ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΡΙΩΝ ΥΓΡΩΝ ΠΑΓΙ ΕΥΣΗΣ Ε ΑΦΙΚΩΝ ΖΩΩΝ ΣΕ ΠΑΓΙ ΕΣ ΠΑΡΕΜΒΟΛΗΣ. Ζωή Λιαντράκη Επιβλέπων καθηγητής: ρ. Κολλάρος ηµήτρης ΗΡΑΚΛΕΙΟ 2011

2 Αφιερωµένη στην αδερφή µου 2

3 Πρόλογος Με την ολοκλήρωση αυτής της εργασίας θα ήθελα να ευχαριστήσω πολλούς ανθρώπους που συνέβαλαν µε τον τρόπο τους στην πραγµατοποίηση της. Κατ αρχήν θα ήθελα να ευχαριστήσω από καρδιάς τον επιβλέποντα καθηγητή µου ρ. ηµήτριο Κολλάρο, για την ευκαιρία που µου έδωσε να ασχοληθώ µε αυτό το θέµα, για την άριστη συνεργασία που είχαµε όλα αυτά τα χρόνια σε όλες τις εργασίες που κάναµε µαζί, για τις επιστηµονικές εµπειρίες τις οποίες µου έδωσε, την τεχνογνωσία καθώς και την ανεκτίµητη βοήθειά του τόσο στο πειραµατικό, όσο και στο θεωρητικό µέρος της παρούσας εργασίας. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστηµίου Κρήτης των ρ. Απόστολο Τριχά για τις γνώσεις που µου µεταδίδει πάνω στην εντοµολογία και κυρίως στα Κολεόπτερα και για την βοήθεια του τόσο στην εύρεση βιβλιογραφίας για αυτά, όσο και για το φωτογραφικό υλικό το οποίο µου παρείχε και την Μίνα Τρικάλη για την πολύτιµη βοήθεια της στην εύρεση βιβλιογραφικού υλικού για τα αρθρόποδα. Οι γονείς µου και η αδερφή µου είναι ακόµα κάποια από τα άτοµα που θα ήθελα να πω ένα µεγάλο ευχαριστώ για την στήριξη τους όλα αυτά τα χρόνια των σπουδών µου και για το γεγονός ότι πάντα θα υπάρχουν για µένα. Ακόµα θα ήθελα να ευχαριστήσω το πέµπτο µέλος της οικογένειας µου την Μαριάνθη Παγουλάτου για όλα αυτά που παρέα έχουµε ζήσει όλα αυτά τα χρόνια, τον Μηνά Ιακωβίδη για την βοήθεια του και όλους µου τους φίλους που είναι πολύτιµο αγαθό στη ζωή µου. Τέλος θέλω να πω πολλά ευχαριστώ στον Γιάννη Τζόκα για την βοήθεια που µου προσέφερε όλο αυτό το διάστηµα για την ολοκλήρωση αυτής της εργασίας, τόσο για την πτυχιακή όσο και την παρουσίαση του συνεδρίου και που µε βοηθά και µε στηρίζει µε κάθε τρόπο όλα αυτά τα χρόνια που είναι στην ζωή µου και είναι πάντα δίπλα µου σε όλα και τον ευγνωµονώ για αυτό Με εκτίµηση, Ζωή Λιαντράκη. 3

4 Περίληψη Η έρευνα, η οποία παρουσιάζεται στην παρούσα εργασία, έχει ως σκοπό την συγκριτική µελέτη τριών διαφορετικών υγρών παγίδευσης, εδαφικών ζώων σε παγίδες παρεµβολής εδάφους (pitfall traps). Το πεδίο που χρησιµοποιήθηκε για την πραγµατοποίηση του πειράµατος είναι ο αγρός της Οικολογίας που βρίσκεται, στο αγρόκτηµα του Τ.Ε.Ι. Ηρακλείου, για το διάστηµα από 19/01/2011 έως και 23/03/2011. Τα τρία υγρά που χρησιµοποιήθηκαν ήταν κορεσµένο διάλυµα NaCl (αλατόνερο), γλυκόλη και αραιό διάλυµα οξικού οξέος (κοινό ξύδι οξύτητας 6 ο ). Τα υγρά συγκρίθηκαν τόσο ως προς τις συνολικές συλλήψεις, όσο και ως προς τις επιµέρους συλλήψεις των αφθονότερων ζωικών οµάδων. Εξετάστηκαν επίσης οι επιδράσεις ορισµένων αβιοτικών παραγόντων, όπως θερµοκρασία, σχετική υγρασία, πηλίκον σχετικής υγρασίας προς θερµοκρασία και τέλος βροχόπτωση. Στο κεφάλαιο της εισαγωγής γίνεται µια βιβλιογραφική περιγραφή των taxa που συνελήφθησαν, όλο αυτό το διάστηµα. Στο τέλος αυτής της εργασίες εµπεριέχεται παράρτηµα µε τους αναλυτικούς πίνακες και των 27 δειγµατοληψιών, καθώς και την σχετική εργασία όπως υποβλήθηκε και παρουσιάστηκε στο 14ο Πανελλήνιο Εντοµολογικό συνέδριο που πραγµατοποιήθηκε στο Ναύπλιο τον Οκτώβρη του

5 Περιεχόµενα ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εδαφική πανίδα Αραχνίδια Acarina Araneae Opiliones Pseudoscorpiones Γαστερόποδα Mollusca ακτυλιοσκώληκες Oligochaeta Ενδόγναθα Collembola Οικογένεια Sminthuridae Έντοµα Coleoptera Γένος Carabus Diptera Οικογένεια Formicidae Hemiptera Hymenoptera Larvae (Προνύµφες) Lepidoptera Orthoptera Siphonaptera Thysanoptera Thysanura Θηλαστικά Ποντίκια Μυγαλές Καρκινοειδή Chilopoda Diplopoda Isopoda ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ Παγίδες Εξοπλισµός και µεθοδολογία στο εργαστήριο Μέθοδοι επεξεργασίας και παρουσίασης των αποτελεσµάτων ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Οι κυριότερες ζωικές οµάδες Συλλήψεις ζώων ανάλογα µε τα υγρά παγίδευσης και τις σειρές Επίδραση αβιοτικών παραγόντων ιαφορές στη Βιοποικιλότητα ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 6

7 1. Εδαφική πανίδα Κατά τη διάρκεια της έρευνας, συναντήσαµε πλήθος διαφορετικών ζωικών οργανισµών. Οι περισσότεροι από αυτούς ανήκαν στην εδαφόβια µεσοπανίδα, δηλαδή ήταν ζωικοί οργανισµοί µε µέγεθος που κυµαινόταν από 0,2 mm έως 1 cm. Το µεγαλύτερο ποσοστό τους ήταν αρθρόποδα (έντοµα, αραχνίδια, καρκινοειδή, κλπ), αλλά συναντήσαµε και πολλά µαλάκια και ορισµένα σπονδυλωτά (θηλαστικά). Πιο συγκεκριµένα, από το φύλο των αρθροπόδων, ασχοληθήκαµε µε τα εδαφόβια έντοµα (απτερύγωτα και πτερυγωτά), τα αραχνίδια (αράχνες, ψευδοσκορπιοί, ακάρεα, φαλάγγια, κλπ), τα ενδόγναθα (κολλέµβολα) και τα καρκινοειδή (ισόποδα, χερσαία καρκινοειδή). Άλλα ασπόνδυλα που συνελήφθησαν περιλαµβάνουν τα µαλάκια (χερσαία γαστερόποδα) και τους δακτυλιοσκώληκες (ολιγόχαιτους) Αραχνίδια Acarina Τα Ακάρεα είναι η πολυπληθέστερη σε είδη οµάδα Αραχνιδίων, αλλά σχεδόν όλα είναι πολύ µικρά και αδύνατο να ταξινοµηθούν στο πεδίο εκτός από το επίπεδο υπόταξης. Σε αντίθεση µε άλλα Αραχνίδια, έχουν πολλά µέλη τα οποία είναι παρασιτικά σε φυτά και ζώα και µερικά τα οποία είναι αποκλειστικά υδρόβια. Πολλά είναι πολύ επιζήµια για τον άνθρωπο και τις δραστηριότητές του. Τα Ακάρεα προκαλούν ζηµιά σε καλλιέργειες και αποθηκευµένα προϊόντα. Τα τσιµπούρια είναι µυζητές αίµατος και µέσω αυτών µπορούν να εξαπλωθούν ασθένειες. Το Ixodes ricinus είναι το τσιµπούρι που προκαλεί βλάβη σε βοοειδή και πρόβατα. Ενώ άλλα ακάρεα προξενούν ασθένειες στις µέλισσες. Οι προνύµφες του I. ricinus και άλλων τσιµπουριών της οικογένειας Ixodidae, έχουν µόνο τρία ζεύγη ποδιών (Jones, 1984) Araneae Σε αντίθεση µε το πρόσωµα των άλλων Αραχνιδίων, εκείνο της αράχνης δεν είναι σε µεγάλο βαθµό συνδεδεµένο µε το οπισθόσωµα, αλλά συνδέονται µε ένα στενό µίσχο. Στις περισσότερες αράχνες υπάρχουν οκτώ µάτια σε δυο ή τρείς σειρές στο 7

8 µπροστινό µέρος του προσώµατος. Κάποιες αράχνες έχουν έξι µάτια, ενώ άλλες µπορεί να έχουν τέσσερα, δυο, ή να µην έχουν κανένα. Οι ποδοπροσακτρίδες δεν είναι ποτέ οπλισµένες µε δαγκάνες, αν και συχνά υπάρχει ένα µικρό νύχι. Οι ποδοπροσακτρίδες στα αρσενικά διευρύνονται σε όργανα σύζευξης (Jones, 1984). Το σύνολο των διαφόρων αισθήσεων εµπλέκονται, σε διαφορετικούς βαθµούς, στο τελετουργικό ζευγαρώµατος οπτική επαφή, φεροµόνες, δόνηση και αφή- και οι στρατηγικές που χρησιµοποιούνται διαφέρουν σε διαφορετικά είδη και είναι πολλές και διάφορες σε διαφορετικές οικογένειες. Οι χηλικεραίες έχουν αγωγούς από δηλητηριώδεις αδένες µε άνοιγµα στο άκρο αλλά από τις περιγραφόµενες αράχνες, κάποια είδη είναι γνωστό ότι είναι δηλητηριώδη για τον άνθρωπο και µόνο ένα από αυτά περιγράφεται ως επιθετικό. Παρουσιάζουν την µεγαλύτερη ποικιλία σε σχήµατα, χρώµατα και σε συµπεριφορά από όλα τα αραχνίδια. Όλες παράγουν µετάξι, αλλά κάποιες είναι ελεύθεροι κυνηγοί και χρησιµοποιούν το µετάξι τους για να κατασκευάσουν καταφύγια ή κελιά στα οποία περνούν είτε τη νύχτα είτε τη µέρα ή για να φτιάξουν σάκους αυγών. Το µετάξι εκκρίνεται από το πίσω µέρος των ζώων και µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως «συρµατόσχοινο» ασφαλείας για άλµα διαφυγής από αρπακτικά ζώα, ή ως µέσο µεταφοράς µέσω αέρα ή βλάστησης. Οι περισσότερες αράχνες φτιάχνουν δίκτυα, τα οποία εµφανίζονται σε µια µεγάλη ποικιλία σχεδίων και χρησιµοποιούνται παθητικά για να πιάσουν εναέρια «πλαγκτόν» εντόµων. Το µετάξι µερικές φορές λαµβάνει µέρος στην ερωτοτροπία και στα τελετουργικά ζευγαρώµατος και χρησιµοποιείται ευρέως ως προστατευτικό για τα αυγά. Οι σάκοι αυγών φτιάχνονται από διάφορες ποικιλίες µεταξιού, σε πολλά διαφορετικά σχήµατα και χρώµατα. Τα νεαρά άτοµα είναι µικροσκοπικές εκδοχές των γονέων τους, µάλλον παχουλά µικρά πλάσµατα µε κοντά πόδια (Jones, 1984). Η έκδυση είναι απαραίτητη κάθε φορά που οι νεαρές αράχνες µεγαλώνουν, µη χωρώντας πια, στην σκληρή εξωτερική επιδερµίδα. Η µαλακή κοιλιά είναι συχνά 8

9 αρκετά διογκωµένη και πριν την έκδυση οι αράχνες σταµατούν να τρέφονται. Η διαδικασία της έκδυσης καθιστά τις αράχνες ιδιαιτέρα ευάλωτες. Κάποιες αράχνες συχνά πεθαίνουν κατά την διάρκεια της έκδυσης, είτε λόγω της αποτυχίας να εξάγουν τα πόδια τους ή από θήρευση σε αυτή την ευάλωτη φάση. Το χρονικό διάστηµα µεταξύ διαδοχικών εκδύσεων µεγαλώνει, καθώς οι αράχνες αυξάνονται. Τα περισσότερα Ευρωπαϊκά είδη εκδύονται πέντε έως δέκα φορές (εξαρτάται από το µέγεθος). Τα θηλυκά των µακρόβιων ειδών µπορεί να συνεχίσουν να εκδύονται από καιρό σε καιρό, τα αρσενικά ποτέ (Roberts, 1995). Οι περισσότερες αράχνες είναι µοναχικές, αλλά λίγα είδη από διαφορετικές οικογένειες είναι κοινωνικές, µοιραζόµενες ιστούς και θηράµατα. Όλες είναι θηρευτικές και µπορούν να φάνε η µία την άλλη, ορισµένα είδη επίσης επιδίδονται στην πτωµατοφαγία. Οι αράχνες είναι εξαιρετικά πολυάριθµες και πιθανόν παίζουν ένα χρήσιµο, αλλά όχι ζωτικής σηµασίας ρόλο στην διατήρηση του πληθυσµού των εντόµων υπό έλεγχο (Jones, 1984) Opiliones Τα Φαλάγγια ή Opiliones, χαρακτηρίζονται από το µικρό σώµα µε το πρόσωµα και το οπισθόσωµα γενικά ενωµένα και µε δυο µεγάλα έµµισχα µάτια. Το πόδια συνήθως είναι πολύ λεπτά και µακριά, το δεύτερο ζευγάρι ποδιών είναι µακρότερο για να ελέγχει το έδαφος µπροστά, µερικά είδη που ζουν σε πεσµένα φύλλα έχουν κοντά πόδια και µικρότερα µάτια. Σε αντίθεση µε άλλα Αραχνίδια δεν υπάρχει ερωτοτροπία και η γονιµοποίηση είναι άµεση µέσω του γεννητικού οργάνου του αρσενικού. Τα γονιµοποιηµένα ωάρια γεννιούνται µε την βοήθεια ενός ωοθέτη και εγκαταλείπονται όπως και σε µερικά έντοµα. Εικοσιπέντε είδη έχουν βρεθεί στην Βόρεια Ευρώπη, τα περισσότερα από τα οποία είναι αναγνωρίσιµα στο πεδίο (Jones, 1984) Pseudoscorpiones Οι Ψευδοσκορπιοί είναι µια µικρή οµάδα Αραχνιδίων. Λίγοι από αυτούς είναι µεγαλύτεροι των 5 χιλιοστών. Έχουν κοιλιά µε ευδιάκριτη µεταµέρεια, τέσσερα ζεύγη ωχρά πόδια και µακριές ποδοπροσακτρίδες µε πενσοειδείς απολήξεις 9

10 (δαγκάνες), οι οποίες φέρουν δηλητήριο ικανό να φονεύσει τα µικρά τους θηράµατα. Αυτό το χαρακτηριστικό δηµιουργεί την οµοιότητα τους µε τους σκορπιούς. Το ζώο αυτό έχει ένα µε δύο ζεύγη µατιών πλευρικά στον κεφαλοθώρακα. Το σώµα και τα εξαρτήµατά του είναι αραιά καλυµµένα µε µακρές απτικές ακίδες για να ανιχνεύουν τα θηράµατα και να αποφεύγουν τους θηρευτές τους. Βρίσκονται σε βρύα, σε φυτικά υπολείµµατα και στα ανώτερα στρώµατα του εδάφους, καθώς και κάτω από πέτρες. Αρπάζουν την λεία τους µε τις δαγκάνες τους και εγχέουν το δηλητήριο τους πριν τη φάνε. Τα µικρά χηλικέρατα παράγουν µετάξι, το οποίο χρησιµοποιούν για να φτιάξουν θαλάµους για την έκδυση, διαχείµαση και επώαση την νεαρών ατόµων. Η ερωτοτροπία είναι παρόµοια µε εκείνη του σκορπιού. Ο πολλαπλασιασµός τους είναι εγγενής. Τα αυγά παραµένουν σε ένα µικρό σάκο που συγκρατείται κάτω από την κοιλία του θηλυκού. Οι προνύµφες παραµένουν στον σάκο όπου τρέφονται µε ένα γαλακτόµορφο έκκριµα από τις ωοθήκες της µητέρας. Αφού εξέλθουν τα νεαρά άτοµα από τον σάκο, προσκολλούνται στην κοιλιά της µητέρας. Ορισµένα είδη διασπείρονται µε την προσκόλληση στα πόδια των διερχόµενων µυγών και άλλων ζώων. Μπορούν να µεταφέρονται για µεγάλες αποστάσεις χωρίς να προκαλέσουν ζηµιά στον συνοδό τους, σε αντίθεση µε τα ακάρεα. Αυτό είναι γνωστό ως φορεσία (φόρηση) (Jones, 1984) Γαστερόποδα Mollusca Τα χερσαία µαλάκια αριθµούν είδη, δηλαδή περισσότερα από θηλαστικά, ερπετά, αµφίβια και πουλιά µαζί. Τα συναντάµε σχεδόν σε όλους τους βιοτόπους, ακόµα και στα πιο µικρά νησιά κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες. Έχουν µικρή κινητικότητα και πολύ µικρή ικανότητα ενεργητικής διασποράς (Βαρδινογιάννη, 1994). Η πανίδα των 10

11 µαλακίων είναι πλουσιότερη ποιοτικά και ποσοτικά στα ασβεστούχα εδάφη. Το ασβέστιο στα σαλιγκάρια είναι απαραίτητο στη δηµιουργία του κελύφους τους, αλλά και σε άλλες λειτουργίες τους, η κυριότερη των οποίων η αναπαραγωγή. Στο πεδίο η πηγή ασβεστίου τους, είναι το υπόστρωµα και για τα φυτοφάγα τα φυτά και τα δέντρα (Μυλωνάς, 1982). Τα σαλιγκάρια τρέφονται κατά το πλείστον µε φυτά, αλλά υπάρχουν αρκετά σαρκοφάγα, σαπροφάγα και παµφάγα (Pfleger & Chatfield, 1983). Τα φυτοφάγα καταναλώνουν νεκρά τµήµατα ανώτερων φυτών, µύκητες, λειχήνες και φύκη. Τα σαλιγκάρια του εδάφους τρέφονται µε σηπόµενη φυτική ουσία συµβάλλοντας έτσι στην αποικοδόµηση της. Τα σαρκοφάγα τρέφονται κυρίως µε µικρά αρθρόποδα, προνύµφες αρθροπόδων, σκουλήκια, άλλα σαλιγκάρια και µε µικρά αυγά. Υπάρχει µεγάλη ποικιλοµορφία στον βιολογικό κύκλο των σαλιγκαριών και αυτή εµφανίζεται, στη γονιµότητα, το χρόνο της γενετικής ωρίµανσης, στο καθορισµένο ή ακαθόριστο µέγεθος, στη θνησιµότητα, στη διάπαυση και τέλος στο µέγεθος και στη δοµή του πληθυσµού. Ο κύκλος ζωής τους µπορεί να είναι µονοετής, διετής και πολυετής (µέχρι και 15 χρόνια) και µπορεί να έχουν καθορισµένο ή ακαθόριστο µέγεθος. Η εποχή της γονιµοποίησης εξαρτάται από κλιµατικές συνθήκες. Ο υπολογισµός του χρόνου ζωής τους µπορεί να γίνει από τις γραµµές διακοπής που έχουν στο κέλυφος και σχηµατίζονται κατά την περίοδο της νάρκης. Στα ώριµα άτοµα µπορεί ακόµα να υπολογιστεί από τον αριθµό των ελασµάτων που σχηµατίζει το χείλος τους (Μυλωνάς, 1982) ακτυλιοσκώληκες Oligochaeta Οι Ολιγόχαιτοι είναι δακτυλιοσκώλικες των οποίων το σώµα εµφανίζει εσωτερική και εξωτερική µεταµέρεια και αποτελείται από δακτυλιοειδή τµήµατα. Έχουµε δύο ζεύγη σµηρίγγων ανά µεταµερές, οι οποίες είναι εκφυόµενες απευθείας από την επιδερµίδα. Οι Ολιγόχαιτοι είναι άποδοι (Όντριας, 1994). Είναι ερµαφρόδιτοι. Τα γονιµοποιηµένα αβγά περικλείονται από βοµβύκιο. Πολλά σχηµατίζουν φωλιές από λάσπη (Chinery, 1986). Οι Ολιγόχαιτοι 11

12 περιλαµβάνουν χερσαία, αµφίβια και υδρόβια είδη και την τροφή τους αποτελούν διάφορα φυτικά και ζωικά υπολείµµατα, τα οποία βρίσκονται στο χώµα, το οποίο προσλαµβάνουν (Όντριας, 1994) Ενδόγναθα Collembola Τα Κολλέµβολα είναι πρωτόγονα και απτερύγωτα µε κολλοφόρο σωλήνα και πηδητικό όργανο στην κοιλία. Έχουν εξαιρετικά µικρό µέγεθος που δεν ξεπερνά τα 5mm. Είναι η σηµαντικότερη οµάδα εδαφικών εξαπόδων. Οι οφθαλµοί τους είναι σύνθετοι ή απλοί και υπάρχουν και κάποια είδη τα οποία στερούνται οφθαλµούς. Οι κεραίες τους αποτελούνται από τέσσερα άρθρα (Πελεκάσης, 1986). Τα στοµατικά τους µόρια διαφέρουν ανάλογα µε τις τροφικές τους απαιτήσεις και µπορεί να είναι είτε µασητικού είτε µυζητικού τύπου. Ζουν κατά προτίµηση σε θέσεις που διατηρούν υγρασία και τρέφονται κυρίως από σηπόµενη φυτική µάζα. Τα βρίσκουµε κάτω από τη χαµηλή βλάστηση, τα βρύα και τους φλοιούς των δέντρων (Όντριας, 1994). Τα Κολλέµβολα είναι αµετάβολα, αλλά υφίστανται πολλές εκδύσεις ακόµα και µετά την σεξουαλική τους ωριµότητα. Η αναπαραγωγή γίνεται µε σύζευξη συνήθως, αν και έχουν παρατηρηθεί και λίγες περιπτώσεις παρθενογένεσης. Η τάξη των Κολλεµβόλων απαριθµεί περίπου 1200 είδη. Είναι ευρέως διαδεδοµένα γεωγραφικά και µπορεί να απαντηθούν στους πόλους, σε ερήµους, σε τροπικά δάση, σε παραλιακές ζώνες (Αργυροπούλου, 1993) Οικογένεια Sminthuridae Το µήκος των Sminthuridae δεν ξεπερνά το 1 έως 3 mm. Έχουν συνήθως χρώµα καφέ ή πράσινο. Η κατάτµηση της κοιλιάς είναι ασαφής και έχει σχήµα ελλειψοειδές, σχεδόν σφαιρικό. Οι κεραίες τους είναι µακριές και γονατοειδείς. Στα Sminthuridae συχνά υπάρχει σεξουαλικός διµορφισµός. 12

13 Πολλά αρσενικά χρησιµοποιούν τις κεραίες τους για την συγκράτηση των θηλυκών κατά την διάρκεια του σύζευξης. Γεννούν τα αυγά τους στο έδαφος, σε µικρές οµάδες. Το διάστηµα που χρειάζονται για να φτάσουν στην σεξουαλική ωριµότητα µπορεί να είναι ένας µόνο µήνας. Υπάρχουν περιπτώσεις που οι µητέρες φροντίζουν τα µικρά τους. Τα Sminthuridae είναι κοσµοπολίτικα. Βρίσκονται σε πολλά ενδιαιτήµατα, σε δέντρα, σε σκουπίδια, σε όργανα καρποφορίας των µυκήτων, στην επιφάνεια του γλυκού νερού σε βάλτους, τάφρους και σε λίµνες. Συχνά τα βρίσκουµε σε υγρά µέρη, όπως τα σπήλαια. Αρκετά είδη είναι επιβλαβή για τα φυτά. Το είδος Sminthurus viridis είναι διαδεδοµένο και επιβλαβές σε κάποια µηδική και σε λαχανικά. Έχουν µετρηθεί ως Sminthuridae σε ένα τετραγωνικό µέτρο σε βοσκότοπο (Richards, 1968) Έντοµα Coleoptera Η τάξη των Κολεοπτέρων, µε τουλάχιστον γνωστά είδη, αποτελεί την µεγαλύτερη ζωική οµάδα όχι µόνο µεταξύ των εντόµων ή των αρθροπόδων, άλλα όλων γενικότερα των ζωικών οµάδων. Αυτό δηλώνει ξεκάθαρα ότι εξελικτικά τα Κολεόπτερα είναι µια «επιτυχηµένη» ζωική οµάδα και ότι επιπλέον προσαρµόζονται άριστα σε όλους σχεδόν τους τύπους των χερσαίων οικοσυστηµάτων, αλλά ακόµα και σε κάποια θαλάσσια (Τριχάς, 1996). Τα Κολεόπτερα είναι έντοµα ελάχιστου έως πολύ µικρού µεγέθους (0,5-150mm). Η διάκρισή τους από τα υπόλοιπα έντοµα είναι εύκολη λόγω του σκληρού δερµατώδους εξωσκελετού τους, καθώς και των σκληρών και έντονα χιτινισµένων πρόσθιων πτερύγων, των ελύτρων. Η κεφαλή τους είναι κατά κανόνα καλά ανεπτυγµένη, ελεύθερη, είναι πρόγναθος ή υπόγναθος, ενίοτε και µετάγναθος. Τα µασητικά τους µόρια είναι διαµορφωµένα για να κόβουν και να µασούν. Ενίοτε το µπροστινό τµήµα της κεφαλής (µέτωπο) επεκτείνεται σε ρύγχος, το άκρο του οποίου φέρει τα στοµατικά µόρια (Πελεκάσης, 1986). Οι κεραίες τους αποτελούνται από 11 άρθρα συνήθως, εκτός από ελάχιστες ακραίες περιπτώσεις (Τριχάς, 1996). Οι οφθαλµοί τους είναι σύνθετοι, ενίοτε µεγάλου µεγέθους, πλευρικά 13

14 της κεφαλής, αλλά µπορεί και να απουσιάζουν (στα ξυλοφάγα είδη). Τα ακµαία δεν έχουν απλούς οφθαλµούς, αλλά µόνο οι προνύµφες (Πελεκάσης, 1986). Το πρώτο ζεύγος πτερύγων (µεσοθωρακικό) έχει µεταµορφωθεί, όπως ειπώθηκε και παραπάνω στα ελαφρά έως βαριά χιτινισµένα έλυτρα. Τα έλυτρα δεν συνεισφέρουν στην πτήση, αλλά προστατεύουν πλήρως τα µεταθωρακικά φτερά όταν το έντοµο δεν πετά, ενώ στα άπτερα Κολεόπτερα συντήκονται σχηµατίζοντας ενιαίο κάλυµµα. Το δεύτερο ζεύγος πτερύγων (µεταθωρακικά) είναι µεµβρανώδη και αναδιπλώνονται µε ποικίλους τρόπους κάτω από τα έλυτρα όταν δεν τα χρησιµοποιούν (Τριχάς, 1996). Τα Κολεόπτερα είναι ολοµετάβολα ζώα. Οι προνύµφες τους ποικίλλουν αρκετά, έχουν µασητικά στοµατικά εξαρτήµατα και συνήθως τρία ζεύγη θωρακικών ποδιών. Οι προνύµφες των Curculionidae, Elateridae και ορισµένων Scolytidae είναι άποδες. Τα κολεόπτερα είναι αρκετά σηµαντικοί εχθροί των καλλιεργούµενων φυτών (Όντριας, 1994). Τα Κολεόπτερα δύσκολα γίνονται αντιληπτά στα χερσαία οικοσυστήµατα, εξ αιτίας των κρυπτικών συνηθειών τους και της συχνής τους νυχτερινής δραστηριότητας. Στην πλειονότητά τους, περίπου το 98%, είναι χερσαία ζώα. Αν και οι περισσότερες οικογένειες είναι φυτοφάγες, υπάρχουν και αποκλειστικά µυκητοφάγα, κοπροφάγα και νεκροφάγα είδη, ενώ υπάρχουν και ελάχιστα παρασιτικά Κολεόπτερα. Ένα µεγάλο ποσοστό της υπόταξης των Αδηφάγων είναι αρπακτικά σαρκοφάγα, που κυνηγούν κινούµενους στόχους (Τριχάς, 1996). Γενικώς τα Κολεόπτερα περιλαµβάνουν τα εδαφόβια σκαθάρια, τα πτωµατοφάγα σκαθάρια, τους ελαφοκάνθαρους, τα κοπροφάγα σκαθάρια, τα καταδυτικά σκαθάρια και άλλα (Linssen & Newman, 1964) Γένος Carabus Στην κεντρική Ευρώπη υπάρχουν 33 είδη του γένους Carabus. Πρόκειται για µεγάλου µεγέθους (30-40mm) και χωρίς ικανότητα πτήσης σκαθάρια εδάφους, των οποίων οι µεµβρανοειδείς πτέρυγες έχουν στις περισσότερες περιπτώσεις ατροφήσει (Τσισκάκη & Βαµβακίδη, 2009). Είναι κυρίως αρπακτικά Κολεόπτερα, αλλά τρέφονται επίσης και από φρούτα. Τα είδη του γένους Carabus έχουν ένα κοιλιακό αδένα από τον οποίο µπορούν και απελευθερώνουν ή εκτοξεύουν ενεργητικά µια δύσοσµη, αµυντική έκκριση. Τα αρσενικά άτοµα του είδους αναγνωρίζονται εύκολα, αφού τα ταρσικά τµήµατα του πρώτου ζεύγους των ποδιών τους είναι πολύ πιο 14

15 φαρδιά από αυτά των θηλυκών (Harde, 1984). Το Carabus banoni είναι ενδηµικό είδος της Κρήτης και των µεγαλύτερων δορυφορικών νησιών της ( ία και Γαύδος). Στην Γαύδο µάλιστα συγκεκριµένα υπάρχει το υποείδος C. banoni taborskyi (Τριχάς, 1996). Βρίσκονται σε λόφους και βουνά, σε θαµνώδεις περιοχές και γενικά στο ύπαιθρο. ραστηριοποιείται κατά την διάρκεια της νύχτας. Λίγα είναι γνωστά για την αναπαραγωγή και την ανάπτυξη τους. Τρέφονται µε µαλάκια, άλλα έντοµα και γαιοσκώληκες (Turin, et al 2003) Diptera Τα ίπτερα είναι έντοµα πολύ µικρού έως και µέτριου µεγέθους (0,5-50mm). Έχουν µαλακό εξωσκελετό, είναι λεπτοφυή και εύθραυστα, τα στοµατικά µόρια των αναπτυγµένων ατόµων είναι µυζητικά µε προβοσκίδα ή νύσσοντα µηζητικά (Πελεκάσης, 1986; Hickman et al, 2002). Οι πρόσθιες πτέρυγες είναι µεµβρανώδεις, ενώ οι οπίσθιες έχουν διαφοροποιηθεί σε ταχυµετρικά όργανα, τους αλτήρες (Όντριας, 1994). Στα ίπτερα, όπως και στα Υµενόπτερα, παρατηρούνται βαθιές και παράλληλες νευρώσεις στις πτέρυγες. Η κεφαλή τους είναι καλώς ανεπτυγµένη, σφαιρική, υπόγναθος, ελεύθερη και ευκίνητη, µε µεγάλους και σύνθετους οφθαλµούς. Οι οφθαλµοί των αρσενικών ατόµων συχνά είναι µεγαλύτεροι σε µέγεθος. Συνήθως, µεταξύ των σύνθετων οφθαλµών υπάρχουν και τρείς απλοί οφθαλµοί διατεταγµένοι τριγωνικά. Οι κεραίες τους κατατάσσονται σε δύο τύπους, τις µακριές κεραίες, οι οποίες συνίστανται από πολλά κυλινδρικά και οµοιόµορφα άρθρα και από της βραχείες κεραίες, που αποτελούνται από δυο - τρία άρθρα. Τα πόδια τους είναι καλά ανεπτυγµένα, ενίοτε πολύ µακριά, µε χαρακτηριστικά µακριά ισχία (Πελεκάσης, 1986). Είναι Ολοµετάβολα και οι προνύµφες έχουν επίµηκες σώµα, κυλινδρικό και σκωληκόµορφο, µαλακό και ελαστικό ως προς την υφή, ενίοτε σκληρό ή λεπτοφυές 15

16 και εύθραυστο. Γενικός οι προνύµφες των διπτέρων είναι άποδες και µπορεί να είναι ευκέφαλες, ηµικέφαλες η ακόµα και ακέφαλες (Linssen & Newman, 1964) Οικογένεια Formicidae. Είναι µια οικογένεια που αριθµεί περισσότερα από γνωστά είδη και όλα είναι κοινωνικά. Οι εργάτες είναι πάντα άπτεροι, η σεξουαλική τους µορφή είναι πτερωτή, αλλά οι βασίλισσες σπάνε τα φτερά αµέσως µετά από την διαδικασία του ζευγαρώµατος. Οι κεραίες τους συνήθως είναι σαφώς γονατοειδείς. Η στενή τους µέση, που είναι γνωστή και ως στέλεχος στένωσης (pedicel), έχει ένα ή δύο τµήµατα. εν τσιµπούν όλα τα είδη των µυρµηγκιών (συνήθως δεν τσιµπούν τα είδη που έχουν ένα κατακερµατισµένο στέλεχος στένωσης). Οι διατροφικές τους συνήθειες ποικίλλουν, υπάρχουν σαρκοφάγα, φυτοφάγα και παµφάγα είδη, ενώ τα µελιτώµατα των αφίδων προτιµούνται σε πολλές δίαιτες. Τα Ευρωπαϊκά είδη µυρµηγκιών φωλιάζουν κυρίως στο έδαφος. Κάποια είδη έχουν περισσότερες από µια βασίλισσες σε κάθε αποικία. Τα πυκνά σµήνη µυρµήγκια που εµφανίζονται το καλοκαίρι και το φθινόπωρο είναι σµήνη ζευγαρώµατος (Chinery, 1986) Hemiptera Τα Hemiptera, τα οποία λέγονται αλλιώς και Ρυγχωτά (Τζανακάκης, 1995), είναι έντοµα µικρού ή πολύ µικρού, σπάνια µεγάλου µεγέθους. Το σώµα τους δεν διακρίνονται πάντοτε σαφώς σε κεφαλή, θώρακα και κοιλία και ενίοτε είναι προστατευόµενο από ειδική κηρώδη ουσία ή κάλυµµα (Coccidae). Έχει σύνθετους οφθαλµούς καλά ανεπτυγµένους και µπορεί να έχει ή να µην έχει και απλούς. Τα στοµατικά τους µόρια είναι διαµορφωµένα σε ρύγχος για νύξη και µύζηση. Η κεφαλή είναι ελεύθερη, συνήθως πρόγναθος και ενίοτε 16

17 υπόγναθος. Οι κεραίες αποτελούνται συνήθως από δύο έως δέκα άρθρα, σπάνια από περισσότερα. Μπορεί να έχουν ή όχι πτέρυγες, όταν υπάρχουν συνίστανται από ένα ή δύο ζεύγη πτερύγων. Τα δυο ζεύγη είναι δυνατόν να είναι αµφότερα µεµβρανώδη και διάφανα (Homoptera) ή µπορεί οι µπροστινές πτέρυγες να είναι ηµιέλυτρα και οι πίσω µεµβρανώδεις (Heteroptera). Τα πόδια, είναι καλώς ανεπτυγµένα ή ελλείπουν στα θηλυκά των Coccidae. Στην κοιλιά τους φέρουν κηρογόνους αδένες οι οποίοι εκκρίνουν κηρώδη ουσία και αποτελούν προστατευτικό κάλυµµα του σώµατος για τα Coccidae. Σε άλλα είδη η κοιλιά είναι εφοδιασµένη µε ζεύγος σωληνοειδών εξαρτηµάτων, τα σιφώνια (Aphididae). Τα Ηµίπτερα υφίστανται ατελείς µεταµορφώσεις µέχρι να φτάσουν στο στάδιο του ακµαίου. Μπορεί να είναι παουροµετάβολα, ηµιµετάβολα, νεοµετάβολα ή κρυπτοµετάβολα. Είναι κατά το πλείστον χερσαία, ενώ υπάρχουν και κάποια υδρόβια. Πολλαπλασιάζονται κυρίως εγγενώς, αλλά ενίοτε και παρθενογενετικώς. Είναι ωοτόκα, ενώ κάποια είναι ωοζωοτόκα ή ζωοτόκα. Κάποια είδη παρουσιάζουν έντονο φυλετικό διµορφισµό, κατά τον οποίο τα θηλυκά είναι άπτερα και τα αρσενικά πτερωτά. Είναι συνήθως φυτοφάγα και κάποια είδη κατ εξαίρεση είναι σαρκοφάγα. Πολλαπλασιάζονται ταχέος και άφθονα και αποτελούν πολύ σηµαντικούς εχθρούς των καλλιεργούµενων και µη φυτών (Πελεκάσης, 1986). Όχι µόνο ζηµιώνουν τα φυτά άµεσα µε την αποµύζηση των χυµών, αλλά είναι και φορείς ιών και άλλων φυτοπαθογόνων και τα αποχωρήµατα ορισµένων ειδών ευνοούν την ανάπτυξη άλλων βλαβερών εντόµων ή επιφυτικών µυκήτων. Τα σαρκοφάγα είδη είναι βλαβερά ή ωφέλιµα (Τζανακάκης, 1995). Όπως έχει αναφερθεί και παραπάνω τα Ηµίπτερα διακρίνονται σε Οµόπτερα και Ετερόπτερα και έχουν τις παρακάτω διαφορές. Στα Οµόπτερα το ρύγχος τους εκφύεται από το κάτω µέρος την κεφαλής, οι πρόσθιες πτέρυγες είναι συνήθως µεµβρανώδεις και διαφανείς και µυζούν αποκλειστικά φυτά. Στα Ετερόπτερα το ρύγχος τους εκφύεται από το πρόσθιο άκρο της κεφαλής, ο προθώρακας είναι µεγάλος και συνήθως ευρύς, οι πρόσθιες πτέρυγες έχουν διαφοροποιηθεί σε ηµιέλυτρα, ενώ οι οπίσθιες σε µεµβρανώδεις και η πλειονότητα των Ετεροπτέρων είναι φυτοφάγα, αρκετά δε από αυτά είναι επιβλαβή (Όντριας, 1994). 17

18 Hymenoptera Τα Υµενόπτερα είναι έντοµα ολοµετάβολα, ελαχίστου έως µικρού µεγέθους (0,25-155mm), έχουν στοµατικά µόρια για µάσηµα, λείξη και µύζηση. Συγκεκριµένα οι άνω γνάθοι είναι µασητικές, ενώ οι κάτω γνάθοι µπορεί να είναι µασητικές ή µαζί µε το κάτω χείλος να έχουν διαφοροποιηθεί σε ένα µακρύ λειχητικό ή µυζητικό ρύγχος (Όντριας, 1994). Η κεφαλή είναι ελεύθερη, προέχουσα, ευκίνητη και συνδέεται µε τον θώρακα µε ένα µικρό λαιµό. Οι οφθαλµοί στα Υµενόπτερα είναι σύνθετοι και µεγάλοι, στα αρσενικά ενίοτε είναι ολοπτικοί. Συνήθως συµπληρώνονται από τρεις απλούς οφθαλµούς, που είναι τριγωνικά διατεταγµένοι στην κεφαλική κορυφή (vertex). Οι κεραίες τους είναι διαφόρων τύπων, νηµατοειδείς, ροπαλοειδείς, κτενοειδείς ή γονατοειδείς και ο αριθµός των άρθρων τους ποικίλλει (Πελεκάσης, 1986). Τα Υµενόπτερα έχουν τέσσερις µεµβρανώδεις πτέρυγες οι οποίες µπορεί να είναι καλά αναπτυγµένες αλλά και να λείπουν ή να ατροφούν. Οι πρόσθιες πτέρυγες είναι σαφώς µεγαλύτερες από τις οπίσθιες, η νεύρωσή τους είναι αρκετά πολύπλοκη (Linssen & Newman, 1964) Larvae (Προνύµφες) Είναι τα νεαρά άτοµα σε πρώιµο στάδιο της µορφολογικής τους ανάπτυξης, δηλαδή µόλις εγκαταλείπουν το ωό, έως τη νύµφωση. Έχουν θεµελιώδεις διαφορές από το ακµαίο στη µορφή και στην σωµατική κατασκευή. Συνήθως έχουν στοµατικά µόρια διαφορετικού τύπου από το ακµαίο (π.χ. Lepidoptera). Το γεννητικό τους σύστηµα δεν είναι ανεπτυγµένο. Προνύµφες έχουν όλα τα Ολοµετάβολα έντοµα, όπως Coleoptera, Leridoptera, Hymenoptera, Diptera (Καπενανάκης, 2003). Τα νεαρά άτοµα είναι πάντα χωρίς φτερά και συχνά τρέφονται µε εντελώς διαφορετική τροφή από τους ενήλικες (Chinery, 1986). 18

19 Lepidoptera Τα Λεπιδόπτερα είναι έντοµα ολοµετάβολα, µικρού έως µεγάλου µεγέθους, µε άνοιγµα πτερύγων 5-150mm. ιακρίνονται σαφώς από τα άλλα έντοµα, λόγω του ότι, το σώµα τους και τα άλλα εξαρτήµατά τους είναι κολληµένα από χαρακτηριστικές πεπλατυσµένες τρίχες, τα λέπια. Ο εξωσκελετός τους µπορεί να είναι χιτινώδης ή µαλακός, είναι εύκαµπτος και εύθραυστος και το σώµα τους διακρίνεται σαφώς σε κεφαλή, θώρακα και κοιλία. Η κεφαλή τους είναι µικρή, ελεύθερη και υπόγναθος. Τα στοµατικά µόρια είναι διαµορφωµένα σε µυζητική προβοσκίδα, σχεδιασµένη ώστε να επιµηκύνεται. Οι κεραίες είναι καλά ανεπτυγµένες και διαφόρων τύπων. Έχουν σύνθετους οφθαλµούς καλά ανεπτυγµένους, ευµεγέθεις και συνήθως υπάρχουν και δυο απλοί (Πελεκάσης, 1986). Τα Λεπιδόπτερα έχουν τέσσερις πτέρυγες, τριγωνικού σχήµατος, µεµβρανοειδείς και κατάλληλες για πτήση, συνήθως είναι άνισες, µε τις πρόσθιες να είναι µεγαλύτερες από τις οπίσθιες, αλλά ενίοτε είναι ισοµεγέθεις, καλυµµένες µε λέπια, µε διάφορα σχήµατα και χρώµατα (Linssen & Newman, 1964). Στα αρσενικά άτοµα πολλών Λεπιδοπτέρων βρίσκονται σε διάφορα σηµεία των πτερύγων τους ειδικά λέπια, τα καλούµενα ως ανδροκόνια, τα οποία λειτουργούν ως ειδικοί αδένες. Τα πόδια τους είναι γενικώς µακριά, λεπτοφυή µε επιµήκη ισχία και ταρσούς που αποτελούνται από πέντε άρθρα (Πελεκάσης, 1986). Οι προνύµφες τους, καλούµενες και κάµπιες, έχουν στοµατικά µόρια µασητικού τύπου, έχουν τρία ζεύγη θωρακικά πόδια και συνήθως πέντε ζεύγη κοιλιακά ψευδοπόδια (Όντριας, 1994) Orthoptera Τα Ορθόπτερα, καλούµενα και πηδητικά (Saltatoria), είναι ηµιµετάβολα έντοµα µετρίου έως µεγάλου µεγέθους µε σώµα επίµηκες, κυλινδρικό, σκληρό και δερµατώδες (Όντριας, 1994). Η κεφαλή τους είναι καλώς ανεπτυγµένη, πρόγναθος ή υπόγναθος µε τυπικά µασητικά µόρια, παµφάγου τύπου και ευµεγέθεις σύνθετους οφθαλµούς, που κάποιες φορές τους 19

20 συνοδεύουν δυο- τρεις απλοί. Συνήθως έχει δυο ζεύγη πτερύγων καλά αναπτυγµένα, αλλά ενίοτε είναι κοντές, ελλιπώς ανεπτυγµένες, και είναι ακατάλληλα για πτήση ή µπορεί ακόµα και να απουσιάζουν παντελώς. Οι µπροστινές πτέρυγες είναι επιµήκεις, στενές, χιτινισµένες, περγαµηνοειδείς, αποκαλούνται ψευδέλυτρα, οι οπίσθιες είναι µεγαλύτερου µεγέθους, µεµβρανοειδείς, πλατειές, µε πλούσιες νευρώσεις (Πελεκάσης, 1986). Τα Ορθόπτερα τα συναντάµε σε πολύ µεγάλο εύρος βιοτόπων και καταλαµβάνουν διάφορες οικοθέσεις. Τα βρίσκουµε σε παραθαλάσσιες περιοχές, σε λειβαδικές περιοχές, σε περιοχές µε µακία και φρύγανα, σε δάση αλλά και σε ερήµους, ακόµα και σε κορυφές βουνών µε αλπική ή υποαλπική βλάστηση. Πολλά απ αυτά είναι εδαφόβια, ενώ άλλα είναι δενδρόβια. Κάποια είναι ηµερόβια και µάλιστα δραστηριοποιούνται τις ώρες µε άπλετο φωτισµό και υψηλή θερµοκρασία, ενώ κάποια άλλα είναι νυκτόβια. Υπάρχουν και κάποια που ζουν σε όχθες ποταµών και έχουν κολυµβητικές ικανότητες και άλλα που ζουν συµβιωτικά µε µυρµήγκια, καθώς και σπηλαιόβια (Κολλάρος, 1993). Τα περισσότερα Ορθόπτερα είναι φυτοφάγα και παµφάγα και είναι πολύ επιβλαβή για τις καλλιέργειες, ιδίως τα µεταναστευτικά είδη ακριδών. Περιλαµβάνει και σαρκοφάγα που τρέφονται µε άλλα έντοµα ή κι άλλα ζώα, ενώ δεν είναι σπάνιο το φαινόµενο του κανιβαλισµού µεταξύ ατόµων φυτοφάγων ορθοπτέρων σε περίπτωση έλλειψης τροφής (Πελεκάσης, 1986). Η αναπαραγωγή τους γίνεται εγγενώς. Όπως και σε άλλα αρθρόποδα έτσι και στα Ορθόπτερα, είναι σύνηθες το φαινόµενο τα θηλυκά άτοµα να είναι µεγαλύτερα σε µέγεθος από τα αρσενικά (Κολλάρος, 1993) Siphonaptera Άπτερα έντοµα, έντονα πεπλατυσµένα πλευρικά και µε επιµηκυµένα πίσω πόδια για άλµατα. Γενικά το χρώµα τους είναι σκούρο καφέ ή µαύρο. Τα ενήλικα είναι όλα αποµυζητές αίµατος που ζουν στα πτηνά και τα θηλαστικά. Τα αυγά χρώµατος λευκού ιριδίζοντος είναι διάσπαρτα στους χώρους που ζουν τα οικόσιτα ζώα (γατιά, σκυλιά, κουνέλια κλπ.) και οι προνύµφες τρέφονται από τα πίπτοντα υπολείµµατα, όπως νεκρά κοµµάτια δέρµατος. Για να γίνει ταυτοποίηση των ψύλλων απαιτείται γενικά ένα µικροσκόπιο και επιπλέον τα δείγµατα θα πρέπει πρώτα να βυθιστούν σε 10-20% 20

21 καυστική ποτάσα (KOH) για µια ή δύο ηµέρες, αυτό τους καθιστά πιο διαφανείς και πιο εύκολο να εξεταστούν. Έχουν ισχυρές τρίχες στο κεφάλι και το θώρακά τους και αυτό είναι ένα σηµαντικό χαρακτηριστικό (Chinery, 1986) Thysanoptera Τα Θυσανόπτερα είναι έντοµα µικρού µεγέθους, που δεν ξεπερνάνε τα 2 µε 3mm, µε σώµα λεπτό και πεπιεσµένο (Linssen & Newman, 1964). Οι οφθαλµοί τους είναι σύνθετοι, καλά ανεπτυγµένοι και τα πτερωτά είδη έχουν και τρείς απλούς. Τα στοµατικά τους µόρια είναι ξέοντος µυζητικού τύπου, επιµηκυµένα σε στιλέτο. Με το άκρο του στόµατος τους σχηµατίζουν µυζητικό κώνο (Όντριας, 1994). Συνήθως είναι πτερωτά. Τα πτερωτά άτοµα έχουν δυο ζευγάρια από πτέρυγες, µε φτωχιές νευρώσεις Είναι λεπτές, στενές και επιµήκεις και φέρουν σε όλο το µήκος τους θυσάνους (Hickman et al, 2002). Τα Θυσανόπτερα διέρχονται ατελή µεταµόρφωση, είναι Νεοµετάβολα και ενίοτε Ψευδοµετάβολα. Η ατελής τους µορφή είναι η νύµφη και µέχρι την µεταµόρφωση τους σε ακµαίο υφίσταται 4-5 εκδύσεις. Κατά κανόνα είναι χερσαία. Ο πολλαπλασιασµός τους γίνεται κυρίως εγγενής µε ωοτοκία, ενίοτε έχουν και παρθενογένεση. Η πλειοψηφία αυτών είναι φυτοφάγα, αλλά υπάρχουν και κάποια σαρκοφάγα. Είναι ιδιαίτερα επιβλαβή για τα καλλιεργούµενα φυτά (ετήσια και πολυετή), γιατί από τα νύγµατα των στοµατικών τους µορίων προκαλούν σε φύλλα και καρπούς αποξηράνσεις, που εµφανίζονται ως µικρές ή εκτεταµένες κηλίδες, παραµορφώσεις. Ακόµα µπορούν να µεταδώσουν ιολογικές ασθένειες στο φυτό που παρασιτούν. Κάποια είδη είναι αρπακτικά άλλων εντόµων και ακάρεων, που βρίσκονται κάτω από φλοιούς αποξηραµένων δένδρων και σε άλλα καταφύγια (Πελεκάσης, 1986) Thysanura Τα Θυσάνουρα είναι ατρακτοειδή έντοµα, µικρού µεγέθους που δεν ξεπερνά τα 2cm. Έχουν µακριές κεραίες και οι γναθικές προσακτρίδες τους είναι καλά ανεπτυγµένες (Hickman et al, 2002). Τα στοµατικά τους µόρια είναι µασητικού τύπου και είναι εκτόγναθα. Η κοιλία τους έχει τρία ουραία εξαρτήµατα, δυο κερκίδια 21

22 και ένα ακραίο νηµάτιο. Φέρουν βραχέα, στυλοειδή κοιλιακά εξαρτήµατα, τους στύλους, στα υποτυπώδη ισχία (Όντριας, 1994). εν µεταµορφώνονται, αλλά περνούν από πολλές εκδύσεις, οι οποίες συνεχίζονται και κατά την φάση του ακµαίου. Είναι έντοµα βραδείας αναπτύξεως. Η τάξη αυτή περιλαµβάνει 350 περίπου είδη, τα οποία είναι ευρέως διαδεδοµένα γεωγραφικά, εκτός των πολικών εκτάσεων. Κάποια είδη είναι έντοµα οικοδίαιτα, τρέφονται από άλευρα, χαρτιά και διάφορες άλλες ύλες. Για το λόγο αυτό ζουν και σε φωλιές από µυρµήγκια και τερµίτες. Προσβάλλουν βιβλία, πίνακες ζωγραφικής και συνθετικά υφάσµατα. εν προκαλούν σοβαρές ζηµιές σε καλλιέργειες (Πελεκάσης, 1986) Θηλαστικά Τα θηλαστικά τα οποία βρέθηκαν στις παγίδες µας ήταν ποντίκια του γένους Apodemus sylvaticus καθώς και µυγαλές από τα είδη Suncus etruscus και Crocidura suaveolens. Τα ποντίκια που συνελήφθησαν ήταν δύο και οι µυγαλές συνολικά πέντε Ποντίκια Το είδος Apodemus sylvaticus (δασοποντικός) διακρίνεται από τα είδη του γένους Mus από τα µεγαλύτερα µάτια, τα αυτιά και τα οπίσθια πόδια του. Το µήκος του σώµατος των δασοποντικών είναι mm και το µήκος της ουράς τους mm. Το τρίχωµά τους είναι σκούρο καφέ πάνω, κίτρινο καφέ στις λαγόνες και στην κάτω επιφάνεια είναι γκριζόλευκο. Το 3% σε µερικούς πληθυσµούς παρουσιάζει αλµπινισµός στην άκρη της ουράς. Το τρίχωµα των νεογνών είναι γκρι-καφέ στην πάνω επιφάνεια και σκούρο γκριζόλευκο στην κάτω. Ο Apodemus sylvaticus έχει τέσσερα δάκτυλα ποδιών µπρος και πέντε πίσω. Ζουν σε δάση, σε υπαίθριες καλλιέργειες, σε κήπους, σε βάτους ακόµα και σε αµµόλοφους. Έχουν µεγάλη ευελιξία προσαρµογής. Φτιάχνουν φωλιές από φύλλα, 22

23 βρύα και τεµαχισµένο γρασίδι, ανάλογα µε τη διαθεσιµότητα και συχνά κάνουν υπόγειες φωλιές. Τα ενήλικα αρσενικά, αλλά όχι τα ενήλικα θηλυκά, µοιράζονται συχνά το λαγούµι κατά την διάρκεια της εποχής αναπαραγωγής. Το χειµώνα δηµιουργούν µεγαλύτερες κοινόχρηστες φωλιές και είναι πιθανό να την µοιράζονται και τα δύο φύλα. Σε µεγάλο βαθµό είναι νυκτόβια, αν και συχνά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού δραστηριοποιούνται µέχρι και δυο ώρες πριν το σούρουπο, καθώς και µετά την αυγή. Η αιχµή της δραστηριότητάς τους τον χειµώνα είναι η αυγή και το σούρουπο. Κατά το σεληνόφως έχουν µειωµένη δραστηριότητα και όταν υπάρχει συνδυασµός υγρασίας και ψύχους η δραστηριότητά τους αναστέλλεται τελείως. Τα αρσενικά είναι πιο δραστήρια από τα θηλυκά. Είναι καιροσκοπικό ζώο και η διατροφή του επηρεάζεται από την διαθεσιµότητα που υπάρχει. Τρέφονται µε φυτικές τροφές συµπεριλαµβανοµένων: σπόρων, σποροφύτων, µπουµπουκιών, νωπών φρούτων και ξηρών καρπών, ακόµα και µυκήτων. Επίσης καταναλώνουν τρόφιµα ζωικής προέλευσης όπως σαλιγκάρια, αρθρόποδα και γαιοσκώληκες. Τον χειµώνα καταναλώνουν µεγάλο αριθµό από καρπούς δέντρων, ενώ την άνοιξη και το καλοκαίρι προνύµφες, πεταλούδες, σαρανταποδαρούσες, µπουµπούκια και βλαστούς. Η διατροφή αλλάζει ανάλογα µε την ηλικία και το φύλο. Επικοινωνούν µεταξύ τους µε κραυγές σαν τριξίµατα, καθώς και υπερήχους. Έχουν οξεία όσφρηση, καθώς και ακοή. Αναπαράγονται από τον Μάρτη έως Οκτώβρη (αιχµή: Ιούλιος - Αύγουστος, περιστασιακά ολόκληρο τον χρόνο). Η κυοφορία διαρκεί ηµέρες και το µέγεθος των νεογνών κυµαίνεται από 2 έως 9 mm. Η διάρκεια της ζωής τους είναι το µέγιστο µήνες. Λίγα ενήλικα επιζούν από το ένα καλοκαίρι µέχρι το επόµενο (Macdonald & Barrett, 1993) Μυγαλές Η µυγαλή του είδους Suncus etruscus (νάνα µυγαλή) είναι ένα από τα µικρότερα θηλαστικά στον κόσµο. Το µήκος της δεν ξεπερνά τα 35-52mm, το µήκος της ουράς της είναι 24-30mm και το βάρος της είναι 1,5-2,5g. Τα αυτιά της είναι µεγάλα και 23

24 εξογκωµένα. Έχει διάσπαρτες µακριές τρίχες στο τρίχωµά της, ιδίως στην ουρά και το ρύγχος. Το χρώµα της είναι σκούρο γκρι έως καφέ κάτω από τον λαιµό και στην κοιλιά είναι ανοικτό γκρι. Έχει δυο γενεές, η πρώτη το φθινόπωρο και η δεύτερη την άνοιξη. Ζουν σε ανοικτές εκτάσεις, βοσκοτόπους, θάµνους, κήπους και φυλλοβόλα δάση. Επίσης την βρίσκουµε κάτω από κορµούς και πέτρες. Συχνά βρίσκονται σε ξηρούς πετρώδεις τοίχους και σε ερείπια. Αναπαύεται µεταξύ των ριζών ή σε ρωγµές. Εναλλάσσει τις περιόδους δραστηριότητας και ανάπαυσης, αλλά είναι ιδιαίτερα ενεργή κατά την διάρκεια της νύχτας. Την τροφή αποτελούν διάφορα ασπόνδυλα µέχρι το µέγεθος των ακρίδων. Κατά την διάρκεια του χειµώνα η νάνα µυγαλή φαίνεται να είναι επιθετική προς οποιαδήποτε άτοµο του είδους της. Η επικοινωνία µεταξύ τους πραγµατοποιείται µε διαπεραστικές κραυγές. Οι πλευρικοί αδένες της εκπέµπουν µια ισχυρή µυρωδιά που αναπτύσσεται ειδικά στα αρσενικά κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής περιόδου. Γεννούν µεταξύ Μάρτη - Απρίλη και Σεπτεµβρίου - Οκτωβρίου. Όλα τα ενήλικα φτάνουν στην σεξουαλική ωριµότητα µετά το πέρας του χειµώνα. Η κυοφορία διαρκεί για ηµέρες και το µέγεθος των νεογνών είναι 2-5mm. Σε συνθήκες αιχµαλωσίας γεννούν 6 νεογνά ανά έτος. Τα νεογνά ζυγίζουν περίπου 6g. Τα µάτια ανοίγουν στην 14η-16η ηµέρα τους και απογαλακτίζονται όταν είναι είκοσι ηµερών. Οι κουκουβάγιες είναι η σηµαντικότεροι εχθροί τους και η συνηθέστερη αιτία θανάτου. Η διάρκεια ζωής τους δεν ξεπερνά τους 26 µήνες σε κατάσταση αιχµαλωσίας και τους 18 µήνες στο πεδίο. Αυτό το είδος πέφτει σε νάρκη, ειδικά στις περιόδους λιγοστών πόρων και κρύων ηµερών (Macdonald & Barrett, 1993). Η Crocidura suaveolens έχει µήκος σώµατος 50-82mm, µήκος ουράς 24-44mm και το βάρος της είναι 3,5-6g. Έχει δύο γενεές το έτος, µια το φθινόπωρο και µια δεύτερη την άνοιξη. Τα άτοµα του είδους ζουν σε ξερά υπολείµµατα φύλλων, σε ψηλή βλάστηση και άλλα ενδιαιτήµατα που προσφέρουν καλή κάλυψη και προστασία. Είναι δραστήριες καθ όλη την διάρκεια του εικοσιτετραώρου αλλά κυρίως κατά την διάρκεια της νύχτας. Την τροφή τους αποτελούν τα έντοµα και άλλα αρθρόποδα. Σε γενικές γραµµές είναι µοναχικά ζώα. Έχουν πλευρικούς αδένες, οι οποίοι αναπτύσσονται ειδικά στο αρσενικό κατά τη 24

25 διάρκεια της εποχής αναπαραγωγής. Οι πλευρικοί αδένες και η πρωκτική περιοχή αγγίζουν το έδαφος κατά την διάρκεια της αναπαραγωγής. Οι περίοδοι αναπαραγωγής είναι από την άνοιξη έως το φθινόπωρο και µπορούν να αναπαράγονται από το πρώτο έτος τους. Η κυοφορία διαρκεί 28 ηµέρες και τα νεογνά κατά την γέννηση έχουν βάρος 0,63g και µήκος 1-6mm. Γεννούν περισσότερα από 4 νεογνά ανά έτος. Τα νεογνά γεννιούνται γυµνά και ανοίγουν τα µάτια τους την δέκατη µέρα. Η διάρκεια ζωής τους είναι περίπου 2 χρόνια στο ύπαιθρο και 792 ηµέρες σε συνθήκες αιχµαλωσίας. Η Crocidura suaveolens πέφτει σε νάρκη (Macdonald & Barrett, 1993) Καρκινοειδή Chilopoda Τα Χειλόποδα είναι αρθρόποδα που ζουν στο έδαφος, διαθέτουν κεράτινο εξωσκελετό, εξωτερικό µερισµό (µεταµέρεια) και την ίδια βασική τακτοποίηση των εσωτερικών οργάνων, µε αυτή των εντόµων. ιαθέτουν µασητικού τύπου στοµατικά µόρια και ένα ζεύγος κεραιών. Το αυγό τους αναπτύσσεται αµέσως χωρίς το στάδιο της λάρβας, και τα µεταµερή προστίθενται στο σώµα τους κατά την διάρκεια της ανάπτυξής τους. Ζουν στην επιφάνεια του εδάφους. Απαντώνται σε ελαφριά, υγρά, προφυλαγµένα µέρη κάτω από πέτρες, βλάστηση και απορρίµµατα, αλλά όπως και τα ισόποδα αποφεύγουν τις ξηρές τοποθεσίες (Hill, 1975). Είναι επιµήκη, επίπεδα αρθρόποδα, το καθένα µεταµερές τους διαθέτει ένα ζεύγος ποδών, και στην κεφαλή φέρουν δηλητηριώδη δαγκάνα. Υπάρχουν κάποια είδη που είναι επικίνδυνα για τον άνθρωπο. (Chinery, 1986). Είναι ευκίνητα και γρήγορα. Είναι σαρκοφάγα και τρέφονται µε έντοµα, αραχνίδια, και διάφορα άλλα αρθρόποδα, γυµνοσάλιαγκες, σκουλήκια και σπανιότερα µικρά Σπονδυλόζωα, όπως µικρές σαύρες, τα οποία θανατώνουν µε το δηλητήριό τους (Hill, 1975). 25

26 Diplopoda Τα ιπλόποδα είναι γενικά επιµήκη αρθρόποδα και έχουν δύο ζευγάρια πόδια σε κάθε τµήµα του σώµατος. Είναι σχετικά αργά στην κίνησή τους και την τροφή τους αποτελεί ζωντανή και νεκρή φυτική ύλη (Chinery, 1986). Τα περισσότερα διπλόποδα έχουν επιµήκη πολύ κυλινδρικά σώµατα, αν και σε µερικά είναι πεπλατυσµένα. Κάποια είδη τα συναντάµε σε φυτικά υπολείµµατα και άλλα σε σάπια βλάστηση. Κάποια είδη όταν θορυβηθούνε τυλίγονται σπειροειδώς (Hill, 1975) Isopoda Τα Ισόποδα είναι σχετικά µικρά καρκινοειδή µε επτά ζεύγη ποδιών µε παρόµοιο µέγεθος και µορφή. Πολλά είδη είναι χερσαία (τα µόνα καρκινοειδή), αν και τα περισσότερα εξακολουθούν να απαιτούν υγρά ενδιαιτήµατα. Τρέφονται µε αποσυντιθέµενη φυτική βιοµάζα, κυρίως φύλλα. Τα άτοµα των ειδών της οικογένειας Armadillidae όταν τυλίγονται διακρίνονται από τα ιπλόποδα της οικογένειας Glomeridae από τις πολλές µικρές πλάκες του οπίσθιου άκρου τους (Chinery, 1986). Αν και προέρχονται από υδρόβιους οργανισµούς και τα περισσότερα είναι λίγο έως πολύ υγρόφιλα, υπάρχουν και ορισµένα είδη που χαρακτηρίζουν τα µεσογειακά οικοσυστήµατα ή ακόµη και τις ερήµους (Linsenmair, 1974). 26

27 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ 27

28 2.1. Παγίδες. Για την παγίδευση των ζώων στο πεδίο του πειράµατος χρησιµοποιήσαµε παγίδες παρεµβολής (Pitfall traps) έχοντας τρία διαφορετικά υγρά παγίδευσης στο εσωτερικό τους (αλατόνερο, γλυκόλη και ξύδι). Οι παγίδες αυτές αποτελούνται από ένα δοχείο, συνήθως πλαστικό, το οποίο βυθίζεται στο έδαφος, µέχρι το χώµα να φθάσει στο ίδιο επίπεδο µε το χείλος του δοχείου. Τα δοχεία που χρησιµοποιήσαµε στο παρόν πείραµα ήταν πλαστικά µιας χρήσεως, είχαν µεγαλύτερο µέγεθος από αυτά που χρησιµοποιούνται συνήθως. ηλαδή το ύψος τους ήταν 12cm, η περίµετρος στο χείλος του δοχείου ήταν 30cm, η διάµετρος 9cm και η περίµετρος στον πυθµένα του ήταν 19cm µε διάµετρος 6cm. Το συνηθισµένο «µικρό» ποτήρι έχει διαστάσεις 10cm ύψος, περίµετρος στο χείλος του δοχείου 22cm, µε διάµετρος 7,5cm και η περίµετρος στον πυθµένα του 16cm µε διάµετρος 4,5cm. Τα υγρά που χρησιµοποιήθηκαν για την παγίδευση των ζώων ήταν κορεσµένο διάλυµα αλατόνερου, γλυκόλη και αραιό διάλυµα οξικού οξέος (ξίδι σε συσκευασία οικιακής χρήσης µε την εµπορική ονοµασία Μετέωρα ) οξύτητας 6 ο βαθµών. Οι παγίδες τοποθετήθηκαν στο αγρόκτηµα οικολογίας του Τ.Ε.Ι. Ηρακλείου σε τρείς παράλληλες σειρές, όπου κάθε σειρά αποτελείτο από τέσσερις παγίδες που περιείχαν το ίδιο υγρό παγίδευσης. Η ακριβής θέση τους καταγράφηκε µε GPS Garmin etrex Legend C (Πίνακας 1.1). Οι δειγµατοληψίες γίνονταν κάθε δυο µέρες. Οι µέρες δειγµατοληψίας ήταν ευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή, ενώ τα αποτελέσµατα για το διάστηµα από κάθε Παρασκευή προς την επόµενη ευτέρα πολλαπλασιάστηκαν επί 2/3 για να ισοσταθµιστούν µε τα άλλα διαστήµατα. Σε κάθε δειγµατοληψία αλλάζαµε το υγρό παγίδευσης κάθε ολόκληρης σειράς µε κυκλικό τρόπο. Η έναρξη του πειράµατος ήταν στις 19/01/2011 και η λήξη στις 23/03/2011, δηλαδή πραγµατοποιήσαµε συνολικά 27 δειγµατοληψίες. Μέσα σε κάθε παγίδα, εκτός από το υγρό παγίδευσης, τοποθετούσαµε και ένα κοµµάτι ριζόχαρτου, στο οποίο είχαµε σηµειωµένες µε µολύβι την ηµεροµηνία 28

29 εγκατάστασης της παγίδας, τον αριθµό της παγίδας καθώς και το υγρό το οποίο περιείχε. Πίνακας : Γεωγραφικές συντεταγµένες και υψόµετρο των σηµείων τοποθέτησης των δώδεκα παγίδων. Αριθµός παγίδας Γεωγραφικό πλάτος Γεωγραφικό µήκος Υψόµετρο (σε µέτρα) 1 35 ο ο 6 22, ο 18 46,8 25 ο 6 22, ο 18 46,8 25 ο 6 22, ο 18 47,3 25 ο 6 21, ο 18 47,1 25 ο 6 23, ο 18 47,1 25 ο 6 23, ο 18 47,3 25 ο 6 22, ο 18 47,7 25 ο 6 21, ο 18 47,3 25 ο 6 23, ο 18 47,6 25 ο 6 23, ο 18 48,3 25 ο 6 22, ο 18 48,6 25 ο 6 21, Εξοπλισµός και µεθοδολογία στο εργαστήριο. Οι παγίδες κατά την συλλογή τους τοποθετούνταν µέσα σε µικρά νάιλον σακουλάκια και κατόπιν σε κιβώτιο, έτσι ώστε να φθάνουν στο εργαστήριο συσκευασµένες ανά τεµάχιο. Σε πρώτο στάδιο, ανοίγαµε τις παγίδες µια-µια και αδειάζαµε το περιεχόµενό τους σε ένα σουρωτήρι, πάνω στο οποίο είχαµε τοποθετήσει και ένα διπλό τούλι για συγκράτηση ακόµα και των πιο µικρών ζώων (π.χ. Collembola). Το σουρωτήρι ήταν τοποθετηµένο κάτω από σταθερή ροή νερού, ώστε να παρασυρθούν τα χώµατα και αποµακρύναµε µε προσοχή ανεπιθύµητα υλικά όπως πέτρες και φυτικό 29

30 υλικό (καρπούς, σπέρµατα, µικρά κλαδιά) κ.τ.λ. Επίσης τα θηλαστικά που παγιδεύτηκαν και θανατώθηκαν, ξεπλένονταν επιµελώς πάνω από το σουρωτήρι, ώστε να µην χαθούν τα έντοµα που ήταν κολληµένα πάνω τους, και τοποθετούνταν σε ειδικά πλαστικά δοχεία που περιείχαν οινόπνευµα, µαζί µε ένα κοµµάτι ριζόχαρτο, µε την ηµεροµηνία και τη θέση παγίδευσης. Στη συνέχεια, οι οργανισµοί που απέµεναν στην παγίδα από τη διαδικασία του φιλτραρίσµατος τοποθετούνταν σε ένα τριβλίο Petri, µαζί µε την ετικέτα της παγίδας τους και κατόπιν άρχιζε η µελέτη και ταξινόµησή τους σε επίπεδο τάξης κατά κανόνα (εξαιρέσεις οικογένειες Formicidae, Sminthuridae, το γένος Carabus κ.α.). Η ταξινόµηση των ζώων έγινε µε βάση την Fauna Europaea. Για τις ανάγκες της µελέτης χρησιµοποιήθηκε στερεοσκόπιο τύπου Nikon SMZ 645. και πηγή ψυχρού φωτισµού τύπου Leica CL 50E. Οι πηγές ψυχρού φωτισµού γενικά ενδείκνυνται για να µην ξηραίνονται οι οργανισµοί. Ακόµα χρησιµοποιήθηκαν ειδικές βελόνες και ιατρικές λαβίδες µε ιδιαίτερα οξύληκτα άκρα. Τέλος οι, ταξινοµηµένοι πλέον, οργανισµοί τοποθετούνταν σε πλαστικά δοχεία τα οποία περιείχαν 65% αιθυλική αλκοόλη και 35% νερό. Αντιστοιχούσαν τρία δοχεία: ένα για τις παγίδες του αλατόνερου, ένα για τις παγίδες της γλυκόλης και ένα για τις παγίδες του ξυδιού. Χρησιµοποιήθηκαν επίσης δεδοµένα, από τις καταγραφές του µετεωρολογικού κλωβού του αγροκτήµατος του Τ.Ε.Ι. Τα δεδοµένα καταγράφονται ανά ηµίωρο και εµείς χρησιµοποιήσαµε τις µέσες τιµές που αντιστοιχούσαν στα διήµερα ή τριήµερα της δειγµατοληψίας µας σε ότι αφορά στη θερµοκρασία και στη σχετική υγρασία. Σε ότι αφορά στις βροχοπτώσεις χρησιµοποιήσαµε τη συνολική βροχόπτωση σε αυτό το διάστηµα Μέθοδοι επεξεργασίας και παρουσίασης των αποτελεσµάτων. Για την επεξεργασία και το υπολογισµό των αποτελεσµάτων χρησιµοποιήθηκαν τα εξής µεγέθη: Απόλυτη και Σχετική αφθονία, Παγιδοηµέρες (για την ακρίβεια παγιδοδιήµερα), είκτης ποικιλότητας Shannon-Wiener. Για τον υπολογισµό τους καθώς και για την παρουσίαση των δεικτών και των στοιχείων που προέκυψαν από την έρευνα, µέσω διαγραµµάτων και γραφηµάτων, χρησιµοποιήσαµε το λογισµικό φύλλο Excel 2003, καθώς και το πρόγραµµα SPSS 17.0 για την στατιστική ανάλυση των αποτελεσµάτων µας. Για τη συµπαρουσίαση ιδιαίτερα άφθονων και απλώς 30

31 άφθονων οµάδων σε ενιαία διαγράµµατα λογαριθµήσαµε σε ορισµένες περιπτώσεις τις τιµές συλλήψεων. Συγκρίναµε τα δεδοµένα µας σε ότι αφορά στην ανάλυση διακύµανσης (Analysis of variance, ANOVA) και επίσης τους µη παραµετρικούς δείκτες Scheffe, Duncan, Tukey και Least Significant Difference (LSD). 31

32 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 32

33 3.1. Οι κυριότερες ζωικές οµάδες Κατά τη διάρκεια των δειγµατοληψιών µας (εννέα εβδοµάδες µε 27 συνολικά δειγµατοληψίες) συλλάβαµε άτοµα, 25 διαφορετικών τάξων (taxa). Τα περισσότερα τάξα αντιστοιχούν σε τάξεις, αλλά ορισµένα σε χαµηλότερες ταξινοµικές βαθµίδες. Οι αφθονότερες - κύριες οµάδες τις οποίες εξετάσαµε χωριστά, ήταν Ακάρεα, Αράχνες, Κολεόπτερα, Κολλέµβολα, ίπτερα, Formicidae, Οµόπτερα, Μαλάκια, Φαλάγγια, Sminthuridae, ενώ οι υπόλοιπες οµαδοποιήθηκαν ως Others (ή Άλλα, µε τρεις οµάδες Προνύµφες, Υµενόπτερα και Ισόποδα να αποτελούν περίπου το 70% των «Άλλων»). Αυτά τα δέκα αφθονότερα τάξα, παρουσιάζουµε στα διάφορα διαγράµµατα και τα υποβάλαµε σε στατιστικούς ελέγχους. Η συνολική διακύµανση των δέκα κύριων οµάδων παρουσιάζεται στο Σχήµα ιακύµανση κύριων οµάδων 9 8 Λογαριθµική κλίµακα τιµών Acarina Araneae Coleoptera (other) Collembola (other) Diptera Formicidae Homoptera Mollusca Opiliones Sminthuridae Others ειγµατοληψίες Σχήµα : Η διακύµανση των συλλήψεων των δέκα κύριων οµάδων, κατά τη διάρκεια των 27 δειγµατοληψιών, συνολικά σε όλα τα υγρά παγίδευσης Συλλήψεις ζώων ανάλογα µε τα υγρά παγίδευσης και τις σειρές. Μελετήσαµε εκτός από τη συνολική διακύµανση των δέκα κύριων οµάδων (Σχήµα ) και τη διακύµανσή τους στα τρία υγρά παγίδευσης (Σχήµατα 3.2.1, και ) και στις τρεις σειρές παγίδων (Σχήµατα 3.2.4, 3.2.5, και 3.2.6). Στο ερώτηµα αν οι συλλήψεις ήταν ανεπηρέαστες από τη σειρά παγίδων και το υγρό δειγµατοληψίας για το σύνολο των ζώων, τις έξι κύριες οµάδες [Αράχνες, Κολλέµβολα (πλην Sminthuridae), ίπτερα, Κολεόπτερα, Μαλάκια, Sminthuridae] και τα Άλλα (others) προέκυψε (ANOVA), ότι δεν διαφέρουν στατιστικά στο σύνολο και στις δύο από τις επιµέρους οµάδες (Αράχνες, Κολλέµβολα), αλλά διαφέρουν στις 33

34 υπόλοιπες ( ίπτερα, Κολεόπτερα, Μαλάκια, Sminthuridae και Άλλα), στις δύο πρώτες σε επίπεδο σηµαντικότητας 95% και στις τρεις τελευταίες σε επίπεδο 99%. (Πίνακας ). ιακύµανση κύριων οµάδων σε αλατόνερο 8 7 Λογαριθµική κλίµακα τιµών Acarina Araneae Coleoptera (other) Collembola (other) Diptera Formicidae Homoptera Mollusca Opiliones Sminthuridae Others ειγµατοληψίες Σχήµα 3.2.1: Η διακύµανση των συλλήψεων των δέκα κύριων οµάδων, κατά τη διάρκεια των 27 δειγµατοληψιών, σε παγίδες µε αλατόνερο. 8 ιακύµανση κύριων οµάδων σε γλυκόλη 7 Λογαριθµική κλίµακα τιµών Acarina Araneae Coleoptera (other) Collembola (other) Diptera Formicidae Homoptera Mollusca Opiliones Sminthuridae Others ειγµατοληψίες Σχήµα 3.2.2: Η διακύµανση των συλλήψεων των δέκα κύριων οµάδων, κατά τη διάρκεια των 27 δειγµατοληψιών, σε παγίδες µε γλυκόλη. 34