά που έχουν επιπτώσεις στην αύξηση και την επιβίωση των ιχθυδίων αρχίζουν να γίνονται ήδη γνωστά, αλλά ο προσδιορισμός και οι συγκεντρώσεις τους είναι ακόμα υπό διερεύνηση. Ορισμένες από τις σημαντικές θρεπτικές ουσίες που έχουν επιπτώσεις στην απόδοση των νυμφών είναι: > Φωσφολιπίδια Σε πείραμα που πραγματοποιήθηκε με λαβράκια, χορηγήθηκε ξηρή συνθετική τροφή αμέσως μόλις ήταν ικανό να την δεχθούν. Πραγματοποιηθήκαν τέσσερεις πειραματικές διατροφές, οι οποίες διέφεραν στα επίπεδα συγκέντρωσης λεκιθίνης σόγιας και ιχθυελαίου. Το επίπεδο των φωσφολιπιδίων κυμάνθηκε από 2,7% της ξηρής ουσίας μέχρι 11,6%. Ο ρυθμός αύξησης και η επιβίωση ήταν σε χαμηλά επίπεδα στην ομάδα που ταΐστηκε με 2,7%. Εντούτοις, το πιο ενδιαφέρον αποτέλεσμα αφορούσε στις δυσμορφίες που παρατηρηθήκαν. Οι ραχιαίες δυσμορφίες και οι παραμορφώσεις των σιαγόνων αξιολογηθήκαν την 40ηημέρα σε στερεοσκόπιο σε δείγμα 100 ψαριών από κάθε ομάδα. Στην ομάδα με το χαμηλότερο επίπεδο φωσφολιπιδίων, το 35% των νυμφών παρουσίασαν δυσμορφίες, ενώ μόλις το 2% στην ομάδα που διατράφηκε με τροφή που περιείχε φωσφολιπίδια σε ποσοστό 11.6% (Cahu e t al. (2003). 33

34 > Πολυακόρεστα λιπαρά οξέα Το εικοσιπεντανοικό οξύ (ΕΡΑ), το δοκοσαεξανοικό οξύ (DHA) και το αραχιδονικό οξύ (ARA), είναι τα σημαντικότερα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα που απαιτούνται για την ανάπτυξη, την εξέλιξη και την επιβίωση των θαλασσινών ψαριών (Estevez et al.,1999). Οι οργανισμοί αυτοί δεν μπορούν να τα παράγουν και θα πρέπει να χορηγηθούν μέσω της τροφής. Μελέτη των Gapasin και Duray, (2001), απέδειξε ότι η διαιτητική ενσωμάτωση DHA προκαλεί μείωση των παραμορφώσεων στο Chanos chanos. Για την τσιπούρα αναφέρεται ότι διαιτητικά επίπεδα EPA+DHA υψηλότερα από 1,5g/100g ξηρής ουσίας, θα μπορούσαν να παρεμποδίσουν την ανάπτυξη παραμορφώσεων (Zambonino e ta l., (2009). > Ασκορβικό οξύ Το ασκορβικό οξύ εμπλέκεται σε διάφορες φυσιολογικές λειτουργίες στα σπονδυλωτά, όπως είναι η αύξηση, η σκελετική ανάπτυξη και η ανθεκτικότητα σε τοξικά προϊόντα και στρες. Η έλλειψη του ασκορβικού οξέος από την διατροφή του κοινού κυπρίνου, προκάλεσε παθολογικά προβλήματα και παραμόρφωση στο ουραίο πτερύγιο (Dabrowski et al.,1988). Το ασκορβικό οξύ που απαιτείται παρέχεται μέσω της διατροφής και είναι κρίσιμο για τη νυμφική ανάπτυξη των ψαριών, δεδομένου ότι τα περισσότερα είδη είναι ανίκανα να συνθέσουν αυτήν την βιταμίνη (Gouillou-Coustans et al., 1998). 34

35 Η βιταμίνη C, ως αντιοξειδωτικό, είναι ουσιαστική για τη σύνθεση των κολλαγόνων, και συμμετέχει σε διάφορες μεταβολικές διαδικασίες. Η βιταμίνη C πρέπει να είναι γύρω στα 50mg/g ξηρής ουσίας, αλλά εξαρτάται από το επίπεδο λιπιδίων (Zambonino e t al., 2009). > Πεπτίδια και βιταμίνες Ένα μέτριο επίπεδο (12%/ξηρή ουσία) πρωτεΐνης βελτιώνει τη σκελετική ανάπτυξη χωρίς την παρουσία δυσμενών επιπτώσεων στην αύξηση. Η ανεπάρκεια προκαλεί τις δυσμορφίες. Αντίθετα, άλλα συστατικά όπως η βιταμίνη Α έχει τοξική επίδραση όταν παρέχεται σε υπερβολική δόση. Η μέγιστη δόση της βιταμίνης Α φαίνεται να είναι περίπου 45 IU / g ξηρής τροφής (Cahu e t al., 2003). Ποιότητα γεννητόρων Τα γενετικά γνωρίσματα των γεννητόρων, όπως η αναπαραγωγική ικανότητα, η επιβίωση και ποιότητα των ωαρίων, καθώς και η απόδοση των απογόνων, μπορεί να μεταβληθούν γρήγορα κατά την διάρκεια του χρόνου λόγω των γενοτυπικών αλλαγών (Hutchinson et al. 2003). Είναι επομένως απαραίτητες διαχειριστικές πρακτικές που θα ελαχιστοποιούν την γενετική αλλαγή η οποία μπορεί να είναι επιβλαβής για την παραγωγικότητα των πληθυσμών. 35

36 Διατροφή γεννητόρων Οι σημαντικότεροι διαιτητικοί παράγοντες της διατροφής των γεννητόρων είναι η σύνθεση των λιπιδίων και των λιπαρών οξέων. Καθορίζουν, σε σημαντικό βαθμό, την επιτυχία της αναπαραγωγής και την επιβίωση των απογόνων. Μερικά είδη ψαριών ενσωματώνουν εύκολα τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα στα ωάρια, ιδιαίτερα κατά την αναπαραγωγική περίοδο καθώς κινητοποιούνται σημαντικά αποθέματα για την δημιουργία των ωαρίων. Τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (HUFA) στην διατροφή των γεννητόρων αυξάνουν την γονιμότητα και την ποιότητα των ωαρίων. Η έλλειψη βιταμίνης Ε έχει επιπτώσεις στην αναπαραγωγική απόδοση, και στην ωρίμανση των γονάδων και προκαλώντας χαμηλά ποσοστά εκκόλαψης των ωαρίων και επιβίωσης των νυμφών. Η αύξηση της βιταμίνης Ε στην διατροφή έχει βρεθεί ότι μειώνει σημαντικά το ποσοστό ακαταλλήλων ωαρίων και αυξάνει την γονιμότητα της τσιπούρας (Izquierdo et.al., 2001). Για την τσιπούρα, ποσότητα 250 mg /kg τροφής είναι ικανοποιητική για να καλύψει τις απαιτήσεις των γεννητόρων για μια επιτυχή αναπαραγωγή (Tandler e t al., 1995). Οι περισσότεροι Ι/Σ χρησιμοποιούν στην διατροφή των γεννητόρων νωπά αλιεύματα σε συνδυασμό με συνθετικές τροφές του εμπορίου. Τα πιο συνηθισμένα νωπά αλιεύματα που χρησιμοποιούνται στην σίτιση είναι το καλαμάρι, οι σουπιές τα μύδια το krill και μικρά καρκινοειδή. Η χρήση αυτών των μη επεξεργασμένων προϊόντων, συχνά δεν παρέχει τα επαρκή επίπεδα θρεπτικών ουσιών που απαιτούνται από τους γεννήτορες. Επίσης αυξάνει τον 36

37 κίνδυνο μετάδοσης ασθενειών από τους γεννήτορες στους απογόνους (Izquierdo et.al., 2001). Τέτοιες ασθένειες είναι οι ενδοπαρασιτώσεις, οι παρασιτώσεις, τα παθογόνα βακτήρια, οι ιοί, κλπ. Τα υψηλά επίπεδα πολυακόρεστων λιπαρών οξέων (n-3 HUFA) στην διατροφή των γεννητόρων τσιπούρας, βοήθησαν στην αύξηση του ποσοστού της επιβίωσης των νυμφών μετά την απορρόφηση του λεκιθικού σάκου, στην αύξηση τής επιβίωση και στο ποσοστό νυμφών με λειτουργική νηκτικής κύστης (Tandler e t a l, 1995). Σε αυτήν την περίπτωση στην διατροφή χρησιμοποιήθηκε ιχθυέλαιο αντί σογιέλαιου. Σε ορισμένες όμως περιπτώσεις τα υπερβολικά επίπεδα πολυακόρεστων λιπαρών, μπορεί να προκαλέσουν υπερτροφία του λεκιθικού σάκου στις προνύμφες τσιπούρας και μείωση της νυμφικής επιβίωσης. Στην τσιπούρα η σύνθεση των ωαρίων επηρεάζεται από τη διατροφή των γεννητόρων μέσα σε μερικές εβδομάδες από την σίτιση. Είναι δυνατόν να αλλάξει οι ποιότητα των ωαρίων ακόμη και κατά την διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου, ανάλογα με την ποιότητα διατροφής κατά την σίτιση (Tandler e t al., 1995). Το ίδιο μπορεί να συμβεί και στο λαβράκι (Navas e t al., 1997). 37

38 2.2.4 Βασικά στοιχεία κόστους παραγωγής Τα βασικά στοιχεία λειτουργικών δαπανών αποτελούνται από δύο κύριες ομάδες: σταθερές και μεταβλητές δαπάνες. ΣΤΑΘΕΡΟ ΚΟΣΤΟΣ Το σταθερό κόστος είναι δαπάνες που η επιχείρηση θα πρέπει να εκτελέσει και που δεν συνδέονται άμεσα με την παραγωγή του Ι/Σ. Αυτές είναι η μισθοδοσία το διοικητικό κόστος και οι αποσβέσεις. ΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ Οι μεταβλητές δαπάνες είναι εκείνες που συνδέονται άμεσα με τα σχέδια παραγωγής και επομένως είναι τα στοιχεία δαπανών που μπορούν να τροποποιηθούν σε σχέση με τους στόχους παραγωγής κάθε έτους. Στην συνέχεια παρουσιάζεται πίνακας με την κατανομή των δαπανών σε ένα Ι/Σ καθώς και των επιμέρους τμημάτων του. 38

39 Πίνακας 2.1 Μεταβλητότητα των δαπανών του Ι/Σ και των τμημάτων του (Bodinghton, 2009). ΚΟΣΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΙΔΟΣ ΔΑΠΑΝΩΝ % απόκλιση Λεπτά / Ιχθύδιο ΕΚΚΟΛΑΠΤΗΡΙΟ ΠΡΟΠΑΧΥΝΣΗ Ε Ρ ΓΑ Τ ΙΚ Α 36% 0,2 3,6 1,8 1,8 Ε Ν Ε Ρ Γ Ε ΙΑ 14% 0,3 1,4 0,7 0,7 Ν Υ Μ Φ Ε Σ - Τ Ρ Ο Φ Ε Σ 16% 1 1,6 1,6 0,0 Α Π Ο Γ Α Λ Α Κ Τ ΙΣ Μ Ο Υ Τ Ρ Ο Φ Ε Σ Π Ρ Ο Π Α Χ Υ Ν Σ Η Σ 4% 1 0,4 0,0 0,4 Φ Α Ρ Μ Α Κ Α - Χ Η Μ ΙΚ Α 2% 1 0,2 0,0 0,2 Ο Ξ Υ ΓΟ Ν Ο 3% 0,9 0,3 0,2 0,2 ΓΕ Ν ΙΚ Α Α Ν Α Λ Ω Σ ΙΜ Α 7% 0,3 0,7 0,3 0,3 Δ ΙΟ ΙΚ Η Τ ΙΚ Α Ε Ξ Ο Δ Α 6% 0 0,6 0,3 0,3 Α Π Ο Σ Β Ε Σ Ε ΙΣ 12% 0 1,2 0,6 0,6 ΣΥΝΟΛΟ ΚΟΣΤΟΥΣ ΑΝΑ ΙΧΘΥΔΙΟ: 10 5,5 4,5 39

40 Ένας παρόμοιος πίνακας για το μεταβλητό κόστος (δεν συμπεριλαμβάνονται διοικητικά έξοδα και αποσβέσεις) είναι ο ακόλουθος. Πίνακας 2.2 Μεταβλητή κατανομή δαπανών (Bodinghton, 2009). ΚΟΣΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ - ΜΕΤΑΒΛΗΤΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΔΑΠΑΝΩΝ ΕΙΔΟΣ ΔΑΠΑΝΩΝ % απόκλιση Λεπτά / Ιχθύδιο ΕΚΚΟΛΑΠΤΗΡΙΟ ΠΡΟΠΑΧΥΝΣΗ Ε Ρ ΓΑ Τ ΙΚ Α 36% 0,2 3,6 1,8 1,8 Ε Ν Ε Ρ Γ Ε ΙΑ 14% 0,3 1,4 0,7 0,7 Ν Υ Μ Φ Ε Σ - Τ Ρ Ο Φ Ε Σ 16% 1 1,6 1,6 0,0 Α Π Ο Γ Α Λ Α Κ Τ ΙΣ Μ Ο Υ Τ Ρ Ο Φ Ε Σ Π Ρ Ο Π Α Χ Υ Ν Σ Η Σ 4% 1 0,4 0,0 0,4 Φ Α Ρ Μ Α Κ Α - Χ Η Μ ΙΚ Α 2% 1 0,2 0,0 0,2 Ο Ξ Υ ΓΟ Ν Ο 3% 0,9 0,3 0,2 0,2 ΓΕ Ν ΙΚ Α Α Ν Α Λ Ω Σ ΙΜ Α 7% 0,3 0,7 0,3 0,3 Δ ΙΟ ΙΚ Η Τ ΙΚ Α Ε Ξ Ο Δ Α 6% 0 0,6 Α Π Ο Σ Β Ε Σ Ε ΙΣ 12% 0 1,2 Σ Υ Ν Ο Λ Ο Κ Ο Σ Τ Ο Υ Σ Α Ν Α ΙΧ Θ Υ Δ ΙΟ :

41 Από αυτόν τον πίνακα είναι προφανές ότι το 16% του μεταβλητού κόστους στον Ι/Σ οφείλεται στις τροφές κατά το νυμφικό στάδιο και τον απογαλακτισμό ενώ 40% του κόστους οφείλεται στις τροφές που καταναλώνονται στην προπάχυνση και στις δαπάνες προσωπικού. Η κατανομή των σταθερών δαπανών και του μεταβλητού κόστους σε ένα εκκολαπτήριο είναι περίπου 60% - 70% για τις σταθερές δαπάνες (εργατικά, ενέργεια, διοικητικά έξοδα, αποσβέσεις) και 30% -40% για τις μεταβλητές δαπάνες. Αυτή η κατανομή είναι γενικά η ίδια σε όλα τα εκκολαπτήρια. Κοστος παραγωγής Ιχθ. Στάθμου : Γενικες κατανομές 30% [: ΣΤΑΘΕΡΟ ΜΕΤΑΒΛΗΤΟ 70% Διάγραμμα 2.1 Κατανομή των σταθερών και μεταβλητών δαπανών σε ένα Ι/Σ 41

42 3. Μεθοδολογία 3.1 Μέθοδοι και τεχνικές Αυτή η έρευνα ακολούθησε μια εμπειρική προσέγγιση και συγκεκριμένα μια παραγωγική εμπειρική προσέγγιση. Παρουσίασε με ποιο τρόπο μπορεί η θεωρία να εφαρμοστεί σε συγκεκριμένες συνθήκες (Σκιττίδης και Κοίλιαρη, 2006) Η ερεύνα στην παρούσα μελέτη ήταν έναν συνδυασμός αξιολόγησης και αντιπαραβολής δεδομένων. Οι βασικές τεχνικές έρευνας είναι η ανάλυση των αρχείων της επιχείρησης. 3.2 Αιτιολόγηση Στην αρχή μιας έρευνας ήταν βασικό να επιλεγεί η ερευνητική προσέγγιση. Σύμφωνα με τους Σκιττίδη και Κοίλιαρη ( 2006 ), υπάρχουν δύο τύποι έρευνας, των ανασκοπικών και των πειραματικών. Η έρευνα ανασκόπησης έχει να κάνει με την επανεξέταση και επανεκτίμηση της έρευνας που έχει πραγματοποιηθεί στο παρελθόν, στοχεύοντας σε μια νέα ερμηνεία με τη χρήση των νέων στοιχείων. Η εμπειρική έρευνα είναι βασισμένη στην παρατήρηση και το πείραμα. Η εμπειρική έρευνα διακρίνεται στην επαγωγική και στην συμπερασματική. Η επαγωγική εμπειρική έρευνα έχει ένα βασικό στοιχείο ως αρχή όπου μέσω της παρατήρησης ολοκληρώνεται σε μια γενική θεωρία. Στην συμπερασματική εμπειρική προσέγγιση, ο ερευνητής προσπαθεί να ανακαλύψει εάν μια γενική θεωρία μπορεί να εφαρμοστεί κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. 42

43 Η μελέτη αυτή βασίστηκε στην εμπειρική συμπερασματική προσέγγιση. Μέσω της ανασκόπησης της βιβλιογραφίας βρίσκουμε απαντήσεις και λύσεις για την βελτίωση της απόδοσης της παραγωγής γόνου τσιπούρας σε έναν ιχθυογεννητικό σταθμό Οι βασικοί τύποι εμπειρικών ερευνών είναι: 1. Πείραμα - δοκιμή της θεωρίας. 2. Αξιολόγηση - η συλλογή των στοιχείων για ένα αντιπροσωπευτικό σύνολο θεμάτων 3. Μελέτη περίπτωσης - η έρευνα σχετικά με το περιστατικό ενός φαινομένου Η περιπτωσιολογική μελέτη ήταν ο ποιο κατάλληλος τύπος εμπειρικής έρευνας για αυτό το θέμα επειδή η παραγωγή γόνου τσιπούρας είναι μια ειδική περίπτωση στην εκτροφή διαφόρων ειδών, που μπορεί να παρουσιάσει δυσμορφικά προβλήματα. Γενικά στις δημοσιεύσεις και στις επιστημονικές εργασίες οι περισσότερες έρευνες πραγματοποιήθηκαν στα πειραματικά εκκολαπτήρια - εργαστήρια ή σε συνεργασία με Ι/Σ. Υπάρχουν κάποιες μελέτες από ανάλυση δεδομένων Ιχθυογεννητικών Σταθμών και έχουν πραγματοποιηθεί από τους Favaloro και Mazzola (2000), Verhaegen et. al. (2007), Pinto et. a l (2007) και άλλους. Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει κανένα εκκολαπτήριο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί τυπικό. Ακόμα κι αν τα πρωτόκολλα παραγωγής για την τσιπούρα είναι παρόμοια σε διάφορα εκκολαπτήρια, κάθε Ι/Σ έχει διαφορετικά 43

44 φυσικοχημικά χαρακτηριστικά. Επίσης χρησιμοποιούν διαφορετικής προέλευσης νερό, εμπλουτιστικά μέσα διαφορετικής σύστασης και διαφορετικούς τύπους συνθετικών τροφών. Εφαρμόζονται διαδικασίες παραγωγής που διαφέρουν σημαντικά, χρησιμοποιούν γεννήτορες διαφορετικής προέλευσης Αυτός είναι ένας βασικός λόγος για τον οποίο είναι δύσκολο να λυθεί εντελώς η εμφάνιση των δυσμορφιών στην υδατοκαλλιέργεια, συντάσσοντας απλά έναν κατάλογο κρίσιμων παραμέτρων που χρειάζονται προσοχή στην παραγωγή. Οι έρευνες που είναι γνωστές, παρέχουν έναν οδηγό και συμβουλεύουν τους παραγωγούς να ελέγξουν ορισμένα σημεία και παραμέτρους. Η εμφάνιση δυσμορφίας είναι αποτέλεσμα παραγόντων σχετικών με τις περιβαλλοντικές συνθήκες, τη γενετική, τα θρεπτικά συστατικά και θερμοκρασιακών συνθηκών (Sato e t al., 1983) και σε πολλές περιπτώσεις ο συνδυασμός όλων αυτών των παραγόντων. Η περιπτωσιολογική μελέτη περιλαμβάνει τις ακόλουθες κατηγορίες: 1. Εφαρμογή μιας θεωρίας σε συγκεκριμένη περίπτωση 2. Ανάλυση ενός φαινομένου σε μια ορισμένη περίοδο 3. Ανάλυση ενός φαινομένου μακροπρόθεσμα Η ερευνά για την παραγωγή γόνου τσιπούρας θα μπορούσε να είναι διαχρονική μελέτη αλλά ο περιορισμένος χρόνος επισπεύδει μια μακροπρόθεσμη έρευνα Στην μελέτη χρησιμοποιήθηκαν η εφαρμογή της θεωρίας σε συγκεκριμένη περίπτωση και η ανάπτυξη του θέματος σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο. 44

45 Στόχος είναι ο εντοπισμός μέσω της βιβλιογραφίας και της θεωρίας, του τρόπου βελτίωσης της απόδοσης της παραγωγής γόνου τσιπούρας. Η βασική τεχνική της έρευνας ήταν η ανάλυση των αρχείων της επιχείρησης. Τα στοιχεία αφορούν το ποσοστό παραμόρφωσης των ιχθυδίων και τον ρυθμό ανάπτυξης τους. Αυτά τα στοιχεία έχουν καταγραφεί κατά τη διάρκεια της παραγωγής, μετά από μια καθημερινή διαδικασία η οποία αποκαλείται ποιοτικός έλεγχος. Σε αυτήν την διαδικασία, ειδικευμένοι εργαζόμενοι απομακρύνουν τα ιχθύδια που παρουσιάζουν πρόβλημα παραμόρφωσης. Τα στοιχεία καταγράφονται και χρησιμοποιούνται για την παρουσίαση της ετήσιας παραγωγικότητας και τα χρηματοοικονομικά αποτελέσματα του εκκολαπτηρίου. Η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας έδωσε την ευκαιρία να εφαρμοστούν ειδικές διαδικασίες στην καλλιέργεια έχοντας καλύτερα αποτελέσματα στις παραμέτρους που εξεταστήκαν με αποτέλεσμα σημαντική βελτίωση στο κόστος παραγωγής. Χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος ABC (Active based costing) - μεθοδολογία μέτρησης κόστους και απόδοσης της εταιρίας βασισμένη στις δραστηριότητες που χρησιμοποιεί η επιχείρηση για να παράγει τα προϊόντα και της υπηρεσίες της - για την ανάλυση του κόστους παραγωγής και την επίδραση που έχει στο κόστος η απόρριψη των δύσμορφων ψαριών. Η χρήση των, βασιζόμενων στην επιστημονική βιβλιογραφία, αρχείων, ήταν ο οδηγός για την οικονομική επεξεργασία των δεδομένων. 45

46 3.3 Ερευνητικές διαδικασίες Η έρευνα χρησιμοποίησε την βιβλιογραφία για να εξετάσει ότι είναι σήμερα γνωστό για τις νύμφες τσιπούρας. Δημοσιεύσεις και παρουσιάσεις συνεδρίων, άρθρα επιστημονικών περιοδικών και το διαδίκτυο, ήταν οι σημαντικότερες πηγές πληροφόρησης για τις δυσμορφίες που εμφανίζονται στις νυμφικές εκτροφές της τσιπούρας και τις λύσεις στην εμφάνιση του προβλήματος αυτού. Η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας σχετικά με τις μεθόδους και τις τεχνικές κοστολόγησης ήταν χρήσιμες για την ανάλυση των δαπανών. Τα αρχεία της επιχείρησης ήταν η σημαντικότερη πηγή πληροφοριών για τα οικονομικά και παραγωγικά στοιχεία. Τα δεδομένα παραγωγής παρουσιάστηκαν με την χρήση συνοπτικών πινάκων και γραφικών παραστάσεων έτσι ώστε να γίνονται εύκολα κατανοητά. Για την σύγκριση μεταξύ των διαφορετικών παρτίδων και των αποτελεσμάτων παραγωγής τους χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό πρόγραμμα Statgraphics 2.1 και στατιστική μέθοδος ANOVA. Στις συγκρινόμενες μέσες τιμές σε κάθε περίπτωση, θεωρείται ότι υπάρχει σημαντική στατιστική διάφορα όταν P <

47 4. Ανάλυση και ερμηνεία Ο κύριος στόχος ήταν να συλλεχθούν όλα τα τεχνικά στοιχεία της επιχείρησης όπως το πρωτόκολλο παραγωγής των νυμφικών καλλιεργειών της τσιπούρας, τα στοιχεία που αφορούν την εμφάνιση των δυσμορφιών καθώς και τον δείκτη μετατρεψιμότητας της τροφής (FCR) - Feed Conversion Ratio - μεταξύ των παρτίδων (batches). Ήταν διαθέσιμα τα οικονομικά δεδομένα για την εκτίμηση του κόστους παραγωγής των ιχθυδίων για τον προσδιορισμό των ζημιών ή των κερδών που μπορούν να επιτευχθούν. 4.1 Περίληψη των δεδομένων Τα τεχνικά στοιχεία συλλέχθηκαν από βάση δεδομένων που ο Ι/Σ χρησιμοποιεί για την καταγραφή της καθημερινής διαχείρισης των νυμφών και των ιχθυδίων, όπως οι μετακινήσεις από δεξαμενή σε δεξαμενή, οι φυσικοχημικοί παράμετροι των δεξαμενών εκτροφής, η σίτιση, ο διαχωρισμός των ιχθυδίων σε όμοια μεγέθη (grading), ο ποιοτικός έλεγχος και ο εμβολιασμός. Αυτή η βάση δεδομένων, δίνει την ευκαιρία της ιχνηλασιμότητας και της ιστορικής ανασκόπησης της ανάπτυξης των νυμφών ανά παρτίδα γόνου. Τέτοια δεδομένα συμβάλλουν καθοριστικά στην εξαγωγή πρωτοκόλλων εκτροφής. Πριν την παρουσίαση των στοιχείων που αναλύονται, είναι βασικό να παρουσιαστεί το πρωτόκολλο νυμφικής καλλιέργειας, προκειμένου να υπάρξει πλήρης εικόνα της εκτροφής τσιπούρας. 47

48 Τα ποσοτικά δεδομένα συγκεντρώθηκαν προκειμένου να γίνει μια κατανομή των δαπανών αρχικά ως προς το κόστος ανά ιχθύδιο και κατόπιν να διερευνηθεί το κόστος παραγωγής με την ελαχιστοποίηση των δυσμορφιών Τεχνικά στοιχεία Πρωτόκολλο νυμφικής καλλιέργεια της τσιπούρας Για το στοκάρισμα μιας δεξαμενής νυμφών 16 m3 στο εκκολαπτήριο απαιτούνται 1Kg αυγών. Μετά από μετρήσεις - που πραγματοποίησε περιστασιακά το τεχνικό προσωπικό της επιχείρησης - της μέσης τιμής της διαμέτρου των ωαρίων και τον υπολογισμό τους σε βάρος, υποθετικά, ένα 1 Kg αυγών αποτελείται από αυγά και επομένως με ίσο αριθμός νυμφών τσιπούρας. Τα ωάρια συλλέγονται από τις δεξαμενές γεννητόρων και η εκκόλαψη πραγματοποιείται μετά από δύο ημέρες. Η ημέρα 0 στην ηλικία των νυμφών ορίζεται ως η ημέρα της εκκόλαψης των ωαρίων. Κατά τη διάρκεια των πρώτων 3 ημερών μετά από την εκκόλαψη οι νύμφες προσλαμβάνουν ότι είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη τους από τον λεκιθικό τους σάκο. Την ημέρα 3 το στόμα ανοίγει και έχουν ήδη διαμορφωθεί το έντερο και τα μάτια. Σε αυτή τη φάση οι προνύμφες αρχίζουν να λαμβάνουν ως πρώτη ζωντανή τροφή rotifers, ενώ συγχρόνως εισάγονται καθημερινά στη δεξαμενή νυμφικής εκτροφής μικροφύκη (algae). Αυτή η τεχνολογία χαρακτηρίζεται ως ψευδο - πράσινη ' τεχνική του νερού. 48

49 Κατά τη διάρκεια των πρώτων 25 ημερών μετά την εκκόλαψη οι νύμφες ταΐζονται με rotifers. Ακολουθεί η χορήγηση artemia (16 ημέρες μετά την εκκόλαψη ) αντικαθιστώντας σταδιακά την χορήγηση των rotifers. Από τη 20η ημέρα ξεκινά η τροφοδοσία των νυμφών με ξηρή τροφή. Για μια περίοδο - ως το απογαλακτισμό - οι νύμφες τρέφονται παράλληλα με artemia και ξηρή τροφή. Μετά το απογαλακτισμό οι νύμφες έχουν στο διαιτολόγιο τους αποκλειστικά ξηρές τροφές του εμπορίου. Ο απογαλακτισμός των νυμφών ολοκληρώνεται στην ηλικία περίπου των ημερών μετά την εκκόλαψη. Αυτή η διαδικασία απεικονίζεται στο διάγραμμα 4.1. Διάγραμμα 4.1 Πρωτόκολλο σίτισης της τσιπούρας σύμφωνα με την ηλικία (σε ημέρες) μετά την εκκόλαψη Οι τροφές του εμπορίου που χρησιμοποιούνται στην εκτροφή των νυμφών χαρακτηρίζονται από το μέγεθος του κόκκου. Ο τύπος και το μέγεθος των τροφών εξαρτώνται από το μέγεθος και την ηλικία των νυμφών. Στον πίνακα

50 παρουσιάζονται οι τύποι των τροφών και οι ποσότητες που απαιτούνται για μια τυπική δεξαμενή του εκκολαπτηρίου μέχρι την πώληση του γόνου. Πίνακας 4.1 Συνολικές ποσότητες αλγών, ζωντανής τροφής και ξηρών τροφών που απαιτούνται για μια τυπική δεξαμενή Ι/Σ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΡΟΦΩΝ σε Δεξαμενή Νυφικής εκτροφής Τσιπούρας Ζωντανή Τροφή algae rotifers artemia Ποσότητες 11,5 m3 3200Χ Χ106 Ξηρή Τροφή Τύπος KG Ένα τυπικό ποσοστό επιβίωσης μιας δεξαμενής νυμφικής εκτροφής από το στάδιο του σοκαρίσματος των ωαρίων ως τον απογαλακτισμό είναι περίπου 18%. Αυτό σημαίνει πρακτικά, ότι η παραγωγή μιας δεξαμενής εκκολαπτηρίου 50

51 είναι περίπου νύμφες. Οι απώλειες σε αυτή τη φάση είναι κυρίως λόγω των "φυσιολογικών" θνησιμοτήτων και του κανιβαλισμού μεταξύ των νυμφών. Από το στάδιο απογαλακτισμού μέχρι την πώληση του γόνου οι απώλειες είναι περίπου 20% - 30%. Οι απώλειες οφείλονται είτε σε "φυσιολογικές " θνησιμότητες είτε σε θνησιμότητες που προκαλούνται εξαιτίας του στρες κατά την διάρκεια της διαχείρισης των ιχθυδίων και λόγω των δυσμορφιών. Έτσι ο τελικός αριθμός του γόνου - γόνος κατάλληλος προς πώληση και εκτροφή - που παράγεται ανά δεξαμενή εκκολαπτηρίου είναι περίπου με ιχθύδια Φυσικοχημικοί παράμετροι Το πρωτόκολλο νυμφικής καλλιέργειας ακολουθεί μια σταθερή θερμοκρασία C μέχρι το στάδιο του απογαλακτισμού. Στην προπάχυνση η θερμοκρασία έχει μια εποχική διακύμανση από 18ο- 22οC. Μεταξύ αυτών των θερμοκρασιών δεν υπάρχει καμία διαφορά στο ποσοστό παραμορφώσεων ανά παρτίδα (batch). Όλες οι παρτίδες είχαν παρόμοια ποσοστά παραμόρφωσης. Δεν υπήρξε καμία παρτίδα στις χαμηλότερες ή υψηλότερες θερμοκρασίες για να συγκριθεί με τα δεδομένα. Κατά τη διάρκεια της εκτροφής σε δύο παρτίδες στην ΒΓ1 και ΒΑ2, υπήρξαν προβλήματα με τη θερμοκρασία που μειώθηκε σε C για τις πρώτες 15 ημέρες αλλά δεν οδήγησε σε κάποιο μετρήσιμο αποτέλεσμα εκτός από έναν πιο αργό από τον κανονικό ρυθμό ανάπτυξης που αντισταθμίστηκε με επέκταση της περιόδου σίτισης. 51

52 Το επίπεδο κορεσμού της συγκέντρωση οξυγόνου στις δεξαμενές κυμαίνονταν από 85%-105%. Το ph ήταν σταθερό σε 7,8 και υπήρχε υπερκορεσμός σε συγκέντρωση αερίου αζώτου. Οι τιμές του αερίου αζώτου ήταν 102% - 107%, Γ εννήτορες και απόδοση των νυμφών Υπήρξαν τρεις ομάδες τσιπούρας διαφορετικής προέλευσης στοκ γεννητόρων. Με κριτήριο την προέλευση των γεννητόρων τα στοκ χαρακτηρίστηκαν ως ΒΑ, ΒΒ και ΒΓ. Τα χαρακτηριστικά αυτών των γεννητόρων ήταν: ΒΑ : Γεννήτορες με πενταετή παρουσία στον Ι/Σ. ΒΒ : Γεννήτορες με ίδιο γενετικό υλικό με την ΒΑ. Δημιουργήθηκε από γόνο που επιλέχτηκε προερχόμενο από ωάρια της ΒΑ. Ο επιλεγμένος γόνος αποτελούσε μέρος ενός προγράμματος γενετικής βελτίωσης. Εισήχθησαν στο πρόγραμμα παραγωγής το ΒΓ : Γεννήτορες με διαφορετικό γενετικό υλικό από την ΒΒ. Η εισαγωγή της στο σύστημα πραγματοποιήθηκε το Η παραγωγή γόνου τσιπούρας του βασίστηκε στη χρήση των αυγών από αυτές τις τρεις διαφορετικές ομάδες γεννητόρων. Τα στοιχεία συλλέχθηκαν προκειμένου να συγκριθούν, οι επιβιώσεις μέχρι τον απογαλακτισμό, η παρουσία δυσμορφιών,ο ρυθμός ανάπτυξης και το ποσοστό μετατρεψιμότητας των τροφών (FCR) έτσι ώστε να υπάρχει μια ολοκληρωμένη εικόνα για την απόδοση των νυμφών. 52

53 Πρέπει να σημειωθεί ότι το FCR είναι ικανοποιητικό, όταν η αναλογία της ποσότητας τροφής που χορηγείται και το βάρος που αποκτούν από την ποσότητα αυτή οι οργανισμοί, είναι 1. FCR <1 είναι ο στόχος κάθε Ι/Σ. Η επιλογή των παρτίδων (batches) από τους παραπάνω γεννήτορες έγινε έτσι ώστε οι ημερομηνίες στοκαρίσματος των δεξαμενών να είναι πολύ κοντινές. Αυτό είναι βασικό, για να αποφευχθούν διαφορές στην ποιότητα της ζωντανής τροφής δεδομένου ότι κατά την διάρκεια μιας παραγωγικής περιόδου μπορεί να υπάρξουν ορισμένες διακυμάνσεις. Στον πίνακα 4.2 παρουσιάζονται δεδομένα παραγωγής για κάθε μια παρτίδα από τις ΒΑ, ΒΒ και ΒΓ. Όλες οι παρτίδες ακολούθησαν το πρωτόκολλο που έχει περιγραφεί ήδη. Παρουσιάζεται η μέση επιβίωση η οποία εκφράζεται σε ποσοστό επί % από έναν αρχικό αριθμό νυμφών που στοκαρίστηκαν στην δεξαμενή και οι μέσες τιμές των απογαλακτισμένων νυμφών ανά δεξαμενή. Επίσης υπάρχουν τα ποσοστά των θνησιμοτήτων από τον απογαλακτισμό έως την πώληση, των ιχθυδίων χωρίς νηκτική κύστη τα οποία απομακρύνθηκαν και απορριπτόμενος γόνος λόγω δυσμορφίας. Στην στήλη με τις συνολικές απώλειες αναφέρονται οι απώλειες πάντα σε σχέση με τον αριθμό μετά τον απογαλακτισμό. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο τύπος της παραμόρφωσης που παρουσιάστηκε στα ιχθύδια των εξεταζόμενων παρτίδων ήταν κυρίως δυσμορφία της κεφαλής. Το τρίτο στη σειρά στοκάρισμα, εμφάνισε επίσης δυσμορφία στο βραγχιακό 53

54 επικάλυμμα σε ποσοστό 2%, η οποία συμπεριλαμβάνεται στο μέσο ποσοστό των απορριπτόμενων δύσμορφων ιχθυδίων. Το ποσοστό του εμφανίζεται στη στήλη του προς πώληση γόνου είναι πάλι σχετικό με τον αριθμό των απογαλακτισμένων νυμφών ανά δεξαμενή. Η τελευταία στήλη εμφανίζει το τελικό FCR από όλα τα νυφικά στάδια που εμπλέκονται με την διατροφή των νυμφών με την ξηρή τροφή. Αυτά είναι τα βασικά δεδομένα που χαρακτηρίζουν την απόδοση των νυμφών κατά τη διάρκεια μιας παραγωγής. 54

55 Πίνακας 4.2 Δ ε δ ο μ έ ν α π α ρ α γ ω γ ή ς Π Α Ρ Τ ΙΔ Α Μ ΕΣΗ Τ Ε Λ ΙΚ Η Ε Π ΙΒ ΙΩ Σ Η Α Π Ο Γ/ΣΜ Ο Σ /Δ Ε Ξ/ΝΗ Θ Ν Η Σ ΙΜ Ο Τ Η Τ Α % (Α Π Ο Γ Α Λ/Σ Μ Ο Σ - Π Ω Λ Η Σ Η) Χ Ω Ρ ΙΣ Ν Η Κ Τ ΙΚ Η Κ Υ ΣΤΗ % Δ Υ Σ Μ Ο Ρ Φ Α- Α Π Ο Ρ Ρ ΙΠ Τ Ο Μ Ε Ν Α % Σ Υ Ν Ο Λ ΙΚ Ε Σ Α Π Ω Λ Ε ΙΕ Σ % Π Ρ Ο Σ Π Ω Λ Η Σ Η % Τ Ε Λ ΙΚ Ο FCR Π Α Ρ Τ ΙΔ Α Σ ΒΑ1 13% % 8% 24% 37% 63% 1,53 ΒΒ1 15% % 10% 15% 30% 70% 1,11 ΒΓ1 19% % 12% 18% 34% 66% 1,16 ΒΑ2 15% % 11% 19% 36% 64% 1,09 ΒΒ2 22% % 6% 15% 27% 73% 1,22 ΒΓ2 28% % 2% 12% 23% 77% 1,13 ΒΑ3 12% % 8% 10% 22% 78% 0,97 ΒΒ3 15% % 7% 8% 23% 77% 0,99 ΒΓ3 13% % 5% 4% 24% 76% 1,04 55

56 4.1.4 Οικονομικά στοιχεία Ο επόμενος πίνακας παρουσιάζει το κόστος ανά ιχθύδιο σε μια παραγωγή 22 εκατομμυρίων γόνου τσιπούρας. Πίνακας 4.3. Ταξινόμηση των συνολικών δαπανών του Ι/Σ οπού υπάρχουν οι γεννήτορες ΕΙΔΟΣ ΔΑΠΑΝΩΝ % ΑΞΙΑ (ευρώ) Π Ρ Ο Σ Ω Π ΙΚ Ο - Ε Ρ ΓΑ Τ ΙΚ Α 40% Ε Ν Ε Ρ Γ Ε ΙΑ 6% Ν Υ Μ Φ Ε Σ - Τ Ρ Ο Φ Ε Σ Α Π Ο Γ Α Λ Α Κ Τ ΙΣ Μ Ο Υ 15% Τ Ρ Ο Φ Ε Σ Π Ρ Ο Π Α Χ Υ Ν Σ Η Σ 7% Φ Α Ρ Μ Α Κ Α -Χ Η Μ ΙΚ Α 1% Ο Ξ Υ ΓΟ Ν Ο 3% Γ Ε Ν ΙΚ Α Α Ν Α Λ Ω Σ ΙΜ Α 7% Δ ΙΟ ΙΚ Η Τ ΙΚ Α Ε Ξ Ο Δ Α 7% Α Π Ο Σ Β Ε Σ Ε ΙΣ 15% ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ : ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΟΝΟΥ : ΚΟΣΤΟΣ ανά ΙΧΘΥΔΙΟ : 0,065 Το κόστος των 6,5 λεπτών του ευρώ, αποτελεί το κόστος παραγωγής όταν ο Ι/Σ λειτουργεί πλήρως και όλη την διάρκεια του έτους. Επίσης γίνεται αντιληπτό 56

57 ότι αυτό το κόστος αυξάνεται σημαντικά όταν παρουσιασθούν ασθένειες η άλλα προβλήματα κατά την διάρκεια της παραγωγής. Γενικά αυτό κόστος παραγωγής θεωρείται μικρό και οφείλεται κυρίως στο χαμηλό ενεργειακό κόστος που υπάρχει στην επιχείρηση. Το ενεργειακό κόστος είναι χαμηλό επειδή η επιχείρηση έχει την δυνατότητα χρήσης νερού στο εκκολαπτήριο με σταθερή θερμοκρασία 19ο - 20ο C χωρίς κατανάλωση ενέργειας. Το μεταβλητό κόστος παρουσιάζεται στον επόμενο πίνακα. Πίνακας 4.4 Μεταβλητές δαπάνες του Ι/Σ ΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ΕΙΔΟΣ ΔΑΠΑΝΩΝ ΑΞΙΑ (ευρώ) Π Ρ Ο Σ Ω Π ΙΚ Ο (επ οχικό) Ε Ν Ε Ρ Γ Ε ΙΑ Ν Υ Μ Φ Ε Σ - Τ Ρ Ο Φ Ε Σ Α Π Ο Γ Α Λ Α Κ Τ ΙΣ Μ Ο Υ Τ Ρ Ο Φ Ε Σ Π Ρ Ο Π Α Χ Υ Ν Σ Η Σ Φ Α Ρ Μ Α Κ Α -Χ Η Μ ΙΚ Α Ο Ξ Υ ΓΟ Ν Ο Γ Ε Ν ΙΚ Α Α Ν Α Λ Ω Σ ΙΜ Α Δ ΙΟ ΙΚ Η Τ ΙΚ Α Ε Ξ Ο Δ Α 0 Α Π Ο Σ Β Ε Σ Ε ΙΣ 0 ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ : ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΟΝΟΥ : ΚΟΣΤΟΣ ανά ΙΧΘΥΔΙΟ : 0,028 57

58 4.2 Ανάλυση των δεδομένων Τεχνική ανάλυση των δεδομένων Τα συγκεντρωτικά δεδομένα σχετικά με την απόδοση των διαφορετικών στοκαρισμάτων των νυμφικών εκτροφής από γεννήτορες διαφορετικής προέλευσης, παρουσιάζονται στα παρακάτω σχήματα: Από το διάγραμμα 4.2 είναι φανερό ότι η παρτίδα ΒΓ παρουσίασε το καλύτερο ποσοστό επιβίωσης έναντι των άλλων δυο. Η ΒΓ είχε όμως και το μεγαλύτερο ποσοστό ιθυδίων χωρίς νηκτική κύστη. Από την άλλη η ΒΒ και ΒΑ είχαν τις 58

59 χαμηλότερες επιβιώσεις, χαμηλότερα ποσοστά ιχθυδίων χωρίς νηκτική κύστη, αλλά η ΒΑ είχε το μεγαλύτερο ποσοστό γόνου που εμφάνισε δυσμορφία. Το ερώτημα που προκύπτει από το διάγραμμα 4.2, είναι αν οι υψηλές πυκνότητες στις νυμφικές δεξαμενές είχαν επίδραση στην δημιουργία της νηκτικής κύστης. Τα διαγράμματα 4.3 και 4.4 δίνουν μια απάντηση σε αυτήν την ερώτηση. Η δεξαμενή με τις υψηλότερες επιβιώσεις, είχε τα χαμηλότερα ποσοστά ιχθυδίων χωρίς νηκτική κύστη. Ενδεχόμενος στην παραπάνω περίπτωση να υπήρξε κάποιο τεχνικό πρόβλημα και εκεί να οφείλεται το υψηλό ποσοστό ιχθυδίων χωρίς νηκτική κύστη. Στο διάγραμμα 4.3 φαίνεται ότι πάλι η ΒΓ έχει τα καλύτερα αποτελέσματα στην επιβίωση. Το ποσοστό των ιχθυδίων χωρίς νηκτική κύστη και δύσμορφου 59

60 γόνου είναι καλύτερα από τις άλλες. Η ΒΑ παρουσιάζει σε όλες τις μετρήσεις τα χειρότερα αποτελέσματα. Διάγραμμα 4.4 Τα αποτελέσματα του 3ου στοκαρίσματος Στο διάγραμμα 4.4 φαίνεται ότι η ΒΓ παρουσίασε τα χαμηλότερα ποσοστά επιβίωσης συγκριτικά με τα ποσοστά που εμφάνισε η ίδια ομάδα στο 1ο και 2ο στοκάρισμα. Από την άλλη, η ΒΒ και ΒΑ φαίνεται ότι είχαν σταθερά αποτελέσματα και στα 3 στοκαρίσματα. Η ΒΓ3, όπως παρουσιάζεται στον πίνακα 4.2, εμφάνισε υψηλή θνησιμότητα καταρχήν στο εκκολαπτήριο, η ποια συνεχίστηκε για τις πρώτες 10 ήμερες μετά τον απογαλακτισμό στην προπάχυνση. Είναι αξιοπρόσεκτο το ποσοστό των απορριπτόμενων ιχθυδίων στο 3ο στοκάρισμα. Γενικά φαίνεται οι γεννήτορες ΒΓ παρουσίασαν τα χαμηλότερα 60

61 ποσοστά δυσμορφιών σε όλα τα στοκαρίσματα. Αλλά και στο τελευταίο στοκάρισμα όλες οι παρτίδες εμφάνισαν χαμηλά ποσοστά δυσμορφιών Στατιστική ανάλυση των τεχνικών δεδομένων Τα παραγωγικά δεδομένα εξεταστήκαν με την μέθοδο της ανάλυσης διακύμανσης προς έναν παράγοντα (one way ANOVA), χρησιμοποιώντας το λογισμικό πρόγραμμα Statgraphics 2.1. Όλα τα δεδομένα εξετάσθηκαν προκειμένου να ελεγχθεί η κανονικότητα και η ομοιογένεια στις τιμές. Για την σύγκριση των παρτίδων μεταξύ τους και τον αριθμό των απογαλακτισμένων, των απορριπτόμενων χωρίς νηκτική κύστη, των απορριπτόμενων δύσμορφων ιχθυδίων και του FCR, έγινε με βάση το κριτήριο Duncan. Συμφωνά με την δοκιμή κανονικότητας ανάμεσα στους αριθμούς απογαλακτισμένων ανά ομάδα γεννητόρων, βρέθηκε ότι ο απογαλακτισμός δεν ακολούθησε κανονική κατανομή επειδή η κατωτάτη τιμή p ήταν Στο διάγραμμα 4.5 φαίνεται ότι η παρτίδα ΒΓ παρουσιάζει ανοδική τάση Διάγραμμα 4.5 Μέση τιμή για τα απογαλακτισμένα Ιχθύδια 61

62 Η δοκιμή κανονικότητας μεταξύ των απορριπτόμενων δύσμορφων ιχθυδίων ανά παρτίδα έδειξε ότι ακολουθούν κανονική κατανομή επειδή η κατώτατη τιμή p ήταν 0,10. Δεν υπήρξε σημαντική διάφορα μεταξύ των απορριπτόμενων δύσμορφων ιχθυδίων ανά παρτίδα επειδή η τιμή p που πρόεκυψε από την ανάλυση διακύμανση προς έναν παράγοντα ήταν p=0,94 (διάγραμμα 4.6). Διάγραμμα 4.6 Απορριπτόμενα δύσφορα ιχθύδια Η δοκιμή κανονικότητας μεταξύ των απορριπτόμενων ιχθυδίων χωρίς νηκτική κύστη ανά παρτίδα, έδειξε ότι ακολουθεί κανονική κατανομή, επειδή η κατώτατη τιμή p ήταν 0,41. Η τιμή p που πρόεκυψε από την δοκιμή ANOVA ήταν 0,98 και δεν υπήρξε οποιαδήποτε σημαντική διάφορα μεταξύ των τιμών (διάγραμμα 4,7). 62

63 Διάγραμμα 4.7 Απορριπτόμενα χωρίς ν. κύστη ιχθύδια Η δοκιμή κανονικότητας μεταξύ του FCR ανά παρτίδα δεν φάνηκε να ακολουθεί κανονική κατανομή, επειδή η κατώτατη τιμή p ήταν 0,045. Η τιμή p που προέκυψε από την δοκιμή ANOVA ήταν 0,80 και δεν υπήρξε οιαδήποτε σημαντική διάφορα μεταξύ των τιμών (διάγραμμα 4,8). Διάγραμμα 4.8 Το FCR παρτίδων 63

64 4.2.3 Ανάλυση κόστους Το κόστος παραγωγής ανά ιχθύδιο έχει προσδιοριστεί στα 0,065 ευρώ, όπως παρουσιάζεται από τον πίνακα 4.3. Από τον ίδιο πίνακα γίνεται σαφές ότι το μεγαλύτερο κόστος προήλθε από τις δαπάνες σίτισης των νυμφών και το προσωπικό. Μια κατανομή των δαπανών που αφορούν τις τροφές θα ήταν απαραίτητη για την ανάδειξη του είδους τροφής που ανεβάζει το κόστος σε αυτό το επίπεδο. ΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ : ΚΟΣΤΟΣ ΤΡΟΦΩΝ -rotifers artemia τροφές απογαλακτισμού τροφ ές προπά χυνση ς Διάγραμμα 4.9 Κατανομή του κόστους των τροφών Η artemia και τα εμπλουτιστικά αποτελούν το 40% του συνολικού κόστους των τροφών ενώ οι τροφές που χρησιμοποιούνται κατά τον απογαλακτισμό και στην προπάχυνση αποτελούν 22% και 31% αντίστοιχα. Η δαπάνη για το προσωπικό αντιπροσωπεύει το 40% του συνολικού κόστους παραγωγής (διάγραμμα 4.9). 64

65 Το προσωπικό στο τμήμα του Εκκολαπτηρίου, συμπεριλαμβανόμενου της ζωντανής τροφής, των γεννητόρων και της artemia, καθορίστηκε από τον αριθμό των δεξαμενών νυμφικής καλλιέργειας που χρησιμοποιούνται για στοκάρισμα. Το προσωπικό στο τμήμα της προπάχυνσης θα μπορούσε να είναι μεταβλητό και υπολογίζεται με βάση των αριθμό των παραχθέντων ιχθυδίων. 65