ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΜΣ ΟΑΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΔΡ.

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΜΣ ΟΑΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΔΡ. ΑΝΔΡΕΑΣ ΤΣΑΛΑΣ

2 ΘΕΩΡΙΕΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ

3 ΘΟΥΚΙΔΙΔΗΣ (Ι) Πατέρας των διεθνών σχέσεων είναι ο Θουκυδίδης. Σχολιασμός και την κριτική των διεθνών σχέσεων και όχι καταγραφή μόνο της Ιστορίας όπως την κατέγραψε ο Ηρόδοτος.

4 ΘΟΥΚΙΔΙΔΗΣ (ΙΙ) «Η πραγματική, βέβαια, αλλά και ανομολόγητη αιτία [του Πελοποννησιακού πολέμου] ήταν καθώς νομίζω, το ότι η μεγάλη ανάπτυξη της Αθήνας φόβισε τους Λακεδαιμόνιους και τους ανάγκασε να πολεμήσουν».

5 ΘΟΥΚΙΔΙΔΗΣ (ΙΙΙ) «πραγματικά αίτια»: Πρέπει να ξεχωρίσουμε τις αιτίες από τις αφορμές για να προσεγγίσουμε επιστημονικά το οτιδήποτε. Τα αίτια με τις αφορμές είναι πολύ κοντά και συγχέονται (π.χ. πόλεμος στο Ιράκ). Άρα είναι δύσκολο να βρούμε τις πραγματικές αιτίες όπως και να τις διαχωρίσουμε από τις αφορμές. «ανομολόγητη». Ο Θουκυδίδης προειδοποιεί ότι αυτοί που κάνουν πόλεμο δεν αποδέχονται δημόσια τα πραγματικά αίτια. Οι άνθρωποι της δράσης δεν ομολογούν τους πραγματικούς λόγους. Για παράδειγμα, ο πόλεμος στο Ιράκ. Στα επίσημα έγγραφα και στις δηλώσεις δεν αναφέρεται πουθενά το πετρέλαιο, αναφέρονται μόνο «οι κακοί άνθρωποι», τα πυρηνικά όπλα, η τρομοκρατία κ.α. Κυνισμός στο δημόσιο βίο όσον αφορά τους λόγους και τις αιτίες, δεν παρατηρείται πουθενά. Αυτό είναι μια διαχρονική θεώρηση.

6 ΘΟΥΚΙΔΙΔΗΣ (ΙV) «καθώς νομίζω». Προσπαθεί να δώσει το καλύτερο δυνατό, πιθανόν όμως να επηρεάζεται από το γεγονός ότι είναι άνθρωπος, Αθηναίος, αριστοκρατικής καταγωγής κλπ. Δεν ισχυρίζεται ότι είναι θεόπνευστος, δεν είναι μυστικιστής ή δογματικός (ανοίγει την πόρτα στο διάλογο και αφήνει περιθώρια διαφοροποίησης) και προειδοποιεί ότι παραθέτει προσωπική του άποψη (ο ίδιος έβγαλε το συμπέρασμα). Ορθολογιστική προσέγγιση, με το δικό του μυαλό με την ανθρώπινη σκέψη του να προσέγγιση το θέμα (ανθρωπολογική προσέγγιση και όχι θεοκρατική)

7 ΘΟΥΚΙΔΙΔΗΣ (V) «η μεγάλη ανάπτυξη φόβισε και ανάγκασε να πολεμήσουν». Η φράση αυτή αποτελεί ουσιαστικά την απαρχή της θεωρίας του πολιτικού ρεαλισμού στη θεωρία των διεθνών σχέσεων. Η ανθρώπινη φύση δεν αλλάζει διαχρονικά, γι αυτό και οι αλήθειες που αποκαλύπτονται είναι διαχρονικές. Μιλώντας για ανάπτυξη, ο Θουκυδίδης συνδέει τη θεωρία του πολέμου και τη θεωρία των διεθνών σχέσεων με την έννοια της ισχύος. Το πόσο ισχυρό είναι ένα κράτος έχει ουσιαστική σημασία στις διεθνείς σχέσεις. Η ισχύς είναι αναπόσπαστο κομμάτι των διεθνών σχέσεων. Ανάπτυξη: Αύξηση της ισχύος. Η ισχύς έχει δυναμικό χαρακτήρα, εξελίσσεται, μεταβάλλεται, αυξάνεται αλλά και ανατρέπεται πάρα πολύ εύκολα.

8 ΘΟΥΚΙΔΙΔΗΣ (VΙ) Φόβισε: Ο φόβος ως έννοια παίζει βασικό ρόλο στις διεθνείς σχέσεις. Η ουσία δεν είναι μόνο η ανάπτυξη της ισχύος, αλλά το γεγονός ότι προκάλεσε φόβο. Σημασία έχει η ισχύς σε συνάρτηση με άλλους παράγοντες (γεωγραφικούς, γεωπολιτικούς, ιδεολογικούς κλπ) και με τον τρόπο που αντιμετωπίζουν οι άλλοι τον «ισχυρό». Εισάγει μια ψυχολογική διάσταση στις διεθνείς σχέσεις. Ο Θουκυδίδης μιλάει για φόβο, μιλάει για προληπτικό πόλεμο μέσω αυτής της λέξης. Ανάγκασε: Αποκλείει τη δυνατότητα συναινετικής λύσης στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Η έννοια του εξαναγκασμού στις Διεθνείς Σχέσεις. Ορθολογιστικά σκεπτόμενη η Σπάρτη ένιωσε αναγκασμένη να κάνει πόλεμο.

9 ΘΟΥΚΙΔΙΔΗΣ (VΙΙ) Αυτό συμβαίνει γιατί: i. Δεν υπήρχαν τα αντίστοιχα σημερινά θεσμικά στοιχεία. ii. Ο φόβος δεν επιτρέπει την ξεκάθαρη σκέψη. iii. Υπήρχαν διαφορετικές ιδεολογικές προσεγγίσεις. iv. Δόθηκε ευκαιρία εδραίωσης της κυριαρχίας και στις δύο πλευρές. v. Η αύξηση της ισχύος της Αθήνας σήμαινε περισσότερους συμμάχους, άρα οι Λακεδαιμόνιοι αισθάνονταν «κυκλωμένοι». vi. Οι Αθηναίοι ακολουθούσαν μία πολιτική γοήτρου.

10 ΘΟΥΚΙΔΙΔΗΣ (VΙΙΙ) Υπήρχε διπολικό σύστημα. Δύο ισχυρές δυνάμεις αγωνίζονται για το ποια θα υπερισχύσει και η λύση δίνεται μέσω του πολέμου (π.χ. Ψυχρός Πόλεμος). Σε περίπτωση που δεν υπάρχει ιδεολογικός συμβιβασμός αυξάνονται οι πιθανότητες πολέμου. Υπάρχει το «δίλημμα της ασφάλειας». Όσο πιο ασφαλές αισθάνεται ένα κράτος, τόσο πιο αδύναμα αισθάνονται τα άλλα. Το ισχυρό πρέπει να έχει εμπιστοσύνη μόνο στις δυνάμεις του. Το διεθνές διπολικό σύστημα έχει χαρακτηριστικά τραγωδίας και το ότι οι διεθνείς σχέσεις βασίζονται στο συμφέρον είναι νόμος.

11 ΘΟΥΚΙΔΙΔΗΣ (ΙΧ) ΣΥΜΕΡΑΣΜΑ: Βασικό στις διεθνείς σχέσεις είναι ο διαχωρισμός αιτίων αφορμών, η εύρεση των ανομολόγητων αιτίων, και ο φόβος. Στο διεθνές σύστημα υπάρχει διπολισμός και αναρχία. Πατέρας της θεωρίας του ρεαλισμού στις διεθνείς σχέσεις.

12 ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ ΚΛΑΣΣΙΚΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ (Ι) Το σημαντικότερο βιβλίο κλασσικού ρεαλισμού είναι αυτό του Μόρκενταου, «Politics among nations». Βασικές θέσεις: 1. Ο πολιτικός ρεαλισμός θεωρεί ότι η πολιτική και η κοινωνία γενικότερα διέπονται από νόμους που έχουν τις ρίζες τους στην ανθρώπινη φύση. Ο άνθρωπος είναι «ζώον πολιτικόν» που επιζητά το συμφέρον του. Υποθέτει ότι ο άνθρωπος είναι κακός ή μπορεί να γίνει κακός. Ο ρεαλιστής δεν ελπίζει στην ανθρώπινη φύση αλλά προσπαθεί να την αντιμετωπίσει με τρόπο που συνάδει με την αρνητική και ίσως αποκρουστική πραγματικότητα. «Οι άνθρωποι δεν είναι άγγελοι, αλλά πιθανοί διάβολοι».

13 ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ ΚΛΑΣΣΙΚΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ (ΙΙ) 2. Η βασική πυξίδα που βοηθά το ρεαλισμό να βρει το δρόμο του στο χώρο των διεθνών σχέσεων είναι η έννοια του συμφέροντος η οποία ορίζεται με βάση την ισχύ. «Το να ενεργεί κανείς ορθολογικά [να φροντίζει για το συμφέρον του] είναι το ίδιο με το να επιζητά την ισχύ». 3. Ο πολιτικός ρεαλισμός λαμβάνει υπόψη του την ηθική σημασία των πολιτικών πράξεων. Μπορεί να κατηγορείται για αμοραλισμό, μακιαβελισμό και ότι ασπάζεται τη ρήση «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», όμως έχει ηθική. «Η ηθική, η αυστηρή προσήλωση στο γράμμα του νόμου, οι ιδεολογίες, δεν είναι παρά πολυτέλειες που μπορεί να τις ασπαστεί κανείς όταν δεν διακυβεύεται η βιωσιμότητα [της χώρας] και τα ζωτικά συμφέροντα [της χώρας].» Υπό αυτή την έννοια ηθική αρχή του ρεαλισμού είναι η προνοητικότητα.

14 ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ ΚΛΑΣΣΙΚΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ (ΙΙΙ) 4. «Ο πολιτικός ρεαλισμός αρνείται να αναγνωρίσει τις ηθικές επιδιώξεις ενός λαού με τους ηθικούς νόμους που διέπουν το σύμπαν.» Ο ρεαλισμός αρνείται ότι υπάρχουν έθνη επιλεγμένα από το Θεό ή ιδιαιτέρως εκλεκτά. Όλα τα έθνη είναι ιμπεριαλιστικά και ακολουθούν την πολιτική του εθνικού συμφέροντος με βάση την ισχύ. Τα υπόλοιπα ηθικά επιχειρήματα είναι επίπλαστα και αποτελούν προπέτασμα καπνού που καλύπτει τη σκληρή ρεαλιστική πραγματικότητα. 5. Οι ρεαλιστές επιτρέπουν διαφορετικές προσεγγίσεις στην έννοια του συμφέροντος. Συμφέρον μπορεί διαχρονικά να σημαίνει πόλεμο, ειρήνη, στρατιωτική και οικονομική ανάπτυξη κ.α.

15 ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ ΚΛΑΣΣΙΚΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ (ΙV) Κριτική: Το εθνικό συμφέρον με όρους ισχύος μπορεί να επιτάσσει διάφορα εγκλήματα. Μήπως ο ρεαλισμός δικαιολογεί έτσι τα διάφορα εγκλήματα της ιστορίας ; Επίσης σαν θεωρία είναι πολύ αναγωγικός. Τρία επίπεδα ανάλυσης: 1. Ανθρώπινη φύση. 2. Εθνικό-κρατικό: Επικεντρώνεται στο κράτος. 3. Συστημικό: Όλα αναλύονται στο επίπεδο του διεθνούς συστήματος.

16 ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ ΝΕΟΡΕΑΛΙΣΜΟΣ (Ι) Το σημαντικότερο βιβλίο νεορεαλισμού είναι αυτό του Kenneth Walls «Η θεωρία του νεορεαλισμού», βασισμένο στη μικροοικονομική θεωρία. Βασικές Θέσεις: 1. Όταν βασίζεις τη θεωρία των διεθνών σχέσεων σε προσωπικό και κρατικό επίπεδο αποτυγχάνεις γιατί είναι αναγωγικά (πολλά ερωτήματα) και περιγραφικά. 2. Ο νεορεαλισμός είναι μια επαγωγική προσέγγιση των διεθνών σχέσεων στο συστημικό επίπεδο και κυρίως βασίζει την ανάλυσή του στη δομή του συστήματος. Διαχρονικά η κρατική συμπεριφορά παρουσιάζει ομοιότητες, ανεξάρτητα από πρόσωπα, από ιδεολογίες, και με διαφορετικά πολιτικά συστήματα

17 ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ ΝΕΟΡΕΑΛΙΣΜΟΣ (ΙΙ) 3. Η δομή του διεθνούς συστήματος είναι άναρχη, σύμφωνα με το νεορεαλισμό. Δεν υπάρχει μία δύναμη που να μπορεί να επιβάλλει ολοκληρωτικά τη θέλησή της σε όλο το φάσμα και σε όλες τις εκφάνσεις των διεθνών σχέσεων του πλανήτη. Δεν υφίσταται δηλαδή μια «παγκόσμια κυβέρνηση». 4. Λόγω της άναρχης δομής του διεθνούς συστήματος, το πρώτο μέλημα όλων των κρατών είναι η επιβίωσή τους. 5. Τα κράτη θεωρούν την ισχύ ως αθροιστικά μηδέν. Σημασία έχει πόσο κερδίζει ένα κράτος σε σχέση με ένα άλλο.

18 ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ ΝΕΟΡΕΑΛΙΣΜΟΣ (ΙΙΙ) 6. Η δομική πραγματικότητα των διεθνών σχέσεων δεν μπορεί να αγνοηθεί, αλλά μπορεί να παρερμηνευθεί με τραγικές συνέπειες γι αυτούς που το πράττουν. Σε τελική ανάλυση, ένα κράτος πρέπει να βασίζεται στην αρχή της «αυτοβοήθειας» και να στηρίζεται στις δυνάμεις του. 7. Τα επιχειρήματα του Walls υπέρ του νεορεαλισμού είναι ότι η ύπαρξη παγκόσμιας κυβέρνησης θα αποτελέσει πρόσκληση για παγκόσμιο πόλεμο και αν θέλουμε ελευθερία στις διεθνείς σχέσεις πρέπει να αποδεχθούμε ένα βαθμό ανασφάλειας.

19 ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ ΝΕΟΡΕΑΛΙΣΜΟΣ (ΙV) Το άναρχο διεθνές σύστημα μπορεί να έχει τρεις μορφές: 1. Μονοπολικό: Μία πανίσχυρη δύναμη (όπως σήμερα στο στρατιωτικό επίπεδο). 2. Διπολικό: Όπως στον Ψυχρό Πόλεμο. 3. Πολυπολικό: Όπως στο 19ο αιώνα και ίσως ξανά κάποια στιγμή στο μέλλον.

20 ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ ΝΕΟΡΕΑΛΙΣΜΟΣ (V) Σύγκριση με κλασσικό ρεαλισμό: Σε αντίθεση με τον κλασσικό ρεαλισμό, ο νεορεαλισμός επικεντρώνει την προσοχή του στο συστημικό επίπεδο ανάλυσης που είναι το μοναδικό μη αναγωγικό. Δίνοντας έμφαση στην άναρχη δομή του διεθνούς συστήματος κατορθώνει και εξηγεί τις ομοιότητες που παρατηρούνται στην πολιτική των κρατών ανά τους αιώνες. Είτε το σύστημα είναι μονοπολικό, είτε διπολικό, είτε πολυπολικό, παραμένει άναρχο με πρωταρχική επιδίωξη των κρατών την επιβίωσή τους. Ο νεορεαλισμός θεωρείται από πολλούς και αμυντικός ρεαλισμός.

21 ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ ΝΕΟΡΕΑΛΙΣΜΟΣ (VΙ) Κριτική: Είναι ορθολογική θεωρία, καθώς ο ορθολογισμός επιβάλλεται από το άναρχο διεθνές σύστημα. Σαν θεωρία είναι λίγο στατική.

22 ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ (Ι) Πατέρας του επιθετικού ρεαλισμού θεωρείται ο Μιρσάιμερ με το βιβλίο του «Tragedy of great powers politics». Βασικές αρχές: 1. Το διεθνές σύστημα είναι άναρχο. 2. Οι μεγάλες δυνάμεις έχουν επιθετική ικανότητα (έχουν στρατιωτική και οικονομική πολιτική τέτοια ώστε να κάνουν επιθετικό πόλεμο). 3. Τα κράτη ποτέ δεν μπορούν να είναι σίγουρα για τις προθέσεις των άλλων κρατών. Στις διεθνείς σχέσεις υπάρχει αβεβαιότητα.

23 ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ (ΙΙ) 4. Η επιβίωση είναι ο βασικός στόχος των μεγάλων δυνάμεων. 5. Τα κράτη λειτουργούν ορθολογικά. 6. Τα κράτη, οι μεγάλες δυνάμεις για να επιβιώσουν έχουν στόχο την ηγεμονία (μέσω της επιθετικής πολιτικής). 7. Το περισσότερο στο οποίο μπορεί να προσβλέπει ρεαλιστικά μια μεγάλη δύναμη, είναι η ηγεμονία περιφερειακά (όρια οι ωκεανοί, οι θάλασσες κλπ).

24 ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ (ΙΙΙ) Κριτική: Η θεωρία του επιθετικού ρεαλισμού αναφέρεται σε κράτη μόνο και δεν εξηγεί το πώς επηρεάζουν οι παγκόσμιοι και υπερεθνικοί δρώντες, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση. Επίσης δε λαμβάνει υπόψη της παγκόσμιες τρομοκρατικές οργανώσεις όπως η Αλ Κάιντα. Αυτές είναι οι αδυναμίες της θεωρίας για την εφαρμογή της στην πράξη. Αν και ασχολείται με τις σχέσεις μεταξύ μεγάλων κρατών, ο Μιρσάιμερ πιστεύει ότι εξηγεί και αυτές των μικρών κρατών. Σαν θεωρία εξηγεί καλά τη συμπεριφορά της Τουρκίας, όμως όχι τόσο της Ελλάδας γιατί κινείται στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η θεωρία δε λαμβάνει υπόψη της διεθνείς οργανισμούς.

25 ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ (ΣΥΝΟΨΗ Ι) Το διεθνές σύστημα είναι άναρχο και κυριαρχεί ο ανταγωνισμός σε πολιτικοστρατιωτικό αλλά και οικονομικό επίπεδο. Τα κράτη λόγω της αναρχίας στοχεύουν πρωτίστως στην ασφάλεια και την ανεξαρτησία με την αναζήτηση δύναμης και πλούτου. Το κράτος, ως αυτόνομη οντότητα, αποτελεί τον κυριότερο παίκτη στο παιχνίδι της Διεθνούς Πολιτικής ( πολυεθνικές, ΜΚΟ, υπερεθνικές ομάδες και οργανισμοί επηρεάζονται από τα κράτη).

26 ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ (ΣΥΝΟΨΗ ΙΙ) Το άναρχο διεθνές σύστημα τιμωρεί τα κράτη που δεν υπερασπίζονται ζωτικά συμφέροντα ή αναζητούν περισσότερα από αυτά που μπορούν να έχουν. Η διατήρηση της ειρήνης κατορθώνεται με ένα σύστημα ισορροπίας δυνάμεων. Τα κράτη μεριμνούν μόνα τους για την άμυνα και τις συμμαχίες τους, δηλαδή την εσωτερική και εξωτερική τους εξισορρόπηση. Η στρατιωτική δύναμη παίζει κρίσιμο ρόλο στις Διεθνείς Σχέσεις. Η γεωπολιτική και η γεωοικονομία υπάρχουν και συνεπώς δημιουργείται ανταγωνισμός μεταξύ των κρατών.

27 ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ (Ι) Ο άνθρωπος δεν είναι απαραίτητα κακός αλλά μπορεί η ανθρώπινη φύση να είναι και καλή. Το διεθνές σύστημα μπορεί να μην είναι άναρχο: μπορεί να ύπαρξη μία συλλογική αρχή και σημαντικοί κανόνες που να ρυθμίζουν την κρατική συμπεριφορά. Το κράτος δεν είναι μια ενιαία μονάδα δράσης: στο εσωτερικό του υπάρχουν πολλές παράμετροι (γραφειοκρατία, μοντέλο διοίκησης ομάδες συμφερόντων, πολιτικό σύστημα).

28 ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ (ΙΙ) Τα κράτη δεν είναι απαραιτήτως ορθολογικά: υπάρχουν και εσφαλμένες εκτιμήσεις. Κανόνες Δικαίου (Διεθνές Δίκαιο): σημαντικοί αναφορικά με τις σχέσεις που διέπουν τα κράτη. Εθνικό συμφέρον: οικονομική και κοινωνική ευημερία. Οι διεθνείς θεσμοί είναι αποτέλεσμα διακρατικών συνεργασιών.

29 ΝΕΟ-ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ (Ι) 1. Το διεθνές σύστημα αποτελείται από κράτη και διεθνικούς δρώντες. 2. Το διεθνές σύστημα παραμένει άναρχο και ανταγωνιστικό Οι πολιτικοστρατηγικές συμπεριφορές των κρατών είναι αποτέλεσμα σύνθετων εσωτερικών διεργασιών Εθνικό συμφέρον-οικονομική και κοινωνική ευημερία Η ασφάλεια επιτυγχάνεται μέσω διαφορετικών μορφών ισχύος και συνεργασίας τις οποίες τα κράτη επιδιώκουν.

30 ΝΕΟ-ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ (ΙΙ) 6. Οι κανόνες του διεθνούς δικαίου επηρεάζουν τις κρατικές συμπεριφορές. 7. Οι διεθνείς οργανισμοί είναι αποτέλεσμα συνεργασιών μεταξύ των κρατών. 8. Οι διεθνικοί δρώντες (διεθνείς οργανισμοί, πολυεθνικές εταιρίες, μη κυβερνητικοί οργανισμοί) επιδρούν στην συμπεριφορά των κρατών. 9. Η συνεργασία μεταξύ των κρατών είναι δυνατή μέσα από διεθνείς θεσμούς.

31 ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ (Ι) 1. Πρωτόγονος κομουνισμός: Δεν υπάρχει ακόμη ατομική ιδιοκτησία ούτε οργανωμένο οικονομικό σύστημα παραγωγής άρα δεν υπάρχει η ανάγκη του κράτους. Η βάση των σχέσεων παραγωγής είναι η κοινοτική ή κοινωνική ιδιοκτησία. 2. Δουλοκτησία. Το πρώτο ταξικό κοινωνικό σύστημα το οποίο στηρίζεται στον διαχωρισμό της κοινωνίας σε δούλους και δουλοκτήτες και στην ιδιοποίηση του παραχθέντος υπερπροϊόντος. 3. Φεουδαρχία. Υπάρχει παραγωγική διαδικασία η οποία σχετίζεται με την γη. Εκείνοι που κατέχουν και ελέγχουν την παραγωγή είναι οι φεουδάρχες.

32 ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ (ΙΙ) 4. Καπιταλισμός. Μέσα από την εξέλιξη της τεχνολογίας και του εμπορίου ισχυροποιείται μία «νέα» κοινωνική τάξη, η αστική, η οποία θα έρθει σε σύγκρουση με τους φεουδάρχες και θα επικρατήσει. Η ταξική φύση και η πολλαπλότητα του καπιταλιστικού συστήματος θα το οδηγήσει σε αδιέξοδο. Η πτωτική τάση του μέσου ποσοστού κέρδους, οι οικονομικές κυκλικές διακυμάνσεις, η συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου και η προλεταριοποίηση μεγάλου μέρους του πληθυσμού είναι ορισμένες από τις νομοτέλειες του κεφαλαιοκρατικού συστήματος.

33 ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ (ΙΙΙ) 5. Σοσιαλισμός. Η εργατική τάξη θα επικρατήσει μέσω της επανάστασης και επιβάλλοντας τη δικτατορία της θα αναλάβει τον έλεγχο του κράτους. 6. Κομουνισμός/αταξική κοινωνία. Στόχος της δικτατορίας του προλεταριάτου είναι η επίλυση του προβλήματος της διανομής. Αν αυτό επιλυθεί τότε παύει η αντιπαλότητα μεταξύ των τάξεων και τελικώς παύει να υπάρχει λόγος ύπαρξης του κράτους.

34 ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ (Ι) 1. Στο διεθνές σύστημα υπάρχουν κράτη τα οποία είναι δημιουργήματα της εκάστοτε άρχουσας τάξης. Ωστόσο οι κύριοι δρώντες του διεθνούς συστήματος είναι οι τάξεις. 2. Το διεθνές σύστημα διαιρείται σε δύο μέρη: αυτό στο οποίο δεσπόζει η καπιταλιστική τάξη και αυτό στο οποίο κυριαρχεί η εργατική τάξη. Το πρώτο είναι εκ φύσεως ανταγωνιστικό σε πολιτικό-οικονομικό επίπεδο. Το δεύτερο (σοσιαλιστικό σύστημα) δεν υφίσταται ούτε ανταγωνισμός, ούτε διεθνής αναρχία. 3. Ο πόλεμος μεταξύ του σοσιαλιστικού-καπιταλιστικού συστήματος είναι αναπόφευκτος.

35 ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ (ΙΙ) 4. Δεν τίθεται θέμα ορθολογισμού ή μη των κρατών. Τα κράτη συνιστούν εποικοδόμημα των παραγωγικών σχέσεων και τελούν υπό τον έλεγχο της άρχουσας τάξης. Ο μαρξισμός αποδίδει αξιωματικά την ιδιότητα του ορθολογισμού στις τάξεις. 5. Υπέρτατο εθνικό συμφέρον είναι το ταξικό συμφέρον, δηλ. η ασφάλεια του κράτους και της τάξης-συμφερόντων της που το ίδιο το κράτος προστατεύει.

36 ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ (ΙΙΙ) 6. Η ισχύς, η (επαναστατική) βία και πρακτική παίζουν σημαντικό ρόλο στο διεθνές σύστημα. «Η βία είναι η μαμή της ιστορίας». 7. Το διεθνές δίκαιο και οι διεθνείς θεσμοί-οργανισμού είναι δημιουργήματα και εργαλεία στα χέρια της άρχουσας τάξης και μάλιστα του σκληρού πυρήνα της, του πολυεθνικού κεφαλαίου. 8. Η οικονομική ισχύς είναι σημαντική μεταβλητή των διεθνών σχέσεων.

37 ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ - ΚΡΙΤΙΚΗ Ασυμβατότητα με την σύγχρονη διεθνή πρακτική Υπερβολικά ιδεολογικός χαρακτήρας Υποχώρηση μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης

38 ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΘΕΣΜΙΣΜΟΣ (Ι) Κυριότεροι εκπρόσωποι: Keohane - Nye Βασικές αρχές: 1. Τα κράτη είναι κεντρικοί δρώντες του διεθνούς συστήματος. 2. Οι διεθνικοί δρώντες (κυρίως διεθνείς οργανισμοί-διεθνείς θεσμοί) παίζουν σημαντικό ρόλο. 3. Τα κράτη είναι ορθολογικοί δρώντες και ενεργούν με στόχο την μεγιστοποίηση των οφελών τους κυρίως σε οικονομικό επίπεδο.

39 ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΘΕΣΜΙΣΜΟΣ (ΙΙ) 4. Η σημασία της ισχύος συναρτάται από τους επιδιωκόμενους στόχους, καθώς οι πηγές ισχύος δεν είναι το ίδιο αποτελεσματικές σε όλους τους τομείς των δραστηριοτήτων του διεθνούς συστήματος και οι παράγοντες είτε χρησιμοποιούν άλλα μέσα ή διαπραγματευόμενοι διασυνδέουν (linkage) διαφορετικούς τομείς δραστηριοτήτων. 5. Ο προσδιορισμός του εθνικού συμφέροντος συναρτάται από τη δομή του διεθνούς συστήματος αλλά και από άλλους διεθνείς θεσμούς και εσωτερικούς παράγοντες.

40 ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ (Ι) Για τους κονστρουκτιβιστές η ιστορική πραγματικότητα είναι παράγωγο της ανθρώπινης δράσης, (ιστορικές κοινωνικές πράξεις), με απότοκο, (τουλάχιστον σε θεωρητικό επίπεδο), να αναφύετε η δυνατότητα αλλαγήςυπέρβασής της, μέσα από στιγμιαίες νέες κοινωνικές πρακτικές. Βασικές αρχές: 1. Οι ανθρώπινες δομές καθορίζονται κυρίως από κοινές ιδέες, παρά από υλικές δυνάμεις. 2. Οι ταυτότητες και τα συμφέροντα των ανθρώπων οικοδομούνται ή είναι μάλλον το προϊόν αυτών των κοινών ιδεών παρά προϊόντα της φύσης.

41 ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ (ΙΙ) 3. Η διεθνής συμπεριφορά μιας οργανωμένης κοινωνίας, ενός κράτους δεν απορρέει από συγκεκριμένους υλικούς παράγοντες άλλα από υποκειμενικούς παράγοντες, ιδέες, που έχουν και πάλι προσδιορισθεί και μεταδοθεί κοινωνικά και υποκειμενικά. 4. Αφού τα πάντα οικοδομούνται και εξαρτώνται από την ανθρώπινη βούληση, οι άνθρωποι μπορούν να οικοδομήσουν έναν καλύτερο και πιο ανθρώπινο κόσμο από εκείνον που περιγράφουν οι ρεαλιστές, οι φιλελεύθεροι και οι μαρξιστές.

42 ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ (Ι) Βασικός εκπρόσωπος: Huntington Βασικές αρχές: 1. Το διεθνές σύστημα είναι άναρχο. Αναφύονται φυλετικές και εθνικές συγκρούσεις αλλά εκείνες που συνιστούν μεγαλύτερο κίνδυνο για τη σταθερότητα είναι εκείνες μεταξύ κρατών ή ομάδων από διαφορετικούς πολιτισμούς. 2. Στον κόσμο υπάρχουν πραγματικές δυνάμεις ολοκλήρωσης (πολιτισμικής φύσης), οι οποίες παράγουν αντίρροπες δυνάμεις πολιτισμικής διεκδίκησης και συνείδησης. Ο Huntington καταγράφει εννέα διαφορετικούς πολιτισμούς, με κύριο διαχωριστικό κριτήριο την θρησκεία.

43 ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ (ΙΙ) 3. Ο κόσμος είναι διαιρεμένος ανάμεσα στη Δύση, που αποτελεί τον μέχρι τώρα κυρίαρχο πολιτισμό, και όλους τους υπόλοιπους μη δυτικούς πολιτισμούς, οι οποίοι έχουν ελάχιστα κοινά στοιχεία μεταξύ τους. 4. Τα εθνικά κράτη είναι οι σημαντικότεροι δρώντες στο διεθνές σύστημα. Ωστόσο τα συμφέροντα-σχέσεις τους διαμορφώνονται κυρίως από πολιτιστικούς-πολιτισμικούς παράγοντες.

44 ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ (ΙΙΙ) 1. Στον 21ο αι. οι πόλεμοι δεν θα είναι ιδεολογικοί αλλά ούτε οικονομικοί. Θα είναι κυρίως πολιτισμικοί. Η σύγκρουση των πολιτισμών θα κυριαρχήσει στην παγκόσμια πολιτική. Η σύγκρουση θα γίνει εκεί που συναντώνται οι μεγάλοι πολιτισμοί. 2. Σύμφωνα με τον Huntigton υπάρχουν οι εξής πολιτισμοί: δυτικός, ισλαμικός, κουμφουκιανικός-σινικός-κινεζικός, (Σλαβο)ορθόδοξος, ινδουιστικός, ιαπωνικός, λατινοαμερικανικός και ίσως αφρικανικός. 3. Πολιτισμός: είναι η ανώτατη ομαδοποίηση ανθρώπων σε επίπεδο κουλτούρας και μάλιστα στο ευρύτερα δυνατό επίπεδο κουλτούρας με το οποίο ταυτίζονται οι άνθρωποι. 4. Στις αναλύσεις του Huntigton ο πολιτισμός και θρησκεία ταυτίζονται σε μεγάλο βαθμό.

45 ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ (ΙV) Γιατί θα έχουμε σύγκρουση;

46 ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ (V) 1. Οι διαφορές ανάμεσα στους πολιτισμούς είναι στη βάση της ιστορίας, της γλώσσας, της κουλτούρας και κυρίως της θρησκείας. Αυτές οι διαφορές είναι πραγματικές, αποτέλεσμα αιώνων και δεν μπορούν να αλλάξουν εύκολα ή να εξαφανιστούν σύντομα. 2. Ο κόσμος γίνεται μικρότερος γιατί οι επαφές μεταξύ των πολιτισμών αυξάνονται και αυξάνεται και η καχυποψία.

47 ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ (VΙ) 3. Η οικονομική παγκοσμιοποίηση και οι κοινωνικές αλλαγές που συντελούνται κάνουν τους ανθρώπους να αποχωρίζονται τις τοπικές τους ταυτότητες. Το έθνος-κράτος αποδυναμώνεται ως ταύτιση. Στην παγκοσμιοποίηση οι μεγάλες παγκόσμιες θρησκείες καλύπτον το κενό που δημιουργείται και μάλιστα συχνά στην φανταμενταλιστική τους εκδοχή. 4. Η συνεργασία και ο συμβιβασμός σε πολιτισμικά χαρακτηριστικά είναι πιο δύσκολος απ ότι σε πολιτικά ή οικονομικά.

48 HUNTIGTON - ΕΛΛΑΔΑ Η Ελλάδα δεν αποτελεί τμήμα του δυτικού πολιτισμού. Η Ελλάδα είναι μια ανωμαλία, η ορθόδοξη εξαίρεση στους δυτικούς οργανισμούς. Ουδέποτε υπήρξε εύκολος εταίρος στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε και μάλιστα έχει δημιουργήσει προβλήματα. Πρόβλεψη 1996 για την Ελλάδα: Παραμένει επίσημο μέλος ΝΑΤΟ και Ε.Ε. Σύσφιξη των ελληνορωσικών σχέσεων γιατί είναι ορθόδοξη χώρα και όχι δυτική.