13 Μαίου Συνέντευξη με τον κ. Ιωάννη Αικατερινίδη ΠΡΩΤΗ ΚΑΣΕΤΑ

Transcript

1 13 Μαίου Συνέντευξη με τον κ. Ιωάννη Αικατερινίδη ΠΡΩΤΗ ΚΑΣΕΤΑ Α. Πλευρά Κύριε Αικατερινίδη, μάθαμε ότι είχατε μεγάλη φιλία με το Στρατή Καλογερίδη. Θα θέλατε, έτσι, να μας πείτε πώς τον γνωρίσατε και από πότε; Απ. Ο Καλογερίδης με την κατοχή, γιατί η καταγωγή του είναι από δω, είναι Στειακός. Μέσα από τη Σητεία; Απ. Απ ό,τι ξέρω, ναι. Εδώ είναι και τα αδέλφια του, ήταν και είναι, μένει μόνο μια ακόμα, η οποία ζει, τα άλλα του αδέλφια έχουν πεθάνει. Κάποιοι ήταν στην Αυστραλία, ποιοι ήταν στην Αυστραλία; Απ. Δεν το ξέρω, αυτό δεν το ξέρω. Αλλά τώρα ζει αδελφή του εδώ στη Σητεία; Σήμερα εδώ στη Σητεία ζει η αδελφή του; Απ. Θα σε γελάσω, αν ζει ακόμα, γιατί ήτανε πολύ ηλικιωμένη και ίσως και να πέθανε και να μην το πήρα και είδηση εγώ, ότι πέθανε. Αλλά είναι εύκολο, αν θέλετε, να το ρωτήσουμε. Ήρθε, λοιπόν, απ το Ηράκλειο, είχε, ήτανε φωτογράφος και είχε στάση Καλογερίδη, μόλις βγαίνουμε από το Ηράκλειο έξω από το δρόμο ήτανε και το δρόμο που είχε το φωτογραφείο, ναι, πήρε τη στάση Καλογερίδη. Στην κατοχή, με το που πατήσανε οι Γερμανοί και οι Ιταλοί, ήρθε στη Σητεία, γιατί είχε εδώ την αδελφή του, τις αδελφές του μάλλον και θεώρησε καλό να ρθει εδώ, που ήταν πιο ήσυχα, παρά μέσα στο Ηράκλειο, που ε, μεγάλο μέρος, μεγάλες φουρτούνες. Και έμεινε εδώ όλη την κατοχή. Εμείς κάναμε παρέα, ήμαστε τέσσερα, πέντε άτομα και μόλις ήταν να βρούμε ένα μεζέ ή και ψωμί, γιατί δεν υπήρχαν όλα, λέμε «πού θα πάμε το βράδυ, σε ποιο σπίτι θα 1

2 πάμε το βράδυ να κάτσουμε, να πιούμε ένα κρασί, μια τσικουδιά και να πάμε με το Στρατή», ο οποίος έπαιζε το βιολί, οι άλλοι, οι παρέα είχαμε δυο που βαστούσαμε κιθάρα και ήταν και μια γυναίκα που βαστούσε το μαντολίνο και τη περνούσανε τουλάχιστον. Ξενυχτούσαμε, βέβαια, εκεί συνέχεια, γιατί δεν μπορούσαμε να φύγουμε, εννιά και δέκα η ώρα απαγορευόταν η κυκλοφορία, αλλά μέχρι το πρωί, που επιτρεπόταν η κυκλοφορία, εκαθόμασταν εκεί, πού να μας κοιμίζουν κιόλα, μας ταΐσανε μας ποτίσανε, να μας ταΐζουν κιόλα, πήγαινε πολύ, να μας κοιμίσουν. Και έτσι καθόμαστε και περιμέναμε να ξημερώσει για να φύγουμε. Αυτό γινότανε πολύ, πάρα πολύ συχνά, δηλαδή, τολμώ να πω δυο, τρεις φορές την εβδομάδα. Γιατί δεν υπήρχαν και οι μεζέδες, πώς θα πίναμε με το νερό; Άμα βρίσκαμε το μεζέ μας, κανένα σταρένιο ψωμί, ντάκο που λέμε εμείς, παξιμάδι και τα ρέστα, βρίσκαμε και κάτι άλλο και κουτσοπίναμε και περνούσαμε τη βραδιά μας. Ήταν το πιο πολύ ήταν ότι ο Καλογερίδης θα παιζε τα τραγούδια μας, μαντινιάδες μας εκεί. Εμείς δεν βρίσκαμε και αντίσταση από τον Καλογερίδη, ο Καλογερίδης το τραβούσε ο οργανισμός του αυτό το πράγμα Ήταν εύκολος δηλαδή; Απ. Ναι, προπαντός στο γλέντι, ας πούμε, και στην παρέα του ήτανε Θυμάμαι το εξής, ένα βράδυ μας λέει, πήγαινα προς τα έξω, προς τον Πετρά, και αυτοί, οι Ιταλοί είχανε φυλάκια, γιατί εμείς εδώ είχαμε Ιταλούς, δεν είχαμε Γερμανούς, ήμασταν ιταλοκρατούμενοι. Και είχανε τα πυροβολεία στην άμμο, για τυχόν απόβαση. Τώρα τα χουν χαλάσει, δεν υπάρχουν και ήταν δυο Ιταλοί μέσα στο πυροβολείο και παίζανε βιολί, αλλά παίζανε ωραία και πήα κοντά και τους πλησίασα και με δανε και του είπανε λέει, «έλα, έλα μέσα. Σ αρέσει το βιολί;» λέει, «ε, κάτι καταλαβαίνω και εγώ». Λέει «κάτσε». Άμα λέει τελειώσανε, του λένε, «για παίξε μας τώρα και εσύ κάτι, αφού λες ότι παίζεις κι εσύ βιολί». «Πήρα το βιολί» λέει «τους ήπαιξα» και ξένα, ας πούμε, με νότες βέβαια που τα παιζε και κρητικά. «Και με σηκώσανε σενιόρ προφεσόρε, σενιόρ 2

3 Απ. προφεσόρε, είχανε τέτοιο ενθουσιασμό που με σηκώσανε στα χέρια τους. Τους είπα, λοιπόν, ότι απόψε έχουμε μια παρεούλα, αν εθέλετε να πιείτε και να δείτε πώς γλεντάμε και εμείς θα ρθείτε, εγώ θα σας περιμένω στο τάδε σημείο, να ρθείτε». Πράγματι, ήρθανε, ξέραν αυτοί ότι εμείς δεν έχουμε μεζέδες και πού να βρούμε το ψωμί και πού, σου λέει μια και θα πάμε να τους κρατάμε ένα, δυο ψωμιά που έχουμε, είχαν αυτοί κάτι κονσέρβες και βρήκαμε, δηλαδή, και το μεζέ. Ήρθαν, ανεβήκαν πάνω, παίξαν αυτοί, παίξε ο Καλογερίδης, χειροκροτήματα στον Καλογερίδη. Κάποια στιγμή κατά τις δύο η ώρα, μας λένε «εμείς θα φύγομε, αν θέλετε να σας πάμε στο σπίτι σας να σας πάμε». Ο ένας ήτανε λοχίας κι ο άλλος επιλοχίας. Ήταν δηλαδή είχαν και κάποιο γαλονάκι. Ε, να φύγουμε. Φύγαμε λοιπόν Ήσασταν κι εσείς στο γλέντι αυτό; Ναι, δε λείψαμε ποτέ. Εμείς ορισμένοι δε λείψαμε ούτε μία βραδιά. Είχαμε και κάποιον, ο οποίος είχε και την αδερφή του μαζί. Στο δρόμο, λοιπόν, που πηγαίναμε, «αλτ!» ήταν οι καραμπινιέρηδες οι Ιταλοί, «πού πάτε; ποιοι είστε σεις». Πάει ο ένας, ο επιλοχίας και τους λέει «κοιτάξτε, εμείς είμαστε μαζί και είχαμε μια παρέα και πήραμε τους ανθρώπους να τους πάμε εμείς, για να μην τους πιάσετε, αλλιώς δε θα φεύγανε, λοιπόν, αφήστε με να τους πάμε στο σπίτι. Όχι, θα πάμε μέσα». Γίνεται μια φασαρία, φωνάζουν οι Ιταλοί καραμπινιέρηδες, φωνάζουν οι Ιταλοί υπαξιωματικοί, πρώτη φορά που, οι Ιταλοί συνήθως ήτανε δειλοί, ας πούμε, που είδα τον επιλοχία, είδα Ιταλό, δηλαδή, να βγάζει το περίστροφο του και να πει «εάν τολμήσετε να τους πάρετε να τους πάτε μέσα, θα σας σκοτώσω, το βαστώ το περίστροφο στο χέρι μου», ακριβώς επί λέξει «και θ αυτοκτονήσω κι εγώ». Κι έτσι, μας αφήσανε οι Ιταλοί και φύγαμε και πήγαμε στα σπίτια μας. Μου έκαμε εντύπωση, γιατί, σας είπα, ότι οι Ιταλοί δεν ήτανε, ας πούμε, μόνο πόλεμο που δεν θέλανε. Και ύστερα απ αυτά με τους Ιταλούς δεν εξανακάναμε, βέβαια, 3

4 παρέα, δεν εξανάρθαν τα παιδιά, γιατί σου λέει να μη βρουν το μπελά τους οι ανθρώποι, να μαστε εμείς η αιτία. Αλλά τα δικά σας γλέντια τα συνεχίσατε. Απ. Μέχρι την απελευθέρωση δεν κάναμε, σας είπα, άλλη δουλειά το βράδυ, το βράδυ μαζευόμασταν, ήμασταν γύρω στα τέσσερα πέντε άτομα, μαζευόμαστε και γλεντούσαμε. Πόσων χρονών ήταν τότε ο Καλογερίδης; Απ. Ο Καλογερίδης τότε πρέπει να τανε Κοίταξε, αυτός είχε και μια κόρη, η οποία ήτανε τότε εικοσιπέντε χρονών, γύρω στα σαράντα πέντε με πενήντα χρονών. Στην Κατοχή. Απ. Στην Κατοχή. Εκεί, στο πενηντάρι μέσα. Αν είν απάνω-κάτω δύο χρόνια Είχα ακούσει ότι είχε σπουδάσει στο εξωτερικό. Απ. Ναι, στο Παρίσι. Τι πήγε να σπουδάσει; Απ. Τώρα πήγε για το επάγγελμα, ως φωτογράφος και σπούδασε τη φωτογραφία; πήγε για άλλη δουλειά και έμαθε και μουσική εν τω μεταξύ, γιατί σου λέω, έπαιζε και με νότες. Δεν ήτανε, να πεις, αυτός τραγουδούσε κι έγραφε σε νότες το τραγούδι, χωρίς να χρησιμοποιήσει όργανα και τέτοια, ας πούμε, για να ήξερε τι νότα βγαίνει και τι πρέπει να γράψει, σα μουσικός που ήτανε. Αλλά, ό,τι κι αν έκανε, ό,τι κι αν ήτανε, ήπαιζε η κόρη του η Γεωργία, έπαιζε κιθάρα, του βαστούσε ακομπανιαμέντα και ήτανε το κάτι άλλο. Το κάτι άλλο. Τα γυρίσματά του, το τόξο του, το δοξάρι του αυτουνού, είχε, έσταζε μέλι. Έσταζε μέλι. Ως άνθρωπος, δε, χρυσός, χρυσός άνθρωπος. Χαρακτήρας; Τι να σου πω, δεν τον είδα ποτέ να πει άι και τέλος πάντων. «Στρατή, πιάσ το βιολί, γιατί καθυστερούμε» «Πούν το βιολί μου; Φερ το εδώ». Ποτέ να πει «Ω! Βαριέμαι», που μέσα στην παρέα μας ήτανε και κάποιος αδερφικός μου φίλος, πέθανε, ήταν υπάλληλος Τραπέζης, διευθυντής της Τραπέζης 4

5 στην Αγροτική κι έπαιζε βιολί. Κι αν έπαιζε βιολί καλό, το πήρε απ τον Καλογερίδη. Γιατί του λεγε, όταν έπιανε ο Καλογερίδης το βιολί, «έλα Γιάννη» Γιάννη τον λέγανε «έλα Γιάννη, πιάσε κι εσύ το βιολί, ε, πρόσεχε τώρα εδώ». Έπαιζε τις κοντυλιές του, τις ήμαθε καλά, αλλά δεν είχε εκείνο το πιο μεγάλο, τη γλύκα του τόξου, ε, πώς να το κάνουμε, αυτά είναι χαρίσματα. Δηλαδή, δεν μπορείς να τα μάθεις, είναι χάρισμα. Για μένα, εγώ δεν είμαι μουσικός, αλλά τουλάχιστον αυτό, κάτι καταλαβαίνω. Με το αυτί που έχω κάτι παίρνω, αν είναι σωστό ή δεν είναι. Και τι έπαιζε ο Καλογερίδης; Απ. Από ξένη μουσική, ό,τι ήθελες. Από δικά μας, έβγανε δικό του, πώς να σας πω, έβγανε ένα, κάτι γυρίσματα δικά του, τα οποία δεν παίζανε οι άλλοι, παίζανε το ίδιο βιολί, που λέει, αυτός έπαιρνε κάτι άλλο, μια στροφή διαφορετική, έκανε ακόμα πιο καλή την απόδοσή του, πιο ωραία, ας πούμε, τα χτυπούσε τη μουσική. Οι ντόπιοι που τ ακούγανε, τι λέγανε; Απ. Άμα ακούγανε Καλογερίδη, ότι ο Καλογερίδης θα παίξει, γινότανε το σώσε. Όχι, δε λέω για το βιολί, πόσο ωραία έπαιζε βιολί, αλλά όταν άκουγαν, ας πούμε, να παίζει τη μουσική, τη ντόπια μουσική που έπαιζαν παλαιότερα εδώ. Απ. Μα, και τώρα ακόμα, όταν ακούσουνε από το ραδιοφωνικό σταθμό, ή από την Τι-Βι να βάνει του Καλογερίδη ο Καλογερίδης, «σωπάτε, ρε παιδιά, ο Καλογερίδης παίζει.» Όχι, εγώ λέω οι αντιδράσεις του κόσμου. Ποιες ήταν, όταν άκουγαν τη μουσική, τη ντόπια μουσική εδώ να την παίζει ο Καλογερίδης. Δεν έλεγαν, ας πούμε, τη χάλασε ή την έφτιαξε, τι λέγανε; Απ. Την έφτιαξε. Δηλαδή, της έδωσε ακόμα ένα βαθμό παραπάνω. Ένα βαθμό παραπάνω, δυο. Δηλαδή, τα κόλπα εκείνα που έκανε και τα τσαλιμάκια, ας τα πούμε έτσι, ήτανε, δεν ήταν εύκολο να τα κάνει ο 5

6 οποιοσδήποτε, αλλά πηγαίναν και τα κανε, δεν έλεγες, δηλαδή, τι το θελε τώρα αυτό, το βάζει στη μέση, του πήγαινε. Δηλαδή, για να καταλάβω, μια κοντυλιά που έπαιζε, όπως λέτε, μια κοντυλιά, έτσι; Έπαιρνε την παλιά κοντυλιά, όπως ήτανε κι απλώς της έβαζε αυτά τα στολίδια πάνω ή την άλλαζε εντελώς; Απ. Όχι, όπως ήταν η κοντυλιά που παίζανε, η συνηθισμένη, αυτός πρόσθετε κάτι παραπάνω, ένα κολπάκι, ένα κάτι έτσι, ένα στολίδι που λέτε, σαν μια ωραία κοπέλα που ντύνεται και της βάνουν τα σκουλαρίκια, ε, ένα τέτοιο πράμα ήβανε κι αυτός, τα σκουλαρίκια, τα κολιέ και με τη μουσική, βέβαια, αλλά στο καλύτερο, όχι στο χειρότερο, στο καλύτερο Δηλαδή, ο κόσμος τον άκουγε ευχαρίστως, δεν αισθανόταν ποτέ, όχι, προσέξτε, δεν αισθανόταν δυσαρέσκεια, ότι χαλάει τα τραγούδια. Απ. Πολλοί όχι, εδώ τουλάχιστον, όχι. Δεν ξέρω μέσα στα Ρεθεμνοχανιώτικα, αλλά δεν μοιάζουν η μουσική, οι στειακές κοντυλιές κι αυτά, δεν πρόκειται ποτέ να σμίξουνε στα ίδια επίπεδα. Αποκλείεται, γιατί τους αρέσει το κλαψιάρικο, δεν έχομε εμείς, έχομε, είχαμε και έχομε ζωντανή κρητική μουσική. Άλλα έθιμα εδώ, άλλα έθιμα εκεί. Εδώ ακούσατε ποτέ τον Καλογερίδη να παίζει βιολί με συνοδεία πιάνου; Έκανε ποτέ καμιά εκδήλωση έτσι; Απ. Πού να το βρίσκαμε το πιάνο τότε; Δεν υπήρχε τότε. Δεν υπήρχε πιάνο, ε; Απ. Υπήρχανε σε ένα δυο σπίτια, αλλά πού να πάει τώρα να τους πει να παίξουμε πιάνο και να φέρουμε και την παρέα, να παίξω βιολί εγώ; Δηλαδή, έπαιζε συνήθως με κιθάρα. Απ. Με κιθάρα και συνοδεία ακκορντεόν, δηλαδή συνοδεία, εννοώ ακομπανιαμέντα, όχι να παίζουμε κρητική λύρα. Με το βιολί το ακομπανιαμέντο που χρειάζεται. Το ακομπανιαμέντο ήταν με το ακορντεόν ή με κιθάρα; Απ. Και με ακορντεόν ή με κιθάρα. Άλλο; Μαντολίνο; 6

7 Απ. Όχι, δεν είχαμε. Λαούτο; Απ. Όχι. Ούτε λαούτο. Απ. Υπήρχανε εδώ άνθρωποι που παίζαν μαντολίνο, τα παλιά τα χρόνια υπήρχανε και μαντολίνα. Τώρα, εγώ έχω να δω μαντολίνο πάνω από σαράντα, πενήντα χρόνια. Ο Καλογερίδης τι προτιμούσε να έχει ακομπανιαμέντο; Απ. Κιθάρα. Κιθάρα. Μία ή δύο. Απ. Ε, άμα ήτανε δύο και ήτανε σωστές, και παρακολουθούσε να μην παίζει ο ένας άλλο και ο άλλος άλλο, άμα ήταν το ίδιο ακομπανιαμέντο, αλλά αυτός και με σκέτο μια κιθάρα ακομπανιαμέντο, άμα η κιθάρα ήτανε σωστή, δε λογάριαζε τίποτα άλλο αυτός. Ο ίδιος τραγουδούσε; Απ. Τραγουδούσε, όχι πολλά πράγματα. Δηλαδή, η φωνή του ήταν καλή; Απ. Ε, μελωδική, αλλά όχι φωνή τραγουδιστού. Καμιά φορά, για να αρχίξει το γλέντι, έλεγε μια μαντινιάδα, δεν ήτανε καλλίφωνος. Τραγουδούσανε οι άλλο, δηλαδή, παρέα τραγουδούσαν. Απ. Ναι, εμείς οι άλλοι είχαμε πολλές φορές τον τραβούσαμε και στις ψηλές νότες, που λέμε, τις όρθιες που λέμε, είναι ένας τρόπος που λέει, τις όρτσες, τις πιο ψηλές νότες. Όταν τραγουδούσατε, ενώ έπαιζε ο Καλογερίδης, εσείς δεν είχατε δυσκολία να προσαρμοστείτε στις κοντυλιές που έπαιζε; Απ. Όχι, βέβαια. Επειδή μου είπατε ότι τις άλλαζε λιγάκι. Απ. Όχι, ξέραμε πως γι αυτήν τη στιγμή δεν μπορούσαμε να πούμε τη μαντινιάδα. Η μαντινιάδα λέγεται και τώρα ακόμα, και τώρα ακόμα, όταν παίζουνε κρητικές μαντινιάδες, αν δείτε κάποιον που να παίζει βιολί 7

8 και να ναι και παρέα να τραγουδάνε, σε κάποια στιγμή δε φεύγει η μαντινιάδα, φεύγει στην κατάλληλη στιγμή, που θα φέρει το βιολί, για να πεις τη μαντινιάδα. Μέσα στα Ρεθυμνοχανιώτικα, εκεί κάνουν και μια ώρα να πούνε το στίχο. Μια ώρα, βέβαια, τρόπος του λέγειν είναι, αλλά θέλω να πω ότι εκεί καθυστερούνε, λένε τη μαντινιάδα και μετά κάνουνε στοπ, παίζουνε και συνεχίζουνε να βρούνε. Εδώ, εμείς ήτανε ζήτημα δευτερολέπτων το να αλλά ξέραμε ότι τώρα δεν μπορούμε να πούμε μαντινιάδα, γιατί θα μαστε σύμφωνα με το βιολί, θα λέγαμε εμείς άλλα και το βιολί θα λεγε άλλα. Όχι, δεν εννοούσα αυτό. Εννοούσα το εξής, ότι, ο Καλογερίδης, μου είπατε, λιγάκι άλλαζε τις κοντυλιές, δηλαδή, τις στόλιζε και λοιπά, αυτό δεν έφερνε καμιά δυσκολία στους τραγουδιστές που ξέρανε τα ντόπια; Απ. Όχι, γιατί το πιάναμε με τ αυτί. Δεν είχε καμία δυσκολία να το αντιληφθεί το τραγουδιστής ή οι τραγουδισταί. Σας είπε ποτέ ότι αυτός ο ίδιος έβγαζε καινούριους σκοπούς; Απ. Κοιτάξτε αυτός έγραφε και νότες, έλεγε, να πούμε, «ήκατσα, είχα δουλειά απόψε κι ήκατσα εκεί και έγραψα», ας πούμε, αλλά εμείς δεν τον ρωτήσαμε, γιατί πού ξέραμε τώρα εμείς με νότες για ένα δάσκαλο τώρα, για ένα προφεσόρε που λέγανε και οι Ιταλοί, να τον αρμηνέψουμε. Όχι λέω μήπως τυχόν, ας πούμε, σε μια παρέα που κάνατε, τον ακούσατε ποτέ να σας πει παιδιά, απόψε θα σας παίξω ένα σκοπό, ένα καινούργιο σκοπό που έβγαλα, που δεν τον έχετε ξανακούσει. Απ. Ναι, ναι. Συνέβει αυτό; Απ. Πολλές φορές. Μάλιστα να σας παίξω ένα κομμάτι που το γραψα για το τάδε περιστατικό, γιατί κάτι συνέβαινε, ας πούμε, κάτι κάναμε ή κάτι μαθαίναμε από το ραδιόφωνο και απάνω σ αυτό έγραφε τη μουσική. Και αυτή η μουσική ήταν κάτι διαφορετικό απ αυτά που ξέρατε; Απ. Δεν ήτανε κρητικά. Όχι, μιλάω για κρητικά. 8

9 Απ. Ναι, ασφαλώς, όχι. Δεν ξέραμε, δεν είχαμε ξανακούσει, ας πούμε, το κομμάτι που θα μας έπαιζε αυτός δεν το χαμε ακούσει. Ήτανε κάτι δικό του. Ναι, αλλά αυτό ήταν κάτι ευρωπαϊκό, όπως είπατε. Απ. Με νότες. Ναι, με νότες, δεν είχε κρητικό χρώμα. Απ. Όχι. Αλλά όχι, δεν έκανε πολλά σ αυτά, ήξερε ότι εμείς δεν σκαμπάζαμε από νότες, η παρέα, κανείς δεν είχε μάθει, κι ο Βατσάκης αυτός που λέω, που ήτανε τραπεζικός, που έπαιζε βιολί, δεν έπαιζε με νότες. Έπαιζε ταγκό, έπαιζε τέτοια, ας πούμε, για να χορεύομε, βαλς και τα ρέστα, αλλά δεν ήτανε Τα μάθαινε με το αυτί. Απ. Ήτανε ό,τι έπαιρνε με το αυτί. Δεν κοίταζε Αλλά εγώ ρώτησα για τις κοντυλιές, μήπως ακούσατε ποτέ να πει, ας πούμε, ότι έβγαλα μια καινούργια κοντυλιά, όταν λέω κοντυλιά εννοώ κρητική μουσική. Απ. Κοιτάξτε, αυτό το φηνε σε μας. Αυτά τα φηνε στους ακροατάς του. Δηλαδή, ξέραμε ότι η κοντυλιά αυτή παίζεται έτσι. Και μια στιγμή βλέπαμε μια, ένα διαφορετικό τόνο από, και εν συνεχεία με το νανούρισμα εκείνο που έκανε στο βιολί, αρχίζανε να τραγουδάνε τις μαντινιάδες, ή το κρητικό χορό, ή τα Πολύ μετά απ τον Καλογερίδη πιάσανε Ο Καλογερίδης, όταν τον καλούσαν, έτσι, σε πανηγύρια ή σε γάμους κ.λ.π., ήταν πρόθυμος να πάει; Πήγαινε; Απ. Δεν πήγαινε. Του άρεσε η παρέα, να κάτσει σε μια παρέα. Αν, βέβαια, ήταν κάποιος συγγενής του, γιατί είχε και συγγενής και φίλους και του λεγε ότι αύριο έχουμε στο χωριό, γιορτάζουμε, θα ρθεις, έλεγε «στο σπίτι σου έχεις να καθίσουμε, να φάμε» να πάει έτσι στα λαϊκά γλέντια, δεν πήγαινε. Δηλαδή, δεν ήταν επαγγελματίας έτσι. 9

10 Απ. Όχι, να τον επληρώσεις για να τον εφέρεις α, πα, πα! Αυτός έπαιζε για το γούστο του, έπαιζε για την παρέα του, έπαιζε γιατί έτσι του γούσταρε, δεν ήτανε επαγγελματίας, να πει ότι θέλω τόσα, όχι. Αυτός ήτανε άνθρωπος, δεν είχε. Δηλαδή, το κύριο επάγγελμά του ήταν η φωτογραφία, από κει ζούσε. Απ. Από κει ζούσε. Και το βιολί, ας το πούμε, το χε σαν χόμπι. Απ. Σαν έναν ερασιτέχνη που βαστάει το βιολί και κάνει το γούστο του. Αυτός ήτανε φωτογράφος και καλός φωτογράφος, άριστος φωτογράφος. Έχετε καμιά φωτογραφία του, έτσι, από παλιά που γλεντάγατε; Απ. Έχω, αλλά είναι ομαδική, ας πούμε, είμαστε κάπου, καθόμαστε σ ένα καφενείο κι έχουμε βγάλει. Δεν πειράζει, αν έχετε, θα θελα να τις ψάξετε, να τις βρείτε, εμείς μπορούμε να φωτογραφήσουμε από δω, να κάνουμε αντίγραφο, δηλαδή. Απ. Έχω δυο κούτες, τεράστιες κούτες κι είναι από φωτογραφία, που δέκα άλμπουμ θέλει να κολληθούνε απάνω οι Πάντως αν μπορείτε να το κάνετε, θα μας υποχρεώνατε. Απ. Θα ψάξω. Έστω και μερικές έτσι, μια καλή φωτογραφία του. Απ. Θα ψάξω να δω, γιατί και την άλλη φορά, μου φαίνεται, πως μου ζητήσανε και τους ήδωκα ένα, δυο φωτογραφίες του, που ήταν κι ο Καλογερίδης. Μονάχο δεν ξέρω αν, θα ψάξω εν πάση περιπτώσει και θα σας πω. Εκτός από βιολί, έπαιζε άλλο όργανο; Απ. Συνήθως έπαιζε μόνο βιολί σε μας, τώρα αν ήξερε να πιάσει και άλλο όργανο να παίξει Εσείς δεν τον είδατε να παίζει άλλο όργανο; Απ. Εγώ δεν τον είχα δει, μπορεί να χαμε κάνει εξακόσια γλέντια, εφτακόσια γλέντια στην τετραετία μέσα της κατοχής, γιατί σου είπα πως τη βδομάδα δυο φορές, αν όχι τρεις, δεν τον άκουσα ποτέ μου, κιθάρα 10

11 άκουσα να πιάσει, να την κουρντίσει και να παίξει κάτι, έτσι ας πούμε, στην κιθάρα, αλλά μέχρι κει, δεν ήπαιζε συνέχεια κιθάρα. Με τους άλλους βιολάτορες, πώς τα πήγαινε; Απ. Οι άλλοι τι. Του βγάναν το καπέλο τους. Ο Καλογερίδης ήταν θρύλος. Ποιος μπορούσε τώρα να πει για τον Καλογερίδη κουβέντα; Μόνον αν ήτανε τρελός. Όχι, θέλω να πω, είχανε, έτσι, φιλικές σχέσεις με όλους; Απ. Όσους εγνώριζε, ξέρεις παίζεις βιολί, ξέρεις παίζεις κιθάρα, είχε καλές σχέσεις ο άνθρωπος δεν είχε, δεν ήτανε τύπος να πει, αυτός παίζει τώρα, τι κάθομαι να συζητάω μ αυτόν, όχι. Δηλαδή, έδειχνε έτσι ενδιαφέρον γι αυτούς, τους έβλεπε με συμπάθεια, ας πούμε, τους Απ. Ναι, ναι. Πολλές φορές τύχαινε, να πούμε, και στην παρέα μας, γιατί είχαμε και άλλους που παίζανε, γιατί τους είχαμε γνωρίσει σε διάφορες διασκεδάσεις και έλα απόψε έχουμε ένα καλό, να πούμε, και του λεγε, τον επαινούσε. Έπαιζε να πούμε κι αυτός κάτι, του λέει μπράβο, μπράβο καλά παίζεις. Τώρα κομπλιμέντο ήτανε, για να τον ευχαριστήσει το λεγε Τι να το κάμεις όμως. Αυτός ο άνθρωπος πέθανε στη φτώχια μέσα και πούλησε το βιολί του, όπως έμαθα, δεν είμαι 100% σίγουρος, αλλά όπως λένε τουλάχιστον οι δικοί του. Κάτι ανιψιούς που έχει, οι οποίοι δεν είναι εδώ βέβαια και ήτανε της αδελφής του παιδιά, ο οποίος παίζει κι αυτός, ένας Βαγγέλης Μπελιμπασάκης λεγότανε. Λέει «ότι το βιολί του, ένα βιολί του πήρα εγώ, το άλλο βιολί το πούλησε για να πάρει λεφτά να μπορέσει να ζήσει». Αυτά είναι λυπηρά πράγματα. Και αυτά όχι την κατοχή, μετά την κατοχή. Απ. Μετά την κατοχή βεβαίως, βεβαίως μετά την κατοχή. Δεν είχε, κοιμότανε στην ψάθα. Γιατί αυτό; Απ. Δεν μπορούσε να κάνει, τι να κάνει; Δεν τον επρόσεξε, ποιος να τον προσέξει, το κράτος; 11

12 Καλά ως μουσικό το αφήνουμε, αλλά από τη φωτογραφία που ζούσε τόσα χρόνια, γιατί στα τελευταία, ας πούμε, έπεσε, έτσι, τελείως; Απ. Γιατί εν τω μεταξύ τον πήραν και τα χρόνια, γιατί εν τω μεταξύ δεν είχε επάγγελμα, δεν μπορούσε να κάνει φαίνεται και το φωτογραφείο, ν ανοίξει πάλι το φωτογραφείο, ν ασχολείται μ αυτό, δεν ξέρω τώρα. Ξέρω, όμως, ότι στα τελευταία του ήτανε πάμφτωχος. Μετά την κατοχή που έφυγε από δω, είχατε επικοινωνία, βλεπόσαστε; Απ. Μετά την κατοχή, μόνο χαιρετίσματα. Αν δεις το Στρατή πες του απ την παρέα τάδε και έλεγε και αυτός πολλές φορές. Ε, πόσο καιρό κι ύστερα εξαφανιστήκαν τα ίχνη του, δεν ξέραμε ούτε πού ήτανε, εντωμεταξύ κι εμείς ασχοληθήκαμε με τις δουλείες μας, διότι ήτανε μετά την απελευθέρωση και έπρεπε να κάνουμε και μία δουλειά να ζήσουμε. Όπως έκανε κι αυτός προσπάθεια φαίνεται, τώρα δεν του ρθανε όπως έπρεπε, δεν ξέρω και πέθανε, τουλάχιστον απ ό,τι έμαθα, πέθανε άφραγκος. Δε μου λέτε, έχω δει το αρχείο του. Δηλαδή, μερικά ντοσιέ, με τις νότες που έγραφε. Και κει μέσα είδα πάρα πολλά σημειώματα, έτσι μικρά σημειώματα, κομμάτια χαρτί με νότες, που σημαίνει πως άκουε τους βιολιτζίδες και έγραφε. Εσείς τον είδατε ποτέ να γράφει έτσι, ν ακούει κάποιον και να γράφει; Απ. Ναι, ναι. Δηλαδή, το κανε συστηματικά αυτό. Απ. Ναι, όταν είχε πάρει είδηση ότι κάτι γίνεται εδώ, το γραφε. Σαν χαρακτήρας έτσι, πώς ήταν; Απ. Γλυκομίλητος άνθρωπος, πολύ συμπαθητικός. Πολύ συμπαθητικός, ευγενέστατος, άνθρωπος, στη λύπη και στη χαρά συμμετείχε, δεν πρόσβαλε ποτέ κανένα, δεν έθιξε ποτέ κανένα. Ήταν φίλος καλός λοιπόν. Απ. Πολύ καλός. Δεν ήταν έτσι εριστικός τύπος, ας πούμε. 12

13 Απ. Α, πα, πα, από βραδύς κάναμε το γλέντι και την επαύριο, να πούμε, σ έβλεπε στο δρόμο, να ρθει, «Γιάννη τι κάνεις», όποιο, ας πούμε, φίλο. Εγωιστής, δεν παρεξηγούσε άμα του λεγες «παίξε μωρέ», «θα σου παίξω, ευχαρίστως». Δεν ήταν από κείνους που, ξέρεις, συνήθως, οι μουσικοί θέλουνε να τον παρακαλέσεις, «όλο εγώ θα σας παίζω, όλο εγώ θα κάνω». Τον κουμπάρο μου το λεγε, γιατί σου λέω, αυτός της Τραπέζης είχε βαφτίσει το γιο μου, τον Λάκη αυτός τον εβάφτισε. Είμαστε τέσσερις, πέντε παρέα, τακτικοί και, άμα καθόμαστε στην ταβέρνα και γουστάραμε να ρθουν τα όργανα, «ε, εγώ δεν, μ έχετε οργανοπαίχτη, όλο εγώ θα παίζω, όλο εγώ; Δεν πάω». Α, του λέω, «το Στραντιβάριους να ρθει κουμπάρε», τον πείραζα. Τον Στραντιβάριους κι ερχότανε. Ποτέ δεν μου είπε και όχι. Για τους άλλους φώναζε. Εμείς είχαμε και παραπάνω φιλία, γι αυτό γινήκαμε και κουμπάροι, πέθανε ο καημένος νέος. Γιατί εμείς, όπου πηγαίναμε, με τα πρώτα κρασιά που θα πίναμε, τα όργανα, βέβαια, κι αν ήταν και το μέρος κατάλληλο κι είχαμε και κοπελιές μαζί μας, τραβούσαμε και το χορουλάκι μας. Πώς συμπεριφερόταν αυτός στις κοπελιές; Ήταν, έτσι, ερωτιάρης; Απ. Πολύ, πάρα πολύ. Αυτός ήταν όλο ερωτευμένος. Στην παρέα μας είχαμε και κάποιον άλλον, ο οποίος ήταν και συγγενής μας και του χαμε βαφτίσει εγώ και ο Βατσάκης αυτός, του χαμε κι ένα κοριτσάκι. Αλλά ήταν τρομερά έξυπνος και πολύ αστείος σ όλες του τις συζητήσεις και τον ονομάζαμε Χορχόρ Αγάζει. Αλλά του λέει η κόρη του «να κατέβεις στη Σητεία Απ. Απ. Β. Πλευρά Δηλαδή, είχε βάλει ένα σαρίκι. Ποιος; Α, εκείνος, που τον ονομάσατε Χορχόρ Αγά. Μαστοράκης. Και τον εβγάλαμε Χορχόραγα και όσοι ερχόντανε φίλοι και φεύγανε, γιατί ήτανε της μέρας γνωστοί, τους γνωρίσαμε σήμερα και 13

14 κανά δυο, τρεις μέρες, κάναμε δυο παρέες, ξεχνούσανε το όνομα και γράφανε «Χορχόρ αγάς, Σητεία Κρήτης». Κι ερχόντανε εδώ το γράμμα και το παιρνε. Το ξερε το Ταχυδρομείο ότι τον λέγανε Χορχόρ αγά, το παιρνε το γράμμα. Τώρα, βέβαια, είναι στην Αθήνα σου είπα, αλλά τον έριξε προ τριετίας, διετίας, τον έριξε ένα μοτοσακό κι έκτοτε έχει, δεν μπορεί, ούτε να περπατήσει, μου λέει η κόρη του «να τον εφέρεις» της λέω της κόρης «να τον εφέρεις στη Σητεία», λέει «ποιον;» «Όχι» λέει «όχι, δεν πάω εγώ στη Σητεία, άσ τους Στειακούς να με θυμούνται όπως ήμουνα». Ο Καλογερίδης είχε κανένα, έτσι, ψευδώνυμο, δηλαδή τον φωνάζατε κάπως; κανένα παρατσούκλι, καλλιτεχνικό έστω; Απ. Ε, όχι, δεν θυμάμαι να έχει τέτοιο. Δεν μας είπατε τώρα, με τον Χορχόραγα τι έγινε. Είπαμε, προηγουμένως, ότι ο Καλογερίδης ήταν, λίγο κοπελιάρης. Απ. Ναι, ο Χορχόραγας ήλεγε «εγώ δεν ξαναπαίρνω άλλη φορά λουλούδια, να πάμε στην κοπέλα ότι αρραβωνιάζεσαι, γιατί, όση ώρα πίνουμε το κονιάκ, είσαι αρραβωνιασμένος, μόλις βγούμε όξω, πάει». Ερωτεύεται άλλη; Απ. Εγώ τον επήρα μια φορά από μια κοινή γυναίκα κι έκανε τον ερωτευμένο, «μωρέ πήγαινε, να μη σου πω καμιά, δεν ντρέπεσαι, καημένε;» μου λέει «την αγαπώ» «φύγε, παρέτα» και... δεν ξέρω τώρα, αν πρέπει να πω αυτό το πράγμα Πέστε το κι αν χρειαστεί, δεν είναι απαραίτητο να το χρησιμοποιήσουμε. Απ. Αυτός ερωτεύτηκε και την κόρη του Καλογερίδη. Ποιος; Απ. Ο Βατσάκης. Βέβαια, κι ο Καλογερίδης ο καημένος το βλεπε με συμπάθεια, ναι. Και του λεγα εγώ «πάλι τα ίδια θα έχουμε; Πάλι αρραβωνιάσματα και πάλι χωρίσματα; Άσ την κοπέλα, να σεβαστείς τον Καλογερίδη». «Ε, καλά μωρέ, θα το δούμε, μπορεί να την πάρω κιόλα». Αυτή ήτανε 14

15 χωρισμένη, είχε παντρευτεί κι είχε χωρίσει. Όταν ήταν δω, δηλαδή, στην Κατοχή, κανά χρόνο είχανε χωρίσει με τον άντρα της Η κόρη του Καλογερίδη; Απ. Ναι, είχε χωρίσει και, ήταν ομορφόπαιδο, βέβαια, πολύ ομορφόπαιδο, ήτανε και καλός γλεντζές, έπαιζε και βιολί κι όλα αυτά, να πούμε, κι ήταν αρεστός, ας πούμε, σε παρέες και σε γνωριμίες και τα κουτσοπαίζανε με την κόρη του Καλογερίδη, αλλά ύστερα τώρα τα χαλάσανε, δεν ξέρω πώς έγινε Αυτά με τον Βατσάκη. Αλλά ο ίδιος ο Καλογερίδης, μου είπατε, κι ο Καλογερίδης ήταν ερωτιάρης. Απ. Ναι, του άρεσε το ωραίο. Δεν εζητούσε, δεν επεδίωκε να κάτσει στην παρέα, να πάρει καμιά γυναίκα και να την πιάσει φιλενάδα, όχι. Αλλά του άρεσε, σαν γυναίκα να πει «ωραία γυναίκα». Δηλαδή, τον εμπνέαν οι γυναίκες. Απ. Μάλλον, και ποιον δεν εμπνέουν, λίγοι είναι αυτοί που δεν εμπνέονται απ τις γυναίκες. Καντάδες, κάνατε; Απ. Παρεξηγούσαν, άμα δε σταματούσαμε, ανοίγαν τα παραθύρια και τις πόρτες, να μπούμε μέσα να τους επαίξομε, να τραγουδήσουμε «και δεν καταδέχεστε να μπείτε στο δικό μας το σπίτι» «βρε, άσε μας κι είμαστε μέχρι το». Μια φορά ακούμε φωνές. Φώτα, η πόρτα ανοιχτή, εμείς παίζαμε στο δρόμο και πηγαίναμε στα κορίτσια μας, είχαμε τις φιλενάδες, «ελάτε να μας εκάνετε καντάδα, ελάτε να μας εκάνετε καντάδα». Με τον Καλογερίδη; Απ. Όχι, με τον Βατσάκη. Ο Καλογερίδης δεν ακολουθούσε σ αυτά. Δεν πήγαινε στις καντάδες; Απ. Όχι, είχε κάποια Εμείς είμασταν είκοσι, εικοσιπέντε χρονών, ο άνθρωπος ήταν μεγάλος. Ε, λέω μήπως τυχόν σας συνόδευε. 15

16 Απ. Όχι, δεν ακολουθούσε. Και είδαμε τα φώτα, λέμε εδώ θα ναι μεγάλο γλέντι. Μπαίνει, λοιπόν, ένας δικός μας μέσα, εμείς δα απ όξω βαστούμε, εγώ βαστώ την κιθάρα, ο Βατσάκης το βιολί και παίζαμε, τον εβλέπουμε και μπαίνει μέσα και μια στιγμή τον εβλέπουμε και τρέχει προς τα έξω. «Τι γίνεται ρε», μου λέει «πάμε δεν είναι εδώ γλέντι, λείψανο είναι και ο φονιάς του» και παραλίγο να μπούμε, ένα μέτρο θέλαμε να μπούμε μέσα με τα βιολιά και τις κιθάρες, ένα μέτρο. Αυτός λοιπόν, «φυγάτε» γιατί ήτανε κι από την Από χωριό; Απ. Όχι από χωριό, από νησί, ποιο νησί. Κάρπαθος, Κάσος; Απ. Όχι, απ τη Μυτιλήνη. Και ήλεγε το «φυγάτε ρε, φυγάτε, φύγετε, φύγετε» ας πούμε στου Θεματά την πόρτα. «Φυγάτε, φυγάτε. Γιατί ρε Ασημάκη;» Ο γιος του είναι γιατρός στην Αθήνα, «γιατί ρε Ασημάκη» του λέμε «να φύγουμε», λέει, «λείψανο είναι δεν είναι γλέντι». Και κάνουμε μια μεταβολή και πήραμε δρόμο, αλλά απ όπου περνούσαμε, να κοιμούντανε. Θυμάμαι έναν ηλικιωμένο, παππού και είχε βαφτίσει τον Βατσάκη και λέει, άνοιξε το παράθυρο δύο η ώρα, τρεις, είπε αυτός «βάστα να κάνουμε του νονού μου, να παίξομε μια κοντυλιά» και σηκώνεται ο γέρος και λέει «εσύ είσαι φιλιότσο» λέει «ναι σάντολε», λέει «κάτσε να παίξεις ακόμα άλλη μια κοντυλιά». Κατάλαβες, θέλω να σου πω δηλαδή ότι, όπου περνούσαμε, να μπούμε μέσα, σου λέω παρεξηγούντανε, όταν «εσείς δεν καταδέχεστε, βρε δεν θέλομε είμαστε χορτάτοι, πιωμένοι, πάμε τώρα για ύπνο, όχι, εδά». Τώρα δεν υπάρχουνε πια, τέρμα. Εκεί τραγουδούσατε μόνο κοντυλιές ή παίζατε και ευρωπαϊκά τέτοια. Απ. Όχι, όταν κάναμε καντάδα τραγουδούσαμε και λέγαμε μαντινιάδες, «κι άμα κοιμάσαι ξύπνησε, / γύρνα στο άλλο πλάι / κι αν ενθυμήσου να μου πεις / το χάλι πώς τα πάει». Δηλαδή, είπαμε μια μαντινιάδα τώρα, έτσι του σωρού. 16

17 Και ήταν αυτά πάνω σε συγκεκριμένες κοντυλιές, δηλαδή, ξέρατε ότι αυτές τις δυο κοντυλιές θα πείτε; Απ. Ναι, ναι, κοίταξε, οι μαντινιάδες είναι άλλος σκοπός και οι χοροί είναι άλλος σκοπός. Όχι, από τις κοντυλιές τώρα λέμε. Απ. Τις κοντυλιές, είπαμε ότι οι κοντυλιές για μαντινιάδες, κοντυλιές λέγονται όλες, αλλά για τις μαντινιάδες είναι άλλος ο σκοπός και για το χορό άλλος. Όχι ρωτάει η Ειρήνη στις καντάδες υπήρχε κάποια ειδική κοντυλιά που παίζατε; Απ. Ναι, για τις μαντινιάδες. Ό,τι τραγουδούσατε, δηλαδή, σε μια παρέα για τις μαντινάδες, το λέγατε και στις καντάδες. Απ. Ε, βέβαια, γιατί θα αλλάξεις σκοπό, γιατί να τ αλλάξεις, δεν μπορούσαμε να κάνουμε καντάδα και να παίζομε χανιώτικο, χορευτικό. Όχι, αλλά ξέρει η Ειρήνη ότι υπήρχανε πολλές κοντυλιές, πολλοί σκοποί, κοντυλιές Απ. Πολλοί, πάρα πολλοί, μα ήτανε οι όρτσες που λέμε, οι ψηλές, ήτανε οι κοντυλιές, που γινόντανε άλλο το ένα κι άλλο το άλλο, άλλο οι χοροί και άλλο η μαντινιάδα. Αυτό που θέλω να πω είναι, έχετε κάποιες κοντυλιές που τις τραγουδάτε στα γλέντια, στις παρέες, είχατε, ας πούμε, δέκα κοντυλιές, ξέρω γω, έτσι, έναν αριθμό. Υπήρχαν δυο, τρεις που λέγατε στις καντάδες απ αυτές, ή τις λέγατε όλες; Απ. Όχι. Και τις δέκα. Απ. Όχι, ορισμένες. Ορισμένες λέγατε. Απ. Ναι, ένα, δυο κοντυλιές ήτανε για τη νύχτα, τις σιγανές μαντινιάδες και ερωτιάρηδες και τις πιο δυνατές για δυο φωνές, τρεις φωνές μαζί. 17

18 Μπορείτε έτσι να μας σιγοτραγουδήσετε μια το σκοπό αυτό, να καταλάβουμε ποιος σκοπός ήταν; Απ. Μια φορά κι ένα καιρό έβγαινα στις ψηλές Κοιτάξτε, εδώ δεν κάνουμε επίδειξη και λοιπά, απλώς να δούμε πώς ήταν ο σκοπός. Απ. Ναι, να σας πω. Ήτανε, όταν έβγανες τη φωνή πολύ απάνω κι ήταν άλλες που ήτανε σιγανές, άμα είμαστε στη ριτόνε τότε, βγαίναμε με ψηλές, «αν αγαπώ σε και έρχομαι, / βάλε να με σκοτώσουν, / βάλε τα φίδια να με φαν / και να με φαρμακώσουν», αυτή η μαντινιάδα πάει ψηλά, πολύ ψηλά. Ήταν άλλες που «κι αν κοιμάσαι ξύπνησε, / γύρισε τ άλλο πλάι / κι ανιστορήσου να μου πεις / το χάλι πώς τα πάει». Άμα θέλω να θυμηθώ Όχι το σκοπό θέλω έτσι λίγο, λίγο να μου πείτε, να δω ποιος σκοπός ήταν αυτός; Απ. Να σου πω, κάτσε λίγο να βρω και μια μαντινιάδα που να ταιριάζει, όπως να την τραγουδήσω. Δεν πειράζει την ίδια αυτή μαντινάδα, πέστε την έτσι και μόνο το σκοπό, εμείς θέλουμε το σκοπό ν ακούσουμε. Απ. (Τραγούδι), «όπα, ανάθεμα και κάνεις με και βγω τη σκάλα πάνω και βγω τη σκάλα πάνω και βγω τη σκάλα πάνω τον κόπο μου θα πληρωθώ, το δίκιο μου δεν χάνω». Αυτό ήταν απ τις χαμηλές; Απ. Μάλλον. «Έλα της κολοκύθας τον ανθό να κάμεις κακόμοιρα, θαρρείς και τα πολλά προικιά την έχουνε τη μοίρα», αυτή η μαντινιάδα που είπα, τη δεύτερη, πάει ψηλά στον άλλο τόνο, αλλά δεν βγαίνει η φωνή μου. Δηλαδή, συνήθως αυτούς τους δύο σκοπούς τραγουδούσατε; Απ. Ναι, δυο, τρεις σκοποί που μπορούσανε να παιχτούνε με τις μαντινιάδες, για τις μαντινιάδες. Τώρα από κει και πέρα καμιά φορά τραγουδούσαμε και δε γατέχανε είντα παίζανε τα βιολιά και είντα τραγούδια λέγαμε. Αν είχατε πιει και μερικά κρασάκια, έτσι; 18

19 Απ. Ήταν η σούρα μάλλον. «Έλα, ρε, είντα κάθεσαι έτα χάμου και κλαις», κατάλαβες; Καλαμπούρια, τέτοια πράγματα. Ήταν ωραίες οι παρέες, ήταν ο κόσμος Πριν από μας ήταν μια άλλη παρέα, γλεντζέδες, ήταν κι ένα δυο με βιολί, όπως ήταν ο Λαγουδάκης ο γιατρός με βιολιά και με νότες, βέβαια, ο γιατρός ο Λαγουδάκης κι ήτανε και καλλίφωνοι δυο, τρεις από την παρέα. Ήταν η πρώτη παρέα, απ αυτά που θυμάμαι εγώ. Μετά απ αυτούς ήρθε η δικιά μου η παρέα Δηλαδή, όταν είμαστε εικοσιπέντε, τριάντα χρονών. Μετά από μας πα, πα. Τελειώσαν κι οι καντάδες, τελειώσανε και ναι. Ε, είναι δυο που ήταν μαθηταί τότε, όταν παίζαμε στο δρόμο, ήταν κι αυτοί ερωτευμένοι με τις μαθήτριες και παίζαν το βιολάκι τους, ζει εδώ ένας, ο Διονύσης ο Γιαννακάκης. Τον ακούσαμε χθες βράδυ. Απ. Ο οποίος ήτανε, ερχόταν και το πηλίκιο από κάτω στην αμασχάλη και το βιολί. Αλλά, άμα άκουε να παίζει ο Βατσάκης, έλεε «ε, είντα παίξω τώρα εγώ, αυτός είναι καθηγητής μπροστά μου». Κι ερχότανε, είπαμε ν ακούσουμε τώρα τον Βατσάκη, που παίζει, σου λέει ήτανε δέκα, δώδεκα, δεκατεσσάρων χρονώ, το πολύ-πολύ. Ναι, και γύριζε κι αυτός, ε, ο μόνος που απόμεινε από, μετά την τρίτη καλάδα, ας το πούμε έτσι, ήταν αυτός, ήταν κι ένα, δυο παρέα του, αλλά έχουνε πεθάνει, και από τον Διονύση κι ύστερα, πάνε οι επάνω γειτονιές και οι καντάδες, «περάστε να μας κάνετε καντάδες, κι εμείς θα σας περιμένουμε, κι εμείς θα σας κάνουμε και εμείς θα σας μπείτε στο σπίτι, να πιείτε, να φάτε», αυτά τελειώσανε για τη Σητεία. Εκτός από τις καντάδες κι εκτός από τα γλέντια αυτά που είπατε που κάνατε η παρέα στην ταβέρνα, τι άλλα γλέντια γινόντουσαν στη Σητεία; Απ. Δημόσιοι χοροί από συλλόγους, από σωματεία. Δηλαδή, Φιλανθρωπικός Σύλλογος Κυριών και Δεσποινίδων και κάθε σύλλογος, Εμπορικός Σύλλογος, Πρόσκοποι, να εγώ είχα δώσει αρκετούς πού ναι το δίπλωμά μου; Αρχηγός των ναυτοπροσκόπων, κι έδινα για τους 19

20 προσκόπους, λέγαμε να μαζέψουμε καμιά δραχμή, να πηγαίναμε γιατί δε μας έδινε το κράτος λεφτά. Δηλαδή, αυτό που λέμε χοροεσπερίδες; Απ. Ναι, χοροεσπερίδες, χοροεσπερίδες, σε μεγάλη αίθουσα, εκεί ήταν ένας σταφιδικός συνεταιρισμός και στον πρώτο όροφο είχε μια τεράστια σάλα, πάγαιναν, δηλαδή, μέσα τετρακόσια πεντακόσια άτομα έβανε και είδαμε εκεί με χαρτοπόλεμο Είχε φαγητό και γλέντι μαζί; Απ. Ναι, ναι μαζί, μαζί, είχε μπουφέ και ορχήστρα, ορχήστρα, δηλαδή τι ορχήστρα; για λίγα πράγματα. Εκεί τι παίζανε; Απ. Ταγκό, βαλς. Ευρωπαϊκά μόνο ή και τοπικά; Απ. Ναι ντα άμα δεν άρχιζε ο κρητικός θ αρχίξει με τον κρητικό χορό και θα τελειώσει σχεδόν με τον κρητικό χορό, οι χοροεσπερίδες αυτές. Αλλά γλεντούσε ο κόσμος, γλεντούσε. Εκεί η ορχήστρα και αυτός που έπαιζε κρητικά ήτανε επάνω σε εξέδρα; Απ. Ε, κάποια διαφορά από εκεί που ήτανε τα τραπέζια, όπου καθότανε ο κόσμος. Αλλά γινότανε γλέντια. Εμένα η μητέρα μου Δε μου λέτε, εκτός από τους ευρωπαϊκούς χορούς σ αυτά τα γλέντια, τι άλλους τοπικούς χορούς χορεύανε; Απ. Στειακό, γιατί ο στειακός έχει άλλο ιδίωμα κι άλλο έχει ο χανιώτικος και ο ηρακλειώτικος. Ναι, βέβαια, εκτός όμως απ αυτόν τον γνωστό στειακό πηδηχτό χορό, τι άλλο χορό χορεύανε ντόπιο, έτσι, τοπικό χορό, τι άλλο; Απ. Χανιώτικο, ρεθυμνιώτικο, ηρακλειώτικο, γιατί έχουνε διαφορές οι χοροί αυτοί. Ο χανιώτικος, παραδείγματος χάριν, έχει άλλα βήματα απ τον κρητικό. Ναι, μιλάμε τώρα για την εποχή του Καλογερίδη, ας πούμε, έτσι; Για να μην ξεφύγουμε από κει. Εκείνη την εποχή χόρευαν εδώ συρτό χανιώτικο; 20

21 Απ. Ναι, ναι. Α, χόρευαν. Ο ίδιος ο Καλογερίδης έπαιζε συρτό χανιώτικο; Απ. Ναι, ναι. Έπαιζε, ε; Απ. Έπαιζε χανιώτικο, διότι διέφερε. Άλλο χορό, πεντοζάλη, ας πούμε, παίζανε; Απ. Ναι, ναι, όλα αυτά, όλα Και σούστα; Απ. Όλα, όλα, όλα. Αρκεί να ήξερες, γιατί υπήρχανε μου λέει «παίξε μου έναν χανιώτικο» εμένα. Χόρευε ωραία το χανιώτικο, ήτανε, ας πούμε, του άρεσε ο Χανιώτικος, έπαιζες, χορεύανε χανιώτικο, πεντοζάλη; Πεντοζάλη συρτό; Συρτό πηδηχτό; Πηδηχτό. Είναι, πολλών ειδών είναι οι χοροί. Εσείς ακούσατε τον Καλογερίδη να παίζει συρτό χορό και πεντοζάλη; Απ. Ναι, όλους. Μη συζητάς για τον Καλογερίδη, ο Καλογερίδης τα παιζε όλα, άσχετο αν παίζαμε εμείς κείνα που μας αρέσανε και που θέλανε. Αλλά ο Καλογερίδης τους έπαιζε όλους τους σκοπούς. Μου κάνει εντύπωση, γιατί οι βιολιτζήδες που ρωτάω σήμερα λένε ότι δε χορεύανε εδώ συρτό και πεντοζάλη. Απ. Ποιος το λέει αυτό, ποιος το λέει αυτό;. Κολοκύθια Αυτός που το πε, πες του καληνύχτα, πες του πως δεν έχει μπει μέσα που χορεύανε στις αίθουσες. Εμένα η μητέρα μου ήκαμε δεκαπέντε χρόνια πρόεδρος του Συλλόγου Κυριών και Δεσποινίδων και ήμουνα εγώ μικρός, δηλαδή, ήμουνα δέκα, δώδεκα χρονών, αλλά αφού ήτανε η μάνα μου πρόεδρος, ήμπαινα κι εγώ μέσα στο χορό, στις απόκριες προπαντός, και τα βλεπα, ας πούμε, αυτά εδώ που λες τώρα για τους χορούς τους διάφορους που χορεύανε. Έκαμα, δηλαδή, από μικρός είχα μπει μέσα, που δεν είχα μπει μεγάλος, μετά την Απελευθέρωση σε δημόσια γλέντια, αλλά δε μ αρέσει εμένα το δημόσιο γλέντι, πάει ο καθένας και χορεύει ό,τι θέλει, εμείς θα κάνουμε δικό μας γλέντι. Πάμε σε μια ταβέρνα, να κάτσουμε, να τα 21

22 σπάσουμε, να φάμε, να πιούμε, να γελάσομε, χωρίς να ενοχλούμε και να μας ενοχλούνε. Γι αυτό μιλώ για την περίοδο αυτή παλιά, ότι ήτανε Θυμάμαι δυο φορές σ έναν αποκριάτικο χορό, τότε είχα δώσει εγώ το χορό των προσκόπων και πήγα δυο φορές και βρήκα εδώ το γωνιαίο ήτανε μπακάλικο και είχε μέσα και χαρτοπόλεμο και σερπαντίνες και του χτύπησα στο σπίτι κι ήρθε κι ήνοιξε και πήρα δυο τσουβάλια χαρτοπόλεμο. Είχε πάει ο χαρτοπόλεμος μισό μέτρο, δεν μπορούσα να βάλω κι ήβαλα μερικά παιδιά που ήταν εκεί σε τσουβάλια και βγάλαν το χαρτοπόλεμο, για να μπορούν να χορεύουνε. Γλένταγε ο κόσμος της εποχής εκείνης, γιατί εγώ ήμουνα Αρχηγός από το 36, μέχρι το 40, που πήγα ναύτης. Ύστερα, μετά, με φωνάζανε, δεν Δε μου λέτε, κάτι αναφέρατε προηγουμένως για τον Χορχόρ Αγά, για τις Απόκριες, ότι μεταμφιεζόσασταν. Απ. Μια φορά επήγαμε. Ήθελα να μου πείτε, πριν μου πείτε γι αυτό, μήπως τραγουδούσατε και κάτι ιδιαίτερο, έτσι, τις Απόκριες; Απ. Πάρα πολλά πράγματα, πάρα πολλά τραγούδια. Ε, πρώτα-πρώτα να σου πω κάτι. Στην παραλία στη θάλασσα, εκεί ήταν τα ΚΤΕΛ, τώρα έχουν φύγει, έχουνε πάει αλλού, δεν ξέρω, κάματε βόλτα προς τα κει; Είναι ένα μεγάλο, γωνιαίο οικόπεδο. Ήταν αυτουνού, του Χορχόρ Αγά. Και είχε μια, ένα σπιτάκι τόσο, λίγο, λίγο πιο μεγάλο από το όπως είναι τώρα το γραφείο, το οποίο είχαμε ταβέρνα Ι.Χ., δικιά μας ταβέρνα και είχαμε ποικιλία από κρασιά, δώρα φίλων από χωριά, είχαμε ένα πατάρι κι είχαμε τα βαρελάκια του κονιάκ κρασιά, κόκκινο, μαύρο, άσπρο, μπλε, ό,τι χρώμα του κρασιού θέλαμε, τα οποία μας στέλνανε οι φίλοι, δεν τα πληρώναμε, είχαμε μια ψησταριά, την οποία είχαμε απόξω, πηγαίναμε, ψαρεύαμε, πιάναμε τα ψάρια μας, εμείς οι τρεις πηγαίναμε, συνήθως, είμαστε πιο κολλητοί, ο Χορχόρ Αγάς, εγώ κι ο Βατσάκης, οι άλλοι ήτανε της προσκολλήσεως. Φίλοι καλοί ερχόνταν τακτικά, αλλά της προσκολλήσεως, εμείς οι τρεις είμαστε εμένα μ είχανε ζαλίσει από τα 22

23 Απ. είχα το υαλοπωλείο κι ήμπαινε μέσα, λέει «σύντεκνε, ο Χορχόρ Αγάς» είμαστε, σου είπα και συντέκνοι, γιατί του χαμε βαφτίσει με τον Βατσάκη ένα κοριτσάκι, πέθανε το καημένο νέο, ναι και λέει «πιάτα θέλουμε και ποτήρια» «α, στάσου, δε θα πληρώνω εγώ όλο, πάτε, φέρτε λεφτά» «α, γράψ τα κει» «άσ τα γράψιμα» τους ήλεγα, αλλά τελικά τους τα δινα βέβαια, γιατί το βράδυ δεν υπήρχανε, τα σπούσαμε. Λοιπόν, είχαμε από το τραπέζι, είχαμε, επειδή έλεγε ο Χορχόραγας, σου λέω ήτανε πολύ αστείος και είχε, πού τα βρισκε αυτά τα λόγια και τα λεγε «ε, βάλε κρασί» λέει «για σταθείτε, εμάκρυνε η χέρα μου να σας κερνώ, να πιάνετε την κανάτα μοναχοί σας» και τι έκαμε; «Αλλά εγώ» λέει «έχω βρει τη λύση» ήτανε, λοιπόν, τρία βαρελάκια με κάνουλα. Πήγε και πήρε και λάστιχο και είχε και μπροστά κάνουλα και κρέμασε στο τραπέζι και σου λέει «δεν έχω γω να σας κερνάω όλη την ώρα, τι ήθελες, κρουπ, πάρε να πίνεις». Μια βραδιά, λοιπόν, γιατί πιάναμε συζητήσεις βραδινές ώρες, είχαμε βγάλει απόξω, είχαμε χοιρινές μπριζόλες στην ψησταριά, και περνάει ένα ζευγάρι απ την Αθήνα, να δεις πώς λεγότανε, να θυμηθώ, και κοιτάζαν τώρα εμάς, που ψήναμε, φωνάζαμε κιόλα, τραγουδούσαμε, ξέρω γω, σταματήσανε. Ε, εμείς, τώρα, είμαστε Στειακοί, εδώ που τα λέμε, ήταν από ανέκαθεν, ανέκαθεν ήταν φιλόξενοι οι λέει «περάστε», ευκολοσίβαστοι αυτοί, κατεβήκανε, το αντρόγυνο. Νέοι, βέβαια, κι αυτοί δεν ήτανε τριάντα, τριανταπέντε χρονώ, κατεβήκανε, βάλαμε και κάτσανε, ήπιανε, α, είχαμε μέσα, τα κανε αυτά όλα ο Χορχόρ Αγάς, εδώ που τα λέμε, το Μουσαφίρ τεφτέρ, δηλαδή, ήρθες κι έκατσες, διαβάστε το τεφτέρι, να δεις: άρθρον 1 ον, άρθρο 2 ον, τους έλεγε αυτός να δεις. Κανονισμός, δηλαδή. Ναι, κανονισμός, είχε λοιπόν: «ήρθες φίλε, κάτσε φάε, πιες, δεν πρόκειται να δώσεις δραχμή, αν, όμως, ξαναέλθεις, θα ρθεις με την ανθρωπιά σου, με το κάτι τι». Κάτσανε, λοιπόν, αυτοί, φάγανε, ήπιανε «βρε παιδιά», κατάλαβε αυτός ότι θέλανε να πληρώσουν, τους έλεγε «δεν έχει τέτοια 23

24 πράγματα». «Θέλουμε να φύγουμε δυστυχώς, αύριο», «να πάτε στο καλό. Αν κάποτε ξαναρθείτε, να το θυμηθείτε». Την επαύριο το βράδυ καθόμαστε κι όπως καθόμαστε, τακ, το αυτοκίνητο. Και βαστάει ένα ολόκληρο, ήτανε κι αυτός, ήτανε πλούσιος, ναι, βαστά, που λες, ένα κατσικάκι, σφαγμένο βέβαια, τακτοποιημένο, να το βάλουμε στη σούβλα, να το φάμε. Ε, τ άφησε, είδε, λοιπόν, η γυναίκα, τα μαρκούτσια που κρεμόντανε «τι ν αυτά ρε παιδιά, και ξέρω γω, τι ν αυτά». Λέει αυτός, ο Χορχόρ Αγάς, λέει «αυτές είναι κλανιέρες». «Κλανιέρες, δηλαδή, τι θες να πεις κλανιέρες;» Είμαστε ανθρώποι, και μια στιγμή θέλεις να κάμεις αέρια, το παίρνεις» καλαμπούρι, βέβαια, πεθάναμε στα γέλια. Του λέγαν λοιπόν «πανάθεμά σε, μα δεν» μα δεν είναι τώρα αυτό μόνο, ό,τι θυμάμαι τώρα πρόχειρα, ολόκληρο έχει άλλα, άμα πηγαίναμε κυνήγι, εκείνα δεις, εκεί να δεις τι γινότανε, όταν πηγαίναμε κυνήγι κι επιστρέφαμε. Πηγαίναμε στο καφενείο και καθόμαστε και κατεβαίνανε, φέρνανε τα βιολιά, ή και γιατί κατέχανε ότι έπαιζε ο Βατσάκης βιολί κι έχω γω κιθάρα και φέρναν κάνα δυο λύρες και την κιθάρα και σε πέντε λεφτά είχε γεμώσει το καφενείο από τις κοπέλες του χωριού, ήμασταν δα κι ελεύθεροι τότες, κατάλαβες;, ήρθανε, σου λέει, οι γαμπροί και γλεντάνε και ωραία και ωραία πράγματα, απλά δε γίνονται σήμερα αυτά τα πράγματα, δε γίνονται Στο κυνήγι, στο ψάρεμα, είχαμε βάρκα δικιά μας οι τρεις, δικιά μας βάρκα και πηγαίναμε στο ψάρεμα, ε, αλίμονό του, όποιος δεν ήπιανε ψάρια ή, πηγαίναμε κυνήγι; Αλίμονό του που δεν εσκότωνε τίποτα. Μου λέει «εγώ», άμα εσκότωνε αυτός, «τη μία κάνη θα την κλείσω, δε μου χρειάζεται, εγώ θέλω μια» για να κάνει να επιδείξει. «Ε, πάρτε κι εσείς, να μάθετε καλά να κυνηγάτε» και ο Βάτσης ο μακαρίτης θύμωνε πιο πολύ, «άντε, ρε άφησέ μας, κι εσύ τα ξέρεις όλα, με τη μια κάνη θα κυνηγάς με», καλαμπούρι, δηλαδή και Άσε, δε τη νύχτα, άμα θέλαμε να μείνουμε όξω σε κανένα αλώνι, για να σηκωθούμε πρωί να κυνηγήσουμε. Εκεί δεν εκοιμόμαστε, δεν εκοιμόμαστε. Κάνει έτσι και λέει «τι κάνεις τώρα» λέει «κοιμίζω το ένα μάτι, για να μπορώ να 24

25 κυνηγώ». Αλλά λέει ορισμένα, θυμάμαι, ήτονε καλαμπουρτζής, γι αυτό έμεινε και στην ιστορία, εδώ, όπου και να πεις «Χορχόραγας», σου λέει Πώς είναι το πραγματικό όνομα του Χορχόρ Αγά, μου είπατε; Απ. Μαστοράκης Γεώργιος. Ξεφύγατε, όμως, από μία ερώτηση που σας έκανα, δε μου απαντήσατε. Τότε, στις Απόκριες, τραγουδούσατε κάποια ιδιαίτερα τραγούδια; Απ. Όχι, δεν τραγουδούσαμε, τι ιδιαίτερα τραγούδια, δηλαδή, να τραγουδάμε; Συνηθίζουνε σε άλλα μέρη να τραγουδάνε κάποια τραγούδια, έτσι, τα λένε «άσκημα», δηλαδή, σόκιν τραγούδια. Απ. Όχι, εμείς στις χοροεσπερίδες Όχι στις χοροεσπερίδες, στα αποκριάτικα. Ειδικά τις Απόκριες, τραγουδούσατε τέτοια τραγούδια; Απ. Τραγούδια; όχι, δεν τραγουδούσαμε τέτοια τραγούδια. Στο δρόμο πιάναμε ντυμένοι μασκαράδες κι ένας φίλος της παρέας μας είχε ένα ήταν έμπορος υφασμάτων αυτός και τον εβάλαμε κι ήνοιξε κι είχε κι ένα τόπι κόκκινο πανί, κι επειδή ήμασταν με τα ρούχα μας και δεν είχαμε ντυθεί μασκαράδες, παίρναμε το τόπι, βέβαια, άφηνε αυτός, τι να πει τώρα αυτό; Θα μας σταματάει εμάς ο έμπορος, αφού είναι παρέα μας; Το κόψαμε και ντυθήκαμε απά κει στο άψε-σβήσε. Κόκκινα μαντήλια εδώ, κόκκινα εδώ, ντυθήκαμε και λέμε να μην μπαίνομε στα σπίτια, αλλά να γυρίζομε τη Σητεία με δικό μας κρασί. Πήγαμε απ το φαρμακείο και πήραμε ήμαστε νομίζω πέντε ή έξι- και πήραμε μπουκαλάκια, απ εδίνουν στα μωρά το γάλα, με πιπίλα, και γεμόσαμε τα μπουκαλάκια κρασί, το βάλαμε στην κωλότσεπη, πηγαίναμε και στο δρόμο, παίζαμε και βγάλαμε το μπουκαλάκι, όταν θέλαμε τσουπ-τσουπ, και πίναμε. Και δεν ενοχλούσαμε τα σπίτια, ας πούμε, να Και γυρίζαμε τις γειτονιές με τραγούδια, με βιολιά και πολλές φορές σταματούσαμε, γιατί ερχόνταν οι κοπέλες και θέλανε «παίξε μας έναν κρητικό να χορέψουμε» και γίνονταν 25

26 Απ. Απ. Απ. Απ. Απ. Απ. και το χορουλάκι τους σιγά-σιγά εκειά, ε, για πέντε δέκα λεπτά. Γλεντούσε η Σητεία, τώρα δε γλεντάει Μάλιστα. Για πέστε μου κάτι άλλο, απ όσα θυμάστε, ή απ όσο ξέρετε, απ όσο έχετε ακούσει από παλιότερους: εκτός από βιολί, παίζανε λύρα στη Σητεία; Και πολύ καλή. Ήτανε ένας, Κιρλίμπας, λεγόμενος, από την Μαρνιά, ένα χωριό της Σητεία, ο οποίος ήτονε στη λύρα τρομερός και φοβερός. Έπαιζε λύρα, δηλαδή, τους τράνταζε. Κι ο μπάρμπας μου, ο Δερμιτζάκης ο Γιάννης, ο οποίος έχει κάμει Αυτόν τον ξέρω, εννοώ τον είχα γνωρίσει. Ναι, εμένα ήτονε θείος μου, είχε πάρει της μητέρας μου την αδερφή, εξ αγχιστείας, βέβαια, αλλά θείος μου. Είχε βγάλει τις μαντινιάδες στο άψεσβήσε, ήπαιζε, μοναχός του, είχε μάθει τη λύρα, έπαιζε βιολί και, πιάσε τη λύρα και ξαναπιάσε τη λύρα, έπαιζε και τη λύρα. Μαντινιάδες δε, έχει βγάλει ολόκληρο βιβλίο, δυο, τρία βιβλία έχει βγάλει με μαντινιάδες και μαντινιάδες. Στα χωριά που πηγαίνατε, παίζανε λύρα ή βιολί; Και βιολί και λύρα. Υπήρχαν και βιολάτορες, υπήρχαν και λυρατζήδες. Ναι, πιο συνηθισμένο ποιο ήταν; Να σου πω, δεν κάνω διάκριση. Όχι εσείς, τι βλέπατε. Ναι, πότε το βιολί να παίξει ο λυράρης, την άλλη κοντυλιά να την παίξει ο λυράρης, την άλλη να την παίξει το βιολί. Δηλαδή, υπήρχαν και τα δυο. Και τα δυο. Την εποχή του πατέρα σας, τι ακούγατε ότι παίζανε περισσότερο; Β. ΚΑΣΕΤΑ Α. Πλευρά 26

27 Απ. Ναι στην εποχή του πατέρα μου που λες, είχανε στα χωρά τα πανηγύρια, γιόρταζε ο Άγιος Ιωάννης στο τάδε χωριό, ο Άγιος Γεώργιος στο τάδε χωριό, κατέβαζαν, βάζανε τα μουλάρια και τους γαϊδάρους και βάνανε τα πράγματα απάνω να τα πάνε στο χωριό και πηγαίνανε εκεί στα καφενεία Ναι, αλλά τι παίζανε περισσότερο, λύρα ή βιολί, έχετε ακούσει; Απ. Διάκριση δεν κάνανε. Αυτοί στο χωριό είχανε, σου λέει, παίζεις εσύ τη λύρα να παίξω κι εγώ το βιολί. Έτσι το θέλει στο κάτω, κάτω δεν μπορεί να παίξει Όχι, αυτό που μας ενδιαφέρει να μας πείτε είναι, αν υπήρχε και λύρα και βιολί. Απ. Και λύρα και βιολί. Και λύρα είχαμε και άλλον ένα φίλο στην παρέα, ναι, ο οποίος ήβανε, ήτονε, αυτός ήταν ο Κρητικός, έκανε στην αίθουσα που σας είπα προ ολίγου, στην αίθουσα του συνεταιρισμού αυτού, στο αμφιθέατρο του σταφιδικού που ήταν μεγάλη η αίθουσα, έκανε καθιστό, δυο βόλτες στο, καθιστό, τα ποδαράκια ντουπ, φορούσε κάτι στιβανάκια έτσι τα κρητικά που είναι πλακέ, ίδια πέρδικα. Καθιστό, τι είναι το καθιστό; Απ. Καθιστό, αυτό που χορεύουνε και που κάνουνε κάτω και κάνουν τα πόδια τους, καθιστοί που λέει ο λόγος Χορός, ε; Χορός είναι ο καθιστός; Απ. Όχι, είναι τσάρκα, είναι Σχ. Φιγούρα. Απ. Φιγούρα ναι. Του πηδηχτού; Φιγούρα του πηδηχτού; Απ. Ναι, χόρευε ο Κρητικάκης και σε μια στιγμή άφηνε την κοπέλα, που τραβούσε το χορό μαζί της, την άφηνε και ξεχόρευε και αυτός σαν το πετακάκι τσουκ, τσουκ, τσουκ δυο βόλτες. Αυτό στον πηδηχτό το κάνανε; Στον πηδηχτό χορό, στο στειακό; 27

28 Απ. Ναι, ναι στο στειακό χορό. Ναι, ξέρεις τι είναι αυτό; Κάτσε και κάνε, παίξε δυο φορές τα πόδια σου καθιστός. Αυτό που κάνουν καμιά φορά στο θέατρο και κάθεται και παίζει ο Ρίζος, πώς τον λένε ο, που ήτανε κωμικός και ζει ακόμα. Τον έχω δει πολλές φορές στα έργα Σχ. Ο Ηλιόπουλος; Απ. Όχι ο Ηλιόπουλος. Σχ. Ο Ρίζος, ο Παπαγιαννόπουλος. Απ. Ο Ρίζος, καλά το λέω, δηλαδή, ο Ρίζος, ο κοντούλης, που τον επειράζουν όλο για το ύψος του, έτσι δεν είναι; Σχ. Ναι, ναι. Απ. Αυτό το κάνει αυτός καμιά φορά εκεί που χορεύει κάθεται κάτω και επί τόπου. Αλλά αυτός που λέω τώρα, δηλαδή, υπολογίζω γύρω στα διακόσια πενήντα μέτρα, αυτό το χώρο καθιστό. Κι ύστερα πάλι ξανασηκωνότανε κι άρχιζε το, δηλαδή, τα ποδαράκια του σαν, λες και είχαν ελατήρια. Ήτανε άριστος χορευτής, αυτός επήγε, τον είχε καλέσει ο Μεταξάς, που έδινε τότε στο στάδιο, έδινε για την τετάρτη Αυγούστου και φώναζε χορευτάδες διαλεχτούς,. Τον επροτείνανε, λοιπόν, και πήγε και πήρε και βραβείο για το χορό τον κρητικό που χόρεψε. Ήτανε τι έκανε, λοιπόν, αυτός. Άκουε, ήξερε ότι στη Ρούσσα Εκκλησιά π.χ. που ήταν απέναντί μας ναι γινότανε της Άγια-Τριάδος και γινότανε πανηγύρι. Έριχνε την καμπερντίνα με τα πόδια του, το δρόμο και καθιστό. Πάει στο χορό, γειάντα; Για να χορέψει κρητικό με τις κοπελιές που ήξερε ότι χορεύουν κρητικό. Λέει «ελάτε». «Εμείς;» Πού να πηγαίναμε εμείς, η άλλη παρέα, δηλαδή, οι φίλοι του. Θα πήγαινε αυτός απαραιτήτως, όπου ήταν πανηγύρι, την καμπαρντίνα, τα παιρνε, ξέραν εκεί στα χωριά «Καλώς όρισες Αντώνη, και καλώς όρισες Αντώνη», να κάτσει ο Αντώνης, να φάει να πιει, να χορέψει και να κατεβεί ύστερα κάτω στη Σητεία. Μανιώδης δηλαδή στον κρητικό χορό, δηλαδή, αυτός δεν ξέρει τίποτα άλλο χορό, μόνο τον κρητικό, αλλά τον εχόρευε, ένα 28

29 ήξερε, αλλά τρία άλφα. Δεν χόρευε, δεν υπήρχε άλλος στην περιφέρεια της Σητείας, στην επαρχία της Σητείας να χορεύει τον κρητικό του. Εκτός από τον Κιρλίμπα, θυμάστε άλλον λυράρη; Απ. Ήταν ένας, ο οποίος παίζει και βιολί και ήτανε τυφλός. Στραβογιαννιώ; Απ. Δεν ξέρω, δεν θυμάμαι τώρα πώς τον ελέγανε. Από πού ήτανε; Απ. Ούτε κι αυτό το θυμάμαι. Από εδώ, από ένα χωριό της Σητείας ήτανε, από ένα χωριό αλλά δεν θυμάμαι. Μήπως ήταν ένας Παπαχρηστάκης; Απ. Θα σε γελάσω. Δεν θυμάμαι, πάντως αυτός δεν ξέρω κι αν πέθανε ακόμα. Αλλά δεν τον ακούω πια, γιατί, όταν καμιά φορά τύχαινε και πηγαίναμε κι εμείς, μας είχε καλέσει κάποιος στο πανηγύρι, μας είχε καλέσει κι ένας φίλος, ο οποίος στο σπίτι του πηγαίναμε κι εμείς, δεν πηγαίναμε στο καφενείο. Ναι, ήτανε, να φέρομε και ήταν τυφλό να μας παίξει μια μαντινιάδα, να την τραγουδήξουμε ή ξέρω εγώ κι ερχόταν κι έπαιζε βιολί αυτός καλό. Επίσης, λύρα έπαιζε κάποιος, δεν θυμάμαι δυστυχώς. Είναι πεθαμένοι κιόλα. Από βιολιτζίδες ποιους θυμάστε, έτσι, καλούς βιολιτζίδες εκτός απ το Βατσάκη και τον Καλογερίδη που παίζανε εδώ; Απ. Ο Δερμιτζάκης, ο Βατσάκης, ο Καλογερίδης, ο γιατρός ο Μανώλης που είναι δίπλα σου, ο Μιαουδάκης. Για παλιότερους μιλάμε τώρα. Για, ας πούμε, προπολεμικούς, έτσι αυτή την εποχή, αν θυμάστε να μας πείτε ποιοι ήταν. Αυτούς τους νέους τους ξέρουμε τώρα. Απ. Ναι, δεν θυμάμαι. Από τον Κιρλίμπα και από τον Καλογερίδη και από τον τυφλό, τούτον τον θυμάμαι καλά, γιατί έτυχα πολλές φορές κι από έναν Κωτσάκη, Φάνης Κωτσάκης, ο οποίος το είχε εδώ ζαχαροπλαστείο, αλλά ύστερα έφυγε και πήγε στην Αθήνα, δεν ξέρω πού πήγε. Χαθήκανε τα ίχνη του, ζει πέθανε. Παίζει κι αυτός ωραίο βιολί, πάρα πολύ ωραίο. 29

30 Δηλαδή, στο βιολί τολμώ να πω ότι για μένα μπορεί να ήταν ο τρίτος μετά τον Καλογερίδη. Ο δεύτερος; Απ. Αυτό είναι τώρα. Ήβαλά τον τρίτον, γιατί δεν μπορώ να τον εβάλω δεύτερο. Δεύτερον μπορώ να βάλω τώρα το Μανόλη, το Μιαουδάκη, το γιατρό το Τι νομίζετε ότι ήταν αυτό που ξεχώριζε το παίξιμο του Καλογερίδη, εκτός απ το ότι ήτανε δεξιοτέχνης, δηλαδή, τι έκανε και σας συγκινούσε. Απ. Το παίξιμό του; Τη γλύκα, την απόδοση που είχε το δοξάρι του. Γιατί είπαμε τα πατήματα, άμα τα προσέξεις, ένας που καταλαβαίνει, ξέρει ότι άμα πατήσεις αυτή την κόρδα και θα παίξει έτσι άλλο, είναι το Ήταν ο τρόπος, δηλαδή, που έπαιζε; Απ. Ναι, άλλο είναι το κανάκισμα που κάνει με το είδες πολλές φορές σε συναυλίες, που βλέπεις, να πούμε, ένα μουσικό και το θέλει σιγά, σιγά, σιγά. Διαφέρει το βιολί και το παίξιμό του από, κείνο το πρώτο βιολί που λένε γιατί το λένε; Γιατί δεν κατέχουν οι άλλοι τις νότες; Τις κατέχουν. Είναι αυτό το χάιδεμα, το κανάκεμα. Αλλά ήταν και τα γυρίσματα που έβαζε και πώς τα ταίριαζε. Απ. Ε, βέβαια. Σε ποια στιγμή θα το γυρίσει, πότε είναι το γλυκό και πότε είναι το ωραίο. Ε, θέλουνε, όλα θέλουνε Ύστερα είναι χαρίσματα, θέλει και χαρίσματα. Πώς να το κάνουμε. Αν θα φέρεις εδώ έναν πιανίστα δεκατεσσάρων χρονών και παίζει καλύτερα από έναν άλλο που είναι Πόσα έχουμε τέτοια παραδείγματα. Αυτός, οι νότες του είναι διαφορετικές από του αλλουνού πιανίστα; Το ίδιο πράγμα είναι, τα ίδια πατήματα είναι, αλλά κάτι άλλο έχουνε που δεν το έχουνε οι άλλοι. Αυτοί, δηλαδή, οι χαρισματικοί κάτι έχουνε παραπάνω από τους άλλους. Εγώ δεν είμαι μουσικός και το ακορντεόν το μαθα, γιατί έτυχε να πάρω το ακορντεόν μετά την απελευθέρωση. Μου είπατε ότι γνωρίσατε και τον Λαγουδάκη. Αυτός έζησε εδώ πολλά χρόνια; 30

31 Απ. Απ. Έζησε, από τη Σκοπή ήταν αυτός από το χωριό από εδώ. Αυτός ήταν, απ ό,τι θυμάμαι εγώ, στην πρώτη καλάδα των γλεντζέδων, που ήρθαμε εμείς ύστερα μετά. Άλλοι ήταν αυτοί, ένας Γιατζάκης, ένας Μαρκάκης, ο γιατρός ο Λαγουδάκης, ένας Σακαδάκης φαρμακοποιός και ο Δερμιτζάκης κοντοζύγωνε στην παρέα Ο Δερμιτζογιάννης; Ναι, ο Δερμιτζογιάννης, γιατί ήτανε Ε, αυτοί ήτανε η πρώτη καλάδα, που έκανε τις καντάδες, που δεν γινότανε γλέντι και να μην τους καλέσουνε, όπως το κάνουν και σε μας, δεν εγινότανε γλέντια, μετά απ αυτούς που ήρθαμε εμείς Δεν εγινότανε γλέντι που να μη μας καλούνε. Ένα θυμάμαι μία περίπτωση δυο γιατρών, ο ένας μάλιστα ήτανε ξάδελφός μου κι ο άλλος ήτανε γιατρός Λατζανάκης λεγότανε, Μιχάληδες και οι δυο. Και μας καλούνε και οι δυο, το Σάββατο τώρα, εμείς τώρα, τι να κάνουμε τώρα, πού να πρωτοπάμε; Λέει «να ρθεις στο δικό μου, εγώ σε κάλεσα» «μα, με κάλεσε κι ο άλλος» «μα εγώ σε κάλεσα πρώτος». Να πάνε και τους συμβιβάσεις, αναβάλλει ένας τη γιορτή του, να μην την κάνει τη βραδιά του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, να την κάμει ύστερα από δυο μέρες, το άλλο Σάββατο. Πάω στον έναν «όχι, να υποχωρήσει ο Λατζανάκης», πάω στον Λατζανάκη, λέει «γειάντα δα ο Περογιαννάκης, να υποχωρήσει». «Βρε παιδιά, δε θα ευχαριστηθείτε, ούτε εσείς». Αυτοί τώρα, εμείς να πάμε οπωσδήποτε παρέα. «Ούτε κι εμείς θα ευχαριστηθούμε, ούτε κι εσείς δε θα κάμετε γλέντι». Άσε, είδα κι έπαθα, έκαμα δυο, τρεις στρατιές πάνω κάτω να πάω να τους γυρίσω, είδα κι έπαθα να πείσω τον Λατζανάκη να την κάνουμε την Τετάρτη, δηλαδή ύστερα, κι όχι το Σάββατο το βράδυ, και γίνηκε κι έκαμε ο Περογιαννάκης, πράγματι, το γλέντι και την Τετάρτη κάναμε Έκαμε λοιπόν ο αυτές είναι ιστορίες, τώρα, που δε νομίζω να σας ενδιαφέρουνε, αλλά για να υπάρχουν Όλα μας ενδιαφέρουν. 31