RAPORT PER GJENDJEN E MJEDISIT 2008

Transcript

1

2 8 RAPORT PER GJENDJEN E MJEDISIT 8 AGJENCIA E MJEDISIT DHE E PYJEVE Rr: Halil Bega, Nr,Tirane Tel:+ 77; Fax: + 7

3 8 Botim i Ministrisë së Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave Përgatitja e këtij raporti u realizua nga stafi i Agjencisë së Mjedisit dhe Pyjeve Kontribuan Etleva Canaj Drejtor i Agjencisë së Mjedisit dhe Pyjeve File Preka Erinda Misho Fatma Kolushi Zhaneta Maci Zamira Dana Figali Hila Gjystina Fusha Liljana Hoxha Arta Kodra Pashko Gega Enkeleda Sallaku Altin Spahiu Ilir Hajdini Baki Dervishi Behar Hate Drejtor i Drejtorisë së Mjedisit Përgjegjëse Sektorit të Dhënave Mjedisore dhe Publikimit Specialiste Specialiste Drejtor i Drejtorisë së Analizave Laboratorike dhe Referencave Përgjegjëse e Sektorit të Ajrit dhe Ujit Specialiste Specialiste Përgjegjëse e Sektorit të Metaleve të Rënda dhe Mbetjeve Specialist Specialiste Përgjegjës i Sektorit të Përpunimit të Rezultateve të Monitorimit Specialist Specialist Specialist AGJENCIA E MJEDISIT DHE E PYJEVE Rr: Halil Bega, Nr,Tirane Tel:+ 77; Fax: + 7

4 8 TABELA E PËRMBAJTJES HYRJE Raporti i Gjëndjes në Mjedis 8 KAPITULLI I AJRI Monitorimi i cilesisë së ajrit në zonat urbane Konsumi i substancave ozonholluese Zhurmat KAPITULLI II BIODIVERSITETI Speciet e kërcënuara dhe të mbrojtura Habitatet me bimë të rralla, të kërcënuara e endemike të Shqipërisë dhe ruajtja e tyre ex situ në Kopshtin Botanik Fauna Zonat e mbrojtura Pyjet Shëndeti në pyje Kullotat KAPITULLI III TOKA Aspekte te pergjithshme Vlerësimi i elementeve mbrojtëse me karakter inxhinjerik dhe agronomik Erozioni dhe shkarjet e tokës Monitorimi i gërryejes së tokës në brigjet e lumenjëve, në det dhe depozitimet e ngurta gjatë përmbytjeve Monitorimi i depozitimeve të ngurta gjatë përmbytjeve nga përrenjtë Monitorimi i cilësisë dhe sasisë së prurjeve të ngurta pezull në rrjetin kullues dhe ujërat e lumenjve Konkluzione dhe rekomandime AGJENCIA E MJEDISIT DHE E PYJEVE Rr: Halil Bega, Nr,Tirane Tel:+ 77; Fax: + 7

5 KAPITULLI IV MBETJET Gjenerimi i mbetjeve urbanedhe inerte Mbetjet e ngurta industriale Ndotja e shesheve industriale nga shkarkimi i mbetjeve KAPITULLI V UJI Substancat oksigjenkonsumuese në lumenj Lëndët ushqyese në lumenj Cilësia e ujërave të larjes Cilësia e ujërave të liqeneve Cilësia e ujërave nëntokësore Ndotja e ujërave sipërfaqësore nga shkarkimet urbane KAPITULLI VI Peshkimi Kapaciteti i flotes se peshkimit Analiza e stoqeve te detit Akuakultura ANEKSET Aneks I Aneks II Aneks III Aneks IV Aneks V Aneks VI Aneks VII Aneks VIII Aneks IX Lejet mjedisore për vitin Lista e konventave dhe protokolleve të ratifikuara Ligje, vendime dhe udhëzime Projekte Ajri Biodiversiteti Toka Mbetjet dhe administrimi i tyre Ujërat Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

6 SHKURTIME MMPAU Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave AMP Agjencia e Mjedisit dhe Pyjeve OBSH Organizata Botërore e Shëndetësisë WHO World Health Organization KE Komiteti Europian BE Bashkimi Europian UNEP United Nations Environment Programme UNDP United Nations Development Programme UNECE United Nations Economic Commission for Europe IFBZ Instituti i Fizikës Bërthamore të Zbatuar IEUM Instituti i Energjisë, Ujit dhe Mjedisit SHGJSH Shërbimi Gjeologjik Shqiptar ISHP Instituti i Shëndetit Publik STASH Standarti Shqiptar UN Ujëra Nëntokësorë PVC Poli Vinil Clorur IKV Instituti i Kërkimeve Veterinare IKP Instituti i Kërkimeve të Peshkimit NFIM Ndërmarrja e Furnizimit të Industrisë Minerare Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 6

7 Hyrje Ministria e Mjedisit Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave nëpërmjet Agjencisë së Mjedisit dhe Pyjeve në zbatim të Ligjit nr. 989, datë..8 Për disa shtesa e ndryshime në ligjin nr. 89, datë.9. Për mbrojtjen e mjedisit, të ndryshuar, harton Raportin e Gjendjes në Mjedis për vitin 8 për komponentët kryesorë mjedisor. Ky raport është bazuar ne Programin Kombëtar të Monitorimit të Mjedisit të realizuar nga Rrjeti i Agjencive të Mjedisit në nivel qëndror dhe qarku si dhe nga institucionet shkencore të kontraktuara dhe financuara nga Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave si : Instituti i Ujit, Energjisë dhe Mjedisit, Instituti i Shëndetit Publik, Qendra e Fizikës Bërthamore të Aplikuar, Shërbimi Gjeologjik Shqiptar, Fakulteti i Shkencave të Natyrës, Fakultetet e Universitetit Bujqësor, etj. Raporti për Gjendjen në Mjedis është i pasur me të dhëna për komponentët kryesorë përbërës të tij si ajri, uji, toka, mbetjet, biodiversiteti, zhurmat, toka dhe erozioni etj. Nga matjet dhe perpunimi i të dhënave të monitorimit rezulton një mjedis i shëndetshëm dhe i pastër. Ajri Monitorimi i cilësisë së ajrit urban është kryer për 6 indikatorët më kryesorë, PM, LNP, NO, SO, O, Pb dhe në stacion PM., në qytete Tiranë, Elbasan, Durrës, Fier, Shkodër, në 9 stacione te perzgjedhura në zonat urbane më të rënduara. Gjate vitit 8 kemi progres të rëndësishëm në metodologjinë e matjeve të indikatorëve të cilësisë së ajrit. Vendosja e pajisjeve automatike dixhitale në stacione ( në Tiranë dhe ë Elbasan) ka sjellë rritje të frekuencës së matjeve, cilësinë dhe besueshmërinë e të dhënave. Në bazë të të dhënave te monitorimit, ajri urban rezulton i pastër për treguesit e monitoruar, SO, NO, O, dhe Pb të cilët rezultojnë brenda normave të lejuara të Standardit Shqiptar dhe të BE në të gjitha stacionet dhe qytetet e monitoruara. Vërehet një tendencë në rritje e përmbajtjes së NO në stacionin kryqezimi i Dhjetorit (Tirana ) pasi vlerat e regjistruara tejkalojnë normat e BE por janë brenda normave Shqiptare.Kjo rritje shpreh ndikimin vendimtar të shkarkimeve të automjeteve në rritjen e përmbajtjes së NO në ajër, pasi dhe stacioni është zgjedhur i tillë që të jetë në kryqezim rrugësh me trafik të rënduar. Gjatë vitit 8 përmbajtja e pluhurave në ajrin urban PM (grimca nën mikron) dhe LNP, (lëndë e ngurtë pezull) paraqet përmirësim të dukshëm në krahasim me vitin 7 pasi ne stacione (nga në 7) përmbajtja e PM rezulton brenda normave te standardit Shqiptar dhe prej tyre plotësojnë normën e BE. Në Tiranë ne stacionin e Dhjetori megjithëse tejkalohet norma, kemi përmirësim të ndjeshëm pasi përmbajtja e PM dhe LNP është ulur herë në krahasim me vitin 7. Në Elbasan kemi permiresim progresiv të cilësisë së ajrit urban, pasi në stacionin në qendër të qytetit vlera e PM ne 8 rezulton brenda normës Shqitare, kurse LNP tejkalon shumë pak normën. Në stacionet e tjerë ( ne qytetet Shkodër, Fier dhe Vlorë) përmbajtja e PM dhe LNP është pothuajse në te njëjtat nivele si gjatë vitit 7. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 7

8 Monitorimi i ndotjes atmosferike nëpërmjet analizës elementare të aerosoleve, konfirmon se përmbajtja e metaleve toksike në ajrin urban në qendër të Tiranës rezulton në vlera mjaft më të ulëta se normat e lejuara.kurse elementet e lidhur me pluhurin tokësor, si K,Ca, Ti dhe Fe janë në përqëndrime më të larta. Në drejtim të uljes së konsumit të substancave ozon-holluese (LOH) dhe respektimin e kuotave te caktuara nga Protokolli i Montrealit, vendi yne ka bërë një progres mjaft pozitiv, duke marre edhe përgëzime zyrtare mbasi sasia e LOH të konsumuara është ulur nga viti ne vit (nga. ton në vitin 7 në. ton në vitin 8). Uji Monitorimi është realizuar ne ujërat sipërfaqësore (liqene, lumenj, zona bregdetare, shkarkime urbane) dhe në ujërat nëntokësore, në zonat më problematike përsa i përket ndotjes së tyre, duke matur 8 tregues fiziko-kimike (ph, toc, saliniteti, lënda pezull, oksigjeni i tretur, NKO, NBO, NH, NO, NO, PO, P-tot. Cd, Hg, Ni, Pb, Coli.fekale, Strept. Fekale).Monitorimi i cilësisë së ujërave të lumenjve është realizuar në stacione lumore ( Drin, Bunë, Mat, Erzen, Ishëm, Shkumbin, Seman dhe Vjosë) dhe në stacione liqenore ( Liqeni i Shkodrës, Prespës dhe Ohrit) Rezultatet e monitorimit gjatë vitit 8 tregojnë për një gjendje të qëndrueshme të cilësisë së ujërave të liqeneve dhe lumenjve tanë. Ujërat e lumenjve Drin dhe Mat janë të cilësisë së mirë, kurse ujërat e lumenjve Erzen, Seman, Shkumbin, Vjosë dhe Bunë janë të cilesisë mesatare me tendencë të qëndrueshme gjendjeje.lumi i Ishmit dhe Gjanica rezultojnë më të ndotur. Ujërat e liqenit të Ohrit janë të cilësisë shumë të mirë, të Shkodrës dhe Butrintit janë të cilësisë mesatare, të liqenit të Prespës janë në nivelin mesatar drejt një cilësie më të ulët. Vlerësimi i cilësisë së ujërave bregdetare të larjes eshte kryer ne plazhet e Velipojes, Shengjinit, Durresit, Kavajes, Vlores, Sarandes, Dhermiut, Himares dhe Borshit ne 7 stacione kampionimi në zonat më të frekuentuara gjatë sezonit të plazhit në të gjithë linjën bregdetare të vendit tonë.nga rezultatet e monitorimit vlerësohet se cilësia e ujërave është 89.% në përputhje me WHO/UNEP dhe vetëm.6% nuk janë në përputhje me WHO/UNEP.Plazhet me cilësinë më të mirë të ujërave të larjes janë Plazhet e Dhërmiut, Himarës, Borshit, Velipojës dhe Shëngjinit dhe brenda normave të rekomanduara zona e Jonufrit dhe e Radhimës. Monitorimi i ndikimit të shkarkimeve të lëngëta urbane në ujërat sipërfaqësore (lumenj dhe zona bregdetare) është kryer në stacione, në 8 qytete kryesore (Tiranë, Durrës, Shkodër, Lezhë, Elbasan, Fier, Vlorë, Sarandë).Rezultatet e monitorimit tregojnë për një ndikim të qëndrueshëm të shkarkimeve urbane në cilësinë e ujërave sipërfaqësore. Në gjendje të mire të cilesisë së ujërave të monitoruar janë: lumi i Kirit, Drini, Shkumbini, Erzeni, ne Lezhe lumi Drin para derdhjes ne det, Semani dhe Saranda (zona bregdetare). Ndikimi i shkarkimeve të lëngëta urbane është i ndjeshëm ne lumin e Tiranës dhe Lanës pas shkarkimit të kolektorëve, në lumin e Ishmit, Gjanices si dhe në zonat bregdetare në Porto Romano e në qytetin e Vlorës pas shkarkimit të hidrovoreve. Monitorimi i ujerave nëntokesore është kryer ne 7 basenet kryesore ujëmbajtëse, ne basenin e Drinit, Matit, Ishem-Erzen, Shkumbinit, Semanit, Vjoses dhe Zones Jonike me shpime monitoruese, për tregues (mineralizimi i përgjithshëm, fortësi, ph, NH, NO, NO, Pb, Zn, Cu, Ni, Mn). Ujërat nentokësorë kanë veti fiziko-kimike të mira, janë neutrale dhe Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 8

9 alkalinë, jane ujëra të ëmbla, me fortësi mesatare deri të fortë. Përmbajtja e mikroelementëve është brenda normave të lejuara. Zhurmat Monitorimi i zhurmave urbane realizohet në 8 qytetet kryesore të Shqipërisë (Tiranë, Durrës, Shkodër, Korçe, Vlorë, Sarandë, Fier dhe Elbasan) gjithësej në stacione. Gjatë vitit 8 kemi përmirësim të ndotjes akustike duke e krahasuar me vitin 7, pasi shikohet tendenca në ulje e vlerave mesatare të nivelit të zhurmave ditën në të gjitha qytete e monitoruara. Por vërehet një tendence në rritje e vlerave mesatare të nivelit të zhurmave natën për pjesën më të madhe të qyteteve të monitoruara duke përjashtuar qytetin e Fierit dhe Elbasanit, të cilat paraqesin përmirësim të ndotjes akustike në krahasim me vitin 7. Mbetjet Ndryshimi dhe përmirësimi i mënyrës se jetesës kane sjelle rritje te ndjeshme te mbetjeve urbane.gjatë vitit 8 në krahasim me 7 kemi rritje të sasisë së mbetjeve urbane të gjeneruara dhe një ulje të sasisë së mbetjeve inerte të gjeneruara. Sasia më e madhe e mbetjeve të gjeneruara për banorë është në qarkun e Tiranës dhe të Vlorës e ndjekur nga qarku i Durrësit. Administrimi i mbetjeve të ngurta urbane mbetet një problem për zgjidhje. Qeveria, me qëllim menaxhimin e tyre dhe zvogëlimin e pasojave negative në mjedis, ka filluar një sërë projektesh mjaft ambicioze për ngritjen e disa venddepozitimeve bashkëkohore në disa nga qytetet më kryesore të vendit (Tiranë, Shkodër, Sarandë, Lushnjë, etj,) Kurse sasia e mbetjeve të gjeneruara nga industria metalurgjike dhe minerare nuk ka pësuar ndryshime. Biodiversiteti Monitorimi i habitateve me bimë të rralla, të kërcënuara e endemike dhe ruajtja e tyre ex situ tregon se zonat e monitoruara kanë përgjithësisht habitate, florë dhe bimësi të larmishme e me vlera, si për genofondin (sidomos Zall-Deja, Kuturmani, Hotova), ashtu edhe për përdorime dobiprurëse të komunitetit. Këto zona, përveç vlerave të biodiversitetit, kanë dhe potenciale të tjera, që janë të lidhur me pasuritë e vlerat natyrore. Biomonumentet, në tërësinë e Zonave të Mbrojtura në Shqiperi, zënë një hapësirë të veçantë, dhe numri i tyre nga viti në vit ka ardhur duke u rritur. Gjate vitit 8 është bërë përcaktimi i të gjithë biomonumenteve të Shqipërisë të cilët janë skeduar sipas prefekturave dhe rretheve përkatëse. Fondi kullosor në vendin tonë gjatë vitit 8, vazhdon të ruajë të njëjtat dimesione, përsa i përket sipërfaqes, por kemi përmirësime në drejtim të formës së pronësisë, pasi eshte realizuar reforma e decentralizimit të pronësisë në drejtim të Njësisë të Qeverisjes Vendore. Nga monitorimi i pyjeve dhe kullotave në aspektet e gjëndjes shëndetësore, sëmundjeve e dëmtuesve në pyje, të specieve drusore të kërcënuara, biomonumenteve, disa specie të bimëve aromatiko-mjekësore rezulton se kemi rritje te ç halëzimit, të ç ngjyrosjes, dhe të dëmtuesave. Rezulton te kemi një ritje të shkallë së përhapjes nga proçesionarja e pishës dhe hirit të dushkut.speciet e rrezikuara të kërcënuara për zhdukje paraqiten në shkallë të ndryshme si pasojë e ndryshimeve te treguesve klimatike dhe disa lloje të tjera si pasojë e shfrytëzimit pa kriter të tyre në zonën e vendndodhjes. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 9

10 Tokat dhe erozioni Monitorimi i erozionit dhe shkarjeve të tokës tregon se erozioni vazhdon të ketë vlera të konsiderueshme në vendin tonë. Sasia e tokës që humbet çdo vit luhatet në kufijtë 7,6-8,8 ton/ ha me një sasi mesatare të llogaritur 6, ton/ha. Reshjet në rajonet e zonës mesdhetare qendrore dhe jugore karakterizohen nga një agresivitet erodues shumë më i lartë se në rajonet malore qendrore dhe lindore.monitorimi i depozitimeve të ngurta gjatë përmbytjeve nga përrenjtë tregon se në përgjithësi depozitimet e ngurta janë evidente pas rënies së shirave të rrëmbyeshme në stinën e verës. Në krahasim me vitin e kaluar depozitimet me materiale inerte janë relativisht më të ulta se ato të vitit 7. Nga të dhenat e monitorimit të cilësisë dhe sasisë së prurjeve të ngurta pezull në rrjetin kullues dhe ujërat e lumenjeve mund të themi se erozioni është në vlera të konsiderueshme në gjithë basenet e lumenjve dhe veçanërisht në lumenjtë e Shkumbinit dhe Semanit.Krahas sasisë së madhe të tokës së gërryer këto lumenj mbartin me vete dhe sasi të konsiderueshme të azotit mineral që është një element shumë i rëndësishëm i pjellorisë së tokave. Lufter Xhuveli Ministër i Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

11 Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

12 KAPITULLI I. AJRI. Monitorimi i cilësisë së ajrit në zonat urbane Monitorimi i cilësisë së ajrit urban realizohet për indikatorë PM,PM., LNP, NO, SO, O,CO, Benzenin dhe Pb, në 9 stacione monitorimi, të përzgjedhura në zonat urbane më të rënduara, në qytete kryesore të Shqipërisë (Tiranë, Elbasan, Durrës, Fier, Shkodër). Monitorimi i cilësisë së ajrit është realizuar nga institucione. Instituti i Shëndetit Publik (ISHP) : Durrës -, Fier -, Shkodër- Agjencia e Mjedisit dhe Pyjeve (AMP) : Tirana, Elbasan - Instituti i Fizikës Bërthamore të Zbatuar (IFBZ): Tiranë - Vendosja e paisjeve automatike dixhitale në stacione ( në Tiranë dhe në Elbasan) ka sjellë rritje të frekuencës së matjeve, cilësinë dhe besueshmërinë e të dhënave. Të dhënat e indikatoreve të gaztë NO, O maten çdo minuta kurse të dhënat e SO regjistrohen çdo minuta, d.m.th matjet realizohen për % të kohës vjetore. Për pluhurat frekuenca e marrjes së mostrave është 6 ditë /muaj (afërsisht % e kohës vjetore). Përjashtim bën plumbi, analizat e të cilit kryhen një herë në muaj. Nga analizimi i të dhënave rezulton se në të gjitha stacionet e monitoruara, nga 9 indikatorët e përzgjedhur 7 prej tyre: PM., SO, NO, O, CO, Benzenin dhe Pb janë brënda normave të lejuara të Standardit Shqiptar dhe të BE. Faktorët kryesor që ndikojnë në cilësinë e ajrit brënda zonave urbane mbeten transporti dhe infrastruktura në ndërtim një. Shkarkimi të automjeteve, karakteristike për makinat e vjetra që punojnë me naftë është disa herë më i larte se shkarkimi i makinave të reja me konvertor. Një rëndësi të veçante ka dhe cilësia e lëndës djegese që përdoret nga automjetet, e cila në vëndin tonë është e një cilësie më të ulët se ajo e vëndeve të BE-së. Gjithashtu infrastruktura në ndërtim janë kontribues në rritjen e përmbajtjes së pluhrave në atmosferat tona urbane. Në tabelën e mëposhtme jepen rezultatet mesatere vjetore të cilësisë së ajrit urban të monitoruar për të gjithë treguesit dhe stacionet për vitin 8. Të dhënat e monitorimit krahasohen me normat mesatare vjetore të Standartit Shqiptar dhe rekomandimin e OBSH. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

13 Tabela Vlerat vjetore të treguesve të ajrit monitoruar nga AMP, ISHP dhe IFBZ për vitin 8 Stacioni LNP µg/m Tirana Tirana Tirana Tirana Elbasani Elbasani Shkodra Durrësi Fieri Norma Shqiptare Rekom OBSH PM µg/m PM. µg/m NO µg/m SO µg/m O µg/m Pb µg/m Përmbajtja e LNP dhe PM Fig.Vlerat mesatare vjetore të LNP për vitin 8 Vlerat v jet o re t e LNP Dh jet o ri AM P Elbasan Qen der Sh k o dra Durresi Fieri No rm a Sh qip t are Rek o m. I OBSH Ndotja nga lënda e ngurtë në gjëndje pezull(lnp) përbën një nga problemet kryesore për cilesinë e ajrit urban në vëndin tonë. Nga analiza e të dhënave të monitoruar gjatë vitit 8 rezulton se: Përmbajtja vjetore e LNP në stacionin e Dhjetorit (burim i AMP), në qytetin e Shkodrës, Durrësit dhe Fierit (burim i ISHP).është shumë më e lartë se norma vjetore Shqiptare dhe rekomandimi i OBSH Vlera vjetore e LNP përafrohet me normën Shqiptare(është.6μ/m më e lartë së norma vjetore Shqiptare) por tejkalon rekomandimin e OBSH në pikën e Elbasanit qëndër (burim i AMP). Përmbajtja vjetore e LNP është më e ulët se norma Shqiptare dhe rekomandimi i OBSH në pikën pranë AMP (burim i AMP) Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

14 Fig.Vlerat mesatare vjetore të PM për vitin 8 Vlerat vjetore te PM Dhjetori AMP Godina e Elbasan Elbasan Shkodra MMPAU Qender Kombinat Durresi Fieri Norma Rekom. I Shqiptare OBSH PM mbetet një nga ndotësit kryesore të ajrit urban në pikat e monitoruara gjatë vitit 8. Ky ndotës krijohet në atmosferë si pasojë e shkarkimeve të automjeteve të vjetra pa konvertor katalitik dhe që përdorin si lëndë djegëse dieselin.grimcat e vogla nën mikron depërtojnë thellë në mushkri duke krijuar probleme serioze për shëndetin e njerzve. Duke iu referuar të dhënave të monitoruar si shihet dhe nga grafiku nr rezulton se: Në pikën e Dhjetorit në Tiranë, në qytetin e Shkodrës, Fierit dhe Durrësit përmbajtja e PM tejkalon si normën vjetore Shqiptare dhe rekomandimin e OBSH. Në pikën e MMPAU situata e ndotjes nga PM është pranë kufijve të lejuar, vlerat mesatare mujore të PM janë midis 7 µg/m por duke pasur parasysh lartësinë e vendosjes së stacionit mund të pohojmë se në lartësi më të ulëta (p. sh. m nga niveli i rrugës) gjendja duhet të jetë më e rënduar.(burim i IFBZ) Në stacionet e tjera vlera vjetore e PM është më e ulët se vlera limite e vëndit tonë. Tabela. Të dhëna mbi vlerat mesatare mujore të fraksioneve të PM(Burim i IFBZ) Prill Maj Qershor Korrik Gusht Shtator Tetor Nëntor Dhjetor PM PM Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

15 Fig.Vlerat mesatare vjetore të PM. për vitin 8 Vlerat mujore dhe vjetore te PM Prill Maj Qershor korrik Gusht Shtator Tetor Nentor Vlera Norma vjetore Shqiptare Për sa i përket fraksionit PM., që janë grimcat më të rrezikshme pasi depërtojnë në rrugët e frymëmarrjes, vlerat ditore të matura lëkunden midis 9-6 µg/m, vlera vjetore është.µg/m,më e ulët se norma vjetore Shqiptare. Fakti që përgjithësisht përmbajtja e elementëve në këtë fraksion është e ulët të bën të mendosh që ai përbëhet kryesisht nga produkte të djegies së karburanteve. Të dhënat tregojnë se raporti midis të dy fraksioneve nuk është konstant dhe kjo mund të shpjegohet me ndikimin e kushteve meteorologjike mbi shpejtësinë e precipitimit të grimcave me dimensione të ndryshme. Përmbajtja e ndotësave të gaztë Në vlerësimin e cilësisë së ajrit urban, përveç përmbajtjes së pluhrave, rëndësi të veçantë ka dhe përmbajtja e ndotësve të gaztë, nivelet e larta të të cilave janë me pasoja të mëdha jo vetëm për shëndetin po edhe për mjedisin. Burimi kryesor të ndotjes së ajrit me SO dhe NO është transporti i automjeteve sidomos të automjeteve të përdorura, pa konvertor dhe që punojnë me naftë. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

16 Fig.Vlerat mesatare vjetore të SO për vitin 8 Vlerat vjetore te SO Dhjetori AMP DSHP Elbasan Qender Shkodra Durresi Fieri Norma Shqiptare Rekom. I OBSH Në bazë të të dhënave të monitorimit, ajri urban rezulton i pastër nga ndotësit e gaztë, pasi në të gjithë stacionet e monitoruara SO dhe NO, janë brënda normave të lejuara të Standardit Shqiptar. Paraqitja grafike e vlerave mesatare vjetore tregon se nuk kemi asnjë rast të tejkalimit të vlerave të lejuara për SO. Përmbajtja e dyoksidit të squfurit në ajrin urban në 7 stacionet e monitoruara është më e ulët se norma Shqiptare dhe rekomandimi iobsh Përmbajtja e dyoksidit të azotit (NO) nga 7 stacione të monitoruara në 6 prej tyre jo vetëm që nuk tejkalojnë në asnjë rast normat e lejuara, por përmbajtja e tij është më e vogël se normat Shqiptare dhe rekomandimi i OBSH. Në stacionin Kryqëzimi i Dhjetorit (Tirana ) vërehet tendenca në rritje e përmbajtjes së NO pasi vlerat e regjistruara tejkalojnë rekomandimrt e OBSH, po janë brënda normave Shqiptare. Rritja e vlerës së NO në këtë stacion shpreh ndikimin vendimtar të shkarkimeve të automjeteve në rritjen e përmbajtjes së tij në ajër, pasi dhe stacioni është zgjedhur i tillë që të jetë në kryqëzim rrugësh me trafik të rënduar. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 6

17 Fig.Vlerat mesatare vjetore të NO për vitin 8 Vlerat vjetore te NO Dhjetori AMP DSHP Elbasan Qender Shkodra Durresi Fieri Norma Shqiptare Rekom. I OBSH Fig 6.Vlerat mesatare vjetore të Pb për vitin 8 Vlerat vjetore te Pb Godina e Elbasan Elbasan Shkodra MMPAU Qender Kombinat Durresi Dhjetori AMP Fieri Norma Rekom. I Shqiptare OBSH Rezultatet e monitorimit në 8 stacionet e vëndit, të paraqitura në mënyrë grafike, tregojnë se përmbajtja e plumbit, (burim kryesor i të cilit janë shkarkimet nga automjetet që përdorin lëndë djegese që përmbajnë plumb) janë tepër të ulta në krahasim me normën Shqiptare dhe rekomandimin e OBSH Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 7

18 Fig 7.Vlerat mesatare vjetore të O për vitin 8 Vlerat vjetore te O Dhjetori AMP DSHP Elbasan Qender Shkodra Durresi Fieri Norma Shqiptare Rekom. I OBSH Përmbajtja e ozonit në shtresat e ulta të atmosferës në stacione është relativisht i ulët dhe nuk tejkalon normat e standartit Shqiptar dhe të BE. Në stacione, në qytete Shkodër, Durrës dhe Fier( burim i ISHP), vërehet një tejkalim i lehtë i normave të lejuara të standartit tonë dhe të OBSH.Vlera maksimale e përqëndrimit të ozonit arrihet në orët me rrezatim maksimal (mbas orës të mesditës)dhe në zona larg qëndrave urbane dhe ato minimale gjatë orëve të natës kur mungon rrezatimi diellor. Përbërja e elementëve në aerosole Tabela. Përberja e metaleve të rënda në aerosole (Burim i IFBZ) Prill Maj Qershor Korrik Gusht Shtator Tetor Nëntor Dhjetor Mesatare Vjetore K ng/m Ca ng/m Ti ng/m Cr ng/m 9 6 Mn ng/m Fe ng/m Ni ng/m Cu ng/m Zn ng/m Br ng/m Sr ng/m Pb ng/m Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 8

19 Fig 8.Vlerat mesatare vjetore të elementeve ne aerosoleve për vitin 8(Burim i IFBZ) Vlerat vjetore 9 Norma Shqiptare 8 Rekom.OBSH 7 6 K Ca Ti Cr Mn Fe Ni Cu Zn Br Sr Ndër elementët e përcaktuar në fraksionin PM përqëndrim më të lartë paraqesin elementet Ca, Fe, K e Ti të cilët së bashku me Mn e Sr janë karakteristike për grimcat e dheut. Vlerat e larta të këtyre elementeve konfirmojnë prezencën e lartë të pluhurit tokësor në fraksionet PM të mbledhura. Variacionet e vlerave mujore e vjetore të matura për metalet toksike Cr, Mn, Ni, Cu, Zn paraqesin përqendrime të ulëta, bile edhe vlerat maksimale të përcaktuara janë mjaft më të ulëta se nivelet e lejuar. Duhet theksuar se përmbajtja e elementëve në fraksionin <, µm (PM,) është përgjithësisht mjaft e ulët. Edhe në këtë rast përmbajtje më të lartë paraqesin elementët me prejardhje tokësore Ca dhe Fe ndërsa elementët toksikë kanë përqëndrime mjaft të ulëta. Këto të dhëna tregojnë se situata e ndotjes me metale toksike në qëndër të Tiranës nuk është problematike, duke qënë se përqëndrimet e të gjithë metaleve janë mjaft më të ulët se normat e lejuara, dhe nga ana tjetër ajo paraqitet e stabilizuar pasi nuk vihet re ndryshim i dukshëm nga vitet e mëparshëm. Fig 9.Vlerat mesatare vjetore të CO dhe Benzenit për vitin 8(burim i AMP) Vlerat vjetore te CO dhe Benzenit. 7. Pika tek AMP. Pika tek DSHP. Elbasan Qender Norma Shqiptare Rekom. OBSH CO Benzeni Përsa i përket CO, në dy stacione të monitoruara përmbajtja e tij është shumë e ulët në krahasim me normën Shqiptare që do të thotë se situata e ndotjes me CO nuk është problematike.po kështu edhe Benzeni në stacione të monitoruara përmbajtja e tij është më e ulët se norma Shqiptare dhe e OBSH ndërsa në stacionin e AMP përmbajtja vjetore tejkalon pak normën e OBSH. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 9

20 Krahasimi i vlerave vjetore të treguesve të ajrit në vite Fig.Vlerat mesatare vjetore të LNP për vitin 6-8 Krah asim i i v lerav e v jet o re t e LNP n e vit e P ik a e Dhjet o rit P ika t e AM P Elbasan Qen der Sh ko der Durres Fier Fig.Vlerat mesatare vjetore të PM për vitin 6-8 Krah asim i i v lerav e v jet o re t e P M n e v it e Sh k o der Durresi Fieri P ik a e Dh jet o rit P ik a t ek AM P P ik a t ek M M P AU Elbasan Qen der Elbasan Ko m bin at Përmbajtja e pluhurave në ajrin urban, PM (grimca nën mikron) dhe LNP (lëndë e ngurtë pezull), në vitet 6-8 paraqitet me përmirësim në stacionet e Tiranes dhe Elbasanit (Burim i AMP). Në qytetet Shkodër, Durrës dhe Fier situata paraqitet ndryshe ku vlerat vjetore të LNP dhe PM në vitin 8 janë pak më të larta se vitet e tjera(burim i ISHP) Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

21 Fig.Vlerat mesatare vjetore të SO për vitin 6-8 Krahasim i i vlerave vjet ore t e SO ne vit e P ika e Dhjet orit P ika t ek AMP P ika t ek DSHP Elbasan Qender Shkodra Durresi Fieri Fig.Vlerat mesatare vjetore të NO vitet 6-8 Krahasimi i vlerave vjet ore t e NO ne vit e P ika e Dhjet orit P ika t ek AMP P ika t ek DSHP Elbasan Qender Shkodra Durresi Fieri Vlerat e përbajtjes së SO nuk tejkalojnë në asnjë rast normat e lejuara. Nga krahasimi i vlerave mesatare të përmbajtjes së SO në vite(viti 6-8) rezulton se përmbajtja e SO në ajrin e mjedisit në stacionet Shkodrës, Durrësit dhe Fierit, gjatë vitit 8 është më e lartë se vitet e shkuara. Gjithashtu përmbajtja e NO për vitet 6-8 ezulton nën normat e lejuara, por në stacione të veçanta (DSHP, Shkodra, Durrësi dhe Fieri) vërehet një rritje e përqëndrimit të këtij gazi në ajrin urban të këtyre qyteteve. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

22 Fig..Vlerat mesatare vjetore të Pb për vitin 6-8 Krah asim i i v lerav e v jet o re t e P B n e v it e P ik a e Dh jet orit P ik a t ek AM P P ik a t ek M M P AU E lbasan Qen der E lbasan Ko m bin at Shk o dra Durresi Fieri Rezultatet e monitorimit në stacionet e vëndit të paraqitura në mënyre grafike tregojnë se vlerat e përmbajtjes së plumbit në vitet 6-8 kanë tendencë ulje me përjashtim të stacioneve të Durrësit dhe Fierit ku vlera vjetore e Pb është shumë pak më e lartë se në vitet 6-7 por duke e krahasuar me normën vjetore Shqiptare, diferenca prej.7µg/m (stacioni i Fierit) është e papërfillshme. Fig.Vlerat mesatare vjetore të O për vitet 6-8 Krahasim i i vlerave vjet ore t e O ne vit e P ika e Dhjet orit P ika t ek AMP P ika t ek DSHP Elbasan Qender Elbasan Kom binat Shkodra Durresi Fieri Nga krahasimi i vlerave vjetore të O të matura gjatë vitit 8 me vitet 6-7 rezulton se përmbajtja e O në shtresat e ulëta të atmosferës paraqitet në përmirsim në të gjitha stacionet. Vlerat vjetore të O janë më të ulëta se në vitet e mëparshme dhe nuk tejkalojnë normën Shqiptare dhe as rekomandimin e OBSH. Shënim:Vlera vjetore e PM monitoruar në pikën Elbasani (pika e montuar në hyrje të kombinatit metalurgjik) është e ulët në krahasim me normën vjetore Shqiptare. Në tabelën e përfundimeve ky tregues është vlerësuar mirë për arsye se monitorimi në këtë stacion ka filluar në muajin Tetor( niveli i pluhurave gjatë periudhës Tetor-Dhjetor është i ulët për arsye të kushteve meteorologjike). Po kështu mund të themi dhe për Pb pavarësisht se është vlerësuar shumë mirë, për një periudhë kaq të shkurtër monitorimi nuk mund të gjykojmë për nivelin e ndotjes në këtë pikë. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

23 . Konsumi i substancave ozonholluese Gjatë vitit 8 Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave në bashkëpunim me agjensitë implementuese ndërkombëtare nëpërmjet NOPIU po administron dhe kordinon më së miri detyrimet që ka ndaj Protokollit të Montrealit për uljen e konsumit të substancave ozonholluese. Gjithashtu gjatë këtij viti u përgatit Draft-projekti për vitet 8- si dhe u miratua nga Konferenca e Palëve në Montreal dhe u lëvrua Fondi. Eshtë hartuar dhe miratuar marrëveshja midis M.M.P.A.U. dhe UNEP për Amendimin e VKM dhe MDI-ve. Po kështu UNIDO po përgatit Draft-projektin për hartimin e Planit kombëtar për heqjen nga përdorimi me kuotë të HCFC-ve. Tabela. Konsumi i substancave ozonholluese Vitet 8 7 Aerosole Shkuma Ftohës.. Tretës Halone Të tjera Totali.. Gjatë vitit 8 konsumi SOH (R-) diklordifluormetan CFCl në vend, është ulur në, ton që është kuota e caktuar nga Protokolli i Montrealit. Në këtë drejtim është bërë progres sepse sasia e substancave ozonholluese është ulur nga viti në vit ( nga. ton në vitin 7 në. ton në vitin 8).. Zhurmat Konsiderata të përgjithshme Burimet kryesore të zhurmës së mjedisit përfshijnë: trafikun ajror, trafikun rrugor, trafikun hekurudhor, industritë, ndërtimin dhe punët publike si dhe rrethinat. Sistemet e ventilimit, aparaturat, pajisjet shtëpiake, etj, janë burimet kryesore të zhurmës së brëndshme. Ndotja zanore është veçanërisht e rëndë në vëndet në zhvillim siç është dhe vendi ynë. Kjo ndotje i detyrohet kryesisht trafikut rrugor ku në zona të dendura të trafikut rrugor, nivelet e presionit akustik gjatë ditës mund të arrijnë 7 db(a). Rritja e ndotjes zanore ka efekte negative mbi shëndetin e njeriut, në të njëjtën kohë direkte dhe të grumbulluara (të akumuluara). Efektet negative të zhurmës mbi shëndetin Efektet mbi shëndetin të ndotjes nga zhurma, defiçiti auditiv shkaktuar nga zhurma interferencat me transmetimin e fjalës prishja e gjumit dhe gjëndjeve të pushimit efektet psikofiziologjike efektet mbi shëndetin mendor dhe efektet mbi performansat efektet mbi sjelljen me fqinjët dhe reagime patologjike interferenca me aktivitetet e tjera. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

24 Monitorimi akustik urban Ndotje akustike është hyrje e zhurmës në ambientet e banuara ose në ambientet e jashtme, e tillë që të provokojë bezdi apo shqetësim ndaj pushimit dhe aktiviteteve të tjera njerëzore, rrezik për shëndetin e njeriut, prishje të ekosistemit, të të mirave materiale, të monumenteve, të ambientit të banuar ose atij të jashtëm apo i tillë që të interferojë me vetë përbërjen normale legjitime të ambientit. Impiantet teknike të godinave dhe instalimet e tjera të bashkuara edhe në rrugë kalimtare, përdorimi i të cilave prodhon zhurmë, infrastruktura rrugore, hekurudhore, aeroportuale, ujore, industriale, artizanale, agrikultura, parkimet, zona të transportit të personave e mallrave dhe zonat sportive e rekreative (pushimi) krijojnë një burim zhurmë fikse i cili ndikon negativisht në shëndetin njerëzor. Në tabelën e mëposhtme jepen nivelet kufi te zhurmës për mjedise të caktuara. Tabela. Nivelet kufi te zhurmës për mjedise të caktuara Mjedisi LAeq Koha bazë Lamax (dba) (orë) Fast (db) 6 Bezdi (shqetësim) i moderuar gjatë ditës dhe mbrëmjes Në brendësi të Kuptueshmëri e bisedës dhe (bezdi) banesave shqetësim i moderuar gjatë ditës dhe mbrëmjes Në brendësi të dhomës Prishja e gjumit natën së fjetjes Jashtë dhomës së Prishje e gjumit, dritare e hapur fjetjes (vlera nga jashtë) Institucione Klasa mësimi, Kuptueshmëri e bisedës, vështirësi institucione-mjedise në kuptimin e informacionit, parashkollore (brenda) komunikimin e mesazhit Dhomat e fjetjes në Prishje e gjumit kopshte (brenda) Oborri i shkollës, Bezdi (shqetësim) - (burime të vendet e lojrave në jashtëme) shkollë Spitale, salla, dhoma Prishja e gjumit natën (brenda) Prishja e gjumit ditën dhe në mbrëmje Spitale, salla trajtimi Ndikim në pushim, çlodhje # (brenda) Zona me aktivitetet Gjatë - Zona banimi Jashtë banese Efekti kritik në shëndet Bezdi (shqetësim) serioze gjatë ditës dhe mbrëmjes mësimit Koha e gjumit Koha e pushimit 8-6 Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

25 social- ekonomik Zona industriale, tregtare, qarkullimi trafiku (mjedis i jashtëm dhe i brendshëm) Mjedis urban Mjedise publike, të jashtme apo të brendshme Ceremoni, festivale dhe argëtime Muzikë nëpërmjet kufjeve të dëgjimit Tinguj zhurmë impulsive nga fishekzjarrët dhe armët e zjarrit Parqe publike Parqet natyrore dhe zonat e mbrojtura Dëmtim dëgjimi 7 Dëmtim dëgjimi 8 Dëmtim dëgjimi (klientët < herë/ vit) Dëmtim dëgjimi 8 # Dëmtim dëgjimi (të rriturit) - # - Dëmtim dëgjimit (fëmijët) Prishje e qetësisë # # Shpjegime: LAeq (dba) = Niveli ekuivalent i matur në shkallën A. Koha bazë (orë) = Koha gjatë së cilës bëhet matja. LAmax Fast (db) = Niveli i matur në shkallën A në mënyrën fast (e shpejtë) # = Sa më e ulët që të jetë e mundur. # = Presioni zanor maksimal (LAmax, fast) matur mm larg veshit. # = Zonat e jashtme të qeta duhet të mbrohen dhe raporti i zhurmës hyrëse/shtesë me zhurmën e fonit natyral duhet të ruhet sa më i ulët që të jetë e mundur. # = Nën kufjet e dëgjimit, përshtatur me vlerat e fushës së lirë. Monitorimi i zhurmave urbane në 8 qytete Qëllimi i këtij monitorimi është njohja e nivelit të ndotjes akustike në pika të ndryshme të 8 qyteteve të vendit, për të dhënë mundësinë që të gjykohet mbi masën e ekspozimit të popullatës ndaj zhurmave në ditët e sotme, mbi ndërtimin e banesave në lidhje me rrugët me trafik të madh dhe me qëndrat industriale Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

26 Duke qënë se trafiku rrugor është një fenomen i karakterit të rastësishëm ose pseudo të rastësishëm, monitorimi i zhurmave të prodhuara prej tij u krye për një kohë matje prej maksimalisht ditë. Në një periudhe të tille duhet të matet niveli i vazhduar ekuivalent i ponderuar LAeq, ne dy nëndarjet e orëshit atë LAeq Ditë dhe LAeq Natë( LAeq T është niveli mesatar ekuivalent i energjisë së zhurmës në filtrin A gjatë periodës T). Pjesa më e madhe e zhurmave është arritur të vlerësohet dhe të bëhet e njohur nëpërmjet shumë matjesh të thjeshta. Të gjitha matjet marrin parasysh përmbajtjen e frekuencës së zhurmës, nivelet e presionit akustik dhe ndryshimin e këtyre niveleve në kohë. Në secilin qytet janë përcaktuar stacionet e monitorimit të zhurmave në zonat më problematike që mund të shkaktojnë ndotje akustike dhe janë kryer monitorime të vazhdueshme për të parë nivelin e ndotjes akustike. Monitorimi është përqëndruar në pikat e nxehta të trafikut të këtyre qyteteve brenda zonave të banuara dhe ku densiteti i trafikut është më i madh. Qyteti i Tiranës ka numrin më të madh të stacioneve të monitorimit për shkak të popullsisë dhe qarkullimit rrugor më të madh. Në tabelën e mëposhtme jepen vlerat mesatare të matjes së zhurmave për periudhën e ditës dhe të natës për vitin 8. Tabela. Vlerat mesatare te zhurmave për ditën dhe natën të qyteteve per vitin 8 Nr Qytetet TIRANE DURRES FIER SHKODER VLORE SARANDE KORÇE ELBASAN Viti 8 Vlera mesatare ditën Vlera mesatare natën Krahasimi i vlerave mesatare të zhurmave për periudhat ditë dhe natë midis qyteteve për vitin 8 jepen në paraqitjen grafike të mëposhtme. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 6

27 Fig. Vlerat mesatare të zhurmave për periudhën ditën dhe natën për 8 Qytetet, Viti 8 Laeq dba Vlera mesatare e zhurmave per diten dhe naten 8. T irane 6. Durres Fier. Sh koder. Vlore Sarande. Vlera dit en Vlera nat en Norm a dit en Norm a nat en Korçe Elbasan Vit i 8 Në periudhën e ditës vihen re vlerat e larta të Laeq në qytetet, Durrës, Elbasan dhe Shkodër të cilat variojnë në kufijtë e 7 db (A). Qyteti i Tiranës vazhdon të ruajë nivelet e saj të larta duke e krahasuar me qytetet e tjera. Qyteti i Tiranës ka vlerat më të larta të zhurmës për periudhën e natës në krahasim me qytetet e tjerë. Gjithashtu vlera të larta vihen re dhe në qytetet Durrës dhe Vlorë. Vlerat mesatare të zhurmës për periudhën e ditës gjatë vitit 8 janë më te ulëta në krahasim me vitin e mëparshëm. Ndërsa për periudhën e natës vlerat mesatare të zhurmës për vitin 8 janë më të larta krahasuar me vitin 7. Në paraqitjet grafike të mëposhtme jepen tendenca në vite e vlerave mesatare të zhurmës për periudhën e ditës dhe të natës për të gjitha qytetet e monitoruara. Fig. Tendenca në vite e vlerave mesatare të zhurmës për periudhën e ditës në 8 qytetet LaeqdBA Te nde nca e nive lit te zhurmë s në pe riudhë n e dite s T irane Durres Fier Sh koder Vlore Sarande Korçe Vlera dit en Vlera dit en Vlera dit en Vlera dit en Vit i Vit i 6 Vit i 7 Vit i 8 Elbasan Kemi përmirësim të ndotjes akustike në periudhën e ditës në qytetet e monitoruara nga viti në vitin 8. Për qytetin e Tiranës dhe të Durrësit kemi një ulje të lehtë me rreth - db(a), ndërsa për qytetet Elbasan, Korçë dhe Sarandë rezulton një ulje e ndjeshme e ndotjes akustike në vlera nga -6 dba. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 7

28 Gjatë vitit 8 shihet tendenca në ulje e vlerave mesatare të zhurmës gjatë periudhës së ditës në të gjitha qytetet e monitoruara. Kemi përmirësim të dukshëm të ndotjes akustike duke e krahasuar me vitin 7. Qyteti i Tiranës vazhdon të paraqesë vlerat më të larta në krahasim me qytetet e tjerë duke u ndjekur nga qytetet Durrës dhe Elbasan. Fig. Tendenca në vite e vlerave mesatare të zhurmës për periudhën e natës në 8 qytetet Tendenca e nivelit te zhurmës në periudhën e natës -8 7 Laeq dba 6 T irane Durres Fier Shkoder Vlore Sarande Vlera nat en Vlera nat en Vlera nat en Vlera nat en Vit i Vit i 6 Vit i 7 Vit i 8 Korçe Elbasan Gjatë vitit 8 shihet tendenca në rritje e vlerave mesatare të zhurmës për periudhën e natës për pjesën më të madhe të qyteteve të monitoruara duke përjashtuar qytetet Fier dhe Elbasan të cilat paraqesin përmirësim të ndotjes akustike në krahasim me vitin 7. Konkluzionet për Ajrin pasqyruar me simbole - Shume mire - Mesatarisht mire - Keq Ajri Stacionet LNP PM Dhjetori AMP L L J J PM. DSHP Elbasan Elbasani K K K MMPAU K NO SO O Pb K J K J J J J J J J J J J J J J Metalet ne aerosole CO Benzeni J J K J J J Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 8

29 Stacionet LNP Shkoder L L L L L L Durresi Fieri PM PM. NO SO O Pb Metalet ne aerosole 8. Të tjera 7. Zhurmat per periudhen dite - nate, 7-8 Nr Qytetet Vlera mesatare ditën TIRANE FIER SHKODER VLORE 6 SARANDE 7 KORCE 8 ELBASAN Benzeni K J K J K J K J K K K J Ozoni, Konsumu i LOH në vitet 7-8, kg Vitet Aerosole Shkuma Ftohës Tretës Halone DURRES CO Totali Vleresimi.. Vlera mesatare natën Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 9

30 Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

31 KAPITULLI II. BIODIVERSITETI.. Speciet bimore të kërcënuara dhe të mbrojtura. Vendi yne është një vend me florë dhe faunë mjaft të pasur. Kjo shumëllojshmëri biologjike është pasqyrim i diversitetit të klimës, topografisë, gjeologjisë, gjeomorfologjisë, të cilët formojnë kushte për një larmi habitatesh, flore e faune. Një mori habitatesh vendosen brenda territorit, si: pyje (pyje gjethegjërë, halorë dhe të përzier, pyje gjysëm natyrorë, pyjet e mbjellë); shkurre dhe shkurreta(gjetherënëse dhe gjithnjë të gjelbërta, ose makia); livadhe subalpine e alpine; sipërfaqe me bimësi barishtore (kullota) dhe kënetore (natyrore, gjysëm natyrore dhe të përmirësuara); përrenj dhe lumenj, liqene e rezevuarë; laguna bregdetare, këneta të kripura, duna ranore dhe vegjetacion psamofil. Afro lloje bimore ose afro % të florës së Europës takohen në Shqipëri, 8 lloje ose % e florës së vendit, janë pjesë e florës së Ballkanit. Rreth lloje janë endemike dhe 8 lloje subendemike të Shqipërisë, Greqisë dhe Ish Republikës së Jugosllavisë. Gjate viteve te fundit, nga Agjencia e Mjedisit dhe Pyjeve eshte monitoruar grupi i specieve të cilat konsiderohen: a- të zhdukura, b-të zhdukura në gjendje spontane c-të rrezikuara në mënyrë kritike. Shkalla e rrezikimit qe konsiderohej,shkalla aktuale e rrezikimit,vendndodhja dhe asociacioni ku perhapet jepen ne tabelen e meposhtme. Tabela. Nr Sipas Librit te Kuq 99 Kategoria aktuale e rrezikimit Vendndodhja Gymnospermium scipetarum (Lulehelmi) Paparisto & Qosja [shqipëtarum] konsiderohej e rrezikuar (E). Viola kosaninii (Degen) (Manushaqe e Koshaninit ) konsiderohej e zhdukur (Ex). Ranunculus hayekii Dorfler (Zhabinë e Hayekit) konsiderohej e zhdukur (Ex). Hydrocotyle vulgaris L (Hidrokotil i rëndomtë) konsiderohej e zhdukur (Ex). Quercus robur L, (Rrënjë) futej në grupin e specieve që mund të zhduken (Ex?). I rrezikuar ne menyre kritike (CR Aa) -Mali Shalqinit Martanesh, Rrethi Elbasanit - Mali Sarisalltёkut Krujё Gryka e Rapshës, lugina e lumit Cem, Rrethi Malësi e Madhe Gryka e Rapshës, lugina e lumit Cem, Rrethi Malësi e Madhe Ihulli i Franc Jozefit, derdhja e lumit Buna, Velipojë, Rrethi Shkodër. Rezervati i Velipojës, Kune-Vain, Rezervati i Patokut, Karavasta dhe gjatë rrjedhës së Lumit Mat Aesculus hyippocastanum L e rrezikuar në E rrezikuar në mënyrë kritike (CR B) E rrezikuar në mënyrë kritike (CR B) e përkeqësuar (VU Ab) e përkeqësuar (VU Ab) Progonat, Rrethi Emiri i asociacionit ku perhapet Fagetum sylvaticae Carpinetum betulus Carpinetum betulus Carpinetum betulus Alnion glutinosae AlnoQuercetum roboris, AlnoFraxinetum dhe CariciFraxinetum angustifoliae Fagion Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

32 (Gështenjë kali, gështenjë e egër) konsiderohej e zhdukur (Ex). Arbutus andrachne L (Mollagjer, shkopkuqe) konsiderohej e rrezikuar (E). Astragalus baldaccii Degen (Arithe e Baldaçit) futej në grupin e specieve që mund të zhduken (Ex?). Ajuga piskoi Degen et Bald (Ajuga e Piskoit) futej në grupin e specieve të rralla (R). mënyrë kritike (CR Aa) e përkeqësuar (VU Ab) e rrezikuar në mënyrë kritike (CR Aa) rrezikuar (CR Aa) Tepelenë. Egzempare takohen ne Stravaj Rr.Librazhdit etj Lugina e Vjosës, nga Përmeti në Çarshovë, rrethi i Përmetit. Mali i Nemërçkës sylvaticae Andrachno Quercetum ilicis Nemërçkë, mbi Biovizhdë. Vitet e fundit, është bërë i mundur edhe monitorimi: Sanguisorba albanic; Hypericum haplophylloides subsp; Hypericum haplophylloides subsp,devollense; Viola dukadjinica; Viola raunensis; Moltkia doerfleri; Acanthalimon albanicum; Aster albanicus subsp, paparistoi; Arenaria serpentini; Lunaria telekiana; Ligusticum albanicum; Leucojum valentinum subsp Vlorense; Ëulfenia baldaccii; Centaurea candelabrum. Për speciet që i përkasin grupit të mësipërm u arrit lokalizimi i tyre. Per disa specie krahas vendit klasik të përshkruar nga literatura dhe të dhënat nga herbari kombëtar u pasurua vendpërhapja e tyre me vendpërhapje të reja, u bë vlerësimi i popullatave të tyre, rreziqet që i kërcënojnë këto popullata si dhe masat për mbrojtjen e tyre. Tab. Shkalla e rrezikimit qe konsiderohej, shkalla aktuale e rrezikimit, vendndodhja dhe asociacioni ku perhapet Nr Sipas Librit te Kuq 99 Kategoria aktuale e rrezikimit Sanguisorba albanica Andrasovzky et Jav, (Sanguisorbë shqiptare) kjo specie konsiderohej e rrallë (R), Hypericum haplophylloides subsp. haplophylloides Halacsy et Bald (Lulebasani në trajtë haplofille) kjo specie konsiderohej e rrallë (R). Hypericum haplophylloides Halacsy et Bald. subsp. devollense F. K. Meyer (Lulebasani e Devollit) kjo subspecie nuk përfshihet në Flora e Shqipërisë dhe në Librin e Kuq. Viola dukadjinica Ë. Becker et Kosanin Manushaqe e Dukagjinit kjo specie konsiderohej e rrallë. (R) Viola raunsiensis Ë. Becker & Kosanin (Manushaqe e Runës), kjo specie nuk përfshihej nr L.Kuq i përkeqësuar (Ab) Moltkia doerfleri Ëettst (Moltkë e Dërflerit) kjo specie konsiderohej e rrallë (R). Acantholimon albanicum O. Schëartz et F. K. Meyer Zhetinë rrezik i ulët LR(nt). VU rrezik i ulët LR(cd) Vendndodhja Kolsh në rrethin e Kukësit. Vendpërhapje të tjera: Pac, Mali i Dobrejit, Përroi i Skatinës, Tropojë; Qafa e Morinës, Kukës : Rrethi i Vlorës: Llogora, Dhërmi, Kanioni i Gjipesë; të përfshihet në Librin e Kuq me statusin : e rrezikuar EN (Aa) rrezik i ulët LR(cd) Kategoria e rrezikimit: e rrezikuar EN (Aa) propzohet përfshirja e kësaj specieje në Librin - Mali i Runës. Mali i Shebenikut, Teqja e Martaneshit Kurorë Lurë, Dibër; Varri i Plakës, Pogradec; Maja e Hekurave, Tropojë. -Popullata përgjatë rrugës Kolsh Surroj (Mullaj, A. Tetor ); - Popullata e malit të Runës (Ë. Becker & Kosanin, 98). -pranë fshatit Vablin, lugina e Matit, Rrethi Matit. Rrethi Korçës, Mali i Moravës, mbi fshatin Boboshticë, në rrugën KorçëRr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

33 shqiptare, kjo specie nuk përfshihet në Flora e Shqipërisë dhe as në Flora Europaea. Në Librin e Kuq (99) Aster albanicus Degen subsp (Aster shqiptar i paparistos) Paparistoi Qosja, Pun. klasifikohej: e rrallë (R). Arenaria serpentini A.K. Jackson Arenare e serpentinave kjo specie konsiderohej e rrallë (R). Lunaria telekiana Jav Lunare e Telekit, kjo specie konsiderohej e rrallë (R). Ligusticum albanicum Jav Vratik i Shqipërisë, kjo specie konsiderohej si bimë që mund të zhdukej (Ex?). Leucojum valentinum Pau subsp. vlorense (Bilbilbardhë e Vlorës) Ëulfenia baldaccii Degen (Vulfenie e Baldaçit) kjo specie konsiderohej si bimë që mund të zhdukej (Ex?). e Kuq me kategori të rrezikimit:i përkeqësuar VU (Ac) EN Ab (e rrezikuar me një rënie të shpejtë me më shumë se % për një periudhë vjeçare; i rrezikuar në mënyrë kritike CR (Ab) Dardhë. ;i rrezikuar në mënyrë kritike CR (Bc) Centaurea candelabrum Hayek & Kosanin, Kokoçel si shandan, kjo specie konsiderohej e rrallë (R). Kategoria e rrezikimit: e rrezikuar EN (Ab) Dragobi, Vendpërhapje të tjera: Maja e Hekurave, Mali i Shkëlzenit, Tropojë. Seferçe (Vermosh), Malesi e Madhe. Vendpërhapje të tjera: Maja e Kapurranit (Vermosh), Malësi e Madhe, m. Gjetur nё vendodhje tё Zonёs sё Bregdetit tё Vlorёs. Shtegu i dhënve, Gropa e Shtrelit, Plan, Tarabosh i Bzhetës, Rrjoll, Gura e Strashës, Raba e Bogës, Qafa e Shtogut, Malësi e Madhe; Ura e Djallit, Kukës. Pranë fshatit Kolsh në rrethin e Kukësit. jo i vlerësuar NE. Kategoria e rrezikimit: CR Ac Kategoria e rrezikimit: i përkeqësuar VU (Ac) Vendndodhja: Parku kombëtar i Divjakës. Bregu i Zhavarës, nuk njihen vendpërhapje të tjera në Shqipëri. Nga rezultatet e monitorimeve të kryera, rezulton se janë ndërmarë një sërë masash, të cilat kanë çuar në përmirësimin e gjëndjes së habitatiteve të specieve bimore të kërcënuara dhe të mbrojtura, nga direktiva dhe konventa të ndryshme Kombëtare dhe Ndërkombëtare Llojshmëria e specieve (Diversiteti i specieve) Nga monitorimet dhe studimet e realizuara vitet e fundit nga institucione llojshmeria e specieve paraqitet mjaft e pasur dhe shume e larmishme ne vendin tone. Në florën e Shqipërisë janë përfshirë të gjithë speciet bimore spontane dhe të kultivuara, nga të cilat 8 specie bimore si edhe 66 subspeciet, të cilat gjithashtu ndodhen në Shqipëri, arrijnë shifrën e 89 taksoneve.vlen te permendim se ne vendin tone identifikohen edhe rreth lloje endemike bimore, te cilat po i paraqesim ne tabelen e meposhtme Tabela. Llojet endemike bimore sipas grupeve kryesore taksonomike Nr Gjinia Specia Autori Emri popullor Familja. Ajuga piskoi Degen & Bald. Ajugë e Piskoit Labiatae (buzore). Alchemilla albanica Rothm. Alkemilë shqiptare Rosaceae (trendafilore). Alkanna sandëithii Rech. fil. Allkënë e Sandvithit Boraginaceae (boraginore). Arenaria serpentini A.K. Jackson Arenare e serpentinës Caryophyllaceae (karafilore). Asplenium csikii Kumerle&Andraszvsky Fier guri i Cikit Aspleniaceae (aspleniore) 6. Astragalus autranii Bald. Arithe e Autranit Leguminosae (bishtajore) 7. Asyneuma comosiforme Hayek & Janchen Asineumë balukengjashme Campanulaceae (kambanore) Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

34 Nr Gjinia Specia Autori Emri popullor Familja 8. Carduus cronicus Boiss. & Heldr. Freshkull e Baldacit Compositae (kompozitore) 9. Carex markgrafii Kuk. Presje e Margrafit Cyperaceae (ciperore). Centaurea kosanini Hayek Kokoçel i Koshaninit Compositae (kompozitore). Centaurea candelabrum Hayek Hayek. Cistus albanicus E. F. Ëarburg Mënishte shqiptare Cistaceae (menishtore). Colchicum pieperanum Markgraf Xhërokull i Piperit Liliaceae (zambakore). Crepis bertiscea Jav. Shmangë bertisce Compositae (kompozitore) & Kosanin in Kokoçel si shandan Compositae (kompozitore). Festucopsis serpentini (C.E. Hubbard) Melderis Festukops i serpentinës Gramineae (graminore) 6. Forsythia europaea Degen & Bald. 7. Genista hassertiana (Bald.) Bald. Buchegger 8. Gentiana pneumonanthe L. Boshtër, fyshtër, Oleaceae (ullinjore) kashtrojë, shtogël ex Gjineshtër e Hasertit Leguminosae (bishtajore) Gencianë e Nopces Gentianaceae (gencianore) 9. Hypericum haplophylloide Halacsy & Bald. Lulebasani haplofil Guttiferae (gutiferore). Leucojum valentinum Pau Bilbilbardhë e Vlorës Amaryllidaceae (amarilidore). Ligusticum albanicum Jav. Vratik i Shqipërisë Umbelliferae (ombrellore). Lunaria telekiana Jav. Lunare e Telekit Cruciferae (kryqore). Moltkia doerfleri Ëettst. Moltkë e Dërflerit Boraginaceae (boraginore). Orchis albanica Goelz & Reinhard Salep shqiptar Orchidaceae (salepore). Petasites doerfleri Hayek Llapua i Dërflerit Compositae (kompozitore) 6. Polygonum albanicum Jav. Nejcë shqiptare Polygonaceae (nejcore) 7. Ranunculus degenii Kúmerle & Degen Zhabinë e Degenit Ranunculaceae (zhabinore) 8. Sanguisorba albanica Andrasovzky & Jav. Sanguisorbë shqip Rosaceae (trendafilore) 9. Stachys albanica Markgraf Sarushë e Shqipërisë Labiatae (buzore). Stachys sericophylla Halascy Sarushë gjethemëndafshtë Labiatae (buzore). Viola dukadjinica Ë. Becker & Kosanin Manushaqe Dukagjinit Violaceae (manushaqore). Ëulfenia baldaccii Degen Vulfenie e Baldaçit Scrophulariaceae (sarushtore) Tab. Numri i llojeve të kërcënuara sipas kategorive të IUCN Kategoria sipas IUCN Numuri i llojeve te rrezikuara Kategoria sipas IUCN Numuri i llojeve te rrezikuara CR(b) CR(Aa) CR(Ab) CR(Ac) CR(B) CR(Ba) CR(Bc) CR(Be) CR(Bc) CR(Ca) CR(Ab) DD EN(Aa) EN(Ab) EN(Ac) EN(Bc) 8 9 LR(cd) LR(nt) NE VU(Aa) VU(Ab) VU(Ac) VU(Ab) VU(Ac) Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

35 EN(Bd) TOTAL Tab. Llojet e bimëve enësore të mbrojtura nga Direktivat e BE/Konventa dhe instrumenta Kombëtarë Nr. 6 7 Emertimi latinisht Marsilea quadrifolia Trapa natans Caldesia parnasifolia Ranunculus fontanus Typha shuttleëorthii Posidonia oceanica Zostera noltii Emertimi Shqip Marsilie me kater gjethe Arre uji Parnasia Zhabine Fontana Shavari i Shutlevorthit Leshterik Oqeanesh Leshterik i Noltit Numri dhe tipet e shoqërimeve të Listës së Kuqe në nivel Kombëtar. Habitatet e kërcënuara janë të përhapura në të gjitha komplekset fiziko gjeografike të Shqipërisë, por pjesa më e madhe e tyre takohen në Ultësirën Perëndimore (mbi ). Në habitatet e kërcënuara të Shqipërisë përfshihen si ato detaret p.sh Posidonion oceanicae; bregdetaret, pyjet aluvjalë të përziera me Fraxinus angustifolius, Alnus glutinosa e Quercus robur; si livadhet subalpine dhe alpine, liqenet kontinetalë, akullnajorë si dhe dushkajat e pyjet halorë: me Pinus leucodermis, ato me Pinus peuce, Picea abies, Betula pendula etj.. Habitatet me bimë të rralla, të kërcënuara e endemike të Shqipërisë dhe ruajtja e tyre ex situ në Kopshtin Botanik Gjate vitit 8 eshte kryer vlerësimi i gjendjes aktuale të disa habitateve të rrezikuar si dhe evidentimi i llojeve që kanë nevojë urgjente për t u marë në mbrojtje. Gjithashtu eshte bere vlerësimi paraprak i gjendjes së shoqërimeve bimore kryesore, evidentimi si për speciet edhe për shoqërimet bimore, si dhe evidentimi i disa bioindikatorëve më të rëndësishëm për çdo tip habitati. Ne fig e meposhtme jepet harta me zonat ku jane kryer monitorimet. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

36 Fig. Harta e zonave te monitoruara Monitorimi i habitateve me bimë të rralla, të kërcënuara e endemike eshte kryer thuajse në të gjithë Shqipërinë, (një pjesë e tyre janë pjesë e zonave të mbrojtura), kryesisht në të djathtë të boshtit imagjinar Shkodër-Leskovik, ku habitatet mendohet të jenë më të ruajtur e ku haset shumica e vendndodhjeve të bimëve me vlerë për genofondin. Zonat që janë monitoruar janë : Karaburuni ( Vlorë ), Rezerveti i Cangonjit ( Korçë ), Kuturman ( Librazhd ), Bredhi i Hotovës ( Përmet ), Zona e Zvërnecit ( Vlorë ), MbasdejeZallgjoçaj ( Mat ). Karaburun Ne zonen e Karaburunit nga pllaja e Ravenës, deri tek Kepi i Gjuhëzës jane evidentuar shoqërime barishtore me florë të pasur dhe grumbuj të vegjël me valanidh (Quercus macrolepis= Q. ithaburensis). Gjithashtu ka të dhëna të rriten njëkohësisht - specie dushqesh, pra përfaqëson një zonë interesante nga këndvështrimi i genofondit. Flora është e larmishme dhe interesante, aty hasen specie të të gjithë formave bilogjike apo korologjike. Në nivelin e poshtëm mbizotërojnë speciet tipike mesdhetare, të brezit të makies, të cilat herë si dominante e herë si përbërëse të këtij formacioni pasurojnë kortezhin flroristik të saj. Nga to, si më të pranishme përmendim për drurët e shkurret: sallaktua (Calicotome villosa), lofata (Cercis siliquastrum), mënishtet (Cistus incanus e C. salvifolius), xhumbrica kaptinore (Corydothymus capitatus), shqopat (Erica arborea dhe E. manipuliflora), rrielli (Euphorbia dendroides), dëllinjë (Juniperus phoenicea), mersina (Myrtus communis), ulliri i egër (Olea oleaster), krifsha (Phillyrea latifolia e P. angustifolia), xinat (Pistacia lentiscus e P. terebinthus), antilidë (Anthylis hermaniae), mëllezra (Ostrya carpinifolia), gorrica (Pyrus amygdaliformis), shqeme (Rhus coriaria), prralli (Quercuscoccifera), ilqja (Q. ilex), valanidhi (Q. macrolepis), xanë (Spartium junceum), hardhi (Vitis sylvestris) etj. Hasen gjithashtu mjaft liane, si psh: kulpër (Clematis flammula), pejzë (Tamus communis), morenxë (Smilax asper) Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 6

37 etj. Flora barishtore është gjithashtu mjaft e pasur, nga barishtoret më të shpeshta përmendim: Andropogon distachyos, Anthoxanthum odoratum Brachypodium distachyon, Bromus sp.div, Hyparrhenia hirta, Briza sp.div., Chrysopogon gryllus, Stipa capensis, Trifolium sp.div, Cynosurus echinatus, Po kështu, përmendim florën e mjediseve shkëmbore e të çarave të tyre, si psh. Phagnalon graecum, Centranthus ruber, Ceterach officinarum, Lotus cytisoides, Crithmum maritimum, (këto të dyja në shkëmbenjtë që lagen nga stërkalat e detit). Siç shihet, zona paraqet interes përsa i përket larmisë floristike dhe bimore, mundësisë potenciale për shfrytëzim të saj nga ana a popullsisë lokale e më gjerë. Rezervati i Cangonjit (Korçë). Ky mjedis dallohet për një florë e bimësi të pasur dhe interesante, në një pozitë mjaft afër qendrave të banuara. Ky pyll ka jo vetëm florë mjaft të bollshme, por edhe disa me vlera të veçanta, të tilla përmendim dëllinjën e zezë (Juniperus communis E), blirin gjethegjërë (Tilia platyphyllos), gështenjën e butë (Castanea sativa, rigonin (Origanum vulgare - EN), lulebasanin (Hypericum perforatum EN), mijëfletëshi (Achillea milefolium), kulumbria (Prunus spinosa) etj. Në pjesën periferike, takohet e rrallë, venja (Juniperus excelsa E). Mungesa e infrastrukturës, përdorimi nga banorët vendas dhe të zonave përreth si një zonë pushuese e me vlera kurative, si dhe përdorimi me kujdes nga banorët vendas dhe ndërmarrja e pyjeve, i burimeve natyrore janë faktorët kryesorë të kësaj gjendje. Megjithatë, aty këtu vërehen dëmtime dhe pakujdesi jo të vogla (prerje, kullotje, turizëm i pakontrolluar si duhet), të cilat bashkë me erozionin mund të sjellin prishje të ekuilibreve. Kuturman (Librazhd) Perfaqesohet nga një florë dhe bimësi serpentinore disi e veçante, e ruajtur relativisht mirë në krahasim me zonat e tjera të tilla. Kjo zonë përbëhet nga një përzierje dushkajash si dhe formacione shkurrore, kryesisht të tipit të makies dhe garrigave edhe një masiv me pisha të egra. Flora është mjaft interesante. Në nivelet e poshtëme, pra në formacionet e shkorretave shpesh gjethembajtëse, druret e hasur janë të pakët: shparthi (Quercus frainetto), bulgri (Q. trojana), frasheri i bardhe (Fraxinus ornus), si dhe disa pisha. Bredhi i Hotovës Eshtë një nga parqet kombëtare më të mirëmbajtur të vendit, dominuar thuajse tërësisht nga pyll me bredh të Maqedonisë (Abies borisii-regis). Kjo zonë është relativisht e pasur me bimë të Listës së Kuqe shqiptare, pra të rralla, të kërcënuara e endemike apo gatiendemike. Nga to përmendim: Ramonda serbica (VU(Ab)), Crataegus heldreichii (LR(cd)), Origanium vulgare (EN(Ab), Po kështu, në versionin e zgjeruar të Parkut hasim edhe Arbutus andrachne (VU(Ab) Centaurea zuccariniana (EN(Ab)), Salvia candidissima (VU(ab)). Shpërndarja e bimësise është vertikale; kështu sipas një gradienti poshtë lart do të kemi këto grupime kryesore: shkorreta gjethembajtëse të tipit të makies, dushkaja gjetherënëse (kryesisht termofile), bredhishte, natyrisht me çeltira apo djerrina nëpër to. Zona e Zvërnecit (Vlorë) Kjo zonë ndodhet në veri të Ultësirës Bregdetare midis Lagunës së Nartës dhe detit Adriatik. Është interesante për nga diversiteti i habitateve, flora e shoqërimet bimore. Janë të pranishme habitate karakteristike, ku dallohen habitatet në kodrinat flishore, ato të ranishteve, të tokave të kripura e moçalore si dhe të pyllit me pishën e egër (Pinus halepense). Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 7

38 Mbasdejë Zallgjoçaj Është një nga zonat më të thella, e si e tillë, me biodiversitet më të lartë e interesant në vendin tonë. Në një largësi prej rreth km në veri të qytetit të Burrelit, ajo ka një sipërfaqe prej rreth ha dhe një diferencë lartësie mbi nivelin e detit prej rreth m (nga në m mbi det). Gjeomorfologjikisht, kjo zonë është mjaft e ndryshueshme, ku bien në sy baseni i luginës së Zall Gjocaj dhe ai i Mbas Dejës. Shkëmbinjtë dominues janë ata të Mesozoit, ku dallohen sidomos Ultrabaziket, kurse ata sedimentarë (gëlqerorët) janë më të pakët...fauna Eshte monitoruar vitet e fundit nga Fakulteti i Shkencave Natyrore nepermjet Muzeut te Shkencave të Natyrës. Nga monitorimi rezulton se Meiofauna përbëhet nga taxa ne vitet e fundit kundrejt 8 ne -6, abondanca më e madhe (7) është Nematoda, Copepoda, kurse në (-6) dominonte Anelida. Treguesi Shënnon në vitet e fundit merr vlera më të mëdha se në vitet -6. Mjediset ujore janë të përfaqësuara me më shumë lloje të Ephemeroptera në vitet e fundit duke treguar cilësi të mirë mjedisore në krahasim me vitet -6. Në lagunat e Kunë-Vainit llojet e entomofaunë ndihen të kërcënuara, në Palsë s ka ndikim negativ, ndërsa ne Gjirin e Lalzit të dhënat tregojnë për një rëndim të cilësive mjedisore. Ngjashmëria llojore midis Divjakës dhe Sarandës është e afërt, kurse midis Gjirit Lalzit dhe Shëngjinit është shumë e ulët. Ardhja e Breshkave Detare në vitet e fundit, sidomos ne 7, ka qënë më e hershme se sa në vitet e mepareshme -6, individët e pare të C. caretta janë kapur në fillim të muajit Prill(Grykdërdhja e lumit Ishmit), kurse në vitin - 6 në fillim të muajit Qërshor. Numri i C. caretta të pa markuara, ka qënë gjithnjë më i madh, gjatë viteve te fundit në krahasim me -6, është vënë re një numer i konsideruëshëm me marka të verdha të ardhura nga shtete të tjera. Gjëndja e ornitofaunës nuk njeh përmirësim kjo për shkak te gjuetise se paligjshme e cila renditet si një ndër faktorët kryesorë të dëmtimit. Gjëndja e mamalofaunës njeh një përmirësim në krahasim me vitet e meparshme. Monitorimi i ekosistemeve lumore dhe bregdetare duhet të vazhdojë si dhe të shoqërohet edhe me marrjen e masave të nevojshme për të ndaluar përkeqësimin e mëtejshëm të gjëndjes si dhe përmirësimin gradual të shëndetit dhe biotës së ketyre ekosistemeve... Zonat e mbrojtura Zgjerimi dhe forcimi i rrjetit të zonave të mbrojtura, si bazë për krijimin e Rrjetit Ekologjik të vendit, vlerësohet si një nga objektivat më të rëndësishme të Ministrisë së Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave. Synohet, që rrjeti i zonave të mbrojtura, të arrijë nga 6.% (në Qershor ), në,8 % (në Qershor 9), ose dyfishimi i sipërfaqes. Tashmë, në shpalljen e zonave të mbrojtura, MMPAU nuk përzgjedh vetëm territoret me pyje, kullota, por edhe zona bujqësore, ujore e laguna, malore, madje edhe të populluara, me një traditë në përdorimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore dhe me një aktivitet të rëndësishëm social-ekonomik. Njohja e vlerave ekologjike të biodiversitetit dhe vënia e tyre nën një status Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 8

39 mbrojtjeje përbën një zhvillim të ri për të gjithë banorët që jetojnë dhe zhvillojnë aktivitetet e tyre social-ekonomike në zonat respektive. Vitet e fundit janë miratuar: Zgjerimi i Parkut Kombëtar Butrinti, shpallja e Rezervatit Natyror të Menaxhuar Liqeni i Shkodrës dhe e Peizazhit të Mbrojtur Lumi Buna-Velipojë ; Zgjerimi i Parkut Kombëtar Mali i Dajtit, Peizazhi i Mbrojtur Mali me Gropa-Bizë-Martanesh dhe zgjerimi i sipërfaqes së Parkut Kombëtar Divjakë-Karavasta. Kurse gjate viti 8 eshte shpallur zgjerimi i Parkut Kombetar Bredhi Hotoves-Dangelli me 6. ha si dhe parku kombetar Shebenik-Jabllannice me 97, 7 ha. Sipërfaqja e përgjithshme e ZM arrinte në ha, ose.% të sipërfaqes së përgjithshme të vendit në fund të vitit 7 dhe 6,68.7 ose.8 % te siperfaqes se pergjithshme te vendit ne fund te viti 8. Tabela 6. Kategoritë e zonave të mbrojtura Nr. Kategoria e Zonës së Mbrojtur Viti 8 Nr Rezervat Strikt Natyror/Rezervat. Shkencor. Park Kombëtar. Monument Natyre 7. Rezervat Natyror i Menaxhuar. Peizazh i Mbrojtur Zonë e Mbrojtur e Burimeve 6. Natyrore të Menaxhuara Shuma 797 % ndaj Sipërfaqes së Republikës *B urimi : Drejtoria e Politikave per Mbrojtjen e Natyres Sip.ha,8.,97.7,9. 6,. 9,86. 8,. 6, Pra siç vihet re dhe nga tabela e mësipërme, konstatojme një shtim të sipërfaqeve të zonave të mbrojtura, gjë kjo e cila lidhet ngushte me objektivin e Qeverisë dhe Ministrisë së Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave, për dyfishimin e këtyre sipërfaqeve. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 9

40 Fig. Zonat e mbrojtura.. Pyjet Struktura e fondit pyjor Gjatë vitit 8 situata në sektorin e Pyjeve dhe Kullotave ka përmirësime të dukshme, kjo, falë përmirësimit të vazhdueshëm të punës dhe angazhimeve të të gjithë aktorëve që veprojnë në këtë drejtim, përfshi organet e shërbimit pyjor, qeverisjen vendore si dhe mjaft shoqata jo qeveritare që kanë për objekt mjedisin dhe pyjet. E rëndësishme është fakti se, nga viti në vit, përmirësimi dhe përafrimi i kuadrit ligjor në fushën e pyjeve dhe të kullotave, me atë të Komunitetit Europian, ka shënuar një progres gjithnjë e në rritje, gjë e cila ka vazhduar edhe gjatë vitit 8. Duhet theksuar intesifikimit të punës në sektorin e pyjeve dhe kullotave për kalimin në pronësi të një sipërfaqe mjaft të konsiderueshme pyje e kullota drejt Njësive të Qeverisjes Vendore, e cila përfundoi në këtë vit. Dëmtimet natyrore të shkaktuara në sipërfaqet pyjore, për shkaqe natyrore gjatë vitit 8, kanë qënë më të pakta, dhe janë ripërtërirë edhe mjaft sipërfaqe pyjore të prekura nga thatësira e viteve të mëparshme falë pyllëzimeve të realizuara gjatë këtij viti. Me poshtë po japim disa të dhëna përmbledhëse nga sektori i Kadastres Pyjore e Kullosore në lidhje me gjëndjen e fondit pyjor në vitin 8. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

41 Tabela 7. Gjendja e fondit pyjor per vitin 8. Nr a a a b c Emërtimi Sipërfaqja gjithsej Transferuar komunave gjithsej Transferuar para v. 8 Transferuar v. 8 Pronësi private Mbeten shtetërore Nr. i komunave / bashkive që u janë transferuar pronat në v. 8 Njësia ha Pyje,,. Kullota,. Të tjera 8,. Gjithsej,,. Në % % ha ha ha ha ha,..,. 9,. 9,7.,.,. 7,.,.,. 8,.. 8, ,. 68,. 69,. 7,7. 6% 6% % % % nr 6 *Burimi:Drejtoria e Politikaver te Pyjeve dhe Kullotave Vjelja e materialit drusor. (Shfrytëzimet) Gjate vitit 8 vjelja e materialit drusor, ka qene pothuajse me një ecuri normale. Mjaft pozitive eshte fakti që, volumi i lëndës drusore në i nxjerrë në ankand, nuk ka kaluar mundësinë vjetore të shfrytëzimit, por ka ardhur gjithnjë e në ulje, pra pyjet nuk shikohen si burim i lëndës drusore dhe druve të zjarrit por vleresohet roli i tyre shumefunksional si dhe për shërbimet e tjera që ai ofron. Tab. 8 Vëllimi i lëndës drusore në këmbë e shitur në vitin 8. Sasia e shitur m Ankandi Ankandi marsit 8 shtatorit 8 Gjithsej. Lëndë punimi 7 89 a. Halorë b. Fletorë Dru zjarri a. Halorë 79 b. Fletorë TOTALI : *Burimi:Drejtoria e Politikaver te Pyjeve dhe Kullotave Nr. Emertimi Vlera në / lekë e rezultuar nga ankandi 988 Shfrytëzimi i pyjeve në vendin tonë është i destinuar kryesisht për plotësimin e nevojave të popullatës për ngrohje, dhe përpunim industrial. Një pjesë e lëndës drusore, shkon kryesisht për plotësimin e nevojave për ngrohje, kjo tregon për nivelin e ulët të përdorimit të burimeve të tjera alternative dhe detyrave qe dalin per fusha te ndryshme te shkencës për aplikimin në praktikë të metodave të tjera alternative, me qëllim zvogëlimin e përdorimit të burimeve drusore për këtë qëllim. Tab. 9 Sasia e lëndës drusore në këmbë e prerë në vitin 8 Nr.. a. b.. a. b. Emërtimi Gjithsej Subjetet Lëndë punimi Halorë Fletorë Dru zjarri Halorë Fletorë TOTALI : 689 *Burimi:Drejtoria e Politikaver te Pyjeve dhe Kullotave Fshataresia Prerje ilegale Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

42 Fig. Tendencat e prerjeve ilegale Shfrytëzimi sipas subjekteve 8 6 Volumi ( m) Subjekte Private 8 Popullsia rurale 6 Prerje ilegale viti 8 Vitet Vlen per tu permendur tendenca ne ulje i prerjeve ilegale në fondin pyjor nga viti ne vit.e Në vitin prerjet illegale kanë qënë 6 m, në vitin 6 kanë qënë 7 m, në vitin 7 ishin 87 m dhe në vitin 8 kanë qënë 868 m. Zjarret në Pyje dhe Kullota Një problem mjaft shqetësues për sektorin e pyjeve dhe kullotave në vëndin tonë, mbeten zjarret në pyje edhe kullota, fenomen i cili në kohë mjaft të shkurtër shkakton pasoja tepër të mëdha negative. Gjate viti 8, numri më i madh i shfaqjes së rasteve të zjarreve, ndodh në periudhen e fundit të pranverës dhe në verë, në muajt Qershor-Korrik-Gusht dhe rrallë në Shtator. Përgjithësisht gjatë periudhës 8 zjarret janë shfaqur në sipërfaqe të mbuluara me llojet halorë, por ka pasur dhe në fletore dhe në shkurre. Rrethet me numrin më të madh të zjarreve mund të përmenden; Berat, Delvinë, Shkodër, Pogradec, Pukë, Mirdita, Mallakastra, Fieri etj; dhe djegia e kullotave me qëllim e riperteritjes së barit në zonat e jugut, sidomos në Sarandë, Vlorë, Tepelenë dhe Gjirokstër. Duke u bazuar në analizën e të dhënave është e domosdoshme të merren masa për menaxhimit dhe rritjen e efiçencës së Shërbimit Pyjor, strukturave të Pushtetit Vendor, Shërbimit Zjarrfikës, Prokurorisë, Policisë së Shtetit etj. Më poshtë po paraqesim Statistikat e Zjarreve në Pyje. Tabela. Zjarret në fondin pyjor dhe kullosor Nr. EMERTIMI. Raste gjithsej. Sip. djegur në Pyje (ha). Sip. djegur në kullota (ha) Vlera totale e dëmit në lekë /leke *Burimi: Drejtoria e Kordinimit te Kontrollit Viti Kundravajtjet në fondin pyjor dhe kullosor Nga të dhënat të Drejtorive te Sherbimit Pyjor rezulton se shkalla e dëmtimeve në disa rrethe mbetet shqetësues. Janë mënjanuar shpyllëzimet në fondin pyjor, por mbetet shqetësues hapja e guroreve. Gjatë viteve të fundit janë evidentuar dëmtime e kryesisht për kontrabandë të materialit drusor, apo edhe për përdorime vetiake etj. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

43 Kryesisht kundravajtjet jane te llojit te prerjeve të paligjshme, hapje rrugësh, gërmime, ndërtime, gjueti të paligjshme, tregëtim të materialit drusor. Tendenca e prerjeve të paligjshme është në rënie nga viti në vit si për numrin e drurëve dhe për volumin e tyre. Rrethet me numrin më të madh te kundravajtjeve jane Puka, Kukësi, Mirdita, Bulqiza, Korça, Pogradeci, Shkodra ; Tabela. Kundravajtjet në fondin Pyjor dhe Kullosor Nr. Emërtimi. Kundravajtje penale (Raste) Vlera e dëmit (/leke Kundravajtje administrative Vlera e dëmit (/leke) Gjoba në pyje /leke *Burimi: Drejtoria e Kordinimit te Kontrollit Punimet në pyje Gjate vitit 8 ne drejtim te permiresimit te gjendjes se pyjeve jane kryer rehabilitime te rrugeve si dhe prodhim fidanash.gjithashtu eshte punuar per sensibilizimin dhe ndërgjegjësimin e publikut nepermjet organizimit te fushatave të pyllëzimeve, në të cilën janë angazhuar edhe OJF, sektoret privat, pushteti vendor, institucionet shtetërore dhe donatorët e huaj. Tabela. Punimet ne pyje 8 Vitet Pyllëzime Përmirësim (Ha) pyjesh (Ha) 8 Sistemime malore (m) Riparimn rruge auto (Km) Prodhom fidanash (cope).6. Shendeti ne pyje Monitorimi i pyjeve dhe kullotave në aspektet e gjëndjes shëndetsore, sëmundjeve e dëmtuesve në pyje, të specieve drusore të kërcënuara, biomonumenteve, disa specie të bimëve aromatiko-mjekësore eshte realizuar Agjencia e Mjedisit dhe Pyjeve. Zonat ku eshte kryer monitorimi jane: Pukë, Kukës, Mat, Shkodër, Tiranë, Librazhd, Pogradec, Korçë, Përmet, Berat, Vlorë, Dibër, Kolonjë. Vrojtimet vizuale të vazhdueshme janë përqëndruar në sipërfaqe, ku janë përcaktuar nga drurë kontrolli. Në drurët e kontrollit janë përcaktuar dëmtuesi, sëmundjet, shkalla e prekjes, shkalla e përhapjes intensiteti i dëmit, përqindja e humbjes së halave/gjetheve apo përqinda e masës së halave/gjetheve të ç ngjyrosura, faktoret klimatik, pdologjik etj, që kanë influencuar në gjëndjen fitosnitare të pyjeve. Tab. Përcaktimi i ç gjethëzimit dhe ç ngjyrosjes i vleresuar në klasa. Klasat Shkalla e ç gjethëzimit (ç halëzimit) Përqindja e humbjes halave (gjetheve) Të paçgjethëzuara (ç halëzuara) - % Lehtësisht të ç gjethëzuara (ç halëzuara) -% Mesatarisht të ç gjethëzuara (ç halëzuara) 6-6 % Shumë të ç gjethëzuara (ç halëzuara) 6-99% Komplet të ç halëzura (ç gjethëzuara dhe të ç halëzuara) % Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

44 Tab. Ç ngjyrosja e halave /gjetheve e vleresuar në klasa, sipas përqindjes së ç ngjyrosjes së tyre Klasat Ç ngjyrosja Përqindja e halave /gjetheve të ç ngjyrosura Nuk ka ç ngjyrosje - % Ç ngjyrosje e lehte -% Ç ngjyrosje e mesme 6-6 % Ç ngjyrosje e shkallës së lartë 6-99% Komplet e ç ngjyrosur % Grumbullimin i të dhënave për dëmtuesit, sëmundjet dhe fenomenet e tjera jepen ne tabelat e më poshtme. Tab. Të dhënat e përgjithshme të secilës sipërfaqe monitoruese. Rrethi Kundrejtimi Pjerrësia Koordinatat x= Sip. e vrojtimit Lartësia mbi nivelin e detit Nr. i Lloji drunor Diametri Mosha në vjet drureve në cm - -6 >6 y= Kati i vendosjes Tab. 6 Të dhënat për shkallën e prekjes së drureve nga dëmtuesit Rrethi Sip. e vrojtimit Periudha e vrojtimit Nr. i Lloji drunor Emri i demtuesit Shkalla e prekjes drureve ID 9- Tab. 7 Të dhënat për shkallën e prekjes së drurëve nga sëmundjet Rrethi Sip. e vrojtimit Periudha e vrojtimit Nr. i Lloji drunor Emri i semundjes drureve - - Shkalla e prekjes - -9 ID 9- Tab. 8 Te dhenat per shkallen e prekjes se drureve nga fenomenet komplekse Rrethi Sip. e vrojtimt Periudha e vrojtimit Nr. i Lloji drunor Fenomene komlekse Shkalla e prekjes në % drurit Klimatik Pedologjik Shkaqe të panjoh ID 9- Përcaktimi i dëmtuesve, sëmundjeve, shkallës së prekjes, përhapjes, intensiteti i dëmit është përcaktuar direkt në teren. Përcaktimi i dy parametrave është kryer në periudhën Gusht- Tetor që përkon dhe me periudhën e influencimit të dëmtimit të shkaktuar nga faktoret kompleks. Nga përpunimi i vrojtimeve janë arritur këto rezultate: Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

45 Tab. 9 Përqindja e Ç gjëthëzimi/ç halëzimit sipas llojeve në përqindje Përqindja sipas klasave Nr Llojet -% -% 6-6% 6-99% A. Halorë Pishë e zezë Bredh Pishat mesdhetare Halorë të tjerë B. Fletorë Ah Dushqe Gështenjë Fletorë të tjerë Totali % - Interpretimi grafik i të dhënave jepet ne figurat e meposhtme Figura.. Figura.. Ç'gje thë zim pë r lloje t Fle tor ë 6 7 Përqindja sipas klasave Përqindja sipas klasave Ç'halë zim i pë r lloje t halor ë P.zezë Bredh P. m esdhetare H. tëtjer -% -% 6-6% 6-99% 6 Ah Dushk Gështënjë F.tjerë -% Klas at e vle r ë s im it -% 6-6% 6-99% Klas at e vle rë s im it Figura. Përqindja sipas klsave Ç'halë zim (halor ), Ç'gje thë zim (fle tor ) 6 Halor Fletor -% -% 6-6% 6-99% Klas at e vle r ë s im it Tab. Përqindja e ç ngjyrosjes dhe ç halëzimit për llojet halorë: Përqindja sipas klasave Nr Llojet -% -% 6-6% 6-99% A. Halorë Pishë e zezë Bredh Pisha mesdhetare Halorë të tjerë B. Fletorë Ah Dushqe Gështenjë Fletorë të tjerë Totali % Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

46 Ne figurat e meposhtme jepet përqindja e ç ngjyrosjes sipas llojeve Fig.. Halor Fig.. Fletor Ç'ngjyrosja e halave Ç' ngjyrosja f letore 6 6 Përqindja sipas klsave P.zezë Ah Dushk Gështënjë Bredh P. mesdhetare H. tëtjer - % - % 6-6% 6-99% F.tjerë % - % Klas at e vlerë s im it - % 6-6% 6-99% % Klasat e vlerësimit Përqindja sipas klasave Fig. 6 Përqindja e ç ngjyrosjes sipas llojeve halor dhe fletor Ç'ngjyr os ja (halor dhe fle tor ) 6 Halor Fletor -% -% 6-6% 6-99% % Klas at e vle r ë s im it Ç halëzimi/ç gjethëzim. Si rjedhoje e ndikimit të faktoreve kompleks të viteve të fundit, në rritjen dhe zhvillimin normal të bimësisë pyjore, nga përpunimi i të dhënave duket qartë se këtë vit kemi një ndikim të vlerave, kjo duket që në rritjen e treguesve të vlerësimit sipas klasave. Në krahasim me vitin e mëparshëm vlerat e klasës së dytë dhe të tretë këtë vit nga 9.9% shkojnë në.%. Kjo tregon se kemi kalimin e kufirit kritik që del e domosdoshme ndërhyrja për të mbajtur parametrat kufi. Ç ngjyrosje. Eshtë treguesi bazë i ndikimit të faktorëve kompleksë të cilët reflektohen në ndryshimin e ngjyrës së gjetheve dhe të halave dhe deri në tharjen e tyre. Në krahasim me vitin e mëparshëm vlerat e klasës së dytë të tretë dhe të katërt këtë vit nga 7.% shkojnë në 8.. Kjo tregon se kemi kalimin e kufirit kritik që del e domosdoshme ndërhyrja për të mbajtur parametrat kufi. Dëmtuesit më problematikë për llojet kryesore. Për gjininë Pishë, (Pinus spp.) Proçesionaria e pishës ( Thaumetopoea pityocampa, Den and Schiff), më problematike paraqitet në rrethet; Pukë, Mirditë, Bulqizë, Kolonje, Pogradec, Korçë, Diber etj. Biskpërdredhësi i pishës ( Rhyacionia boliana, Den and Schiff), më problematike paraqitet në rrethet; Skrapar, Berat, Vlorë, Pukë, Shkodër, Mat. Krasitësi (Tonicus Minor Htg); Skrapar, Berat, Vlorë Përmet, Mat, Fier, Lushnjë. Piralida e pishës (Dioryctria sylvestrella Ratz); Pukë, Dibër, Mat. Skolitet e pishës (Ips sexdentitus Berner); Skrapar,Tiran, Vlore, Berat, sidomos në llojin e pishave mesdhetare. Kuqeziu i halave (Haematoloma darsatum Ahrens), ka një përhapje në të gjitha rrethet. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 6

47 Hundëgjati i pishës (Pissodes castaneus De Geer), me i atakuar është në zonën e pishës së detit dhe pishës së egër sidomos në zonën bregdetare..për gjininë Bredh (Abies) Skolitet e trungut dhe degëve të bredhit (Cryphalus piceae Ratz); Vlorë,Berat, Skrapar, Kolonjë, Korçë dhe Përmet. Turigjati i bredhit (Pissades piceae), me te perhapur jane ne rrethet; Përmet, Kolonjës, Librazhd, Pukë.. Gjinia Selvi (Cupressus) Morri i selvisë (cinara cupressi Buckson); Berat, Vlorë, Përmet. - Skolitet e selvisë (Phlesinus aubie, thuyae Pires); Berat, Vlorë, Përmet.. Gjinia e Ahut (Fagus sylvatica) - Miza e Ahut (Micola fagi Hartig); Librazhd, Kolonjë, Korçë, Pogradec. Turigjati i ahut (Rhynchaenus fagi L.); Kukës, Shkodër,Korçë, Pukë. Morri i ahut (Phyllaphis fagi L), në shkallë vëndi. Breshka e lëvores së Ahut (Cryptococcus fagisuga Lindinger); në tëgjitha ahishtet e moçme.. Gjinia e dushqeve (Quercus spp.) Vemja e dushkut (Limantria dispar L), Librazhd, Pogradec, Pukë dhe Kolonjë. Gjethpërdredhësja e dushkut (Tortrix viridana L), Mirditë, Mat, Shkodër. Krizomela e dushkut (Altica quercetarum) ; në të gjitha dushkajat e llojit Bulgër. Procesionaria e dushkut ( Thaumetopoea processionea L); Vlorë, Tiran, Berat. Matësi skeletues (Erannis defoliaria Cleck),;Pukë, Kukës, Dibër. Skolitet e dushqeve (Scolitus inricatus Ratz.); në shkallë vëndi. 6. Gjinia gështënjë (Castanetum.L) Krimbi i gështenjës (Carpocapsa Splendona Hb), Pukë. Pogradec, Tropojë, Kukës. Turigjati i gështenjës (Corculio elephas Gyll), Mat, Librazhd, Korçë. Minusja e gjetheve të gështënjës (Titischeria complonella Hb), Pukë. Pogradec. 7. Dëmtuesit për fletorë të tjerë Krizomela e plepit (Melasoma populic); Berat, Vlorë, Fier. Saperda e plepit (Saperda charcharis-l); Fier, Kuçovë. Pleshti i dafinës (Trioza alacris); Tiran, etj. Krizomela e vidhit (Xyphantria cunea); në shkallë vëndi. Sëmundjet më kryesore sipas llojeve. Pishë (Pinus) Shyta e zakonshme (Lophodermium pinastri), Pogradec,Pukë, Kolonjë, Dibër, Korçë. Ndryshku i halave (Cronartium ribicola Fisch); në shkallë vëndi. Ç ngjyrosja e halave (Diplodia mutila); në shkallë vëndi sidomos në llojin pishë e zezë (në objektet e pyllëzuara).. Bredh (Abies) Rrëzimi i halave të bredhit (Lophodermium nervisequm D.C); Kolonjë, Përmet etj. Nxirja e halave (Trichesphaeria parasitica Hartig), Korçë, Pukë. Ndryshku kërpudhor i halave (Hrysomyta rhedendria). Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 7

48 . Selvi (Cuppressus) - Kanceri i selvisë (Seiridium cardinale), Berat, Përmet, Vlorë.. Ah (Fagus sylvatica) Kanceri i ahut (Nectia dittisima), në të gjitha ahishtet e moçme Vrugu i Ahut (Phytophthora fagi), Shkodër, Kukës. Kalbëzimi i ahut (Fome fomentarius), Librazhd (sipërfaqet e pa shfrytëzuara) Dushqeve (Quercus) Hiri i dushkut (Microsphaera alphitoides); Mat, Kolonjë, Korçë etj. Kanceri i dushkut (Cryphonectria parasitica);në të gjitha dushkajat e keqtrajtuar. Tharja e majave të lisit (Botryosphaera sterensi); Kolonjë, Mirditë, Mat etj. Eshka e dushkut (Polyperus dryphilus); në dushkajat e moçme. Kalbëzimi i dushkut (Armillaria mellea); Berat, Shkodër etj. 6 Gështënjë (Castanetum) Kanceri i gështenjës (Cryphonectria parasitica). Sëmundja e bojës(phytoftora cambirora). Ndryshku i gështenjës ( Mycosparella maculiformis). Këto sëmundje janë problematike për të gjitha masivet me gështënjë në vëndin tonë. 7. Për fletorë të tjerë Antraknoza e arrës (Merassonia juglandis), Librazhd, Kolonjë. Tharja e vidhave (Ceratostomella ulmi), në shkallë vëndi. Njollosja e zezë e panjës (Rhytizma acerinum Pers), Kolonjë, Korçë, Kukës, Mat etj. Njollat e murrme të gjethes së dafinës (Phyllastica lauri), Tiran, Berat. Vjezhdulla e zakonshme (Viscum album), në të gjitha pyjet e lartë me pishë, ah etj. Ndryshku i gjetheve të plepit (Melampsora alli populina). Tab. Shkalla e prekjes dhe intensiteti i dëmit sipas llojeve nga dëmtuesit kryesorë në përqindje sipas klasave. Emërtimi i llojit, dhe dëmtuesi perkates sipas llojit. Pishat (Pinus L) Proçesonar e pishës Biskpërdr i pishës Krasitësi Piralida Skolitet e pishës Kuqëziu i halave Hundëgjati i pishës. Bredha (Abies L) Skolitet e trungut Turigjati i bredhit. Selvia (Cupressus L) Morri i selvisë Skolitet e selvisë. Ahu (F.sylvatica) Miza e ahut Morri i ahut Turigjati i ahut -% % Klasat e dëmit -% -9% %.. - I.D. % Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 8

49 Emërtimi i llojit, dhe dëmtuesi perkates sipas llojit Breshka e ahut. Dushqet (Quercus) Vemja e dushkut Gjethepërdresja e dush Proçeson e dushkut Krizom. e dushkut Skolitet e dushkut Matësi skeletues 6. Gështenja (Castanea) Krimbi i gështenjës Turigjati i gështenj Minuesja e gjethev 7. Fletorë të tjerë Krizomela e plepit Saperda e plepit Pleshti i dafinës Krizomela e vidhit -% % Klasat e dëmit -% -9% % - I.D. % Fig. 7 Shkalla e prekjes sipas llojeve nga dëmtuesit kryesorë në përqindje sipas klasave. klasave Përqindja sipas Sk alla e pr e k je s nga dë m tue s it s ipas k las ave e r e ja ev a at tje n av u h t. vi h të h hq l d e s l h e i Aus re F S ës B l.p l. L G l.d L L Lloje t pyjor e -% -% -% -9% 9-% Gjate këtij viti kemi një ritje të shkallës së prekjes për halorët, në klasën e tretë dhe të katërt nga proçesionarja, biskpërdredhësi dhe krasitësi të pishës, këta dëmtues patën ciklin e tyre në një zhvillimi maksimal. Në krahasim me një vit më parë këto vlëra rriten me.7%, nga.9% në.6%. Dëmtuesit me shkallë prekjeje më të larta për fletorët janë; krizomela e vidhit, saperta e plepit, krizomela e dushkut dhe mori i ahut. Këta dëmtues kanë përqindje më të larta në kalasën e dytë dhe të tretë të shkallës së prekjes, në krahasim me një vit më parë këto vlëra riten me.%. Tab. Shkalla e prekjes dhe intensiteti i dëmit sipas llojeve nga sëmundjet kryesorë në përqindje sipas klasave. Emërtimi i llojit, dhe semundja Klasat e dëmit perkatese sipas llojit I.D. % -% -% -% -9% 9-%. Pishat (Pinus L) Shyta e zakonshme Ndryshku i halave Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 9

50 Emërtimi i llojit, dhe semundja perkatese sipas llojit -% Ç ngjyrosja e halave. Bredhat (Abies L) Rrëzimi i halave të bredhit Nxirja e halave Tharja e bredhit Ndryshku kërpudhor i halave. Selvia (Cupressus) Kanceri i selvisë. Ahu (F.sylvatica) Kanceri i ahut Vrugu i ahut Kalbëzimi i ahut Eshka e ahut. Dushqet (Quercus spp) Hiri i dushkut Kanceri i dushkut Tharja e majave te lisit Eshka e dushkut Kalbëzimi i dushkut 6. Gështenjat (Castanetum) Kanceri i gështenjës Sëmundja e bojës Ndryshku i gjetheve 7. Fletorë të tjerë Antraknoza e arrës Tharja e vidhave Njëllosja e zezë e panjes Njollat e gjethes së dafinës Vjezhdulla e zakonshme Ndryshku i gjetheve të plepit -% Klasat e dëmit -% -9% %.. - I.D. % Fig. 8 Shkalla e prekjes sipas llojeve nga sëmundjet në përqindje sipas klasave Shk alla e pr e k je s nga s ë m undje t s ipas k las ave Përqindja e prekjes % -% -% Ll.P is h -9% a ve ed Br h at l Se v ia Lloje t pyjor e e ev ja u ën A h s hq le ht u ës.f.d G l Ll L je r t. t 9-% Shkalla e prekjes nga sëmundjet për llojet halorë është nga shyta e zakonshme, ç ngjyrosja e halave, nxirja e halave të bredhit, tharja e bredhave, dhe kanceri i selvisë. Këto sëmundje këtë vit si rezultat i klimës të lagët ka krijuar kushte të përshtatshme për zhvillimin e tyre. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

51 Të dhënat tregojnë se kemi një ritje të shkallës së prekjes në shifrat -.% në klasën e dytë, tretë dhe të katërt për llojin selvi në krahasim me një vit më parë. Për llojët fletorë shkalla e prekjes më e lartë nga sëmundjet është nga; kanceri i dushkut, hiri dushkut, kanceri i gështënjës, ndryshku i gjetheve të plepit, tharja e vidhave, njolla e gjetheve të dafinës. Edhe për sëmundjet e llojeve fletorë janë të njëjtët faktorë influencues të ritjes së shkallës së prekjes. Tab. Shkalla e përhapjes për secilin dëmtues dhe sëmundje sipas llojeve pyjore Emërtimi i llojit, dhe dëmtuesi Përhapja Emërtimi i llojit, dhe sëmundjes në % Pishat (Pinus L).7 Pishat (Pinus L) Proçesonar e pishës 8 Shyta e zakonshme Biskpërdr i pishës Ndryshku i halave Krasitësi Ç ngjyrosja e halave Piralida Bredhat (Abies L) Skolitet e pishës Rrëzimi i halave të bredhit Kuqëziu i halave Nxirja e halave Hundëgjati i pishës Tharja e bredhit Bredhi (Abies L). Ndryshku kërpudhor i halave Skolitet e trungut 7 Selvia (Cupressus) Turigjati i bredhit Kanceri i selvisë Selvia (Cupressus L). Ahu (F.sylvatica) Morri i selvisë 8 Kanceri i ahut Skolitet e selvisë 6 Vrugu i ahut Ahu (F.sylvatica). Kalbëzimi i ahut Miza e ahut 6 Eshka e ahut Morri i ahut 6 Dushqet (Quercus spp) Turigjati i ahut Hiri i dushkut Breshka e ahut Kanceri i dushkut Dushqet (Quercus).8 Tharja e majave te lisit Vemja e dushkut Eshka e dushkut Gjethepërdresja e dush 6 Kalbëzimi i dushkut Proçeson e dushkut Gështenjat (Castanetum) Krizomela e dushkut Kanceri i gështenjës Skolitet e dushkut Sëmundja e bojës Matësi skeletues Ndryshku i gjetheve Gështenja (Castanea). Fletorë të tjerë Krimbi i gështenjës Antraknoza e arrës Turigjati i gështenj Tharja e vidhave Minuesja e gjethev 7 Njëllosja e zezë e panjes Fletorë të tjerë 77. Njollat e gjethes së dafinës Krizomela e plepit 7 Vjezhdulla e ezakonshm Saperda e plepit 8 Ndryshku i gjetheve të plepit Pleshti i dafinës 6 Krizomela e vidhit 8 Përhapja në % Dëmtuesi me shkallë përhapjeje më të madhe për llojet halorë është proçesionarja e pishës, kurse për fletorët janë; krizomela e plepit, saperta e plepit, gjethpërdredhsja e dushkut, mori i ahut. Nga sëmundjet me shkallë më të lartë përhapjeje për llojet halorë janë, shyta e zakonshme, tharja e bredhit, ndryshku kërpudhori halave, kanceri i selvisë etj, kurse për fletorët janë; hiri dushkut, kanceri gështënjës, sëmundja e bojës, ndryshku i gjetheve të plepit dhe tharja e vidhave. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

52 Në krahasim me një vit më parë kemi një ritje të shkallës së përhapjes nga proçesionarja e pishës dhe hirit të dushkut. Tab. Shkalla e prekjes sipas klasave për faktorët kompleks për të gjitha llojet Klasat e dëmit Faktorët -% -% -% -9% 9-% Klimatik Pedologjik kullotja D.Mekanike F.Panjohur Interpretimi grafik i të dhënave jepet ne figuren e meposhtme. Fig. 9 Shkalla e prekjes sipas klasave Shk alla e pr e k je s nga fak tor ë t 8 7 Përqindja e prekjes 6 Klimatik Pedologjik Kullotja D.Mekanike F.Panjohur -% -% -% -9% 9-% Klas at e vle rë s im it Tab. Shkalla e prekjes për llojet halor nga faktorët kompleks në përqindje Speciet P. zeze P.Mesdhetare Halor te tjer Bredh Klimatik Faktorët Kollotje D, Mekanike Pedologjik F. te panjohur Zjaret Shk alla e pr e k je s nga fak tor ë t k om le k s në % (halor ë t) 7 6 P. Mesdhetare Bredh ja Z F.P a Halor të tjer re h jo n a D t e n ik tj a k e u K o P e d ll lo o g ti a m li K.M k u r P.zezë k ji Përqindja e prekjes Fig. Shkalla e prekjes sipas llojeve (halore) nga faktorët e studiuar Fak tor ë t e m ar ë në s tudim Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

53 Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

54 Tab. 6 Shkalla e prekjes për llojet fletor nga faktorët komleks në përqindje Faktorët KOMLEKS Speciet Klimatik Pedologjik Kollotje D, Mekanike F. te panjohur Ah Lis Geshtenje Zjaret 7... Fig. Shkalla e prekjes për llojet (fletor) nga faktorët. Përqindja e prekjes Shk alla e pr e k je s nga fak torë t k om le k s në % (fle torë ) K lim Ah Dushk Gështënjë at ik Pe d o ol ik gj l Ku t ja lo D. M e k ni ka e F. Pa o nj r hu Zj et ar Fak torë t e m arë në s tudim Nga të dhënat e mësipërme si rezultat i një përpunimi statistikor të tyre, shkalla e prekjes e vlerësuar sipas klasave të klasifikimit për faktorët e marë në studim duket qartë se peshën më të madhe e zënë faktorët klimatik dhe ata pedologjik të cilët janë faktorë objektiv dhe më pak kanë ndikuar faktorët subjektiv siç është kullotja dhe dëmtimet mekanike. Tab. 7 Përqindja e drurëve të dëmtuar, për secilin lloj dhe nga secili faktor. Totali % pa njohura Shkaqe ë Halorë Pishë e zezë Bredh Pishat mesdhetare Halor te tjerë Fletorë Ah Dushqet Gështënjë Zjaret Kullotje e mbikullotje A..... B..... pedologjik Faktorët Sëmundje Llojet drunorë Nr. klimatik Faktoret Dëmtues Përqindja e drurëvë të dëmtuar sipas shkaqeve Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

55 . Fletorë të tjerë Totali Interpretimi grafik i të dhënave për llojet halorë, fletorë dhe totali në përqindje i drurëve të dëmtuar në shkallë vëndi jepet ne figuren. Fig Halorë Fletorë ur a h a nj o re t ja Z.P h S K u llo tj a ji k o lo g at ik ed F.P.K F ëm u lim n dj e tu es Totali S D ëm dëmtuar drurëve të Përqindja e Pë r qindja e dr ur ë ve të dë m tuar pë r të gjith fak tor ë t e m ar ë në s tudim Fa ktorë t e studjua r Shkalla e dëmtimit të drureve sipas faktorëve për llojet halorë dhe fletorë është afërsish në vlerën 8.87%, kurse për llojet halorë është 9.% dhe fletorët 8.%. Vlerat më të larta të dëmit i kanë fletorët e tjerë si dushk, shkoza, bushi e tjera, ku në këto lloje kemi patur sipërfaqe të konsideruëshme të thara komplet si rezultat i temperaturave të larta dhe të tejzgjatura të një viti më parë..6. Speciet drunore te kercenuara dhe ne rrezik zhdukje Llojet drusorë te monitoruar gjatë vitit 8 janë Pinus heldreichii Crist (Rrobulli);Pinus peuce Gris (Arneni); Quercus ilex L (Ilqe); Quercus robur L (Rrenja); Corylus colurna L (Lajthia e eger); Arbutus andrachne L (Drukuqja ose Mallagjer); Cerastium tomentasum (Caraca e Kaukazit); Juniperus exelsa (Venja) Eshte ngritur rrjeti i siperfaqeve monitoruese per te verifikuar ecurine per llojet drunore te kercenuara si Betula Pendula( Meshtekna); Aesculus hippocastanum ( Geshtenja e Kalit ); Quercus aegilops L (Valanidhi). Robulli është monitoruar në ekonomine pyjore Strelcë Korçë. Takohen në lartësinë 6-9m në një sipërfaqe prej 8ha, zakonisht i thjeshtë por edhe i përzjere me pishën e zezë dhe arnen. Në vëndin e quajtur Kolibet e Çobenjevem në, lartësine 7 m, kundrejtimi JL, pjerrësia, nënpylli mungon ndërsa filizëria nuk ka demtime dhe është me zhvillim të mirë. Arneni është monitoruar në ekonomine pyjore Strelce Korçë, sipërfaqja e monitorimit është ngritur në vëndin e quajtur Rruga e Shtrëmbër. Në këtë zonë nënpylli mungon, vërehen drurë të përdorur për rrëshirësi dhe egzemplarë filizërie në gjëndje të mirë. Drunakuqja është monitoruar në ekonominë pyjore Petran-Zavalan Përmet, në dy sipërfaqe monitorimi ku lloji rezulton në gjëndje të mirë. Në sipërfaqet e ngritura për monitorim u listuan llojet: Drunakuqi Arbutus andrachne L, Mare Arbutus Unedo, cermedell Cotinus coccygria Scop, ilqe Quercus ilex L, krifshe Phillyrea media L, lofate Cercis siliquastrum L, Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

56 frasher Fraxinus ornus L, shkoze e bardhe Carpinus betulus L, thane Cornus mas L, ferra Rubus thyrsanthus Focke, bunge Quercus petraea Liebl. Gështenja e Kalit është monitoruar në rrethin e Librazhdit në ekonominë pyjore Stravaj. Nuk arrin të formojë grumbuj por takohet në disa terrene të ekonomisë pyjore Stravaj dhe Sopot në të cilat u gjetën drurë gështenje kali natyrale në grupe të vegjël. Gjithsej rezultojnë 7 drurë të moshave të ndryshme (kryesish mosha te mesme). I vetmi problem është krasitja për gjeth nga ana e popullsisë lokale. Llojet pjesëmarrëse në sipërfaqen e ngritur janë bungë, panjë mali, lajthi, bli dhe shkoze e bardhe. Gjëndja vegjetative e llojit të marrë në studim duket e mirë. Nuk ka prekje nga semundje apo dëmtime si pasoje e prerjeve abuzive. Në përgjithësi Gështenja e kalit është e nënshtruar si pasoje e zhvillimit të bujshëm të Ahut dhe Dushqeve që përbëjnë llojet kryesore të kësaj sipërfaqeje. Interes të vecante paraqet monitorimi i filizave të rinj, ecuria e të cilëve do tregoje mundësinë e shtimit të drejtuar të këtij lloji në të ardhmen. Lajthia e egër, Caraca e Kaukazit, Venja; janë monitoruar në Parkun Kombëtar të Prespës për llojet u kryhe kontrolli i numurit të egzemplarëve, treguesve dentrometrik, përshkrimi i gjëndjes vegjetative, gjëndja fitosanitare si dhe u bënë fotografi. Për llojin Caraca e Kaukazit ky lloj ndodhet vetem në këtë territor dhe numuri i egzemplarëve është shumë i pakët, nga egzemplarë të llojit të marrë në monitorim, janë dëmtuar rëndë dhe ka ngelur vetëm në gjëndje të mirë. Duhen marrë masa për grumbullimin e farës dhe mbjelljen e tyre në kopshtin botanik me qëllim ruajtjen ex-situ të këtij lloji. Sipërfaqja monitoruese e Venjës është ngritur në afërsi të fshatit Kallamas. Kjo sipërfaqe ndodhet në zonën strikt të mbrojtur të parkut të Prespës. Gjëndja paraqitet e kënaqeshme. Nuk ka dëmtime nga faktorë humanë apo sëmundje dhe dëmtues. Për Lajthinë e eger, sipërfaqet e monitorimit janë ngritur në territorin e Parkut të Prespës brënda zonës strikt të mbrojtur në vendin e quajtur Pika Voda. Lajthia e eger në këtë territor është shoqëruese e Ahut, Bungë butës dhe Panjës. Lartësia m, kundrejtimi JL, pjerrësia, karakteristikë është dalja në sipërfaqe e shkëmbit amnor. Lajthia e egër është e rrallë dhe e lokalizuar në ngastrat 7a,,, të ekonomisë pyjore Goricë. Llojet pjesmarëse janë: bungë Quercus petraea Liebl, frashër Fraxinus ornus L, shparthi Quercus frainetto Ten, krekëza Acer monspessulanum L, shkozë e bardhe Carpinus betulus L, thane Cornus mas L. Mështekna (Betula Pendula)është monitoruar në Dardhë-Korcë, takohet ne te dyja regjimet si ne ate te trungishtes dhe cungishtes, gjithmone si formacione te dyta, te rrjedhura nga shfrytezime te pyjeve te ahut. Sipërfaqja e monitorimit u morr në vendin e quajtur Guri i vjeshtës në lartësinë m, pjerrësi, nënpylli lajthi, mosha 6vjecare diameter -6cm. Në këtë sipërfaqe gjendja shëndetsore e mështeknes është e mirë, nuk ka dëmtime në drurë apo prerje abuzive. Valanidhi, është monitoruar në rrethin e Vlorës.; Emërtimi i vendit, Himarë, Kordinatat X 9 7 ; Y 9 9 7; Në përgjithësi gjendja e valanidhit rezulton e mirë. Me përjashtim të rasteve te zjarrit, të takuara në këto zona, kjo specie nuk kërcënohet nga reziqe të tjera si prerje abuzive apo kullotje, (pasi kjo e fundit nuk shërben për ushqim për të imtat si pasojë e % të lartë të taninës që ka lloji.). Tek tuk dëme në numër drurësh ka si pasojë e ndërtimeve në bregdet dhe zgjerimit të rrugës auto, gjithsesi mund të konsiderohen të pa llogaritëshme Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 6

57 Për Ilqe është ngritur nje sipërfaqe monitoruese e re në Berat. Emërtimi i vendit Roshnik, Kordinatat X ; Y 9 6 ;.6.. Monitorimi i specieve aromatiko mjekësore në rajonin Jugor dhe Jug-lindor dhe gjëndja e Sherbelës në disa rajone jugore dhe veriore të vendit Rëndësia e këtij monitorimi qëndron në faktin e përcaktimit të gjëndjes së disa specieve aromatiko-mjekësore të cilat janë në rrezik zhdukje dhe përshkrimi i gjëndjes së Sherbelës në disa rajone jugore dhe veriore të vendit tonë nëpërmjet një sistemi monitorimi. Kultura e sherbeles (Salvia officnalis) është një ndër bimët më kryesore aromatikomjekesore të vëndit tonë dhe është mjaft e kërkuar nga tregu vëndas dhe ai i huaj, nga ana jonë është bërë e mundur përcaktimi i sipërfaqes (ha) dhe prodhimtarisë (ton). Kjo është relizuar për një sërë rrethesh, nga të dhënat e përpunurar është bërë e mundur dhe hartimi i hartës dixhitale për këtë specie. Tab. 8 Sipërafqja dhe potenciali prodhues i Sherbelës Nr Rrethi Sipërfaqja Prodhimi i përgjithshëm në ha në ton (e thate) Berat Diber Durrës Elbasan Fier Gramsh Girokastër Kolonjë Korçë Krujë Kukës Lezhë Librazhd Lushnjë Mat Mirditë Përmet Pogradec Pukë Sarandë Skrapar Shkodër Tepelenë Tiranë Tropojë Vlorë Gjithsej Për të bërë të mundur monitorimin e kësaj kulture, përveç kontrollit të sipërfaqeve të ngritura gjatë viteve paraardhëse, gjatë këtij viti janë ngritur dhe disa sipërfaqe të tjera në rajone të ndryshme të vendit tonë. Sipërfaqja monitoruese me Sherbelë (Salvia officinalis) e ngritur në Qafën e Muzinës (Rrethi i Delvinës) Koordinatat, x =98; y=8; Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 7

58 Gjëndja vegjetative dhe fitosanitare e sherbelës paraqitet më e mirë se ajo e viteve të kaluara, kjo sepse dhe presioni i ushtruar nga faktori human është më i pakët. Si pasojë e këtij fenomeni numri i bimëve brënda sipërfaqes është në rritje. Sipërfaqja e Sherbelës (Salvia officianlis), e ngritur në zonën e malit Partizan, rrethi i Beratit; Koordinatat x =9; y=966 Nga kontrolli i kësaj sipërafqeje rezultoi se si pasojë e grumbullimit jashtë normave dhe kritereve teknike gjëndja e saj paraqitet disi e dëmtuar. Sipërfaqja e Sherbelës (Salvia officianlis), e ngritur në zonën e Tërpanit Berat; Koordinatat x =6; y=9 Masivet e Sherbelës në këtë zonë në krahasim me vitin e mëpërparshëm paraqitet më mirë, kjo gjë reflektohet në shtimin e numrit të bimëve dhe në përmirësimin e gjëndjes fitosanitare e cila këtë vit paraqitet në gjëndje të mirë dhe me më pak dëmtime mekanike të shkaktuara gjatë grumbullimit. Mund të thuhet se kjo zonë përmban rezerva të konsiderueshme të Sherbelës, të cilat mund të shërbejnë si të ardhura për grumbulluesit lokalë të zonës të cilët ushtrojnë aktivitetin e tyrë në fushën e bimëve aromatiko-mjekësore. Sipërfaqja me Sherbelë (Salvia officinalis), e ngritur në zonën e Llogarasë; Kordinatat X 8; Y Gjëndja vegjetative e kulturës së sherbelës në këtë sipërfaqe parqitet e dobët, kjo si pasojë e një vere të nxehtë me një thatësirë të tejzgjatur. Kultura e Çajit të malit (Sideritis roeseri): Sipërfaqja e ngritur në Zonën e Prespës (Rrethi i Korçës Koordinatat x =999.; y=667.7 Megjithëse kjo zonë bën pjesë në kategorine e dytë të I.U.C.N, kategori e cila i takon statusit të Parkut Kombëtar, është vënë re se grumbullimi i kuturës ë Çajit të malit kryhet masivisht, pasi ai kërkohet mjaft si nga tregu vendas ashtu dhe nga tregu Maqedonas. Numri i bimëve në këtë zonë nuk ka ndryshuar, por duhet të theksohet fakti se disa bimë brenda kësaj sipërfaqeje paraqesin demtime mekanike si pasojë e grumbullimit jashtë normave dhe kushteve teknike. Përsa i përket gjëndjes fitosantare ajo paraqitet e mire. Kultura e Salepit (Orchiss. sp); Sipërfaqja monitoruese e ngritur në Zonën e Prespës (Rrethi i Korçës) Kordinatat ; 97.6 Nga monitorimi rezuton se kjo kulture sa vjen dhe me teper po rrezikohet, si pasojë e mos zbatimit të rregullave të grumbullimit nga ana e personave të paliçensuar. Duhet të tregohet kujdes për ruajtjen dhe konservimin e saj. Kultura e Xhirokullit (Calchicum automnale), është monitoruar në zonën e Ballabanit (Rrethi i Përmetit), Kordinatat 87.8 ; 67. Përsa i takon numurit të bimëve rezulton se është më i madh se ai i viteve të mëparshme, kjo për arsye të kushteve të favorshme klimaterike (reshjeve të bollshme). Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 8

59 Gjëndja vegjetative e tyre është e mire me përjashtim të disa dëmtimeve të shkaktuara nga faktori human, gjatë grumbullimit të kësaj bime..6.. Biomonumentet Biomonumentet, në tërësinë e Zonave të mbrojtura në Shqiperi, zënë një hapësirë të veçantë, dhe numri i tyre nga viti në vit ka ardhur duke u rritur. Gjate vitit 8 është bërë përcaktimi i të gjithë biomonumentevë të Shqipërisë të cilët janë skeduar sipas prefekturave, rretheve përkatëse etj. Gjithashtu është kryer saktesimi në terren i biomonumenteve, marrja e koordinatave, foto si dhe është parë gjendja fitopathologjike e tyre. Biomonumentet e monitoruara gjate vitit 8 jane: Çinari i Balliasit;Rrapi i Rubjekës-Rrethi Durrës; Rrapi i Radokalit;Rrapi i Selces se Siperme Pogradec;Rrapet e Greshices -Rrethi Mallakaster;Rrapet e Dervenit-Rrethi;Lisi i Luzatit-Rrethi Tepelene;Rrapi i Mashkullores; Prralli i Bodrishtes Rrapishta e Mashkullores; Selvite e Hollmoves; lisat e Nivanit; Lisat e Poliçanit Rrethi Gjirokaster; Bredhi i Petranit;Grumbulli Pyjor i i Polimenit; Selvia e kishes Leuse; Rrepet e Kuqarit-Rrethi Permet;Pylli i Shen Meris-Rrethi Lezhe;Pylli i Ishullit te Franc Jozefit;Lisat e Minaqit-Rrethi Shkoder; Ëulfenia e shtegut te Dhenve;Vidhat tek Pusi i Markajve; Arra e Madhe e cila fatkeqesisht nuk egziston më, është prerë para 6-7 vjetësh; Foljeta e Lohjes Rrethi Malesi e Madhe-e cila përsëri fatkeqësisht nuk egziston më;rrapi i Ndroqit;Rrapi tek Honi i Gjyshit; Rrapi i Priskes-rrethi Tirane; rrepet e Nivanit-Rrethi Gjirokaster;Rrepet e Catistes-rrethi Gjirokaster;Rrapi i Nderanit; rrapi i shkolles Sheper;rrepet e Kellezit;rrapi i Fushe-Bardhes;rrapi i Dhoksatit;rrapi i Zhulatit-rrethi Gjirokaster;gështënja e Nepravishtës; rrapi i Koshovices;rrapi i Tranoshishtes;rrepet e Selos;rrepet e mullirit ne Selo; rrapi i Libohoves; rrapi i Polocanit;venjat e Konckes;rrapi i manastirit Strengopol;lisat e Skorres-rrethi Gjirokaster; rrapi Qesaratit; lisi i Levanint; mbrezhda e Zhapokikes;rrapi i Hormoves Tepelenë; bredhi i Kokojkes Frasher;Geshtenja e Teqes Frasher; rrapi i Maqellares-rrethi Permet; rrapi i Progonatit-rrethi Tepelene; Rrepet e Buronjave Vlore;Pisha Flamur Llogara; Karthi i Terbacit; rrapi i Shen Varvares; rrepet e Drashovices; Pylli i Zvernecit; rrapi i Tragjasit te Vjeter; Qiparisi i Kembanores; Lisat e Pilurit; rrapi i Kosmarit;rrapi i Palases; rrapi i Kroit te Madh Kuc; Rrapi Laze rrethi Vlore; mrizi i Shena Prenes; vidhi(lisi) i Shpalit;lisat e Marpepes-rrethi Mirdite; frasheri ne Skuraj;lisat e Shen Mehillit;rrapi i Daulles; pylli i Selvise se Shenmerise-rrethi Kurbin; rrepet e Grykes;rrepet e Kolshit; pylli i Shen Merise-rrethi Lezhe;mani i Shen Marenes-rrethi Pogradec; dushku i Lleshanit rrethi Elbasan; pisha ne Fushe Kuqes-rrethi Elbasan;Dushku i Kishes-rrethi Elbasan;Lisat e Pashtreshit rrethi Elbasan;mani i Zi i Joronishtit-rrethi Elbasan; rrepet e Byshekut-rrethi Elbasan;rrobulli i Zeleshnjes rrethi Elbasan;pylli aluvional i Shushices-rrethi Elbasa;selvia e Teqese; pisha e zeze Qaf,Shtame-rrethi Kruje; hartinat e Lures; pisha e Bllices;Lisi i Dobit rrethi Peshkopi;Lisi Kabe; rrobbulli i Lures;plepi i zi i CidhnesPeshkopi; plepat ne Konak- rrethi Skrapar;pishat e Gurit te Prere-rrethi Skrapar;lisi i cezmes se Prokopise;lisi i Pashallise; rrapi i Lubeshes;rrapi i burimit Paftal; rrapi i Zhitomit;ulliri i Drobonikut ne Palikesh rrethi Berat. Nga monitorimi i biomonumenteve gjate vitit 8, rezulton se disa prej biomonumente që janë në statusin e grumbullit pyjor, si rrobulli apo arneni, kanë një shkallë mjaft të lartë dëmtimi nga prerjet e paligjshme apo edhe dëmtime të tjera. Biomonumente që janë pranë qendrave të banuara janë mjaft të dëmtuara ku rreth tyre në disa raste ka edhe betonime. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 9

60 .7. Kullotat Vendi ynë, fale kushteve mjaft të përshtatshme gjeografike, klimatike,t okësore, etj, është bazë e zhvillimit të një sere ekosistemesh natyrore. Në këtë konteks në vendit tonë, përveç pyjeve, nje vend të rëndësishem zënë edhe ekosistemet kullosore. Në të kaluarën fondit kullosor ka pasur dëmtime mjaft të mëdha si rezultat i tjetërsimit të tyre duke i kthyer ato në toka për bujqësinë ashtu si edhe një pjesë të sipërfaqes pyjore. Fondi kullosor në vendin tonë gjatë vitit 8, vazhdon të ruajë të njëjtat dimesione, përsa i përket sipërfaqes, por ne kete drejtim jane bere mjaft permiresime ne drejtim të formës së pronësisë. Tab. 9. Fondi kullosor Nr Emërtimi Njësia Kullota a Sipërfaqja gjithsej ha,. Transferuar komunave gjithsej Nga këto: ha,. a a Transferuar para v. 8 Transferuar v. 8 ha ha,. 7,. b Pronësi private ha c Mbeten shtetërore ha Burimi: Drejtoria e Politikave te Pyjeve dhe Kullotave,.,. Investimet e kryera edhe gjate 8 ashtu si edhe vitet e fundit në sipërfaqet kullosore të vendit tonë, e sidomos në ato shtetërore, ka një përmirësim të dukshëm të gjendjes së tyre. Gjithashtu gjate ketij viti eshte realizuar reforma e decentralizimit te pronesise ne drejtim te Njesise te Qeverisjes Vendore..8 Perfundime Përsa i përket habitateve me bimë të rralla, të kërcënuara e endemike dhe ruajtja e tyre ex situ ne zonat e monitoruara mund te themi se këto zona kanë përgjithësisht habitate, florë dhe bimësi të larmishme e me vlera, si për genofondin (sidomos Zalldeja, Kuturmani, Hotova), ashtu edhe për përdorime dobiprurëse të komunitetit (Zvërneci, Zalldeja etj.). Janë evidentuar shumë bimë dhe shoqërime bimore interesante, nga më të rëndësishmet përmendim endemiket Forsythia europaea, Festucopsis serpentini, Aster albanicus, Genista hassertiana, të cilat madje ka raste ku hasen dhe sëbashku (Kuturman). Thuajse të gjitha këto zona, përveç vlerave të biodiversitetit, kanë dhe potenciale të tjera, që janë të lidhur me pasuritë e vlerat natyrore. Nga monitorimi i pyjeve dhe kullotave në aspektet e gjëndjes shëndetsore, sëmundjeve e dëmtuesve në pyje, të specieve drusore të kërcënuara, biomonumenteve, disa specie të bimëve aromatiko-mjekësore rezulton si më poshtë: -Ç halëzimi/ç gjethëzim: Në krahasim me vitin e mëparshëm vlerat e klasës së dytë dhe të tretë këtë vit nga 9.9% shkojnë në.%. Kjo tregon se kemi kalimin e kufirit Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 6

61 -Ç ngjyrosje: Në krahasim me vitin e mëparshëm vlerat e klasës së dytë të tretë dhe të katërt këtë vit nga 7.% shkojnë në 8.. Kjo tregon se kemi kalimin e kufirit kritik që del e domosdoshme ndërhyrja për të mbajtur parametrat kufi. Dëmtuesi me intensitet dëmi më të lartë për halorët është proçesionarja e pishës me vlerën 7.6%. -Dëmtuesit: Gjatë vitit 8 kemi një rritje të shkallës së prekjes për halorët, në klasën e tretë dhe të katërt nga proçesionarja, biskpërdredhësi dhe krasitësi të pishës, me një vit më parë këto vlëra riten me.7%, nga.9% në.6% Shkallë prekjeje më të larta për fletorët janë; krizomela e vidhit, saperta e plepit, krizomela e dushkut dhe mori i ahut, këta dëmtues kanë përqindje më të larta në kalasën e dytë dhe të tretë të shkallës së prekjes, në krahasim me një vit më parë këto vlëra riten me.%. -Sëmundjet: Kemi një ritje të shkallës së prekjes në shifrat -.% në klasën e dytë, tretë dhe të katërt për llojin selvi në krahasim me një vit më parë. Gjithashtu kemi një ritje të shkallë së përhapjes nga proçesionarja e pishës dhe hirit të dushkut. -Insektet Dëmtues më problematikë që kanë dhe shkallën e prekjes dhe përhapjes më të lartë aktualisht për llojet drunorë janë: Procesionaria e pishës ( Thaumetopoea pityocampa, Den and Schiff), Skolitet e trungut dhe degëve të bredhit (Cryphalus piceae Ratz), Miza e Ahut (Micola fagi Hartig), Gjethpërdredhësja e dushkut (Tortrix viridana L), Minusja e gjetheve të gështenjës (Titischeria complonella Hb), Saperda e plepit (Saperda charcharis-l). -Shkalla e dëmtimit Për drute e llojit halorë dhe fletorë është afërsisht në vlerën 8.87%, kurse për llojet halorë është 9.% dhe fletorët 8.%, në krahasim me një vit më parë kemi një rritje në vlerën.%. Speciet e rrezikuara te kercenuara per zhdukje ne shkalle te ndryshme jane: Geshtenja e Kalit, Drunakuqja, Lajthia e Eger, Meshtekna, Arneni, Robulli, Ilqa, Valanidhi. Kryesisht dy llojet e para me shkalle me te larte rreziku jane te kercenuar si pasoje e ndryshimeve te treguesve klimatike ndersa gjashte llojet e tjera si pasoje e shfrytezimit pa kriter te tyre ne zonen e vendndodhjes. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 6

62 Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 6

63 KAPITULLI III TOKA. Aspekte të përgjithshme Ndryshimet social ekonomike të vendit tonë gjatë viteve të fundit, si levizjet demografike, shtimi i popullsisë në zonën qëndrore të vendit, etj, kanë sjellë efekte në menaxhimin e tokave, në ndryshimin e destinacionit të tyre e deri në abandonim të tokave, duke sjellë për pasojë një kompleks efektesh negative mbi tokën bujqësore e jobujqësore. Njëkohësisht, abandonimi tokave, shkatërrimi i mbulesës bimore e pyjore, mosmenaxhimi i mirë i fondit të tokës, dhe të tjera si këto, kanë stimuluar në një masë të konsiderueshme, fenomenet e shkarjeve e të shëmbjeve të tokeve e deri në erodim të plotë të tyre. Njohja, evidentimi dhe synimi i zgjidhjes së problemeve që lidhen me tokën, përbëjnë padyshim një problem me rëndësi për ekonominë kombëtare. Për këtë qëllim është realizuar monitorimi i erozionit të tokës në Shqipëri për vitin 8 nga Departamenti i AgroMjedisit dhe Ekologjisë në Fakultetin e Bujqësisë dhe Mjedisit, në UBT Tiranë.. Gërryerja e tokës në brigjet e lumenjve, dhe depozitimet e ngurta gjatë përmbytjeve në brigjet e lumenjve Skumbin dhe Vjosë, si dhe në siperfaqe me rrezik përmbytje nga përrenjtë në zonën e Tepelenës dhe Elbasanit.. Cilësia dhe sasia e prurjeve të ngurta pezull në ujërat e lumenjve Drin, Mat, Shkumbin, Seman dhe Vjosë.. Vlerësimi i elementeve mbrojtëse me karakter inxhinjerik dhe agronomik Për vlerësimin e elementëve mbrojtës në Përroin e Trashanit dhe Kallmetit në Lezhë, Përroin e Zaranikës në Elbasan dhe Përroin e Krasit në Tepelenë janë realizuar matjet hidroteknike dhe gjeodezike për vlerësimin e veprave mbrojtëse, shkalla e mbushjes së tyre me aluvione, sugjerimi i masave rehabilituese. Gjithashtu janë monitoruar dhe vlerësuar gjëndja e veprave mbrojtëse të tilla si prita malore, pragje për shuarjen e energjisë, pendat mbrojtëse për parandalimin e përmbytjeve, pendat tërthore për pengimin e gërryerjeve, veprat e artit etj... Erozioni dhe shkarjet e tokës Erozioni i tokave është një proçes natyral gjeomorfik, ecuria e të cilit nuk mund të eliminohet totalisht, por që është një element i rëndësishëm që duhet të mbahet parasysh kur ndërhyhet mbi territorin e një vendi nëpermjet sistemimit, ujitjes, punimit, etj. Proçesi i erozionit shkaktuar nga uji në Shqipëri është një ndër faktorët kryesor të degradimit të tokës bujqësorë në vendin tonë. Një zgjidhje racionale e problemit të erozionit përfshin jo vetëm një njohje të përsosur të fenomenit në kuadrin e territorit por edhe një kërkim të vazhdueshëm eksperimental dhe shkencor. Pjesa më e madhe e vendit tonë dhe në veçanti rajonet juglindore, është një territor malor-kodrinor me morfologji të aksidentuar. Nga ana tjetër duke qenë shkëmbinj në pjesën më të madhe lehtësisht të gërryeshëm format e relievit janë pak të stabilizuara dhe në evolucion të vazhdueshëm. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 6

64 Në këto kushte, fenomeni i erozionit shfaqet shpesh në mënyrë të dukshme dhe me pasoja të mëdha i favorizuar edhe nga kushtet meteorologjike, në veçanti nga alterimi i periudhave të thata (pa rreshje) e të nxehta me ato me reshje intensive dhe nga mbulesa e pakët bimore. Për njohjen e erozionit të tokës është kryer vleresimi i erozionit siperfaqesor në Vithkuq (Korçë), Qaf Shul (Librazhd), Kallmet (Lezhë), dhe Radhimë (Vlorë) qe përfaqsojnë diversitet në kushtet klimatike, tokësore dhe vegjetacion. Gjithashtu është kryer edhe vlerësimi i shkarjeve dhe shëmbjeve të tokës në Gore - Opar dhe Bushkash- Mat... Monitorimi i erozionit sipërfaqësor Metodologjia e përllogaritjeve bazohet në përdorimin e Ekuacionit Universal të Humbjeve të Tokës(USLE). Ky ekuacion përdoret jo vetëm për tokat bujqësore, pyjore e kullota por edhe për teritoret që përdoren për ndërtime. Fig. Metodologjia e përllogaritjeve të erozionit sipërfaqësor Erozioni Energjia Disperguese dhe Transportuese e Ujit Rezistenca ndaj Gryerjes dhe Transportimit Karakteristikat fizike të tokës Mirëmbajtja e tokës Karakteristikat e Rreshjeve Energjia Sistemimi tokës Vegjetacioni A = R x K x LS x P x C (USLE) Faktorët që janë marrë në analizë : R- Faktori pluviometrik (Shiut) që shpreh potencialin e gërryerjes së shiut. K- Faktori i gërryeshmërisë së tokës, I cili merr parasysh faktin se tipet e ndryshme të tokës gërryhen me shpejtësi të ndryshme kur faktorët e tjerë janë konstante L- Faktori i gjatësisë së shpatit dhe S- Faktori i pjerrësisë shpatit C- Faktori i mbulesës bimore dhe teknikat kulturale P- Faktori i masave të kontrollit të erozionit Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 6

65 Për të llogaritur faktorët e mesipërm të dhënat eksperimentale për gryerjen e tokës grumbullohen në stacione eksperimentale të ngritura për monitorimin e erozionit në vëndin tonë. Stacionet eksperimentale janë ngritur në Vithkuq (Korçë), Kallmet (Lezhë), Radhimë (Vlorë) dhe Qaf Shul(Librazhd). Stacionet eksperimentale përfaqësojnë dhe janë pjesë e gjashtë baseneve ujëmbledhës të rrjetit hidrografik të Shqipërisë dhe përfaqësojnë zona me lartësi të ndryshme nga niveli i detit. Kjo lartësi varion, nga m në stacionin Kallmet dhe Radhimë, deri në m në Qaf Shul dhe Vithkuq. Karakteristikat tokësore klimatike dhe mbulesa bimore në stacionet permanente ku monitorohet erozioni sipërfaqësor, përfaqësojnë zonat më karakteristike dhe tipike të vëndit tonë. Zona karakteristike me klimë të butë, pa ose me ngrica të pakta (rreshje të shumta shiu dhe pa mbulesë dëbore) si në Radhima dhe Kallmeti. Zona karakteristike me klime të ashpër, me ngrica të shumta, me më pak rreshje shiu, por me mbulesë dëbore si në Vithkuq (Korçë) dhe Qaf Shul (Librazhd). Të dhënat gjeografike për secilin stacion renditen në talelën. Tabela. Pozicionimi gjeografik i pikave eksperimentale Nr. Pika e monitorimit Kordinatat N E Altituda (në m) Zona dhe nën Zona klimatike Kallmet Lezhë o 9o 8 Mesdhetare Kodrinore Qëndrore Radhimë (Vlorë) o 9o9 9 Mesdhetare Kodrinore Jugore Qaf Shul Librazhd o6 o 6 Mesdhetare Paramalore Lindore Vithkuq Korçë o 9 o 9 Mesdhetare Malore Jugore Skema Eksperimentale Vlerësimi i humbjes së tokës, është bërë në sipërfaqet eksperimentale me gjatësi m, gjërësi, m dhe pjerësi 8 - %. Çdo skemë ka variante për të vlerësuar efektin e vegjetacionit (Faktori C ) në erozionin e tokës. Varianti. Tokë e pambjellë (Faktori C = ), Varianti. Tokë e mbjellë me kultura livadhore shumëvjeçare. Varianti. Tokë e mbjellë me kultura prashitëse(miser) Varianti. Tokë e mbjellë me Grurë ose Vetiver Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 6

66 Figura. Skema e eksperimentit L = m Gj =. m α = 9- % Në fund të çdo varianti janë instaluar kazanë që mbledhin rrjedhën sipërfaqsore. Kjo rrjedhë përmban dhe grimcat e eroduara nga sipërfaqja e tokës. Peshimi i tokës së gërryer/humbur, është bërë pas sedimentimit të plotë të turbullirës dhe largimit të ujit të grumbulluar në enët matëse Tabela.Karakteristikat tokësore për çdo pikë eksperimentale Pikat Eksperimentale Lezhë (Kallmet) Vlorë (Radhimë) Librazhd (Qaf Shul) Korçë (Vithkuq).. Tekstura në % Rërë Lym Argjil ë ,8 8,,8 7, 6, 6, 8 8 Klasa Tekstural e A Nomenklatura Pjerësia Gleyic Cambisol 8% ERA Calcaric Luvisol % ERA ERA Eutric Regosol Calcaric Cambisol % % Erozioni i tokës në rajonet e monitoruara. A. Stacioni i monitorimit Radhimë (Vlorë) Sasia e tokës së gërryer në stacionin e monitorimit në Radhime është në nivele nga 9. ton/ha/ vit për sipërfaqet me mbulesë bimore bar shumëvjeçar, në 8.8 ton/ha/vit në parcelën e mbjellë me misër. Mesatarja e humbjes së tokës në këtë pikë eksperimentale është rreth,6 ton/ha/vit. Pika monitoruese në Radhimë të Vlorës, konsiderohet si një nga zonat që përfaqëson pjesën jugore dhe jugë perëndimore të Shqipërisë (Vlorë Sarandë dhe Gjirokastër). B. Stacioni i monitorimit në Kallmetit ( Lezhë ) Sasia e tokës së gërryer në stacionin monitoruese të Kallmetit është nga rreth 8. ton/ha/vit për sipërfaqet me mbulesë bimore bar shumëvjeçar, dhe rreth 7. ton/ha/vit në parcelën e mbjelle me misër. Vlera mesatare e humbjes së tokës në këtë stacion llogariten rreth 8. to/ha/vit. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax:

67 Stacioni i monitorimit në Kallmet të Lezhës vlerësohet si përfaqesues i pjesës veriore perëndimore të Shqipërisë. C. Stacioni i monitorimit Vithkuq ( Korçë ) Sasia e tokës së gërryer në stacionin e Vithkuqit ( Korçë ) është në nivele nga 6.9 ton/ha/vit për sipërfaqet me mbulesë bimore bar shumëvjeçar, në 6. ton/ha/vit në parcela pa bimësi. Humbja mesatare të tokës është rreth. ton/ha/vit. Stacioni në Vithkuq të Korçës përfaqëson pjesën malore të Shqipërisë jug lindore kryesisht rrethet Korçë, Kolonjë, Devoll dhe Pogradec. E veçanta në këtë stacion është prania e dëborës për periudhën dhjetor mars e cila ndikon në uljen e erozionit të tokës. D. Stacioni i monitorimit në Qaf Shul (Librazhd) Sasia e tokës së gerryer në stacionin e Qaf Shulit, është në nivele 7.6 ton/ha/vit për sipërfaqet me mbulese bimore bar shumëvjeçar, në. ton/ha/vit në parcelën e mbjellë me miser humbja mesatare të tokës është rreth. ton/ha/vit. Stacioni në Qaf - Shul përfaqëson pjesën malore të Shqipërisë lindore dhe jugelindore, kryesisht rrethet Librazhd, Dibër, Bulqizë. E veçanta është se kjo pikë monitoruese si edhe ajo e Vithkuqit, është e mbuluara me shtresë deborë në periudhën Dhjetor Mars Vlerat mesatere të gryerjeve në ton/ ha matur në stacionet eksperimentale dhe në funksion të mbulesës bimore janë dhënë në Tabelën. Tabela. Sasia e tokës së gërryer në stacionet eksperimentale(ton/ha/vit) Emërtimi Vithkuq Qaf - Shul Parcelë natyrale me livadh. Parcela e mbjellë me grurë Parcela e mbjellë me misër Parcela e pa bimësi (ugar) Radhime Kallmet Mesatare ,,7,, Fig. Ndikimi i erozionit, (sipas stacioneve) mbi llojin e përdorimit të tokës Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax:

68 Të dhënat e tabelës tregojnë se midis rajoneve klimatike e tokësore të marra në studim kemi diferenca në sasinë e tokës së gryer të matur gjatë viteve eksperimentale. Kështu gërryerjet në zonën e ulët dhe bregdetare janë 6 ton/ ha ose 8 % më të mëdha se gëryerjet në rajonet malore qëndrore dhe lindore. Gjithashtu shihet qartë se faktori që ka ndikuar më shumë në sasinë e matur të tokës së gërryer është mbulesa bimore. Krahasuar me tokën e ç veshur mbulesa bimore livadhore e redukton erozionin në masën % ndërsa të lashtat(gruri) reduktimi i erozionit është në masën %. Të dyja këto mbulesa bimore janë mjaftë efektive në rastin e tokave tona bujqësore pasi edhe në bujqësinë tonë zënë një peshë të konsiderueshme në tokën arë të kultivuar. Kulturat prashitëse(misri) pasqyrojnë një efekt krejt të kundërt. Në variantin me këtë kulturë kemi një rritje të erozionit në masën 6,%. Kjo rritje pasqyron qartë rolin e ujitjes në erozionin e tokave bujqësore. Këto të dhëna duhen marrë në konsideratë për të përmirësuar teknikat e ujitjes që kjo e fundit të mos na kthehet në faktor dëmtues... Shkarjet e tokës. Shkarjet dhe shëmbjet e tokës janë shprehje e erozionit gjeologjik, dhe karakterizohen nga lëvizje të tokës si rezultat i reshqitjeve apo gravitetit. Lëvizjet mund të jenë të ngadalta apo të shpejta. Teritori i thyer, reshjet e shumta, shkatërimi i vegjetacionit natyror, braktisja e tokave bujqësore etj janë faktorë që stimulojnë proçeset e shkarjeve dhe shëmbjeve. Format dhe mënyrat e lëvizjes janë të shumta, këto varen nga faktorët klimatik dhe ato tokësorë, nga mënyra e disiplinimit të rrjedhave ujore sipërfaqësore, të thelluara dhe nga format që aplikojmë për parandalimin dhe minimizimin e tyre. Dinamika hërë është e dukshme dhe herë e pa dukshme. Koha e shfaqes së lëvizjes është në funksion të shtresave nëntokësore, ndërtimit gjeologjik dhe varet kryesisht nga aftësia e tyre për të përshkuar ujin. Kjo është nje nga arsyet, qe ne fazat e para levizjet jane te pa identifikuara. Pas saturimit me uje te shtresave të thella, dukuria e tyre fillon të bëhet katastrofike. Për shkak të veçorive teritoriale dhe vëmendjes së dobët që kemi prezantuar deri tani në problemet e mbrojtjes së tokave sipërfaqe të konsiderueshme të tokave bujqësore dhe apo të përdorura për aktivitete të tjera janë të rezikuara nga fenomenet e shkarjeve dhe shëmbjeve. Tokat e rajoneve të Beratit, Pogradecit, Skraparit, Mirditës, Elbasanit, Korçës, Përmetit dhe Kolonjës konsiderohen të jenë të rezikuar potencialisht nga rreziqet e shkarjeve dhe shëmbjeve. Gjithashtu dukuria e shkarjeve dhe shembjeve të tokës ka filluar të shfaqet dhe të veprojë në zonat e pjerrta në afërsi të zonave urbane të qyteteve Tiranë, Durrës, Lezhë, Sarandë.Sipërfaqet e tokës që rrezikohen nga këto shkarje dhe shëmbje janë rreth - mijë ha në të gjithë teritorin e Shqipërisë. A. Monitorimi i shkarjes së tokës në Bushkash (Mat) Për të monitoruar shkarjen dhe shëmbjen e tokës është përdorur metoda e reperave duke operuar me kuota relative. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax:

69 Reperat fiks vendosen jashtë objektit ku është bërë monitorimi. Vendosja e tyre bëhet kryesisht ne vende ku fenomeni i shkarjes dhe shembjes nuk ekziston dhe nuk parashikohen të ndodhë. Repereve në të gjitha rastet u jepet kuota relative. Reperat e ndryshueshëm janë shumë dhe vendosen në pikat karakteristike dhe ekstreme të fillimit dhe përfundimit të shkarjes ose shëmbjes së tokës. Kuotat e tyre lexohet në mënyrë permanente. Në këtë vit ecuria e fenomenit të shkarjes ka qënë minimal. Vrojtimet e para për shkak të ndryshimeve të vogla kanë qënë të pa evidentuara. Tabela. Kuotat e levizjes të masivit në pikat karakteristike të stacionit eksperimental Bushkash Nr. I Pikës Leximi 7 Leximi 8 Devijimi Vlerësimet e paraqitura në tabelën e mësipërme tregojnë se lëvizshmëria e tokës në këtë objekt është relativisht e ulët. Sipërfaqja tokësore e monitoruar ka lëvizur mesatarisht rreth.7 m në vit. Levizja nuk është uniforme. Lëvizja më e madhe është në momentin e shkëputjes fillestare më pas diferenca është shumë e vogël. B. Monitorimi i shkarjes së tokës në Lekas -Opar (Korçë) Në Lekas levizjet shkarëse dhe të shëmbura rezulton të jenë në këto vlera, të pasqyruara në tabelën Tabela Kuotat lëvizës të masivit në pikat më karakteristike në stacionin eksperimental Lekas-Opar (KORÇË) Nr. i Pikës Leximi 7 Leximi 8 Devijimi (në m) Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax:

70 Nga tabela rezulton se levizja në këtë masiv është relativisht i ulët. Krahasuar me levizjet e viteve të kaluara, kemi një stabilitet përsa i përket ritmit të levizjes. Sipërfaqja tokësore e monitoruar ka lëvizur mesatarisht rreth.8 m me vit. Levizja nuk është uniforme. Faktorët më kryesorë që kanë ndikuar në të dy rastet janë kryesisht: Mosmenaxhimi i ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore Mbikullotja në zonat me bimësi livadhore Rreshjet me sasi relativisht të larta. Ndërtimi gjeologjik i shtresave të tokës. Pjerrësia e terenit dhe forma e tij e aksidentuar Më poshtë paraqitet një hartë e rrezikut të shkarjeve. Figura Rreziqet për shkarjet e tokës në vendin tonë Toka te rrezikuara nga shkarjet Toka te shkara Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 7

71 . Monitorimi i gërryejes së tokës në brigjet e lumenjëve, në det dhe depozitimet e ngurta gjatë përmbytjeve... Vlerësimi i gërryerjes së tokës në brigjet e lumenjëve Shkumbin dhe Vjosë. Niveli i humbjes së tokës nga brigjet e lumenjëve, konsiderohet si një problem shumë i mprehtë sot në vëndin tonë, për familjet që janë shtrirë pranë tyre, për njësitë e pushtetit vendor si dhe atë qëndror. Metoda e vlerësimit është bërë duke përdorur sistemin e GPS (global position system) me qëllim përcaktimin sa më të saktë të kordinatave në terren. Proçesi i monitorimit të pellgut të lumit Shkumbin është kryer në afërsi të fshatit Obot. Monitorimi është kryer në - m gjatësi. Qëllimi i kësaj ndërhyrje ka qënë evidentimi i ndryshimit të relievit të tokës në bregun e lumit, humbjet e tokës, dhe mbi këtë bazë të bëhej e mundur përcaktimi i masave për parandalimin dhe pengimin e fenomenit të erozionit. Të dhënat tregojnë se në vlera mesatare për të gjithë gjatësinë e matur të tokës kemi rreth.8 ton në vit ose rreth.6 ton/vit për çdo ml gjatësi. Në dy krahet e tij, për të gjithë gjatësinë e shtratit të lumit, prej më shumë se ml, humbjet e tokës janë afërsisht rreth 6 ton/vit. Monitorimi i shtratit të lumit Vjosë është realizuar në m gjatësi në një segment të lumit në afërsi të fshatit Novosele. Figura. Metoda e përdorur për të vlerësuar gërruerjet e brigjeve të lumenjve Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 7

72 Vrojtimet tregojnë se në segmentin e lumit të matur humbjet e tokës për vitin 8 janë jo shumë të larta ose rreth 98 m tokë për të gjithë gjatësinë prej ml të analizuar. Kjo do të thotë se për çdo ml të gjatësisë së segmetit humbja e tokës është rreth. ton për çdo ml gjatësi.kjo logjikë është venë re edhe gjatë anës së majtë të rrjedhës së ujit të lumit Vjosa, nga Ura e Mifolit deri në bashkimin e saj me lumin e Shushicës.. Monitorimi i depozitimeve të ngurta gjatë përmbytjeve nga përrenjtë. Një formë specifike e degradimit të tokave është edhe zënia e tyre me materiale të ngurta, si pasojë e mbulimit me zhavorr të shkaktuara nga vershimi i përrenjëve dhe lumenjëve, të cilët në momente të rreshjeve të rrembyeshme shfaqin efektet e tyre. Ky fenomen megjithese i lokalizuar kryesisht në grykëderdhjen e perrenjëve të thatë (pjesa me e madhe e kohës janë pa prurje uji ), përbën një rrezik serioz për tokat bujqësore, prishjen dhe dëmtimin e infrastrukturës dhe qëndrave të banuara. Fenomeni zhavorrizimit me i dukshëm është në zonat e rrjedhës ujore të përrenjëve në Permet, Gjirokastër, Skrapar, Vlorë, Elbasan, Librazhd, Lezhë, Kurbin dhe Shkodrës. Gjatë vitit 8 janë monitoruar zona e Tepelenës (përroi i Krahsit) dhe Elbasanit (Përroi i Zaranikës) si zona ku vërshimi i përrenjëve është shumë i theksuar dhe me një rrezikshmëri shumë të madhe në mbushjen dhe shpesh herë në daljen e tyre nga shtrati. A. Përroi i Krahsit Në përgjithësi rrymat ujore të këtij përroi janë shpesh të rrezikshme dhe të parashikueshme, plotat ujore mbartin në të materiale të ngurta dhe me diameter të madh. Natyra gjeologjike e shtresave të tokës, grimcometria e tyre, mbulesa bimore e dëmtuar dhe relievi shumë i pjerrët, bëjnë që efektet negative që shfaq ky përrua, janë të lidhura parasëgjithash me dëmin që shkakton në mbushjen e kanalit të ujërave të lartate, zënien e tokës në afërsi të grykëderdhjes, si dhe nxjerrjen jashtë pune të ojekteve ndërtimore, pritave malore dhe rezervuarët që shërbejnë për shuarjen e energjisë së lëvizjes së ujit dhe materialeve të ngurta të ndërtuara në këtë përrua. Tekstura e tokës në basenin e Krahsit rezulton e klasës dhe me ritëm erozioni të lartë Thellësia e tokës, i korrespondon klasës së që karakterizohet nga ritëm erozioni i lartë dhe mbulesa e tokës konsiderohet si mbulesa me gurë që tregon një mbrojtje jo të plotë e tokës ose e klasës. Vlerat e temperaturave dhe të reshjeve, tregojnë për një Indeks të shkallës së Furnerit në nivelin shumë të lartë, po kështu është llogaritur edhe Indeksi i Gaussenit i cili është në shkallën e I thatë ndërsa Topografia është klasifikuar në shkallën e, I pjerrët. Mbulesa vegjetative konkludon të jetë jo e plotë, që i përket klasës. Mbështetur në të dhënat e grumbulluara nga vizitat në terren, mund të konkludojmë që rreziku potencial i basenit të Krahsit rezulton të jetë shumë i lartë. B. Përroi i Zaranikës Toka në basenin e Zaranikës ka predispozicion për tu gërryer. Përberja mekanike e tokës konsiderohet si kategori e -të duke u shoqëruar me erozion të shkallës së mesme. Gjithashtu thellësia e tokës futet në kategorinë e, që shoqërohet me erozion të lartë ndërsa mbulesa me gure është pothuajse e plotë duke çuar në erozion të klasës se, tregues këto që shoqërohen me një ritëm potencial të tokës për tu gërryer. Vlerat e temperaturave dhe të reshjeve tregojnë për një Indeks të shkallës së Furnerit në nivelin e mesëm, ndërsa Indeksi i Gaussenit është në shkallën e Mesatarisht i thatë, Topografia klasifikohet në shkallën I pjerrët. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 7

73 Mbulesa vegjetative tregon për një mbrojtje jo të plotë e cila klasfikohet në klasën e duke paraqitur kështu një rrezik potencial të basenit të përroit të Zaranikës të lartë. Monitorimi i cilësisë dhe sasisë së prurjeve të ngurta pezull në rrjetin kullues dhe ujërat e lumenjve.6 Monitorimi u realizua në zonat e Permet, Gjirokastër, Skrapar, Vlorë, Elbasan, Librazhd, Lezhë, Kurbinit dhe Shkodrës. Krahas zonave të mësipërme ky fenomen është analizuar edhe në zonat e brigjeve të lumenjëve më kryesore te vendit tone, te tille si lumi Gjader, lumi Mat, lumi Shkumbin, lumi Devoll, lumi Osum dhe lumi Vjosë. Si zonë studimore për monitorimin e këtij fenomeni është zgjedhur përroi i Kallmetit në afërsi të fshatit Kallmet në Lezhë, dhe për gjatë gjithë gjatësinë e shtratit te lumit Drino. Metodologjia e vlerësimit është bazuar në prurjet mesatare ditore dhe vjetore të lumenjëve, duke nxjerrë si konkluzion që kjo vlerë e gërryeshmërisë së tokës varet nga sasia reshjeve, nivelin e intensitetit të tyre, shkallën e mbulesës bimore, faktorin e erodibilitetit te tokës dhe koeficenti i rrjedhjes sipërfaqësore..6. Monitorimi i sasisë dhe cilesisë së prurjeve të ngurta pezull në ujerat e lumenjëve Drin, Mat, Shkumbin, Seman dhe Vjosë. Për shkak të veçorive morfologjike, Shqipëria është shumë e pasur në lumenj. Më shumë se lumenj dhe përrenj, formojnë përfundimisht 8 lumenj të mëdhenj, që rrjedhin nga juglindja drejt veriperëndimit, kryesisht drejt bregdetit Adriatik.Rreth 6% e pellgut ujëmbledhës të tyre shtrihet brenda territorit shqiptar. Këta lumenj shkarkojnë në detin Adriatik mesatarisht 8 m/s (min. 69 dhe maks. 6 m/s); moduli mesatar i rrjedhjes është, l/s. km. Nga prurja e përgjithshme vjetore prej, miliardë m, vetëm,8 miliardë u përkasin ujërave nëntokësore. Mesatarja vjetore e rreshjeve në territorin shqiptar është mm/vit por të shpërndara jo uniformisht përgjatë vitit: rreth % në dimër, % në pranverë, 7% në vjeshtë dhe vetëm % në verë. Prej rreshjeve të çrregullta, lumenjtë janë të rrëmbyeshëm, gërryes (në pjesën lindore të vendit) dhe përgjithësisht formojnë shtrat të gjerë dhe të lakuar në përmbajtja minerale e ujërave është përgjithësisht e ulët, midis dhe mg/l, kryesisht si bikarbonate. Temperatura luhatet nga, në 8,9 C në dimër, dhe nga 7,8 në,6 C në verë. Gati gjithë lumenjtë shkarkojnë ujërat në detin Adriatik, në një zonë prej rreth km. Në tabelën 6 jepen veçoritë kryesore të lumenjve te monitoruar. Tabela 6. Veçoritë kryesore hidrologjike të lumenjve më të mëdhenj në Shqiperi Lumi Gjatësia Km Pellgu km Prurja Moduli iraproti imineralizimi mestatare m/prurjes l/s/prurjes mg/l s km Maks/Min Drini Mati Shkumbini Semani Vjosa , 9,7 9,8,6, 6,9 9,, 9,,,7 7, 7 7 Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 7

74 Ujërat e lumenjve përdoren kryesisht për vaditje në bujqësi dhe për prodhim energjie (Drini, Mati, Bistrica). Shumë nga këta lumenj, si Mati, Drini, Kiri etj. ushqejnë burime nëntokësore, që përdoren për ujë të pijshëm, ndërsa ujërat e Shkumbinit dhe Semanit përdoren drejtpërdrejt për ujë të pijshëm. Mati Lumi i Matit me gjatësi prej km dhe sipërfaqe të pellgut km shtrihet në Shqipërinë veriore. Rrjedh me prurje mesatare m/sek dhe hidromodul mesatar,6 l/sek/km. Uji ka mineralizim të ulët mesatarisht mg/l. Temperatura e ujit luhatet nga,oc në janar deri në 9,9oC në gusht. Lumi Fan është ushqyesi kryesor i lumit të Matit. Ai është formuar nga Fani i Madh dhe Fani i Vogël të cilët bashkohen afër Rrëshenit. Sipërfaqia e pellgut të tij është 7 km. Prurja kryesore e Fanit është 6, m/s. Uji ka mineralizim të ulët 6 mg/l. Ujërat e tij përdoren kryesisht për vaditje. Ujërat e Matit kanë përgjithësisht cilësi të mirë, megjithëse ai mund të ketë ngarkesë me metale të rënda, si Cu, Cr, Fe, Zn etj., me origjinë natyrore ose antropogjene. Në dhjetëvjeçarët e kaluar, ndotje janë shkaktuar nga shkarkimet e ngurta dhe të lëngëta të minierave dhe fabrikave të pasurimit të bakrit dhe kromit të cilat hidheshin drejtëpërdrejt në lumë. Shkumbini Shkumbini është nga lumenjtë më të mëdhenj në Shqipërinë Qendrore me gjatesi 8 km, sipërfaqja e pellgut km, dhe lartësia mesatare mbi nivelin e detit është 7 m. Prurja mesatare shumëvjeçare e Shkumbinit është 6, m/sek. Ai transporton mesatarisht,8 milionë tonë lëndë të ngurta në vit. Temperaturat lëvizin nga 6,oC në janar deri oc në gusht. Mineralizimi i ujërave është rrëth 7 mg/l. Ujerat e lumit Shkumbin jane te cilësi relativisht të mirë. Semani Lumi Seman është 8 km i gjatë, me pellg ujëmbledhës,69 km dhe lartësi mesatare mbi nivelin e detit 86 m. Gjithashtu, rreshjet janë të pakta, mesatarisht 8 mm/vit. Prurja mesatare shumëvjeçare është 9,7 m/s. Reth 6% e ujit sigurohet nga ujëmbledhësi i Devollit. Sasia e lëndëve të ngurta që transportohen për në det nga Semani është afërsisht, milionë tonë/vit. Ujërat kanë mineralizim relativisht të lartë prej mg/l. Temperaturat e ujit luhaten nga 6,8oC në janar deri në,oc në gusht. Osumi Lumi Osum është degë kryesore e Semanit me gjatesi 6 km i, sipërfaqja ujëmbledhëse është km, lartësia mesatare 88 m, prurja mesatare shumëvjeçare, m/s dhe rrjedhje të pakta prej 7, l/s/km. Uji ka mineralizim mesatar prej mg/l. Vjosa Lumi Vjose ka një gjatësi prej rreth 7 km, prej të cilave 8 km në territorin e Greqisë, kurse rreth 9 km brenda territorit të Shqipërisë. Vjosa lag zona me një sipërfaqe prej 6.76 km²,. km² prej të cilave gjenden brenda kufijve të Greqisë, dhe km² brenda kufijve të Shqipërisë. Prurja mesatare e ujrave në grykëderdhje është rreth m³/s. Vlerësimi i sasiseë së prurjeve të ngurta pezull të mbartura në turbullirën e lumenjëve është një nga treguesit më kryesor të matjes dhe monitorimit të gërryeshmërisë së tokës. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 7

75 Mënyra, teknika dhe metodologjia e vlerësimit bazohet në prurjet mesatare ditore dhe vjetore të lumenjëve, që do të thotë, se ky vlerësim sasior I gërryeshmërisë së tokës varet nga sasia rreshjeve, intensitetin e tyre, mbulesën bimore, erodibilitetin e tokës dhe koeficenti i rrjedhjës sipërfaqësore dhe nëntokësore. Karakteristikat e lumenjve të monitoruar dhe prurjet e ngurta janë dhënë në tabelën 7. Tabela 7 Prurjet e ngurta në lumenjte e monitoruar Nr Lumenjtë Pellgu Prurja Sedimentet Moduli i ujëmbledhës (m/s) (gr/l) materialeve (km ) të ngurta (Ton/km) Drini Mati.9 88 Shkumbin Seman Vjosa Erozioni (ton/ha/vit) Prurja mesatare e lumenjve, grimcat e mbajtura prej ujit (turbullira) dhe sipërfaqja e pellgut ujëmbledhës, na lejojnë të llogarisim edhe sasitë mesatare të tokës së grryer për çdo bazen. Më poshtë do të paraqesim në formë grafike të gjitha vlerat e paraqitura në tabelën 7, për çdo komponent. Fig.6 Prurjet e lumenjve Fig 7. Transporti i materialeve të ngurta nga prurjet e lumenjve Fig 8. Transporti i sedimenteve nëpërmjet lumenjve Fig 9 Transporti i aluvioneve nga prurjet e lumenjve Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 7

76 Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax:

77 Figura. Materiale erozioni të transportuara nga lumenjtë Nga të dhënat rezulton se me ujin e lumenjve transportohen sasi të konsiderueshme grimcash që i korrespondojnë një sasie dheu 8..7 ton/ha në vit. Vlerat më të mëdha janë regjistruar në lumenjtë Shkumbin dhe Seman. Sasite e dheut të gërryera dhe të transportuara mbartin me vete dhe elemente të ndryshëm si azot, fosfor, potas, metale të rënda etj. Rezultatet e marra për sasinë e azotit, fosforit dhe potasit të mbartur nga uji i lumenjve paraqiten në tabelat dhe grafikët e meposhtëm: Tabela 8. Azoti mineral në ujin e lumenjve Nr Lumi Prurja mesatare vjetore (m/sek) Mati Shkumbini 6. Semani 9.7 Vjosa 9 Drini Totali Azoti mineral (mg/lit) Azoti mineral larguar nga toka (Kg/ha/vit) Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax:

78 Fig.. Sasia e azotit e larguar me prurjet e lumenjve Tabela 9. Fosfori mineral në ujin e lumenjve Nr Lumi Prurja mesatare vjetore (m/sek) Mati Shkumbini 6. Semani 9.7 Vjosa 9 Drini Totali Sasia e kriprave të Fosforit (mg/lit)..... Fosfori i larguar nga toka (Kg/ha/vit) Fig.. Sasia e fosforit larguar me prurjet e lumenjve Tabela.. Potasi mineral në ujin e lumenjve Nr Lumi Mati Shkumbini Semani Vjosa Drini Totali Prurja mesatare vjetore (m/sek) Potasi mineral Potasi mineral larguar (mg/lit) nga toka (Kg/ha/vit) Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax:

79 Fig.. Sasia e potasit larguar me prurjet e lumenjve Rezultatet tregojnë se vërtet nga toka largohen sasi të konsiderueshme të elementëve, veçanërisht për elementin e azotit..7 Konkluzione dhe rekomandime Monitorimi i erozionit dhe shkarjeve të tokës tregon se erozioni vazhdon të ketë vlera të konsiderueshme me vendin tonë. Sasia e tokës që humbet çdo vit luhatet në kufijtë 7,6-8,8 ton/ ha me një sasi mesatare të llogaritur 6, ton/ha. Këto vlera konvertohen në,6, mm shtrese aktive në vit ose mesatarisht,7 mm/vit. Bimësia livadhore dhe të lashtat sigurojnë një mbrojtje të konsiderueshme të tokës nga erozioni për katër zona klimatike të vëndit tonë. Konkretisht ato e reduktojnë erozionin deri në masën 9 %. Reshjet në rajonet e zonës mesdhetare qëndrore dhe jugore karakterizohen nga nje agresivitet erodues shumë më i lartë se në rajonet malore qëndrore dhe lindore. Nga monitorimi i gërryejes së tokës në brigjet e lumenjve, në det dhe depozitimet e ngurta gjatë përmbytjeve rezulton se në lumenjtë Shkumbin dhe Vjosë paraqiten vlera shumë të larta të humbjes së tokës bujqësore. Këto humbje të tokës vijnë si rrjedhojë e devijimit të rrjedhës së ujit të këtyre lumenjëve. Lumenjtë Shkumbin dhe Vjosë kanë pësuar ndryshime përsa i përket shtrirjes së basenit dhe drejtimit të rrjedhës së ujit në to, shkak që mund të ketë ndikuar në humbjen e tokës bujqësore. Gjithashtu ka një nivel të ulet të mirmbajtjes të veprave mbrojtës të tokave në brigjet e këtyre lumenjëve. Monitorimi i depozitimeve të ngurta gjatë përmbytjeve nga përrenjtë tregon se në përgjithësi depozitimet e ngurta janë evidente pas rënies së shirave të rrëmbyeshme në stinën e verës.. Shtresa e depozitimeve e mesatarizuar për të gjithë sipërfaqen e mbuluar me materiale të ngurta, në vitin 8 ka qënë në vlerat 9 deri cm thellësi tek përroi i Krahsit. Sasia e materialeve inerte në sipërfaqen e monitoruar tek përroi i Zaranikës është rreth m ose e barabartë me rreth ton materiale inerte për periudhën mars nëntor 8. Në krahasim me vitin e kaluar depozitimet me materiale inerte janë relativisht më të ulta se ato të vitit 7.Parandalimi i depozitimeve të materialeve inerte të sjella te këto dy përrenj mund të bëhet i mundur dhe efektiv vetëm nëpërmjet ndërtimit të veprave mbrojtëse (pritave tip rezervuar) për gjatë gjithë gjatësisë së përroit. Sipërfaqet e zëna me materiale inerte në nivel nacional janë pothuajse në nivelin e një viti më parë në vlerat e deri ha/vit. Në përgjithësi, Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax:

80 viti 8 ka qënë një vit më një verë të thatë ku reshjet e shiut kanë munguar plotësisht duke bërë të mundur që edhe vërshimi i përrenjëve të mos egzistonte. Nga të dhënat e monitorimit të cilësisë dhe sasisë së prurjeve të ngurta pezull në rrjetin kullues dhe ujërat e lumenjëve mund të themi se erozioni është në vlera të konsiderueshme në gjithë basenet e lumenjve dhe veçanërisht në lumenjtë e Shkumbinit dhe Semanit. Krahas sasisë së madhe të tokës së gërryer këto lumenj mbartin me vete dhe sasi të konsiderueshme të azotit mineral që është një element shumë i rëndësishëm i pjellorisë së tokave. Rekomandime dhe masat e propozuara për përmirësimin e situatës së gërryerjes së tokës në brigjet e lumenjve. Një kontroll të rreptë dhe strikt të shfrytëzimit pa kriter të materialeve inerte në brigjet e lumenjëve, si dhe ndalimi i plotë i përdorimit të inerteve në rrjedhën e poshtëme të lumenjëve Shkumbin, Vjosë dhe Mat.. Pyllëzim sa më i shpejtë dhe ngritja e veprave të natyrave të ndryshme hidroteknike me qëllim disiplinimin e rrjedhës së ujit në shtratin e lumit. Eliminimin e ndërhyrjeve mekanike në afërsi të shtratit të këtyre lumenjëve për qëllime plugimi ose të tjera (propozohet futja e një dispozite të caktuar ligjore me qëllim përcaktimin e një zone të caktuar mbrojtëse për këtë qëllim, mbeshtetur në shëmbullin e vëndeve perëndimore).. Mbajtja dhe sigurimi i një regjimi normal dhe uniform të prurjeve ujore dhe të ngurta, si dhe ruajtja e një balance normale për komandimin e grykëderdhjes së lumnjëve.. Ndërmarrja e një sërë masash me karakter inxhinerik, hidroteknik dhe i natyrave të tjera me qëllim menaxhimin dhe mirmbajtjen e baseneve ujore si dhe të shtretërve të këtyre lumenjëve. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 8

81 Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 8

82 KAPITULLI IV MBETJET Ritmet e larta të rritjes së popullsisë dhe migrimet e shumta të saj për në qytetet më të zhvilluara kanë ndikuar në rritjen e volumit të mbetjeve inerte për shkak të ndërtimeve të shumta dhe prishjes se objekteve të vjetra. Parandalimi ose reduktimi i mbetjeve aktualisht të gjeneruara, nëpërmjet riciklimit dhe incenerimit, është një nga shtyllat kryesore të politikës të menaxhimit të mbetjeve.sasia e mbetjeve që duhet të shkojnë në landfill duhet të jetë minimale për shkak të përfshirjes së hapësirave të kërkuara. Për riciklimin e materialeve, kusht i domosdoshëm, është ndarja e mbetjeve (veçimi), qysh nga burimi i derdhjes së tyre. Kjo kërkon nga autoritetet lokale (Bashkive), që të organizojnë apo të ngrejnë sistemin e grumbullimit të veçuar ose të ndarë të mbetjeve, që rezultojnë nga aktiviteti i ekonomisë shtëpiake për veçimin e tyre nga amballazhet plastike, të qelqit, amballazheve metalike, të letrës së kartonit, të aluminateve të parafinuar etj. Gjithashtu prodhuesi është plotësisht përgjegjës për menaxhimin e produkteve të tij, të mbetjeve të cilat ai gjeneron gjatë aktivitetit të prodhimeve të këtyre produkteve si dhe për të gjitha shpenzimet për menaxhimin e mbetjes. Kjo kosto natyrisht përfshihet në çmimin e produktit sipas principit ndotësi paguan. Duhet theksuar se përgjegjësia e prodhuesit mbetet e kufizuar dhe plotësimi i detyrimeve të tij ka qenë e kufizuar dhe mbi baza vullnetare për aktivitete të tilla si grumbullimit dhe riciklimin e materialeve. Gjenerimi i mbetjeve urbane dhe inerte Në zbatim të VKM Nr., datë.. Për Monitorimin në Republikën e Shqipërisë, Ministria e Punëve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit ka hartuar Regjistrin vjetor të prodhimit të mbetjeve urbane dhe inerte sipas Bashkive dhe Qarqeve. Për të qënë sa më afër realitetit janë bërë vëzhgime në drejtim të llogaritjes së sasisë ditore të mbetjeve urbane që prodhon një banor gjatë një viti, mbështetur në kushtet konkrete të çdo bashkie si dhe standartit të komunitetit (nivelit ekonomik) si dhe studimeve të bëra nga konsulentet e huaj në bashkëpunim me pushtetin vendor. Gjenerimi i mbetjeve urbane dhe inerte për vitin 8 për secilin qark paraqitet në tabelën e mëposhtme: Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 8

83 Tabela. Gjenerimi i mbetjeve urbane dhe inerte për vitin 8 Nr. QARKU POPULLSIA Sasia vjetore Sasia vjetore ton/banore Mb.urbane/ton 88.8 QARKU BERAT 978. QARKU DIBËR QARKU DURRËS QARKU ELBASAN QARKU FIER QARKU GJIROKASTËR QARKU KORÇË QARKU KUKËS QARKU LEZHË QARKU SHKODËR QARKU TIRANË QARKU VLORË GJITHSEJ Sasia vjetore Mb.inerte/ton Siç vërehet nga tabela për vitin 8, sasia më e madhe e mbetjeve të gjeneruara për banorë është në qarkun e Tiranës dhe të Vlorës e ndjekur nga qarku i Durrësit. Dukshëm vërehet se gjatë vitit 8 sasia më e madhe e mbetjeve urbane dhe inerte të gjeneruara është në Qarkun e Tiranës. Në paraqitjet grafike të mëposhtme paraqitet tendenca e gjenerimit të mbetjeve urbane dhe inerte në vitet -8. Fig.Sasia e mbetjeve urbane të gjeneruara në vitet -8 Gjenerimi i mbetjeve urbane -8 mbetje urbane ne ton Sasia vjet ore m bet je urbane Sasia e mbetjeve urbane të gjeneruara nga viti deri në vitin 8 është me tendence në rritje. Në vitin sasia e mbetjeve urbane është 699 ton ndërsa në vitin 8 kjo sasi është 76 ton mbetje urbane. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 8

84 Fig. Gjenerimi i mbetjeve urbane për banorë në vitet -8 Gjenerimi i mbetjeve ton/banor/vit -8. ton/banor/vit Sasia vjetore mbetje Nga viti në 8 kemi një rritje të sasive të mbetjeve të gjeneruara për banorë: nga.86 ton/banor/vit për vitin në.9,6 ton/banor/vit për vitin 8 Fig.Sasia e mbetjeve inerte të gjeneruara në vitet -8 Gjenerimi i mbetjeve inerte -8 mbetje inerte ne ton Sasia vjetore mbetje inerte Vihet re, se gjatë vitit 7-8 kemi një rritje të sasisë së mbetjeve urbane të gjeneruara por gjithashtu kemi dhe një ulje të sasisë së mbetjeve inerte të gjeneruara në vitin 8. Kjo dëshmon për vazhdimesinë në rritje të konsumit të popullsisë dhe për pasojë sasi më të mëdha të mbetjeve urbane të gjeneruara, ndërsa sektori i ndërtimeve ka pësuar ulje në vitin 8 krahasuar me vitin 7.. Mbetjet e ngurta industriale Kryesisht gjeneruesit kryesorë të mbetjeve industriale kanë qënë industria kimike, metalurgjike, minerare, e naftës, industria e lehtë, ushqimore, kimikatet e përdorura për plehrime etj. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 8

85 Nga pikëpamja e vetive fiziko kimike, toksikologjike dhe ekotoksikologjike, një pjesë e tyre janë evidentuar dhe klasifikuar si mbetje shumë toksike, toksike, korrozive, irrituese, kancerogjene etj. Ndërmarrjet me më shumë kimikate stok janë ish Kombinati metalurgjik Elbasan, Uzina e Plehrave Azotike në Fier, Uzina e Kimikateve dhe Pesticideve në Durrës, Ndërrmarrja e Superfosfatit në Laç, Rubik, etj. Nga sasia e përgjithshme e kimikateve të industrisë kimike, ton (% e sasisë totale) janë kimikate shumë helmuese, ton (7%) janë ekstremisht të djegshme dhe të djegshme, 7 ton (8%) janë me veti helmuese etj. Nga këto mund të veçojmë mbetjet e cianureve, të arsenikut, të zhivës, të oksidit të vanadit, të disa lëndëve organike etj. Në bazë të të dhënave studimore të vitit 8 rezulton se: NFIM Elbasan Aktualisht në depot e NFIM Elbasan ndodhen rreth - ton kimikate me efekt të fortë, të ambalazhuara në fuçi plastike, si dhe mjaft kimikate e reagente kimike të ambalazhuar në shishe qelqi, kutia plastike e metalike. Duke qënë se këto kimikate nga natyra janë mjaft toksike dhe me efekt mjaft të madh avullues e korodues, gjëndja në magazina është shqetësuese dhe e papërballueshme për periudhën në vazhdim.kimikatet e rrezikshme gjëndje në NFIM Elbasan janë mallra stok duke mos pasur aktualisht asnjë vlerë përdorimi. Zona industriale Laç Nga verifikimet e bëra herë pas here, si gjatë proçesit të inventarizimit të kimikateve në vitin, gjatë vitit, dhe tani së fundi në Qershor 8, rezulton se gjëndja nuk ka ndryshuar. Shqetësimin më të madh, për ndotjen e mjedisit dhe shëndetin e njerëzve në zonën industriale të Laçit e përbën fluorosilikati i natriumit (NaSiF6) gjëndje në ish repartin e prodhimit të tij, katalizatori i përdorur me përmbajtje VO, As dhe metale të rëndë, rreth ton, si dhe kimikatet e laboratorit rreth kg Uzina e bakrit Rubik, Problemi i mbetjeve të rrezikshme për këtë objekt është zgjidhur me realizimin e projektit të financuar nga CARDS me një fond prej. milion Euro. Problem mbeten kimikatet gjëndje në laboratorin e uzinës së rafinimit Shërbimi Gjeologjik Shqiptar Në laboratorin e gjeologjisë në Tiranë, Blloku Vasil Shanto, ka gjëndje aktualisht rreth ton reagentë kimikë ( artikuj). Uzina e plehrave azotike Fier Në uzinën e plehrave azotike Fier, që në vitin 97, dolën të papërdorshëm gjatë proçesit të prodhimit solucione arseniakale, një pjesë e të cilave janë solucione arseniakale të natriumit, me përmbajtje rreth, gr/litër As (si As), të cilët u depozituan në kolonat e regjenerimit të squfurit, rezervuarin SR/6PS, gazgolderin e gazrave të djegies, ndërsa pjesa tjetër ishin solucione arseniakale të kaliumit, me përmbajtje rreth 8, gr/litër As (si AsO) u depozituan në rezervuarin e solucioneve dekarbonizues SR/69PS Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 8

86 Këtë vit, në kuadër të implementimit të programit Cards, të financuar nga Komuniteti Evropian për ndërtimin e CDF në uzinën e plehrave azotike Fier, me vlerë. milion Euro, po punohet për ndërtimin e landfillit për depozitimin e mbetjeve të rrezikshme si dhe po sistemohen e rimagazinohen kimikatet e rrezikshme që ishin në magazinën e helmeve të kësaj uzine Industria e tekstileve Në këtë industri përfshihen ish kombinati i tekstileve Tiranë, ish kombinati i tekstileve Berat dhe fabrika e trikotazhit Korçë. Në këto ndërmarrje ndodhen të depozituara shumë kimikate, që klasifikohen në dy grupe: - Ngjyruesit - Lëndët ndihmese Po kështu mund të përmëndim kimikate stok në zonat e ish Industrise së qelqit dhe qeramikës, Industria e gomë-plastikës, Industria e lëkurë-këpucës etj. Industria metalurgjike dhe minerare, gjatë aktivitetit të tyre, kryesisht ka gjeneruar mbetje të ngurta solide si skorje të furrave të shkrirjes së mineraleve të prodhimit të bakrit, të çelikut etj, pluhura të furrave të shkrirjes, mbetje sterile nga fabrikat e pasurimit të bakrit, kromit, nikelit etj, mbetje sterile të minierave të nxjerrjes së bakrit, kromit etj. Skorjet e industrisë së shkrirjes së bakrit, jane transportuar në landfillin e ri të ndërtuar në afërsi të ish uzinës metalurgjike.ndërsa skorjet e prodhimit të çelikut, sterilet nga fabrikat e pasurimit etj, mbeten të depozituara si më përpara, në dampat përkatëse të tyre të pa mbrojtura dhe me të njëjtat kushte teknike, duke pozuar të njejtat rreziqe dhe probleme shqetësuese për shëndetin e njerëzve dhe mjedisin ku ato ndodhen. Nga ish Instituti i Mjedisit Tiranë janë ndërmarrë disa studime me synim evidentimin dhe vlerësimin e situatave mjedisore në disa zona të ndotura të vëndit dhe janë rekomanduar masa për përmirësimin e situatës deri tek mundësia e rehabilitimit të tyre. Nga këto mund të përmendim studimin për zonën naftëmbajtëse të Patos-Marinzës, zonën e Porto- Romanos, magazinat e kimikateve në zonën e Bisht Pallës, Kombinatin Metalurgjik të Elbasanit, Uzinat Metalurgjike të Laçit e Rubikut, ish uzinën e plehrave azotike të Fierit etj. Për sa i përket aktiviteteve të reja fatkeqësisht deri tani nuk ka të dhëna për sasitë e mbetjeve të ngurta që ato gjenerojnë. Por është e sigurt që shumica e tyre përfundojnë në vënddepozitimet së bashku me mbetjet e tjera urbane, pa ndonjë ndarje apo trajtim paraprak. Këtë problem e vështirëson edhe mungesa e landfilleve për mbetjet e rrezikshme. Një tregues pozitiv është ngritja e disa ndërmarrjeve për riciklimin e plastikës, por ato punojnë kryesisht me lëndë të importuar, për shkak të pamundesisë së sigurimit të plastikës mbetje në tregun vëndas gjë, që kërkon një ndarje të këtij fraksioni të mbetjeve që në burimet e gjenerimit. Po kështu disa aktivitete, që kryejnë riveshjen e gomave të përdorura, i sigurojnë ato nga importi, për shkak të cilësisë më të mirë të gomave të tyre. Ndërkohë gomat e dala jashtë përdorimit në vënd shkojnë në vënddepozitimet e mbetjeve urbane ose për djegie në kaldajat e fabrikave të çimentos. Mbetjet e ngurta në industrinë minerare Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax:

87 Shuma ton* Shënim: Në sasinë e mbetjeve të pa rrezikëshme, rreth mln ton, pjesën më të madhe e zënë mineralet e pa shfrytëzuara të nxjerra nga minierat. Mbetjet e ngurta në industrinë metalurgjike Shuma ~ 67 ton. Gjëndja e mbetjeve të ngurta sipas llojeve në Metalurgjinë e Rubikut dhe Laçit jane pak a shumë më të njejta sasi të dhënë në raportin për vitin 7 Mbetjet e ngurta të rezultuara nga metalurgjia e shkrirjes së bakrit Rubik janë transportuar dhe depozituar në landfillin e ri te ngritur pranë ish uzinës së shkrirjes. Ndërsa në Laç, mbetjet e ngurta industriale janë depozituar në sheshin e territorit të uzinës. Mbetjet e ngurta të Uzinës në Elbasan, janë depozituar në dampën e Uzinës (Papër) dhe pranë landfillit të Uzinës së Çelikut. Mbetjet e tjera të Uzinës, si mineral Fe-Ni i pa reduktuar dhe koncentrat hekuri, janë depozituar pranë landfillit të mbetjeve të ngurta të Uzinës së Çelikut, në jug të Uzinës së Koksit. Mbetjet e ngurta të TEC-it janë depozituar në dampen e TEC-it, pranë lumit Shkumbin. Mbetjet e ngurta të Uzinës se Gizës (skorjet e granuluara të gizës) janë depozituar në vaskat e skorjes, me mundësi përpunimi e transporti, për t u përdorur në destinacion tjetër. Industria e ferrokromit përfshin dy uzina të shkrirjes së ferrokromit në Burrel dhe në Elbasan, të cilat kanë si produkt final ferrokromin karbonik. Mbetjet e ngurta që dalin gjatë shkrirjes janë skorje, në formën e copave me përmasa të ndryshme deri në blloqe masive, të cilat janë depozituar në dy landfille të posaçme në afërsi të territorit të uzinës së Burrelit dhe të uzinës së Elbasanit. Në mënyrë të përmbledhur sasia e mbetjeve të ngurta për të dy uzinat e shkrirjes së bakrit jepet si me poshtë: Mbetjet e ngurta nga fabrikat e pasurimit: a. Te bakrit: Shuma ton. Mbetjet e ngurta të dala nga fabrikat e pasurimit janë depozituar në dampat në afërsi të këtyre fabrikave. Gjatë kësaj periudhe vjeçare, veçanërisht në sezonin e dimërit, si rezultat i reshjeve dhe rritjes së volumit të prurjes së lumit Fan, një sasi e konsiderushme e mbetjeve të fabrikave Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax:

88 të pasurimit sidomos ajo e Fushë- Arrëzit dhe Repsit janë depozituar në shtratin e këtij Lumi duke përbërë një kërcënim serioz për gjallesat ujore dhe për gjithë mjedisin në këtë zonë. b. Te kromit (Bulqizë etj): Shuma ~ ton c. Të hekur nikelit (Guri i Kuq Pogradec): Shuma ton. Totali i përgjithshëm ton. Ndotja e shesheve industriale nga shkarkimi i mbetjeve. Organizmat ndërkombëtare, si UNEP-i, UNDP, Ambasada e Hollandës etj, në bashkëpunim me Ministrinë e Mjedisit Pyjeve dhe Administrimit të Ujrave etj, kanë bërë një rivlerësim të gjëndjes mjedisore dhe është shtuar numëri i zonave të cilësuara si Hot Spote mjedisore, të cilat kanë ndikuar në mënyrë të ndjeshme në ndotjen e tokës dhe ujrave sipërfaqësore të këtyre zonave. Këtu mund të përmendim ish P.V.C. në Vlorë, Rafinerinë e Naftës në Ballsh, industrinë e nxjerrjes së naftes në Patos Marinzë, ish uzinën metalurgjike të bakrit në Laç, metalurgjinë në Elbasan, uzina e baterive dhe ish kombinati i tekstileve në Berat, Zona e ndotur e Porto Romanos në Durrës etj. Në këto zona, në mënyrë të veçantë, rrisku për shëndetin e njerëzve dhe mjedisin është mjaft i lartë dhe me të drejtë kërkohet një ndërhyrje emergjente për rehabilitimin e plotë të tyre. Duke u nisur nga të dhënat e deritanishme, nga hotspote të identifikuara në të gjithë vëndin, rreth 7% e tyre kanë patur ndikimin e tyre në ndotjen e tokës. Nga këto, zona janë në proçes rehabilitimi, si zona metallurgjike Rubik, mbetjet e ngurta arseniakale në ish uzinën e pleherave azotike në Fier dhe zona e Porto Romanos. Ndotësit kryesor të zonave, kanë qënë industria metalurgjike, Industria e nxjerrjes dhe përpunimit të naftës, industria kimike, pesticidet e përdorura në industri dhe bujqësi etj. Zonat më të ndotura në sasi dhe shtrirje sipërfaqësore janë:. Zona ku ka qënë e instaluar industria minerare, industria metalurgjike e bakrit, ferrokromit, kromit, hekur nikelit etj;. Zona e nxjerrjes dhe përpunimit të naftës;. Zona ku ka qënë e instaluar industria kimike;. Zona e ngritjes së shesheve të depozitimit të mbetjeve urbane etj. Ndotësit potencial më të përhapur në zonat e identifikuara, të shprehur në % kundrejt numrit total të hotspoteve janë:. Zonat e ndotura nga metalet e rënda (Cu, Zn, Pb, As, Ni, etj.) dhe mbetjet e ngurta industriale; % Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax:

89 . Mbetje kimikatesh të depozituara në depo ( kimikate toksike, etj ). Kimikate dhe pesticide që mendohet se kanë ndikuar në ndotjen e tokës. Zona të ndotura nga substanca klororganike ( lindan etj). Zona të ndotura nga nafta bruto dhe përbërësit e saj. 6. Ndotje nga mërkuri 7. Të tjera.%; 9.6%; 6.%; 6.%;.%; 6.9% Në fig.. paraqitet sasia në % e ndotësve që kanë ndikuar në ndotjen e tokës të zonave të identifikuara si hotspote. Fig.. Zonat e ndotura të identifikuara si hot- spote Zonat e Ndotura ne % Niveli i ndotjes ne % Lloji i Ndotesit 6 7 Lloji i ndotësve:. Zonat e ndotura nga metalet e rënda dhe mbetjet e ngurta industriale;. Zonat të cilat janë të depozituara mbetjet e kimikateve;. Zonat e ndotura nga mbetje të kimikateve dhe pesticideve të cilat kanë ndikuar në ndotjen e tokës;. Zonat e ndotura nga mbetje të substancave klororganike ( lindan);. Zonat e ndotura nga mbetjet e industrisë së naftës; 6. Zona të ndotura nga mërkuri; 7. Zona të ndotura nga ndotës të tjerë të llojeve të ndryshme Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax:

90 Konkluzionet për Mbetjet pasqyruar me simbole - Shume mire - Mesatarisht mire - Keq Tendenca e gjenerimit te mbetjeve urbane dhe inerte, 7-8 Emërtimi Mbetje urbane (ton) Mbetje inerte ( ton) Sasia vjetore e mbetjeve ton/banor/vit Vlerësimi Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 9

91 Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 9

92 KAPITULLI V Ujërat Për vlerësimin e cilësisë së ujërave të lumenjve dhe liqeneve janë përdorur dy burime: (i) Direktiva e Komisionit Evropian CEE/CEEA/CE 78/69 për cilësinë e ujërave të ëmbla për rritjen e peshqve (BMZ, 99) të cilat janë përmbledhur në tabelën e mëposhtme: Tab. Cilësia e ujërave natyrore për të lejuar rritjen e peshqve (EC Desig: 78/69, dt ; BMZ, 99) Ujëra salmonide Ujëra ciprinide Parametri Niveli i Niveli i Niveli i Niveli i rekomanduar detyrueshëm rekomanduar detyrueshëm. temperatura e matur në kufirin e përzierjes të një rrjedhje termike nuk duhet të rritë temperaturën me. ºC ºC Temperatura (ºC). Shkarkimet termike nuk duhet të shkaktojnë rritje të temperaturës në kufirin e përzierjes mbi. ºC 8 ºC Oksigjeni i tretur (mg/l) % >9 % >9 % >7 % >8 % >7 % > ph Lëndët pezull (TSS, < < < < mg/l) BOD < <6 Fosfatet (PO mg/l).. Nitrite (mg/l NO) <. <. Amoniumi total (mg/l < <. < <. NH) NH (mg/l) <. <. <. <. Cl mbetës (mg/l) <. <. Zinku total (mg/l Zn) <. <. Bakër i tretur (mg/l Cu) <. <. (ii) kritere të cilësisë mjedisore të Institutit për Studimet e Ujërave të Norvegjisë dhe Autoritetit të Kontrollit të Ndotjeve të Norvegjisë të vitit 997 (Bratli, ), të përmbledhura në tabelën e mëposhtme. Tab. Klasifikimi i cilësise së ujërave të ëmbla natyrore sipas Institutit për Studimet e Ujërave të Norvegjisë NIVA) Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 9

93 Kategoria Parametri P total (µg/l) Klorofila a (µg/l) Disku Secci (m) Prodhimi parësor (g C/m.vit) Azoti total (µg/l) TOC mg C/l) Ngjyra (mg Pt/l) Oksigjeni (mg/l) Oksigjeni (%) Disku Secci (m) CODMn (mg O/l) Fe (µg/l) Mn (µg/l) Alkaliniteti (mol/l) ph Turbullia (FTU) Lëndet pezull (mg/l) Disku Secci (m) Bakteret koliform (nr.per ml) Ushqyesit Lëndët organike Lëndet acide Grimcat e ngurta Bakteret fekale I Sh.i mirë <7 < >6 < < <. < >9 > 8 >6 <. < < >. > 6. <. <. >6 > Klasa e cilësisë mjedisore II III IV i mirë mesatar i keq < V Sh.i keq > > > > > > > 8 < < < > > 6 >. <. > > < >. Substancat oksigjenkonsumuese në lumenj Prania e substancave oksigjenkonsumuese në lumenj vlerësohet nëpërmjet përmbajtjes së oksigjenit të tretur, amoniakut, Nevojës Biologjike për Oksigjen si dhe Nevojës Kimike për Oksigjen. Më poshtë treguesit e ndotjes analizohen sipas pellgjeve lumore. Lumi Drin dhe Bune Përmbajtja e oksigjenit të tretur, në ujërat e lumit Drin ka vlera me luhatje jo shumë të ndjeshme (8. ne 9.9 mg/l O) gjë që mund të shpjegohet me ndryshimin e sasisë së ujit për shkak të rreshjeve të mëdha gjatë periudhës së parë të vitit si dhe për shkak të shtimit të elementëve që konsumojnë oksigjenin në zonën ku ai rrjedh. Kurse për lumin e Bunës kemi luhatje të vlerave të përmbajtjes së oksigjenit (8. ne.mg/l O), pasi kemi ndikimin e shkarkimeve të qytetit si dhe të përzierjes së lumit Drin me Bunë. Perm bajtja e DO (mg /l) O Fig. Përmbajtja e oksigjenit të tretur (Burimi: IEUM) Nga krahasimi i këtyre vlerave me vlerat limite të 8 6 Topojan Bahcallek Ura Bunes s e r ia e m atje ve Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 9

94 klasifikimit të cilësisë së ujrave (sipas NIVA) mund të themi se këto ujra janë të cilësisë së mirë. Vlerat e përmbajtjes së NBO në ujrat e lumenjve Drin dhe Bunë kanë të njëjtën luhatje nga stacioni në stacion gjatë periudhës me pak prurje. Kështu për stacionin e Bahçallëkut kemi luhatje nga.7 në.9 mg/l O dhe për stacionin e Bunës.9 në.8 mg/l O. Vlera e lartë e ketij parametri në stacionin e Bunës i përket një ndikimi ndotës urban ashtu edhe nga rritjet e sasisë së ujit që sjell shpëlarje të zonës përreth tij. Fig. Përmbajtja e nevojës biokimike për oksigjen (Burimi: IEUM) Perm bajtja e NBO (m go /l).... s e r ia e m atje ve Topojan Bahcallek Ura Bunes Nisur nga vlerat e marra mund të themi se ujërat në këto stacione janë të cilësisë mesatare. Amoniaku është një tregues i ndotjes mikrobiale të ujrave (nga shkarkimet urbane). Vlerat e këtij parametri luhaten në varësi të kohës së kampionimit si dhe nga stacioni në stacion.stacioni i Bunës ka përmbajtje të amoniakut që luhatet nga. në.8 mg/l N-NH si pasojë e ndikimit në të, të shkarkimeve të ndryshme dhe pranisë së bimësisë së madhe ujore pranë këtij stacioni e cila dekompozohet dhe çliron sasi të ndjeshme NH. Edhe në stacionin e Bahçallëkut vlerat e këtij treguesi luhaten nga. në.8 mg/l N-NH. Fig. Përmbajtja amoniakut (Burimi: IEUM) Permbajtja e NH (mg/l N) Topojan Bahcallek Ura Bunes s e r ia e m atje ve Nga këto vlera të përftuar, mund të themi se këto ujëra kanë cilësi mesatare. Lumi Mat Lumi Mat ka katër stacione në rrjetin e monitorimit të cilësisë së ujrave të tij dhe konkretisht Shoshaj, Milot, Bukmirë dhe Ndërfan, ku dy të parat i përkasin fillimit dhe fundit të lumit Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 9

95 ndërsa dy të tjerët janë për degëzimet kryesore të tij, në mënyrë që të vlerësohet më mirë impakti i ndotjes në këtë lumë. Në fig. është paraqitur përmbajtja e oksigjenit të tretur në ujrat e lumit Mat ku përmbajtje e lartë vërehet në stacionin e Bukmirës (nga. mg/l në 9.7 mg/l) dhe të Ndërfanit (. mg/l në 9.8 mg/l) gjë që tregon së këto ujëra janë të pasura me oksigjen, pasi ndikimi i ndotësve në këtë pjesë të lumit është i vogël. Uljen më të madhe në sasinë e oksigjenit e shohim në stacionin e Milotit (. mg/l në 9. mg/l), ku ndikimi i ndotësve është më i ndjeshëm pasi është pika e fundit e rrjedhës së lumit Mat. permbajtja e DO (mg/l O ) Fig. Përmbajtja e oksigjenit të tretur (Burimi: IEUM) Nderfan Bukmire Milot Shoshaj s e r ia e m atje ve Nga krahasimi i vlerave mesatare të përmbajtjes së oksigjenit në ujrat e lumit mund të themi se këto ujra janë të cilësisë shumë të mirë. Në grafikun e mëposhtëm (Fig ) paraqitet ecuria e përmbajtjes së nevojës biokimike për oksigjen në ujrat e lumit Mat. Vlera mesatare e këtij parametri është.8 mg/l O. Ndërsa në stacionet e tjera këto vlera luhaten edhe si pasojë e kohës së matjes. Fig. Përmbajtja e nevojes biokimike për oksigjen (Burimi: IEUM) Permbajtja e (mg/l NBO)O.... Nderf an Bukmire Milot Shoshaj s e r ia e m atje ve Në këto stacione vlerat luhaten nga. në. mg/l O për stacionin e Ndërfanit, nga.7 në.9 mg/l O për Milotin. Kështu mund të themi se këto ujëra janë të cilësisë mesatare. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 9

96 Fig.6 Përmbajtja e amoniakut (Burimi: IEUM) permbajtja e NH (mg/l N) Nderfan Bukmire Milot Shoshaj s e r ia e m atje ve Përmbajtja e amoniakut në ujrat e pellgut të lumit Mat është paraqitur në grafikun e mësipërm (Fig 6). Ky tregues ka vlera më të larta në stacionin e Milotit, ku kemi luhatje nga. në.6 mg/l N-NH dhe në stacionin e Ndërfanit ky parameter është në nivele më të ulëta, ku vlerat luhaten nga. në.6 mg/l N-NH. Megjithese ky parameter ka variacion nga ekspedita në ekspedite dhe nga stacioni në stacion mund të themi se vlerat e tij janë nën vlerat limite (<. mg/l NH për ujrat salmonide dhe <. mg/l NH për ujrat ciprinide) të lejuara nga direktiva e BE. Lumi Erzen Lumi Erzen përfaqësohet nga tre stacione në rrjetin e monitorimit të cilësisë së ujrave sipërfaqësorë. Këto stacione janë: Ibë (stacion në rrjedhën e sipërme të lumit), Ndroq (stacion në rrjedhën e mesme të lumit) dhe Sallmone (stacion në rrjedhën e poshtme të tij). Me këto tre stacione ne mund të gjykojmë mbi gjëndjen e cilësisë së ujrave të këtij lumi. Perm bajtja e DO (m g/l O ) Fig. 7 Përmbajtja e oksigjenit të tretur (Burimi: IEUM) 8 6 Ibe Ndroq Sallmone s e r ia e m atje ve Përmbajtja e oksigjenit të tretur (Fig 7) në ujrat e lumit Erzen është një tregues që tregon një gjëndje të njëjtë e të vazhdueshme të tyre, pra një nivel ushqimi me oksigjen pothuajse të njëjtë. Kështu këto vlera luhaten nga 7.8 në.8 mg/l O për stacionet e Ibës dhe nga 7.7 në 8.7 mg/l O për atë të Ndroqit. Vlera e këtij treguesi në stacionin e Sallmonës është në nivelin e 7.8 mg/l O dhe 9.8 mg/l O, Kjo tregon një ndikim më të madh të ndotjes nga shkarkimet urbane në këtë stacion, pasi vlerat e këtij parametri tregojnë shtimin në ujë të kompozimeve ndotëse që kërkojnë sasi më të madhe oksigjeni. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax:

97 Duke u nisur nga vlerat mesatare krahasuar me vlerat limite të relatuara në tabelën e klasifikimit të cilësisë së ujrave (sipas NIVA) mund të themi se këto ujra janë të cilësisë së mirë, pra me vlera brënda intervalit 6. 9 mg/l O. Fig. 8 Përmbajtja e nevojës biokimike për oksigjen (Burimi: IEUM) permbajtja e(mg/l NBO )O..... Ibe Ndroq Sallmone s e r ia e m atje ve Përmbajtja e nevojës biologjike për oksigjen është paraqitur në figurën 8. Luhatja e këtij treguesi është më e madhe gjatë periudhës së ngrohtë të vitit ku ndikimi i shkarkimeve urbane në ujrat e këtij lumi është mjaft i ndjeshëm dhe ka rritje të vlerave të këtij parametri. Stacioni ku ndihet më shumë kjo rritje është ai i Sallmonës ku vlerat luhaten nga.6 në.9 mg/l O. Ky parametër paraqitet në vlera më të larta se atë të vitit të kaluar. Kështu mund të themi se ujrat janë të cilësisë së keqe. Ndërsa për ujrat e stacioneve Ibë (ku luhaten nga.6 në.9 mg/l O ) mund të themi se kemi ujra të cilësisë mesatare dhe Ndroq (ku luhaten nga.8 ne.9 mg/l O) mund të themi së kemi ujra të cilësisë mesatare. Ndryshimi në stacionin e Ibës në përmbajtje të NBO tregon se edhe këtu ka ndikim përdorimi i shtratit të lumit për rërë. Lumi Ishëm Stacionet e këtij lumi jane: Brari, Rinasi, Gjola, Ishmi dhe Lana. Këto stacione janë nën ndikim të plotë të shkarkimeve urbane të zonës ku kalon ky lumë dhe që ka një presion mjaft të lartë në krahasim me stacionet e tjera të rrjetit të monitorimit të cilësisë së ujrave sipërfaqësore. Fig.9 Përmbajtja e oksigjenit të tretur (Burimi: IEUM) Permbajtja e DO (mg/l ) O 8 6 Brar Rinas U. Gjoles Ishem Teknikum s e r ia e m atje ve Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax:

98 Vlerat e përmbajtjes së oksigjenit të tretur në këtë pellg (Fig 9) janë të larta vetëm për stacionin e Brarit dhe luhaten nga 9. në.6 mg/l O. Për stacionin e Ishmit vlerat variojnë nga 6. në 8.9 mg/l O dhe në stacionin e Lanës variojnë nga.8 në 9. mg/l O. Theksojmë se për këto dy stacione vlerat mesatare të këtij treguesi janë më të larta se në vitin e kaluar, pra kemi një ulje të ndikimit të shkarkimeve (në vlera shumë të vogla). Krahasuar me vlerat limite të relatuara në tabelën e klasifikimit të cilësisë së ujrave (sipas NIVA) mund të themi se për stacionin e Brarit (që është përcaktuar si stacion reference) ujrat në këtë pjesë të lumit janë të cilësisë shumë të mirë pra >9 mg/l O, për stacionet e tjerë (të Rinasit, të Gjolës, të Ishmit janë të cilësisë mesatare (brënda intervalit -6mg/l O) dhe të Lanës ujrat janë të cilësisë së keqe, ku vlerat mesatare të tyre janë brënda intervalit - mg/l O. Në figurën është paraqitur ecuria vjetore e përmbajtjes së amoniakut. Vihen re dukshëm vlerat më të larta të këtij parametri në stacionin e Lanës. Këto vlera luhaten nga. në.7 mg/l N-NO. Vihet re gjithashtu se edhe stacionet e Rinasit (. në. mg/l N-NH), Gjolës (. në. mg/l N-NH) dhe të Ishmit (. në.9 mg/l N-NH) kanë vlera të larta në krahasim me atë të Brarit (. në. mg/l N-NH). Fig. Përmbajtja e amoniakut (Burimi: IEUM) Permbajtja enh (mg/l N) Brar Rinas U. Gjoles Ishem Teknikum seria e matjeve Vlerat e këtij treguesi janë shumë herë më të larta se vlerat limite (<. mg/l NH për ujrat salmonide dhe <.mg/l NH për ujrat ciprinide) të lejuara nga direktiva e BE, kështu që këto ujra mund të klasifikohen si të cilësisë shumë të keqe. Lumi Seman Për lumin Seman rrjeti i monitorimit është i përbërë nga gjashtë stacione monitorimi duke përfshirë dy degët e tij: Lumin Osum dhe lumin Devoll, si dhe duke parë ndikimin e ndotjes në pjesën fundore të tij pas bashkimit të këtyre degëve. Në këtë rrjet monitorimi është përfshirë edhe stacioni i degës Gjanicë, që paraqet gjëndjen e ujrave në zonën e nxjerrjes dhe të përpunimit të naftës. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax:

99 Fig. Përmbajtja e oksigjenit të tretur (Burimi: IEUM) permbajtja e DO (mg/l ) O Turan Lozhan kozara U.vajgurore Fier Mbrostar s e r ia e m atje ve Sikurse shihet nga grafiku i mësipërm (fig.), të gjithë stacionet paraqiten me vlera të larta të këtij treguesi. Por ato janë në vlerën mg/l për stacionin e Gjanicës që është një degë e lumit Seman e që ka ndikim mjaft të madh në cilësinë e ujrave të këtij lumi. Në këtë stacion ndotja nga nafta dhe përbërësit e saj ndikon mjaft në cilësinë e ujrave të tij. Për stacionet e tjera të këtij pellgu vlerat e këtij treguesi luhaten në intervalin 7 9 mg/l O. Nga krahasimi me vlerat limite të relatuara në tabelën e klasifikimit të cilësisë së ujrave (sipas NIVA) mund të themi se për stacionin e Gjanicës ujrat në këtë pjesë të lumit janë të cilësisë së keqe, ku vlerat mesatare të tyre janë brënda intervalit - mg/l O, ndërsa për stacionet ujrat janë të cilësisë së mirë, pra me vlera brënda intervalit 6. 9 mg/l O. Lumi Shkumbin Rrjeti i monitorimit në lumin Shkumbin përbëhet nga tre stacione dhe konkretisht: Rrogozhinë, Paper dhe Labinot... Permbajtja e DO )(mg/l O Fig. Përmbajtja e oksigjenit të tretur (Burimi: IEUM) Labinot Paper Rrogozhin s e r ia e m atje ve Në grafikun e figurës është paraqitur përmbajtja e oksigjenit të tretur në stacionet e lumit Shkumbin. Ky parametër nuk ka luhatje të mëdha të tij si nga stacioni në stacion ashtu edhe nga ekspedita në ekspeditë. Vlerat mesatare të këtij parametri luhaten nga 9. në 9.87 mg/l O në të gjitha stacionet e pellgut lumor. Nga krahasimi me vlerat limite të relatuara në tabelën e klasifikimit të cilësisë së ujrave (sipas NIVA) mund të themi se për stacionet e lumit Shkumbin ujrat janë të cilësisë shumë të mirë, pra me vlera brënda intervalit > 9. mg/l O. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax:

100 Në grafikun e figurës është paraqitur ecuria vjetore e përmbajtjes së amoniakut në pellgun e lumit Shkumbin. Vlerat më të larta të këtij treguesi të ndotjes organike i gjejmë në stacionin Rrogozhinë (nga.8 në. mg/l N-NH) dhe Papër (nga.6 në.8 mg/l N-NH). Megjithatë ky tregues është një indikator i ndotjes nga shkarkimet e urbane. Për stacionin e Labinotit mund të themi se ai ka vlera shumë më të ulëta se dy stacionet e tjerë (nga.6 në. mg/l N-NH). permbajtja e amoniakut (mg/l N) Vlerat e këtij treguesi janë shumë më të larta se vlerat limite (<. mg/l NH për ujrat salmonide dhe <.mg/l NH për ujrat ciprinide) të lejuara nga direktiva e BE, kështu që këto ujra mund të klasifikohen si të cilësisë keqe Fig. Përmbajtja e amoniumit (Burimi: IEUM) Labinot Paper 6 seria e matjeve Rrogozhin Lumi Vjosë Në grafikun e figurës është paraqitur përmbajtja e oksigjenit të tretur në stacionet e lumit Vjosë.Vlerat mesatare të këtij parametri luhaten nga 9.6 në. mg/l O në të gjitha stacionet e pellgut. Të gjithë stacionet e këtij pellgu kanë përmbajtje pothuajse të njëjtë të këtij treguesi dhe nje ecuri vjetore pothuajse të njëjtë. Nga krahasimi me vlerat limite të relatuara në tabelën e klasifikimit të cilësisë së ujrave (sipas NIVA) mund të themi se për stacionet e lumit Vjosë ujrat janë të cilësisë shumë të mirë, pra me vlera brënda intervalit > 9. mg/l O. Fig. Përmbajtja e oksigjenit të tretur (Burimi: IEUM) Permbajtja e DO (mg/l ) O 8 6 Mifol Çarshove U.Leklit U.Dragotit Memaliaj Vodice seria e matjeve Në grafikun e figurës është paraqitur ecuria vjetore e përmbajtjes së amoniakut në pellgun e lumit Vjosë. Vlerat më larta të këtij treguesi të ndotjes organike i gjejmë në stacionin Ura e Dragotit (nga. në. mg/l N-NH) dhe Memaliaj (nga. në. mg/l N-NH). Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

101 Megjithatë ky tregues është një indikator i ndotjes bujqësore. Për stacionin e Vodicës mund të themi se ai ka vlera më të ulëta se stacionet e tjerë (nga. në. mg/l N-NH). Fig. Përmbajtja e amoniakut (Burimi: IEUM) permbajtja e NH (mg/l N) Mifol Çarshove U.Leklit U.Dragotit Memaliaj Vodice s e r ia e m atje ve Vlerat e këtij treguesi janë shumë më të larta se vlerat limite (<. mg/l NH për ujrat salmonide dhe <.mg/l NH për ujrat ciprinide) të lejuara nga direktiva e BE, kështu që këto ujra mund të klasifikohen si të cilësisë së keqe.. Lëndët ushqyese në lumenj Lumi Drin dhe Bunë Përmbajtja e fosforit total në ujrat e lumenjve Drin dhe Bunë ka luhatje të ndryshme nga ekspedita në ekspeditë. Për stacionin e Bahçallëkut vihen re luhatje të vogla të përmbajtjes së këtij treguesi gjë që mund të lidhet me një vetëpastrim të ujrave të lumit Drin. Këto vlera kanë tendencë te qëndrueshme nga. në. mg/l P. Për stacionin e Bunës kemi variacion të vlerave nga.8 në. mg/l P. Vlerat e këtij treguesi për lumin e Bunës tregojnë se përzierja e ujrave me Liqenin e Shkodrës ka qënë e vazhdueshme e si pasojë ka sjellë një mundësi vetëpastrimi të ujrave të lumit Bunë, megjithëse ka ndikim të shkarkimeve urbane në të. Nisur nga vlerat e marra nga analizat e kampioneve në këto stacione mund të themi se ujërat në këto stacione kanë të njëjtën cilësi të tyre me ato të cilësisë mesatare. Nga krahasimi i vlerave të përftuara nga matjet në këto pellgje lumore mund të themi se këto ujra mund të klasifikohen si ujra të cilësisë së mirë që do të thotë se vlerat mesatare të tyre luhaten brënda intervalit.7. mg/l P. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

102 Fig.6 Përmbajtja e fosfateve (Burimi: IEUM) permbajtja e P total (mg/l P) Topojan Bahcallek s e ria e m atje ve Ura Bunes Në figurën 7 është paraqitur ecuria e përmbajtjes së nitrateve në ujërat e lumenjve Drin dhe Bunë. Kjo përmbajtje luhatet nga stacioni në stacion dhe nga ekspedita në ekspeditë. Kështu vihet re se në stacionin e Bahçallëkut ky tregues ka vlerat më të larta pasi ujrat e kësaj pjese të lumit Drin janë nën ndikimin e shkarkimeve urbane të qytetit të Shkodrës. Këtu vlerat luhaten nga. në.6 mg/l N-NO. Në stacionin e Bunës vlerat luhaten në intervalin.8 në.9 mg/l N-NO. Këto vlera bëjnë që t i klasifikojmë si ujra me cilësi të keqe. Ndërsa për stacionin e Drinit në Topojan, ku vlerat e këtij treguesi luhaten nga. në.7 mg/l N-NO, mund të themi se janë të cilësisë mesatare. Fig.7. Përmbajtja e nitrateve (Burimi: IEUM) Permbajtja e NO (mg N/L) Topojan Bahcallek Ura Bunes Lumi Mat Lumi Mat ka katër stacione në rrjetin e monitorimit të cilësisë së ujrave të tij dhe konkretisht Shoshaj, Milot, Bukmirë dhe Ndërfan. Përmbajtja e nitrateve jepet në grafikun e figurës 8. Kemi ndryshime të vlerave të sasisë së nitrateve në ujë nga ekspedita në ekspeditë dhe me të theksuara këto në stacionet e Ndërfanit dhe të Milotit, ku sasia e nitrateve ka rritje të madhe(.. mg/l për Ndërfanin dhe. në.6 mg/l për Milotin). Kjo dukuri lidhet me kushtet e kampionimit ku kemi patur rreshje të bollshme gjatë kryerjes së ekspeditës si dhe uji ka patur turbulli të theksuar. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

103 Në bazë të vlerave mesatare të përftuara nga monitorimi mund të themi se ujrat e këtij lumi janë të cilësisë mesatare. Fig.8 Përmbajtja e nitrateve (Burimi: IEUM) Permbajtja e(mg/l NO N) Nderf an Bukmire Milot seria e matjeve Shoshaj Përmbajtja e fosforit total në ujrat e lumit Mat ka vlera të ndryshme të saj nga ekspedita në ekspeditë. Siç shihet edhe nga grafiku (fig ), sasia e fosforit total në ujra është më e lartë për stacionin e Shoshajt (.8 mg/l P) dhe më e ulët për stacionin e Bukmirës (. në. mg/l P). Duke parë ecurinë e parametrave të përmëndur më lart vëmë re të njëjtën ecuri edhe për këtë parametër. Tendenca e këtij treguesi paraqitet në rritje për stacionin e Ndërfanit dhe të Milotit, gjë që lidhet me sasinë e prurjeve të lumit si dhe me ndikimin e shkarkimeve në të. Nga krahasimi i vlerave të përftuara nga matjet në këto pellgje lumore mund të themi se këto ujra mund të klasifikohen si ujra të cilësisë mesatare që do të thotë se vlerat mesatare të tyre luhaten brënda intervalit.. mg/l P. Perm bajtja e P total (m g/l P) Fig.9 Përmbajtja e fosforit total (Burimi: IEUM) Nderfan Bukmire Milot Shoshaj s e r ia e m atje ve Lumi Erzen Ecuria e treguesit të ndotjes, nitrateve, në ujrat e lumit Erzen tregohet në grafikun e fig. Vlerat e tij kanë luhatje nga ekspedita në ekspeditë gjë që lidhet me shtimin në të të ndotësve nga shkarkimet urbane në sasi të ndryshme dhe në periudha të ndryshme.nivelet më të larta të këtij treguesi do t i gjejmë në stacionin e Sallmones që është stacioni i fundit monitorues i këtij lumi dhe në të grumbullohet e gjithë sasia e shkarkuar gjatë rrjedhjes së tij. Luhatjet e vlerave nga.6 në.8 mg/l N-NO janë të lidhura me temperaturën e ujit dhe me turbullsinë e tij. Shihet që pika më e ndjeshme ndaj këtij parametri është stacioni i Sallmonës. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

104 Fig. Përmbajtja e nitrateve (Burimi: IEUM) Permbajtja e nitrateve (mg/l) Ibe Ndroq Sallmone s e r ia e m atje ve Parametri i përmbajtjes së fosforit total në ujrat e lumit Erzen është paraqitur në grafikun e fig.. Edhe ky tregues ka luhatjet e tij nga ekspedita në ekspeditë. Kjo është e lidhur me temperaturën e ujit si dhe me kushtet e prurjes së ujit në secilin stacion të këtij pellgu. Kështu për stacionet e Ibës këto luhatje janë me të rregullta me ulje të vlerave të tij që tregon një rritje të aktivitetit biologjik në ujra. Ndryshe nga ky stacion, në stacionin e Ndroqit dhe të Sallmonës luhatjet e këtij treguesi janë më të theksuara dhe lidhen me ndikimin e rritjes së elementëve që kërkojnë fosforin si ushqim, që nuk janë gjë tjetër veçse rritja e numrit të mikroorganizmave ndotës. Permbajtja e P total (mg/l P) Fig. Përmbajtja e fosforit total (Burimi: IEUM) Ibe.9 Ndroq.8 Sallmone s e r ia e m atje ve Nga krahasimi i vlerave të përftuara nga matjet në këto stacione lumore mund të themi se këto ujra mund të klasifikohen si ujra të cilësisë së keqe, që do të thotë se vlerat mesatare të tyre luhaten brënda intervalit.-. mg/l P. Lumi Ishëm Në grafikun e fig. është paraqitur ecuria e përmbajtjes së fosforit total në ujrat e lumit Ishëm. Ndryshimet e vërejtura në vlera janë të lidhura ngushtë me sasinë e shkarkimeve urbane në këtë lumësi dhe me temperaturat e ujit. Këto kushte favorizojnë mjaft mirë shtimin e organizmave në ujra.shumë qartë duket ndikimi i ndotjes në stacionin e Lanës ku ky tregues ka vlerat më të larta të tij dhe ndryshimet nga ekspedita në ekspeditë janë më të ndjeshme. Nga krahasimi i vlerave të përftuara nga matjet në këto stacione lumore mund të themi se këto ujra mund të klasifikohen si ujra të cilësisë mesatare për stacionin e Brarit, që do të thotë se Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

105 vlerat mesatare të tyre luhaten brënda intervalit.. mg/l P dhe të cilësisë së keqe për stacionet e Rinasit, Gjolës, Ishmit dhe Lanës mund të themi se kanë cilësi shumë të keqe. Fig. Përmbajtja e fosforit total (Burimi: IEUM) permbajtja e P total (mg/l P) Brar Rinas U. Gjoles Ishem s e r ia e m atje ve Teknikum Treguesi i përmbajtjes së nitrateve në ujrat e pellgut lumor të Ishmit është paraqitur në figurën. Luhatjet e vlerave në çdo stacion tregojnë për një pamundësi vlerësimi të tendencës sëkëtij treguesi brënda periudhës së matur. Edhe stacioni i Brarit ka një variacion mjaft të madh të përmbajtjes e cila i përgjigjet prurjeve me të mëdha të këtij lumi si nga rreshjet ashtu edhe nga shkarkimet urbane në të. Fig. Përmbajtja e nitrateve (Burimi: IEUM) permbajtja e (mg/l NO N) Brar Rinas U. Gjoles Ishem Teknikum s e r ia e m atje ve Në bazë të vlerave mesatare të përftuara nga monitorimi vjetor mund të themi se ujrat e këtij lumi janë të cilësisë së keqe, pasi ato janë shumë të larta për stacionet këtij pellgu lumor (përveç stacionit të Brarit). Lumi Seman Sikurse shihet edhe nga grafiku (fig. ) vlerat më të larta të nitrateve janë në stacionin e Gjanicës ku luhatet nga.8 mg/l në. mg/l N-NO dhe në stacionet e tjera ky parametër ka luhatje në varësi të kohës së kampionimit si dhe të prurjeve të lëngëta të lumit. Në përgjithësi ky parametër, në stacionet e këtij pellgu lumor, ka vlera të larta gjë që tregon ndikimin e ndotësve me natyrë organike që vijnë si pasojë e mjedisit fushor dhe me bujqësi të zhvilluar të këtij lumi. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

106 Fig. Përmbajtja e nitrateve (Burimi: IEUM).8 permbajtja eno (mg/l N) Turan Lozhan kozara U.vajgurore Fier Mbrostar s e r ia e m atje ve Nga krahasimi i vlerave mesatare të këtij parametri mund të themi se këto ujra kanë cilësi mesatare për të gjitha stacionet e këtij pellgu, me përjashtim të stacionit të Gjanicës ku cilësia e ujrave është e keqe. permbajtja e Ptotal (mg/l P) Fig. Përmbajtja e fosforit total (Burimi: IEUM) Turan Lozhan kozara U.vajgurore Fier Mbrostar se ria e ma tje ve Përmbajtja e fosforit total në ujrat e lumit Seman është paraqitur në grafikun e fig.. Vlerat më të mëdha të këtij treguesi i ka stacioni i Gjanicës ku rritja është nga seria në seri. Ato variojnë nga.8 në. mg/l N-NO. stacionet e tjera kanë një tendencë të lehtë rritjeje por jo shumë të theksuar pasi zona ku kalon lumi është kryesisht nën ndikimin e shkarkimeve urbane dhe bujqësore. Nga krahasimi i vlerave të përftuara nga matjet në këto stacione lumore mund të themi se këto ujra mund të klasifikohen si ujra të cilësisë mesatare për stacionin e Lozhanit, Kozarës, Ura Vajgurore dhe Mbrostar, që do të thotë se vlerat mesatare të tyre luhaten brënda intervalit.. mg/l P dhe të cilësisë së keqe për stacionin Gjanicës ku vlerat mesatare luhaten në intervalin.-. mg/l P. Lumi Shkumbin Ecuria e përmbajtjes së fosforit total në ujrat e lumit Shkumbin janë paraqitur në grafikun e figurës 6. Vlerat e këtij treguesi luhaten nga. në.8 mg/l P për stacionin e Labinotit, nga. në.mg/l P për stacionin Papër dhe nga.6 në. mg/l P për stacionin e Rrogozhin. Këto ujra kanë ndikim nga zona industriale e qytetit si dhe nga shkarkimet urbane të tij. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 6

107 permbajtja e Ptotal (m g/l P) Nga krahasimi i vlerave të përftuara nga matjet në këto stacione lumore mund të themi se këto ujra mund të klasifikohen si ujra të cilësisë së keqe ku vlerat mesatare luhaten në intervalin.-. mg/l P. Fig.6 Përmbajtja e fosforit total (Burimi: IEUM) Labinot Paper s e r ia e m atje ve Rrogozhin Edhe për përmbajtjen e nitrateve (Fig 7) kemi një ecuri vjetore me luhatje nga stacioni në stacion dhe nga ekspedita në ekspeditë. Duket qartë se vlerat më të larta të këtij treguesi janë në stacionin Papër (.8.9 mg/l N) dhe Rrogozhinë (.7.8 mg/l N). Këto dy stacione janë nën ndikimin e këtij ndotësi pasi ujrat e lumit Shkumbin në këto dy stacione kalojnë në zona urbane dhe bujqësore. Kështu ndikimi në këto pjesë të lumit është i ndjeshëm për shkak të përdorimit të plehrave kimike si dhe të shkarkimeve urbane. Fig.7 Përmbajtja e nitrateve (Burimi: IEUM) Perm bajtja e (m NOg/l N) Labinot Paper Rrogozhin s e r ia e m atje ve Në bazë të vlerave mesatare të përftuara nga monitorimi vjetor mund të themi se ujrat e këtij lumi janë të cilësisë së keqe, pasi ato janë shumë të larta për stacionet këtij pellgu lumor (përveç Labinotit). Lumi Vjosë Edhe për përmbajtjen e nitrateve kemi një ecuri vjetore me luhatje nga stacioni në stacion dhe nga ekspedita në ekspeditë si në fig 8. Duket qartë se vlerat më të larta të këtij treguesi janë në stacionin Ura e Dragotit (.. mg/l N dhe Mifol (.8.8 mg/l N). Këto stacione janë nën ndikimin e këtij ndotësi pasi ujrat e lumit Vjosë në këto stacione kalojnë në zona urbane dhe bujqësore. Ndikimi në këto pjesë të lumit është i ndjeshëm për shkak të përdorimit të plehrave kimike si dhe të shkarkimeve urbane e blegtorale. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 7

108 Fig.8 Përmbajtja e nitrateve (Burimi: IEUM) permbajtja e NO (mg/l N)..... Mifol Çarshove U.Leklit U.Dragotit Memaliaj Vodice s e r ia e m atje ve Në bazë të vlerave mesatare të përftuara nga monitorimi vjetor mund të themi së ujrat e këtij lumi në stacionet janë të cilësisë së keqe, ndërsa në stacionet e tjera cilësia e ujit është mesatare. Permbajtja e P total (mg/l P) Fig.9 Përmbajtja e fosforit total (Burimi: IEUM) Mifol Çarshove U.Leklit U.Dragotit Memaliaj Vodice s e ria e m atje ve Ecuria e përmbajtjes së fosforit total në ujrat e lumit Vjosë janë paraqitur në grafikun e figurës 9. Vlerat më të larta të këtij parametri i gjejmë tek stacioni Mifol,Ura e Dragotit, Ura e Leklit dhe Memaliaj. Nga krahasimi i vlerave të përftuara nga matjet në këto stacione lumore mund të themi se këto ujra mund të klasifikohen si ujra të cilësisë së keqe ku vlerat mesatare luhaten në intervalin.-. mg/l P. Tendenca e parametrave kryesore të cilësisë së ujërave sipërfaqësore Më poshtë po paraqesim një tendencë të disa parametrave të ndotjes së ujrave të lumenjve në ecurinë e viteve deri 8. Një parametër i cilësisë së ujrave të lumenjve është edhe nevoja biologjike për oksigjen, që siç e kemi përmendur është një tregues i matjes së ndotjes. Nga grafiku i paraqitur në figurën vlerat më të larta të këtij parametri gjënden në pellgun e lumit Ishëm dhe në degen e lumit Seman, Gjanica. Siç vihet re nga grafiku me kalimin e viteve, fillimisht kemi rënie të këtij parametri e me pas ruhet një nivel konstant i ndotjes. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 8

109 Fig. Vlera mesatare e NBO Vlera mesatare e NBO Drini Mati Ishmi Erzeni Shkumbini Semani Vjosa Nutrientet (N, P) janë elemente shumë të rëndësishëm në vlerësimin e cilësisë së ujërave të lumenjve. Si elemente ushqyes të mikroorganizmave ndotës është e rëndësishme të njihet përmbajtja e tyre në këto ujëra për të vlerësuar gjëndjen reale të tyre. Amoniaku si gaz alkalin që gjëndet i tretur në ujë ka përmbajtjen e tij në ujrat e lumenjve sipas grafikut të figurës. Fig. Vlera mesatare e NH Vlera mesatare vjetore e NH Drini Mati Ishmi Erzeni Shkumbini Semani Vjosa Siç shihet edhe nga figura pellgu i lumit Ishëm ka vlerat më të larta të këtij parametri në vite të ndryshme në krahasim me vlerat e lumenjve të tjerë të vendit. Vlerat më të larta të këtij parametri i gjejmë në vitin (.. mg/l). Mgjt, vlen të theksojmë se ky parametër ka një tendencë në rënie nga viti në vit. Përmbajtja e nitrateve në ujrat e lumenjve gjatë viteve 8 është paraqitur në grafikët e figurës. Siç shihet, pellgu i lumit Ishëm ka vlerat më të larta të përmbajtjes së nitrateve se sa pjesa tjetër e lumenjve të vëndit. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 9

110 Fig. Vlera mesatare e NO Vlerat mesatare vjetore e NO 7 6 Drini Mati Ishmi Shkumbini Erzeni Semani Vjosa Megjithëse vlerat e këtij parametri në përgjithësi për të gjithë lumenjtë janë në rënie në krahasim me vitet e mëparshme përseri duhet të mbahet parasysh përcaktimi i tij pasi është një parametër i rëndësishëm ndotjeje dhe ndikon në përdorimin e ujërave për ujë të pijshëm. Përmbajtja e fosforit total në ujërat e lumenjve të vëndit është paraqitur në figurën. Në përgjithësi pellgu i lumit Ishëm ka vlera të larta të këtij parametri nga viti në vit dhe paraqitet si pellgu më i ndotur. Edhe lumi i Gjanicës është në nivele relativisht më të larta se lumenjtë e tjerë. Megjithëse vlerat e këtij parametri variojnë në vlera shumë më të ulëta se në pellgun e Ishmit, përsëri janë vlera që duhet të merren në konsideratë. Fig. Vlera mesatare e P-total Vlerat mesatare vjetore e P-tot Drini Mati Ishmi Erzeni Shkumbini Semani Vjosa Pjesa tjetër e lumenjve paraqet një nivel të kënaqshëm të përmbajtjes së fosforit në ujërat e tyre. Vihet re nga grafiku një rënie e përmbajtjes së fosforit në këta lumënj. Megjithatë kontrolli i vazhdueshëm i këtij parametri do të tregojë ndikimin e ndotësve organike dhe inorganike në ujërat e këtyre lumenjve.. Cilësia e ujërave të larjes Faktori kryesor që ndikon në ndotjen mikrobiologjike të ujërave të larjes në plazhe janë pikërisht shkarkimet e lëngëta urbane të patrajtuara. Po ashtu një rëndësi të veçantë kanë edhe derdhjet e lumenjve, perrenjve apo kanalet e ndryshme të ujërave të larjes. Në këto kanale derdhen ujëra urbane të pakontrolluara sidomos nga ndërtimet e reja të viteve të fundit. Një Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

111 pjesë e këtyre kanaleve janë të mbushura me mbeturina të ngurta dhe me mbeturina të shumta inertesh ndërtimi. Monitorimi mikrobiologjik i ujrave bregdetare të larjes kryhet nga Instituti i Shëndetit Publik (ISHP) sipas skemës së monitorimit mikrobiologjik minimal (WHO/UNEP) nëpërmjet përcaktimit të ngarkesës bakteriale të ujrave detare të larjes dhe vlerësimit të faktorëve që ndikojnë në ndotjen e ujrave bregdetare nëpërmjet inspektimit higjieno-sanitar të mjedisit. Rezultatet e përftuara nga analizat e kryera të mostrave të marra për përcaktimin e mikrorganizmave indikatore të ndotjes fekale janë shprehur në dy vlera minimale FC - dhe maksimale FC -9 ku: FC - = Coliforme Fekale për ml në % të mostrave të analizuara. FC - 9 = Coliforme Fekale për ml në 9% të mostrave të analizuara. Tabela Parametrat Përqëndrimi për ml nuk duhet të kalojë % 9 % të mostrave Minimumi numrit mostrave ekzaminuara Koliform Fekal (FC) Enterokoket Intestinale (Streptokoku Fekal FS) të të Metoda Analitike Metoda Interpretimit WHO/UNEP Përcaktimi i Koliformeve Fekal në ujin e detit me metodën e Membranës Filtruese Përshtatja grafike ose analitike e shpërndarjes së mundshme të Log. Normal WHO/UNEP Përcaktimi i Streptokokut Fekal në ujin e detit me metodën e Membranës Filtruese Programi i Monitorimit mikrobiologjik i ujrave bregdetare të plazheve Velipojë, Shengjin, Durrës, Kavajë, Vlorë, Dhërmi, Himarë Borsh dhe Sarandë Në programin e monitorimit mikrobiologjik të ujrave bregdetare të larjes së vendit tonë, përfshihen plazhet kryesore: Plazhi i Velipojës Plazhi i Shëngjinit Plazhi i Durrësit Plazhi i Kavajës Plazhi i Vlorës Plazhi i Dhërmiut Plazhi i Himarës Plazhi i Borshit Plazhi i Sarandës ALB ALB ALB ALB ALB ALB ALB ALB6 ALB6 Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

112 Stacionet e kampionimit në të gjitha plazhet jenë fikse. Çdo stacion kampionimi është përcaktuar duke marrë në konsideratë zonat më të shfrytëzuara dhe më të përdorshme të plazheve. Deri tani numri i stacioneve të kampionimit në të gjithë linjën bregdetare të vëndit tonë në plazhet e sipërpërmendura është 7. Pjesa më e madhe e tyre ndodhet në plazhin e Durrësit si plazhi kryesor dhe më i madh i vëndit tonë. Numri i stacioneve të kampionimit, paraqiten në tabelën : Nr Tabela. Stacionet e kampionimit të monitorimit në ujrat e larjes në plazhet tona PLAZHET E MONITORUARA Plazhi i Plazhi i Plazhi i Plazhi i Plazhi i Plazhet e Durrësit Kavajës Velipojës Shëngjinit Vlorës jugut Currilat Majami Belavista Currilat lokalkashtorja RestorantVjena Hotel Adriat.Velipoje Plazhi Zhiron (Tora) Plazhi Golemit Ura Dajlanit Plazhi i Sarandës Kabinat e vjetra Hotel Dora Plazhi Zvernecit Plazhi Zvernecit PlazhiDhermi Limion Plazhi Himare PlazhiPllakat Bar Rest. Fantazia Hotel Kristian Plazhi i Borshit Plazhi i ri Vapori mbytur Hyrja në Plazh Bar Rest.Gjahtari Filadelfia Piceri argjendi Pallatet e reja Kune 6 Plazhi Teuta Piceri Jurgen Lok.Dolce Vita Plazhi i vjeter Kampi Plazhi i vjeter Kabinat Shkolla e Marinës Plazhi i ri 7 Lokal Gostivari Para lagunes Vilunit 8 Plazhi Apollonia Plazhi Hekuru.Trieste Hotel Adriatik Para Mak Albania Lokali Reshatit 9 7 Iliria (Pista e vjeter) Iliria pranë bllokut Ministria e Rendit Ish kampi pionierëve Bar Rest. Tirana Shkëmbi Kav.. (hyrjakryesore) Hotel Hoti 8 Benilva 9 Hotel Andi Kompleksi Xixa Giardino 6 Bunkeri Bardhe Fusha sportit(qerret) Plazhi i fëmijëve Hotel Grand Ish vilat bllok Plazhi Jonufer RadhimeMelisa Lokali Lame Borshi Hotel Grand Radhimë Lokali BojaRadh Lokali BojaRadh Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

113 Plazhi i Durrësit Në plazhin e Durrësit ndodhen stacione kampionimi. Stacionet e kampionimit janë vendosur në zonat më të frekuentuara dhe më të populluara gjatë sezonit të plazhit. Ato janë larg shkarkimeve apo derdhjeve të ndryshme në një distancë të paktën m. Rezultatet e analizave mikrobiologjike të përpunuara, për vitin 8, për Coliformet fekale (FC) dhe Enterococcus Intestinalis (IE) të shprehura në vlera minimale FS-IE- dhe maksimale FS-IE-9, për ml ujë si dhe normat e rekomanduara nga WHO/UNEP paraqiten në fig.. Figura. Paraqitja grafike e FC -9 dhe IE-9 Plazhi i Durresit 8 - Rezultatet per kater () seri 8 6 FC- FC-9 IE- IE Stacionet Në 69% të stacioneve, plazhi i Durrësit është brënda normave të rekomanduara dhe % mbi normat e rekomanduara. Në stacionet (Currila, Gostivari, Apollonia, Adriatiku, Iliria, Ish Blloku, dhe M. Rendit) cilësia mirkobiologjike e ujrave të larjes është brënda normave të rekomanduara për larje nga Organizata Botërore e Shëndetësisë (WHO/UNEP). Shumë të ndotura janë stacionet plazhi Zhiron tek brryli, Bar-Restorant Tirana tek plepat, shkëmbi i Kavajës, kompleksi Xixa, kompleksi Xhardino. Figura Paraqitja grafike e FS -9 Figura Paraqitja grafike e FC -9 Permbajtja e FS -9 ne plazhin e Durresit Viti -8 Permbajtja e FC -9 ne plazhin e Durresit Viti FS- FS-9 Vit i FS- FS-9 Vit i 6 FS- FS-9 Vit i 7 IE- IE-9 Vit i Rezultatet 7 FC- FC-9 FC- FC-9 FC- FC-9 FC- FC-9 Viti Viti 6 Viti 7 Vit i Rezultatet e krahasuara -8 e katër indekseve paraqiten në figurat dhe nga të cilat vihet re përmiresim i vlerave të treguesit FC -9. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

114 Plazhi i Kavajës Plazhi i Kavajes monitorohet nga kufiri i ndarjes me plazhin e Durrësit (Giardino) deri në zonën e Malit të Robit. Është një nga plazhet ranore me një pejsazh të mahnitshëm me një brez pylli pishe të butë që po vjen dita ditës duke u shkatërruar. Në plazhin e Kavajës, ndodhen stacione monitorimi. Rezultatet e analizave mikrobiologjike të përpunuara, për vitin 8, për Coliformet Fekale (FC) dhe Enterokcoccus Intestinal (IE) të shprehura në dy vlera minimale FC-, IE- dhe vlerat maksimale FC-9, IE-9 për ml ujë si dhe normat e rekomanduara nga (WHO/UNEP) shprehen në fig. Figura. Paraqitja grafike e FC -9 dhe IE -9 Plazhi Kavaje 8 Vlerat e FC FC 9 e IE IE /a Stacionet FC- FC- 9 IE- IE- 9 Në 6% të stacioneve të kampionimit plazhi i Kavajës është brënda normave të rekomanduara dhe % mbi normat e rekomanduara Plazhi i Kavajës është plazhi me i ndotur në të gjithë vëndin. Nga rezultatet e analizave mikrobiologjike të ujrave të larjes të marra në plazhin e Kavajës mund të themi se më të ndotura janë stacionet që përkojnë me plazhin e Golemit ku shkarkohen ujërat e zeza të Golemit. Stacionet nga Piceri Jurgen, Mali i Robit e deri në Qerret Fusha e sportit janë brënda normave të rekomanduara për larje (WHO/UNEP). Mesatarisht të ndotura janë stacionet e kampionimit tek fusha e sportit,bunkeri dhe lok.reshati në plazhin i Golemit. Rezultatet e krahasuara e dy treguesve për vitet -8 paraqiten në figurat dhe 6 Figura Paraqitja grafike e FC -9 Figura 6 Paraqitja grafike e FS -9 Permbajtja e FC -9 ne plazhin e Kavajes Viti -8 Rezultatet FC- FC-9 FC- FC-9 FC- FC-9 FC- FC-9 Vit i Vit i 6 Vit i 7 Vit i Permbajtja e FS -9 ne plazhin e Kavajes Viti FS- FS-9 FS- FS-9 FS- FS-9 IE- IE-9 Vit i Vit i 6 Vit i 7 Vit i 8 Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

115 Plazhi i Velipojës Plazhi i Velipojes si plazhi më i madh i zonës veriore të vëndit. Vitet e fundit është zgjeruar së tepërmi. Si rezultat i zgjerimit numri i stacione të monitorimit është bërë 7 të përqëndruara në pjesën më të populluar të këtij plazhi. Rezultatet e analizave mikrobiologjike të përpunuara, për vitin 8, për Coliformet fekale dhe Streptokokun fekal të shprehura në dy vlera minimale FC-, IE- dhe vlerat maksimale FC-9, IE-9 për /ml dhe normat e rekomanduara nga WHO/UNEP, shprehen në fig. 7. Figura 7. Paraqitja grafike e FC -9 dhe IE -9 Plazhi Velipoje 8,Vlerat FC- FC-9 e IE-, IE St acio n e t 6 7 FC- IE- FC-9 IE-9 Nga rezultatet e analizave mikrobiologjike të shprehur përmes grafikeve duket qartë se gjatë vitit 8 në plazhin e Velipojës të gjitha stacionet e kampionimit paraqiten brënda vlerave të rekomanduara si për Enterokokun Intestinal (IE) po ashtu edhe për Coliformet Fekale. (FC) Në plazhin e Velipojes për vitin 8, % e rezultateve të monitorimit në të gjitha stacionet janë brënda normave të rekomanduara (WHO/UNEP). Figura 8. Paraqitja grafike e FC - 9 Rezultatet Permbajtja e FC -9 ne plazhin e Velipojes Viti 8 6 FC- FC- FC- FC- FC- FC- FC- FC Viti Viti 6 Viti 7 Viti 8 Figura 9. Paraqitja grafike e FS -9 Permbajtja e FS -9 ne plazhin e Velipojes Viti FS- FS-9 FS- FS-9 IE- IE-9 Vit i 6 Vit i 7 Vit i Rezultatet e krahasuara e dy treguesve për vitet -8 paraqiten në figurat 8 dhe 9 në të cilat vihet re përmirësim i dy treguesve.fc - FS Plazhi i Shëngjinit Eshtë një plazh ranor mjaft i bukur. Edhe në plazhin e Shëngjinit vitet e fundit është shtuar së tepërmi zona bregdetare e shfrytëzueshme. Në qytetin e Shëngjinit ka një rrjet kanalizimesh të ujrave urbane të cilat derdhen në kënetën e Kënallës me anë të një stacioni pompimi. Si rezultat i shkarkimit të ujërave urbane dhe nga derdhja e mbeturinave të ngurta urbane kjo kënetë është ndotur shumë, po aty e gjithë zona në Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

116 afërsi të saj mban erë të rëndë nga ujërat e zeza dhe nga dekompozimi i mbeturinave. Këneta e Kënallës komunikon me detin dhe indirekt mund të ndotë ujërat e larjes.porti i Shëngjinit që ndodhet në afërsi të plazhit mund të ndikojë negativisht në ndotjen e këtij plazhi, sidoqoftë deri tani rezultatet e analizave të kryera janë brënda normave të rekomanduara. Rezultatet e analizave mikrobiologjike të përpunuara, për vitin 8, për Streptokokun fekal dhe Coliformet fekale të shprehura në dy vlera minimale FC-, FS- dhe vlerat maksimale FC-9, FS-9 për ml ujë, shprehen në fig.. Figura Paraqitja grafike e FC -9 dhe IE -9 Plazhi Shengjin8 Vlerat e FC FC9 e IE IE9 8 6 Stacion e t FC- FC-9 IE- IE-9 Nga rezultatet e analizave mikrobiologjike duket qartë se gjatë vitit 8 të gjitha stacionet e monitorimit rezultojnë me vlerat e indikatoreve mikrobiologjikë brënda rekomandimeve të OBSH. Vlerat e Coliformeve Fekale dhe Streptokokeve Fekale si minimale dhe maksimale janë brënda normave të rekomanduar për të gjitha vlerat maksimale e minimale. Në të gjitha stacionet e monitorimit për vitin 8 rezultatet e përftuara janë % brënda normave të rekomanduara (WHO/UNEP). Figura Paraqitja grafike e FC -9 Rezultatet Permbajtja e FC -9 ne plazhin e Shengjinit Viti -8 FC- FC- FC- FC- FC- FC- FC- FC Viti Viti 6 Viti 7 Viti 8 Figura Paraqitja grafike efs -9 Perm bajtja e FS -9 ne plazhin e Shengjinit Viti -8 F S - F S - 9 F S - F S - 9 F S - F S - 9 IE - IE - 9 V it i V it i 6 V it i 7 V it i 8 Rezultatet e krahasuara e dy treguesve për vitet -8 paraqiten në figurat dhe në të cilat vihet re përmirësim i të katër indekseve. Plazhet e Vlorës Plazhi i Vlorës është një plazh që shtrihet pjesërisht në bregun e detit Adriatik (plazhi i vjetër, plazhi i ri deri tek tuneli) dhe pjesërisht në bregun e detit Jon. Nisur nga gjëndja e Plazhit të Vjeter dhe të Ri, që shtrihen përgjatë linjës bregdetare të këtij qyteti, vlerat e çmuara të këtyre dy plazheve po arrijnë një degradim të plotë, dhe kjo si rezultat i shkarkimeve të patrajtuara dhe pa kriter që derdhen direkt në ujërat bregdetare të Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 6

117 qytetit të Vlorës. Stacioni i kampionimit më i ndotur në bregdetin e Vlorës është stacioni (përballë shkollës së Marinës) ku të indekset e ndotjes fekale dalin disa herë mbi normat e rekomandura.. Rezultatet e analizave të kryera për vitin 8 të përpunuara statistikisht për çdo stacion kampionimi të monitoruar të shprehur përmes FC, IE dhe FC 9, dhe IE 9 paraqiten në fig. Figura. Paraqitja grafike e FC -9 dhe IE -9 Pla zhi Vlore 8 Vle ra t e FC FC 9 e IE IE Stacio ne t FC- FC-9 IE- IE-9 Në plazhet e Vlorës 68 % e rezultateve të analizave të kryera gjatë vitit 8, janë brënda normave të rekomanduara dhe % mbi normat e rekomanduara. Stacionet më teë ndotura janë plazhi i vjetër kabinat dhe kampi,shkolla e marinës, plazhi i ri ndërsa të gjitha stacionet e tjera janë brënda normave të rekomanduara (WHO/UNEP). Rezultatet e krahasuara e dy treguesve për vitet -8 paraqiten në figurat dhe. Figura Paraqitja grafike e FC -9 Rezultatet Permbajtja e FC -9 ne plazhin e Vlores Viti Figura Paraqitja grafike e FC FC- FC- FC- FC- FC- FC- FC- FC Viti Viti 6 Viti 7 Viti 8 9 Permbajtja e FS -9 ne plazhin e Vlores Viti FS- FS-9 FS- FS-9 FS- FS-9 IE- IE-9 Viti Viti 6 Viti 7 Viti Plazhet e Dhërmiut, Himarës dhe Borshit Plazhet e bregdetit të Jonit, plazhi i Dhërmiut, Himarës dhe Borshit janë plazhe të vegjël por me një panoramë piktoreske të mrekullueshme. Bregdeti është i tipit shkëmbor dhe thellësia e detit është mjaft e madhe. Përgjatë kësaj linje bregdetare pothuajse të gjitha qëndrat e banimit ndodhen larg bregut të detit. Vitet e fundit numri i ndërtimeve është shtuar. Nuk ka shkarkime të ujërave urbane, nuk ka kanalizime të ujrave të përdorura. Mendojmë se numri i stacioneve të kampionimit duhet të shtohet pasi ka një numër të madh plazhesh të vogla që kohet e fundit po shfrytëzohen shumë sidomos për qëllime turistike. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 7

118 Plazhi Dhërmi Rezultatet e ekzaminimeve mikrobiologjike për vitin 8 të përpunuara, paraqiten në fig.6 për plazhin e Dhërmiut,. Dhërmiu është % brënda normave të rekomanduara. Figura 6 Paraqitja grafike e FC -9 dhe IE -9 Plazhi Dhermi 8 Vlerat e FC FC 9 e IE IE 9 Stacione t FC - FC -9 IE- IE-9 Në të tre plazhet Dhërmi, Himarë e Borsh siç shihet edhe nga grafikët përkatës, gjatë vitit 8, të indekset e ndotjes fekale janë brënda normave të rekomanduara (WHO/UNEP), madje në vlera mjaft të ulta. Kështu mund të themi se të tre këto plazhe deri tani janë me cilësinë më të mirë të ujërave të larjes. Sidoqoftë theksojmë faktin e shtimit të zonave të larjes, ndërtimeve të hoteleve të mëdha sidomos në zonën e Dhërmiut duhet të shoqërohet me ndërtimin e impianteve të trajtimit të ujërave të zeza dhe gjithashtu duhet të shoqërohet edhe me shtimin e stacioneve të monitorimit në këto plazhe. Në fig. 7 dhe 8 paraqiten vlerat e katër idekseve për vitet -8. Figura 7 Paraqitja grafike e FC -9 Figura 8. Paraqitja grafike e FS -9 Permbajtja e FC -9 ne plazhin Dhermi Viti -8 Permbajtja e FS -9 ne plazhin e Dhermiut Viti FC- FC-9 FC- FC-9 FC- FC-9 FC- FC-9 Viti Viti 6 Viti 7 Viti 8 FS- FS 9 FS- FS- FS- FS- IE- IE Vit i Vit i 6 Vit i 7 Vit i 8 Plazhi Himarë Rezultatet e ekzaminimeve mikrobiologjike për vitin 8 paraqiten në figurat 9. Rezultatet në të katër stacionet e monitorimit janë % brënda normave të rekomanduara. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 8

119 Figura 9. Paraqitja grafike e FC -9 dhe IE -9 Pla zhi Him a re 8 Vle ra t e FC FC 9 e IE IE Stacionet FC- FC-9 IE- IE-9 Sidoqoftë theksojmë faktin e shtimit të zonave të larjes, ndërtimeve të hoteleve të mëdha sidomos në zonën e Dhërmiut duhet të shoqërohet me ndërtimin e impianteve të trajtimit të ujërave të zeza dhe gjithashtu duhet të shoqërohet edhe me shtimin e stacioneve të monitorimit në këto plazhe Figura. Paraqitja grafike e FC -9 Figura. Paraqitja grafike e FS -9 Permbajtja e FC -9 ne plazhin HimareViti FC- FC- FC- FC- FC- FC- FC- FC Viti Viti 6 Viti 7 Viti 8 Permbajtja e FS -9 ne plazhin e Himares Viti FS-FS-FS- FS-FS-FS-IE-IE Vit i Vit i Vit i Vit i Nga krahasimi i vlerave për vitet -8 të paraqitura në fig. dhe vihet re përmirësim i ndjeshëm i të gjithë treguesve. Plazhi i Borshit Rezultatet e monitorimit të ujërave bregdetare të plazhit të Borshit për vitin 8 paraqiten në figurat. Të stacionet janë brënda normave të rekomanduara % Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 9

120 Figura. Paraqitja grafike e FC -9 dhe IE -9 Plazhi Borsh 8 Vlerat e FC FC 9 e IE IE FC- FC-9 IE- IE-9 Stacionet Deri tani plazhi i Dhërmiut, Himarës dhe Borshit janë plazhet me cilësi mikrobiologjike të ujërave të larjes shumë të mirë, më të mirën në të gjithë bregdetin e vëndit tonë. Megjithatë gjëndja e mjedisit lë për të dëshiruar sepse edhe në këto plazhe, mbeturinat e ngurta urbane janë të shpërndara kudo. Figura Paraqitja grafike e FC -9 Figura Paraqitja grafike e FS -9 Permbajtja e FC -9 ne plazhin e Borshi Viti 8 Permbajtja e FS -9 ne plazhin e Borshit Viti FC- FC- FC- FC- FC- FC- FC- FC Viti Viti 6 Viti 7 Viti 8 FS - FS -9 Vit i FS - FS -9 Vit i 6 FS - FS -9 Vit i 7 Në fig. dhe janë paraqitur vlerat e katër indekseve për vitet -8 në të cilat dallohet qartë përmirësimi i cilësisë së ujërave Plazhi i Sarandës Plazhi i Sarandës shtrihet në bregdetin e detit Jon pikërisht në zonëën e qytetit të Sarandës. Edhe ky plazh kohët e fundit ka pësuar ndryshime të shumta, sidomos lidhur me ndërtimet e shumta e pa kriter. Si rezultat i shtimit të zonave të shfrytëzueshme për qëllime ripërtëritëse në plazhin e Sarandës janë shtuar stacionet e kampionimit për monitorimin e ujërave të larjes. Rezultatet e analizave mikrobiologjike për vitin 8 të përpunuara të shprehura në vlera minimale dhe maksimale si dhe normat e rekomanduara nga WHO/UNEP paraqiten në figurën. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

121 Figura. Paraqitja grafike e FC -9 dhe IE -9 Plazhi Sarande 8 Vlerat e FC FC 9 e IE IE Stacione t 6 FC- FC-9 IE- IE-9 Nga këto rezultate stacionet Limion, Pllakat dhe Hotel Grand rezulton me vlerat e indikatoreve fekale të ndotjes brënda normave të rekomanduara. Stacionet e tjera janë mbi normat e rekomanduara. Sidoqofte plazhi pllakat është i degraduar pavarësisht nga rezultatet e ujërave të detit pasi është kthyer në zonë ndërtimi dhe i gjithë bregdeti është i mbushur me inerte ndërtimi. Vlerat e krahasuara -8 të këtyre treguesve paraqiten në figurat 6,7. Figura 6. Paraqitja grafike e FC -9 Permbajtja e FC -9 ne plazhin Sarande Viti FC- FC- FC- FC- FC- FC- FC- FC Figura 7. Paraqitja grafike e FC -9 Permbajtja e FS -9 ne plazhin e Sarandes Viti Vit i Vit i 6 Vit i 7 Vit i 8 FS- FS- FS- FS- FS- FS- IE- IE Vit i Vit i 6 Vit i 7 Vit i 8 Në plazhin e Sarandës 98 % e rezultateve të përftuara janë brënda normave të rekomanduara (WHO/UNEP) dhe vetëm % janë mbi normat e rekomanduara stacioni 6 (Kanali i Çukes ) shumë më i ndotur si rezultat i shkarkimit të ujërave të zeza të qytetit të Sarandës. Figura 8. Vlerësimi i cilësise së ujërave për vitin 8 Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

122 Vle resimi i cile sise se plazheve ne % per vitin 8 % 9% 8% 7% 6% % % % % % % Velipoja % Shengjini % Durresi 69% Kavaja 6% Vlora 78% Dhe rm i % Him are % Bors h % Sarande 9% Jo konform Konform 89. % - Në përputhje me rekomandimet e WHO/UNEP.6 % - Nuk perputhen me rekomandimet e WHO/UNEP Figura 9 Krahasimi i cilësisë se ujrave bregdetare të larjes per vitet 7-8 % 9% 8% 7% 6% % % % % Konform 8 Jo k onform % % V e lipoje She ngjin Durr e s Kavaje V lor e Dhe r m i Him are Bor s h Sarande Konform 7 Jo k onform Grafiku i mësipërm paraqet gjendjen aktuale të ujërave të bregdetit të krahasuar me të dhënat e vitit 7 në të cilat vihet re një rritje e ndjeshme e ndotjes në plazhet e Kavajës dhe Vlorës dhe përmirësim i cilësisë së ujërave në bregdetin e Sarandës.. Cilësia e ujërave të liqeneve Në mostrat e marra gjatë vitit 8 është kryer përcaktimi i parametrave të parashikuar si me poshtë: temperatura, transparenca, ph, alkalinitet, përcjellshmëria elektrike, Oksigjeni i tretur, NKO, NBO, nitritet, nitratet, amoniaku, Ptotal. Liqeni me ndikim më të madh nga ndotja është liqeni i Prespës. Tejdukshmëria e ujërave të këtij liqeni është në vlera të ulëta.. m, gjë që tregon se ujrat e këtij liqeni janë në nivel mesotrofik duke na dhënë një pamje të qartë të gjëndjes së këtyre ujrave, në të cilat ka zhvillim intensiv të bimësisë ujore. Ky tregues së bashku me përmbajtjen e fosforit dhe të oksigjenit të tretur janë tregues të gjëndjes trofike të një sistemi ujor si liqeni. Në figurën është paraqitur ecuria e temperaturës së ujit të liqenit të Prespës dhe siç shihet kemi temperatura në ulje kur kalojmë nga sipërfaqja në thellësi të liqenit. Ky parametër lidhet Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

123 ngushtë me parametra të tjerë të gjëndjes fiziko-kimike dhe trofike të ujërave të liqenit duke i dhënë edhe atyre ecuri vertikale. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

124 Fig. Ecuria e temperaturës në ujrat e liqenit të Prespës (Burimi IEUM) temperatura (ºC) sipërf aqe the lle s ia (m ) Në diagramën e fig. jepet shpërndarja e oksigjenit të tretur në ujrat e liqenit të Prespës. Në liqenin e Prespës gjatë periudhës së shtresëzimit (stina e verës) përqëndrimi i oksigjenit të tretur zvogëlohet në mënyrë të theksuar kur kalojmë nga sipërfaqja në thellësi të liqenit. permbajtja e DO (mg/l O) Fig. Përmbajtja e O të tretur në ujrat e liqenit të Prespës (Burimi IEUM) sipërfaqe the lle s ia permbajtja e P total (mg/l P) Ndryshe nga ligjshmëria ku me rritjen e temperaturës përmbajtja e oksigjenit zvogëlohet, në liqenin e Prespës ndodh e kundërta. Kjo për arsye të pranisë së madhe të bimësisë, thellësisë jo shumë të madhe të tij, si dhe të fenomenit të dekompozimit të qënieve të gjalla në fundin e liqenit duke konsumuar sasinë e oksigjenit të pranishëm në të. Fig. Përmbajtja e P total në ujrat e liqenit të Prespës (Burimi IEUM) sipërf aqe the lle s ia (m ) Përmbajtjen e fosforit total e paraqet grafiku në fig.. Shihet qartë se gjatë periudhës se përzierjes së ujrave, midis stineve kur është bërë ekspedita, kemi vlera të ndryshme në thellësi nga. në.mg/l. Është e qartë që aktiviteti biologjik i rrit përqëndrimin këtij treguesi në thellësi të liqenit. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

125 Vlerat e amoniakut (Fig ) luhaten në nivele nga. në.8 mg/l kur vlera limite e këtij parametri për ujërat e ëmbla varion nga. në. mg/l. Pra mund të themi se bimët nuk kanë dekompozim në fundin e liqenit që të sjellin ndryshime të mëdha në vlerat e këtij treguesi. Në stinën e pranverës këto vlera janë të larta gjë që vjen si pasojë e zhvillimit të jetës së gjallë. Permbajtja e amoniakut (mg/l N-NH) Fig. Permbajtja e NH ne ujrat e liqenit te Prespes (Burimi IEUM) sipërfaqe the lle s ia (m ) Nuk duhen neglizhuar edhe nitratet të cilat si forma të ndërmjetme të oksidimit të azotit mund të rritin përmbajtjen e elementëve ndotës në ujrat e liqenit. Dhe nga grafiku i fig. duket qartë se në periudhën e shtresëzimit të ujrave kemi vlera që luhaten në interval shumë të ngushtë në të gjitha thellësitë e liqenit. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

126 perm bajtja e nitrateve (m g/l N-NO ) Fig. Përmbajtja e nitrateve në ujrat e liqenit të Prespës (Burimi IEUM) sipërfaqe the lle s ia (m ) Tendenca e këtij treguesi nuk ka rritje, por ulje gjatë periudhës së monitoruar. Kjo tendencë është e njejtë për shtresa të ndryshme të liqenit pavarësisht nga koha e kampionimit. Nga e gjithë kjo analizë e parametrave të matur në ujrat e liqenit të Prespës mund të theksojmë se ujrat e tij janë drejt procesit të eutrofikimit. Liqeni i Shkodrës Transparenca e ujërave të liqenit të Shkodrës varion nga. në. m dhe është më e vogël në periudhën e ngrohtë ku mikroorganizmat ujore janë të përfshirë në proçeset e rritjes së tyre dhe të ndryshimit të bimësisë në fundin e tij. Fakti që liqeni i Shkodrës ka një thellësi relativisht të vogël bën që ujrat e tij të përzihen vazhdimisht. Thellësia më e madhe e këtij liqeni është rreth. m. Për shkak të përzierjes së vazhduar dhe të zhvillimit të fitoplanktonit, transparenca e këtij liqeni është mjaft e ulët. Fig.6 Ecuria e transparencës në ujrat e liqenit të Shkodrës (IEUM) th ellesia (m ).. Zogaj(m). Bajze(m). Shiroke(m) Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 6

127 Perm b ajtja e DO (m g/l O ) Fig.7 Përmbajtja e oksigjenit të tretur në ujrat e liqenit të Shkodrës (Burimi IEUM) Bajza(m) Bajza(m) Shirokë(m) Shirokë(m) Zogaj(m) Zogaj(m) Në përgjithësi ujrat e këtij liqeni janë të ngopura me oksigjen. Ndryshimet hapësirë të vlerave të oksigjenit të tretur janë paraqitur në grafikun e fig.7 ku duket qartë zvogëlimi i vlerave të këtij parametri në periudhën e ngrohtë ku kemi rritje të bimësisë në ujrat e fundit të liqenit. Për shkak të përzierjes së ujrave të këtij liqeni shohim se kemi një shpërndarje të njëjtë në të tre pikat e monitorimit. Në bazë të vlerave të përftuara ujrat e këtij liqeni klasifikohen si ujra të cilësisë së mirë (6.-9mg/l oksigjen të tretur). Por sasia e oksigjenit të tretur dhe e parametrave të tjerë të cilësisë së ujrave janë të lidhur me temperaturen e ujit gjë që është paraqitur me anë të figurës 8. Në këtë figurë duket qartë se temperaturat më të larta janë në sipërfaqe të liqenit dhe ato më të ulta në fundin e tij. tem peratura (ºC) Fig.8 Ecuria e temperaturës në ujrat e liqenit të Shkodrës (Burimi IEUM) Bajza(m) Bajza(m) Shirokë(m) Shirokë(m) Zogaj(m) Zogaj(m) Përmbajtja e nevojës biokimike për oksigjen është paraqitur në figurën 9. Sikurse shihet ky tregues ka luhatje të njëjta nga stacioni në stacion. Ky parametër është. mg/l O në stacionin e Shirokës, luhatet.9 në. mg/l O për stacionin e Zogajt dhe është. mg/l O për stacionin e Bajzës. Kështu mund të themi se ujrat e tyre kanë cilësi mesatare. perm bajtja e NBO Fig. 9 Ecuria e nevojës biokimike për oksigjen në ujrat e liqenit të Shkodrës (Burimi IEUM) Bajza(m) Bajza(m) Shirokë(m) Shirokë(m) Zogaj(m) Zogaj(m) Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 7

128 Permbajtja e amoniakut (mg/l N) Në grafikët e mëposhtëm (fig.,,) janë paraqitur përmbajtjet e formave të azotit (NO, NH) dhe të fosforit (P total). Sasia e ndryshme e lëndëve ushqyese në ujrat e këtij liqeni shpjegohen me faktin se lëndët ushqyese mobilizohen në proçesin e fotosintezës si dhe për shkak të shtresëzimit që pësojnë këto ujra. Fig. Përmbajtja e amoniakut në ujrat e liqenit të Shkodrës (Burimi IEUM) Bajza(m) Bajza(m) Shirokë(m) Shirokë(m) Zogaj(m) Zogaj(m) Amoniaku si gazi alkalin që gjëndet në ujrat natyrore ka vlera të ulta (Fig ) në ujrat e liqenit të Shkodrës që variojnë nga. në. mg/l (nën vlerën limite prej. mg/l për ujrat e ëmbla që lejojnë rritjen e peshqve). Megjithatë nuk duhet neglizhuar si element ndotës pasi prania e tij në përqëndrime të larta është shenjë e ndotjeve mikrobiale në ujra. Perm bajtja e nitrateve (mg/l N) Fig. Përmbajtja e nitrateve në ujrat e liqenit të Shkodrës (Burimi IEUM Bajza(m) Bajza(m) Shirokë(m) Shirokë(m) Zogaj(m) Zogaj(m) Permbajtja e P total (mg/l P) Edhe format e tjera të azotit, nitratet (Fig ) kanë vlera të ndryshme në hapësirë, që lidhen shumë me shkarkimet e ujrave që derdhen në këtë liqen si dhe me ndryshimet e temperaturave dhe ph të tyre. Kështu mund të theksojmë vlerat e larta të nitrateve që variojnë nga. ne.8 mg/l. Ujrat e liqenit të Shkodrës mund të themi se janë të cilësisë mesatare. Fig. Përmbajtja e P total në ujrat e Liqenit të Shkodrës (Burimi IEUM) Bajza(m) Bajza(m) Shirokë(m) Shirokë(m) Zogaj(m) Zogaj(m) Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 8

129 Nga grafiku i paraqitur më lart (fig.) shihet se vlerat e përmbajtjes së P total luhaten nga.8 në.9 mg/l për Ptotal. Vlerat më të larta janë gjatë periudhës se aktivizimit të jetës biologjike në ujë duke arritur.9 mg/l për Ptotal. Këto janë vlera më të larta se në vitin e kaluar të cilat varionin nga.7 në.8mg/l. Duke u nisur nga vlerat transparencës, të përmbajtjes së fosforit dhe të oksigjenit të tretur në ujrat e liqenit të Shkodrës mund të themi se ato janë në mezotrofi. Liqeni i Ohrit Në Liqenin e Ohrit, për shkak të thellësisë së tij të madhe, vihet re dukshëm fenomeni i shtresëzimit. Kjo gjë duket qartë nga ndryshimet e temperaturës nga shtresa në shtresë, ku në siperfaqe kemi ndryshim të vlerave të saj në lidhje me temperaturën e ajrit. Ky ndryshim është i shoqëruar edhe me ndryshimet e saj në shtresat e mëposhtme deri në thellësinë 6m. Më pas ajo mbetet e pandryshuar pavarësisht nga koha kur është kryer matja e temperaturës së ujit. tem peratura (ºC) Fig. Ecuria e temperaturës në ujrat e liqenit të Ohrit (Burimi IEUM 7 s ip ë rf a q e the lle s ia (m ) Përmbajtja e oksigjenit të tretur është e lidhur ngushtë me temperaturën e ujit. Siç vihet re edhe në figurën, vlerat e këtij parametri nuk janë pothuajse të njëjta në të gjithë vertikalen e thellësisë së liqenit pasi temperatura e ujit nuk është konstante në të gjithë vertikalen dhe vegjetacioni është aktiv. Permbajtja e DO (mg/l O ) Fig. Ecuria e përmbajtjes së oksigjenit të tretur në liqenin e Ohrit (Burimi IEUM) s ip ë rf a q e Vlerat e përmbajtjes së oksigjenit të tretur kanë luhatje në varësi të ndryshimit të temperaturës dhe aktivitetit biologjik në të. Kështu vihet re që kemi një luhatje të vlerave në rritje në shtresat e sipërme ( mg/l) dhe vlera pothuajse konstante në shtresat e poshtme të ujit ( mg/l). Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 9

130 Permbajtja e P total (mg/l P) Fig. Ecuria e fosforit total në ujin e liqenit të Ohrit (Burimi IEUM) the lle s ia (m ) s ip ë rf a q e Siç shihet dhe nga figura vlerat e fosforit total luhaten rreth vlerës limite µg/l. Gjatë ekspeditës vlera e përmbajtjes së fosforit është rreth µg/l. Vlerat e këtij parametri variojnë nga.8 në.9 mg/l nga sipërfaqja në thellesinë m. Variacioni i përmbajtjes së fosforit në vlerat nga.8 në.mg/l tregon gjëndjen oligotrofike të ujrave të këtij liqeni. Perm bajtja e nitarteve (m g/l N-NO ) Siç shihet dhe nga grafiku (fig.6) përmbajtja e nitrateve nuk është e njëjtë gjatë vertikales së ujit. Vlerat luhaten nga. në.6 mg/l N-NO. Ndërsa në shtresën e sipërme të ujit të liqenit të Ohrit ky parametër është pothuajse i njëjtë (. mg/l) në shtresën e poshtme ai ka luhatje me tendencë rritje nga. në.6 mg/l. Kjo lidhet me temperaturën e ujit, aftësinë e organizmave të gjalla për ta shndërruar atë në format e tjera të azotit, si dhe për të çliruar nga bimët që ndodhen në fund të liqenit. Fig.6 Ecuria e përmbajtjes së nitrateve në ujrat e liqenit të Ohrit (Burimi IEUM) s ip ë rf a q e the lle s ia (m ). Cilësia e ujërave nëntokësore Ujërat nëntokësorë në të gjithë botën janë minerali më jetik për popullatën, janë objekt shfrytëzimi i vazhdueshëm me intensitet të lartë rritje dhe rrisk të përhershëm ndotje nga veprimtaritë natyrore e humane( njerzore). Pikërisht për këto arsye, kjo pasuri natyrore kombëtare në çdo vënd monitorohet me prioritet dhe ka karakter të përhershëm. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

131 Monitorimi i UN është ndjekja në vazhdimësi e ndryshimeve hidrodinamike, kimike, mikrobiologjike nën ndikimin e faktorëve natyralë e artificialë. Regjimi i UN është shfaqja e proçesit të formimit të UN në kohë dhe në kufijtë e një hapësire të caktuar. Ai përfaqëson në vetvete tërësinë e fenomeneve tek këto ujra. Ai karakterizohet nga ndryshimi në kohë dhe hapësirë i sasisë dhe cilësisë së UN dhe shprehet nëpërmjet tërësisë së treguesve të ndryshimeve sasiore e cilësore siç janë : niveli, temperatura, prurjet, pjerrësia hidraulike (gradienti), shpejtësia e rrjedhës dhe përbërja kimike. Monitorimi i ndotjes së UN gjatë vitit 8 është kryer në 7 basenet kryesore ujëmbajtëse dhe vetëm për akuiferet e zhavorreve kuaternare: - Shkodër, Lezhë-F.Kuqe, Tiranë- F.Krujë, Elbasan-Lushnjë, Korçë, Gjirokastër, Kafaraj-Novoselë, Vurg-Mursi e Orikum. Ky monitorim është kryer nga Shërbimi Gjeologjik Shqiptar. Ky monitorim ka për qëllim ruajtjen e cilësisë dhe rezervave të shfrytëzimit të UN, mbrojtjen e vendburimeve egzistuese të ujit, si dhe për të vlerësuar shkaqet e ndotjes së ujrave nentokesore. Per monitorimin e kryer jepen rezultatet ne tabela dhe grafikisht per disa tregues më të rëndësishëm. ph Fortësia Alkaliniteti Aciditeti Përmbajtja e nitrateve Shkalla e kripshmërisë Përmbajtja e metaleve të rënda Zonat me kripshmëri të lartë Zonat e ndjeshme ndaj ndotjes në vëllim. Shkalla e ekspozimit të popullsisë ndaj ujrave nëntokësorë të ndotur. Tejkalimet e normave të cilësisë së treguesve Vëllimi vjetor i shfrytezimit në përgjithësi dhe sipas baseneve. Koefiçienti i shfrytëzimit në përgjithësi dhe sipas baseneve. Janë vlerësuar e krahasuar përmbajtjet e treguesve ndotës si NO, NO, NH, me normat e lejuara. Rrjeti shpimeve të monitorimit, dëndësia e provëmarrjes, llojet dhe numri i analizave paraqiten në tabelën e mëposhtme: Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

132 Tabela Tabela e analizave te Baseneve ujëmbajtëse për vitin 8 Emërtimi i Basenit Nr.i Frekuen Lloji i provave te shp. ca marra monit Baseni i Drinit: Kimike -Akuiferi i Shkodrës Mikroelemente Baseni i Matit: Kimike -Akuiferi Lezhë Mikroelemente -Akuiferi F.Kuqes Kimike Mikroelemente BaseniErzen-Ishëm: Kimike - Akuiferi Tirane Mikroelementë -Akuifer F. Krujës Kimike Mikroelementë Baseni Shkumbin: Kimike -Akuiferi Elbasan Mikroelementë -Akuiferi Lushnjës kimike Mikroelementë Baseni i Semanit: Kimike -Akuiferi i Korçës Mikroelementë Baseni i Vjosës: Kimike -Akuiferi Buduk Mikroelementë -Akuiferi:Kafaraj-Novoselë kimike Mikroelementë Baseni Zonës Jonike Kimike -Akuiferi Orikum Mikroelementë -Akuiferi:Xarë-Mursi, kimike Sarandë Mikroelementë Shuma Kimike Mikroelementë Nr. 6 Sasia e provave Kohae marrjes provave Qershor Shtator Qershor Shtator Qershor Shtator Qershor Shtator Qershor Shtator Qershor Shtator Qershor Shtato Baseni i Drinit Akuiferi ujëmbajtës zhavorror i Shkodrës: Për shkak të mbulesës së vogël mbrojtëse sidomos në vëndburimin e Dobracit, risku i ndotjes eshtë i lartë. Gjithashtu shfrytëzimi intensiv mund të çojë në përzierjen e ujrave të freskëta me ujrat me mineralizim të lartë. Në fig., dhe paraqiten rezultatet për treguesit NH, NO, dhe Mp për periudhën -8 Fig. Përmbajtja e amoniakut Fig. Përmbajtja e NO Baseni i Drinit Akuiferi i Kuaternarit Shkodra NH, mg/l Gr.nr H/ Dobrac Kisha H. Dobrac 8 H6 7 Kisha 6. Stand.. H6. Stand.. B.Drinit Akuiferi Kuaternar i Shkodres NO, mg/l Gr.nr. Nga monitorimi rezulton se në basenin e Drinit nuk takohet përmbajtje e NH. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

133 Gjithashtu vihen re dhe devijime të pranueshme ne vlerat minimale të mineralizimit të përgjithshëm.7-. g/l (shpimet në shtratin e vjetër të lumit Kir). Kjo gjë ndodh për vetë praninë e aktivitetit të rrymave ujore nëntokësore të fuqishme të lumit (Rrjolli, Vraka) që çojnë në ëmbëlsimin e UN. Ka përmbajtje të NO, gjurmë në shpimin H/ në fazën e parë të monitorimit. Në Dobrac nuk ka përmbajtje të NO,. Përmbajtja e nitriteve në vite është rreth vlerave -. mg/l e në raste të rralla sporadike dhe mbi normë. Përmbajtja e nitriteve në ujë të pijshëm nuk lejohet ndërsa përmbajtja maksimale e lejuar është sipas standartit Shqipëtar. mg/l (Norma BE është. mg/l). Fig. Rezultatet e monitorimit të Mp gjatë viteve - 8 Baseni i Drinit Shkodra Mp, mg/l Gr.nr. 8 6 Stand. H Kisha H/ Dobrac Fortësia e përgjithshme ndryshon me rreth - gradë gjermane në dy fazat e monitorimit. Ajo varion nga gradë gjermane. Uji është brënda normës së ujit të pijshëm (norma shqipëtare - gradë gjermane, përmbajtja maksimale e lejuar gradë gjermane). Janë UN me fortësi mesatare. Mineralizimi i përgjithshëm është në kufijtë mg/l që tregon se është brënda normës së standardit Shqiptar ( gr/l). Janë ujra të ëmbla me Mp< gr/l. Ky tregues është paraqitur në grafikun e fig.,ku vlera maksimale nuk arrin - mg/l. Në shpimin e Dobracit që shfrytëzohet për furnizimin me ujë të Shkodrës, Mp luhatet në vlerat mg/l në vitin 8. ph i ujrave varion në vlerat , janë brënda normës ( 6.-8., maksimale e lejuar dhe 9., BE 6.-8.). UN janë alkaline të dobët. Në bazë të raportit ne % ekuivalent të anioneve të forta (d) me kationet e forta (a) dhe të dobëta (b) për vlerësimin e alkalinitetit, uji i këtij akuiferi është i klasës së II, ujra neutrale. Në këto analiza ka përmbajtje të mikroelementëve: Pb=.-. mg/l, Cu= mg/l, Zn= mg/ l, Mn= mg/l, Ni=.-. mg/l, sasi kjo brënda normës së lejuar. Baseni i Matit Akuiferi ujëmbajtës zhavorror i Lezhës: Risku i ndotjes sipërfaqësore është i ulët falë mbulesës së trashë ekranizuese, largësisë së zonës së ushqimit dhe karakterit artezian të shtresave ujëmbajtëse. Vetëm intensifikimi i Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

134 madh i shfrytëzimit mund të nxisë depërtimin e ujërave me mineralizim të lartë nga krahu verior e perëndimor i pellgut ujëmbajtës. Fig. Rezultatet e monitorimit -8 të Mp Baseni i Matit Ak.Lezhe Mp Grafiku Stand v Sipas mineralizimit të pergjithshëm takohen ujëra të ëmbla me Mp = mg/l në shpimin në Barbullonjë dhe të shpimi H.Gjuetise Mp = mg/l. Janë me kripëzim të dobët me Mp = mg/l në shpimin nr.6 Rrilë-Hidrovor ( norma e STASH deri gr/l). Në fig.6 jepen rezultatet e monitorimit -8 të Mp ku vihen re ndryshimet në vite dhe vlerat mbi dhe afër normës. Fortësia e përgjithshme : Janë ujëra me fortësi të vogël, Fp =.7-.7gj Hoteli Gjuetisë, uji shumë i butë, po kështu dhe në Barbullonjë Fp =.-. gj. Ujëra të butë në Ishull - Lezhë Fp = dhe ujë i fortë në Rrile Fp =.7-. gradë gjermane, (Norma STASH -gj e PML gj). Fig.. Fortësia e përgjithshme e ujit gjatë viteve -8 Grafiku i Fp, Lezhe Stand v Përqëndrimi i Hidrogjenit, ph varion nga , janë brënda normës (norma 6.-8.), uji është alkalin i dobët. Në bazë të raportit në % ekuivalent të anioneve të forta (d) me kationet e forta (a) dhe të dobëta (b) për vlerësimin e alkalinitetit, uji i këtij pellgu është i klasës së I, pra janë ujra alkaline, vetëm në Rrile uji është neutral, në ujë mbizotëron joni hidrokarbonat. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

135 Fig.6 Përmbajtja e Na-K për vitet -8(Burimi Sh.Gj.Sh) Akuiferi Lezhe, Na Gr afik u 8 Stand v Përmbajtja e Na+K në Rrile arrin mg/l. Përmbajtje të lartë natriumit ka dhe në Ishull-Lezhë, Barbullonjë, H.Gjuetisë, gr. 6 (norma sipas STASH është Na mg/l dhe K - mg/l ). Përmbajtja e Cl në Rrile është e rritur 77. mg/l dhe 7.9 mg/l në IshullLezhë. Në gr.7 jepet përmbajtja e Cl, (Norma sipas STASH është Cl mg/l). Shënja ndotjeje të UN të NO, takohen në vlera më të vogla (Norma sipas STASH është NO, -. mg/l dhe sipas B.E është. mg/l), të paraqitura në gr. 8. Ndotja është e përsëritur, në faza të ndryshme dhe vite të ndryshme. Ky problem duhet vlerësuar, dhe të merren masa për përmirësimin e gjëndjes. Kjo lidhet me moszbatimin e zonave të mbrojtjes dhe rreptësisë sanitare. Fig. 7 Përmbajtja e Cl Fig. 8 Përmbajtja e NO Ak uife ri Le zhe, Cl Gr afik u Baseni i Matit Ak.Lezhe NO, mg/l Gr.nr. Stand v 8 6 Stand v Fig. 9 Përmbajtja e NH gjatë viteve -8 Grafiku NH, Lezhe. Stand v Siç shihet dhe nga grafiku, nuk takohet përmbajtja e amoniakut gjatë vitit 8. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

136 Në shpimin Nr = janë kryer analiza për mikroelemente të cilat rezultojnë me përbajtje : Pb=.-.mg/l, Zn=-. mg/l, Cu=-.9 mg/l, Ni =.9-. mg/l, Mn = -. mg/l, përmbajtja është nën sasinë maksimale të lejuar Akuiferi ujëmbajtës zhavoror i Fushë-Kuqes ( Laçit ) : Risku i ndotjes mund të vijë nga zona e ushqimit në veri të pellgut ujëmbajtës (shtrati i lumit Mat) i cili deri tani nuk është i ndotur, por që mund të priten depërtime të metaleve të rënda me prejardhje minerare.burim ndotjeje mbeten shkarkimet e uzinës së plehrave kimike Laç. Gjithashtu risku më i madh për shkak të shfrytëzimit intensiv mbetet ai i rritjes së mineralizimit të përgjithshëm (kryesisht për rritje të Na e Cl) që vjen nga zhvillimi i hinkës së depresionit në drejtimin jug perëndimor ku predominon tipi i ujit me mineralizim të lartë. Fig. Rezultatet e monitorimit te Mp Fig. Rezultatet e monitorimit te Fp Akuiferi Fushe Kuqe, Fp Baseni Matit Ak.F.Kuqe Mp Gr.nr. Grafiku Stand. Stand Mineralizimi i përgjithshëm luhatet në kufijtë Mp =.- mg/l. Janë ujra të ëmbla. Vetëm në Patok mineralizimi është afërsisht gr/l (norma e STASH Mp deri. gr/l). Monitorimi i Mp per zonën Fushë-Kuqe-Laç në vitet -8 jep ndryshimet në vite dhe stinë të paraqitura në gr.. Mp në shpimin Nr.77 luhatet në vlerat mg/l. Fortësia e përgjithshme varion nga Fp = gradë gjermane në shpimin nr. 77 Patok, është ujë i butë. Uji është me fortësi mesatare në shpimet nr.6, 97, 76 me gradë gjermane dhe ujë me fortësi mesatare në shpimin nr.9 Lac, Fp=.6-. gradë gjermane (Norma STASH -gj e PML gj). Ndryshimet e Fp në vite dhe stinë jepen në gr., ndryshime vihen re në shpimin 9 e 76, ndërsa në shpimet e tjere ndryshimet e Fp janë të vogla. Fig. Përmbajtja e NO Fig. Përmbajtja e NH Baseni i Matit Ak.F.Kuqe NO, mg/l Gr.nr. Stand Stand Baseni i Matit Ak.F.Kuqe NH, mg/l Gr.nr. 97 Shenja ndotjeje të nitriteve takohen ne shpimet e monitoruara në sasinë.-.mg/l. Nitrite takohen në shpimet nr. 6 F.Kuqe, nr.9 Lac, nr.97 Gurrez në një analizë ka. mg/l NO,. Ka përmbajtje të nitriteve në një analizë në shpimin nr.77, nr.76 në sasinë.mg/l Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 6

137 Permbajtja e NO per vitet -8 jepet ne gr. (Norma sipas STASH eshte NO -. mg/l dhe sipas B.E eshte. mg/l). - Nuk takohet përmbajte NH, ndërsa përmbajtja në vite jepet në fig.. Fig. Përmbajtja e Na+K (Burimi Sh.Gj.Sh) Fig. Përmbajtja e Cl(Burimi Sh.Gj.Sh) Baseni i Matit. Ak. Fushe Kuqe, Cl. Gr. nr... Baseni i Matit. Ak. i Fushe Kuqes - Na. Gr. Nr Stand Stand Përmbajtja e Na+K në Patok arrin mg/l, ndërsa përmbajtja dhe ndryshimet në vite jepen në fig. (norma sipas STASH është Na mg/l dhe K - mg/l ). Sipas përmbajtjes së klorit ujërat janë pak të kripura në Patok. Vlerat e Cl janë.-8.9 mg/l ndërsa në vite jepen në fig. (Norma sipas STASH është Cl mg/l). Nitrate ka në sasi të vogël në gjitha shpimet nga. mg/l deri.6 mg/l. Duke krahasuar kushtet hidrogjeologjike të shpimeve të monitoruara arrijmë në përfundimin se shfaqja e shenjave ndotëse të NO, është rezultat i mosrespektimit të zonave të rreptësisë dhe mbrojtjes sanitare rreth shpimeve në fjalë. Përmbajtja e nitrateteve është e vogël, brënda normës -mg/l. Në shpimin Nr = 6 janë kryer analiza për mikroelemente të cilat rezultojnë me përbajtje: Pb=.6-.9 mg/l, Zn=.. mg/l, Cu=gj-. mg/l, Ni=.-.7 mg/l, Mn= -.7 mg/l, përmbajtja është nën sasinë maksimale të lejuar. Baseni i Erzen-Ishmit Akuiferi ujëmbajtës i zhavorreve të Tiranës Mbulesa e vogël mbrojtëse e shtresës ujëmbajtëse në disa sektorë si Kamëz, Laknas si dhe infiltrimet e ujit të ndotur të Tiranës dhe Lanës në shtresat ujëmbajtëse perbejne nje rrezik ndotjeje. Gjithashtu ky risk i ndotjes është i lartë për shkak të shfrytëzimit e përpunimit të tokave bujqësore me plehërime të ndryshme, të shtresave zhavorrore për materiale inerte në taracat lumore ku janë dhe vendburime uji për fshatra të ndryshme. Burim tjetër për rrezikun e ndotjes përbën dhe shfrytëzimi i shtresës mbrojtëse argjilore për prodhim tullash e tjegulla me sipërfaqe të madhe si dhe ndërtimet me kate të nëndheshme. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 7

138 Fig. 6 Rezultatet e monitorimit -8 të Mp(Burimi Sh.Gj.Sh) Baseni i Erzen-Ishmit Ak.Tirane Mp Gr. Nr. 8 Stand. P () 6/ Mineralizimi i përgjithshëm varion nga Mp = mg/l në shpimin P Selitë Tiranë, në shpimin Nr.6/87 Mp = mg/l, në Kombinat Mp = mg/ l. Në Laknas mineralizimi i përgjithshëm është Mp = mg/l e në Berxull Mp = mg/l. UN të akuiferit Tiranë janë me Mp nën gr/l, pra janë ujra të embla. Mineralizimi i përgjithshëm paraqitet në mënyre grafike për vitet -8 në fig6. (Norma e lejuar është deri gr/l). Uji është i tipit hidrokarbonat-kalcium-magnezi. Fortësia e përgjithshme Bazuar në rezultatet e analizave të kryera sipas fortësisë uji i akuiferit Tiranë është ujë i fortë (8- grade gjermane). Norma e ujit të pijshëm është - gradë gjermane dhe maksimale e lejuar gradë gjermane. Fig. 7 Përmbajtja e NO (Burimi Sh.Gj.Sh) Fig. 8 Përmbajtja e NH(Burimi Sh.Gj.Sh) Baseni i Erzen-Ishmit Ak.Tirane NO Gr.7 Baseni i Erzen-Ishmit Ak.Tirane NH, mg/l Gr.nr.6 Stand. P () 6/ Stand..6 P. (). 6/ Në analizat e kryera vihet re prezenca e joneve NO, në sasinë.-. mg/l në dy analiza në dy shpime. Në sasinë. mg/l takohet në Laknas në një analizë dhe në shpimin nr. 6 Rr.Kavajës Tiranë përmbajtja e nitriteve në një analizë është.mg/l. (fig.7), Norma sipas STASH është NO -. mg/l dhe sipas B.E është. mg/l). Takohet përmbajtje e NH. nga gjurmë deri në sasinë. mg/l në një analizë në shpimin nr.6 Laknas. Në fig. 8 jepet përmbajtja NH në vitet -8 (Norma nuk lejohet, ndërsa përmbajtja maksimale e lejuar është. mg/l). Analizat për mikroelemente janë kryer në shpimin nr.6 Laknas: Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 8

139 Pb =.-. mg/l, Zn = mg/l, Cu = mg/l, Ni =.7-.9 mg/l, Mn =.7-. mg/l, përmbajtja është nën sasinë maksimale të lejuar. Akuiferi ujëmbajtës i zhavorreve të Fushë- Krujës Risku i ndotjes nga sipërfaqja është i vogël në sajë të mbulesës së trashë mbrojtëse të shtresës ujëmbajtëse.un janë brënda normës maksimale të lejuar për ujë të pijshëm përsa i përket fortësisë së përgjithshme, (Norma STASH -gj e PML gj). Fortësia e përgjithshme nga faza e parë në të dytën ka një ndryshim prej.- gj. Uji është i tipit hidrokarbonat-kalcium-magnezi. Fig. 9 Rezultatet e monitorimit -8 të Mp(Burimi Sh.Gj.Sh) Baseni i Erzen-Ishmit Ak.F.Kruje Mp, mg/l Gr. Nr. 8 6 Stand. /97 7 N Mineralizimi i përgjithshem luhatet nga mg/l në Thumane, në mg/l F.Krujë dhe pak më i rritur është në Rinas, Mp= mg/l, në Gramez Mp = mg/l.duke krahasuar dy fazat kemi një ndryshim prej - mg/l, ndërsa krahasuar me vitin e kaluar dhe në vite ndryshimet paraqiten në fig.9. UN të akuiferi FushëKrujë janë me Mp nën gr/l, pra janë ujra të ëmbla. (norma e STASH Mp deri. gr/l). Fig. Përmbajtja e NH (Burimi Sh.Gj.Sh) Fig. Përmbajtja e NO(Burimi Sh.Gj.Sh) Baseni i Erzen-Ishmit Ak.F.Kruje NH, mg/l Gr. nr. 9 Stand. /97 7 N Stand. /97. 7 N Baseni i Erzen-Ishmit Ak. F.Kruje NO, mg/l Gr. Nr. Nuk ka permbajtje amonjaku, përmbajtja në vitet -8 jepet ne fig. Duke parë e analizuar rezultatet e analizave vëmë re se shenja ndotje të NO janë shfaqur në forme gjurme ne nje analize ne Rinas e Gramez dhe ne shpimin nr. Thumane në një analizë përmbajtja e nitriteve është. mg/l. (Norma sipas STASH është NO = -. mg/l dhe sipas B.E është. mg/l). Ndotja lidhet me plehërimin e gjithë zonës rreth shpimeve. Përmbajtja e nitriteve NO në vitet -8 paraqitet në fig.. Analizat për mikroelemente janë kryer në shpimin nr.7 F.Krujë. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 9

140 Në këtë shpim takohet përmbajte e mikroelementeve : Pb=.-. mg/l, Zn= mg/l, Cu= mg/l, Ni=.-.8 mg/l, Mn= mg/l, përmbajtja është nën sasinë maksimale të lejuar. Baseni i Shkumbinit Akuiferi ujëmbajtës i Elbasanit: Risku i ndotjes është i lartë për shkak të mungesës pothuajse të plotë të mbulesës ekranizuese të shtresave ujëmbajtëse, sidomos në Krastën e Madhe dhe të Vogël, popullimit të zonës së mbrojtjes sanitare në të Krastat dhe shkarkimeve indrustriale në zonën e Vidhasit. Fortësia e përgjithshme varion nga.6.8 gj, plotesojne normen e lejuar per uje te pijshem. Ne Krastë te Madhe, Fp=.6-. gj), Krastë e Vogël, Fp=.6-.68gj uji është me fortësi mesatare ndërsa në Vidhas uji është i fortë, Fp=.6-.8 gj (Norma STASH -gj e PML gj). Mineralizimi i përgjithshëm është Mp=..7 mg/l ne Krastë dhe Mp= mg/l në Vidhas. Sipas rezultateve te Mp në shpimet ujrat janë të embla me Mp nën gr/l. ph i uji varion në vlerat , është alkalin i dobët. (norma sipas STASH është ph dhe P.M.L -9. ). Në bazë të raportit në % ekuivalent të anioneve të forta (d) me kationet e forta (a) dhe të dobeta (b) për vleresimin e alkalinitetit, uji i këtij akuiferi është i klasës së II, neutrale, në ujë mbizoteron joni hidrokarbonat. Në fig jepen rezultatet e Mp në vitet -8 Fig. Rezultatet e monitorimit -8 të Mp(Burimi Sh.Gj.Sh) Baseni i Shkumbinit Ak. Elbasanit Mp, mg/l Gr.nr. Stand. K.Madhe 7 Vidhas K.Vogel Përmbajtja e nitriteve është e vogël, takohet në formë gjurme në Vidhas dhe në sasinë. mg/l në analizën e fazës së parë në Krastë të Madhe. Përmbajtja e nitriteve për vitet -8 jepet në gr.. (Norma sipas STASH është NO -. mg/l dhe sipas B.E është. mg/l). Nuk ka përmbajtje amonjaku, përmbajtja në vite e tij jepet në fig.. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

141 Fig. Përmbajtja e NO (Burimi Sh.Gj.Sh) Fig. Përmbajtja e NH(Burimi Sh.Gj.Sh) Baseni i Shkumbinit Ak. Elbasanit NO, mg/l Gr.nr. 7 Vidhas 8 7 K.Vogel K.Vogel K.Madhe 7 Vidhas Stand. K.Madhe Stand Baseni i Shkumbinit Ak.Elbasanit NH, mg/l Gr.nr. Përmbajtja e nitrateve është.6 mg/l, sasi kjo brënda normës. Analiza për mikroelemente janë kryer në shpimin nr.7 Vidhas dhe rezulton me përmbajtje: Pb=.8-.6 mg/l, Zn=.-. mg/l, Cu=.-. mg/l, Ni=.9-. mg/l, Mn=.8 -<. mg/l, përmbajtja është nën sasinë maksimale të lejuar. Akuiferi ujembajtes zhavorror i Lushnjes : Risku i ndotjes sipërfaqësore është i vogël, falë mbulesës së madhe argjilore. Vetëm intensifikimi i madh i shfrytëzimit mund të nxisë depërtimin e ujërave me mineralizim të lartë të sektorit jugor të pellgut. ph i uji varion në vlerat , është alkalin i dobet. (norma sipas STASH është Ph dhe P.M.L -9. ). Në bazë të raportit në % ekuivalent të anioneve të forta (d) me kationet e forta (a) dhe të dobëta (b) për vlerësimin e alkalinitetit, uji i këtij pellgu është i klasës së II, neutrale, në ujë mbizotëron joni hidrokarbonat. Fortësia përgjithshme varion në Fp =.-. grade gjermane në Divjakë, Fp=.8-6. gradë gjermane në Konjat dhe Fp = gradë gjermane në Cermë. (Norma STASH -gj e PML gj). UN janë brënda normës së lejuar. Sipas klasifikimit të fortësisë në shpimin e Divjakës uji është me fortësi mesatare, në Cermë janë ujëra të forta dhe Konjat të fortë deri shumë të fortë. Mineralizimi i përgjithshëm varion, Mp = mg/l në DivjakëMp = mg/l në Konjat, ne Cermë mg/l. Janë ujra të ëmbla me Mp nën gr/l si në figurën Në Konjat vërehet rritje e përmbajtjes së Cl.=.-6. mg/l. Në vitin 7 kishim këto përmbajtje të Klorit Cl= mg/l, pra kemi rritje në vite dhe rritje mbi normë të Cl (Norma sipas STASH është Cl = mg/l). Përmbajtje e Mg është relativisht e lartë në Konjat Mg =.7-. mg/l e në Cermë Mg = mg/l. Uji është i tipit hidrokarbonat-magneziumi. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

142 Fig. Rezultatet e monitorimit -8 të Mp(Burimi Sh.Gj.Sh) Baseni i Shkumbinit Ak. Lushnjes Mp, mg/l Gr.nr.7 Stand. D Konjat 86 Cerm e Fig. 6 Përmbajtja e NO (Burimi Sh.Gj.Sh) Fig. 7 Përmbajtja e NH(Burimi Sh.Gj.Sh) Baseni i Shkumbinit Ak. Lushnjes NH, mg/l Gr.nr. Baseni i Shkumbinit Ak. Lushnjes NO, mg/l Gr.nr Cerme D Konjat 86 Cerme 8 Konjat 7. Stand. 6 D.6 6 Stand..8 Takohet përmbajtje e NO, në shpimin nr.d NO =. mg/l, në Konjat në një analizë ka NO =. mg/l. paraqitur në fig. 6 Përmbajtja e NH, ne shpimin nr. Konjat është. mg/l në një analizë. Në fig.7 jepet përmbajtja në vite NH). Nitrate takohen në përmbajte.6-. mg/l në shpimin e Cermës. Shfaqja e ndotjeve kimike lidhet me zonat e rreptësisë dhe mbrojtjes sanitare rreth shpimeve. Ka përmbajtje të mikroelementeve në provat e kryera në shp.nr.d divjakë: Pb=.8-. mg/l, Zn=.-. mg/l, Cu=.7-.8 mg/l, Ni=.-.7 mg/l, Mn=.-. mg/l, përmbajtja është nën sasinë maksimale të lejuar Në bazë të raportit në % ekuivalent të anioneve të forta (d) me kationet e forta (a) dhe të dobëta (b) për vlerësimin e alkalinitetit, uji i këtij akuiferi është i klasës së I, alkaline. Baseni i Semanit Akuiferi kuaternar ujëmbajtës i Korçës: Risku i ndotjes është mesatar, favorizuese janë kushtet natyrore të shtrirjes së disa horizonteve ujëmbajtëse në thellësi të ekranizuar ndërmjet tyre me shtresa argjilore. I vetmi burim sipërfaqësor ndotjeje mund të jetë lumi i Dunavecit nga krahu juglindor i pellgut, kryesisht për horizontin e parë ujëmbajtës i cili si rregull nuk shfrytëzohet. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

143 Duke parë rezultatet e analizave të kryera gjatë vitit 8 rezulton se UN në këto zona kanë veti fiziko-kimike e kushteve higjeno-sanitare të mira. Ujrat janë pa erë, pa ngjyrë, pa shije. phi uji varion në vlerat , është alkalin i dobët. (norma sipas STASH është Ph dhe P.M.L -9. ). Në bazë të raportit në % ekuivalent të anioneve të forta (d) me kationet e forta (a) dhe të dobëta (b) për vlerësimin e alkalinitetit, uji i këtij akuiferi është i klasës së II, neutrale, në ujë mbizotëron joni hidrokarbonat. Fortësia përgjithshme varion në Fp= gradë gjermane, janë me fortësi mesatare në Turanë Bulgarec deri të fortë në shpimin I.Terova (Norma STASH -gj e PML gj). Mineralizimi i përgjithshëm varion, Mp = mg/l. Janë ujra të embla me Mp nën gr/l, vlerat e Mp për vitet -8 jepen në fig. 8 Fig. 8 Rezultatet e monitorimit -8 te Mp Fig. 9 Përmbajtja e NO Baseni i Semanit Ak. Korces Mp, mg/l Gr.nr. Baseni i Semanit Ak. Korces NO, mg/l Gr.nr.9 Stand. Stand. Turan Turan 8 8 7/ 7/ v v Takohet përmbajtje e nitriteve nga gjurmë deri në sasinë. mg/l në Turan, Sheqeras, Bulgarec, përmbajtja në vite jepet në gr.nr.9. Përmbajtje e amonjakut takohet vetëm në analizën e fazës së parë në shpimin e Turanit në sasinë. mg/l, përmbajtja në vitet e monitorimit jepet në gr.nr.8. Përmbajtja e nitrateve është e vogël, ajo varion në vlerat - mg/l. Gjithë treguesit e përbërjes kimikë janë brëënda normave të lejuara për ujë të pijshëm. Fig. Përmbajtja e NH(Burimi Sh.Gj.Sh) Baseni i Semanit Ak.Korces NH, mg/l Gr.nr Turan 8 7/ v... Stand. Në shpimin nr. Turan u kryen dy analiza për mikroelemente: Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

144 Pb= mg/l, Zn=-. mg/l, Cu=-.8 mg/l, Ni=.-.9 mg/l, Mn=.8-<. mg/l, përmbajtja është nën sasinë maksimale të lejuar. Përmbajtja e mikroelementeve është nën sasinë maksimale të lejuar por duhet monitoruar me prioritet në vazhdim për vlerësimin në rritje apo zvogëlimin e vlerave të mësipërme. Janë shfaqur shenja ndotjeje kimike si përmbajtje NO në Turan, Bulgarec, Sheqeras e I.Terova. Ndotja me NO është rastësi se nuk takohet në gjithë analizat e tjera përmbajte të këtij treguesi dhe lidhet me mos respektimin e zonës së rreptësisë sanitare- Përmbajtja e Nitrateve NO është e vogël dhe është brënda normës. Baseni i Vjosës Akuiferi kuatërnar ujëmbajtës: Risku i ndotjes është mesatar, favorizuese janë kushtet natyrore të shtrirjes se horizonteve ujëmbajtëse në thellësi të ekranizuar ndërmjet tyre me shtresa argjilore. I vetmi burim sipërfaqësor ndotjeje mund të jetë lumi i Vjoses. Duke parë rezultatet e analizave të kryera gjatë vitit 8 rezulton se UN në këto zona kanë veti fiziko-kimike e kushte higjeno-sanitare të mira. Ujrat janë pa erë, pa ngjyrë, pa shije. ph i uji varion në vlerat është alkalin i dobët. (norma sipas STASH është Ph dhe P.M.L -9. ). Në bazë të raportit në % ekuivalent të anioneve të forta (d) me kationet e forta (a) dhe të dobëta (b) për vlerësimin e alkalinitetit, uji i këtij akuiferi është i klasës së II, ujëra neutrale, në ujë mbizotëron joni karbonatik. Fortësia përgjithshme: Në Buduk fortësia e përgjithshme është Fp =.8-.8 gj, janë me fortësi mesatare. Në Valare, Fp është gj janë me fortësi mesatare. Në Kafaraj, fortësia e përgjithshme luhatet në vlerat Fp=.9-.8gj, janë me fortësi të lartë. Në Novosele fortësia e përgjithshme luhatet Fp= gj, janë ujëra të fortë. (Norma STASH -gj e PML gj). Mineralizimi i përgjithshëm varion për Buduk, Mp = mg/l, për Valarene Mp= mg/l, për Kafaraj Mp = , për Novoselen Mp = per sa u theksua me siper per vlerat e mineralizimit të përgjithshëm mund të themi se ato janë ujëra të ëmbla me Mp nën gr/l. Takohet përmbajtje e nitriteve nga gjurmë deri në sasinë.mg/l në Kafaraj. Nuk takohet permbajtja e amonjakut. Permbajtja e nitrateve eshte e vogel, ajo varion në vlerat.8- mg/l. Gjithë treguesit e përbërjes kimike janë brenda normave të lejuara për ujë të pijshëm. Në shpimin Novosele janë marrë dy analiza për mikroelemente me treguesit e mëposhtëm: Pb=. mg/l, Zn=.-.mg/l, Cu= mg/l, Ni=.-. mg/l, Mn= mg/l, përmbajtja është nën sasinë maksimale të lejuar Përmbajtja e mikroelementeve është nën sasinë maksimale të lejuar por duhet monitoruar me prioritet në vazhdim për vlerësimin në rritje apo zvogëlimin e vlerave të mësipërme. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

145 Ndotja me NO është rastësi, përmbajte e këtij treguesi lidhet me mos respektimin e zonës së rreptësisë sanitarepërmbajtja e Nitrateve NO është e vogël dhe është brënda normës. Baseni i Zonës Jonike Akuiferi kuaternar ujëmbajtës : Risku i ndotjes është mesatar, favorizuese janë kushtet natyrore të shtrirjes së horizonteve ujëmbajtëse. Duke parë rezultatet e analizave të kryera gjatë vitit 8 rezulton se UN në këto zona kanë veti fiziko-kimike e kushteve higjeno-sanitare të mira. Ujrat janë pa erë, pa ngjyrë, pa shije. ph i uji varion në vlerat , është alkalin i dobët. (norma sipas STASH është ph dhe P.M.L -9. ). Në bazë të raportit në % ekuivalent të anioneve të forta (d) me kationet e forta (a) dhe të dobëta (b) per vlerësimin e alkalinitetit,uji i këtij pellgu është i klasës së II, neutrale, në ujë mbizotëron joni hidrokarbonat. Fortësia përgjithshme varion në Orikum- Fp = gradë gjermane, janë me fortësi mesatare. Në Cukë-Vurg luhat Fp= gradë gjermane. Në shpimin e Vrionit-Vurg fortesia e pergjithshne eshte Fp=.-.9 grade gjermane. Në shpimin e Xare-Mursise fortësia e përgjithshme është Fp=.-.8 gradë gjermane. Ujërat nëntokësore të këtyre akuifereve janë me fortësi mesatare dhe plotësojnë normat e lejuara për ujë të pijshëm. (Norma STASH -gj e PML gj). Mineralizimi i përgjithshëm varion në Orikum- Mp= mg/l. Në CukëVurg luhat Mp=.98-. mg/l. Në shpimin e Vrionit-Vurg mineralizimi i përgjithshëm është Mp=.6-.mg/l. Në shpimin e Xarë-Mursisë mineralizimi i përgjithshëm është Mp= mg/l. Janë ujëra të ëmbla me Mp nën gr/l,. Takohet përmbajtje e nitriteve nga gjurme deri në sasinë.-.8 mg/l në Xarë e Cukë. Përmbajtja e nitrateve është e vogël, ajo varion në vlerat.-.8 mg/l. Nuk takohet përmbajtja e amonjakut dy fazat e monitorimit. Në shpimin Vrion- Vurg u kryen dy analiza për mikroelemente: Pb=.6-.7 mg/l, Zn=.-.8 mg/l, Cu= mg/l, Ni=.-. mg/l, Mn= mg/l, përmbajtja është nën sasinë maksimale të lejuar por duhet monitoruar me prioritet në vazhdim për vlerësimin në rritje apo zvogëlimin e vlerave të mësipërme. Ndotja me NO është rastësi se nuk takohet në gjithe analizat e tjera përmbajte të këtij treguesi dhe lidhet me mos respektimin e zonës së rreptësisë sanitare Permbajtja e Nitrateve NO është e vogël dhe është brënda normës..6 Ndotja e ujërave e sipërfaqësore nga shkarkimet urbane Shkarkimi i ujërave urbane të patrajtuara në ujërat sipërfaqesor (lumenj, liqene apo dete) është një nga burimet kryesore të ndotjes së mjedisit ujor natyror. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

146 Në qytetet e mëdha dhe në zonat bregdetare, ku aktivitetet social-ekonomike janë me intensive në krahasim me pjesën tjeter të vëndit, problemi i ndotjes së ujërave sipërfaqësore nga shkarkimet urbane është më i ndjeshëm. Agjensia e Mjedisit dhe Pyjeve (AMP), ka monitoruar ndikimin e shkarkimeve të lëngeta urbane në cilësinë e ujërave sipërfaqësorë në vendmatje të shpërndara në 8 qytetet kryesore të vëndit. Monitorimi është realizuar me frekuencë sezonale për treguesit kimiko-fizike dhe baktereologjik. Kurse ne lumenjte Seman, Gjanice, Vjose (Çarshove), Drini i Zi (Topojan) u analizua prania e substancave të rrezikshme, Pb, Hg, Cd, Ni me frekuence herë në vit. a. Treguesit e ndotjes kimike : Nevoja Kimike për Oksigjen (NKO) Nevoja Biologjike për Oksigjen (NBO) Nutrientet format e azotit NH, NO dhe NO Format e fosforit P- PO dhe P-total Temperatura, ph, saliniteti, oksigjeni i tretur, lëndët në pezulli b. Treguesit e ndotjes mikrobiale Koliform fekale Streptokok fekal c. Treguesit e substancave të rrezikshme Pb, Hg, Cd, Ni Përzgjedhja e stacioneve të monitorimit është bazuar në skemën monitoruese të shkarkimeve të lëngëta urbane sipas së cilës, kolektori shkarkues përfaqëson burimin ndotës dhe pasi është shkarkuar në mjedisin pritës, në distancën - m, pas përzierjes dhe hollimit. Analiza e stacioneve të monitorimit dhe rezultateve të analizave është bërë në varësi të natyrës së ujërave të marrë në shqyrtim : uji lumi, uji deti dhe kolektor shkarkues, si dhe në parametrat e analizuar : fiziko-kimik e bakteriologjik. Vlerësimi i cilësisë së ujërave të lumenjve është mbështetur në skemën klasifikuese të UNECE-s (Komisionit Ekonomik të Kombeve të Bashkuara), që bazohet në gjashtë parametrat me kryesorë të ndotjes kimike.në bazë të këtij sistemi klasifikimi, cilësia e ujërave konsiderohet e kënaqëshme nga kategoria e parë deri në të treten, të paraqitur në vijim: Tabela. Klasifikimi i cilësisë së lumenjve sipas UNECE Ptotal mg/l NO mg/l NBO mg/l NKO mg/l Klasa I Klasa II Klasa III Klasa IV Klasa V <,,-,,-,,-, >, < >8 < > < > NH mg/l <.,-,,- -8 >8 O i tretur mg/l > < Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 6

147 Për ato stacione monitorimi, që i përkasin stacioneve të pompimit të shkarkimeve urbane, cilësia e ujërave krahasohet me normat e shkarkimeve të lëngëta urbane të përcaktuara në legjislacionin shqiptar, që korrespondojnë me normat që vendos Direktiva e Bashkimit Evropian për Shkarkimet e Ujërave Mbeturine, të paraqitura në tabelën në vijim: Tabela. Normat e lejuara të shkarkimeve të lengeta urbane Nr Parametrat Perqendrimi Nevoja biokimike per oksigjen (NBO) mg/l O Nevoja kimike per oksigjen (NKO) mg/l O Lenda totale ne suspension mg/l Fosfori total mg/l Për të vlerësuar cilësinë e ujërave sipërfaqësore përsa i përket ndotjes mikrobiale, i referohemi Direktivës së Komunitetit Evropian për ujrat e larjes (Directive 76/6/EEC). Nepërmjet normave që ajo vendos, të paraqitura më poshtë, është vlerësuar nëse ujërat e marra në shqyrtim mund të përdoren ose jo për larje dhe përgjithësisht për aktivitete zbavitëse. Tabela. Normat e lejuara të ndotjes mikrobiologjike Nr Parametrat mikrobiologjik G I Total koliform /ml Fecal koliform /ml Fecal streptokok /ml - G - guide (që synohet të arrihet) I - mandatory (e detyrueshme) Vlerësimi i cilësisë së ujërave të katër lumenjve, Gjanicë, Seman, Vjosë dhe Drin, përsa i përket ndotjes nga substancat e rrezikshme, kryesisht metaleve të rënda, mbeshtetet në Skemës Klasifikuese të Institutit Norvegjez për Kërkime Ujore Niva, të paraqitur në tabelën e mëposhtme : Tabela. Klasifikimi i metaleve të rënda në uërat e lumenjve sipas Institutit për Studimet e Ujërave të Norvegjisë NIVA) Klasa e cilesise mjedisore I II III IV V Metali Lehtesisht i Mesatarisht i Ndotje e Ndotje e rende Ndotje teper e (µg/l ) ndotur ndotur theksuar rende Kadmium < >. Plumb < > Nikel < > Merkur < >. Ndikimi i shkarkimeve urbane në ujërat e lumenjve. Substancat oksigjenkonsumuese Përmbajtja e lartë e lëndës organike (mikrobe dhe mbeturina organike që dekompozohen) si pasojë e shkarkimeve urbane mund të çojnë në uljen e cilësisë kimike dhe biologjike të ujërave të lumenjve. Prania e substancave oksigjenkonsumuese në lumenj është vlerësuar nëpërmjet përmbajtjes së Nevojës Biologjike për Oksigjen (NBO), Nevojës Kimike për Oksigjen (NKO) si dhe permbajtjes se amoniakut. (Fig.,,) Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 7

148 Fig. Përmbajtja e NBO sipas stacioneve (Burimi : AMP) NBO sipas stacioneve Mes atarja NBO mg/l 7 E L E L E L D Le Le N or m a F F F K D r D r E IS H IS H IS H K E L L L T T T Sta cione t Me cilësi të kënaqëshme, paraqitet lumi i Kirit dhe Drinit në Shkodër, lumi Shkumbin në Elbasan, në Tiranë lumi Erzen, lumi i Tiranës në zonën ujore tek Ura e Brarit, lumi i Lanës në Lanabregas, në Fier lumi Seman, në Lezhë lumi Drin para derdhjes në det, si dhe zona ujore tek Ura e Cenit. Nga stacione lumore të monitoruara prej tyre, ose %, rezultojnë me një gjendje të kënaqëshme dhe klasifikohen te cilesisë së III. Fig. Përmbajtja e NKO sipas stacioneve (Burimi : AMP) 8 D Le Le N or m a EL EL EL 6 F F F K D r D r E E IS H IS H IS H K L L 9 9 Mes atarja 8 66 T L 9 T T NKO mg/l NKO sipas stacioneve Stacione t Përmbajtja e NBO, NKO dhe amonjakut rezulton mbi vlerën e lejuar në stacionet pas shkarkimit të ujërave urbane ku gjëndja paraqitet me shqetësuese në segmentet lumore që kalojnë në qytetin e Tiranës. Ujërat e Lumit të Tiranës dhe Lanës të bashkuar me pas për tu bërë pjesë e Lumit Ishëm paraqiten me nivelin më të lartë të ndotjes. Gjithashtu ujrat e lumit Gjanice rezultojne me ngarkese të lartë të lëndëve organike.vlerat e larta të NKO dhe NBO tregojne per nje cilesi te ulet kimike dhe biologjike te ujit te lumit.vlerat e tyre se bashku me NH+ shprehin zakonisht permbajtjen e lendes organike, burimi kryesor i te cilave janë shkarkimet e ujërave urbane. Kjo vertetohet dhe nga rezultatet ku në lumin Gjanicë lënda organike është gjetur në vlerat që i klasifikon ujërat e tij në klasën e pestë, pra në cilësine më të keqe. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 8

149 Në qytetin e Durrësit problematike paraqitet cilësia e ujërave në stacionin e katërt, D- kanali i ujërave rurale Plepa. Vlerat e larta të ndotjes organike bëjnë që ky stacion monitorimi të klasifikohet në cilësinë më të ulët. Fig F F EL EL EL D Le L N e or m a F E IS H IS H IS H K K D r D r L E L L T T Mesatarja 8 T NH mg/l NH sipas stacioneve Stacione t Përsa i përket përmbajtja së oksigjenit të tretur (Fig.) të gjitha stacionet e monitoruara rezultojnë të cilësisë së kënaqëshme.në rrjedhen e sipërme ujërat e lumenjve janë më të pasur me oksigjen. Në stacionet pas shkarkimit të kolektoreve vihet re tendenca në ulje e vlerave të oksigjenit të tretur, si pasojë e konsumit të tij për shkatërimin e lëndës organike, burimi kryesor i të cilave janë shkarkimet urbane. Fig. Permbajtja e oksigjenit te tretur sipas stacioneve. (Burimi : AMP) Mesatarja Oksigjeni i tretur mg/l Oksigjeni i tretur D Le Le N or m a E L E L E L F F F K D r D r K E IS H IS H IS H E L L L T T T. Stacionet Gjëndja paraqitet e rënduar edhe në aspektin estetik, mbeturina të ngurta dhe plehera shtëpiake gjënden kudo nëpër brigjet e lumenjve, sidomos në lumin e Tiranës, Lanës, Gjanicës, të cilat transportohen në grykederdhjen e tyre në detin Adriatik. Tendenca e substancave oksigjen konsumuese në vitet -8 Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 9

150 Rezultatet e monitorimit për katër vitet e fundit (Fig.,6,7) flasin për një gjendje të qëndrueshme të ndotjes, pasi ndryshimet në këta parametra janë të vogla. Kjo do te thotë se gjatë këtyre viteve burimet e ndotjes së ujrave sipërfaqësore mbeten të njëjta, shkarkimet e papërpunuara të ujerave urbane. Fig. Përmbajtja e NKO në vitet -8 (Burimi : AMP) Permbajtja e NKO sipas viteve 8. NKO mg/l Norma L e L e D E L E L F E L F F D r D r K K E IS H IS H IS H E L L L T T T. Stacionet Fig 6. Permbajtja e NBO në vitet -8 (Burimi : AMP) Pe rm ba jtja e NBO sipa s vite ve NBO mg/l Norma.. L e L e D E L E L E L F F F D r D r K K E E L L L T T T. IS H IS H IS H. Stacionet Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

151 Fig 7. Përmbajtja e NH në vitet -8 (Burimi : AMP) Permbajtja e NH sipas viteve NH mg/l Norma L e L e D E L E L F E L F r r F D D K K IS H IS H E IS H E L L L T T T. Sta cione t Treguesit e ndotjes në vlera më të larta shfaqen në pellgun e lumit Ishëm (lumi i Lanës, i Tiranes dhe Ishmi), i cili është një nga lumenjtë e vëndit tonë ku impakti urban dhe industrial është më i madh. Në vlera me te ulta, por mbi normat e lejuara, paraqitet niveli i ndotjes edhe në lumin e Gjanices. Kurse në stacionin D-Kanali i ujerave rurale Plepa ne Durres ne vitet 7-8 vërehet tendenca në rritje e nivelit të ndotjes në krahasim me -6, si pasoje e mbipopullimit të zonës dhe rritjes së shkarkimit te ujerave urbane të papërpunuara të zonës rurale pa kanalizime dhe të ndertesave të shumta të ndërtuara mbi shinat e trenit. Lëndet ushqyese Përsa i përket lëndëve ushqyese, fosforit dhe azotit, situata paraqitet më e rënduar në lidhje me fosforin. Përmbajtja natyrore e fosforit në lumenjtë e pastërt luhatet zakonisht në vlera më të vogla se. mg/l. Kur përqëndrimet janë më të mëdha se. mg/l kjo i detyrohet aktivitetit njerëzor. Lumenjtë e vendit tonë karakterizohen nga një përmbajtje e lartë e fosforit edhe në stacionet referencë.por ndikimi i shkarkimeve urbane është mjaft i ndjeshëm, pasi vlerat më të larta të përmbajtjes së fosforit paraqiten në stacionet e lumenjve pas shkarkimit të kolektoreve. Shkaqet për këtë gjëndje duhet të kërkohen tek shkarkimet e lëngëta urbane të pasura me tretësira detergjentësh me përmbajtje fosfori, ende në përdorim nga shumë përdorues familjare dhe industrial. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

152 Fig 8. Përmbajtja e P-total sipas stacioneve (Burimi : AMP) P- total sipas stacioneve. 7 Mesatarja Le Le No rm a F EL EL EL D F E IS H IS H IS H K L E L L T T T. F K Dr Dr P-total mg/l Stacione t Fig 9. Përmbajtja e NO sipas stacioneve (Burimi : AMP) NO sipas stacioneve Mesatarja NO mg/l.. EL EL EL D Le Le F F F K D r D r E E IS H IS H IS H K L L T L T T. Stacione t Kurse përmbajtja e nitrateve është në vlera shumë më të ulta se normat e lejuara në të gjitha stacionet e monitoruara. Tendenca e lëndeve ushqyese në vitet -8 Gjatë viteve -8 përmbajtja e nitrateve në ujërat e lumenjve tanë është brënda normave te lejuara dhe nuk kemi asnjë rast të tejkalimit të tyre (Fig.). Përsa i përket përmbajtjes se fosforit (Fig.) të një cilësie mesatare dhe të qëndrueshme paraqiten ujërat e lumit Kir dhe Drin në Shkodër, të lumit Shkumbin dhe të lumit Seman. Vlera të larta të përmbajtjes së fosforit janë të pranishme në stacionet e lumenjve pas shkarkimit të kolektoreve me vlera mbi normat e cilësisë së kënaqeshme të ujërave sipërfaqësore, në stacionet e Lumit të Tiranës, Lanës, në të tre stacionet e Lumit Ishëm, në Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

153 Lumin Gjanicë, në stacionet D-Kanali i ujërave rurale Plepa në Durrës, në stacionet Le-Ura e Cenit, Le-Lumi Drin para derdhjes në det, në Lezhë. Fig. Përmbajtja e P-total në vitet -8 (Burimi : AMP) Permbajtja e P- total sipas viteve Norma. P total mg/l D Le Le F EL EL EL F F r r D K D E IS H IS H IS H K E L L L T T T. Stacionet Fig. Përmbajtja e NO në vitet -8 (Burimi : AMP) Permbajtja e NO sipas viteve. NO mg/l Norma. D Le Le EL EL EL F F F K D r D r E IS H IS H IS H K E L L L T T T. Stacione t Vlerësimi i cilësisë së ujërave urbane të kolektorë shkarkues dhe ndikimi i shkarkimeve urbane në zonën bregdetare. Cilësia e ujërave të monitoruar në stacionet që i përkasin kolektoreve shkarkues (ujëra urbane) vlerësohet duke krahasuar rezultatet mesatare të analizave me normat e shkarkimeve të ujërave urbane nga impiantet e trajtimit, të përcaktuara në Legjislacionin Shqiptar, (ose të Direktivës së Komunitetit Evropian). Theksojmë se në stacionet e monitoruara ujërat urbane shkarkohen të papërpunuara. Cilësia e ujrave urbane që shkarkohen në det ose në lumë nëpërmjet stacioneve të pompimit, me përjashtim të përmbajtjes së Nevojës Kimike për Oksigjen, është jashtë normë për tre Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

154 indikatorët e tjere. Rezultatet mesatare te analizave flasin per nje perqendrim te lendes organike te biodegradueshme, te shprehur nepermjet Nevojes Biologjike per Oksigjen si dhe për përmbajtje të lartë lëndës në pezulli dhe fosfor total që kalon vlerat kufi. (Fig.,,,). Fig. Përmbajtja e NKO sipas stacioneve (Burimi : AMP) Fig. Përmbajtja e NBO sipas stacioneve (Burimi : AMP) Fig. Përmbajtja e P-total sipas stacioneve (Burimi : AMP) P-total mg/l Permbajtja e P-total sipas stacioneve D Le V Norma D Le V Norma Stacionet Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

155 Fig. Përmbajtja e lëndeve pezull sipas stacioneve (Burimi : AMP) Permbajtja e lendes pezull sipas stacioneve mg/l 7 6 D Le V Norm a D Le V Norma Stacionet Ujërat urbane të shkarkuara nëpërmjet hidrovorit në Durrës dhe në Vlorë paraqiten me nivelin më të lartë ndotës së ujërat e shkarkuara nga hidrovori i qytetit të Lezhës.Kjo është e kuptueshme pasi qyteti i Durrësit dhe Vlorës janë zona urbane me dendësi të lartë të popullsisë, me aktivitete social-ekonomike me intensive, të cilat shoqërohen me rritje të sasisë së ujërave urbane të papërpunuara dhe me ndikim të dukshëm ndotës në ujërat sipërfaqësor(kryesisht në det). Tendenca e cilësisë së ujërave urbane të kolektore shkarkues në vitet -8. Gjatë viteve -8 cilësia e ujërave urbane paraqitet në një gjëndje të qëndrueshme.(fig. 6,7,8,9). Përmbajtja e NKO është brënda normave të lejuara dhe nuk kemi asnjë rast të tejkalimit të tyre.kurse treguesit e tjerë tejkalojnë normat e lejuara. Fig 6. Përmbajtja e NKO në vitet -8 (Burimi : AMP) NKO mg/l Permbajtja e NKO sipas viteve D Le V Norma Stacionet Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7

156 Fig 7. Përmbajtja e NBO në vitet -8 (Burimi : AMP) Permbajtja e NBO sipas viteve. NBO mg/l D Le V Norma Stacionet Problematike paraqitet gjëndja përsa i përket përmbajtjes së fosforit, burimi i të cilit janë detergjentet me përmbajtje fosfori, që përdoren ende nga një pjesë e popullsisë. Fig 8. Permbajtja e P-total në vitet -8 (Burimi : AMP) Permbajtja e P total sipas viteve P total mg/l D Le V Norm a Stacionet Fig 9. Permbajtja e lendeve pezull në vitet -8 (Burimi : AMP) Lenda pezull mg/l Permbajtja e lendes pezull sipas viteve D Le V Norm a Stacione t Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 6

157 Ndikimi i drejtpërdrejtë i shkarkimeve të lëngëta urbane në zonën bregdetare është veçanërisht i dukshëm në qytetin e Durrësit dhe atë të Vlorës. Nëpërmjet stacioneve të pompimit ujërat urbane të papërpunuara shkarkohen direkt në det duke sjellë ndotjen e ujërave të zonës bregdetare, në aspektin kimik dhe baktereologjik, mbi normat e lejuara të ujërave që përdoren për larje.si pasojë ujrat bregdetare në këto zona nuk mund të përdoren për larje.(porto Romano dhe shkarkimi i hidrovorit në Pyllin e Sodës në Vlorë). Ështe e domosdoshme trajtimi paraprak i tyre para se të shkarkohen në det ose në lumë për të zvogëluar në minimum ndikimin ndotës mbi ujërat ku ato derdhen. Ndotja baktereologjike Ujërat bregdetare të Sarandës, të lumit Kir dhe Shkumbin në stacionet e para (referencë ) janë të pastra dhe brënda normës së BE. Në të gjithë stacionet e tjerë të monitorimit gjëndja paraqitet më shqetësuese. Analizat tregojnë se nivelet e detyrueshme nga Direktiva e Bashkimit Evropian, për ujërat që përdoren për larje, tejkalohet disa herë në këto stacione. Kjo tregon se ndikimi i shkarkimeve të ujërave urbane të patrajtuara në ujërat e lumenjve dhe në zonat bregdetare është i ndjeshëm. Rezultatet e analizave të metaleve të rëndë Mbështetur në skemën klasifikuese te Institutit Norvegjez Niva për metalet e rënda, rezulton se në katër lumenjtë e analizuar kemi klasifikimin e paraqitur në tabelën Nr. Tab. Përmbajtaja e metaleve të rënda Stacionet Gjanicë: Ura qytetit Seman:UraMbrostarit Vjosë: Çarshovë Drin: Topojan Cd, Klasa III II I I Pb, Klasa II II I I Ni, Klasa II II I I Ujërat e lumenjve Vjosë dhe Drin paraqiten me një gjëndje shumë të mirë të dhe klasifikohen të cilësisë së parë. Rezultatet e analizave për lumin e Gjanicës tregojnë për një nivel më të lartë të përqëndrimit të kadmiumit, duke e klasifikuar në klasën e tretë, ndotje e theksuar. Për treguesit e tjerë klasifikohet në cilësinë e dytë ose mesatarisht i ndotur. Lumi i Semanit klasifikohet për të gjthë treguesit në cilësinë e dytë,ose mesatarisht i ndotur, pra në një gjëndje të pranueshme. Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 7

158 Konkluzionet për Ujërat pasqyruar me simbole - Shume mire - Mesatarisht mire - Keq Ujerat Vleresimi i cilesise se lumenjve Lumenjte Treguesit Substancat oksigjenkosumuese e ndotjes Lendet ushqyese Lumi Drin Lumi Bune Lumi Mat Lumi Ishem Lumi Erzen Lumi Shkumbin Lumi Seman Lumi Vjose Vleresimi i cilesise se liqeneve Liqenet Liqeni i Ohrit Liqeni i Prespes Liqeni i Shkodres Vleresimi Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 8

159 Vleresimi i cilesise se lumenjeve Nr. Emertimi Substancat oksigjen konsumuese Lendet ushqyese. Lumi i Tiranes. Lumi i Lanes. Lumi Erzen. Lumi Ishem. Lumi Kir 6. Lumi Drin 7. Lumi Gjanice 8. Lumi Seman 9. Lumi Shkumbin Lumi Drin (Lezhe) Lumi Vjose.. Metalet e renda Vleresimi i ujërave nëntokësore në basenet e monitoruara Basenet Baseni Drinit Baseni Matit Baseni Ishem Erzen Baseni Shkumbinit Basen isemanit Baseni Vjoses Baseni zones Jonike ph NO NO NH Metalet e renda Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 9

160 Ujerat detare Detet Plazhi Velipoje Plazhi Shengjin Plazhi Durres Plazhi Kavaje Plazhi Vlore Plazhi Dhermi Plazhi Himare Plazhi Borsh Plazhi Sarande Shkalla e ngarkeses Shkalla e Vleresimi i mikrobiale e FC ngarkeses stacioneve ne mikrobiale e FS perputhje me normat e rekomanduara nga WHO/UNEP Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 6

161 Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 6

162 KAPITULLI VI PESHKIMI 6. Kapaciteti i flotës së Peshkimit Sigurimi dhe rehabilitimi i Peshkimit Shqiptar është bazuar në zhvillimin e një politike mbi rinovimin e flotës në perputhje me parimet e Kodit të Drejtimit. Shfrytëzimi i burimeve ujore në Shqipëri ka qenë racional dhe i përgjegjshëm. Termi racional kupton se anijet duhet të drejtohen nga shteti në varësi të stoqeve, ndërsa termi i përgjegjshëm kupton se aktiviteti i peshkimit mund të ndjekë një rrugë të tillë që masat menaxhuese të jenë në përputhje me informacionin e dalë nga monitorimi sistematik i flotës. Strategjia e cila është përpiluar mbi bazën e një plani efiçent të anijeve në termin e segmenteve të flotës përmbush kërkesa të ndryshme: Shfrytëzimi nën përdorim i specieve kur kërkesa është e lartë. Këtu hyjnë peshqit pellagjik që përdoren në proçeset e rëndësishme të përpunimit industrial shqiptarë dhe që kerkohen mjaft nga konsumatorët e huaj dhe vendas. Shfrytëzimi i peshqeve dimersal nëpërmjet përdorimit të mjeteve selektive dhe anijeve të vogla bregdetare. Shfrytëzimi i peshqeve dimersal bregdetar nëpërmjet zhvillimit të ujërave të thella detare. Flota nga sipërfaqja dhe pajisjet Flota shqiptare përbëhet nga 6 anije të regjistruara me fuqi motorike nga.7 kf (bazuar në numrin e liçensave dhënë nga Drejtoria e Peshkimit). Shpërndarja gjeografike e flotës tregtare tregohet si në grafikun e mëposhtëm: Fig. - Flota e peshkimit sipas porteve Flota e peshkimit sipas porteve 6 Nr.anijeve Fuqia(Kw) Durres Saran de Sh en gjin Vlo re Burimi Drejtoria e Peshkimit Rr.H Bega, Nr., Tiranë Tel:+ 7 7; Fax: + 7 6