Downloaded from hms.gmu.ac.ir at 9: on Wednesday July 25th 2018

Transcript

1 رابطه ي خودکارآمدي با هوش هیجانی و حمایت اجتماعی Downloaded from hms.gmu.ac.ir at 9: on Wednesday July 25th 208 رابطه ي خودکارآمدي با هوش هیجانی و حمایت اجتماعی ادراك شده در دانشجویان دانشگاه تهران 3 2 رضا رستمی - خدیجه شاه محمدي - غلامحسین قاي دي - چکیده سعید اکبري 6 5 زردخانه - مسعود نصرت آبادي 4 محمدعلی بشارت زمینه و هدف: خانواده و محیط اجتماعی نقش مهمی در پرورش استعدادها و سلامت داشته و باور به خودکارآمدي را ارتقاء می بخشد. نظریه ي خودکارآمدي بر این فرض مبتنی است که باور افراد در مورد توانایی ها و استعدادهایشان اثرات مطلوبی بر اعمال آنها داشته و مهم ترین عامل تعیین کننده رفتار است. پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه هوش هیجانی و حمایت اجتماعی با خودکارآمدي انجام گرفت. روش تحقیق: روش پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی بود و جامعه آماري این پژوهش کلیه دانشجویان دختر و پسر مشغول به تحصیل در دانشگاه تهران در سال تحصیلی بود. 296 دانشجو (9 دختر و 05 پسر) با میانگین سنی 2/6 سال به صورت تصادفی خوشه اي چند مرحلهاي انتخاب شدند. داده ها با استفاده از روش تجزیه و تحلیل عاملی و رگرسیون مورد ارزیابی قرار گرفت. یافته ها: نتایج نشان داد که خودکارآمدي با کلیه مو لفههاي هوش هیجانی و حمایت اجتماعی ادراك شده رابطه مستقیم و معنی دار دارد. هوش هیجانی و حمایت اجتماعی به ترتیب حدود 23 درصد و 5 درصد از واریانس خودکارآمدي را تبیین کردند و همبستگی مشترك مو لفه هاي هوش هیجانی و حمایت اجتماعی با خودکارآمدي برابر 0/37 بود. از بین مو لفه هاي هوش هیجانی ادراك هیجانی توانست به تنهایی حدود 40 درصد از واریانس خودکارآمدي را تبیین کند. مو لفه هاي حمایت اجتماعی حمایت خانواده و دوستان روي هم 5 درصد از واریانس خودکارآمدي را تبیین کردند و حمایت خانواده بالاترین ضریب همبستگی را با خودکارآمدي داشت. با کنترل اثر مو لفه هاي حمایت اجتماعی رابطه بین مو لفههاي هوش هیجانی و خودکارآمدي همچنان معنی دار ماند. پس از کنترل ادراك هیجانی دیگر رابطه اي بین مو لفههاي حمایت اجتماعی ادراك شده با خودکارآمدي مشاهده نشد. نتیجه گیري: یافته ها مبین آن است که از بین مو لفه هاي هوش هیجانی ادراك هیجانی نقش مهمتري در تبیین پراکندگی خودکارآمدي دارد و خودکارآمدي هوش هیجانی و حمایت اجتماعی رابطه ي معنی دار و متقابل دارند. پژوهش حاضر نقش محیط پرورشی را در ارتقاي خودکارآمدي و هوش هیجانی مورد تا یید قرار داد. کلید واژه ها: خودکارآمدي هوش هیجانی حمایت اجتماعی ادراك شده افقدانش فصلنامه ي دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گناباد (دوره ي 6 شماره ي 3 پای یز دریافت: 388/2/25 اصلاح نهایی: 389/2/9 سال 389 ) پذیرش: 389/3/9 46 ١- نویسنده ي مسو ول روانپزشک دانشیار گروه روانشناسی دانشکده ي روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران آدرس: تهران- خیابان ولی عصر- خیابان والی نژاد- پلاك 23 تلفن: نمابر: پست الکترونیک: rrostami@ut.ac.ir 2- دانشجوي دکتري روانشناسی سلامت گروه روانشناسی دانشکده ي روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران 3- روانپزشک استادیار گروه روانشناسی دانشکده ي روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه شاهد 4- دکتري روانشناسی بالینی استاد گروه روانشناسی دانشکده ي روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران 5- دانشجوي دکتري روانسنجی گروه روانسنجی دانشکده ي روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی 6- دانشجوي دکتري روانشناسی سلامت گروه روانشناسی دانشکده ي روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران

2 افق دانش فصلنامه ي دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گناباد دوره ي 6 شماره ي 3 پاییز سال 389 Downloaded from hms.gmu.ac.ir at 9: on Wednesday July 25th مقدمه خودکارآمدي یکی از مهمترین مو لفه هاي کسب موفقیت و سازش یافتگی است و در حیطه روانشناسی مثبت جاي می گیرد (). سازه ي خودکارآمدي - باور به اینکه من می توانم- به اعتقادات فرد مبنی بر توانایی انجام تکالیف در شرایط خاص اشاره دارد. علاوه بر این نوع دیگر خودکارآمدي به باور کلی فرد در مورد توانمندي و 2 قابلیت هاي خود اشاره دارد (2). نظریه ي خودکارآمدي بر این فرض مبتنی است که باور افراد در مورد توانایی ها و استعدادهایشان اثرات مطلوبی بر اعمال آنها دارد و مهم ترین عامل تعیین کننده رفتار است (3). خودکارآمدي بر انتخاب رفتار تلاش و پشتکار و پیگیري اهداف مو ثر است و نحوه ي مواجهه با موانع و چالش ها را تعیین می کند. طبق نظریه ي بندورا خودکارآمدي نقش مهمی در سازگاري روانشناختی مشکلات روانی سلامت جسمانی و نیز راهبردهاي تغییر 3 رفتار خود رهنمون و مشاوره دارد (2). خودکارآمدي در انجام مشاغل پرهیجان و استرس آمیز (مانند کنترل ترافیک هوایی) اهمیت اساسی داشته و در ارتباط بین مقتضیات شغل هاي هیجانی و ناهماهنگی خلقی نقش حایل و تعدیل کننده دارد (4). پژوهش هاي متعدد نشان داده اند خانواده و محیط اجتماعی نقش مهمی در پرورش استعدادها و سلامت داشته و باور به خودکارآمدي را ارتقاء می بخشند (3,5-0). نظریه هاي مختلف نیز بر این نکته تا کید دارند میزان امنیتی که در رابطه مادر- فرزند احساس می شود در درازمدت به روابط صمیمانه خودباوري و تحول روانی منجر می شود (6). نظریه ي خود تعیین گري به نقش عوامل اجتماعی به عنوان عامل واسطه و تسهیل گر شکوفایی تمایلات و پتانسیل هاي درونی انسان تا کید می ورزد (5). دریافت پسخوراند مناسب و حمایت گرانه از محیط احساس شایستگی را ارتقاء می بخشد و تحول گرایش هاي فطري و خود نظم جویی را تسهیل می نماید (6). محیط هاي کنترل کننده و فاقد روابط صمیمی مانع رشد ظرفیت هاي درونی و احساس شایستگی می گردند (2,5). افزون بر این هوش هیجانی نیز تحت تا ثیر محیط پرورشی قرار دارد (). شواهد حاکی است که حداقل بخشی از هوش هیجانی پایین ناشی از اختلال در روابط اولیه ي مادر-کودك (یا مراقبین) است که بر تحول سیستم هاي شناختی و عصبی درگیر در پردازش اطلاعات هیجانی اثر می گذارد (). نحوه ي تعاملات هیجانی مادر-کودك بر بخش هایی از مغز که درگیر تنظیم هیجانات است تا ثیر می گذارد و ممکن است هوش هیجانی پایین نتیجه ي آسیب هاي روانی از جمله محرومیت هاي هیجانی 4 و بی توجهی والدین باشد که رسش برخی از ساختارهاي مغز و ظرفیت هاي ذهنی مرتبط با پردازش هیجانی را مختل می سازد (). هوش هیجانی به توانایی شناسایی و تشخیص مفاهیم و معانی هیجان ها روابط بین آنها استدلال کردن و حل مسا له اشاره دارد (2). افراد با هوش هیجانی بالا در مواجهه با وقایع استرس آمیز از توان مقابله مو ثرتر برخوردارند زیرا هیجانات خود را دقیق تر درك و ارزیابی می کنند می دانند چه موقع و به چه نحوي احساساتشان را بروز دهند و می توانند به طور مو ثري حالات خلقی خود را تنظیم نمایند (3). از شواهد چنین بر می آید که حمایت اجتماعی بویژه خانواده در تحول هوش هیجانی و احساس خودکارآمدي سهیم است و سازه هاي مذکور نقش برجسته اي در سلامت پیشرفت و ارتقاي بهزیستی دارند. افرادي که از منابع کارآمدي غنی (عملکرد گذشته یادگیري مشاهده اي ترغیب اجتماعی و برانگیختگی هیجانی) برخوردارند احساس خودکارآمدي بالاتري داشته و در اکثر زمینه ها موفق ترند و در تعاملات هیجانی دشوار برخورد مناسب تري از خود نشان می دهند (2). بر اساس موارد ذکر شده پرسش هاي زیر مطرح می شوند: ) آیا حمایت اجتماعی و هوش هیجانی خودکارآمدي را پیش بینی می کنند 2) هوش هیجانی و حمایت اجتماعی به چه میزان توان تبیین تغییرات خودکارآمدي را دارند 4- Maturation - Self-Efficacy 2- General Self-Efficacy 3- Self-Guided

3 و 0 رابطه ي خودکارآمدي با هوش هیجانی و حمایت اجتماعی Downloaded from hms.gmu.ac.ir at 9: on Wednesday July 25th 208 روش تحقیق 48 مطالعه حاضر یک پژوهش توصیفی تحلیلی است. جامعه ي آماري این پژوهش کلیه دانشجویان دختر و پسر مشغول به تحصیل در دانشگاه تهران در سال تحصیلی بود. 296 دانشجو (9 دختر و 05 پسر) با میانگین سنی 2/6 سال به صورت تصادفی خوشه اي چند مرحلهاي انتخاب شدند. براي تعیین نمونه ابتدا کلیه ي دانشکده هاي دانشگاه تهران به گروه هاي آموزشی علوم انسانی فنی و مهندسی علوم پایه و هنر تقسیم شد. سپس از بین دانشکده هاي هر گروه آموزشی دو دانشکده (به استثناي گروه هنر) انتخاب و با مراجعه به این دانشکده ها انتخاب تصادفی کلاس ها صورت گرفت. در هر کلاس از دانشجویان خواسته شد که ابزارهاي پژوهش را تکمیل کنند. جهت گردآوري داده ها از ابزارهاي زیر استفاده شد: مقیاس خودکارآمدي کلی (4): مشتمل بر 0 ماده که براساس یک مقیاس 4 نقطه اي از «اصلا درست نیست» تا «کاملا درست است» سنجیده میشود (5). روایی و پایایی این ابزار را در گروههاي بیمار و بهنجار مناسب گزارش کردهاند. مقدار آلفاي کرونباخ این مقیاس در پژوهش حاضر 0/88 به دست آمد. خ صا مقیاس چندوجهی حمایت اجتماعی ادراك 2 شده (6): مشتمل بر 2 ماده براي سنجش میزان حمایت اجتماعی ادراك شده از سه منبع خانواده دوستان و فرد میباشد که بر اساس یک مقیاس 5 نقطه اي از «کاملا مخالف» تا «کاملا موافق» پاسخ داده میشود. مقدار آلفاي کرونباخ خرده مقیاسهاي این مقیاس در پژوهش حاضر بین 0/76 و 0/89 به دست آمد. روایی پایایی و ساختار عاملی این ابزار در جمعیت دانشجویی مورد تا یید قرار گرفته است (7,30). 3 مقیاس هوش هیجانی شامل 33 ماده است که توسط شاته و دیگران (8) بر اساس مدل هوش هیجانی می یر و سالوي ( ) ساخته شده است. این مقیاس سه مقوله ي توانایی 4 هاي سازشی شامل ادراك 6 5 هیجانی نظم جویی هیجانی و به کارگیري هیجانی را در مقیاس لیکرت 5 نقطه اي از نمره یک (کاملا مخالف) تا نمره پنج (کاملا موافق) میسنجد. اعتبار این مقیاس به روش ضریب آلفاي کرونباخ از 0/84 تا 0/90 (8,9) و ضریب بازآزمایی آن به فاصله دو هفته 0/78 گزارش شده است (20). روایی مقیاس هوش هیجانی نیز از طریق سنجش همبستگی آن با سازههاي مرتبط کافی گزارش شده است (8,2). آلفاي کرونباخ فرم فارسی این مقیاس در یک نمونه ي 442 نفري از دانشجویان از 0/88 تا 0/9 محاسبه شد که نشان دهنده ي همسانی درونی مطلوب آزمون است. ضریب آزمون- بازآزمون کل مقیاس 0/75 و زیرمقیاسهاي نظم جویی هیجان ها وحدتبخشی هیجان ها و ارزیابی هیجان ها به ترتیب 0/69 0/72 و 0/7 گزارش شده است (22). همبستگی حاصل از اجراي همزمان این مقیاس با مقیاس ناگویی خلقی تورنتو ( TAS بگبی پارکر و 0 تیلور 2 ویت در سال 3 و وار 994) فهرست سلامت روانی در سال 993) و ( MHI 4 بهزیستی روانی 5 ( PWB ریف در سال 999 ) به ترتیب برابر با 0/57 0/37 بود. تحلیل عاملی نیز وجود 3 عامل را در /79 این ابزار آشکار کرد (23). دادهها به وسیله نرم افزار SPSS و ب ا بهرهگیري از تحلی ل عاملی مبتنی بر همبستگی خطی پیرسون رگرسیون چندگانه و ضریب همبستگی جزي ی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. 4- Perception 5- Regulation 6- Utilization 7- Toronto Alexithymia Scale (TAS) 8- Bagby, R.M. 9- Parker, J.D. 0- Taylor, G.J. - Mental Health Inventory (MHI) 2- Veit, C.T. 3- Ware, J.E. 4- Psychological Well-Being (PWB) 5- Ryff, C.D. - Generalized Self- Efficacy Scale (GES) 2- Multidimensional Scale of Perceived Social Support (MSPSS) 3- Emotional Intelligence Scale

4 به) افق دانش فصلنامه ي دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گناباد دوره ي 6 شماره ي 3 پاییز سال 389 Downloaded from hms.gmu.ac.ir at 9: on Wednesday July 25th 208 یافته ها ابتدا جهت بررسی روابط بین متغیرهاي پژوهش, ضرایب همبستگی محاسبه شد (جدول ). نتایچ نشان داد که خودکارآمدي با کلیه مو لفههاي هوش هیجانی و حمایت اجتماعی رابطه مستقیم و معنی دار دارد. همچنین ضریب همبستگی بین خودکارآمدي و هوش هیجانی چهل و هشت درصد p<0/00) r=0/48 دست آمد و از بین مو لفههاي هوش هیجانی ادراك هیجانی بالاترین ضریب همبستگی را با خودکارآمدي نشان داد (0/00>p 0/60=r). جدول نشان میدهد بین مو لفههاي هوش هیجانی و حمایت اجتماعی نیز روابط معنی دار و مستقیم وجود دارد و در بین مو لفههاي حمایت اجتماعی حمایت خانواده بالاترین ضریب همبس تگی را با خودکارآمدي داشته است (0/00>p 0/32=r) و ضریب همبستگی خودکارآمدي و حمایت اجتماعی کل سی و هشت درصد می باشد (0/00>p.(r=0/38 جدول : ماتریس همبستگی مو لفههاي هوش هیجانی حمایت اجتماعی و خودکارآمدي متغیر ادراك هیجانی 0/44 نظم جویی هیجانی 0/47 به کارگیري هیجانی 0/75 هوش هیجانی (کل) 0/36 حمایت دیگر افراد مهم 0/42 حمایت خانواده 0/38 0/72 0/30 0/29 0/77 0/32 0/50 0/36 0/82 0/28 0/38 0/34 0/66 0/5 0/22 0/49 0/89 0/30 0/9 0 /28 0 /4 0/27 0/42 0/48 p< 0 / 05 p< 0 / 0 p< 0 / 00 0/2 0/35 0/3 0/33 0/9 حمایت دوستان 0 40/ حمایت اجتماعی (کل) 0/60 خودکارآمدي همچنین جدول نشان میدهد بین کلیه ي مو لفههاي هوش هیجانی و حمایت اجتماعی رابطه مستقیم و معنی دار وجود دارد. بالاترین ضریب همبستگی بین این مو لفهها بین حمایت خانواده با ادراك هیجانی (0/00>p 0/42=r) و پایینترین آن بین حمایت دیگر افراد مهم و بهکارگیري هیجان (0/00>p 0/5=r) است. در مرحله بعد براي بررسی این سو ال که آیا هوش هیجانی توانایی پیشبینی خودکارآمدي را دارد از روش تحلیل رگرسیون چندگانه استفاده شد. نتایج نشان داد که هوش هیجانی کلی میتواند در حدود 23 درصد از واریانس خودکارآمدي را تبیین کند. در ادامه براي مشخص کردن این که کدام یک از مو لفههاي هوش هیجانی نقش بیشتري در تبیبن واریانس خودکارآمدي دارد رگرسیون چند متغیري گام به گام براساس مو لفه هاي هوش هیجانی صورت گرفت (جدول 2 ). جدول 2: تحلیل رگرسیون خودکارآمدي به تفکیک هوش هیجانی کل و مو لفههاي آن t β F R 2 روش تحلیل متغیر مقدار p 0/0005 9/30 0/48 86/29 0/23 روش همزمان هوش هیجانی (کل) 0/0005 0/38 0/32 0/87 0/89 0/58 0/05 0/05 4/50 0/40 روش گام به گام ادراك هیجانی نظم جویی هیجانی به کارگیري هیجانی 49

5 رابطه ي خودکارآمدي با هوش هیجانی و حمایت اجتماعی Downloaded from hms.gmu.ac.ir at 9: on Wednesday July 25th 208 یافتههاي جدول 2 نشان میدهد از بین مو لفه هاي هوش هیجانی فقط ضریب مو لفه ادراك هیجانی معنی دار است و حدود 40 درصد از واریانس خودکارآمدي را پیش بینی می کند. اجراي تحلیل رگرسیون براساس نمره ي کل مقیاس حمایت اجتماعی و مو لفه هاي آن نیز نشان داد که ضرایب R 2 حمایت خانواده و حمایت دوستان معنی دار هستند و روي هم حدود 5 درصد از مقادیر خودکارآمدي را پیش بینی می کنند و ضریب مو لفه ي حمایت دیگران مهم در کل معنی دار نبود. در ضمن نمره ي کل حمایت اجتماعی 5 درصد از مقادیر خودکارآمدي را پیش بینی می نما دی (جدول 3). جدول 3: مشخصه هاي تحلیل رگرسیون خودکارآمدي براساس حمایت اجتماعی (کل) و مو لفههاي آن متغیر روش تحلیل حمایت اجتماعی کل روش همزمان حمایت دیگران مهم p مقدار t β F 0./ 005 7/7 0/38 5/4 0/5 0/8 /35 0/09 0/00 3/49 0/22 7/9 0/5 حمایت خانواده روش گام به گام 0/ 005 3/54 0/2 حمایت دوستان مو لفههاي متغیرهاي هوش هیجانی با خودکارآمدي پس در ادامه به منظور تعیین اثر اختصاصی هر یک از از کنترل همبستگی هاي جزي ی مو لفههاي حمایت متغیرهاي هوش هیجانی و حمایت اجتماعی بر اجتماعی صورت گرفت (جدول 4 ). خودکارآم دي ض رایب همبس تگی جزي ی ه ر ی ک از جدول 4: ضرایب همبستگی جزي ی مو لفههاي هوش هیجانی و خودکارآمدي با کنترل مو لفههاي حمایت اجتماعی هوش هیجانی (کل ( به کارگیري هیجانی نظم جویی ادراك هیجانی متغیر کنترل شده 0 /42 0 /32 0 /27 0/59 حمایت دیگران مهم 0 /40 0 /29 0 /27 0/57 حمایت خانواده 0 /43 0 /32 0 /27 0/60 حمایت دوستان p<0/0 جدول 4 نشان میدهد که با کنترل اثر مو لفههاي براي پی بردن به اینکه در نتیجه کنترل مو لفههاي هوش حمایت اجتماعی رابطه ي بین مو لفههاي هوش هیجانی هیجانی رابطه ي بین مو لفههاي حمایت اجتماعی با و خودکارآمدي همچنان مستقیم و معنی دار است و خودکارآمدي چگونه است ضرایب همبستگی جزي ی حذف این اثرها در این خصوص چندان کارساز مو لفههاي حمایت اجتماعی و خودکارآمدي با کنترل اثر مو لفههاي هوش هیجانی محاسبه شد (جدول 5). نبوده است. متغیر کنترل شده جدول 5: ضرایب همبستگی جزي ی حمایت اجتماعی و خودکارآمدي با کنترل مو لفههاي هوش هیجانی حمایت دیگران مهم حمایت خانواده حمایت دوستان حمایت اجتماعی کلی 0 /20 0 / 24 0 / 0 / 0 ادراك هیجانی / / 27 0 / 9 0 / نظم جویی هیجانی / / 25 0 / 22 0 / به کارگیري هیجانی / / 7 0 / 2 0 / هوش هیجانی (کل) p< 0 / 05 p< 0 / 0 50

6 افق دانش فصلنامه ي دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گناباد دوره ي 6 شماره ي 3 پاییز سال 389 Downloaded from hms.gmu.ac.ir at 9: on Wednesday July 25th 208 یافتههاي جدول 5 نشان میدهد که پس از کنترل مو لفه ي ادراك هیجانی رابطه ي بین مو لفههاي حمایت دیگران مهم و حمایت خانواده از بین میرود در حالی که در شرایط کنترل دیگر مو لفههاي هوش هیجانی بین مو لفههاي حمایت اجتماعی با خودکارآمدي همچنان رابطه معنی دار وجود دارد. در آخر به منظور بررسی اثر مشترك مو لفه هاي هوش هیجانی و حمایت اجتماعی بر خودکارآمدي بحث میانگین ضرایب همبستگی متغیرها با خودکارآمدي محاسبه گردید. بدین منظور ابتدا با استفاده از فرمول تبدیل r به Z فیشر (-r)]) (z r = (/2)[log e (+r) - log e تمام ضرایب همبستگی به Z تبدیل و میانگین آن به دست آمد. سپس Z به دست آمده تبدیل به r شد (جدول 6). روند حاصل نشان داد که مو لفه هاي هوش هیجانی و حمایت اجتماعی به طور مشترك با خودکارآمدي همبستگی برابر با 0/37 د رد.ا جدول 6: تبدیل نمرات r به Z براي محاسبه ي اثر مشترك مو لفه هاي هوش هیجانی و حمایت اجتماعی بر خودکارآمدي Zr ضرایب همبستگی متغیرها با خودکارآمدي متغیر 0/ / ادراك هیجانی 0 / / نظم جویی هیجانی 0 / / به کارگیري هیجانی 0 / / حمایت دیگر افراد مهم 0 / / حمایت خانواده 0 /3 حمایت دوستان 30 0 / یافتههاي پژوهش نشان داد که خودکارآمدي با کلیه مو لفههاي هوش هیجانی و حمایت اجتماعی رابطه ي مستقیم و معنادار دارد. همچنین بین مو لفه هاي هوش هیجانی و حمایت اجتماعی نیز روابط معنادار بود. از بین مو لفه هاي هوش هیجانی ادراك هیجانی به تنهایی توانست حدود 40 درصد از واریانس خودکارآمدي را تبیین کند و از بین مو لفههاي حمایت اجتماعی حمایت خانواده و دوستان روي هم 5 درصد از واریانس خودکارآمدي را تبیین کردند. با کنترل اثر مو لفه هاي حمایت اجتماعی رابطه ي بین مو لفههاي هوش هیجانی و خودکارآمدي همچنان پا برجا ماند. پس از کنترل ادراك هیجانی دیگر رابطه اي بین مو لفههاي حمایت اجتماعی با خودکارآمدي مشاهده نشد. این یافته ها نظریات و مطالعات پیشین را مورد تا یید قرار داد (,3,6,8,0). هم چنین نشان داده شد که از بین مو لفههاي هوش هیجانی ادراك هیجانی نقش مهم تري در تبیین خودکارآمدي دارد. این یافته بیانگر آن است فردي که p< 0/ 0 از درك هیجانی بالایی برخوردار است رابطه ي مناسب تري با دیگران برقرار می سازد و متقابلا حمایت هاي آنها را فراخوانده و احساس کارآمدي بیشتري می نماید. افرادي که از درك دقیق هیجانات خود و دیگران عاجزند سازگاري اجتماعی ضعیفی دارند که این امر به نوبه ي خود موجب کاهش حمایت هاي اجتماعی و احساس کارآمدي می شود چرا ک ه طبق نظ ر بندورا (3) یکی از عوامل اف زایش خودکارآمدي تشویق و تا یید دیگران است. به بیانی دیگر افرادي که توانایی درك و تنظیم هیجان هاي خود و دیگران را دارند می توانند شبکه هاي حمایت اجتماعی محکم تري بنا کنند و به تبع آن احساس توانمندي بیشتري نمایند. در مقابل افراد با هوش هیجانی پایین از توانایی تشخیص و سازگاري با احساسات دیگران که لازمه ي روابط بین فردي مو ثر است بی بهره اند. این افراد در مواقع درماندگی به جاي گفتگو و مذاکره گرایش به عمل دارند (24). در پژوهش ها نیز مشاهده شده است که مو لفه ي خوشبینی در هوش هیجانی رابطه ي خودکارآمدي و حمایت اجتماعی با جنبههاي مختلف بهزیستی روانی را تعدیل نموده و باعث 5

7 رابطه ي خودکارآمدي با هوش هیجانی و حمایت اجتماعی Downloaded from hms.gmu.ac.ir at 9: on Wednesday July 25th 208 گسترش استفاده از راهبردهاي مقابلهاي مسا له مدار و تنظیم هیجانات میگردد (8). هوش هیجانی بالا با درگیري کمتر در رفتارهاي ضد اجتماعی (25,26,27) کاهش سوء مصرف مواد سازگاري شغلی و روابط انسانی رضایت بخش مرتبط است (2). پژوهش حاضر نشان داد که در بین مو لفه هاي حمایت اجتماعی حمایت خانواده بالاترین ضریب همبستگی را با خودکارآمدي دارد (0/00>p 0/32=r). این یافته اهمیت نقش خانواده را در افزایش خودکارآمدي برجسته می سازد. شواهد پژوهشی حاکی است که شکست در مدیریت هیجانات (افزایش اضطراب و استرس ناکارآمد) اغلب نتیجه مستقیم باور به خودکارآمدي پایین است (3, 3). افرادي که به توانایی هاي خود اعتماد ندارند در موقعیت هاي مخاطره آمیز دچار یا س و ناامیدي شده و احتمال اینکه به نحو مو ثري عمل کنند کاهش می یابد. چنین افرادي از مواجهه با مساي ل چالش برانگیز واهمه دارند و به تبع آن عملکردشان دچارآسیب می شود که این امر به نوبه خود منجر به احساس ناکارآمدي بیشتر می گردد (28). از سوي دیگر اضطراب شدید موجب افت عملکرد شده و در پی آن احساس خودکارآمدي کاهش می یابد. از این روي فردي که از هوش هیجانی بالایی برخودار است در مواقع لزوم احساساتش را کنترل و به نحو مطلوبی با مساي ل روبرو می شود. شاید به همین جهت برخی از محققین دو نوع هوش هیجانی را از نظر مفهومی متمایز کرده اند (29): هوش هیجانی به عنوان یک ویژگی شخصیتی هوش هیجانی به عنوان توانایی 2 شناختی. هوش هیجانی صفتی (یا خودکارآمدي هیجانی) پایین ممکن است عنصر کلیدي انواع رفتارهاي ضد اجتماعی و نقص در تنظیم هیجانات باشد. براین اساس اگر نتوان خودکارآمدي را مو لفه اي از هوش هیجانی نامید دست کم همپوشی بالاي آنها را نمی توان نادیده گرفت. می توان گفت احساس خودکارآمدي و هوش هیجانی رابطه تنگاتنگ و دوسویه دارند و یکدیگر را متقابلا تقویت می کنند. اکثر فیلسوفان و روانشناسان متفق اند که حس کنترل بر رفتار محیط افکار و احساسات 3 اساس شاد زیستن و بهزیستی است (2). هنگامی که دنیا قابل پیش بینی و کنترل پذیر درك شود با چالش ها بهتر می توان برخورد کرد و روابط سالمی با دیگران برقرار ساخت. 5 4 ویژگی هایی همچون پاسخگویی و دسترس پذیري مادر پایگاه امنی براي کودك فراهم می آورد که در سایه آن کودك می تواند به سازماندهی تجارب خود پرداخته و شیوه هاي مقابله با درماندگی را فرا بگیرد و احساس خودکارآمدي افزایش یابد (6). برعکس فقدان گرمی هیجانی و طرد مکرر از سوي والدین ممکن است کودك را متقاعد سازد که دنیا مکان ناامنی است و براي تغییر وضعیت و حالات منفی کار زیادي نمی توان انجام داد. در چنین فضایی احتمال دارد احساس ناکارآمدي شکل بگیرد و فرد مستعد اختلالات روانی و اجتماعی گردد. از سویی دیگر ویژگی هاي ذاتی کودك نیز بر کنش مادر (یا مراقبین) مو ثر است و رفتار و احساس وي را نسبت به کودك تحت تا ثیر قرار می دهد. مدارا کردن با کودکان دشوار و کج خلق احساسات ناخوشایندي را در مادر بر می انگیزد که منجر به ایجاد چرخه معیوب روابط مادر- کودك می شود. نتیجه گیري از آنجا که مطالعه ي حاضر از نوع همبستگی است تعیین دقیق اینکه کدامیک از این عوامل اثر عل ی دارند دشوار است و براي یافتن پاسخ روشن تر نیاز به طرح هاي آماري پیچیده تر دارد. آنچه مسلم است این است که این سه عامل با هم رابطه مثبت داشته و به نوعی بر یکدیگر اثر متقابل دارند. براي نتیجه گیري این که کدام یک نقش اولیه و پررنگ تري دارد اطلاعات بیشتري لازم است. با این وجود نقش اساسی ادراك هیجانی (یکی از مو لفه هاي هوش هیجانی) در رابطه ي با خودکارآمدي و حمایت اجتماعی در این تحقیق قابل توجه است. احتمالا در مراحل آغازین فرایند تحول (شیرخوارگی و نوباوگی) شیوه ي پرورشی حمایتگر و خود مختارانه از طریق تسهیل جستجوگري و تشویق هاي 3- Sense of Well- being 4- Responsiveness 5- Accessibility - Trait Emotional Intelligence or Trait Emotional Self-Efficacy 2- Cognitive-Emotional Ability 52

8 افق دانش فصلنامه ي دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گناباد دوره ي 6 شماره ي 3 پاییز سال 389 Downloaded from hms.gmu.ac.ir at 9: on Wednesday July 25th 208 کلامی مراقبین هوش هیجانی و باور به خودکارآمدي را ارتقاء می بخشد و نقش محیط اجتماعی در این مرحله از رشد برجسته تر به نظر می رسد. اما در مراحل جوانی و بزرگسالی باور به خودکارآمدي و هوش هیجانی بالا موجب تسهیل برقراري تعاملات اثربخش می گردند و فرد را در سازگاري با محیط مجهز می سازند. این مفروضه با نظریات و تحقیقات پیشین همخوان است براساس نظریه خود تعیین گري محیط هایی که به اعمال و رفتار کودك پاسخگر هستند خودکارآمدي را تسهیل می نمایند. باور به خودکارآمدي جستجوگري و کاوش را ترغیب می کند که این امر به نوبه خود منجر به افزایش حس عامل بودن و تا ثیر گذار بودن در کودك می گردد و زمینه را براي رشد فرایندهاي عقلانی و هیجانی فراهم می سازد. از سوي دیگر باور به خودکارآمدي و هوش هیجانی یک ویژگی شخصیتی کاملا ثابت نیستند بلکه در اثر تجربه و در طی زمان دستخوش تغییر می گردند (2,3). حالات هیجانی و فیزیولوژیکی بر احساس خودکارآمدي مو ثرند. افراد در مواقع آرامش- نسبت به مواقعی که مضطرب و نگرانند- احساس خودکارآمدي بیشتري می کنند. متقابلا کسانی که به توانمندي خود اعتماد دارند در مواجهه با مشکلات استرس کمتري را تجربه کرده و ثبات هیجانی خود را حفظ می نمایند. عدم سنجش عینی هوش هیجانی (مبتنی بر خودسنجی) فقدان کنترل سایر متغیرهاي تا ثیر گذار طرح همبستگی و در نتیجه نامشخص بودن رابطه ي عل ی از جمله محدودیت هاي پژوهش حاضر هستند. پیشنهاد می گردد در مطالعات آتی به طور همزمان از چند روش آزمون دیگر (نظیر مصاحبه ي بالینی آزمون عملی) و استفاده از جمعیت ها و سنین مختلف جهت تکمیل اطلاعات استفاده شود. تشکر و قدردانی بدینوسیله از تمامی همکارانی که ما را در انجام این References: پژوهش یاري کرده اند تشکر می نماییم. - Snyder CR, Lopez SH. Handbook of positive psychology. Oxf Uni press, Maddux JE. The power of believing you can. Handbook of positive psychology, Oxf Uni press, Bandura A. Self-efficacy: The exercise of control. New York: Freeman, Jex M S, Bliese D P, Buzzell SH. Peimeau J. The Impact of Self-Efficacy on Stressor-Strain Relation: Coping Style as an Explanatory Mechanism. J cons clinic psych 2002; 73: Schwartz B. Self-Determination: The Tyranny of Freedom. Ame psych 2000; 55: Ryan M R, Deci L E. Self-Determination Theory and the Facilitation of Intrinsic Motivation, Social Development, and Well-Being. Ame Psych 2000; 55: Hampton Z N, Mason E. Learning disabilities, gender, sources of efficacy, self-efficacy beliefs, and academic achievement in high school students. J Sch Psych 2003; 4: Karademas C E. Self-efficacy, social support and well-being: The mediating role of optimism. Perso Indiv diffe 2006; 40: Fiskn A P. Structures of social life: The four elementary forms of human relations. New York: Free Press, Verissimo R. Emotional intelligence, social support and affect regulation: Acta médica portuguesa 2005; 8(5): Taylor G J, Bagby R M. An overview of the Alexithymia construct. In: The handbook of emotional intelligence (pp: 40, 67) by Jossey Bass R, Bar On and Parker J D A (Eds) San Francisco, Mayer J D, Caruso D R, Salovey P. Emotional intelligence meets traditional standards for intelligence. Intelligence 2000; 27: Salovey P, Mayer J D, Caruso D. The positive psychology: emotional intelligence. Handbook of positive psychology. Oxf Uni press, Schwarzer R, Jerusalem M. Generalized Self- Efficacy scale. In: Measures in health psychology: A user s portfolio J. by: S Weinman Wright and M Johnston. Causal and control beliefs, 995:

9 Downloaded from hms.gmu.ac.ir at 9: on Wednesday July 25th 208 رابطه ي خودکارآمدي با هوش هیجانی و حمایت اجتماعی 5- Rimm H, Jesuralem M. Aadaptation and validation of an estonian version of the general self- efficacy scale (ESES). Anxi Stre Cop999; 3: Zimet G D, Dahlem N W, Zimet S G, Farley G K. The Multidimensional Scale of Perceived Social Support. J Person Assess 988; 52: 30, Canty-Mitchell J, Zimet G. Psychometric properties of the multidimensional scale of perceived social support (MSPSS) in urban African-American adolescent. Ame J comm psych 2000; 28(3): Schutt N S, Malouff J M, Hall L E, Haggerty D J, Cooper J T, Golden C J, Dornheim L. Development and validation of the measure of emotional intelligence. Person Ind diff 998; 25: 67, Giganc G E, Palmer B R H, Manocha R, Stough C. An Examination of the factor structure of the schutte self report emotional intelligence (SSREI) scale. Person Ind diff 2005; 39: Schutte N S, Malou J M, Thorsteinsson E B, Bhullar N, Rooke S E. A meta analytic investigation of the relationship between emotional intelligence and health. Person ind diff 2007; 42: 92, Austin E J, Saklofske D H, Haung S H, McKenney D. Measurment of trait emotional intelligence: Testing and cross- validating a modified version of Schutte et al. Person ind diff 2004; 38: 555, Beshart M A. Psychometric properties of Farsi version of the emotional intelligence Scale. Person ind diff 2007; 43: Beshart M A. Assessing reliability and validity of the Farsi version of the Toronto Alexithymia Scale in a sample of substance-using. Psych Rep 2008; 02: Ciarrochi J V, Deane F P. Emotional competence and willingness to seek help from professional and non-professional sources. Br J guidance coun 200; 29: Mayer J D, Salovey P, Caruso D R. Emotional intelligence: Theory, findings, and implications. Psych Inqu 2004; 60: Rubin M M. Emotional intelligence and its role in mitigating aggression: A correlational study of the relationship between emotional intelligence and aggression in urban adolescents. Unpublished manuscript, Immaculata College, Immaculate, PA, Malterer M B, Glass S J, Newman J P. Psychopathy and trait emotional intelligence, Published in final edited form as: Person Ind dif 2008; 44(3): Maddux J E. Self efficacy theory: An introduction, and adaptation, and adjustment theory. Research and application. New york: Plenum, 995: Petrides V K, Frederickson N, Furnham A. The role of trait emotional intelligence in academic performance and deviant behavior at school. J person ind diff 2004; 36: Bakhshipour A, Peyravi H, Abedian A. Relationship between life satisfaction and mental health of students. Fund Ment Heal J 2005; 7: