ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ- ΤΕΧΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΕΞΟΡΥΞΗΣ ΧΡΥΣΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΛΑ 2014

2 ΕΓΚΡΙΝΕΤΑΙ Ο ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ

3

4 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ- ΤΕΧΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΕΞΟΡΥΞΗΣ ΧΡΥΣΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΛΑ 2014

5 Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ 2014 Η παρούσα Πτυχιακή Εργασία και τα συμπεράσματά της σε οποιαδήποτε μορφή αποτελούν συνιδιοκτησία του Τμήματος Τεχνολογίας Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου του ΤΕΙ Καβάλας και του φοιτητή. Οι προαναφερόμενοι διατηρούν το δικαίωμα ανεξάρτητης χρήσης και αναπαραγωγής (τμηματικά ή συνολικά) για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να αναφέρεται ο τίτλος, ο συγγραφέας, ο επιβλέπων και το εν λόγω τμήμα του ΤΕΙ Καβάλας. Η έγκριση της παρούσας Πτυχιακής Εργασίας από το Τμήμα Τεχνολογίας Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου δεν υποδηλώνει απαραιτήτως και αποδοχή των απόψεων του συγγραφέα εκ μέρους του Τμήματος Οι υποφαινόμενοι δηλώνουν υπεύθυνα ότι η παρούσα Πτυχιακή Εργασία είναι εξ ολοκλήρου δικό μας έργο και συγγράφηκε ειδικά για τις απαιτήσεις του προγράμματος σπουδών του Τμήματος Τεχνολογίας Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου. Δηλώνουμε υπεύθυνα ότι κατά τη συγγραφή ακολουθήσαμε την πρέπουσα ακαδημαϊκή δεοντολογία αποφυγής λογοκλοπής. Έχουμε επίσης αποφύγει οποιαδήποτε ενέργεια που συνιστά παράπτωμα λογοκλοπής. Γνωρίζουμε ότι η λογοκλοπή μπορεί να επισύρει ποινή ανάκλησης του πτυχίου μας. Υπογραφή Ονοματεπώνυμα Φοιτητών: Παπαδάκης Βασίλειος Κουρτεσης Αναστάσιος

6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα πτυχιακή εργασία αφορά την ασφάλεια και την υγιεινή των εργαζομένων στα μεταλλεία εξόρυξης χρυσού. Το πρώτο κεφάλαιο αφορά το μέταλλο του χρυσού, τις χρήσεις του, τη χρησιμότητά του και τις μεθόδους εξόρυξης. Επίσης γίνεται μια ιστορική αναδρομή για την εξόρυξη του χρυσού από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύονται οι περιβαλλοντολογικές επιπτώσεις από την εξόρυξη χρυσού και στο τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται η σχετική νομοθεσία που αφορά την αδειοδότηση, τη λειτουργία, τη μεταλλευτική νομοθεσία και την νομοθεσία για την ασφάλεια και την υγιεινή των εργαζομένων. Το τέταρτο κεφάλαιο αφορά την πρόληψη κινδύνου ενώ το πέμπτο κεφάλαιο αναφέρεται στην αποτίμηση και τον έλεγχο του εργασιακού κινδύνου. Στη συνέχεια, στο έκτο κεφάλαιο αναλύονται οι τρόποι ανίχνευσης των αερίων που εκλύονται από τις δραστηριότητες των ορυχείων καθώς και οι τρόποι προφύλαξης των εργαζομένων από αυτά. Το έβδομο κεφάλαιο αφορά την ασφάλεια των εργαζομένων από φυσικούς και χημικούς κινδύνους όπως ο θόρυβος, η θερμοκρασία, η εκτίναξη πετρωμάτων και η χρήση ηλεκτρικού ρεύματος. Το όγδοο κεφάλαιο αναφέρεται στην κατάσβεση πιθανών πυρκαγιών που μπορεί να προκληθούν κατά την εργασία καθώς και στα κατασβεστικά μέσα που πρέπει να διαθέτει ένα μεταλλείο εξόρυξης ώστε να αποφευχθεί η εξάπλωση της πυρκαγιάς. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ: Ασφάλεια και υγιεινή της εργασίας. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: ασφάλεια εργασίας, αέρια ορυχείων, εκτίναξη πετρωμάτων, πυρόσβεση, μέσα ατομικής προστασίας, χρυσός, εξόρυξη.

7 ABSTRACT This thesis concerns the health and safety of employees in mines gold mining. The first chapter concerns the metal of gold, its uses, its utility and mining methods end is also a throwback to the extraction of gold from ancient times until today. The second chapter analyzes the environmental impact of gold mining and the third chapter the relevant legislation relating to the licensing, operation, mining legislation and legislation on employees safety and health. The fourth chapter covers the risk prevention and the fifth chapter discusses the evaluation and control of occupational risk. Next, in the sixth chapter analyzes the detection modes of gases released from the mining activities and the ways precautionary of workers from these The seventh chapter covers the safety of workers from chemical and physical hazards such as noise, temperature, ejection rocks and the use of electricity. The eighth chapter refers to extinguish potential fires that may occur at work and in extinguishing media should have a mine extraction to prevent the spread of fire. SUBJECT AREA: Health and Safety. KEYWORDS: health, safety, mine gases, ejection rocks, fire, personal protective equipment, gold mining

8 Στον Τάσο, στον Βασίλη

9 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Για τη διεκπεραίωση της παρούσας πτυχιακής εργασίας, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τον Επιβλέποντα Καθηγητή μας κ.βασιλειάδη Κωνσταντίνο, Καθηγητή του Τμήματος Μηχανικών Τεχνολογίας Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου και Μηχανολόγων Μηχανικών, για την ανάθεση του θέματος, καθώς και για την πολύτιμη βοήθεια του σε κάθε στάδιο της εκπόνησης της πτυχιακής μας εργασίας. Επίσης, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε το Τμήμα Μηχανικών Τεχνολογίας Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου και Μηχανολόγων Μηχανικών του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και κατέστη καταφύγιό μας για την συγγραφή της παρούσας πτυχιακής εργασίας.

10 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1:Η ΕΞΟΡΥΞΗ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ Ο χρυσός και οι χρήσεις του Η χρησιμότητα του χρυσού Ιστορική αναδρομή της εξόρυξης χρυσού Ρωμαϊκοί και Βυζαντινοί χρόνοι Οθωμανική αυτοκρατορία Γάλλο-Οθωμανική εταιρεία ΑΕΕΧΠ&Λ και Μποδοσάκης ΑΕΕΧΠ&Λ και ΜΕΤΒΑ TVX TVX HELLAS ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ Μέθοδοι εξόρυξης χρυσού Ανοιχτή εξόρυξη χρυσού Χρήση του κυανίου Μέθοδος της ακαριαίας τήξης (flash smelting) Εντοπισμός του χρυσού Μέθοδοι διαχωρισμού ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Γενικά Το σύστημα περιβαλλοντικής αδειοδότησης Καταστροφή του δασικού οικοσυστήματος Επιβάρυνση του υδροφόρου ορίζοντα Ατμοσφαιρική ρύπανση Ρύποι από την πυρομεταλλουργία

11 2.7 Τοξικές Ουσίες και Τοξικά Απόβλητα Λιμενικά έργα - Θαλάσσιο περιβάλλον ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Η ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΜΕΤΑΛΛΕΙΑ ΧΡΥΣΟΥ Οι ορυκτές πρώτες ύλες και το Σύνταγμα της Ελλάδος Μεταλλευτική νομοθεσία Η νομοθεσία για την περιβαλλοντική αδειοδότηση και λειτουργία των εξορυκτικών δραστηριοτήτων Νομοθεσία ασφάλειας και υγείας της εργασίας Εργατικό ατύχημα Κατηγορίες εργατικών ατυχημάτων Ποσοστό εργατικών ατυχημάτων ανά κατηγορία Οι συνέπειες των εργατικών ατυχημάτων Μέσα Ατομικής Προστασίας Υποχρεώσεις εργοδοτών Υποχρεώσεις εργαζομένων Προδιαγραφές των μέσων ατομικής προστασίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Προσδιορισμός των πηγών του επαγγελματικού κινδύνου η ομάδα κινδύνου η ομάδα κινδύνου η ομάδα κινδύνου Προσδιορισμός των εργαζομένων υψηλού κινδύνου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Λήψη μέτρων προστασίας Επανεξέταση και αναθεώρηση των μέτρων Αντιμετώπιση κινδύνου Εξαερισμός χώρων εργασίας

12 5.3.2 Φωτισμός Πυροπροστασία Πυρασφάλεια Θόρυβος Εφαρμογή του προγράμματος πρόληψης και αντιμετώπισης κινδύνου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΑΕΡΙΑ ΟΡΥΧΕΙΩΝ-ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ-ΠΡΟΦΥΛΑΞΗ Κατηγορίες των οργάνων μέτρησης αερίων Όργανα μέτρησης πολλαπλών αερίων Αισθητήρες αερίων Είδη αισθητήρων αερίων Χαρακτηριστικά γνωρίσματα των αισθητήρων αερίων Ευαισθησία (Sensitivity) Επιλεκτικότητα (Selectivity) Σταθερότητα (Stability) Χρόνος απόκρισης Αρχή λειτουργίας των θερμικών αισθητήρων αερίων Τρόποι προστασίας των εργαζομένων από τα αέρια ορυχείων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ Τεχνική Ασφάλεια Γραφείο Ασφάλειας και Υγείας των μεταλλείων Εκπαίδευση εργαζομένων Προστασία των εργαζομένων από φυσικούς παράγοντες Προστασία των εργαζομένων από τους θορύβους Προστασία των εργαζομένων από τη θερμική καταπόνηση Προστασία των εργαζομένων από τους κραδασμούς Διανομή και χρήση ηλεκτρικού ρεύματος Φωτισμός Διανομή ηλεκτρικού ρεύματος Ηλεκτρικές μηχανές γειώσεις

13 7.8.3 Χρήση ηλεκτρικού ρεύματος στις υπόγειες εργασίες Φωτισμός Προστασία των εργαζομένων κατά την εκτίναξη πετρώματος Προετοιμασία πυροδότησης και Εκκένωση περιοχής ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: ΠΥΡΟΣΒΕΣΗ Εισαγωγή Τρόποι κατάσβεσης πυρκαγιών σε ένα μεταλλείο Μέσα κατάσβεσης πυρκαγιών Νερό Αφρός Διοξείδιο του άνθρακα CO Κατασβεστικές ξηρές σκόνες Υδρατμός Νέα κατασβεστικά υλικά Άμμος, χώμα, καλύμματα Βασικές ενέργειες στην κατάσβεση Οριοθέτηση και αναγνώριση του καιόμενου χώρου Διάσωση κινδυνευόντων - εγκλωβισμένων ατόμων Εγκατάσταση προσβολή της πυρκαγιάς Εκκαθάριση και αερισμός του χώρου Προστασία του χώρου Επαγρύπνηση Αναζήτηση αιτίων πυρκαγιάς Εκτίμηση ζημιών Αναπνευστικές συσκευές για την κατάσβεση Πυροσβεστήρες Συντμήσεις Αρκτικόλεξα Ακρωνύμια

14 10. ΑΝΑΦΟΡΕΣ

15 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Σχήμα 5.1: Αξιολόγηση εργασιακού κινδύνου... 96

16

17 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1-1: Το μέταλλο του χρυσού Εικόνα 1-2: Η χρήση του χρυσού στα κυκλώματα υπολογιστών Εικόνα 1-3: Ποσοστά χρήσης του χρυσού Εικόνα 1-4: Οι εγκαταστάσεις της εταιρίας "Ελληνικός Χρυσός" Εικόνα 1-5: Πορφυρικό πέτρωμα Εικόνα 1-6: :Ανοιχτή εξόρυξη χρυσού Εικόνα 1-7: Η Bingham Canyon Εικόνα 1-8: Πέτρωμα χρυσού Εικόνα 1-9: Στάδια εξόρυξης χρυσού Εικόνα 1-10: Λίμνη από κυάνιο σε χρυσορυχείο στη Ρωσία Εικόνα 2-1: Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Εικόνα 2-2 : Μόλυνση των υδάτων από τα μεταλλεία χρυσού Εικόνα 2-3: Ατμοσφαιρική ρύπανση από τις εκρήξεις Εικόνα 2-4: Μόλυνση του θαλάσσιου περιβάλλοντος Εικόνα 3-1: Ποσοστό εργατικών ατυχημάτων ανά αιτία Εικόνα 5-1: Δείκτης πιθανότητας ατυχημάτων Εικόνα 5-2: Συχνότητα έκθεσης στον επαγγελματικό κίνδυνου Εικόνα 5-3: Δείκτης σοβαρότητας εργατικών ατυχημάτων Εικόνα 5-4:Βαθμός αμεσότητας της λήψης μέτρων Εικόνα 5-5: Φωτισμός ασφαλείας Εικόνα 5-6: Ακουομέτρηση Εικόνα 6-1: Όργανο χειρός μέτρησης αερίων Εικόνα 6-2: Σπεκτροφωτόμετρο Εικόνα 6-3: Διάταξη ενός αεριοχρωματογράφου Εικόνα 6-4: Μικροαισθητήρας αερίων

18 Εικόνα 6-5:Παράθεση των κυριότερων κατηγοριών αισθητήρων αερίων Εικόνα 6-6: Μεταβολή της αντίστασης αισθητήρα με το χρόνο Εικόνα 6-7: Μεταβολή της αντίστασης αισθητήρα με τη συγκέντρωση Η Εικόνα 6-8: Μεταβολή της ευαισθησίας αισθητήρα με το μέγεθος των ενεργών σωματιδίων του Εικόνα 6-9 : Τεστ σταθερότητας αισθητήρα αερίων Εικόνα 6-10: Εξάρτηση των καταλυτικών αντιδράσεων καύσης από την θερμοκρασία Εικόνα 6-11: Οριακές τιμές για ορυκτές σκόνες Εικόνα 6-12: Οριακές τιμές για καπνούς μεταλλείων και των ενώσεών τους Εικόνα 6-13: Οριακές τιμές για άλλους χημικούς παράγοντες Εικόνα 7-1: Ώρες απασχόλησης του τεχνικού ασφαλείας Εικόνα 7-2: Συσχετισμός Δ.Θ.Υ. με διάρκεια πραγματικής εργασίας Εικόνα 7-3: Συνθήκες που απαιτούν διακοπή ή μετάθεση της εργασίας Εικόνα 8-1 : Τα κύρια συστατικά της φωτιάς και της πυρκαγιάς Εικόνα 8-2: Σωλήνες εκροής Εικόνα 8-3: Τα είδη αυλών Εικόνα 8-4: Δίκρουνα και Τρίκρουνα Εικόνα 8-5: Δίστομο Εικόνα 8-6: Συστολές Εικόνα 8-7: Κλειδιά Εικόνα 8-8: Αναπνευστική συσκευή Εικόνα 8-9: Διάρκεια αναπνευστικών συσκευών Εικόνα 8-10: Προσωπίδα Εικόνα 8-11: Κατηγορίες πυρκαγιών Εικόνα 8-12: Απόδοση των πυροσβεστήρων

19 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στις μέρες μας η εξόρυξη χρυσού είναι ένα από τα πιο επίκαιρα θέματα. Γίνεται λόγος από διάφορους φορείς και έχουν διοργανωθεί πολλές ομάδες ενάντια στα μεταλλεία χρυσού. Οι λόγοι αφορούν κυρίως τις επιπτώσεις των μεταλλείων στο περιβάλλον αλλά και στους εργαζομένους και τους κατοίκους των περιοχών. Η παρούσα πτυχιακή εργασία αν και αναφέρεται στις επιπτώσεις της εξόρυξης στο περιβάλλον, ουσιαστικά αφορά την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων. Για τη διεκπεραίωση της εργασίας χρησιμοποιήθηκε ουσιαστικά ο Μεταλλευτικός κώδικας αλλά και η ισχύουσα νομοθεσία που αφορά την ασφάλεια των εργαζομένων. Έχει γίνει μια προσπάθεια να συγκεντρωθούν όλοι οι πιθανοί κίνδυνοι που διατρέχει ένας εργαζόμενος σε μεταλλείο εξόρυξης χρυσού και να δοθούν οι τρόποι για την αποφυγή τους. Επίσης έχει αφιερωθεί ένα κεφάλαιο στους τρόπους κατάσβεσης πυρκαγιάς που θεωρήθηκε αρκετά σημαντικό, διότι σε περίπτωση πυρκαγιάς οι επιπτώσεις θα είναι τεράστιες.

20 1. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1:Η ΕΞΟΡΥΞΗ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ 1.1 Ο χρυσός και οι χρήσεις του. Ο χρυσός είναι ένα από τα πιο σημαντικά μέταλλα παγκοσμίως, φημισμένο για τις ιδιότητές του αλλά και σχεδόν παρεξηγημένο κυρίως γιατί μέσα στους χώρους και τις αγορές όπου κινείται υπάρχουν πολλά αντικρουόμενα συμφέροντα και παίζει σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια αγορά και την οικονομία. Ως μέταλλο, έχει και διάφορες ιδιότητες. Δεν οξειδώνεται και δεν φθείρεται, είναι ελατός και όλκιμος και σφυρηλατείτε με σχετική ευκολία. Το χρώμα του είναι μοναδικό και χαρακτηρίζεται από μια υπέροχη λάμψη. Είναι μη τοξικός, μη καρκινογόνος και δεν προκαλεί αλλεργίες. Είναι ένας από τους καλύτερους αγωγούς του ηλεκτρικού ρεύματος, δεν διαβρώνεται, σχεδόν δεν φθείρεται και είναι το πιο ισχυρό μέσο αντανάκλασης της θερμότητας. Εικόνα 1-1: Το μέταλλο του χρυσού. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

21 Πέρα από την κατασκευή κοσμημάτων οι χρήσεις του είναι πάρα πολλές. Ηλεκτρονική και Τηλεπικοινωνίες Λόγω της ιδιότητας του χρυσού να είναι αγωγός του ηλεκτρισμού, χρησιμοποιείται σε: Κατασκευή υπολογιστών και ημιαγωγών. Κατασκευή των καροτσιών για ΑΜΕΑ. Κατασκευή αισθητήρων για τους αερόσακους των αυτοκινήτων. Προστασία των υπολογιστών από βραχυκυκλώματα. Καλύμματα πομπών των τηλεφωνικών συσκευών για την προστασία τους από τη διάβρωση. Μικροκυκλώματα τηλεοράσεων και βίντεο. Εικόνα 1-2: Η χρήση του χρυσού στα κυκλώματα υπολογιστών. Λέιζερ και Οπτικά Στην επιστήμη της αστρονομίας, ο χρυσός χρησιμοποιείται στα δευτερεύοντα κάτοπτρα και στα τηλεσκόπια. Ο λόγος είναι ότι μπορεί να αντανακλά πολύ εύκολα το υπέρυθρο φως. Στα φωτοτυπικά ή τα φωτοαντιγραφικά μηχανήματα, ο χρυσός χρησιμοποιείται στα κάτοπτρα, τα οποία επιχρυσώνονται έτσι ώστε Έτος: 2014

22 να αντανακλούν τη θερμότητα η οποία χρησιμοποιείται για τον σχηματισμό των εικόνων. Στους δίσκους CD ο χρυσός χρησιμοποιείται ώστε αυτά να μπορούν να αντανακλούν το φως. Στους δορυφόρους, χρησιμοποιείται ο χρυσός για την κατασκευή των ηλεκτρονικών τους κυκλωμάτων με αντανακλαστικά φύλλα χρυσού. Στα συστήματα ασφαλείας, χρησιμοποιείται ο χρυσός λόγω των αντανακλαστικών του ιδιοτήτων στην περίπτωση που απαιτούνται υπέρυθρες ακτίνες για το σκοτάδι. Ιατρική και Υγεία Ο χρυσός χρησιμοποιείται ευρέως στην σύγχρονη ιατρική γιατί είναι μη τοξικός και καλοήθης βιολογικά. Στην οδοντιατρική χρησιμοποιούνται κράματα χρυσού για διάφορες εργασίες. Ο χρυσός χρησιμοποιείται κατά κόρον κάθε χρόνο από τους οδοντιάτρους για τεχνητές γέφυρες δοντιών, στα σφραγίσματα των δοντιών και στην κατασκευή τεχνητών οδοντοστοιχιών. Παλαιότερα πολύ συχνά αντικαθιστούσαν ολόκληρα δόντια με χρυσά. Στην οφθαλμολογική χειρουργική, ο χρυσός χρησιμοποιείται για την βοήθεια των ανθρώπων που πάσχουν από την πάθηση «Λαγόφθαλμος». Αυτοί οι άνθρωποι έχουν αδυναμία να κλείσουν τα βλέφαρά τους. Οι χειρούργοι οφθαλμίατροι εμφυτεύουν χρυσό στα βλέφαρα, ο οποίος λειτουργεί με τέτοιο τρόπο ώστε να τους δίνει τη δυνατότητα να κλείνουν. Για την καταπολέμηση του καρκίνου χρησιμοποιούνται τα νέα λέιζερ διάχυσης χρυσού. Αυτά δημιουργούν μεγάλη ένταση και το ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

23 απαιτούμενο μήκος κύματος αναζητά και καταστρέφει επιλεκτικά τα καρκινικά κύτταρα χωρίς να προξενεί βλάβες στα κοντινά υγιή κύτταρα. Στην ιατρική ο χρυσός χρησιμοποιείται κατά την θεραπεία της πάθησης της «ρευματοειδούς αρθρίτιδας». Από το 1960 μέχρι και σήμερα είναι η κύρια θεραπεία της πάθησης λόγω του ότι ο χρυσός επηρεάζει τη λειτουργία του οργανισμού και αποτρέπει τον πόνο και το πρήξιμο. Στην κατασκευή των θερμομέτρων μέτρησης θερμοκρασίας του ανθρώπινου σώματος, χρησιμοποιείται ο χρυσός ως καλός αγωγός της θερμότητας. Στην γενετική και τη βιοχημεία ο χρυσός χρησιμοποιείται σε επίπεδο έρευνας. Στα εργαστήρια γίνονται πειράματα όπου ενώνονται μόρια χρυσού με ανθρώπινο DNA για τη δημιουργία δομών που θα χρησιμεύσουν στη θεραπεία και τη διάγνωση διαφόρων παθήσεων. Άλλες χρήσεις του χρυσού είναι οι εξής: Στις μηχανές των αεροσκαφών Στα παράθυρα των αεροσκαφών Στις έρευνες αντιμετώπισης της μόλυνσης του αέρα που διεξάγονται Στους φούρνους στεγνώματος βαφής των αυτοκινήτων Στον εξοπλισμό των καταφυγίων πυρκαγιάς Στους αισθητήρες φρεσκάδας που χρησιμοποιούνται για τα τρόφιμα. Σύμφωνα με έρευνα της Gold fields Mining Services, το μεγαλύτερο μέρος του χρυσού που συλλέγεται χρησιμοποιείται για την κατασκευή κοσμημάτων Έτος: 2014

24 Εικόνα 1-3: Ποσοστά χρήσης του χρυσού Η χρησιμότητα του χρυσού. Είναι γνωστό ότι ο χρυσός την εποχή που διανύουμε βρίσκεται σε ένα εχθρικό περιβάλλον. Όμως, παρά το εχθρικό αυτό περιβάλλον, ο χρυσός συνεχίζει να εκτιμάται ακόμη σε όλη τη γη. Παίζει παγκοσμίως ένα πολύ σπουδαίο ρόλο. Ποτέ δε σταμάτησε να χρησιμεύει και να έχει αξία. Παρακάτω θα αναλύσουμε πώς θεμελιώνεται αυτή η αξία και από πού προέρχεται. Υπάρχουν οκτώ βασικά στοιχεία για τον χρυσό που τον καθιστούν τόσο σημαντικό. 1) Ο χρυσός είναι ένα εμπόρευμα μοναδικό και ξεχωριστό. Ο χρυσός ως εμπορεύσιμο είδος είναι μοναδικός γιατί είναι το μοναδικό εμπόρευμα που παράγεται με σκοπό την συσσώρευση. Όλα τα εμπορεύματα και τα αγαθά έχουν ως σκοπό την κατανάλωση. Ουσιαστικά, 1 Πηγή:Gold fields Mining Services, London ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

25 όλος ο παραχθείς παγκοσμίως χρυσός βρίσκεται ακόμα κάπου φυλαγμένος, σε διάφορες μορφές. Όμως ο χρυσός είναι σπάνιος. Τα αποθέματα χρυσού σε όλο τον πλανήτη ανέρχονται μόλις στους τόνους περίπου. Δηλαδή μια μάζα της τάξεως μεγέθους 8000 κυβικών μέτρων. Δηλαδή όσο ατσάλι παράγεται σε μία μόνο ώρα αντιστοιχεί στο σύνολο του εξορυγμένου χρυσού σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας. 2) Η προσφορά χρυσού που υπάρχει στη γη ισούται με το σύνολο όλων των αποθεμάτων του. Επειδή ο χρυσός είναι ένα εμπόρευμα το οποίο αποθησαυρίζεται και δε μπορεί στην πράξη να καταναλωθεί, η δυνητική προσφορά του, είναι ίση με το σύνολο των αποθεμάτων που έχουν εξορυχτεί. Η τιμή του χρυσού ακολουθεί τους νόμους της αγοράς και είναι πάντα συνάρτηση προσφοράς και ζήτησης. Η προσφορά του όμως η οποία παίζει και τον πιο σημαντικό ρόλο δεν είναι μόνο η μικρή παραγόμενη ποσότητα κατά έτος η οποία δεν ξεπερνά το 1,7% των παγκόσμιων αποθεμάτων, μα το σύνολο όλων των υπέργειων αποθεμάτων. Ο λόγος είναι ότι ένα γραμμάριο χρυσού το οποίο εξορύσσεται σήμερα, έχει την ίδια αξία με ένα γραμμάριο χρυσού που έχει εξορυχτεί πριν από 2000 χρόνια. Δηλαδή, ο σημερινός χρυσός μπορεί να αντικατασταθεί πλήρως από παλαιότερο χρυσό που η παραγωγή του πραγματοποιήθηκε σε οποιαδήποτε εποχή. Στην πράξη, η ποσότητα του προσφερόμενου χρυσού παραμένει σταθερή επειδή απαιτείται μεγάλο χρονικό διάστημα για την εξεύρεση και την εκμετάλλευση νέων κοιτασμάτων. Αυτό λοιπόν που μπορεί να αλλάξει και να μεταβάλλει τη συνάρτηση προσφοράς-ζήτησης είναι η ζήτηση. Έτσι λοιπόν η τιμή είναι συνάρτηση της ζήτησης Έτος: 2014

26 3) Ο χρυσός είναι χρήμα. Ο χρυσός αποθησαυρίζεται και φυλάσσεται. Ο λόγος είναι ότι η μεγαλύτερη χρησιμότητά του προέρχεται από τη νομισματική του ιδιότητα. Τα προτερήματα του χρυσού μεταφρασμένου ως χρήμα είναι πάρα πολλά. Ένα από τα σπουδαιότερα για την εποχή που διανύουμε, η οποία σημαδεύεται από το συνεχή πληθωρισμό όλων των εθνικών νομισμάτων, είναι ότι ο χρυσός ως χρηματική αξία δεν επιδέχεται "δημιουργία εκ του μηδενός" με μια κυβερνητική απόφαση και μόνο. Ένας άλλος πολύ σημαντικός παράγοντας υπέρ του χρυσού ως χρήμα είναι ότι δεν εξαρτάται από υποσχετική κανενός. Δηλαδή δεν είναι υπόσχεση πληρωμής, αλλά είναι η ίδια η πληρωμή, γι' αυτό πολύ συχνά αποκαλείται και ως "σκληρό χρήμα". 4) Ο χρυσός ως εναλλακτικό του δολαρίου ($) ΗΠΑ. Το δολάριο ΗΠΑ όπως είναι γνωστό συνεχώς υποβαθμίζεται λόγω της συνεχούς δημιουργίας νέου χρήματος το οποίο χρηματοδοτεί τα χρέη του κρατικού προϋπολογισμού καθώς και άλλα δημόσια και ιδιωτικά χρέη. Ο πληθωρισμός αυτός υποσκάπτει την αγοραστική αξία του δολαρίου συνεχώς. Είναι επόμενο και λογικό όλο και περισσότεροι άνθρωποι να στρέφονται στο χρυσό ως αποθεματική προτίμηση. Παλαιότερα το δολάριο είχε αξία όπως ο χρυσός. Αυτή συνέβη λόγω της επίσημης ισοτιμίας και ορισμού του, βάσει συγκεκριμένου βάρους χρυσού, στο σύστημα που είναι γνωστό ως "Κανόνας Χρυσού". Βάσει αυτού του συστήματος το οποίο δεν ισχύει πια από τον Αύγουστο του 1971, το δολάριο και ο χρυσός ήταν πλήρως εναλλάξιμα και ήταν το ίδιο πράγμα. Αυτό δεν είναι πια εφικτό, για όσους κρατούν δολάρια. Εκτιμάται ότι από τότε που καταργήθηκε ο κανόνας αυτός το δολάριο έχει χάσει περισσότερο από το 90% της αξίας του. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

27 Εάν και το δολάριο ΗΠΑ υποβαθμίζεται συνεχώς, συνεχίζει να κυκλοφορεί παγκοσμίως σαν χρήμα. Αντίθετα με την παλαιότερη συμπληρωματική τους σχέση και τους παράλληλους ρόλους του δολαρίου με τον χρυσό στον Κανόνα Χρυσού, σήμερα το δολάριο και ο χρυσός έχουν γίνει ανταγωνιστικά. Ουσιαστικά, ο χρυσός είναι ο μόνος σοβαρός ανταγωνιστής του δολαρίου. 5) Ο χρυσός είναι το μέσο διατήρησης της αγοραστικής δύναμης. Ο χρυσός είναι αυτός που διαφυλάσσει και συντηρεί την αγοραστική ισχύ. Κατά τις περιόδους που ανεβαίνει η τιμή του, ουσιαστικά δεν είναι η αξία του χρυσού που ανεβαίνει, αλλά είναι η αξία του δολαρίου ή του ευρώ, γιέν, φράγκου, κλπ που πέφτει. Παρόλο που το δολάριο σταμάτησε να ορίζεται με συγκεκριμένο βάρος χρυσού όπως ίσχυε την εποχή του Χρυσού Κανόνα, ο χρυσός αποτελεί το σταθερότερο μέτρο αποτίμησης και σύγκρισης διαχρονικά της αξίας όλων των εμπορευμάτων και των αγαθών. 6) Η αξία του χρυσού καθορίζεται από την αγορά. Η αξία του χρυσού είναι εσωτερική και καθορίζεται αποκλειστικά και μόνο από την αγορά και δεν εξαρτάται από κάποια τράπεζα. Οι κεντρικές τράπεζες προσπαθούν να παρέμβουν στην αγορά χρυσού, όπως επίσης παρεμβαίνουν σε πολλές άλλες αγορές. Ο λόγος που το κάνουν είναι γιατί θέλουν να αποδείξουν ότι το δολάριο αξίζει να είναι το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, ενώ στη πραγματικότητα αυτό δεν ισχύει. Η τιμή του χρυσού είναι το βαρόμετρο για το εάν ένα νόμισμα διαχειρίζεται σωστά και χωρίς πληθωριστικό κίνδυνο. Με το να κρατάνε οι τράπεζες τη τιμή του χρυσού χαμηλά, αυξάνουν τεχνητά τη ζήτηση του δολαρίου. Έτσι λοιπόν, ενώ οι τράπεζες δεν εξουσιάζουν την αγορά του χρυσού, μπορούν να επηρεάζουν την τιμή του. Όμως η παρέμβαση αυτή γίνεται όλο και δυσκολότερη. Οι κεντρικές τράπεζες τα τελευταία χρόνια, Έτος: 2014

28 στα πλαίσια της πολιτικής τους, έχουν σχεδόν αδειάσει τα θησαυροφυλάκιά τους πουλώντας χρυσό με σκοπό τη συγκράτηση της τιμής. Οι τράπεζες μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο έχουν μειώσει σημαντικά το συνολικό τους απόθεμα σε χρυσό. Ενώ κατείχαν το 68% του υπέργειου χρυσού, και το φύλασσαν στα θησαυροφυλάκιά τους, σήμερα αυτό το ποσοστό αγγίζει μόλις το 10%. 7) Ο χρυσός βρίσκεται σε άνοδο. Ο χρυσός έχει ξεκινήσει από το 2001 την ανοδική φάση του. Το γεγονός ότι υπάρχει παγκοσμίως η νομισματική κρίση, μαρτυρεί ότι ο χρυσός έχει πολύ δρόμο μπροστά του να ανέβει πολύ ψηλά ακόμα. Το πόσο ψηλά δεν είναι εύκολο να απαντηθεί λόγω της αβεβαιότητας των αγορών. 8) Είναι προτιμότερο το φυσικό χρυσό και όχι το "χάρτινο". Είναι πολύ συχνό φαινόμενο να αγοράζει κανείς χρυσό εν όψει της νομισματικής κρίσης και των προβλημάτων που αντιμετωπίζει το δολάριο και τα υπόλοιπα νομίσματα. Ο χρυσός είναι ένας απλός και εύκολος τρόπος να προστατεύσει κανείς το χαρτοφυλάκιό του και να καλυφθεί απέναντι στους κινδύνους των εθνικών νομισμάτων. Είναι πλέον πολύ πιο σημαντικό για κάποιον το να κατέχει το ίδιο το μέταλλο από το να κατέχει απλώς μία υποσχετική για πληρωμή που μεταφράζεται σε αυτό. Το φυσικό μέταλλο που μπορεί κάποιος να κατέχει είναι τα πλακίδια χρυσού, τα χρυσά νομίσματα, οι ράβδοι χρυσού, αλλά και τα διάφορα κοσμήματα φτιαγμένα από το μέταλλο του χρυσού. Με τον όρο "χάρτινο χρυσό" χαρακτηρίζονται τα πιστοποιητικά που εκδίδονται από τράπεζες και νομισματοκοπεία, οι λογαριασμοί μελλοντικής εκπλήρωσης και τα αμοιβαία κεφάλαια με ρήτρα χρυσού. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

29 1.3 Ιστορική αναδρομή της εξόρυξης χρυσού. Τα μεγαλύτερα μεταλλευτικά κέντρα εξόρυξης χρυσού που άρχισαν να λειτουργούν πρώτα σε όλο τον κόσμο κατά την αρχαιότητα ήταν στο νησί της Θάσου, στην περιοχή της Καβάλας, στην περιοχή του Παγγαίου, και στη Χαλκιδική. Σε αυτά παράγονταν πολύ μεγάλες ποσότητες χρυσού για πολλά χρόνια, και προσφέρανε στους κατοίκους αυτών των περιοχών ανάπτυξη και πλούτο. Με βάση ιστορικές πηγές, τα μεταλλεία της Θάσου, του Παγγαίου και της Χαλκιδικής άρχισαν να λειτουργούν γύρω στο 1200 π.χ. με 1300 π.χ. Ευρήματα ανασκαφών όμως αποδεικνύουν ότι ο χρυσός προϋπήρχε στο ανατολικό μέρος της Θάσου πολύ πριν το 2300 π.χ. Όπως αναφέρουν στα έργα τους ο Ησίοδος αλλά και ο Όμηρος, τα συνολικά έσοδα της εξόρυξης χρυσού στη Θάσο ξεπερνούσαν τα 200 ή και τα 300 τάλαντα. Αυτό σημαίνει ότι η παραγωγή χρυσού το χρόνο έφτανε περίπου τα 400 κιλά. Η σημερινή αξία του χρυσού ξεκινάει από δολάρια το κιλό και φτάνει μέχρι και τα δολάρια. Στη Θάσο λειτουργούσαν και άλλα μεταλλεία, πολύ σημαντικά, όπως τα μεταλλεία του χαλκού και της ώχρας. Αυτά χρονολογούνται γύρω στο 1500 π.χ. και 1200 π.χ. Η λειτουργία των μεταλλείων εξόρυξης χρυσού ξεπέρασε τα χρόνια, και τοποθετείται κατά την περίοδο της αρχαιότητας φτάνοντας την περίοδο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Οι διάφορες τεχνικές εξόρυξης που χρησιμοποιούσαν τότε, ήταν εργασίες σκληρές και επίπονες. Απαιτούσαν τον ανθρώπινο παράγοντα και τη σωματική εργασία σε δύσκολες συνθήκες. Αρκεί να αναφέρουμε ότι οι εργαζόμενοι στα μεταλλεία πραγματοποιούσαν τη διάνοιξη των στοών με σφυρί και καλέμι. Το μεγαλύτερο μεταλλευτικό κέντρο εξόρυξης αργύρου στην Ελλάδα λειτουργούσε στο Λαύριο, μόλις από το 3000 π.χ.. Η παραγωγή του άγγιζε Έτος: 2014

30 ετησίως τους τόνους. Όταν ο πλούτος της γης σε χρυσό και πολύτιμα μέταλλα εξαντλήθηκε, τότε τα μεταλλεία της αρχαιότητας έκλεισαν. Το μόνο που παρέμεινε ήταν στην περιοχή της Χαλκιδικής όπου μέχρι και σήμερα εξακολουθεί να έχει μεγάλα αποθέματα σε χρυσό. Σε πολλά σημεία στην περιοχή της Χαλκιδικής, συμπεριλαμβανομένων αυτών που σήμερα γίνεται εξόρυξη χρυσού, υπάρχουν πάνω από 160 τόνοι χρυσού, οι οποίοι μπορούν να αποφέρουν επένδυση ύψους 10 δισεκατομμυρίων σύμφωνα με τους γεωλόγους. Στις περιοχές όπου υπήρχαν μεταλλεία, λειτουργούσαν συνήθως νομισματοκοπεία. Τότε, κάθε περιοχή διέθετε τα δικά της νομίσματα αργυρά και χρυσά. Επίσης υπήρχε πληθώρα χρυσών κοσμημάτων, γεγονός που προκύπτει από τα ευρήματα των ανασκαφών στις περιοχές και σε τάφους. Χαρακτηριστικός είναι ο βασιλικός τάφος του Φιλίππου. Πολλά από αυτά βρίσκονται ως εκθέματα πλέον στο αρχαιολογικό μουσείο της Βεργίνας Ρωμαϊκοί και Βυζαντινοί χρόνοι. Τα μεταλλεία της Χαλκιδικής, έμειναν για μεγάλο διάστημα ανεκμετάλλευτα κατά τη διάρκεια των ρωμαϊκών χρόνων, λόγω της επικράτησης των πλουσιότερων τότε σε χρυσό και άργυρο ορυχείων της Ισπανίας. Η εκμετάλλευσή τους αρχίζει και πάλι τα βυζαντινά χρόνια και ιδιαίτερα τον 9ο αιώνα μ.χ. Ως μεταλλευτικό κέντρο της περιοχής αναπτύσσεται η περιοχή των σημερινών Σταγείρων που βρίσκεται στα βόρεια της σημερινής Στρατονίκης. Μάλιστα η περιοχή τότε ονομαζόταν «Σιδηροκαύσια» (ή Σιδερόκαψα), λόγω των πολλών μεταλλευτικών κοιτασμάτων που είχε και της εκμετάλλευσής τους. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

31 1.3.2 Οθωμανική αυτοκρατορία. Με την κατάκτηση της Χαλκιδικής το 1409 από τους Οθωμανούς και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του 15ου και του 16ου αιώνα, τα μεταλλεία της Κασσάνδρας γνώρισαν τη δεύτερή τους ακμή. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, τα Σιδηροκαύσια αναδύθηκαν στο σημαντικότερο μεταλλευτικό κέντρο. Η οργάνωσή τους και η οχύρωση ήταν πρωτοποριακή για την εποχή και αποτέλεσαν τότε το διοικητικό κέντρο της Χαλκιδικής. Στα μεταλλεία των Σιδηροκαυσίων λειτουργούσαν εκείνη την εποχή, το 1547, γύρω στα 500 με 600 καμίνια και εργάζονταν πάνω από άνθρωποι. Στην περιοχή συγκεντρώθηκε πολύ μεγάλο μερίδιο του πληθυσμού της Ελλάδας, αναζητώντας μια ευκαιρία για εργασία στα μεταλλεία της περιοχής. Επίσης η συγκέντρωση του μεγάλου πληθυσμού, οφείλεται και στο ευνοϊκό καθεστώς που επικρατούσε, γιατί οι κάτοικοι απολάμβαναν ειδικά προνόμια από τη Μεγάλη Πύλη. Αυτά τα προνόμια ήταν η απαλλαγή από ένα σημαντικό σύνολο φόρων και τελών και η εκδίκαση των υποθέσεων των κατοίκων από τον διευθυντή του μεταλλείου, χωρίς να υπάρχει προσαγωγή τους στη Θεσσαλονίκη. Στις αρχές του 19ου αιώνα, σημειώθηκε μείωση της απόδοσης των ορυχείων. Το αποτέλεσμα ήταν να μειωθεί η παραγωγή και να μην είναι αρκετή ώστε να πληρωθούν οι ετήσιες υποχρεώσεις προς την Πύλη. Έτσι, το «Κοινόν του Μαδεμίου» διαλύθηκε και τα μεταλλεία γνώρισαν την παρακμή τους μετά την επανάσταση του Από τότε, κάθε προσπάθεια επαναλειτουργίας τους δεν είχε επιτυχία Γάλλο-Οθωμανική εταιρεία. Με την ολοκλήρωση της επανάστασης του 1821, τα Μαντεμοχώρια χάνουν το προνόμιο που είχαν για αυτοδιοίκηση. Το 1893 η Οθωμανική Αυτοκρατορία παραχώρησε τότε τα μεταλλευτικά δικαιώματα της περιοχής σε μια Γάλλο-Οθωμανική εταιρεία. Τότε η περιοχή έγινε μια πολυεθνική Έτος: 2014

32 κοινότητα με εργάτες και συντελέστηκε εξαρτημένη εργασία. Επίσης, το 1893 τα μεταλλεία παίρνουν την επωνυμία «Μεταλλεία Κασσάνδρας». Μέσα στα επόμενα επτά χρόνια εξορύχτηκαν και κατεργάστηκαν τόνοι μεταλλεύματος ΑΕΕΧΠ&Λ και Μποδοσάκης. Το 1927, η «Ανώνυμος Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων & Λιπασμάτων» (ΑΕΕΧΠ&Λ) έρχεται να διαδεχτεί την Γάλλο-Οθωμανική εταιρεία. Η ΑΕΕΧΠ&Λ, η οποία διαβλέπει την χρήση λιπασμάτων για τις αγροτικές καλλιέργειες, αγοράζει τα μεταλλεία έχοντας ως κύριο στόχο να εξασφαλίσει το θείο ως πρώτη ύλη για την παρασκευή λιπασμάτων. Στο Στρατώνι βρισκόταν τότε η σκάλα φόρτωσης του μεταλλεύματος. Μετά όμως τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο οι περισσότερες μετοχές της ΑΕΕΧΠ&Λ περνάνε στην ιδιοκτησία του Μποδοσάκη-Αθανασιάδη, και αργότερα, το 1960 το δικαίωμα εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων μαγγανίου παραχωρείται στον Άγγλο Ι. Χάντερ. Το 1980 η ΑΕΕΧΠ&Λ παύει οριστικά. Την περίοδο όπου τα μεταλλεία βρισκόντουσαν επί την κατοχή του Μποδοσάκη-Αθανασιάδη επικρατούσαν άθλιες εργασιακές συνθήκες, οι εργοδότες τρομοκρατούσαν τους εργαζομένους και συνέβαιναν πολύ συχνά εργατικά ατυχήματα. Πολλοί λίγοι άνθρωποι κατάφερναν να φτάσουν την ηλικία της συνταξιοδότησης ΑΕΕΧΠ&Λ και ΜΕΤΒΑ. Η «Μεταλλουργική Βιομηχανία Αιγαίου» (ΜΕΤ- ΒΑ), δημιουργήθηκε το 1980.Συστάθηκε ως εταιρεία του δημοσίου, με σκοπό την εγκατάσταση της μεταλλουργίας στην περιοχή της Ολυμπιάδας της Χαλκιδικής. Το 1987 αγόρασε από την «Ανώνυμο Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων» (ΑΕ- ΕΧΠ&Λ) όλη την τρέχουσα παραγωγή. Αυτή τη χρονιά γίνεται η πρώτη προσπάθεια δημιουργίας μεταλλουργίας χρυσού με μια ολοκληρωμένη μελέτη για ένα επενδυτικό σχέδιο. Το 1988 κατατίθεται η ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

33 μελέτη. Το έργο όμως δεν μπόρεσε να ξεκινήσει, γιατί οι κάτοικοι της περιοχής της Ολυμπιάδας αλλά και γειτονικών κοινοτήτων του Στρυμονικού κόλπου αντέδρασαν και κέρδισαν τα αιτήματά τους μέσω κινητοποιήσεων TVX TVX HELLAS. Το 1990, το ίδρυμα Μποδοσάκη αναθέτει την πώληση των μεταλλείων στη Citibank. Τα μεταλλεία Κασσάνδρας εκείνο το διάστημα είναι μια ελλειμματική επιχείρηση και αναζητούσαν επενδυτές. Ως τότε η παραγωγή περιοριζόταν στο μόλυβδο και τον ψευδάργυρο. Ο χρυσός αναφερόταν ως πρόσθετο στοιχείο με σκοπό να προσελκύσει τους επενδυτές, και να τους δώσει την ελπίδα για περαιτέρω ανάπτυξη. Εκείνο το διάστημα εμφανίστηκαν στις εφημερίδες δημοσιεύματα που ανακινούσαν το θέμα, καθώς εταιρείες από την Αυστραλία και τον Καναδά εκδήλωναν ενδιαφέρον. Η επικρατέστερη ήταν η καναδέζικη εταιρία Curragh Mines. Η Curragh όμως αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα, με αποτέλεσμα να μην προχωρήσει η εξαγορά. Το 1993 με την υποστήριξη της τράπεζας Citibank, συγκροτήθηκε η Alpha Group, με σκοπό τη διαχείριση και την εκμετάλλευση των μεταλλείων της Κασσάνδρας. Η Εθνική Τράπεζα, υποστηρίζει πρόταση της Alpha Group για εξαγορά, και την βοηθάει προωθώντας στο ελληνικό κοινοβούλιο κατάλληλη νομοθετική ρύθμιση προς όφελος της Alpha Group. Όμως, η Alpha Group, δεν μπόρεσε να καλύψει την εξαγορά που απαιτούσε $. Τότε υπογράφει συμφωνία με την TVX Gold Inc, έτσι ώστε να δημιουργηθεί κοινοπραξία που θα μπορεί να λάβει επιδοτήσεις από την Ε.Ε. (ιδρύθηκε την ίδια χρονιά με τη συνθήκη του Μάαστριχτ). Το 1994 κατατέθηκαν από διαφορετικές εταιρίες δύο προσφορές. Η μια προσφορά ήταν της TVX GOLD INC από τον Καναδά και η άλλη από την NEW CREST MINING LIMITED από την Αυστραλία. Το 1995 η TVX αναδεικνύεται ως η πλειοδότρια του διαγωνισμού. Η πώληση των Έτος: 2014

34 μεταλλείων και η μεταλλουργία του χρυσού περνάει σε αυτή, παραμερίζοντας την εταιρεία Alpha Group. Οι κάτοικοι όμως της περιοχής, σε συνεργασία με τους προέδρους 11 κοινοτήτων, κινητοποιούνται για την αποτροπή της εγκατάστασης της μονάδας χρυσού στην περιοχή. Παρόλα αυτά όμως τον Δεκέμβρη του 1995 μεταβιβάζεται το μεταλλείο της Κασσάνδρας στην θυγατρική της TVX GOLD, TVX Hellas. Η εξαγορά έγινε για 11 δισ. δραχμές και η σύμβαση αφορούσε «κάθε υλικό και άυλο περιουσιακό στοιχείο του ενεργητικού που ανήκει με οποιονδήποτε τρόπο στην αυτοτελή μονάδα Μεταλλεία Κασσάνδρας». Το ίδιο διάστημα, το ελληνικό δημόσιο χορηγεί βοήθεια 16 δισ. δρχ. για την εισαγωγή νέας τεχνολογίας στα μεταλλεία. Ενώ δεν έχει εκδοθεί άδεια και δεν έχει καθοριστεί το σημείο εγκατάστασης του εργοστασίου χρυσού, εγκρίνεται η άδεια κατασκευής και προσωρινής χρήσης μιας αποβάθρας. Η αποβάθρα έχει ως σκοπό να εξυπηρετήσει την κατασκευή του εργοστασίου, το οποίο «χωροθετείται» εντελώς αυθαίρετα στην παράκτια περιοχή, 100 μέτρα βόρεια από τις εκβολές του χειμάρρου Μαυρόλακκα στην περιοχή του κόλπου της Ολυμπιάδας. Μετά το 1996 η εταιρεία προχωρά ταχύτατα στον εκσυγχρονισμό των μεταλλείων. Το διάστημα αυτό οι πρόεδροι των κοινοτήτων της περιοχής αντιτίθενται στα μεταλλεία. Η αντίθεσή τους αφορά την περιοχή και όχι την επένδυση. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

35 1.3.7 ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ Το 2004 «τα μεταλλευτικά δικαιώματα 2, μαζί με το σύνολο των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων των Μεταλλείων της Κασσάνδρας περνάνε στην ιδιοκτησία της εταιρείας ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ Α.Ε». Ο ειδικός αυτός νόμος που κατοχυρώνει τα μεταλλευτικά δικαιώματα επικυρώνεται από τη Βουλή. Στα τέλη του 2005 ξεκινά η λειτουργία του Μεταλλείου των Μαύρων Πετρών. Λίγους μήνες αργότερα, στις αρχές του 2006, υποβάλλεται ένα ενιαίο σχέδιο που αφορά την παράλληλη εκμετάλλευση των κοιτασμάτων στις περιοχές της Ολυμπιάδας και των Σκουριών. Το ίδιο επιχειρηματικό σχέδιο προβλέπει παράλληλα τη δημιουργία εργοστασίου μεταλλουργίας χρυσού. Ως έδρα του εργοστασίου αυτού ορίζεται η περιοχή του Μαντέμ Λάκκου. Τον Ιούλιο του 2011, υπογράφεται η Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων, ενώ λίγο αργότερα, τον Φεβρουάριο του 2012 εγκρίνονται και πάλι με Κοινή Υπουργική Απόφαση, οι τεχνικές μελέτες των υποέργων: Μεταλλευτικές Εγκαταστάσεις Σκουριών και Μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Ολυμπιάδας. Η έγκριση έρχεται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής. Εικόνα 1-4: Οι εγκαταστάσεις της εταιρίας "Ελληνικός Χρυσός" 2 Πηγή : επίσημη ιστοσελίδα της εταιρίας «ελληνικός Χρυσός» Έτος: 2014

36 Τον Μάρτιο του 2012, ξεκινά το επενδυτικό σχέδιο της εταιρείας και προσλαμβάνονται μέσα σε έναν χρόνο 800 εργαζόμενοι, αυξάνοντας το σύνολο του εργατικού της «Ελληνικός Χρυσός» από 400 σε 1200 άτομα. Ως το σημαντικότερο σημείο στην ιστορία των Μεταλλείων Κασσάνδρας, είναι η 17η Απριλίου του 2013 όπου το Συμβούλιο της Επικρατείας, αποφασίζει να επισφραγίσει τη νομιμότητα των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών παραμέτρων της Επένδυσης. 1.4 Μέθοδοι εξόρυξης χρυσού. Ο χρυσός είναι ένα μετάλλευμα το οποίο δεν είναι συγκεντρωμένο πλέον σε φλέβες, ούτε σε πλούσια κοιτάσματα ώστε να επιτρέπεται η εξόρυξή του στοχευόμενα. Συνήθως βρίσκεται σε πορφυρικά πετρώματα. Ο Πορφύρης ανήκει στο είδος των γρανιτικών πετρωμάτων. Είναι το κυρίως υλικό για την εξόρυξη του χρυσού. Ο χρυσός βρίσκεται σε αυτό το πέτρωμα εγκλεισμένος σε ψήγματα θειούχων ορυκτών και κυρίως χαλκοπυρίτη. Εικόνα 1-5: Πορφυρικό πέτρωμα. Το ενδιαφέρον που παρουσιάζεται για την δραστηριότητα της εξόρυξης εξαρτάται από την περιεκτικότητα που έχει το κάθε πέτρωμα σε χρυσό αλλά και από τον καθορισμό της εκάστοτε τιμής του χρυσού. Η περιεκτικότητα του πετρώματος σε χρυσό κυμαίνεται από 0,2 έως και 5 γραμμάρια χρυσού ανά τόνο πετρώματος. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

37 1.4.1 Ανοιχτή εξόρυξη χρυσού. Η πιο γνωστή και η οικονομικότερη λύση για την εξόρυξη χρυσού σήμερα είναι η επιφανειακή- ανοιχτή εξόρυξη. Αυτή αφορά υπαίθριες εκμεταλλεύσεις. Εφόσον, όπως αναφέρθηκε, δεν μπορούμε να μιλάμε πλέον για φλέβες χρυσού, τότε αυτή η μέθοδος ενδείκνυται καλύτερα. Κατά τη μέθοδο αυτή, επιλέγονται τεράστιες εκτάσεις γης, οι οποίες αφού απογυμνωθούν από τα δέντρα και τη βλάστηση και αποστραγγιστούν πλήρως, τότε με τη χρήση μεγάλων ποσοτήτων εκρηκτικών δημιουργούνται ορύγματα που έχουν τη μορφή κρατήρων. Η διάμετρος αυτών των ορυγμάτων μπορεί να είναι μεγαλύτερη και από χίλια μέτρα ενώ το βάθος τους μπορεί να φτάσει τα εκατοντάδες μέτρα. Η μέθοδος αυτή μπορεί να είναι η πιο οικονομική για τις εξορυκτικές εταιρείες, όμως κατά την διαδικασία της απομόνωσης των ψηγμάτων χρυσού σε εκατοντάδες τόνους πετρωμάτων, παραμένουν πολύ μεγάλες ποσότητες στέρεων απορριμμάτων. Εικόνα 1-6: :Ανοιχτή εξόρυξη χρυσού. Το υλικό που έχει εξορυχτεί από τις επιφανειακές εκσκαφές, πρέπει αργότερα να μετατραπεί σε ένα πολύ λεπτό υλικό σαν πούδρα για να επεξεργαστεί περεταίρω και να απομονωθεί ο χρυσός που είναι και ο τελικός στόχος. Η διαδικασία αυτή πραγματοποιείται με την θραύση του, σε Έτος: 2014

38 ειδικές εγκαταστάσεις σπαστήρων και την ακραία και ψιλή λειοτρίβησή του σε μύλους. Η διαδικασία αυτή προκαλεί μεγάλο θόρυβο και ηχορύπανση, καθώς και κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων νερού. Στη συνέχεια η διαδικασία που ακολουθείται είναι ο εμπλουτισμός του κονιοποιημένου υλικού. Ο εμπλουτισμός είναι απαραίτητο να γίνει για να μπορεί να συνεχίσει η μεταλλουργική επεξεργασία. Γίνεται σε ειδικά διαμορφωμένες μονάδες εμπλουτισμού χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της επίπλευσης. Εκεί απαιτείται η συνεχής τροφοδότηση με νερό και γίνεται χρήση ιδιαίτερα επικίνδυνων τοξικών ουσιών οι οποίες λειτουργούν ως συλλέκτες. Ο εμπλουτισμός πραγματοποιείται είτε σε κλειστούς χώρους, είτε σε εξωτερικό χώρο. Στους κλειστούς χώρους, το κονιοποιημένο υλικό αναμιγνύεται με τις τοξικές ουσίες μέσα σε δεξαμενές. Στους ανοιχτούς χώρους, το υλικό τοποθετείται σε ειδικές μεμβράνες συνθετικές ή μη και ψεκάζεται με χημικά. Στην περίπτωση που στο αρχικό εξορυγμένο υλικό υπάρχει και αρσενοπυρίτης, κατά τη διαδικασία του εμπλουτισμού υπάρχουν και δηλητηριώδεις αρσενικούχες ενώσεις οι οποίες παραμένουν στα ήδη τοξικά κατάλοιπα. Η μέθοδος που γίνεται σε εξωτερικό χώρο είναι η λιγότερο αποδοτική, καθώς απομονώνεται μόλις το 50-70% του χρυσού. Επίσης είναι επικίνδυνη για το περιβάλλον. Παρόλα αυτά προτιμάται μαζί με την ανοικτή εξόρυξη διότι είναι πιο οικονομική. Με τη χρήση της μεθόδου αυτής είναι πολύ μεγάλη η πιθανότητα διαρροών και υπερχειλίσεων λόγω αστάθμητων παραγόντων σε ένα ανοικτό σύστημα. Επίσης, καμία μεμβράνη δεν είναι αδιαπέραστη διαχρονικά και ο κίνδυνος διαρροών είναι αυξημένος ειδικά αν η μεμβράνη δεν τοποθετηθεί σωστά Χρήση του κυανίου. Η χρήση του κυανίου γίνεται κατά την επεξεργασία των εξορυγμένων υλικών με σκοπό τον διαχωρισμό του χρυσού. Αποτελεί έναν από τους ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

39 βασικούς παράγοντες που πυροδοτεί αντιδράσεις κατά των εξορυκτικών δραστηριοτήτων, και ο λόγος είναι ότι το κυάνιο είναι θανατηφόρο για τον άνθρωπο. Η έκθεση του ανθρώπου σε αέριο κυανίου χαμηλής συγκέντρωσης έχει σοβαρές επιπτώσεις στο κεντρικό νευρικό σύστημα, στο αναπνευστικό και στο καρδιομυικό. Η έκθεση του ανθρώπου σε αέριο κυανίου υψηλής συγκέντρωσης επιφέρει κώμα και ίσως τον θάνατο. Ο ανθρώπινος οργανισμός, διαθέτει κάποιους μηχανισμούς οι οποίοι αποτοξικοποιούν το κυάνιο, και στη συνέχεια το απεκκρίνουν μέσω του ουροποιητικού συστήματος. Όμως η μακροχρόνια έκθεση ενός ανθρώπου σε αυτό έχει σοβαρές συνέπειες και προσβάλλει τον θυρεοειδή. Αν και οι συνέπειες του κυανίου είναι πολύ επιβλαβείς, δε στάθηκαν αρκετές ώστε να απαγορευτεί κατά την εξόρυξη του χρυσού. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν θεώρησε αναγκαίο να συμπεριλάβει τέτοια απαγόρευση στην ευρωπαϊκή νομοθεσία Μέθοδος της ακαριαίας τήξης (flash smelting). Η μέθοδος της ακαριαίας τήξης χρησιμοποιείται στην πυρομεταλλουργία. Με τη μέθοδο αυτή παράγονται μέταλλα κραμάτων ή και καθαρών χημικών ενώσεων μεταλλικών στοιχείων από τα ορυκτά ή από άλλες πρώτες ύλες, χρησιμοποιώντας πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Η εταιρία Ελληνικός Χρυσός Α.Ε. δεν χρησιμοποιεί αυτή τη μέθοδο ούτε στη Χαλκιδική ούτε στην Αλεξανδρούπολη. Βάσει μελετών της εταιρείας Ελληνικός Χρυσός Α.Ε. στο μέλλον θα κατασκευαστεί μια μονάδα που θα χρησιμοποιεί την μέθοδο της ακαριαίας τήξης στην περιοχή της Ολυμπιάδας στη θέση Μαντέμ Λάκκο, με σκοπό την ανάκτηση χρυσού χωρίς τη μέθοδο της κυάνωσης. Σύμφωνα όμως με την, κατασκευάστρια εταιρεία της μεθόδου Outotec, το flash smelting, όσον αφορά την επεξεργασία των συμπυκνωμάτων αρσενοπυρίτη και σιδηροπυρίτη είναι μια νέα εφαρμογή η οποία βρίσκεται ακόμα στο στάδιο της έρευνας Έτος: 2014

40 Επίσης, σύμφωνα πάλι με την εταιρεία Ελληνικός Χρυσός, η τροφοδοσία του εργοστασίου στο Μαντέμ Λάκκο θα πραγματοποιείται με συμπύκνωμα με 11% αρσενικό. Τα αντίστοιχα εργοστάσια στην Βουλγαρία και στην Κίνα έχουν απαγορεύσει την επεξεργασία συμπυκνωμάτων με περισσότερο από 0,5% σε αρσενικό ενώ στην Ε.Ε. το ανώτατο όριο είναι το 0,3%. Το μόνο εργοστάσιο στο οποίο γίνονται δεκτά συμπυκνώματα μεγάλης περιεκτικότητας σε αρσενοπυρίτη είναι το Tsumeb της Ναμίμπια. Οι συνέπειες είναι καταστροφικές τόσο για τους εργαζόμενους των εργοστασίων όσο και για τους κατοίκους της περιοχής αυτής. Το αρσενικό έχει μολύνει το νερό ύδρευσης, έχουν αυξηθεί οι δερματικές παθήσεις, οι καρκίνοι, οι χρόνιες πνευμονικές ασθένειες, και η θνησιμότητα ιδιαίτερα στα παιδιά Εντοπισμός του χρυσού. Το πρώτο βήμα για τον εντοπισμό του χρυσού είναι να εντοπιστεί μια υπόγεια συγκέντρωση. Ο πιο εύκολος και οικονομικός τρόπος για να ανοιχτεί μια είσοδος προς τις υπόγειες στοές όπου υπάρχει το μετάλλευμα, είναι με ανατινάξεις. Παλιότερα γινόταν με σκάψιμο αλλά αυτό δεν συμβαίνει πλέον. Το αποτέλεσμα των ανατινάξεων αυτών είναι να δημιουργούνται τεράστιοι λάκκοι. Ο πιο μεγάλος ανοιχτός λάκκος στον κόσμο, είναι η Bingham Canyon στις Η.Π.Α. που έχει βάθος 1,5 χιλιόμετρο και το πλάτος της φτάνει τα 4 χιλιόμετρα. Εικόνα 1-7: Η Bingham Canyon. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

41 Με αυτή τη μέθοδο εξόρυξης παράγονται 8-10 φορές περισσότερα στερεά απόβλητα. Τα απόβλητα συσσωρεύονται σε τεράστια αναχώματα που το ύψος τους φτάνει και τα 100 μέτρα. Δηλαδή όσο μια πολυκατοικία με 30 ορόφους. Τα 2/3 του χρυσού εξορύσσονται με αυτόν τον τρόπο. Αμέσως μετά την εξόρυξη του μεταλλεύματος, αυτό έρχεται στην επιφάνεια. Εκεί, όπως προαναφέραμε, πρέπει να υποστεί την κατάλληλη επεξεργασία για την εξαγωγή του ορυκτού. Εικόνα 1-8: Πέτρωμα χρυσού. Η επεξεργασία είναι διαφορετική και εξαρτάται κάθε φορά από το μέταλλο που εξορύσσεται. Οι ποσότητες αποβλήτων που δημιουργεί είναι επίσης τεράστιες, γιατί το ποσό των ανακτήσιμων μετάλλων είναι μόνο ένα μικρό ποσοστό του συνόλου του ορυκτού που εξορύσσεται. Κατά την εξόρυξη του χρυσού έχει εκτιμηθεί ότι μόνο το 0,00001% του μεταλλεύματος είναι χρυσός ενώ όλα τα υπόλοιπα είναι στερεά απόβλητα. Τα απόβλητα αυτά είναι πολύ επικίνδυνα γιατί τα περισσότερα περιέχουν τοξικές ουσίες. Τέτοιες τοξικές ουσίες είναι ο υδράργυρος, το αρσενικό και το σελήνιο όπου εκλύονται μέσα από τα στερεά απόβλητα. Στο παρακάτω σχήμα φαίνονται τα στάδια που ακολουθεί η διαδικασία της εξόρυξης χρυσού από τον εντοπισμό και τον καθαρισμό του χώρου όπου βρίσκεται το μετάλλευμα μέχρι την τελική του επεξεργασία Έτος: 2014

42 Εικόνα 1-9: Στάδια εξόρυξης χρυσού 3. Όπως μπορούμε να δούμε η διαδικασία δεν σταματάει στον χώρο όπου βρίσκεται το μετάλλευμα αλλά περνάει από μια σειρά διαδικασιών μέχρι ο χρυσός να φτάσει στην τελική του μορφή καθαρός και να μπορέσει να διοχετευτεί στην αγορά Μέθοδοι διαχωρισμού. Βαρομετρικός διαχωρισμός : Ο διαχωρισμός του χρυσού από τα κοιτάσματά του, έως και τα τέλη του 19ου αιώνα γινόταν με την χρήση νερού και βαρύτητας. Η βαρομετρική μέθοδος όμως εγκαταλείφτηκε, όταν εξαντλήθηκαν όλα τα κοιτάσματα τα 3 Πηγή: Άρθρο με τίτλο «Οι συνέπειες της εξόρυξης Χρυσού» ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

43 οποία περιείχαν χρυσό αυτής της περιεκτικότητας και της κατατομής όπου επέτρεπε την εφαρμογή της μεθόδου αυτής. Η μέθοδος της αμαλγάμωσης: Με τη μέθοδο της αμαλγάμωσης, χρησιμοποιείται ο υδράργυρος για την ανάκτηση χρυσού μέσα από τα πετρώματα, μετά από τον τεμαχισμό αυτών σε ειδικούς μύλους. Η μέθοδος αυτή εδώ και χρόνια έχει απαγορευτεί από τις περισσότερες χώρες του κόσμου, λόγω των επικίνδυνων επιπτώσεων που έχει στο περιβάλλον. Παρόλα αυτά όμως χρησιμοποιείται ακόμα σε μερικές εξορύξεις χρυσού κυρίως στην Λατινική Αμερική. Ιδιαίτερα χρησιμοποιείται στην περιοχή του Αμαζονίου, της Αφρικής και της Ασίας επειδή ο υδράργυρος είναι πολύ οικονομικό χημικό. Έχει υπολογιστεί ότι με αυτό τον τρόπο παράγονται το χρόνο περίπου 225 τόνοι χρυσού. Από την παραγωγή αυτή μόνο το 20% διοχετεύεται επίσημα στην αγορά. Η θειουρία: Η θειουρία είναι μια μέθοδος η οποία έχει υψηλό κόστος εφαρμογής. Ο λόγος όμως που δεν χρησιμοποιείται ιδιαίτερα είναι ότι θεωρείται ύποπτη καρκινογένεσης. Το αλογόνο: Το αλογόνο έχει υψηλό κόστος και μπορεί να προκαλέσει πολύ σοβαρά ζητήματα για την υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων. Οι θειοθειικές ενώσεις: Οι θειοθειικές ενώσεις έχουν υψηλό κόστος. Επίσης υπάρχει μεγάλος κίνδυνος σχηματισμού εκρηκτικών ενώσεων κατά τη χρήση τους. Κυάνωση: Η κυάνωση είναι η πιο διαδεδομένη μέθοδος που χρησιμοποιείται σήμερα. Εφαρμόζεται στις 460 από τις 875 εκμεταλλεύσεις χρυσού και Έτος: 2014

44 αργύρου σε όλο τον κόσμο. Η ανάκτηση του χρυσού από το πέτρωμα επιτυγχάνεται προσθέτοντας ένα διάλυμα κυανίου. Οι συνέπειες για την υγεία είναι επίσης πολύ σοβαρές. Το μετάλλευμα το οποίο περιέχει χρυσό θρυμματίζεται, κατόπιν στοιβάζεται σε σωρούς και αμέσως ψεκάζεται με κυάνιο. Το κυάνιο διαπερνά το σωρό συμπαρασύροντας το χρυσό. Το διάλυμα χρυσούκυανίου που προκύπτει συλλέγεται στη βάση του σωρού και αντλείται σε ένα μύλο. Εκεί γίνεται ο χημικός διαχωρισμός των δυο υλικών. Στη συνέχεια, το κυάνιο αποθηκεύεται σε τεχνητές δεξαμενές έτσι ώστε να ξαναχρησιμοποιηθεί. Αυτή η διαδικασία μπορεί να έχει διάρκεια μερικούς μήνες. Τόσο η διάρκεια όσο και η έκταση αυτών των εργασιών μπορεί να επιφέρει μόλυνση του περιβάλλοντος η οποία είναι σχεδόν αναπόφευκτη. Μια δόση κυανίου στο μέγεθος ενός κόκκου ρυζιού μπορεί να αποβεί μοιραία για τον ανθρώπινο οργανισμό. Για τα ψάρια αρκεί 1 μικρογραμμάριο ανά λίτρο νερού για να αποβεί θανατηφόρο. Είναι γνωστό ότι αποτελεί το χημικό που χρησιμοποιήθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Auschwitz, Birkenau και Majdanec για τις μαζικές δολοφονίες στους θαλάμους αερίων. Τα πρώτα συμπτώματα είναι δυσκολίες στην αναπνοή, πόνοι στην καρδιά, πονοκέφαλοι και πρήξιμο του θυρεοειδούς αδένα. Η έκθεση σε μεγαλύτερες συγκεντρώσεις επιφέρει κώμα και θάνατο μέσα σε λίγα λεπτά. Εικόνα 1-10: Λίμνη από κυάνιο σε χρυσορυχείο στη Ρωσία. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

45 2. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ 2.1 Γενικά. Βάσει διαφόρων μελετών που έχουν γίνει κατά καιρούς, η εξαγωγή του χρυσού διεθνώς, αποτελεί την πιο καταστροφική εξόρυξη μεταλλεύματος για το περιβάλλον. Οι καταστροφικές συνέπειες είναι πολλές. Περιλαμβάνουν τον υδροφόρο ορίζοντα, τις εκτάσεις των δασών, την σύσταση της ατμόσφαιρας και όχι μόνο. Καταστρέφουν ακόμα και το υπέδαφος των περιοχών στις οποίες δημιουργούνται τα μεταλλεία χρυσού. Οι καταστροφές αυτές είναι μη αναστρέψιμες. Από την μόλυνση των βιότοπων στις εκτάσεις που απαλλοτριώνονται, διαταράσσεται μόνιμα η ομαλή και φυσική λειτουργία του κύκλου της πανίδας και της χλωρίδας αυτών. Η μόλυνση των νερών με βαρέα μέταλλα που προέρχονται από τα απόβλητα των ορυχείων είναι πολύ σοβαρός κίνδυνος για την υγεία των κατοίκων της περιοχής με καρκινογόνες παρενέργειες. 2.2 Το σύστημα περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Σύμφωνα με τις περιβαλλοντικές μελέτες, δεν εμφανίζεται καμιά σοβαρή επίπτωση. Ακόμα και σε περιπτώσεις οφθαλμοφανείς, οι εταιρείες πληρώνουν τους εκάστοτε μελετητές επιδιώκοντας να λάβουν την άδεια που χρειάζονται παραβλέποντας τις όποιες επιπτώσεις. Παράδειγμα αποτελεί η περιοχή της Χαλκιδικής, όπου με μια δημόσια διαβούλευση παρακάμφθηκαν ολόκληρες νομοθεσίες και δόθηκε μια αδειοδότηση η οποία είχε διάτρητους περιβαλλοντικούς όρους που ωφελούσαν την εταιρεία και τους επενδυτές. Τα ουσιαστικά επιστημονικά στοιχεία που αφορούσαν την ασφαλή εκτίμηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον υποκρύφθηκαν. Βάση της μελέτης με την οποία έγινε η αδειοδότηση, όλα τα απόβλητα χαρακτηρίστηκαν ως μη επικίνδυνα Έτος: 2014

46 Η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων 4 βάσει της οποίας δόθηκε άδεια για τη λειτουργία των μεταλλείων, αργότερα μελετήθηκε και αναλύθηκε από ανεξάρτητους επιστημονικούς φορείς. Στην μελέτη συμμετείχαν καθηγητές των ΑΕΙ και ΤΕΙ, η αρχαιολογική υπηρεσία, το πρυτανικό Συμβούλιο του Α.Π.Θ., η δασική υπηρεσία Αρναίας, η Γεωπονική Σχολή του Α.Π.Θ., το Τ.Ε.Ε., το Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας, και πολλοί άλλοι πανεπιστημιακοί φορείς. Σύμφωνα με την ανάλυση της μελέτης των περιβαλλοντολογικών επιπτώσεων παρατηρούνται: η μελέτη προσπαθεί να υποβαθμίσει το μέγεθος και τη σημασία των επιπτώσεων της δραστηριότητας. Η μελέτη δεν βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα. Εικόνα 2-1: Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων δεν υπάρχει σωστή τεκμηρίωση των μελετών ασφαλείας και των επιστημονικών μεθόδων που χρησιμοποιούνται. 4 Πηγή: Ανοιχτό Συντονιστικό Θεσσαλονίκης ενάντια στα μεταλλεία χρυσού. «Έρευνα για τις περιβαλλοντολογικές επιπτώσεις.» ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

47 έχει γίνει παραβίαση των διαδικασιών που προβλέπει η Ευρωπαϊκή και Εθνική νομοθεσία. η έκταση των μόνιμων και μη αναστρέψιμων βλαβών κυρίως στο υδάτινο περιβάλλον αναφέρεται στο ελάχιστο. έχει αποκρυφτεί η χρήση και ο τρόπος διαχείρισης των επικίνδυνων τοξικών ουσιών. το μοντέλο της ανάπτυξης που προδιαγράφεται ακυρώνει οποιαδήποτε άλλη αναπτυξιακή δραστηριότατα της περιοχής. Παρακάτω αναλύονται τα επιμέρους στοιχεία για τις βλάβες που προκαλούνται από την μεταλλευτική δραστηριότητα. 2.3 Καταστροφή του δασικού οικοσυστήματος. Όπως αναλύσαμε και σε προηγούμενο κεφάλαιο, δεν υπάρχουν πλέον φλέβες χρυσού, και οι περιοχές της χώρας μας έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε χρυσό, περίπου 0,8 γρ./τόνο μεταλλεύματος. Για αυτό το λόγο είναι αναγκαία η ανοιχτή εξόρυξη. Για να πραγματοποιηθεί επαρκώς μια ανοιχτή εξόρυξη πρέπει πρώτα να γίνει διάνοιξη ενός κρατήρα ο οποίος συνήθως ξεπερνά τα 1000 μέτρα διάμετρο και τα 400 μέτρα σε βάθος. Οι εξορύξεις λοιπόν επιφέρουν την εγκατάσταση μιας βαριάς βιομηχανίας μέσα στις επιβαρυνόμενες δασικές εκτάσεις. Τα στρέμματα του δάσους καταστρέφονται, και αντικαθιστώνται με ένα τεραστίων διαστάσεων ανοιχτό όρυγμα τουλάχιστον 2χλμ. Επίσης στην περιοχή γίνεται ανέγερση ενός εργοστασίου εμπλουτισμού αλλά και πολλών στρεμμάτων λιμνών για την απόθεση των αποβλήτων της διαδικασίας. Παράδειγμα αποτελεί η αποψίλωση του δημοσίου δάσους στις θέσεις Σκουριές, Στάγειρα και Μαντέμ Λάκκο του Δήμου Αριστοτέλη. Στην περιοχή είχε δρομολογηθεί σχέδιο 3.238,28 στρεμμάτων από μια συνολική έκταση στρεμμάτων, τα οποία παραχωρήθηκαν στην εταιρεία από το ελληνικό κράτος Έτος: 2014

48 Η υλοτόμηση χιλιάδων στρεμμάτων δασικής έκτασης για την εγκατάσταση των λατομείων εξόρυξης χρυσού επιφέρει μόνιμες και µη αναστρέψιμες καταστροφές στο ορεινό τοπίο αλλά και την καταστροφή σημαντικών ειδών χλωρίδας και πανίδας. Τα φυσικά οικοσυστήματα και οι δασικές εκτάσεις που διαθέτουν οι περιοχές, αποτελούν την κύρια πηγή της οικονομικής ανάπτυξης των περιοχών. Οι βλαβερές επιπτώσεις της εξαφάνισης της χλωρίδας και της πανίδας του τόπου έχουν ως αποτέλεσμα τις πλημμύρες και τη ξηρασία που πλήττουν τη γύρω περιοχή. Το κλίμα επηρεάζεται σημαντικά με αποτέλεσμα την αύξηση της θνησιμότητας των άγριων ζώων των περιοχών. Έχει παρατηρηθεί η εξαφάνιση άγριων ζώων όπως τσακάλια, λύκοι, αρπακτικά πουλιά και βίδρες. Το νέο περιβάλλον δεν ευνοεί την επιβίωσή τους, πόσο μάλλον την αναπαραγωγή τους με αποτέλεσμα να εξαφανίζονται εντελώς από τις γύρω περιοχές στις οποίες γίνεται η εξόρυξη και η κατεργασία του χρυσού. Πολύ σημαντική είναι επίσης η ατμοσφαιρική, η θαλάσσια και γενικότερα η οικολογική ρύπανση, η οποία επιβαρύνεται περισσότερο από τα φαινόμενα όξινης απορροής. Αυτές οι καταστροφές είναι μόνιμες και δεν μπορούν να αποκατασταθούν με το πέρασμα των χρόνων. Η αποκατάσταση του περιβάλλοντος μετά το πέρας των εργασιών δεν είναι δυνατή σε καμία περίπτωση, με κανένα τεχνητό μέσο και δεν έχει οικονομικό αντίτιμο. Οι αποψιλωμένες εκτάσεις δε μπορούν να αντικατασταθούν ούτε μπορούν να αναπτυχθούν ξανά τα ζώα που έχουν εξαφανιστεί. 2.4 Επιβάρυνση του υδροφόρου ορίζοντα. Η διαδικασία εξόρυξης του χρυσού, όπως προαναφέραμε και κατά την περιγραφή της διαδικασίας, απαιτεί μεγάλες ποσότητες νερού. Επίσης ευθύνεται για την μόλυνση των υπόγειων νερών στις περιοχές όπου ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

49 δραστηριοποιείται. Για τις ανάγκες της απόληψης, απαιτείται η αποστράγγιση των υδάτινων πόρων των βουνών. Οι εταιρείες που αναλαμβάνουν την εξόρυξη δημιουργούν αποστραγγιστικές στοές στη περιοχή με συνέπεια να στερεύουν όλες οι πηγές κατά τη διάρκεια του χρόνου. Η εξάντληση των υδάτινων πόρων του βουνού εντείνεται με την δημιουργία αποστραγγιστικού κώνου. Ο κώνος αυτός μπορεί να καταστρέψει πάρα πολλά χιλιόμετρα σε μήκος και πλάτος. Χάρη στην πυκνή δασοκάλυψη των βουνών της Ελλάδας, σε πολλά σημεία που εγκαθίστανται τα μεταλλεία βρίσκονται μεγάλα αποθέματα πόσιμου νερού. Αυτά τα νερά υδροδοτούν ολόκληρους δήμους και γεωγραφικά διαμερίσματα. Αν αναλογιστούμε τις σημερινές μεταλλευτικές δραστηριότητες στη Χαλκιδική, γύρω στα 15 εκατομμύρια κυβικά νερού αντλούνται και χάνονται ετησίως, ποσότητα νερού η οποία θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες κατοίκων. Κατά τη διάρκεια της αποστράγγισης των νερών των βουνών, η στάθμη των υπόγειων νερών μειώνεται και πολλές φορές ξεπερνά τα 580 μέτρα. Ο ποταμός Χαβρίας, από τον οποίο ηλεκτροδοτείται το μεγαλύτερο μέρος της Χαλκιδικής κινδυνεύει από τη μόλυνση με τοξικές ουσίες και βαρέα μέταλλα. Τα πετρώματα των βουνών της Χαλκιδικής, είναι στην πλειοψηφία τους θειούχα πετρώματα. Η έκθεση θειούχων πετρωμάτων στην ατμόσφαιρα, μπορεί να προκαλέσει φαινόμενα όξινης απορροής. Δηλαδή, θεϊκό οξύ και βαρέα τοξικά μέταλλα εισρέουν στον υδροφόρο ορίζοντα και στη συνέχεια στη θάλασσα. Το σύνολο των αποβλήτων των μεταλλείων είναι πηγές όξινης απορροής Έτος: 2014

50 Εικόνα 2-2 : Μόλυνση των υδάτων από τα μεταλλεία χρυσού 5. Το νερό αναπλήρωσης στις περιοχές των λατομείων, αποτελεί μια τεράστια μάζα όξινων υδάτων, το οποίο είναι εμπλουτισμένο με βαρέα μέταλλα που μολύνουν τόσο τα επιφανειακά όσο και τα υπόγεια ύδατα. Οι λεκάνες απορροής γειτονεύουν συνήθως με ποτάμια τα οποία χρησιμοποιούνται για την υδροδότηση των περιοχών με αποτέλεσμα τη μόλυνση του πόσιμου νερού. Επίσης, άμεση συνέπεια της βαθιάς εξόρυξης η οποία φτάνει τα 660 μ. κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας είναι η υφαλμύριση του παράκτιου υδροφορέα. Σε περιόδους έντονων βροχοπτώσεων η διαχείριση υδάτων δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική εφόσον γίνεται έκλυση των αποθέσεων στερεών αποβλήτων. Οι λίμνες υπερχειλίζουν με αποτέλεσμα να καταλήγουν στη θάλασσα βαρέα μέταλλα και θειικό οξύ. Μπορούμε λοιπόν τεκμηριωμένα να ισχυριστούμε ότι πέρα από τη μείωση των υδάτινων αποθεμάτων, υπάρχουν και καταστροφικές επιπτώσεις σε πολλούς άλλους τομείς ανάπτυξης μιας περιοχής, όπως στη γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία, και στο τουρισμό. Τελικός αποδέκτης όλων των υγρών αποβλήτων 5 Πηγή: ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

51 είναι οι θαλάσσιες περιοχές, οι οποίες καταστρέφονται ολοσχερώς όσον αφορά τη θαλάσσια πανίδα και χλωρίδα. Επίσης εγκυμονούν κινδύνους και για την υγεία των ανθρώπων που ασχολούνται με θαλάσσιες δραστηριότητες είτε για επαγγελματικούς λόγους είτε για λόγους αναψυχής. 2.5 Ατμοσφαιρική ρύπανση. Οι δραστηριότητες εξόρυξης χρυσού επιβαρύνουν την ατμόσφαιρα, κυρίως μέσω των εκπομπών αιωρούμενων σωματιδίων και βαρέων μετάλλων. Οι εκπομπές αιωρούμενων σωματιδίων είναι πολύ μεγάλες. Αν μπορούσαμε να δώσουμε μια εικόνα του μεγέθους, θα ήταν αντίστοιχες με τις εκπομπές των οδικών μεταφορών για όλες τις κατηγορίες οχημάτων ή τις εκπομπές από την εξόρυξη λιγνίτη σε μεγάλα ορυχεία της ΔΕΗ. Το μετάλλευμα το οποίο εξορύσσεται, παρουσιάζει μια μεγάλη περιεκτικότητα σε βαρέα μέταλλα. Κατά συνέπεια, οι εκπομπές βαρέων μετάλλων και ιδιαίτερα αρσενικού, από την εξόρυξη, την κατεργασία και τα τέλματα, είναι πολύ υψηλές. Η επιφανειακή εκμετάλλευση πραγματοποιείται με εκρηκτικές ύλες. Κλιμακωτά ανοίγονται μικρά διατρήματα, μέσα στα οποία τοποθετείται εκρηκτική ύλη. Ακολουθεί η ανατίναξη που δημιουργεί τόνους δηλητηριώδους σκόνης. Αυτή η σκόνη παράγεται σε καθημερινή βάση και προκαλεί αέρια ρύπανση από αιωρούμενα σωματίδια και τοξικά μέταλλα. Η σκόνη που παράγεται, εκτιμάται ότι θα φτάνει τους τόνους την ώρα. Εικόνα 2-3: Ατμοσφαιρική ρύπανση από τις εκρήξεις Έτος: 2014

52 Στη συνέχεια, το θρυμματισμένο εξορυχθέν μετάλλευμα φορτώνεται σε μεγάλα φορτηγά. Η διαδικασία αυτή παράγει εκ νέου χιλιάδες τόνους σκόνης. Τα φορτηγά μεταφέρουν το μετάλλευμα για επεξεργασία. Επίσης, η επεξεργασία της λειοτρίβησης παράγει με τη σειρά της πολύ μεγάλες ποσότητες σκόνης. 2.6 Ρύποι από την πυρομεταλλουργία. Η πυρομεταλλουργία εκτιμάται ότι είναι η πιο ρυπογόνος βαριά βιομηχανία στο κόσμο. Παράλληλα με την εξορυκτική δραστηριότητα, στις περιοχές εξόρυξης εγκαθίσταται και η μεταλλουργική βιομηχανία συμπεριλαμβανομένων μονάδων παραγωγής θειικού οξέος. Η ημερήσια παραγωγή θειικού οξέος, φτάνει τους τόνους τα 15 πρώτα χρόνια λειτουργίας της μονάδας. Ακόμα και στην περίπτωση κατεργασίας μόνο συμπυκνώματος Cu-Au, η παραγωγή ημερησίως φτάνει τους περίπου τόνους θειικού οξέος. Η κατεργασία πραγματοποιείται πολύ κοντά σε κατοικημένες περιοχές, δίπλα στη θάλασσα και μέσα στο δάσος. Η βιομηχανία κατεργασίας διαχειρίζεται, εκτός από το θειικό οξύ, τεράστιες ποσότητες τοξικών αποβλήτων με αρσενικό και κυάνιο. Εκπέμπει επίσης πολύ μεγάλες ποσότητες του αέριου της όξινης βροχής, δηλαδή του διοξειδίου του θείου. 2.7 Τοξικές Ουσίες και Τοξικά Απόβλητα. Τα μεταλλικά συμπυκνώματα παράγονται με χιλιάδες τόνους κυανιούχου νατρίου, υδροθειούχου νατρίου, ξανθογονικών αλάτων, και αφριστικών. Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν υπάρχει μελέτη για τον τρόπο διαχείρισης των επικίνδυνων τοξικών ουσιών, για την απόθεση αρσενικού με άλλα στερεά απόβλητα, για το διοξείδιο του θείου ή για το υδροθειούχο νάτριο, τα οποία είναι πιο επικίνδυνα και από το κυάνιο. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

53 Όλα τα βιομηχανικά απόβλητα που απορρέουν από τις εργασίες των μεταλλείων έχουν χαρακτηριστεί κατά καιρούς από τις μελέτες ως μη τοξικά και ακίνδυνα. Όμως τα περισσότερα από αυτά τα απόβλητα είναι άκρως επικίνδυνα και τοξικά. Η διαχείριση των τοξικών αποβλήτων του κυανίου και του αρσενικού γίνεται συνήθως με τρόπο επικίνδυνο. Η απόρριψη πραγματοποιείται σε επισφαλείς εξωτερικούς χώρους και σε στοές. Επίσης, η δημιουργία λιμνών κυανίου μολύνει τόσο την ατμόσφαιρα και τον υδροφόρο ορίζοντα, αλλά και είναι άκρως επικίνδυνη για τους ανθρώπους που εργάζονται στον χώρο και τους γύρω χώρους από τις εγκαταστάσεις των λατομείων. Η «λιθογόμωση 6» είναι μια μέθοδος για την αποκατάσταση των ορυγμάτων. Ουσιαστικά είναι η πλήρωση των κενών στοών του υπόγειου μεταλλείου μετά την εξόρυξη, με σκοπό να προσδίδεται σταθερότητα στις στοές και να μειώνεται στο ελάχιστο το φαινόμενο της όξινης απορροής. Η λιθογόμωση επιτρέπεται μόνο με αδρανή υλικά, χωρίς την παραγωγή οξύτητας. Στο μεταλλείο των Μαύρων Πετρών, ως υλικό λιθογόμωσης χρησιμοποιούνται, τα αδρομερή τέλματα εμπλουτισμού του Στρατωνίου, με την προσθήκη 10% τσιμέντο και 20% νερό. Τα αδρομερή τέλματα στη μελέτη της εταιρείας «Ελληνικός Χρυσός» χαρακτηρίζονται ως αδρανή. Όμως, στην πραγματικότητα είναι έντονα οξεοπαράγωγα και επικίνδυνα απόβλητα. Ήδη από τις στοές στο Στρατώνι και την Ολυμπιάδα είναι γνωστό ότι στα απόβλητα συγκαταλέγονται σήμερα τόνοι αρσενικού και καδμίου και πολλά άλλα τοξικά βαρέα μέταλλα όπως το αντιμόνιο, το χρώμιο, ο μόλυβδος, ο ψευδάργυρος, και υδράργυρος, αλλά και οι τόνοι κυανίου που χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του εμπλουτισμού. 6 Πηγή: Έτος: 2014

54 2.8 Λιμενικά έργα - Θαλάσσιο περιβάλλον. Η χρήση των λιμανιών ή και η κατασκευή των νέων στην περιοχή, έχουν αρνητική επίπτωση στο σύστημα παράκτιων υδάτων, αλλά και στο θαλάσσιο περιβάλλον. Τα λιμενικά απόβλητα διοχετεύονται στη θαλάσσια περιοχή χωρίς να υπάρχει σχέδιο διαχείρισης λιμενικών αποβλήτων. Από τη λειτουργία του βιομηχανικού λιμένα προκύπτουν νέα προβλήματα όσον αφορά τη μόλυνση των υδάτων, τη βιομηχανοποίηση της περιοχής και την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντός της. Ταυτόχρονα, αυξάνεται η πιθανότητα ναυτικών ατυχημάτων, τόσο από την μεταφορά όσο και από τις επικίνδυνες ουσίες των υλικών και των υδάτων. Εικόνα 2-4: Μόλυνση του θαλάσσιου περιβάλλοντος. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

55 3. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Η ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΜΕΤΑΛΛΕΙΑ ΧΡΥΣΟΥ 3.1 Οι ορυκτές πρώτες ύλες και το Σύνταγμα της Ελλάδος. Σύμφωνα με το Σύνταγμα της Ελλάδας, όπως αναφέρεται στο άρθρο 106 παρ. 1, τα υπόγεια και τα υποθαλάσσια κοιτάσματα χαρακτηρίζονται ως εθνικός πλούτος. Για όλα αυτά τα κοιτάσματα θεσπίζονται ειδικοί νόμοι, και το κράτος πρέπει να βρίσκει πάντα έναν ασφαλή τρόπο να τα εκμεταλλεύεται με στόχο την εθνική οικονομική ανάπτυξη. Η εκμετάλλευση των κοιτασμάτων πρέπει να εξυπηρετεί και να διασφαλίζει την κοινωνική ειρήνη αλλά και το κοινό οικονομικό συμφέρον. Βάσει του άρθρου 18 παρ. 1 του Συντάγματος «Ειδικοί Νόμοι ρυθμίζουν τα σχετικά με την ιδιοκτησία και διάθεση των μεταλλείων, ορυχείων, σπηλαίων, αρχαιολογικών χώρων και θησαυρών, ιαματικών, ρεόντων και υπογείων υδάτων και γενικά του υπογείου πλούτου». Επίσης, κατά τη διάταξη του άρθρου 102 του Μεταλλευτικού Κώδικα, η εκμετάλλευση των μεταλλείων χαρακτηρίζεται ως δημόσια ωφέλεια. Αυτός ο προσδιορισμός αποδίδεται λόγω της ένταξης των μεταλλείων στην έννοια του «εθνικού πλούτου». Ο Μεταλλευτικός όμως Κώδικας προβλέπεται ως ειδικό νομικό καθεστώς που προσδιορίζεται από το Σύνταγμα. Κατά συνέπεια, οι εξορυκτικές δραστηριότητες είναι μια πηγή πλούτου εθνικής σημασίας, με ειδική αναφορά στο Σύνταγμα που μέσω της εξόρυξης υπηρετείται το δημόσιο συμφέρον. «Έχουν θεσπιστεί ειδικές διατάξεις οι οποίες επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων 7, με την εξορυκτική χρήση να έχει προτεραιότητα έναντι άλλων χρήσεων της 7 Πηγή: (άρθρο 128 του Μεταλλευτικού Κώδικα) Έτος: 2014

56 γης έτσι ώστε να εξυπηρετηθεί η εκμετάλλευση μεταλλείων, η οποία θεωρείται δημόσια ωφέλεια». Παρόλα αυτά όμως, κάθε δικαίωμα που δίνεται στον μεταλλειοκτήτη (όπως το δικαίωμα εκμετάλλευσης υπεδάφους, ή το δικαίωμα απαλλοτρίωσης ιδιοκτησιών), βάσει του Μεταλλευτικού Κώδικα, δε δίνεται ανεξέλεγκτα. Δίνεται μετά από έλεγχο της πολιτείας μέσω των ελεγκτικών της φορέων και η «υπεδαφική ιδιοκτησία» δε λαμβάνει προτεραιότητα σε σχέση με την εδαφική ιδιοκτησία..αποτελεί ένα αυτοτελές δικαίωμα, το οποίο είναι εντελώς διακεκριμένο από την εδαφοκτησία. Είναι λοιπόν παράλληλες και ανεξάρτητες μορφές δικαιώματος που σε κάθε περίπτωση διένεξης, υπάρχουν θεσμοθετημένοι φορείς από την πολιτεία και το σύνταγμα οι οποίοι θα δώσουν τη λύση. 3.2 Μεταλλευτική νομοθεσία. Οι νόμοι που έχουν θεσπιστεί για τη μεταλλευτική διαδικασία παρατίθενται παρακάτω επιγραμματικά. Βάσει αυτών των νόμων θα γίνει παρακάτω η μελέτη για την ασφάλεια και την υγιεινή στα λατομεία. ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ [ΝΔ 210/1973 ΦΕΚ277/Α/1973 ( ) "Περί Μεταλλευτικού Κώδικος"] και οι Τροποποιήσεις αυτού Ν. 274/1976 (ΦΕΚ 50/Α`/ ) Περί τροποποιήσεως του Μεταλλευτικού Κώδικος Ο (νέος) Κανονισμός Μεταλλευτικών και Λατομικών Εργασιών ΝΟΜΟΣ 4042/2012 ΦΕΚ 24/Α [Άρθρο 63 Ρύθμιση δικαιωμάτων μεταλλειοκτησίας] Κανονισμός Μεταλλευτικών και Λατομικών Εργασιών (ΚΜΛΕ) Ως E- BOOK ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

57 Λίστα Νομοθεσίας στην οποία παραπέμπει ο Νέος Κανονισμός Μεταλλευτικών και Λατομικών Εργασιών Κανονισμός Μεταλλευτικών και Λατομικών Εργασιών (Παλαιός) και οι τροποποιήσεις του Ν.2115/93 [ΦΕΚ 15 /Α/1993( ) "Τροποποίηση, αντικατάσταση και συμπλήρωση διατάξεων του Ν. 1428/1984 "Eκμετάλλευση λατομείων αδρανών υλικών και άλλες διατάξεις"] Ν. 669/77 (ΦΕΚ Α 241) : Περί εκμεταλλεύσεως λατομείων Ν.1428/84 [ΦΕΚ 43/Α/1984 ( ) "Εκμετάλλευση λατομείων αδρανών υλικών και άλλες διατάξεις"] Ν 2702/1999 [ΦΕΚ70/Α/1999( ) "Διάφορες ρυθμίσεις θεμάτων αρμοδιότητας Υπουργείου Ανάπτυξης και άλλες διατάξεις"] Ν 2837/2000 [ΦΕΚ 178/Α/2000( ) "Ρύθμιση θεμάτων Ανταγωνισμού Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας, Τουρισμού και άλλες διατάξεις"] [άρθρο 7 μισθώσεις λατομείων αδρανών] Ν. 1515/ Ρυθμιστικό σχέδιο και πρόγραμμα προστασίας περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας [άρθρο 15 Χώροι Συγκέντρωσης λατομικών επιχειρήσεων] Ν. 2947/ (ΦΕΚ-228 Α'): Θέματα Ολυμπιακής Φιλοξενίας, Έργων Ολυμπιακής Υποδομής και άλλες διατάξεις (παρ. Β άρθρου 9) ΝΟΜΟΣ ΥΠ' ΑΡΙΘ (ΦΕΚ Α 153/ )Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς ΝΟΜΟΣ 3335/ ΦΕΚ 95/Α/ Έλεγχος της διακίνησης και αποθήκευσης πετρελαιοειδών προϊόντων. - Ρύθμιση θεμάτων Υπουργείου Ανάπτυξης. (άρθρα 13 και 17) για λατομεία Έτος: 2014

58 Ν. 3851/2010 (για τις ΑΠΕ, άρθρο 16 για σχιστολιθικές πλάκες). Επίσης το άρθρο 58 του Ν.4030/2011 και το άρθρο 43 του Ν.4067(ΦΕΚ 79/Α ) Νέος Οικοδομικός Κανονισμός Ν. 3325/ Ίδρυση και λειτουργία βιομηχανικών, βιοτεχνικών εγκαταστάσεων στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης και άλλες διατάξεις (άρθρο 3, πεδίο εφαρμογής) Π.Δ. 285 της 10/ :Περί εκμισθώσεως δημοσίων λατομείων βιομηχανικών ορυκτών και μαρμάρων ΝΟΜΟΘΕΤ. ΔΙΑΤΑΓΜΑ υπ αριθ της 11/12 Νοεμ (ΦΕΚ Α 219) Περί μεταλλευτικών ερευνών του Δημοσίου και άλλων τινών μεταλλευτικών διατάξεων. N. 4001/2011 Παρεμβάσεις που αφορούν τον Ορυκτό Πλούτο της Χώρας [άρθρα 178,181,182 κλπ] Ρυθμίσεις για τα λατομεία στον Ν.4030/2011 "Νέος τρόπος έκδοσης αδειών δόμησης, ελέγχου κατασκευών και λοιπές διατάξεις" [άρθρα 53 για λατομεία Αράξου και 58 για σχιστολιθικές πλάκες. Επίσης στο άρθρο 40 σχετικά με εγκατάσταση ΑΕΚΚ εντός ανενεργών λατομείων] ΝΟΜΟΣ 4042/2012 ΦΕΚ 24/Α [Άρθρο 63 Ρύθμιση δικαιωμάτων μεταλλειοκτησίας] Ν.4203/2013 "Ρυθμίσεις θεμάτων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και άλλες διατάξεις" (ΦΕΚ Α 235 / ) (άρθρα 11-17) Ν. 4223/2013 ( ΦΕΚ Α 287/ ) "Ενιαίος Φόρος Ιδιοκτησίας Ακινήτων και άλλες διατάξεις" συμπεριλήφθη τροπολογία με σκοπό τη λειτουργία της Γ.Μ.Μ.Α.Ε. ΛΑΡΚΟ (σελ , άρθρο 55 παράγραφος 7). ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

59 Ν. 4262/2014 (ΦΕΚ 114 Α'/ ) "Απλούστευση της αδειοδότησης" [άρθρο 2, παρ.1 και παράγραφοι 3 και 4 του άρθρου 43] Ν.4254/2014 (ΦΕΚ Α 85/2014) Μέτρα στήριξης και ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας-εργαλειοθήκη ΟΟΣΑ) [υποπαράγραφος ΣΤ.12 της παρ. ΣΤ του άρθρου 1] 3.3 Η νομοθεσία για την περιβαλλοντική αδειοδότηση και λειτουργία των εξορυκτικών δραστηριοτήτων. Η νομοθεσία για την περιβαλλοντική αδειοδότηση περιλαμβάνει: Ν.1650/1986 (ΦΕΚ 160/Α/1986) «Για τη προστασία του περιβάλλοντος» (σχετικά άρθρα 1 & 2 του νόμου). Ν.3010/2002 (ΦΕΚ 91/Α/ ), σύμφωνα με τις οδηγίες 97/11 και 96/61 της Ε.Ε. Ν. 4014/2011 Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων, ρύθμιση αυθαιρέτων σε συνάρτηση με δημιουργία περιβαλλοντικού ισοζυγίου και άλλες διατάξεις αρμοδιότητας Υπουργείου περιβάλλοντος Ν. 4042/2012 Ποινική προστασία του περιβάλλοντος Εναρμόνιση με την Οδηγία 2008/99/ΕΚ κλπ. [στο άρθρο 52 παρ. 6 έχει τροποποιηθεί το άρθρο 182 του Ν.4001/2011 και στο Άρθρο 63 έχουμε ρύθμιση των δικαιωμάτων μεταλλειοκτησίας] ΠΔ 148/2009 Περιβαλλοντική ευθύνη για την πρόληψη και την αποκατάσταση των ζημιών στο περιβάλλον Εναρμόνιση με την οδηγία 2004/35/ΕΚ N. 3937/2011 (ΦΕΚ/Α 60/ ) «Διατήρηση της Βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις» Έτος: 2014

60 Κ.Υ.Α /5387/ (Φ.Ε.Κ. 678/ /Τ.Β ) «Κατάταξη έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες, περιεχόμενο Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ), καθορισμός περιεχομένου ειδικών περιβαλλοντικών μελετών (ΕΠΜ) και λοιπές συναφείς διατάξεις, σύμφωνα με το Ν.1650/1986» [τα άρθρα 4 και 5 καταργήθηκαν με την επόμενη ΥΑ του ΥΠΕΚΑ] Υ.Α. Η.Π /2332/ (ΦΕΚ 1022/ ) Κατάταξη δημόσιων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες σύμφωνα με το αρθ. 3 του ν. 1650/86 όπως αντικαταστάθηκε με το αρθ. 1 του Ν. 3010/02 [καταργήθηκε με την επόμενη ΥΑ του ΥΠΕΚΑ, συνεπώς αμφότερες οι ΥΑ και αναφέρονται για ιστορικούς λόγους] ΥΑ 1958/ Κατάταξη δημόσιων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες και υποκατηγορίες σύμφωνα με το Άρθρο 1 παράγραφος 4 του Ν. 4014/2011 (Φ.Ε.Κ. Α 209/2011) και η ΥΑ με αρ /12 (ΦΕΚ 1565/Β/12) τροποποίησης και συμπλήρωσης της ΥΑ 1958/12. YA οικ / Προδιαγραφές περιεχομένου Αποφάσεων Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (Α.Ε.Π.Ο.) για έργα και δραστηριότητες κατηγορίας Α της υπ αριθμ. 1958/ απόφασης (Β 21), σύμφωνα με το άρθρο 2 παρ. 7 του Ν. 4014/2011 (Α 209). YA (ΦΕΚ 1077/Β/ ) Εξειδίκευση διαδικασιών για την ενσωμάτωση στις Α.Ε.Π.Ο. ή στις Π.Π.Δ. της προβλεπόμενης από τις διατάξεις της Δασικής Νομοθεσίας έγκρισης επέμβασης Δ10/Φ68/οικ /03/2001. Προδιαγραφές και χρονοδιάγραμμα ειδικής μελέτης αποκατάστασης (άρθρο 7 παρ. 1 εδαφ. β Ν.2837/2000). ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

61 Κ.Υ.Α. αριθμ. Η.Π /703/Φ104/ (Φ.Ε.Κ. 332/ /Τ.Β ).«Διαδικασία Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης (Π. Π. Ε. Α.) και εκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (Ε. Π.Ο.) σύμφωνα με το άρθρο 4 του Ν 1650/1986 όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 2 του Ν.3010/2002. Εγκύκλιος Δ10-Β/Φ68/οικ.26054/ «Εγγυητικές επιστολές για αποκατάσταση περιβάλλοντος». Υπ. Απ. Αριθμ / (ΦΕΚ 2001 Β/ ) Πρότυπες Περιβαλλοντικές Δεσμεύσεις (ΠΠΔ) για έργα και δραστηριότητες της κατηγορίας Β της 5ης ομάδας «Εξορυκτικές και συναφείς δραστηριότητες» του Παραρτήματος V, της υπ αρ. Υ.Α 1958/2012 (ΦΕΚ Β 21). Προδιαγραφές της Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης (ΦΕΚ 2436/Β/2013) για έργα και δραστηριότητες της κατηγορίας Β του άρθρου 10 του Ν. 4014/2011 (ΦΕΚ Α 209) 3.4 Νομοθεσία ασφάλειας και υγείας της εργασίας. Ο νέος Κανονισμός Μεταλλευτικών Και λατομικών εργασιών. Νόμος 3850/2010: Κύρωση του Κώδικα νόμων για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων. N 1568/85 (ΦΕΚ:177/A/85) Yγιεινή και ασφάλεια των εργαζομένων. ΠΔ 294/88 (ΦΕΚ:138/Α/88) Ελάχιστος χρόνος απασχόλησης τεχνικού ασφαλείας και γιατρού εργασίας. ΠΔ 17/96 (ΦΕΚ:11/A/96) Mέτρα για τη βελτίωση της ασφάλειας και της υγείας των εργαζομένων ΠΔ 159/99 (ΦΕΚ:157/Α/99) Τροποποίηση του π.δ. 17/96 Γραπτή Εκτίμηση του Επαγγελματικού Κινδύνου Έτος: 2014

62 ΠΔ 395/94 (ΦΕΚ:221/A/94) Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για τη χρησιμοποίηση εξοπλισμού εργασίας ΠΔ 89/99 (ΦΕΚ:94/Α/99) Τροποποίηση του π.δ. 395/94 ΠΔ 304/2000 (ΦΕΚ:241/Α/2000) Τροποποίηση του π.δ. 395/94 ΠΔ 155/04 (ΦΕΚ 121/Α/2004) Τροποποίηση του π.δ. 395/1994 ΠΔ 396/94 (ΦΕΚ:221/A/94) Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για τη χρήση από τους εργαζόμενους εξοπλισμών ατομικής προστασίας κατά την εργασία κλπ ΠΔ 212/76 (Φ.Ε.Κ.78/Α/6-4-76) "Περί μέτρων υγιεινής και ασφαλείας των εργαζομένων εις μεταφορικάς ταινίας και προωθητάς εν γένει" ΠΔ 398/94 (ΦΕΚ:221/A/94) Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας κατά την εργασία με οθόνες οπτικής απεικόνισης ΠΔ 397/94 (ΦΕΚ:221/A/94) Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας κατά την χειρωνακτική διακίνηση φορτίων που συνεπάγεται κίνδυνο κλπ. ΠΔ 95/78 (Φ.Ε.Κ.:20/Α/ )"Περί μέτρων υγιεινής και ασφαλείας των απασχολουμένων εις εργασίας συγκολλήσεων" ΠΔ 216/78 (Φ.Ε.Κ.:47/Α/ ) "Περί μέτρων υγιεινής και ασφαλείας των εργαζομένων εις την μεταφορά ρευστών-πυρακτωμένων υλών, δια περονοφόρων οχημάτων" ΠΔ 176/97 (ΦΕΚ:150/A/970) και ΠΔ 41/2003 (ΦΕΚ:44/A/ ) Mέτρα για τη βελτίωση της ασφάλειας και της υγείας κατά την εργασία των εγκύων, λεχώνων και γαλουχουσών Ν 1837/89 (ΦΕΚ:85/Α/89) Για την προστασία των ανηλίκων κατά την απασχόληση και άλλες διατάξεις. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

63 ΠΔ 62/98 (ΦΕΚ:67/Α/98) Μέτρα για την προστασία των νέων κατά την εργασία ΠΔ 77/93 (άρθρο 2) (Φ.Ε.Κ. 34/Α/ ) "Για την προστασία των εργαζοµένων από φυσικούς, χηµικούς και βιολογικούς παράγοντες. ΠΔ 307/86 (ΦΕΚ:135/Α/86) Προστασία της υγείας των εργαζομένων που εκτίθενται σε ορισμένους χημικούς παράγοντες. ΠΔ 90/99 (ΦΕΚ:94/Α/99) Καθορισμός οριακών τιμών έκθεσης και ανώτατων οριακών τιμών έκθεσης των εργαζομένων σε ορισμένους χημικούς παράγοντες. ΠΔ 338/01, ΠΔ 339/01, ΠΔ 162/2007 ΠΔ 212/06 (ΦΕΚ 212/Α/ ) Προστασία των εργαζομένων που εκτίθενται σε αμίαντο κατά την εργασία. ΠΔ 85/91 (ΦΕΚ:38/Α/91) και ΠΔ 149/06 (ΦΕΚ 159/Α/ ) Προστασία των εργαζομένων από τους κινδύνους που διατρέχουν λόγω της έκθεσής τους στο θόρυβο κατά την εργασία. ΠΔ 1180/81 (ΦΕΚ 293/Α/ ) Περί ρυθμίσεως θεμάτων αναγομένων εις τα της ιδρύσεως και λειτουργίας βιομηχανιών, βιοτεχνιών, πάσης φύσεως μηχανολογικών εγκαταστάσεων και αποθηκών και τη εκ τούτων διασφαλίσεως περιβάλλοντος εν γένει. ΠΔ 176/(ΦΕΚ 227/Α/ ) Ελάχιστες προδιαγραφές υγείας και ασφάλειας όσον αφορά την έκθεση των εργαζομένων σε κινδύνους προερχόμενους από φυσικούς παράγοντες (κραδασμοί). Κ.Υ.Α 12044/613/2007 (Sovezo) - Καθορισμός μέτρων και όρων για την αντιμετώπιση κινδύνων από ατυχήματα μεγάλης έκτασης σε εγκαταστάσεις ή μονάδες, λόγω της ύπαρξης επικίνδυνων ουσιών, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2003/105/ΕΚ Έτος: 2014

64 Γενική Νομοθεσία για εκρηκτικά, άδειες γομωτών πυροδοτών, αποθήκευση ΕΥ. 3.5 Εργατικό ατύχημα. Εργατικό ατύχημα, σύμφωνα με το Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας 8 των εργαζομένων, είναι «κάθε ανεπιθύμητη σωματική βλάβη ή θάνατος εργαζομένου από βίαιο ή απροσδόκητο συμβάν κατά τη διάρκεια της εργασίας ή εξαιτίας αυτής είτε κατά τη μετάβαση προς την εργασία ή κατά την αποχώρηση από αυτή». Ατύχημα, σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, είναι «το ατύχημα το οποίο συμβαίνει κατά τη διάρκεια της εργασίας, κατά τη μετάβαση προς το χώρο εργασίας ή την αποχώρηση από αυτόν, ανεξάρτητα από το μέσο μεταφοράς, εφόσον υπάρχει χρονική και χωρική συσχέτιση». Τα ατυχήματα χωρίζονται σε τρία είδη: Ατύχημα κατά την εκτέλεση της εργασίας (για παράδειγμα ένας τραυματισμός του εργαζομένου από κάποιο μηχάνημα ή πτώση κατά τη διάρκεια της εργασίας και τραυματισμός) Ατύχημα με αφορμή την εργασία (αφορά τα ατυχήματα που συμβαίνουν με αφορμή την εργασία, δηλαδή εκτός του τόπου και της χρονικής διάρκειας της εργασίας, εφόσον αυτά έχουν έστω και έμμεση σχέση με την εργασία) Ατύχημα από επαγγελματική ασθένεια (επαγγελματικές ασθένειες ονομάζονται οι ασθένειες που οφείλονται στις επιδράσεις των συνθηκών εργασίας όπως για παράδειγμα η χρήση χημικών ουσιών.) 8 ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

65 Επαγγελματική ασθένεια 9, είναι εκείνη που προσβάλλει τους εργαζομένους αποκλειστικά και μόνο λόγω του επαγγέλματός τους. Για να χαρακτηριστεί μια ασθένεια επαγγελματική και για να τύχουν την νόμιμα προβλεπόμενη προστασία και αποζημίωση οι εργαζόμενοι, πρέπει να εξακριβωθεί επίδραση του είδους της εργασίας επί της αιτιολογίας της νόσου ή της πάθησης γενικότερα. Εργασιακό άγχος 10, είναι η υποκειμενική κατάσταση δυσφορίας που βιώνει ο άνθρωπος ως απάντηση στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Το εργασιακό άγχος προέρχεται από την αντίληψη του εργαζομένου ότι υπάρχει ανισορροπία ανάμεσα στις απαιτήσεις που έχει η εργασία του και την ικανότητά του να ανταπεξέλθει σε αυτές τις αυξημένες απαιτήσεις. Το αποτέλεσμα του άγχους είναι οι οργανικές, οι πνευματικές και ψυχολογικές εκδηλώσεις του εργαζομένου, που πολλές φορές επιφέρουν μειωμένη εργασιακή απόδοση. Οι παράγοντες που συμβάλλουν στο άγχος, είναι πάρα πολλοί. Διαφέρουν ανάλογα με τη φύση τους και μπορεί να είναι είτε εργασιακοί, ή οικογενειακοί ή προσωπικοί αλλά και κοινωνικοί. Εργοδότης 11, σύμφωνα με τη νομοθεσία χαρακτηρίζεται, «το φυσικό ή νομικό πρόσωπο δημόσιου ή ιδιωτικού δικαίου για λογαριασμό του οποίου τα υπαγόμενα στην ασφάλιση πρόσωπα προσφέρουν την εργασία του». Εργαζόμενος 12, είναι «κάθε πρόσωπο το οποίο απασχολείται από έναν εργοδότη με οποιαδήποτε σχέση εργασίας, συμπεριλαμβανομένων 9 σύμφωνα με τη Βικιπαίδεια 10 σύμφωνα με το άρθρο για την υγεία ( 11 άρθρο 8 περ. 5 εδάφιο α του ΑΝ 1846/ άρθρο 8 περ. 5 εδάφιο α του ΑΝ 1846/ Έτος: 2014

66 των ασκουμένων και των μαθητευομένων». Εκπρόσωπος των εργαζομένων, είναι κάθε εκλεγμένο από τους εργαζομένους άτομο που έχει την αρμοδιότητα για τα θέματα προστασίας της ασφάλειας και της υγείας των εργαζομένων. Τεχνικός ασφαλείας 13, είναι ο μηχανικός ο οποίος παρέχει στον εργοδότη υποδείξεις και συμβουλές, γραπτά και προφορικά, για θέματα σχετικά με την υγιεινή και ασφάλεια της εργασίας και την πρόληψη των εργατικών ατυχημάτων. Ιατρός εργασίας, είναι ο διπλωματούχος ιατρός ο οποίος παρέχει γραπτές και προφορικές υποδείξεις και συμβουλές στον εργοδότη, στους εργαζομένους και στους εκπροσώπους τους, για τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται, τα οποία αφορούν τη σωματική και ψυχική υγεία των εργαζομένων. Χώροι εργασίας 14, είναι οι χώροι που προορίζονται για θέσεις εργασίας μέσα στα κτίρια της επιχείρησης και τις εγκαταστάσεις της, περιλαμβάνοντας και κάθε άλλο μέρος εντός ή εκτός των εγκαταστάσεων της εταιρείας που ο εργαζόμενος έχει πρόσβαση στα πλαίσια της εργασίας του Κατηγορίες εργατικών ατυχημάτων. Τα εργατικά ατυχήματα διακρίνονται σε κατηγορίες ανάλογα με τη σχέση εργασίας, με τη σοβαρότητα και με το χώρο στον οποίο συνέβησαν. Διάκριση εργατικών ατυχημάτων ανάλογα με τη σχέση εργασίας εργατικά ατυχήματα του προσωπικού της επιχείρησης ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

67 εργατικά ατυχήματα των εργολάβων που απασχολεί η επιχείρηση στο χώρο της εργατικά ατυχήματα τρίτων στο χώρο της επιχείρησης Διάκριση εργατικών ατυχημάτων ανάλογα με τη σοβαρότητα μικρά ατυχήματα (όταν η εργασία διακόπτεται για μια ημέρα) κοινά ατυχήματα (όταν η εργασία διακόπτεται για περισσότερο από μια ημέρα) σοβαρά ατυχήματα (όταν έχουν σοβαρές συνέπειες όπως ακρωτηριασμοί και μόνιμες αναπηρίες) θανατηφόρα ατυχήματα Διάκριση εργατικών ατυχημάτων ανάλογα με το χώρο που συνέβησαν ατυχήματα που συνέβησαν στους χώρους της επιχείρησης ατυχήματα που συνέβησαν κατά τη μετάβαση από και προς την εργασία Ποσοστό εργατικών ατυχημάτων ανά κατηγορία. Τα εργατικά ατυχήματα οφείλονται σε αιτίες που προέρχονται από τον εργαζόμενο (80% των ατυχημάτων) 2. από το περιβάλλον εργασίας του και τα μέσα παραγωγής (15% των ατυχημάτων) 3. από απρόβλεπτα γεγονότα (5% των ατυχημάτων) 15 Πηγή Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας (Σ.ΕΠ.Ε) Έτος: 2014

68 Εικόνα 3-1: Ποσοστό εργατικών ατυχημάτων ανά αιτία. Τα αίτια που εντοπίζονται στον εργαζόμενο είναι: Η ηλικία Η αυξημένη κούραση η κόπωση Η έλλειψη πείρας και η άγνοια του εργαζομένου Η διανοητική ικανότητα του εργαζομένου Συναισθηματικοί παράγοντες όπως το άγχος Παθολογικοί παράγοντες Κακές συνήθειες των εργαζομένων όσον αφορά την αντιμετώπιση της πρόληψης των ατυχημάτων Τα αίτια που εντοπίζονται στο περιβάλλον εργασίας και στα μέσα παραγωγής είναι: Ο λανθασμένος φωτισμός, η έλλειψη αερισμού και θέρμανσης Η κακή κατάσταση των δαπέδων και των κλιμάκων στους χώρους Το λανθασμένο στοίβαγμα κατά τη διακίνηση των υλικών Η ακαταστασία του χώρου εργασίας Η έλλειψη καθαριότητας στους χώρους Τα ελαττωματικά εργαλεία και μηχανήματα ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

69 Η έλλειψη διατάξεων προστασίας στα μηχανήματα Η έλλειψη συντήρησης των μηχανημάτων Οι συνέπειες των εργατικών ατυχημάτων. Οι συνέπειες των εργατικών ατυχημάτων πέρα από τη σωματική ή ψυχική βλάβη που επιφέρει στον εργαζόμενο, υφίστανται και για την επιχείρηση. Αυτές μπορεί να είναι άμεσες ή έμμεσες. Άμεσες Έξοδα Α' βοηθειών για την επιχείρηση Σύνταξη λόγω ατυχήματος Κάλυψη της νοσοκομειακής και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης Επιδότηση ή και αποζημίωση του τραυματισμένου εργαζόμενου Πρόωρος θάνατος του εργαζομένου Έμμεσες Οικονομική αποζημίωση του εργαζομένου Μειωμένες εργατοώρες Ζημιές σε μηχανήματα, υλικά ή εγκαταστάσεις Επιπλέον κόστος για την αντικατάσταση του θύματος από άλλο εργαζόμενο Καθυστέρηση της παραγωγής Άσχημο ψυχολογικό κλίμα στην επιχείρηση Ανθρώπινος πόνος της οικογένειας του θύματος Ψυχολογικά προβλήματα θύματος με μετατραυματική εκδικητική συμπεριφορά Μείωση της απόδοσης Άσχημη εικόνα της επιχείρησης προς τα έξω Έτος: 2014

70 3.6 Μέσα Ατομικής Προστασίας. Οι εργαζόμενοι καθημερινά έρχονται αντιμέτωποι με διάφορους εργασιακούς κινδύνους κατά τη διάρκεια της εργασίας τους. Οι κίνδυνοι αυτοί εμπεριέχουν τις επαγγελματικές ασθένειες, τα ατυχήματα αλλά και την πρόωρη φθορά της υγείας τους. Για την αποφυγή των κινδύνων αυτών, οι επιχειρήσεις οφείλουν να δίνουν άμεση προτεραιότητα στην βελτίωση του εργασιακού τους περιβάλλοντος. Η βελτίωση των συνθηκών εργασίας μίας επιχείρησης για την προστασία της υγείας των εργαζομένων είναι υποχρέωση του εργοδότη αλλά και των εργαζομένων. Ο εργαζόμενος πρέπει να φορά ειδικό εξοπλισμό ανάλογα με το είδος της εργασίας που κάνει έτσι ώστε να προστατεύεται από τους διάφορους εργασιακούς κινδύνους. Τα μέσα ατομικής προστασίας χρησιμοποιούνται όταν οι πιθανοί κίνδυνοι δε μπορούν να αντιμετωπιστούν με κάποιον άλλο τρόπο προκειμένου να αποφευχθούν ή όταν η φύση της εργασίας είναι τέτοια που εγκυμονεί κινδύνους. Τα μέσα ατομικής προστασίας, ανάλογα με το μέρος του σώματος που προστατεύουν, διακρίνονται στις εξής κατηγορίες προστασίας 16 : προσώπου ματιών αναπνευστικών οδών κεφαλιού χεριών και βραχιόνων ποδιών πτώσεων από κινούμενα οχήματα 16 πηγή: ΕΛΙΝΥΑΕ, «Θέματα υγιεινής και ασφάλειας». ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

71 3.6.1 Υποχρεώσεις εργοδοτών. Οι εργοδότες έχουν υποχρεώσεις όσον αφορά τα μέτρα ατομικής προστασίας των εργαζομένων. Αυτές είναι: Να παρέχουν πληροφόρηση στους εργαζόμενους για τους κινδύνους που απειλούν την υγεία τους στην θέση εργασίας που κατέχουν και για τα μέτρα και τις προφυλάξεις που πρέπει να παίρνουν έτσι ώστε να προστατεύονται και να αποφύγουν οποιαδήποτε επίπτωση στην υγεία τους Να χορηγούν στους εργαζομένους τα κατάλληλα εργαλεία που χρειάζονται για την προστασία τους με οδηγίες για σωστή και αποτελεσματική χρήση Να ελέγχουν αν οι εργαζόμενοι χρησιμοποιούν σωστά τα μέσα ατομικής προστασίας Να συντηρούν, να επισκευάζουν και να φροντίζουν για την καθαριότητα των μέσων ατομικής προστασίας Να προβλέπουν για τη σωστή φύλαξη των μέσων ατομικής προστασίας σε ειδικές θέσεις και σε χώρους με τις κατάλληλες συνθήκες καθαριότητας και υγιεινής Να αντικαθιστούν άμεσα τα μέσα ατομικής προστασίας σε περίπτωση που έχουν φθαρεί Υποχρεώσεις εργαζομένων. Δεν έχουν μόνο οι εργοδότες υποχρεώσεις απέναντι στην ασφάλεια και την χρήση των μέσων προστασίας, αλλά και οι ίδιοι οι εργαζόμενοι. Οι υποχρεώσεις των εργαζομένων είναι: Έτος: 2014

72 Να φορούν τα μέσα ατομικής προστασίας όπου αυτό απαιτείται έτσι ώστε να προστατεύσουν την υγεία και την σωματική ακεραιότητά τους Να χρησιμοποιούν σωστά τα μέσα που έχουν και μετά τη χρήση να τα φυλάσσουν στους ειδικούς χώρους που προβλέπεται Να ακολουθούν σωστά τις οδηγίες χρήσης των μέσων αυτών Να αναφέρουν στον εργοδότη άμεσα κάθε παρατηρούμενη ανωμαλία κατά την χρήση των μέσων ή οποιαδήποτε άλλη αιτία δικαιολογεί τη συντήρηση, την επισκευή ή την αντικατάστασή τους Προδιαγραφές των μέσων ατομικής προστασίας. Τα μέσα ατομικής προστασίας πρέπει να πληρούν τις παρακάτω προδιαγραφές: Να είναι σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις όσον αφορά τον σχεδιασμό και την κατασκευή τους από πλευράς ασφάλειας και υγείας Να είναι κατάλληλα για το σκοπό που πρέπει να εξυπηρετούν και η χρήση τους να μην επιφέρει νέους κινδύνους Να επιλέγονται πάντα για τις συγκεκριμένες συνθήκες εργασίας Να προσαρμόζονται στον εκάστοτε εργαζόμενο Να χρησιμοποιούνται μόνο για τον σκοπό τον οποίο εξυπηρετούν, σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή και όχι για άλλη χρήση Να συνοδεύονται με το εγχειρίδιο οδηγιών χρήσης ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

73 Να συντηρούνται σωστά, να καθαρίζονται τακτικά και να επισκευάζονται όποτε κρίνεται απαραίτητο Να αντικαθίστανται όταν έχουν φθαρεί ή έχει επέλθει η ημερομηνία λήξης τους Να φυλάσσονται σε ειδικούς καθαρούς χώρους Να είναι συμβατά μεταξύ τους και αποτελεσματικά εφόσον χρησιμοποιούνται περισσότερα από ένα Στην περίπτωση που διαθέτουν σύστημα το οποίο συνδέεται με συμπληρωματικό σύστημα, το εξάρτημα σύνδεσης να είναι κατάλληλο για να μπορεί να προσαρμοστεί μόνο με σύστημα κατάλληλου τύπου Όσα προορίζονται για χρήση σε εκρηκτική ατμόσφαιρα να σχεδιάζονται και να κατασκευάζονται με τις κατάλληλες προδιαγραφές έτσι ώστε να μην μπορεί να παραχθεί σ αυτό σπινθήρας ηλεκτρικής ή ηλεκτροστατικής προέλευσης, ή λόγω κρούσης, ο οποίος θα προκαλέσει ανάφλεξη του υλικού Να είναι κατασκευασμένα αυστηρά για προσωπική χρήση Έτος: 2014

74 4. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Η πρόληψη των εργατικών ατυχημάτων και ασθενειών, προφυλάσσει την υγεία και τη σωματική ακεραιότητα των εργαζομένων, μειώνει τις δαπάνες της επιχείρησης, και συμβάλλει και στην καλύτερη απόδοσή της με πολλούς τρόπους, οι οποίοι αναλύονται παρακάτω: Οι υγιείς εργαζόμενοι μπορούν να ανταπεξέλθουν σωστά στις υποχρεώσεις τους απέναντι στη θέση τους, να είναι πιο παραγωγικοί και το αποτέλεσμα της εργασίας τους είναι πιο ποιοτικό Όσο λιγότερα είναι τα εργατικά ατυχήματα και οι ασθένειες τόσο λιγότερες είναι οι αναρρωτικές άδειες. Έτσι από πλευρά της επιχείρησης υπάρχουν μικρότερες δαπάνες και η παραγωγική διαδικασία κυλάει ομαλά Η αναβάθμιση του εξοπλισμού και του περιβάλλοντος εργασίας καθώς και η σωστή συντήρησή των μηχανημάτων, επιφέρει μεγαλύτερη παραγωγικότητα, καλύτερη ποιότητα και μειώνει τον κίνδυνο ατυχημάτων Όσο λιγότεροι είναι οι τραυματισμοί και οι ασθένειες, τόσο λιγότερες ζημιές προκαλούνται και μειώνονται οι υποχρεώσεις για την αποκατάσταση των μηχανημάτων αλλά και του ανθρώπινου δυναμικού 4.1 Προσδιορισμός των πηγών του επαγγελματικού κινδύνου. Οι κίνδυνοι που προέρχονται από κάθε επαγγελματική δραστηριότητα ταξινομούνται σε τρεις ομάδες : η ομάδα κινδύνου. Ο κίνδυνος για την ασφάλεια των εργαζομένων και ο κίνδυνος ατυχήματος εμπεριέχουν την πιθανότητα να προκληθεί κάποιος ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

75 τραυματισμός ή κάποια βλάβη στους εργαζόμενους, ως συνέπεια έκθεσής τους σε επικίνδυνες καταστάσεις. της Η φύση αυτής της επικίνδυνης κατάστασης, είναι ταυτόχρονα και η αιτία για το είδος του τραυματισμού. Η αιτία αυτή μπορεί να είναι μηχανική, ηλεκτρική, χημική, ή και θερμική. Οι κίνδυνοι της ομάδας αυτής συνήθως οφείλονται σε : Κτιριακές δομές. Οι κτιριακές δομές εμπεριέχουν κινδύνους όταν αυτές δεν πληρούν ορισμένες προδιαγραφές. Οι εργαζόμενοι εκτίθενται από ελλείψεις στις κτιριακές δομές, όπως : ύψος χώρου εργασίας (πρέπει να είναι μεγαλύτερο από 2,70 m) εμβαδόν χώρου εργασίας ( πρέπει να είναι κατάλληλο ώστε να εκτελείται με άνεση η εκάστοτε εργασία που είναι προορισμένη να γίνεται στον συγκεκριμένο χώρο) όγκος χώρου εργασίας ( ο όγκος ορίζεται από τις προδιαγραφές των κτιρίων) δάπεδα (τα δάπεδα δεν πρέπει να είναι ολισθηρά ή ανώμαλα) φωτισμός (πρέπει να υπάρχει φυσικός φωτισμός, τεχνητός όπου κρίνεται απαραίτητο εφόσον ο φυσικός δεν είναι επαρκής, αλλά και για την κάλυψη του νυχτερινού ωραρίου καθώς και φωτισμός κινδύνου) τοίχοι (οι τοίχοι πρέπει να είναι ελεύθεροι ή µε ράφια σωστά τοποθετημένα) πατάρια (τα πατάρια πρέπει να έχουν υποστύλωση) ψευδοροφές (οι ψευδοροφές πρέπει να έχουν ανάρτηση με βάση τις προδιαγραφές τους και κατάλληλη μόνωση) έξοδοι (οι έξοδοι διαφυγής πρέπει να είναι ικανοποιητικές σε αριθμό και ο αριθμός αυτός να ορίζεται σε σχέση µε τα άτομα) Έτος: 2014

76 πόρτες (οι πόρτες πρέπει να είναι σε ικανοποιητικό αριθμό και μέγεθος σε σχέση µε τα άτομα και το είδος της πόρτας να εξυπηρετεί τον κάθε χώρο ανάλογα με τη χρήση του. Για παράδειγμα σε κάποιους χώρους πρέπει να υπάρχουν πυράντοχες πόρτες) διάδρομοι (στους διαδρόμους δεν τοποθετούνται εμπόδια, και πρέπει να υπάρχει επαρκής φωτισμός σε όλα τα σημεία τους) υπόγεια (πρέπει να έχουν ικανοποιητικό μέγεθος καθώς και σύστημα ανανέωσης του αέρα) Μηχανές. Εγκυμονούν κινδύνους για τους εργαζομένους από ελλείψεις στην ασφάλεια των μηχανημάτων και των εγκαταστάσεων, όπως : έλλειψη προφυλακτήρων στα όργανα εκκίνησης των μηχανημάτων έλλειψη προφυλακτήρων στον μηχανισμό μετάδοσης της κίνησης των μηχανημάτων έλλειψη προφυλακτήρων στην επιφάνεια εργασίας έλλειψη προφυλακτήρων στα όργανα χειρισμού των μηχανών έλλειψη σήματος ασφάλειας CE 17 έλλειψη μέτρων ασφαλείας κατά την χρήση ανυψωτικών μηχανημάτων έλλειψη μέτρων ασφαλείας κατά την πρόσβαση σε κλιμακοστάσια, φρεάτια, δεξαμενές και σιλό έλλειψη μέτρων ασφαλείας κατά την χρήση των οχημάτων που μεταφέρουν υλικά 17 (Οδηγία 89/392 ΕΕ, εναρµόνιση µε το Π.. 377/93 και τροποποίηση µε το Π.. 18/96) ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

77 έλλειψη μέτρων ασφαλείας κατά την χρήση συσκευών υπό πίεση έλλειψη μέτρων ασφαλείας κατά την χρήση των ανελκυστήρων προσωπικού και των ανελκυστήρων φορτίων Ηλεκτρικές εγκαταστάσεις. Κίνδυνοι που προέρχονται από τις ηλεκτρικές εγκαταστάσεις των κτιρίων, όπως : Η ακαταλληλότητα των εγκαταστάσεων Η ακαταλληλότητα της χρήσης των εγκαταστάσεων για τη φύση της συγκεκριμένης εργασίας Η ακαταλληλότητα εγκαταστάσεων που βρίσκονται σε εκρήξιµη ατμόσφαιρα Η έλλειψη μέτρων ασφαλείας όταν διενεργούνται εργασίες συντήρησης των εγκαταστάσεων Η έλλειψη μέτρων ασφαλείας που αφορά την ορθή χρήση των εγκαταστάσεων Επικίνδυνες ουσίες. Κίνδυνοι εμπεριέχονται και στην έλλειψη μέτρων ασφαλείας για τη χρήση και τη μετακίνηση επικινδύνων ουσιών, όπως : εύφλεκτων ουσιών διαβρωτικών ουσιών καυστικών ουσιών εκρηκτικών ουσιών ερεθιστικών ουσιών οξειδωτικών ουσιών τοξικών ουσιών Πυρκαγιές και εκρήξεις. Κίνδυνοι που προέρχονται από την εκδήλωση πυρκαγιών και εκρήξεων από : την παρουσία και τη χρήση εύφλεκτων υλικών Έτος: 2014

78 την παρουσία και τη χρήση ακατάλληλων ερμαρίων για τα εύφλεκτα και εκρήξιµα υλικά την έλλειψη των κατάλληλων συστημάτων πυρανίχνευσης, ενεργητικής και παθητικής πυροπροστασίας την αποθήκευση των εύφλεκτων και εκρήξιµων υλικών σε χώρους που δεν είναι κατάλληλοι, δεν αερίζονται σωστά, δεν έχουν την κατάλληλη θερμοκρασία, ή εκτίθενται στην ηλιακή ακτινοβολία την έλλειψη της κατάλληλης σηματοδότησης Βεβαίως κίνδυνοι για την ασφάλεια των εργαζομένων, προέρχονται και από τις ελλείψεις στην ενημέρωση, στην πληροφόρηση και εκπαίδευση από πλευράς της επιχείρησης. Οι εργαζόμενοι που δε γνωρίζουν κάποιο κίνδυνο δε μπορούν να τον προβλέψουν αλλά ούτε και να πάρουν μέτρα ώστε να τον αποφύγουν. Για αυτό και η κάθε επιχείρηση έχει την υποχρέωση να ενημερώνει τους εργαζομένους της για τους κινδύνους που έχει η κάθε θέση εργασίας ξεχωριστά. Οφείλει επίσης να παίρνει τα κατάλληλα μέτρα και να δίνει τον εξοπλισμό που χρειάζονται οι εργαζόμενοι για την ασφάλειά τους η ομάδα κινδύνου. Η δεύτερη ομάδα περιλαμβάνει τους κινδύνους για την υγεία. Αυτοί περιλαμβάνουν την πιθανότητα να προκληθεί κάποια ασθένεια στους εργαζόμενους, ως συνέπεια της εργασίας τους η οποία τους επιτρέπει την έκθεση σε φυσικούς, χηµικούς και βιολογικούς παράγοντες του εργασιακού τους περιβάλλοντος. Οι κίνδυνοι αυτοί διαχωρίζονται ανάλογα με τους παράγοντες που τους προκαλούν : ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

79 Χημικοί παράγοντες,: σκόνη ομίχλη καπνός αέρια αερόµορφοι ρύποι ατµοί ρύποι σωματιδίων ή αερολύµατα Φυσικοί παράγοντες,: Θόρυβος δονήσεις και κραδασμοί πολύ χαμηλές ή πολύ υψηλές θερμοκρασίες αυξημένη υγρασία ακτινοβολίες λανθασμένος φωτισμός έλλειψη αερισμού Βιολογικοί παράγοντες: ιοί βακτηρίδια μύκητες πρωτόζωα μετάζωα, Έτος: 2014

80 η ομάδα κινδύνου Στην τρίτη ομάδα ανήκουν οι εγκάρσιοι κίνδυνοι για την υγεία και την ασφάλεια. Αυτοί χαρακτηρίζονται από την αλληλοεπίδραση της σχέσης του εργαζομένου και της οργάνωσης της εργασίας την οποία εκτελεί. Οι αιτίες αυτών των κινδύνων εμπεριέχονται στην δομή της παραγωγικής διαδικασίας, που αναγκάζει τους εργαζόμενους να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις της εργασίας τους. Ο σχεδιασμός της επέμβασης για την πρόληψη και την προστασία των εργαζομένων από τους κινδύνους λόγω φύσης της εργασίας, πρέπει να έχει ως κύριο στόχο την ισορροπία μεταξύ του εργαζομένου και του εργασιακού του περιβάλλοντος. Βασικός όμως σκοπός είναι η προσαρμογή της εργασίας στον άνθρωπο, πράγμα που προϋποθέτει, την γνώση όλων των μηχανισμών και λειτουργιών του ανθρωπίνου σώματος. Τα αίτια αυτής της ομάδας κινδύνων προέρχονται κυρίως από : Την οργάνωση της εργασίας: αυξημένο ωράριο εργασίας, κυλιόμενες βάρδιες, νυκτερινή εργασία χαλαρές εργασιακές σχέσεις όπως μερική απασχόληση, κατ' αποκοπή αμοιβή, η και κατ' οίκον εργασία φυλετικός καταμερισμός της εργασίας έλλειψη προγραμματισμού για την έγκαιρη επέμβαση, για την προστασία και πρόληψη του επαγγελματικού κινδύνου χειροκίνητη διακίνηση φορτίων πολύωρη εργασία σε οθόνες και υπολογιστές διάταξη και χωροταξικός καταμερισμός των μηχανών ή των γραφείων της παραγωγικής διαδικασίας ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

81 Ψυχολογικούς παράγοντες: γρήγοροι ρυθμοί παραγωγής, ελάχιστα διαλλείματα ή και απουσία αυτών, επαναληπτικότητα κινήσεων, μονότονη εργασία καταπιεστικός έλεγχος από ανώτερους, ένταση μεταξύ των εργαζομένων, αθέμιτος ανταγωνισμός άσχημες σχέσεις μεταξύ συναδέλφων ή μεταξύ των εργαζομένων και των προϊσταμένων τους σύγχυση ρόλων ή και σύγκρουση ρόλων ακατάλληλη διάταξη των χώρων όσον αφορά τη λειτουργικότητά τους παρουσία παραγόντων βλαβερών για την ψυχική υγεία όπως ο θόρυβος, ο κακός φωτισμός και η θερμοκρασία του περιβάλλοντος έντονα χρωματικά ερεθίσματα από τους τοίχους και τα αντικείμενα έλλειψη προγραμμάτων ενημέρωσης και επέμβασης για την ψυχολογική στήριξη των εργαζομένων Εργονομικούς παράγοντες,: ακατάλληλος εξοπλισμός για την εργασία ή και απουσία αυτού προβληματική διάταξη των παραγόντων της παραγωγικής διαδικασίας έλλειψη της ενημέρωσης των εργαζομένων για την χρήση των πληροφοριών (εξερχόμενων, εισερχόμενων) έλλειψη της ενημέρωσης των εργαζομένων, για την διαδικασία της παραγωγής και τον προγραμματισμό της παραγωγής ιεραρχική επικοινωνία χωρίς προσωπική επαφή αλλά μέσω κοινοποιήσεων Έτος: 2014

82 έλλειψη της συλλογικής εργασίας και της συνεργασίας σύγχυση όσον αφορά τις οδηγίες που αφορούν την εκτέλεση των καθηκόντων έλλειψη της συμμετοχής των εργαζομένων για τη λήψη αποφάσεων που αφορούν την παραγωγική διαδικασία και τον προγραμματισμό της παραγωγής σχεδιασμός θέσεων εργασίας από ανθρώπους που δε γνωρίζουν υπερβολικές απαιτήσεις της εργασίας όσον αφορά τη μνήμη ή την προσοχή Αντίξοες συνθήκες εργασίας: εργασίες µε επικίνδυνα ζώα ή ζώα που έχουν κάποια ασθένεια εργασίες που εκτελούνται σε υποβαρικό ή υπερβαρικό περιβάλλον όπως οι εργασίες των πιλότων, του πληρώματος των αεροπλάνων, ή των δυτών εργασίες σε αντίξοες κλιματολογικές συνθήκες όπως υπερβολική ζέστη ή παγωνιά εργασίες µε ακατάλληλο εξοπλισμό εργασίες χωρίς ατομικά μέσα προστασίας βίαιη επανένταξη στην εργασία των ανθρώπων που είχαν ατύχημα εν υπηρεσία ενώ δε μπορούν να ανταπεξέλθουν πλήρως στην εργασία τους ένταξη των ατόμων µε ειδικές ανάγκες σε ακατάλληλες γι αυτούς εργασίες ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

83 4.2 Προσδιορισμός των εργαζομένων υψηλού κινδύνου. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στο προσωπικό που είναι πιο ευπαθές, και διατρέχει μεγαλύτερο κίνδυνο. Αυτό το προσωπικό μπορεί να είναι: άτομα µε ειδικές ανάγκες νέοι χωρίς εμπειρία και ηλικιωμένοι εργαζόμενοι ανειδίκευτο προσωπικό εργαζόμενοι που έχουν προβλήματα υγείας εργαζόμενοι που λαμβάνουν φάρμακα τα οποία μπορεί να μειώσουν τα αντανακλαστικά τους επισκέπτες που βρίσκονται στο χώρο εργασίας και δεν γνωρίζουν τους κανονισμούς ώστε να πάρουν τα απαραίτητα μέτρα εργαζόμενοι που βρίσκονται σε κλειστούς ή ανεπαρκώς αεριζόμενους χώρους. εργάτες που δουλεύουν µόνοι τους ή με εξωτερικά συνεργεία Έτος: 2014

84 5. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Μόλις εντοπιστούν τα αίτια των κινδύνων πρέπει να γίνει µια αξιολόγησή τους και να αποφασιστεί εάν οι ήδη υπάρχουσες προφυλάξεις που έχει πάρει η κάθε εταιρεία ξεχωριστά ανάλογα με τη φύση των εργασιών της είναι επαρκείς ή πρέπει να γίνουν περισσότερες ενέργειες. Πρέπει λοιπόν να μελετηθεί κάθε πηγή κινδύνου που μπορεί να προκαλέσει µια βλάβη, καθώς και η σοβαρότητα ή η έκταση της βλάβης αυτής. Για να γίνει αυτό χρειάζεται να γίνουν κάποιες μετρήσεις χημικών, φυσικών ή και βιολογικών παραγόντων. Σύμφωνα με τις δραστηριότητες του προσωπικού της εκάστοτε επιχείρησης και τις μετρήσεις των βλαπτικών παραγόντων που υπάρχουν σε έναν εργασιακό χώρο συντάσσεται ένας πίνακας µε τα στοιχεία των δραστηριοτήτων του προσωπικού όπου υπολογίζεται η επικινδυνότητα εφόσον πρώτα γίνει εκτίμηση των κίνδυνων που προκύπτουν. Ο κίνδυνος ποσοτικοποιείται με τον όρο βαθμός επικινδυνότητας. Ο βαθμός αυτός είναι το γινόμενο τριών δεικτών οι οποίοι εκφράζουν αντίστοιχα, την πιθανότητα να συμβεί ένα ατύχημα, τη συχνότητα της έκθεσης του εργαζομένου στον κίνδυνο και τη σοβαρότητα του ατυχήματος. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

85 ΔΕΙΚΤΗΣ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑΣ Εικόνα 5-1: Δείκτης πιθανότητας ατυχημάτων 18. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ «L» 10 ΑΝΑΠΟΦΕΥΚΤΟ 9 ΣΧΕΔΟΝ ΣΙΓΟΥΡΟ 8 ΠΟΛΥ ΠΙΘΑΝΟ 7 ΠΙΘΑΝΟ 6 ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ > 50% 5 ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ = 50% 4 ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ < 50% 3 ΜΙΚΡΗ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ 2 ΑΜΕΛΗΤΕΑ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ 1 ΑΠΙΘΑΝΟ Οι δείκτες αυτοί παρουσιάζονται στους παρακάτω πίνακες. Η συχνότητα έκθεσης εξαρτάται από το χρόνο που ο εργαζόμενος είναι εκτεθειμένος στον πιθανό κίνδυνο. Εικόνα 5-2: Συχνότητα έκθεσης στον επαγγελματικό κίνδυνου. ΔΕΙΚΤΗΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ «F» 10 ΜΟΝΙΜΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ 9 ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ /30 sec 8 ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ /1 min 7 ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ /30 min 18 Πηγή: Διεθνές Πρότυπο OHSAS 18001: Έτος: 2014

86 ΔΕΙΚΤΗΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ «F» 6 ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ /1 hr 5 ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ / Βάρδια 4 ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ / Εβδομάδα 3 ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ / Μήνα 2 ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ / Έτος 1 ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ / 5 έτη Για παράδειγμα ένας εργαζόμενος στα ορυχεία μπορεί να εκτίθεται σε μεγάλη θερμοκρασία 1 φορά το μήνα άρα η συχνότητα έκθεσης σε υψηλή θερμοκρασία είναι στην κατηγορία 4. Η πιθανότητα να βρεθεί χωρίς ατομική προστασία εμφανίζεται μια φορά στα πέντε χρόνια και αυτό λόγω φθοράς ή μη έγκαιρης αντικατάστασης. Άρα η συχνότητα έκθεσης ανήκει στην κατηγορία 1. Η σοβαρότητα του συμβάντος κρίνεται από το αποτέλεσμα που έχει στην ψυχική και σωματική υγεία του εργαζομένου. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

87 Εικόνα 5-3: Δείκτης σοβαρότητας εργατικών ατυχημάτων. ΔΕΙΚΤΗΣ ΣΟΒΑΡΟΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ «S» 10 ΘΑΝΑΤΟΣ 9 ΜΟΝΙΜΗ ΟΛΙΚΗ ΑΝΙΚΑΝΟΤΗΤΑ 8 ΜΟΝΙΜΗ ΣΟΒΑΡΗ ΑΝΙΚΑΝΟΤΗΤΑ 7 ΜΟΝΙΜΗ ΕΛΑΦΡΑ ΑΝΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΑΠΟΥΣΙΑ > 3 ΕΒΔΟΜΑΔΕΣ ΧΩΡΙΣ ΠΛΗΡΗ ΑΝΑΡΡΩΣΗ ΑΠΟΥΣΙΑ > 3 ΕΒΔΟΜΑΔΕΣ ΜΕ ΠΛΗΡΗ ΑΝΑΡΡΩΣΗ 3 ΕΒΔΟΜΑΔΕΣ > ΑΠΟΥΣΙΑ > 3 ΗΜΕΡΕΣ ΜΕ ΠΛΗΡΗ ΑΝΑΡΡΩΣΗ ΑΠΟΥΣΙΑ < 3 ΗΜΕΡΕΣ ΜΕ ΠΛΗΡΗ ΑΝΑΡΡΩΣΗ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΟΣ ΧΩΡΙΣ ΑΠΩΛΕΙΑ ΗΜΕΡΩΝ ΚΑΙ ΠΛΗΡΗ ΑΝΑΡΡΩΣΗ 1 ΚΑΜΙΑ ΒΛΑΒΗ ΥΓΕΙΑΣ Έτος: 2014

88 Ο δείκτης σοβαρότητας ενός θανατηφόρου ατυχήματος είναι 10 ενώ ένας ελαφρύς τραυματισμός όπως για παράδειγμα μια γρατζουνιά έχει δείκτη σοβαρότητας 2. Αν ένας τραυματισμός αναγκάσει τον εργαζόμενο να απουσιάσει από την εργασία του περισσότερο από 3 εβδομάδες, και επιστρέψει έχοντας ακόμα κάποια προβλήματα υγείας εξαιτίας του ατυχήματός του τότε ο βαθμός σοβαρότητας είναι 6. Ο βαθμός λοιπόν επικινδυνότητας ενός εργατικού ατυχηματος βρίσκεται αν πολλαπλασιάσουμε τις τιμές που βρήκαμε από τους τρείς προηγούμενους πίνακες. Ανάλογα με το αριθμό που θα προκύψει, θα πρέπει να ληφθούν και τα κατάλληλα μέτρα προστασίας. Ο βαθμός αμεσότητας της λήψης μέτρων προστασίας δίνεται από τον παρακάτω πίνακα. Εικόνα 5-4:Βαθμός αμεσότητας της λήψης μέτρων. ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΠΙΚIΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ ΠΡΟΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΟ R = L x S x F ΑΜΕΣΗ ΛΗΨΗ ΜΕΤΡΩΝ ΛΗΨΗ ΜΕΤΡΩΝ ΕΝΤΟΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ ΛΗΨΗ ΜΕΤΡΩΝ ΕΝΤΟΣ ΜΗΝΟΣ ΛΗΨΗ ΜΕΤΡΩΝ ΕΝΤΟΣ ΕΤΟΥΣ < 200 ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΧΩΡΙΣ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΛΗΨΗ ΜΕΤΡΩΝ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

89 5.1 Λήψη μέτρων προστασίας. Μετά την εξέταση των πιθανών κινδύνων μιας εργασίας πρέπει να εξετάζεται να αποφασίζεται ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν για την εξάλειψη, την πρόληψη και τη μείωση των κινδύνων αυτών. Ο στόχος είναι να εξασφαλίζεται σε όλους τους εργαζόμενους η προστασία που χρειάζεται τουλάχιστον αυτή που προβλέπεται από την νομοθεσία για την υγιεινή και ασφάλεια των εργαζομένων. Για να παρθεί η απόφαση για το ποια μέτρα θα ληφθούν πρέπει να ληφθούν πρώτα υπόψη οι παρακάτω θεμελιώδεις γενικές αρχές που αφορούν την πρόληψη των κινδύνων κατά σειρά προτεραιότητας: 1. να αποφεύγονται οι κίνδυνοι 2. να αντικαθιστάται αυτό που χαρακτηρίζεται ως επικίνδυνο από το µη επικίνδυνο ή το λιγότερο επικίνδυνο 3. να καταπολεμάται κάθε κίνδυνος από την πηγή του 4. Πρώτα να λαμβάνονται μέτρα ομαδικής προστασίας και μετά ατομικής προστασίας 5. να προσαρμόζεται η εργασία στον άνθρωπο 6. να επιδιώκεται η συνεχής βελτίωση του επιπέδου προστασίας Κάθε φορά που πρόκειται να ληφθούν μέτρα πρόληψης, αυτά πρέπει να βελτιώνουν το επίπεδο προστασίας και να εξασφαλίζουν στους εργαζόμενους την ασφάλεια και υγεία τους. Κρίνεται αναγκαίο οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν για την πρόληψη των κινδύνων να ιεραρχούνται. Η ιεράρχηση αυτή γίνεται σύμφωνα με τον βαθμό σοβαρότητας του εκάστοτε κινδύνου, τις πιθανές συνέπειες που θα είχε ένα ατύχημα, τον αριθμό των Έτος: 2014

90 ατόμων που εκτίθενται στον κίνδυνο και τον χρόνο που χρειάζεται για την λήψη των μέτρων πρόληψης. Συχνά παρουσιάζονται προβλήματα τα οποία δε μπορούν να λυθούν άμεσα. Ένα πρόγραμμα ιεράρχησης πολλές φορές χρειάζεται να συμπεριλάβει μέτρα που μπορούν να ληφθούν βραχυπρόθεσμα στα πλαίσια ενός σταδιακού προγράμματος για την εξάλειψη και τη μείωση των κινδύνων μακροπρόθεσμα. Επίσης, πολύ σημαντικό είναι, οι αποφάσεις που αφορούν την πρόληψη κινδύνου να λαμβάνονται κατά τη φάση του σχεδιασμού ή της απόκτησης νέων διεργασιών, εγκαταστάσεων και διαδικασιών και όχι αφού σημειωθεί κάποιο πρόβλημα ή ατύχημα. Προφανώς είναι πάντα πολύ σημαντικό, οι προφυλάξεις να εφαρμόζονται και να διατηρούνται σωστά. Να γίνονται πάντα οι προγραμματισμένες επιθεωρήσεις, οι έλεγχοι και οποιεσδήποτε άλλες διαδικασίες έχουν κριθεί αναγκαίες για την τήρηση της ασφάλειας και υγιεινής από τα στελέχη και τους εργαζόμενους της επιχείρησης. 5.2 Επανεξέταση και αναθεώρηση των μέτρων. Μετά από την εκτίμηση των κινδύνων πρέπει να γίνεται πάντα επανεξέταση και αναθεώρηση των μέτρων που έχουν παρθεί. Για να γίνει αυτό πρέπει να εξασφαλιστεί η παρακολούθηση των μέτρων προστασίας και πρόληψης με σκοπό τη διατήρηση της αποτελεσματικότητας αυτών των μέτρων έτσι ώστε να εξασφαλιστεί ο έλεγχος των κινδύνων. Από τις δραστηριότητες της παρακολούθησης προκύπτουν σημαντικές πληροφορίες οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την επανεξέταση των κινδύνων και την αναθεώρηση της εκτίμησης αυτών. Η εκτίμηση κινδύνων δεν είναι μια διαδικασία που γίνεται μια φορά στην έναρξη των εργασιών και παραμένει η ίδια κατά τη διάρκεια. Η εκτίμηση πρέπει να ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

91 επανεξετάζεται συχνά και να προσαρμόζεται, ανάλογα µε τις ανάγκες, για διάφορους λόγους όπως: Η διαδικασία της εκτίμησης μπορεί να οδηγήσει στην υιοθέτηση αλλαγών της διαδικασίας εργασίας. Αυτό μπορεί να είναι η αντικατάσταση ενός χημικού παράγοντα από έναν λιγότερο εύφλεκτο, η χρήση πιο εξελιγμένων μέσων ατομικής προστασίας. Εφόσον εισαχθούν οι αλλαγές πρέπει να εκτιμηθούν εκ νέου οι συνθήκες εργασίας για να μπορούν να επανεξεταστούν στην πράξη οι συνέπειες των αλλαγών. Τα μέτρα που παίρνονται για την μείωση των κινδύνων μπορεί να επηρεάζουν τη διαδικασία εργασίας. Η εκτίμηση είναι πιθανόν να µην ισχύει πλέον εάν οι πληροφορίες στις οποίες βασίζεται δεν ισχύουν πια. Έτσι η εκτίμηση μπορεί να βελτιωθεί υιοθετώντας τα μέτρα πρόληψης που είναι πλέον κατάλληλα. Η διερεύνηση προηγούμενων ατυχημάτων μπορεί να ανατρέψει δεδομένα ή να αλλάξει τον τρόπο πρόληψης και προστασίας έτσι ώστε να προληφθούν παρόμοια ατυχήματα. 5.3 Αντιμετώπιση κινδύνου. Η αντιμετώπιση κινδύνου αφορά τις μεθόδους και τους τρόπους αντιμετώπισης των εργατικών ατυχημάτων. Πέρα από τα μέτρα ατομικής προστασίας υπάρχουν διάφοροι άλλοι τρόποι αντιμετώπισης του κινδύνου που αφορούν το εργασιακό περιβάλλον Εξαερισμός χώρων εργασίας. Οι τρόποι που μπορούν να αντιμετωπιστούν τα εργατικά ατυχήματα που οφείλονται στον εξαερισμό είναι: Έτος: 2014

92 Η αντικατάσταση ενός υλικού με ένα λιγότερο βλαβερό υλικό μπορεί να βελτιώσει την κατάσταση και να ελαττώσει την αναγκαιότητα χρήσης συστημάτων προστασίας. Μόνωση. Η διαδικασία της παραγωγής μπορεί να απομονωθεί ακόμα και να κλειστεί τελείως και να διεξάγεται σε χώρο όπου δεν εργάζονται άνθρωποι. Αναθεώρηση. Οι παραγωγικοί μέθοδοι μπορούν εύκολα να αναθεωρηθούν. Αυτό μπορεί να γίνει με τη χρήση μηχανικών αντί χειρωνακτικών μεθόδων, με την προτίμηση μιας υγρής από μία ξηρή μέθοδο, ή με τον έλεγχο των μολυσματικών παραγόντων. Ατομικά μέσα προστασίας. Έχουν ήδη αναλυθεί σε προηγούμενο κεφάλαιο και αποτελούν την άμυνα των εργαζομένων Φωτισμός. Τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται με σκοπό την αποφυγή ατυχημάτων που οφείλονται στο φωτισμό είναι: Ο φωτισμός πρέπει να είναι σταθερός, χωρίς διακυμάνσεις Οι πηγές φωτισμού είναι λιγότερο κουραστικές όταν πέφτουν πλάγια και όχι μπροστά ή πάνω από τον εργαζόμενο Ενδείκνυται η χρήση περισσότερων πηγών με μικρότερη ένταση σε σχέση με τη χρήση λίγων πηγών μεγάλης έντασης Η διάταξη τυχόν υπολογιστών που χρησιμοποιούνται πρέπει να είναι παράλληλη με τις πηγές φωτισμού του χώρου Οι φωτεινές πηγές πρέπει να βρίσκονται σε αρμονία με τον περιβάλλοντα χώρο ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

93 Τα φωτιστικά σώματα πρέπει να συντηρούνται και να καθαρίζονται συχνά Στο χώρο εργασίας πρέπει να υπάρχει η ανάλογη καθαριότητα Οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι χρειάζονται περισσότερο φως από τους νεότερους Οι τοίχοι και οι οροφές πρέπει να βάφονται με ανοιχτά χρώματα Οι θέσεις εργασίας πρέπει να βρίσκονται σε άμεση οπτική επαφή με εξωτερικό χώρο και να έχουν φυσικό φωτισμό Τα ανοίγματα πρέπει να είναι επαρκή σε αριθμό και να διατηρούνται καθαρά Οι λαμπτήρες πρέπει να αντικαθίστανται μετά από την συμπλήρωση του κύκλου ζωής τους έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η απαιτούμενη απόδοση Στις εργασίες όπου απαιτείται μεγάλη ακρίβεια πρέπει να γίνεται συνδυασμός γενικού και τοπικού φωτισμού Όταν χρησιμοποιείται τεχνητός φωτισμός πρέπει να έχει χαρακτηριστικά φάσματος κοντινά του φυσικού φωτισμού Σε όλες τις εξόδους και σε όλους τους χώρους πρέπει να υπάρχει φωτισμός ασφαλείας, ο οποίος να παρέχεται από τα κανονικά κυκλώματα παροχής Εικόνα 5-5: Φωτισμός ασφαλείας Έτος: 2014

94 5.3.3 Πυροπροστασία Πυρασφάλεια. Η πρόληψη πυρκαγιάς είναι πολύ σημαντική για την ασφάλεια των εργαζομένων, αλλά και των εγκαταστάσεων. Για αυτό πρέπει να λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα αποφυγής της. Αυτά τα μέτρα είναι: Η αποφυγή του καπνίσματος, της χρήσης πηγών γυμνής φλόγας και της δημιουργίας σπινθήρων Η σωστή τακτοποίηση και καθαριότητα όλων των χώρων εργασίας Η σωστή αποθήκευση των προϊόντων σύμφωνα με τις προδιαγραφές τους Η συχνή συντήρηση του μηχανολογικού εξοπλισμού, των ηλεκτρολογικών εγκαταστάσεων και των ηλεκτρικών συσκευών Ο έλεγχος και η επίβλεψη των χώρων εργασίας μετά το τέλος κάθε εργασίας Θόρυβος. Για να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις του θορύβου στους εργαζόμενους, πρέπει να εφαρμοστεί ένα πρόγραμμα προστασίας της ακοής το οποίο περιλαμβάνει: Μέτρα προστασίας κατά των θορύβων Χρήση ατομικών μέτρων κατά του θορύβου Κυκλική εναλλαγή των εργαζομένων και των θέσεων εργασίας, όπου κρίνεται αναγκαίο ακόμα και μέσα στο 8ωρο. Εκπαίδευση και σωστή ενημέρωση για την αξία και τον τρόπο χρήσης των ατομικών μέσων ηχορύπανσης Προγραμματισμένη συχνή ακουομέτρηση των εργαζομένων που εργάζονται σε θέσεις με πολύ θόρυβο ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

95 Εικόνα 5-6: Ακουομέτρηση. Τα μέτρα προστασίας των εργαζομένων από το θόρυβο είναι: Η χρήση των ατομικών μέσων προστασίας για την αποφυγή ή τη μείωση των θορύβων Η κατάλληλη ενημέρωση και εκπαίδευση των εργαζομένων από τους εκπροσώπους των εταιρειών και τους τεχνικούς συμβούλους για την προστασία τους από το θόρυβο Η ενημέρωση των εκπροσώπων των εργαζομένων για την σωστή εφαρμογή των μέτρων κατά της ηχορύπανσης στους χώρους εργασίας Η παροχή πρόσβασης στους εργαζομένους και στους εκπροσώπους τους στα αποτελέσματα της εκτίμησης του επαγγελματικού κινδύνου και των μετρήσεων θορύβου Η συχνή παρακολούθηση της ακοής των εργαζομένων από γιατρό. Η ύπαρξη κατάλληλης σήμανσης στους χώρους εργασίας για τα επίπεδα θορύβου Περιορισμός της πρόσβασης των εργαζομένων στους χώρους που η ένταση του θορύβου είναι πολύ υψηλή Μείωση του θορύβου με την αντικατάσταση του εξοπλισμού με νέο που δε δημιουργεί θόρυβο Έτος: 2014

96 Περιορισμός του θορύβου από την πηγή του Απορρόφηση του θορύβου με κατάλληλες διατάξεις, ώστε να μην φτάνει στις θέσεις εργασίας Παρεμπόδιση της διάδοσης του θορύβου με κατάλληλα υλικά στους τοίχους και τις οροφές Μείωση των ωρών έκθεσης των εργαζομένων σε περιβάλλον με υψηλή στάθμη θορύβου Μείωση ωρών λειτουργίας των μηχανημάτων που δημιουργούν ηχορύπανση 5.4 Εφαρμογή του προγράμματος πρόληψης και αντιμετώπισης κινδύνου. Για τον καθορισμό των κινδύνων και τη λήψη μέτρων προστασίας ακολουθούνται τα βήματα που αναλύθηκαν στις προηγούμενες παραγράφους. Αυτά συνοψίζονται στο διάγραμμα που ακολουθεί: Σχήμα 5.1: Αξιολόγηση εργασιακού κινδύνου Πηγή: Μελέτη «Αποτίμηση και έλεγχος εργασιακού κινδύνου» για την εταιρεία Ελληνικός Χρυσός. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

97 6. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΑΕΡΙΑ ΟΡΥΧΕΙΩΝ-ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ-ΠΡΟΦΥΛΑΞΗ Η ανίχνευση αερίων είναι μια διαδικασία πολύ σημαντική για την ασφάλεια των εργαζομένων στα ορυχεία εξόρυξης χρυσού. Το περιβάλλον των ορυχείων είναι πολύ επικίνδυνο και υπάρχει μεγάλη πιθανότητα δηλητηρίασης από τα αέρια, ασφυξίας αλλά ακόμα και έκρηξης. Τα αέρια που εκλύονται μπορούν να βλάψουν τους ίδιους τους εργαζομένους των ορυχείων και τις εγκαταστάσεις. Κρίνεται λοιπόν ιδιαίτερα σημαντικό να παρακολουθούνται με αξιόπιστα μέσα τα επίπεδα οξυγόνου και η συσσώρευση διαφορετικών αερίων, η οποία είναι πολύ επικίνδυνη και μπορεί να οδηγήσει τους εργαζόμενους σε ασφυξία. Τα αέρια που εκλύονται κατά την εξόρυξη χρυσού αναφέρονται παρακάτω. Για αυτά υπάρχουν ειδικοί αισθητήρες και διατάξεις που πρέπει να χρησιμοποιούνται για την αποφυγή ατυχημάτων. Καύσιμα αέρια και ατμοί O 2 CO Ανίχνευση της ανεπάρκειας οξυγόνου Μονοξείδιο του άνθρακα NO Μονοξείδιο του αζώτου H 2 S Υδρόθειο HCN Υδροκυάνιο N0 2 Διοξείδιο του αζώτου Η μεταλλουργική επεξεργασία όπως έχουμε ήδη αναφέρει έχει τρία στάδια. Το πρώτο είναι το στάδιο της ακαριαίας τήξης. Για την κατεργασία αυτή εκλύεται θερμότητα από την καύση θείου (S) με οξυγόνο (Ο 2 ). Μέσα σε ένα φούρνο τοποθετείται ένα θειούχο μετάλλευμα και με κατάλληλη ποσότητα θείου και οξυγόνου, το μετάλλευμα αυτό λιώνει Έτος: 2014

98 Προκύπτει ένα υγρό τήγμα και απελευθερώνονται τα αέρια της καύσης, δηλαδή, διοξείδιο του θείου και αρσενικό. Στο δεύτερο στάδιο από το τήγμα του πρώτου σταδίου, ανακτώνται με διαλυτοποιήσεις τα μέταλλα που είναι χρήσιμα. Το τρίτο στάδιο είναι η διαχείριση των αερίων. Τα αέρια από το φούρνο διοχετεύονται σε έναν κλειστό χώρο και ψύχονται με τη χρήση νερού. Με αυτόν τον τρόπο, παραμένει σε αέρια μορφή το διοξείδιο του θείου και μετατρέπεται σε θειικό οξύ και σε λάσπη αρσενικού. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται καθαρισμός του διοξειδίου του θείου και εφαρμόζεται σε όλο τον κόσμο ανεξάρτητα με τα κατάλοιπα του καθαρισμού. 6.1 Κατηγορίες των οργάνων μέτρησης αερίων. Τα όργανα που υπάρχουν σήμερα για την ανίχνευση και τη μέτρηση των επικίνδυνων αερίων που υπάρχουν στους χώρους εργασίας χωρίζονται στις παρακάτω κατηγορίες: α) Όργανα μέτρησης που η αρχή λειτουργίας τους βασίζεται στην αντίδραση των αερίων με κρυστάλλους χημικών ουσιών. Αυτά τα όργανα έχουν μια συγκεκριμένη και απλή μορφή, δε κοστίζουν ακριβά, αλλά δεν έχουν μεγάλη ακρίβεια όσον αφορά την ποσοτική μέτρηση των αερίων. Χρησιμοποιούν αμπούλες με κρυστάλλους οι οποίες επηρεάζονται από το φως και η διάρκεια ζωής τους είναι μικρή. Προορίζονται για την κατά προσέγγιση ανίχνευση ενός αερίου και τη μέτρηση της ποσότητάς τού. Η αρχή λειτουργίας τους βασίζεται στη χημική αντίδραση κάποιου αερίου με κρυστάλλους μιας συγκεκριμένης χημικής σύνθεσης. Οι κρύσταλλοι αυτοί κάτω από την επίδραση του αερίου, αλλάζουν χρώμα. Ανάλογα με την αλλαγή του χρώματος βρίσκεται ο τύπος του αερίου. Έχουν απλή μορφή και φέρουν συνήθως μια αντλία χειρός που έχει τη μορφή σύριγγας, όπου στο άκρο της λαμβάνεται δείγμα του αέρα. Στο άλλο άκρο είναι τοποθετημένος ένας γυάλινος σωλήνας ο οποίος ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

99 φέρει κρυστάλλους. Ο σωλήνας αυτός είναι αναλώσιμος, χρησιμοποιείται για την ανίχνευση ενός συγκεκριμένου αερίου και μετά αντικαθίσταται. Τα όργανα αυτά παρέχουν περιορισμένη ακρίβεια. β) Όργανα μέτρησης που λειτουργούν με ηλεκτροχημικούς ανιχνευτές. Αυτά τα όργανα είναι φορητά, ονομάζονται και όργανα χειρός και δουλεύουν με ξηρά στοιχεία ή με επαναφορτιζόμενες μπαταρίες. Υπάρχει επάνω τους ενσωματωμένη μια μικρή δειγματοληπτική αντλία, ένα ηλεκτροχημικό κύτταρο ανίχνευσης και διάφορα ηλεκτρονικά κυκλώματα που καταλήγουν σε μια αναλογική ή σε μια ψηφιακή οθόνη. Η χρήση τους προορίζεται για την ανίχνευση και τη μέτρηση ενός μόνο συγκεκριμένου αερίου, ή σε εξαιρετικές περιπτώσεις για το πολύ μέχρι πέντε αέρια. Πλεονεκτήματα 1. Είναι φορητά, μικρά, τσέπης και μεταφέρονται εύκολα. 2. Φέρουν ηχητική και οπτική ένδειξη της μέτρησης και διαθέτουν συναγερμό αν η μέτρηση ξεπεράσει μια προκαθορισμένη στάθμη συγκέντρωσης του μετρούμενου αερίου. 3. Κάποιοι τύποι αυτής της κατηγορίας διαθέτουν μνήμη και έχουν την δυνατότητα να συνδεθούν με υπολογιστή για τη μεταφορά και την εκτύπωση των μετρήσεων. Μειονεκτήματα 1. Χρειάζονται βαθμονόμηση, η οποία πρέπει να γίνεται από φιάλες προτύπων συγκεντρώσεων αερίων, ανά ένα με δύο έτη. 2. Τα ηλεκτροχημικά κύτταρα που φέρουν είναι αρκετά ακριβά εξαρτήματα, δεν έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής και χρειάζονται αλλαγή από έμπειρο τεχνίτη κάθε 15 με 30 μήνες, ανάλογα με τον τύπο αερίου που μετράνε Έτος: 2014

100 3. Δεν είναι διαθέσιμα στο εμπόριο για την ανίχνευση πολλών τύπων αερίων. 4. Έχουν μεγάλο χρόνο απόκρισης μέχρι να δώσουν την ένδειξη του 100% της συγκέντρωσης του προς ανίχνευση αερίου. 5. Έχουν μεγάλο κόστος όταν χρειάζεται να ανιχνευτούν πολλά διαφορετικά αέρια, γιατί πρέπει να υπάρχει ένα όργανο για τον κάθε τύπο αερίου ή ένα για κάθε 5 το πολύ αέρια. Εικόνα 6-1: Όργανο χειρός μέτρησης αερίων. 6.2 Όργανα μέτρησης πολλαπλών αερίων. Αυτά τα όργανα έχουν την ικανότητα να ανιχνεύουν και να μετράνε περισσότερα από ένα αέρια στον χώρο τον οποίο βρίσκονται. Είναι ιδιαίτερα ακριβά και χρησιμοποιούνται περισσότερο για εργαστηριακή χρήση. Δεν θα αναλυθούν ιδιαίτερα διότι δεν είναι κατάλληλα για μετρήσεις σε χώρους εργαζομένων. α. Σπεκτροφωτόμετρα υπέρυθρης ακτινοβολίας. Τα όργανα αυτά για να μετρήσουν τα επικίνδυνα αέρια ενός χώρου χρησιμοποιούν υπέρυθρη ακτινοβολία, η οποία έχει συγκεκριμένο μήκος κύματος για κάθε αέριο που ανιχνεύουν και μετράνε. Η μέτρηση γίνεται σύμφωνα με την απορρόφηση της υπέρυθρης ακτινοβολίας από το αέριο που μετράται κάθε φορά. Τα όργανα αυτά δεν είναι φορητά, αλλά σταθερά, δεν είναι εύκολα στη χρήση, και χρειάζονται πολύ συχνά βαθμονομήσεις. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

101 Επίσης για τη χρήση και τη λειτουργία τους απαιτείται πεπειραμένο προσωπικό. Εικόνα 6-2: Σπεκτροφωτόμετρο 20. β. Αεριοχρωματογράφοι Οι αεριοχρωματογράφοι είναι όργανα μέτρησης επικίνδυνων αερίων μεγάλης ευαισθησίας και διακριτικότητας. Δε μπορούν να είναι φορητά και για τη λειτουργία τους και τη σωστή χρήση τους απαιτείται πεπειραμένο προσωπικό. Η αέρια χρωματογραφία έχει αναπτυχθεί ως τεχνική τα τελευταία χρόνια. Είναι σχετικά απλή και χρησιμοποιείται για την καταγραφή και την ανάλυση των πτητικών ουσιών στα τρόφιμα, τα φάρμακα, τα προϊόντα πετρελαίου κ.λπ. Η διάταξη ενός αεριοχρωματογράφου φαίνεται στο παρακάτω σχήμα. 20 Πηγή: MenidiMedica- Ιατρικά Είδη και Εξοπλισμός Έτος: 2014

102 Εικόνα 6-3: Διάταξη ενός αεριοχρωματογράφου 21. γ.σπεκτροφωτόμετρα φωτοακουστικά Τα όργανα αυτά λειτουργούν με την τεχνολογία της φωτοακουστικής και ονομάζονται σπεκτροφωτόμετρα φωτοακουστικά. Η λειτουργία τους γίνεται με τη συλλογή των αέριων προς μέτρηση μέσω μιας ηλεκτρονικής δειγματοληπτικής αντλίας. Τα αέρια αυτά παγιδεύονται μέσα στο θάλαμο μέτρησης. Στον θάλαμο αυτό υπάρχουν ενσωματωμένα δύο πυκνωτικά μικρόφωνα που έχουν σχετικά μεγάλη ακρίβεια και ευαισθησία. Σε κάθε κύκλο λειτουργίας υπάρχει μια αντλία που ωθεί ποσότητα αέρα στον θάλαμο μέτρησης μέσω φίλτρων. Ο θάλαμος καθαρίζεται από τυχόν υπολείμματα του προηγούμενου δείγματος και γεμίζει με το νέο δείγμα αέρα. Αυτό παγιδεύεται στο θάλαμο μέτρησης με τη βοήθεια των βαλβίδων που διαθέτει η συσκευή. 21 Πηγή: ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

103 Η συσκευή επίσης διαθέτει μια πηγή υπέρυθρης ακτινοβολίας η οποία διέρχεται μέσα από κάτοπτρα και φακούς εστίασης από μια περιστρεφόμενη λεπίδα μηχανικού τύπου και με τη βοήθεια ενός φίλτρου φτάνει στον θάλαμο μέτρησης. Η περιστρεφόμενη λεπίδα μετατρέπει τη συνεχή ροή της δέσμης σε εναλλασσόμενη με παλμική μορφή. Τα φίλτρα επιτρέπουν τη διέλευση ενός μόνο μήκους κύματος ακτινοβολίας έτσι ώστε να διεγερθεί το προς μέτρηση αέριο. Το δείγμα του αέρα που εισέρχεται στον θάλαμο πιθανόν να περιέχει πληθώρα αερίων. Με τα κατάλληλα φίλτρα επιλέγεται το μήκος κύματος που διεγείρει το εκάστοτε αέριο. Με αυτό τον τρόπο η μονοχρωματική δέσμη που μπαίνει στον θάλαμο διεγείρει το αντίστοιχο αέριο, εκείνο με τη σειρά του την απορροφά με αποτέλεσμα την αύξηση του όγκου του, της θερμοκρασίας του και της πίεσης που αυτό εξασκεί στα τοιχώματα του θαλάμου. Εφόσον η δέσμη επέρχεται σε παλμούς, η πίεση που παράγεται είναι σε παλμική μορφή. Το πλάτος του λαμβανόμενου σήματος είναι ανάλογο της πίεσης του αερίου δηλαδή ανάλογο της ποσότητάς του. Κατόπιν το οπτικό σήμα επεξεργάζεται και ενισχύεται με ηλεκτρονικά μέσα και οδηγείται στα κυκλώματα μέτρησης που διαθέτει η συσκευή. Αυτά εμφανίζουν στον χειριστή την αριθμητική ένδειξη της ποσότητας του αερίου που μετρήθηκε. Για την καταμέτρηση της ποσότητας ενός νέου αερίου που υπάρχει ήδη στον θάλαμο, υπάρχει στη συσκευή συνήθως ένα πλήκτρο ή μια αριθμητική εντολή, με την οποία επιλέγεται από τον δίσκο των φίλτρων ένα άλλο φίλτρο το οποίο αντιστοιχεί στο επόμενο αέριο που είναι προς μέτρηση. Ο χρόνος μέτρησης ενός αερίου εκτιμάται γύρω στα 30 δευτερόλεπτα ενώ ο χρόνος μέτρησης 5 αερίων περίπου στα 150 δευτερόλεπτα Έτος: 2014

104 6.3 Αισθητήρες αερίων. Στη σημερινή συνεχώς τεχνολογικά εξελισσόμενη- εποχή έχουν δημιουργηθεί ανάγκες για την ανίχνευση των διαφόρων τύπων αερίων. Πολλές ερευνητικές ομάδες στα πανεπιστήμια και στα κέντρα ερευνών έχουν ασχοληθεί για να φτιάξουν αισθητήρες που θα ανιχνεύουν τα αέρια και τη συγκέντρωση αυτών. Έτσι λοιπόν, έχουν επινοηθεί πολλά και διαφορετικά είδη αισθητήρων, που η λειτουργία τους διαφέρει ανάλογα με το προς ανίχνευση αέριο. Οι θερμικοί αισθητήρες, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον επειδή δίνουν ικανοποιητικά αποτελέσματα στην περίπτωση ανίχνευσης εκρηκτικών αερίων. Σήμερα γίνονται πολλές προσπάθειες ώστε να συνδυαστούν οι δυνατότητες που προσφέρουν τα διάφορα είδη αισθητήρων, και να κατασκευαστεί μια ολοκληρωμένη συσκευή που να μπορεί να ανιχνεύει μίγματα αερίων. Μια τέτοια συσκευή αποτελείται από πολλούς και διαφορετικούς αισθητήρες που είναι κατασκευασμένοι από διαφορετικά υλικά και ο καθένας από αυτούς χρησιμοποιεί διαφορετικό τρόπο ανίχνευσης. Εικόνα 6-4: Μικροαισθητήρας αερίων Ο κάθε αισθητήρας έχει διαφορετική ευαισθησία και διαθέτει ένα υπόδειγμα αναγνώρισης αερίων. Για τον σχεδιασμό ενός αισθητήρα, πρέπει να ληφθούν υπόψη διάφορες παράμετροι. Πολύ σημαντικό πλεονέκτημα για έναν αισθητήρα είναι το μικρό μέγεθος. Ένας μικρός αισθητήρας είναι εύκολο να μεταφερθεί, έχει χαμηλότερο κόστος σε σύγκριση με έναν μεγαλύτερου μεγέθους, καταναλώνει λιγότερη ισχύ. Επίσης πολύ σημαντικό είναι σε έναν αισθητήρα να υπάρχει κατάλληλο ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

105 φίλτρο, ώστε να απομακρύνονται τα συστατικά της ατμόσφαιρας, τα οποία μπορούν να απενεργοποιήσουν το υλικό ανίχνευσης του αισθητήρα. Σημαντικό προσόν είναι επίσης η δυνατότητα ταυτόχρονης ανίχνευσης πολλών αερίων από τον ίδιο αισθητήρα. Αυτό πετυχαίνεται με τους αλγόριθμους επαναπρογραμματισμού, οι οποίοι καθοδηγούν τους αισθητήρες μεταβάλλοντας τη θερμοκρασία τους έτσι ώστε να μπορούν να ανιχνεύσουν συνθέσεις αερίων ή να μπαίνουν σε κατάσταση αναμονής όταν οι συνθήκες λειτουργίας είναι δυσμενείς. 6.4 Είδη αισθητήρων αερίων. Αισθητήρας είναι μια συσκευή η οποία μπορεί να μετατρέπει μια φυσική ή χημική ποσότητα σε ηλεκτρικό σήμα. Το σήμα αυτό χρειάζεται την κατάλληλη τροποποίηση ώστε να αξιοποιηθεί και να μπορέσει να δώσει κάποια πληροφορία που χρειαζόμαστε. Μόλις μετρηθεί το ηλεκτρικό σήμα του αισθητήρα, αυτό πρέπει να επεξεργαστεί με κάποιον τρόπο. Η επεξεργασία του σήματος γίνεται με κάποιον προεπεξεργαστή (μετατροπέα), ή έναν ενισχυτή, ή ένα φίλτρο ή έναν μετατροπέα αναλογικού σήματος σε ψηφιακό. Ο επεξεργαστής στην ουσία είναι μια ηλεκτρονική διάταξη που μπορεί να τροποποιήσει το ηλεκτρικό σήμα του αισθητήρα, χωρίς να μεταβάλλει τη μορφή της ενέργειας του σήματος. Το σήμα που προκύπτει μετά τον επεξεργαστή, αποθηκεύεται και απεικονίζεται σε κάποια συσκευή εξόδου. Υπάρχει δυνατότητα να γίνει μετατροπή του ηλεκτρικού σήματος σε οπτικό και να μεταφερθεί σε κάποια οθόνη, ή να καταγραφεί σε ένα μαγνητικό μέσο ή κάποιο ολοκληρωμένο κύκλωμα. Πολύ σημαντική κατηγορία αισθητήρων που απασχολεί σήμερα πολλούς ερευνητές είναι οι χημικοί αισθητήρες. Στην εποχή μας ο άνθρωπος έχει επέμβει και έχει αλλοιώσει τη χημική σύνθεση του περιβάλλοντος όπου ζει και εργάζεται, όπως συμβαίνει και στην περίπτωση Έτος: 2014

106 που εξετάζουμε κατά την εξόρυξη χρυσού. Χρειάζεται λοιπόν πολύ συχνά, και είναι αναγκαίο, να καθοριστεί η χημική σύσταση των υλικών ή να ελεγχθούν οι δυσμενείς επιπτώσεις από τη χρήση τους. Οι χημικοί αισθητήρες μετατρέπουν μια χημική ποσότητα σε ένα ηλεκτρικό σήμα, και προειδοποιούν τον χρήστη για την ύπαρξη της ποσότητας αυτής μετρώντας την και ποσοτικά. Όταν χρησιμοποιούνται για να ανιχνεύσουν βιολογικές ποσότητες τότε ονομάζονται βιοχημικοί αισθητήρες. Οι χημικές ουσίες που ανιχνεύουν οι αισθητήρες βρίσκονται συνήθως ως μίγματα είτε σε στερεή ή υγρή ή αέρια φάση. Ένας χημικός αισθητήρας που ανιχνεύει την παρουσία υδρογόνου στον αέρα χαρακτηρίζεται ως αισθητήρας αερίου, ένας αισθητήρας που ανιχνεύει τον υδρατμό του αέρα χαρακτηρίζεται ως αισθητήρας υγρασίας. Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας χρειαζόμαστε τους αισθητήρες αέριων, και πιο συγκεκριμένα των εκρηκτικών. Οι αισθητήρες αερίων χρησιμοποιούν διάφορες μεθόδους για την ανίχνευση δηλαδή κάποιου αερίου. Οι κυριότερες κατηγορίες αισθητήρων αερίων, μαζί με τα πλεονεκτήματα, τα μειονεκτήματα, την εμπορικότητα και την ευαισθησία τους παρατίθενται στον παρακάτω πίνακα. Η ταξινόμηση έχει γίνει σύμφωνα με την αρχή λειτουργίας του κάθε αισθητήρα. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

107 Εικόνα 6-5:Παράθεση των κυριότερων κατηγοριών αισθητήρων αερίων 22 Οι χημειοαντιστάσεις λειτουργούν με βάση την αλλαγή της αγωγιμότητας. Ανάλογα με τη προσρόφηση ή με την εκρόφηση των 22 Πηγή: (H. Nanto & J. R. Stetter) Έτος: 2014

108 ατόμων οξυγόνου (Ο 2 ) από την επιφάνειά τους, μπορούν να ανιχνεύσουν τα αέρια που αντιδρούν με τη παρουσία οξυγόνου. Είναι ο πιο απλός τύπος αισθητήρων και κατασκευάζονται σε συστοιχίες με ευκολία. Οι χημειοπυκνωτές, έχουν διαφορετικό τρόπο λειτουργίας από τις χημειοαντιστάσεις. Σε αυτούς τα αέρια μπαίνουν στο υλικό του αισθητήρα και του αλλάζουν τις ηλεκτρικές ή τις φυσικές του ιδιότητες του. Στους ποτενσιομετρικούς αισθητήρες τα αέρια τα οποία προσροφώνται στην επιφάνεια τους, έχουν την ιδιότητα να αλλάζουν το έργο εξαγωγής. Οι αισθητήρες αερίων θερμιδομετρικού τύπου λειτουργούν με τη θερμότητα. Ανιχνεύουν τη θερμότητα που εκλύεται όταν κάποιο αέριο αντιδράει πάνω στην επιφάνεια του αισθητήρα. Αν και οι αισθητήρες του τύπου αυτού έχουν κατασκευαστεί εδώ και πολλά χρόνια, στις μέρες μας γίνονται έρευνες ώστε να βρεθούν καταλυτικά υλικά για τις χημικές αντιδράσεις και διατάξεις που να μπορούν να θερμαίνουν με σχετική ευκολία τον καταλύτη έτσι ώστε να έχουν γρήγορη απόκριση με μια μικρή ποσότητα ισχύος. Οι σταθμικοί αισθητήρες λειτουργούν με την αλλαγή μάζας ενός ευαίσθητου υλικού, όταν αυτό απορροφά ή αντιδρά χημικά με κάποια συγκεκριμένα αέρια. Έχουν μια συσκευή με πιεζοηλεκτρικό υλικό, για να μπορούν να μετράνε με μεγάλη ακρίβεια τις μεταβολές της μάζας. Η απόδοσή των αισθητήρων αυτών εξαρτάται από το ευαίσθητο υλικό που χρησιμοποιείται, το οποίο συνήθως είναι ένα πολυμερές υλικό. Τέτοιου είδους αισθητήρες είναι οι συσκευές τύπου SAW, οι οποίοι αποτελούνται από ένα δίσκο πιεζοηλεκτρικού υλικού, που είναι επικαλυμμένος με ένα ευαίσθητο υλικό. Εκεί καταλήγουν ηλεκτρόδια. Στην επιφάνεια του κρυστάλλου μεταδίδονται ακουστικά κύματα. Η απορρόφηση ενός αερίου ανιχνεύεται λοιπόν από τις αλλαγές που αυτό προκαλεί στην ταχύτητα ή /και τη συχνότητα συντονισμού των ηχητικών αυτών κυμάτων. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

109 Οι οπτικοί αισθητήρες, βασίζονται στις μεταβολές διαφόρων παραμέτρων όπως είναι το φως, το χρώμα και ο συντελεστής διάθλασης. Οι αισθητήρες οπτικής ίνας βασίζονται στο φαινόμενο του φθορισμού και αποτελούνται από οπτικές ίνες οι οποίες επιστρώνονται στη άκρη με κάποιο υλικό το οποίο δίνει την οπτική ένδειξη για την παρουσία κάποιου αερίου. Αυτό το υλικό είναι κάποιο πολυμερές. Όμως η ευαισθησία τους δεν είναι πολύ μεγάλη όπως και η διάρκεια ζωής τους. 6.5 Χαρακτηριστικά γνωρίσματα των αισθητήρων αερίων. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα ενός αισθητήρα αερίων είναι: η ευαισθησία, η επιλεκτικότητα, η σταθερότητα και ο χρόνος απόκρισης. Το πιο σημαντικό για την κατασκευή αλλά και για τη χρήση ενός αισθητήρα αερίων πέρα από την επίδοση στην ανίχνευση ενός αερίου, είναι να παρουσιάζει σταθερότητα κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του και μια σχετικά γρήγορη απόκριση στα ερεθίσματα που δέχεται. Εάν ένας αισθητήρας δεν είναι αξιόπιστος, τότε δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ανίχνευση των αερίων στα ορυχεία. Παρακάτω αναλύονται ένα ένα τα στοιχεία για τα κυριότερα μεγέθη με τα οποία μπορούμε να εξετάσουμε έναν αισθητήρα Ευαισθησία (Sensitivity). Η ευαισθησία ενός αισθητήρα αναφέρεται στο επίπεδο συγκέντρωσης ενός αερίου, πάνω από το οποίο μπορεί αυτό το αέριο να ανιχνευτεί. Στα παρακάτω σχήματα φαίνεται η μεταβολή της αντίστασης ενός αισθητήρα, όταν αυτός εκτίθεται σε συγκεντρώσεις υδρογόνου Η2 από 0,01% - 1%. Για Έτος: 2014

110 τη βελτίωση της ευαισθησίας ενός αισθητήρα υπάρχουν δυο τρόποι. Ο ένας είναι να εμφυτευτούν προσμίξεις στο ενεργό υλικό, ώστε να μεταβληθεί η συγκέντρωση φορέων αγωγιμότητας και η ευκινησία τους. Ο άλλος τρόπος είναι με την αλλαγή της μικροσκοπικής δομής του υλικού. Μια τέτοια αλλαγή θα μπορούσε να είναι η αύξηση των ενεργών σωματιδίων. Εικόνα 6-6: Μεταβολή της αντίστασης αισθητήρα με το χρόνο. Εικόνα 6-7: Μεταβολή της αντίστασης αισθητήρα με τη συγκέντρωση Η 2. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

111 Στο παρακάτω σχήμα απεικονίζεται η επίδραση του μεγέθους των σωματιδίων, στην ευαισθησία του αισθητήρα SnO 2 για H 2. Η ευαισθησία βελτιώνεται έστω και λίγο, όταν το μέγεθος των σωματιδίων φτάσει στις χαμηλές τάξεις nm. Το σημείο αυτό από το οποίο παρατηρείται η ουσιαστική βελτίωση της ευαισθησίας εξαρτάται από το υλικό, από τις προσμίξεις και τη διαδικασία κατασκευής του. Εικόνα 6-8: Μεταβολή της ευαισθησίας αισθητήρα με το μέγεθος των ενεργών σωματιδίων του Επιλεκτικότητα (Selectivity). Ένα ακόμη πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό για έναν αισθητήρα αερίων είναι η επιλεκτικότητα. Η επιλεκτικότητα αναφέρεται στη δυνατότητα του αισθητήρα να μπορεί να ανιχνεύει ένα συγκεκριμένο αέριο σε περιβάλλον όπου συνυπάρχουν πολλά αέρια. Η επιλεκτικότητα ενός αισθητήρα αερίων εξαρτάται από διάφορες παραμέτρους. Επιτυγχάνεται με τη χρήση καταλυτών με τροποποιημένες ιδιότητες όπως με την προσθήκη μεταλλικών συμπλεγμάτων στην επιφάνειά τους, και με τη ρύθμιση της επιφανειακής προσρόφησης επιλέγοντας την κατάλληλη θερμοκρασία λειτουργίας Έτος: 2014

112 6.5.3 Σταθερότητα (Stability). Η σταθερότητα ενός αισθητήρα ανίχνευσης αερίων είναι ένα χαρακτηριστικό που είναι πολύ σημαντικό για έναν αξιόπιστο αισθητήρα. Ακόμα και οι αισθητήρες που κατασκευάζονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο πολλές φορές παρουσιάζουν διαφορές στη σταθερότητα λειτουργίας τους. Πολλές φορές επίσης έχει παρατηρηθεί το γεγονός στον ίδιο αισθητήρα μετά από κάποιο χρονικό διάστημα να παρουσιάζεται διαφορετική απόκριση. Αυτό μεταφράζεται και ως μετατόπιση στα χαρακτηριστικά λειτουργίας του. Στο παρακάτω σχήμα απεικονίζεται ένα τεστ σταθερότητας σε αισθητήρα αερίων, με τη χρήση μίγματος αιθανόλης και μεθανόλης. Εικόνα 6-9 : Τεστ σταθερότητας αισθητήρα αερίων Χρόνος απόκρισης. Ο χρόνος απόκρισης του αισθητήρα αερίων αναφέρεται στο πόσο γρήγορα μπορεί να ανταποκριθεί και να ανιχνεύσει ένα αέριο. Ο χρόνος αυτός βελτιώνεται με τη χρήση μικροθερμαντικών πλακών. Εξαρτάται από το προς ανίχνευση αέριο, το ποσοστό συγκέντρωσης του αερίου στην ατμόσφαιρα και το ποσοστό της μέγιστης τιμής του σήματος που μετράται στο χρόνο αυτόν. Ένας απλός τρόπος εκτίμησής είναι ο εξής: όταν η ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

113 μεταβολή της αντίστασης φτάσει στο 90% της μέγιστης τιμής της, μετράται ο χρόνος που πέρασε από τη στιγμή που ξεκίνησε. Συνήθως ο χρόνος αυτός είναι μόλις μερικά δευτερόλεπτα. Όσο μικρότερος είναι ο χρόνος απόκρισης, τόσο πιο έγκαιρα μπορεί να προβλεφθεί και να αποφευχθεί μια επικίνδυνη κατάσταση. 6.6 Αρχή λειτουργίας των θερμικών αισθητήρων αερίων. Η λειτουργία των θερμικών αισθητήρων για αέρια, βασίζεται στην παρουσία ενός καταλύτη, που συνοδεύεται από μια αντίσταση θερμαντική και από κάποιο ευαίσθητο υλικό για την ανίχνευση των μεταβολών θερμοκρασίας. Ο πιο συνηθισμένος τρόπος ανίχνευσης είναι η καύση των εύφλεκτων αερίων με το οξυγόνο της ατμόσφαιρας. Αυτά μπορεί να είναι το υδρογόνο Η2, ή οι υδρογονάνθρακες ή το μονοξείδιο του άνθρακα CO. Κατά την καύση παράγονται μεγάλες ποσότητες θερμότητας οι οποίες είναι επαρκείς. Ο καταλύτης βοηθάει ώστε να γίνουν πιο γρήγορα οι αντιδράσεις της καύσης, έτσι ώστε να υπάρχει έγκαιρη προειδοποίηση για αυτές. Το ποσό θερμότητας το οποίο εκλύεται, έχει την ικανότητα να μεταβάλλει την θερμοκρασία του υλικού που βρίσκεται σε επαφή με τον καταλύτη και είναι θερμικά ευαίσθητο. Αυτό το υλικό είναι συνήθως Pt και λειτουργεί ως θερμόμετρο αντίστασης. Αυτή η μεταβολή της θερμοκρασίας κατόπιν μετατρέπεται σε κάποιο ηλεκτρικό σήμα και ύστερα από κατάλληλη επεξεργασία εξακριβώνεται η συγκέντρωση του αερίου. Για να καταφέρει ο καταλύτης να επισπεύσει την καύση, αρκεί πρώτα να θερμανθεί σε μια σχετικά υψηλή θερμοκρασία με τη χρήση μιας θερμαντικής αντίστασης πολυκρυσταλικού πυριτίου ή Pt Έτος: 2014

114 Εικόνα 6-10: Εξάρτηση των καταλυτικών αντιδράσεων καύσης από την θερμοκρασία 23 Στο παραπάνω σχήμα απεικονίζεται η απόκριση ενός θερμικού αισθητήρα, για διάφορες θερμοκρασίες λειτουργίας και για τρεις διαφορετικές μεθόδους μέτρησης σταθερής τάσης σταθερού ρεύματος σταθερής αντίστασης Το προς ανίχνευση αέριο είναι το μεθάνιο CH 4 με συγκέντρωση 1% κατά όγκο και η θερμοκρασία που λειτουργεί ο αισθητήρας, κατά την οποία το καταλυτικό υλικό καθίσταται ενεργό, είναι περίπου στους 450 ο C. 23 Πηγή: W. Gopel, T. A. Jones, M. Kleitz, T. Seiyama: «Sensors - A Comprehensive Survey Chemical and Biochemical Sensors - Part 1». ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

115 6.7 Τρόποι προστασίας των εργαζομένων από τα αέρια ορυχείων. Οι εργαζόμενοι στα ορυχεία και στα μεταλλεία, όπως έχουμε αναφέρει μέχρι τώρα, εκτίθενται σε κινδύνους από τις αιωρούμενες σκόνες, τα αέρια, τους ατμούς, τους καπνούς και πολλούς άλλους χημικούς παράγοντες. Σχεδόν σε όλες τις θέσεις εργασίας υπάρχει έκθεση των εργαζομένων σε έναν ή περισσότερους από τους κινδύνους σκόνης, αερίων, ατμών ή καπνών. Από τη νομοθεσία έχουν προκύψει πίνακες στους οποίους υπάρχουν οι «οριακές τιμές έκθεσης» και οι «ανώτατες οριακές τιμές έκθεσης» 24, οι οποίες δεν πρέπει να ξεπερνιούνται κατά την διάρκεια των εργασιών στα λατομεία. Η «Έκθεση σε χημικό παράγοντα» είναι το επίπεδο έκθεσης ενός εργαζομένου σε κάποιο χημικό παράγοντα που βρίσκεται στον αέρα του χώρου εργασίας. Το «επίπεδο έκθεσης» αφορά τη συγκέντρωση του εκάστοτε χημικού παράγοντα που εκτίθεται ένας εργαζόμενος σε μια ορισμένη χρονική περίοδο. Το μέγεθος αυτό μετράται σε μέρη όγκου του ατμού ή του αερίου ανά εκατομμύριο μέρη του όγκου αέρα (ppm) ή σε χιλιοστά γραμμαρίου του εκάστοτε χημικού παράγοντα ανά κυβικό μέτρο του αέρα (mg/m 3 ). Στην περίπτωση των ινωδών σωματιδίων το μέγεθος αυτό εκφράζεται σε αριθμό ινών ανά μονάδα όγκου του αέρα. Η «Οριακή τιμή έκθεσης» σε έναν χημικό παράγοντα είναι η τιμή την οποία απαγορεύεται να ξεπερνά η μέση έκθεση (8ωρα σταθμισμένη) ενός εργαζόμενου στον κάθε χημικό παράγοντα, στη διάρκεια μιας οποιασδήποτε ημερήσιας(8 ώρες) και εβδομαδιαίας (40ωρες) απασχόλησής του. 24 ΦΕΚ 1227 Μεταλλευτικές εργασίες άρθρο Έτος: 2014

116 Η «Ανώτατη τιμή οριακής έκθεσης» σε έναν χημικό παράγοντα είναι η τιμή την οποία απαγορεύεται να ξεπερνά η μέση έκθεση (8ωρα σταθμισμένη) ενός εργαζόμενου στον χημικό παράγοντα στη διάρκεια μιας οποιασδήποτε δεκαπεντάλεπτης περιόδου κατά το χρόνο εργασίας του, ακόμα και αν τηρείται η οριακή τιμή έκθεσης. Ο χημικός παράγοντας μπορεί να βρίσκεται με τη μορφή αερίου, ατμού ή αιωρούμενων σωματιδίων. Τα είδη των χημικών παραγόντων σε ένα μεταλλείο μπορεί να είναι: Σκόνη (κονιορτός): στερεά σωματίδια που αιωρούνται στον αέρα, και έχουν παραχθεί με μηχανικές μεθόδους ή με τη μέθοδο του στροβιλισμού. Καπνός: στερεά σωματίδια πολύ λεπτά που αιωρούνται στον αέρα, που έχουν παραχθεί με θερμικές ή με χημικές μεθόδους. Ομίχλη: υγρά σταγονίδια, πολύ λεπτά που αιωρούνται στον αέρα και έχουν παραχθεί με τη συμπύκνωση αερίων ή με τη διασκόρπιση υγρών. Οι οριακές τιμές για τα αέρια και τους ατμούς εκφράζονται: σε ppm όταν δεν εξαρτώνται από μεταβολές θερμοκρασίας και ατμοσφαιρικής πίεσης σε mg/m3 όταν εξαρτώνται από τις μεταβολές θερμοκρασίας και ατμοσφαιρικής πίεσης. Τότε οι τιμές αυτές είναι για 250C θερμοκρασία και 760 mm Hg ατμοσφαιρική πίεση. Για τα αιωρούμενα σωματίδια οι οριακές τιμές είναι εκφρασμένες σε mg/m 3. Το «Εισπνεύσιμο κλάσμα αιωρούμενων σωματιδίων» είναι το σύνολο των αιωρούμενων στερεών σωματιδίων που μπορεί να προσλάβει ο ανθρώπινος οργανισμός με εισπνοή από τη μύτη ή το στόμα. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

117 Το «Αναπνέυσιμο κλάσμα αιωρούμενων σωματιδίων» είναι το σύνολο των σωματιδίων από του εσπνεύσιμου κλάσματος που μπορεί να φτάσει στους πνεύμονες. Στους παρακάτω πίνακες υπάρχει σε κάποια σημεία η ένδειξη δέρμα (Δ). Στους χημικούς παράγοντες αυτούς η επισήμανση υφίσταται για να τονίσει την πιθανή συμβολή στην συνολική έκθεση ενός εργαζόμενου και της ποσότητας των χημικών παραγόντων η οποία απορροφάται από το δέρμα κατά την άμεση επαφή με αυτά Εικόνα 6-11: Οριακές τιμές για ορυκτές σκόνες Πηγή: ΦΕΚ /06/ Έτος: 2014

118 Εικόνα 6-12: Οριακές τιμές για καπνούς μεταλλείων και των ενώσεών τους Πηγή: ΦΕΚ /06/211 ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

119 Οι οριακές τιμές, στα πεδία του πίνακα που δεν ορίζονται, εκφράζονται σε μεταλλομονάδες του αντιστοίχου μετάλλου. Εικόνα 6-13: Οριακές τιμές για άλλους χημικούς παράγοντες 27. Εφόσον διαπιστωθεί υπέρβαση των τιμών των παραπάνω πινάκων, πρέπει να ληφθούν, όσο το δυνατόν πιο σύντομα, όλα τα αναγκαία μέτρα ώστε να εντοπιστούν τα αίτια της υπέρβασης και να μειωθούν οι συγκεντρώσεις των αερίων στα επιτρεπόμενα όρια. Η πρώτη και η σημαντικότερη κίνηση είναι η ενημέρωση όλων των εργαζομένων της θέσης ή του γειτονικού ή και του ευρύτερου ακόμα χώρου ανάλογα με την περίπτωση. Οι εργαζόμενοι πρέπει να κάνουν χρήση κατάλληλου αναπνευστικού εξοπλισμού για όσο χρόνο διαρκεί η υπέρβαση των οριακών τιμών. Στην περίπτωση που, παρά τη λήψη των προστατευτικών μέτρων, εγκυμονούν κίνδυνοι για την υγεία τους πρέπει να απομακρύνονται άμεσα από το χώρο. 27 Πηγή: ΦΕΚ /06/ Έτος: 2014

120 Στους χώρους επεξεργασίας των μεταλλευμάτων πρέπει να υπάρχουν σε καθορισμένες θέσεις συσκευές παρακολούθησης ώστε να καταγράφεται αυτόματα η συγκέντρωση των αερίων, αυτόματα συστήματα συναγερμού για την άμεση ειδοποίηση των εργαζομένων, συστήματα για την αυτόματη διακοπή ρεύματος στις ηλεκτρονικές εγκαταστάσεις και συστήματα αυτόματης διακοπής της λειτουργίας στους κινητήρες εσωτερικής καύσης. Οι μετρούμενες τιμές της συγκέντρωσης αερίων πρέπει να καταγράφονται και να ανακτώνται σε αρχείο όπως προβλέπεται από το έγγραφο ασφάλειας και υγείας. Στους χώρους εργασίας όπου οι εργαζόμενοι διατρέχουν τον κίνδυνο της έκθεσης σε επικίνδυνα για την υγεία τους αέρια, είναι απαραίτητο να υπάρχουν αναπνευστικά μηχανήματα και κατάλληλος εξοπλισμός ανάνηψης. Ο εξοπλισμός αυτός πρέπει να φυλάσσεται σε κατάλληλα ερμάρια και να συντηρείται σύμφωνα με τις προδιαγραφές του. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

121 7.1 Τεχνική Ασφάλεια. 7. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ Σε κάθε έργο ο εκάστοτε εργοδότης 28 είναι υποχρεωμένος να έχει έναν τεχνικό ασφαλείας. Αυτός μπορεί να είναι κάποιος διπλωματούχος μηχανικός των μεταλλείων ή άλλης ισότιμης ειδικότητας, όπως διπλωματούχος Ηλεκτρολόγος ή διπλωματούχος Μηχανολόγος Μηχανικός. Οι ώρες απασχόλησης του τεχνικού ασφαλείας σε ετήσια βάση καθορίζονται στον παρακάτω πίνακα: Εικόνα 7-1: Ώρες απασχόλησης του τεχνικού ασφαλείας. Συνολικός αριθμός εργαζομένων Ώρες ετήσιας απασχόλησης τεχνικού ασφαλείας ανά εργαζόμενο Μέχρι 500 3, , ,5 Άνω των ,0 Οι ώρες απασχόλησης του τεχνικού ασφαλείας δε μπορεί να είναι λιγότερες από 50 το χρόνο ανεξάρτητα από τον αριθμό των εργαζομένων. Κύρια αρμοδιότητα του τεχνικού ασφαλείας είναι να παρέχει υποδείξεις και συμβουλές, είτε γραπτές ή προφορικές, για θέματα που αφορούν την ασφάλεια και την υγεία της εργασίας καθώς και την πρόληψη εργατικών ατυχημάτων. Οι υποδείξεις αυτές καταχωρούνται σε ειδικό βιβλίο της 28 άρθρο 8 του Ν. 3850/2010 (ΦΕΚ 84/ Α/ ) Έτος: 2014

122 επιχείρησης, το οποίο μετά τη σελιδομέτρησή του θεωρείται από την Επιθεώρηση των Μεταλλείων. Αρμοδιότητες του τεχνικού ασφαλείας: α) ο τεχνικός ασφαλείας έχει συμβουλευτικό ρόλο όσον αφορά το σχεδιασμό, τον προγραμματισμό, την κατασκευή και τη συντήρηση των εγκαταστάσεων. Επίσης συμβουλεύει για το βαθμό ασφάλειας και τα μέτρα που χρειάζονται να παρθούν κατά την εισαγωγή νέων παραγωγικών διαδικασιών, υποδεικνύει τα κατάλληλα μέσα εξοπλισμού, επιλέγει τα ατομικά μέσα και γενικά οργανώνει την παραγωγική διαδικασία. β) είναι υπεύθυνος για τον έλεγχο της ασφάλειας των εγκαταστάσεων πριν αυτές μπουν σε λειτουργία, και όλων των μεθόδων εργασίας πριν εφαρμοστούν. Επιβλέπει την τήρηση των μέτρων ασφάλειας και ενημερώνει τους προϊσταμένους των τμημάτων και τη διεύθυνση της επιχείρησης. Επίβλεψη των συνθηκών εργασίας: ο τεχνικός ασφαλείας επιθεωρεί συχνά τις θέσεις εργασίας όσον αφορά την ασφάλεια και την υγεία και αναφέρει στον υπεύθυνο ή στη διεύθυνση εργοδότη την τυχόν μη τήρηση των μέτρων ασφάλειας και υγείας. επιβλέπει εάν χρησιμοποιούνται σωστά τα ατομικά μέσα προστασίας εξετάζει τις αιτίες των εργατικών ατυχημάτων και να λαμβάνει μέτρα ώστε να αποτραπούν παρόμοια. εποπτεύει τις ασκήσεις πυρασφάλειας και συναγερμού ώστε να διαπιστώσει την ετοιμότητα των εργαζομένων για την αντιμετώπιση ατυχημάτων. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

123 7.2 Γραφείο Ασφάλειας και Υγείας των μεταλλείων. Σε κάθε μεταλλείο σύμφωνα με τη νομοθεσία, πρέπει να υπάρχει ένα γραφείο ασφάλειας και υγείας. Προϊστάμενος του γραφείου αυτού ορίζεται ο τεχνικός ασφαλείας ή ο μηχανικός του έργου, ενώ εάν απασχολούνται στο έργο περισσότεροι από 100 εργατοτεχνίτες και τεχνικοί υπάλληλοι, ως προϊστάμενος ορίζεται ο διπλωματούχος μηχανικός μεταλλείων ο οποίος απασχολείται κατά αποκλειστικότητα με τα καθήκοντα του γραφείου. Οι αρμοδιότητες του γραφείου ασφάλειας και υγείας, είναι: Η υποστήριξη του τεχνικού ασφαλείας καθώς και του γιατρού εργασίας Η σύνταξη των κανονισμών ασφάλειας του εκάστοτε έργου, σύμφωνα με την νομοθεσία Η οργάνωση εκπαιδευτικών σεμιναρίων για τους εργαζομένους σε θέματα ασφάλειας Η οργάνωση και η τήρηση αρχείου με τους χρήσιμους κανονισμούς ασφάλειας, τις εκθέσεις των ατυχημάτων και τα στοιχεία ελέγχου των συνθηκών εργασίας Η σύνταξη και ο έλεγχος της τήρησης των χρονοδιαγραμμάτων συντήρησης των μηχανημάτων και των εγκαταστάσεων Η επιλογή των μέσων ατομικής προστασίας Η επεξεργασία του αρχείου, και η σύνταξη εκθέσεων και μελετών που αφορούν τη βελτίωση των συνθηκών ασφάλειας Η επιθεώρηση όλων των θέσεων εργασίας σύμφωνα με τις ανάγκες του έργου, κατ ελάχιστον μια φορά μηνιαίως, και η επισήμανση των κίνδυνων Έτος: 2014

124 7.3 Εκπαίδευση εργαζομένων. Η εκπαίδευση των εργαζομένων όταν στο έργο απασχολούνται περισσότεροι από 100 εργατοτεχνίτες και τεχνικοί υπάλληλοι, πραγματοποιείται από το γραφείο ασφάλειας και υγείας. Εάν απασχολούνται περισσότεροι από 300, τότε ιδρύεται ειδικό τμήμα εκπαίδευσης 29. Οι αρμοδιότητες του τμήματος εκπαίδευσης είναι: Η διοργάνωση προγραμμάτων εκπαίδευσης για το προσωπικό μαζί με το γραφείο ασφάλειας και υγείας και τον ιατρό εργασίας του έργου Η διοργάνωση προγραμμάτων ταχύρυθμης εκπαίδευσης για το νέο προσωπικό Η μέριμνα για τη θεωρητική και την πρακτική εκπαίδευση των εργατοτεχνιτών ώστε να αποκτήσουν τις προβλεπόμενες άδειες Η τήρηση του αρχείου που αφορά εκπαιδευτικά θέματα, η τήρηση των βιβλίων των εκπαιδευτικών σεμιναρίων, και η έκδοση των εκπαιδευτικών φυλλαδίων 7.4 Προστασία των εργαζομένων από φυσικούς παράγοντες. Για την προστασία των ανθρώπων που εργάζονται στα μεταλλεία εξόρυξης χρυσού αλλά και των ανθρώπων του περιβάλλοντος, απαγορεύεται η είσοδος 30 στους χώρους εργασίας των ανθρώπων που δεν έχουν σχέση με τις εργασίες του έργου. Η επίσκεψη από άτομα που δεν εργάζονται στο έργο, επιτρέπεται μόνο μετά από γραπτή έγκριση της 29 άρθρο 18 του Ν. 3850/2010 (ΦΕΚ 84/ Α/ ) 30 άρθρο 20 του Ν. 3850/2010 ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

125 Διεύθυνσης του έργου και οι επισκέπτες εφοδιάζονται με τα απαραίτητα μέσα ατομικής προστασίας. Για κάθε χώρο εργασίας αναρτώνται γραπτές οδηγίες με τους κανονισμούς που αφορούν την ασφάλεια και υγεία των εργαζομένων αλλά και τη σωστή χρήση του εξοπλισμού. Επίσης, σε όλους τους χώρους πρέπει να υπάρχουν συστήματα συναγερμού και τα απαραίτητα μέσα επικοινωνίας για την περίπτωση που χρειαστεί εκκένωση του χώρου ή κάποια διάσωση. Οι κάμερες ασφαλείας χρησιμεύουν στην περίπτωση που υπάρχουν μεμονωμένοι εργαζόμενοι σε θέσεις εργασίας οι οποίοι πρέπει, εάν δεν παρακολουθούνται από κάμερα, να έχουν οπτική επαφή με εργαζόμενο άλλης θέσης εργασίας. Η ενασχόληση ενός μόνο εργαζόμενου σε επικίνδυνη θέση δεν επιτρέπεται. Όλοι οι εργαζόμενοι πρέπει να είναι εφοδιασμένοι με τα απαραίτητα, για την εκτέλεση της εργασίας τους, ατομικά είδη προστασίας. 7.5 Προστασία των εργαζομένων από τους θορύβους. Η έκθεση των εργαζομένων στο θόρυβο σύμφωνα με τη νομοθεσία δεν πρέπει να υπερβαίνει την οριακή τιμή έκθεσης 31 (ΟΤΕ). Αυτή η τιμή είναι LΕΧ,8h = 87 db(a) και Ppeak =200 Pa. Για την εφαρμογή των οριακών τιμών έκθεσης, υπολογίζεται και η ηχοεξασθένηση που προσφέρουν τα ατομικά μέσα προστασίας της ακοής τα οποία πρέπει να χρησιμοποιεί ο εργαζόμενος. Ο εργοδότης πρέπει να γνωρίζει τους κίνδυνους, και να καθορίζει τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται ώστε να μειώνεται η έκθεση των εργαζομένων στο θόρυβο. Η εκτίμηση κινδύνου επανεξετάζεται και αναθεωρείται συχνά, ειδικά στην περίπτωση που υπάρχουν σημαντικές αλλαγές ή όταν ο τεχνικός ασφαλείας το καθιστά αναγκαίο. Τα όργανα 31 άρθρο 21 του Ν. 3850/ Έτος: 2014

126 μέτρησης (ηχόμετρα, ηχοδοσίμετρα κ.λπ.) πρέπει να προσαρμόζονται στις συνθήκες που επικρατούν και να μπορούν να μετράνε τα επίπεδα θορύβου, τη διάρκεια της έκθεσης, και τους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Η μέτρηση του θορύβου από τα όργανα αυτά γίνεται με δειγματοληψία αντιπροσωπευτική της ατομικής έκθεσης του εργαζομένου. Τα μετρούμενα στοιχεία φυλάσσονται σε αρχείο. Στην περίπτωση που διαπιστωθεί υπέρβαση των τιμών έκθεσης τότε ο εργοδότης πρέπει να εφαρμόσει πρόγραμμα, με τεχνικά ή και οργανωτικά μέτρα, ώστε να μειωθεί η έκθεση των εργαζομένων στο θόρυβο, λαμβάνοντας υπόψη τα παρακάτω: Μια άλλη μέθοδος εργασίας μπορεί να επιφέρει μικρότερη έκθεση σε θόρυβο Με την χρήση κατάλληλου εξοπλισμού εργασίας, εκπέμπεται λιγότερος θόρυβος Ο σωστός σχεδιασμός και η κατάλληλη διαμόρφωση των χώρων και των θέσεων εργασίας μπορούν να μειώσουν την έκθεση Η επαρκής ενημέρωση και η εκπαίδευση βοηθά τους εργαζόμενους για τη σωστή χρήση του εξοπλισμού εργασίας Η μείωση του θορύβου μπορεί να γίνει με τεχνικά μέσα, όπως θωρακίσεις, εγκλεισμός της πηγής θορύβου σε περιβλήματα, καλύψεις με ηχοαπορροφητικό υλικό, απόσβεση και μόνωση Η σωστή συντήρηση του εξοπλισμού εργασίας, του χώρου εργασίας και των συστημάτων στο χώρο εργασίας, επιτρέπει την μη υπέρβαση των ορίων Η εργασία μπορεί να οργανωθεί για τη μείωση του θορύβου με περιορισμό της διάρκειας και της έντασης της έκθεσης, ή με ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

127 κατάλληλα προγράμματα εργασίας που συμπεριλαμβάνουν περιόδους ανάπαυσης 7.6 Προστασία των εργαζομένων από τη θερμική καταπόνηση. Πολλές φορές στους χώρους εργασίας, τόσο στους υπόγειους όσο και στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας, επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες 32. Όταν αυτές ξεπερνούν τους 28 ο C, πρέπει να πραγματοποιούνται με τα κατάλληλα όργανα μετρήσεις. Οι μετρήσεις αυτές γίνονται τουλάχιστον μια φορά την ημέρα. Τα όργανα αυτά μετράνε τον Δείκτη θερμοκρασίας υγρασίας. Τα όργανα των μετρήσεων πρέπει να τοποθετούνται στις σωστές θέσεις κατά τη διάρκεια της μέτρησης, ώστε οι μετρήσεις τους να αντιπροσωπεύουν τις συνθήκες κάτω από τις οποίες απασχολούνται οι εργαζόμενοι. Όταν η θερμοκρασία είναι μεγαλύτερη από 28 ο C και η τιμή του Δείκτη θερμοκρασίας υγρασίας ξεπερνά τους 27,7 ο C, τότε η εργασία εκτελείται με στάσεις, όπως δείχνει ο παρακάτω πίνακας. Εικόνα 7-2: Συσχετισμός Δ.Θ.Υ. με διάρκεια πραγματικής εργασίας 33. Τιμή Δ.Θ.Υ. (σε C) Μικρότερη από 27,7 Αναλογία (%) χρόνων εργασίας και ανάπαυσης για 100% εργασία κάθε ώρα 27,8 29,0 75% εργασία 25% ανάπαυση 29,1 30,6 50% εργασία 50% ανάπαυση 32 άρθρο 23 του Ν. 3850/ Πηγή: άρθρο 23 του Ν. 3850/ Έτος: 2014

128 30,7 32,5 25% εργασία 75% ανάπαυση Μεγαλύτερη από 32,5 Δεν επιτρέπεται η εργασία Δεν επιτρέπεται η εργασία Μόλις διαπιστωθεί η ανάγκη να περιοριστεί ο χρόνος εργασίας, σύμφωνα με τον παραπάνω πίνακα, η Διεύθυνση του έργου οφείλει να ενημερώσει τους εργαζόμενους που απασχολούνται στους αντίστοιχους χώρους του έργου και να τους δώσει οδηγίες για τους χρόνους εργασίας και ανάπαυσης. Επίσης οι εργαζόμενοι στις θέσεις αυτές πρέπει να εναλλάσσονται σε όσο το δυνατό πιο συχνά διαστήματα. Για να αντιμετωπιστεί η θερμική καταπόνηση των εργαζομένων όταν οι εργασίες πραγματοποιούνται στην ύπαιθρο, πρέπει να λαμβάνονται μέτρα, όπως: Χορήγηση κατάλληλων καλυμμάτων για το κεφάλι Χορήγηση άφθονης ποσότητας πόσιμου νερού Διαμόρφωση σκιερού μέρους ή κατάλληλων στεγάστρων για τα διαλείμματα ή την εκτέλεση εργασιών σε αυτά εφόσον το επιτρέπει η φύση της εργασίας Προγραμματισμός των εργασιών με τέτοιο τρόπο ώστε οι πιο δύσκολες να πραγματοποιούνται όταν οι θερμοκρασίες είναι πιο χαμηλές Όταν οι σχετικές μετρήσεις ή τα δελτία της αρμόδιας Μετεωρολογικής Υπηρεσίας δείχνουν συνθήκες υπέρβασης της ενεργού θερμοκρασίας ή των συνδυασμένων τιμών θερμοκρασίας ξηρού θερμομέτρου και σχετικής υγρασίας, πρέπει να διακόπτεται ή να μετατίθεται ο χρόνος εκτέλεσης της εργασίας, σύμφωνα με τις τιμές του παρακάτω πίνακα: ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

129 Εικόνα 7-3: Συνθήκες που απαιτούν διακοπή ή μετάθεση της εργασίας. Θερμοκρασία ξηρού Θερμομέτρου ( C) Σχετική υγρασία Ενεργός θερμοκρασία ( C) Προστασία των εργαζομένων από τους κραδασμούς. Οι εργαζόμενοι δεν πρέπει να εκτίθενται σε κραδασμούς άνω των οριακών τιμών έκθεσης (ΟΤΕ). Οι κραδασμοί είναι οι μηχανικές ταλαντώσεις οι οποίες μεταφέρονται μέσω των στερεών σωμάτων. Αυτά μπορεί να είναι μηχανήματα, φορητά εργαλεία, οχήματα, ή και ο εξοπλισμός εργασίας. Οι κραδασμοί κατηγοριοποιούνται ως: Κραδασμός που μεταδίδεται στο σύστημα του άξονα χειρός βραχίονα: εμπεριέχει κινδύνους για την υγεία και την ασφάλεια των Έτος: 2014

130 εργαζομένων, κυρίως διαταραχές των αγγείων, των οστών, των αρθρώσεων, νευρολογικές διαταραχές και μυϊκές. Κραδασμός που μεταδίδεται σε όλο το σώμα: εμπεριέχει κινδύνους για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων, κυρίως οσφυαλγία και σοβαρό τραυματισμό στην σπονδυλική στήλη. Οι προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας όσον αφορά 34 την έκθεση των εργαζομένων σε κραδασμούς παρατίθενται παρακάτω: Οι τιμές για κραδασμούς μεταδιδόμενους στο σύστημα άξονα χειρός βραχίονα είναι: η ημερήσια οριακή τιμή έκθεσης, σε περίοδο 8 ωρών, είναι 5 m/s 2. η ημερήσια τιμή έκθεσης για την ανάληψη δράσης, σε περίοδο 8 ωρών, είναι 2,5 m/s². Οι τιμές για κραδασμούς που μεταδίδονται σε ολόκληρο το σώμα: η ημερήσια οριακή τιμή έκθεσης, σε περίοδο 8 ωρών, είναι 1,15m/s³. η ημερήσια τιμή έκθεσης για την ανάληψη δράσης, σε περίοδο 8 ωρών, είναι σε 0,5 m/s². Το επίπεδο έκθεσης σε μηχανικούς κραδασμούς εκτιμάται με την παρατήρηση συγκεκριμένων εργασιακών πρακτικών και με πληροφορίες που συλλέγονται για το μέγεθος των κραδασμών και τον εξοπλισμό κάτω από τις συγκεκριμένες συνθήκες χρήσης, μαζί με τις πληροφορίες που προέρχονται από τον κατασκευαστή του εξοπλισμού. Αυτή η εκτίμηση είναι διαφορετική από τη μέτρηση, η οποία γίνεται με τη χρήση συγκεκριμένων οργάνων μέτρησης και συγκεκριμένη μεθοδολογία. 34 (ΦΕΚ 227/Α/ ) σε συμμόρφωση με την οδηγία 2002/44/ΕΚ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

131 Η εκτίμηση των κινδύνων αναθεωρείται και εξετάζεται συνεχώς, ειδικά στην περίπτωση που έχουν υπάρξει μεταβολές στον τρόπο εργασίας ή όταν επιβάλλεται από τα αποτελέσματα της επίβλεψης υγείας. Σύμφωνα με την εκτίμηση των κινδύνων, εφόσον η έκθεση υπερβεί τις τιμές για ανάληψη δράσης, ο υπεύθυνος εφαρμόζει πρόγραμμα έτσι ώστε να ελαχιστοποιήσει την έκθεση σε μηχανικούς κραδασμούς και να μειώσει τους κινδύνους Το πρόγραμμα αυτό συντάσσεται με βάση τις παρακάτω αρχές: άλλοι μέθοδοι εργασίας μπορεί να επιφέρουν μικρότερη έκθεση σε μηχανικούς κραδασμούς η επιλογή του κατάλληλου εξοπλισμού για κάθε εργασία, ώστε να παράγει τους ελάχιστους δυνατούς κραδασμούς η παροχή βοηθητικού εξοπλισμού μπορεί να κινδύνους που οφείλονται στους κραδασμούς περιορίζει τους η κατάλληλη συντήρηση του εξοπλισμού εργασίας, του χώρου εργασίας και των συστημάτων στον κάθε χώρο ο σωστός σχεδιασμός και η διαμόρφωση των χώρων και των θέσεων εργασίας η επαρκής ενημέρωση και η εκπαίδευση ώστε οι εργαζόμενοι να χρησιμοποιούν σωστά και με ασφάλεια τον εξοπλισμό εργασίας ώστε να περιορίζουν την έκθεσή τους σε μηχανικούς κραδασμούς ο περιορισμός της διάρκειας και της έντασης της έκθεσης η κατάλληλη οργάνωση του ωραρίου εργασίας πρέπει να προβλέπει τις περιόδους ανάπαυσης η παροχή στους εκτιθέμενους εργαζόμενους των κατάλληλων ρούχων προστασίας από τη θερμοκρασία και την υγρασία Έτος: 2014

132 Εφόσον διαπιστωθεί ότι κάποιος εργαζόμενος πάσχει από ασθένεια ή έχει υποστεί δυσμενή επίπτωση στην υγεία του η οποία, σύμφωνα με την εκτίμηση του ιατρού εργασίας, προήλθε από την έκθεση σε μηχανικούς κραδασμούς τότε ο εργοδότης οφείλει: να επανεξετάσει την εκτίμηση των κινδύνων και να λάβει τα μέτρα που προβλέπονται ώστε να εξαλειφθεί ή να μειωθεί ο κίνδυνος να λάβει υπόψη του τη γνώμη του ιατρού εργασίας και του τεχνικού ασφαλείας 35, ώστε να εφαρμόσει τα απαραίτητα μέτρα για την εξάλειψη ή τη μείωση του κινδύνου, ή να τοποθετήσει εάν κρίνεται απαραίτητο τον εργαζόμενο σε άλλη θέση εργασίας, όπου δεν υπάρχει κίνδυνος έκθεσης να επανεξετάσει την κατάστασης της υγείας όλων των άλλων εργαζομένων που έχουν υποστεί ανάλογη έκθεση. 7.8 Διανομή και χρήση ηλεκτρικού ρεύματος Φωτισμός. Οι ηλεκτρικές εγκαταστάσεις 36 όλων των έργων που πραγματοποιούνται μέσα στα μεταλλεία, απαιτούν ειδικές άδειες εγκατάστασης και λειτουργίας, σύμφωνα με τη νομοθεσία. Η μελέτη, η κατασκευή και η επίβλεψη των εγκαταστάσεων πραγματοποιείται από διπλωματούχους ηλεκτρολόγους μηχανικούς. Για όλες τις εργασίες, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι διατάξεις του Κανονισμού Εσωτερικών Ηλεκτρολογικών Εγκαταστάσεων, σύμφωνα με το σχετικό πρότυπο του Ε.Λ.Ο.Τ., HD (άρθρο 8 του Ν. 3850/2010 (ΦΕΚ 84/Α/ ) 36 ΦΕΚ /06/2012 Άρθρο 27 ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

133 7.8.1 Διανομή ηλεκτρικού ρεύματος. Σε όλα τα σημεία διανομής ηλεκτρικού ρεύματος υψηλής τάσης όπως στύλους, περιφράγματα, πόρτες μετασχηματιστών, πίνακες διανομής μέσης και υψηλής τάσης, είναι απαραίτητο για την ασφάλεια του προσωπικού να τοποθετούνται πινακίδες που να αναγράφουν «Υψηλή Τάση Κίνδυνος Θάνατος». Οι πίνακες διανομής ηλεκτρικού ρεύματος, είναι κατασκευασμένοι από άκαυστο και ανθεκτικό υλικό και φέρουν ειδικά πλαίσια προστασίας. Τοποθετούνται σε τέτοιες θέσεις, ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος να έρθουν σε επαφή με τους εργαζόμενους και να μην μπορούν να τους αγγίζουν όσοι κυκλοφορούν στο χώρο. Επίσης πρέπει το σημείο που τοποθετούνται να τους προστατεύει από τυχόν ζημιές που μπορεί να προκληθούν από το χειρισμό εργαλείων ή τη μεταφορά υλικών Ηλεκτρικές μηχανές γειώσεις. Όλες οι ηλεκτρικές μηχανές 37 και οι κινητήρες, που χρησιμοποιούνται στο έργο πρέπει να προστατεύονται από τις υπερφορτίσεις. Για να επιτευχθεί αυτό πρέπει να υπάρχουν σε όλες τις μηχανές αυτόματες ασφάλειες και διακόπτες, και κάθε ηλεκτρικό κύκλωμα, να προστατεύεται με τις κατάλληλες ασφάλειες. Στην περίπτωση που οι μηχανές βρίσκονται σε χώρους οπού υπάρχει υγρασία, αγώγιμα υγρά και εύφλεκτα αέρια, πρέπει να υπάρχουν διακόπτες ασφάλειας, ενώ οι ρευματοδότες που χρησιμοποιούνται να είναι στεγανού τύπου. Επίσης στους αγωγούς πρέπει να υπάρχει κατάλληλη μόνωση ή και να είναι εγκατεστημένοι μέσα σε στεγανές σωληνώσεις. 37 ΦΕΚ /06/2012 Άρθρο Έτος: 2014

134 Επίσης, πρέπει να υπάρχουν κατάλληλες γειώσεις στα πλαίσια των ηλεκτρικών κινητήρων, στις γεννήτριες, στους μετασχηματιστές, σε όλα τα μηχανήματα, τα κιβώτια των διακοπτών και όλων των ηλεκτρικών συσκευών και σε οποιοδήποτε μεταλλικό αντικείμενο έρχεται σε επαφή με ηλεκτρικούς αγωγούς. Η γείωση δεν πρέπει να πραγματοποιείται με τη χρήση των δικτύων του νερού και του αέρα Χρήση ηλεκτρικού ρεύματος στις υπόγειες εργασίες. 38 Στις υπόγειες εργασίες ηλεκτρικού ρεύματος δεν επιτρέπεται η χρήση υψηλής τάσης. Επιτρέπεται μόνο η χρήση της μέσης τάσης, και μόνο για την τροφοδοσία του μηχανικού εξοπλισμού, εφόσον λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα ασφάλειας. Οι αγωγοί που μεταφέρουν τη μέση τάση φθάνουν στις υπόγειες εργασίες μέσω μετασχηματιστών. Επίσης, οι ηλεκτρικές εγκαταστάσεις που βρίσκονται σε υπόγεια πρέπει να είναι στεγανές. Για την ασφάλεια των εργαζομένων οι μετασχηματιστές λαδιού δεν εγκαθίστανται κοντά στις εισόδους υπόγειων εργασιών. Οι σταθμοί των μετασχηματιστών εγκαθίστανται μέσα σε ειδικές ασφαλείς εκσκαφές, οπού υπάρχει επαρκής αερισμός. Οι πόρτες των σταθμών των μετασχηματιστών, είναι πόρτες ασφαλείας και κλείνουν αντίστοιχα με κλειδί ασφαλείας. Οι ηλεκτρικές εγκαταστάσεις, οι οποίες εξυπηρετούν τις υπόγειες εργασίες, κατασκευάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι ασφαλείς οι εργαζόμενοι. Μέσα στα υπόγεια δεν τοποθετούνται ποτέ γυμνοί ηλεκτρικοί αγωγοί, με εξαίρεση τους αγωγούς που προορίζονται για την κίνηση ηλεκτραμαξών. Επίσης, στα υπόγεια ανθρακωρυχεία και τα λιγνιτωρυχεία, 38 ΦΕΚ /06/2012 Άρθρο 32 ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

135 οι ηλεκτρικές μηχανές, οι συσκευές και τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται πρέπει να είναι κλειστού τύπου Φωτισμός. Σε όλα τα έργα πρέπει να υπάρχει ο κατάλληλος, ανάλογα με τις ανάγκες της εκάστοτε εργασίας, φωτισμός. Ο φωτισμός αυτός πρέπει να είναι τέτοιος ώστε να υπάρχουν συνθήκες ασφαλούς και σωστής δραστηριότητας. Η ένταση του φωτός που παρέχεται από το δίκτυο φωτισμού, πρέπει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της κάθε εργασίας αλλά και στις ιδιαιτερότητες του περιβάλλοντος χώρου. Γενικά, πρέπει να εφαρμόζονται τα παρακάτω: Η ένταση του φωτισμού σε χώρους που υπάρχει μόνιμη δραστηριότητα όπως είναι οι σταθμοί φόρτωσης μεταλλεύματος, οι διασταυρώσεις κεντρικής μεταφοράς, τα αντλιοστάσια, και οι μόνιμες μηχανικές εγκαταστάσεις να είναι μεγαλύτερη από 60 Lux. Η ένταση του φωτισμού στις κεντρικές υπόγειες εκσκαφές, στους δρόμους και στις εξόδους κινδύνου, να είναι μεγαλύτερη από 20 Lux. Η ένταση του φωτισμού στους δευτερεύοντες χώρους όπως είναι οι χώροι διακίνησης προσωπικού, οι χώροι μηχανικού εξοπλισμού και υλικών, να είναι μεγαλύτερη από 10 Lux. Η ένταση του φωτισμού που παρέχεται με προβολείς στις θέσεις εργασίας επιφανειακών μετώπων, να είναι μεγαλύτερη από 80Lux και να καλύπτει όλο το μέτωπο, και όλο το χώρο διακίνησης των μηχανημάτων και των εργαζομένων Έτος: 2014

136 Η επιλογή του είδους του συλλογικού ή ατομικού φωτισμού, πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τις ειδικές συνθήκες της θέσης εργασίας και να κατανέμεται σωστά. Ο συνδυασμός συλλογικού και ατομικού φωτισμού, πρέπει να επιλέγεται σύμφωνα με την έκταση των εργασιών, το είδος των εγκαταστάσεων και των θέσεων εργασίας, τις μετακινήσεις και τον αριθμό των εργαζομένων. Οι εγκαταστάσεις του φωτισμού πρέπει να τοποθετούνται με τέτοιο τρόπο ώστε να μη δημιουργείται κίνδυνος ατυχήματος για τους εργαζόμενους. Σε όλους τους χώρους εργασίας οπού οι εργαζόμενοι εκτίθενται σε κινδύνους, πρέπει να υπάρχει εφεδρικός φωτισμός, με ικανοποιητική ένταση. Επίσης, παράλληλα με το συλλογικό φωτισμό, πρέπει να υπάρχει φορητός ατομικός φωτισμός στις θέσεις εργασίας που κρίνεται αναγκαίο. Η ένταση του φορητού φωτισμού πρέπει να είναι μεγαλύτερη από 14 Lumen. 7.9 Προστασία των εργαζομένων κατά την εκτίναξη πετρώματος. Η εκτίναξη πετρώματος 39 είναι η εκτόξευση τεμαχίων πετρώματος, σε αποστάσεις μεγαλύτερες από τις αναμενόμενες. Για να αποφευχθεί η εκτίναξη πετρώματος, με όλες τις καταστροφικές συνέπειες που μπορεί να προκαλέσει αυτό στους εργαζόμενους πρέπει: Να εξασφαλίζεται πάντα ότι η απόσταση των διατρημάτων από την επιφάνεια είναι αυτή που ενδείκνυται. Ο αρμόδιος μηχανικός του έργου έχει την ευθύνη να ελέγχει ώστε η απόσταση αυτή να είναι η προβλεπόμενη. 39 ΦΕΚ /06/2012 Άρθρο 57 ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

137 Να υπάρχει έλεγχος της πιθανής απόκλισης των διατρημάτων, ειδικότερα όταν υπάρχει μικρή διάμετρος και μεγάλο βάθος. Κατά τη διάρκεια της γόμωσης να αποφεύγεται η ανομοιογενής κατανομή του εκρηκτικού στο διάτρημα. Εφόσον υπάρχουν καρστικά, σπηλαιώματα, πρέπει η γόμωση να είναι διακεκομμένη, ώστε να αποφευχθεί η ενίσχυση του διατρήματος τοπικά. Το μήκος της επιγόμωσης να είναι μεγαλύτερο από τα 7/10 της απόστασης των διατρημάτων από το μέτωπο έτσι ώστε να ελαχιστοποιείται η πιθανότητα «τουφεκισμού». Να γίνεται με σωστό τρόπο η τοποθέτηση των χρόνων επιβράδυνσης, ιδιαίτερα όταν υπάρχει πάνω από μια σειρά διατρημάτων στο μέτωπο Προετοιμασία πυροδότησης και Εκκένωση περιοχής. Μόλις ολοκληρωθεί η φάση της γόμωσης, ακολουθεί η πυροδότηση των υπονόμων η οποία πραγματοποιείται από γομωτή πυροδότη που κατέχει αντίστοιχη άδεια. Τα γομωμένα διατρήματα, που δεν πυροδοτήθηκαν δεν επιτρέπεται να παραμείνουν μετά το τέλος της βάρδιας. Η πυροδότηση είναι πολύ σημαντικό να γίνεται πάντοτε την ίδια ώρα της ημέρας, και στο τέλος της βάρδιας. Μόνο ειδικοί λόγοι επιτρέπουν να γίνει σε διαφορετική ώρα η πυροδότηση, (καταιγίδα, καθυστέρηση λόγω δυσχερειών κατά τη γόμωση). Όλοι οι εμπλεκόμενοι αλλά και οι εργαζόμενοι σε γειτονικά έργα ή επιχειρήσεις πρέπει να είναι ενήμεροι για την ώρα της ανατίναξης, αλλά και για τον τρόπο που θα ειδοποιηθούν για την έναρξη και λήξη της. Οι εργαζόμενοι που βρίσκονται σε επικίνδυνη ακτίνα, πρέπει να καταφύγουν σε προκαθορισμένες και ασφαλείς θέσεις, ώστε να προφυλαχτούν. Οι θέσεις αυτές καθορίζονται από τον επιβλέποντα του Έτος: 2014

138 έργου. Επίσης την ώρα της ανατίναξης θα πρέπει να υπάρχουν εντεταλμένοι εργαζόμενοι, που θα φρουρούν όλες τις πιθανές εισόδους που οδηγούν στο χώρο ανατίναξης. Γύρω από το χώρο πρέπει να υπάρχουν σήματα, πινακίδες, μπάρες και οποιοδήποτε άλλο χρήσιμο μέσο που απαγορεύει τη διέλευση. Εάν δεν υπάρχουν φυσικά καταφύγια ώστε να προστατεύονται οι εργαζόμενοι από τις εκρήξεις, τότε πρέπει να κατασκευάζονται τεχνητά καταφύγια. Μόλις τελειώσει η έκρηξη, ο γομωτής πυροδότης εξετάζει εάν το αποτέλεσμα είναι το επιθυμητό και αναφέρει την κατάσταση του μετώπου στον προϊστάμενο του. Εάν διαπιστωθεί ότι η έκρηξη ήταν σωστή, τότε ο υπεύθυνος της πυροδότησης, δίνει οδηγίες και εντολές για την ασφαλή συνέχιση των εργασιών και σημαίνει το ειδικό σήμα τέλους των εκρήξεων. Ο γομωτής- πυροδότης μαζί με τον βοηθό του δεν αποχωρούν από το σημείο της έκρηξης εάν στην επόμενη βάρδια δεν υπάρχει άλλος γομωτής πυροδότης. Πρέπει πρώτα να ελέγξουν ότι όλοι οι υπόνομοι, που έχουν γομωθεί από τους ίδιους, έχουν εκραγεί επιτυχώς. Για να αποχωρήσει ο γομωτής πυροδότης πρέπει πρώτα να ενημερώσει τον αντικαταστάτη του. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

139 8. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: ΠΥΡΟΣΒΕΣΗ 8.1 Εισαγωγή Σε περίπτωση πυρκαγιάς σε οποιαδήποτε εγκατάσταση ενός μεταλλείου πρέπει να υπάρχει σχέδιο πυρόσβεσης και το προσωπικό να είναι κατάλληλα εκπαιδευμένο ώστε να προφυλαχτεί και να αποτραπεί η εξάπλωση της πυρκαγιάς στα γύρω κτίρια. Σε αυτό το κεφάλαιο αναλύονται οι τρόποι κατάσβεσης, και τα κατασβεστικά μέσα. Πυρκαγιά Πυρκαγιά είναι η ανεξέλεγκτη καύση ενός σώματος, η οποία συνοδεύεται από την έκλυση θερμότητας, την εμφάνιση φλογών και συνεπάγεται την πρόκληση της καταστροφής του 40. Για τη δημιουργία μιας καύσης ή μιας πυρκαγιάς πρέπει να συνυπάρχουν οπωσδήποτε τρεις παράγοντες. Αυτοί είναι: 1. Η Καύσιμη ύλη. Μέσα σε ένα μεταλλείο μπορεί να υπάρχουν στερεά καύσιμα όπως ξύλα, πάγκοι εργασίας, χόρτα, υφάσματα και ρούχα εργαζομένων, χαρτιά και γραφική ύλη, πλαστικά, κλπ. Επίσης όπως ήδη προαναφέρθηκε υπάρχουν διάφορα υγρά καύσιμα όπως είναι το οινόπνευμα, το πετρέλαιο, και η βενζίνη. Όμως σε ένα μεταλλείο υπάρχουν καύσιμα και σε αέρια μορφή. Αυτά είναι το υγραέριο, το προπάνιο, το βουτάνιο, το φυσικό αέριο, και διάφορα άλλα που ανιχνεύονται από τους ειδικούς ανιχνευτές αερίων και εάν αυτά ξεπεράσουν τις προκαθορισμένες τιμές μπορούν να προκαλέσουν πυρκαγιά. 40 Πυροσβεστικό Σώμα : Εγχειρίδιο με θέμα «Ενημέρωση σε θέματα Προστασίας, Αντιμετώπισης Πυρκαγιάς και Πλημμύρων.» Έτος: 2014

140 2. Οξυγόνο. Ο αέρας από μόνος του όπως είναι γνωστό περιέχει οξυγόνο σε ποσοστό 21%, το οποίο είναι αρκετό για να χρησιμοποιηθεί για την καύση. 3. Θερμοκρασία. Όταν η θερμοκρασία αυξάνεται, οι υγρές καύσιμες ουσίες παράγουν ατμούς, οι οποίοι μόλις αναμειχθούν με το οξυγόνο της ατμόσφαιρας, αναφλέγονται. Η θερμοκρασία μιας ουσίας στην οποία παράγεται αναφλέξιμο μίγμα με εξωτερική πηγή θερμότητας, ονομάζεται θερμοκρασία ανάφλεξης ή σημείο ανάφλεξης της ουσίας. Πέρα από τη θερμοκρασία ανάφλεξης, είναι και η θερμοκρασία σημείου αυτανάφλεξης. Το σημείο αυτανάφλεξης είναι η θερμοκρασία στην οποία μια ουσία αναφλέγεται χωρίς όμως την ύπαρξη εξωτερικής πηγής θερμότητας. Η θερμοκρασία αυτανάφλεξης είναι πάντοτε υψηλότερη από τη θερμοκρασία ανάφλεξής της για κάθε ουσία. Εικόνα 8-1 : Τα κύρια συστατικά της φωτιάς και της πυρκαγιάς Πηγή: Άρθρο με θέμα «Βασικές αρχές Πυρόσβεσης» ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

141 Για την ανάπτυξη της πυρκαγιάς υπάρχει ένα τέταρτο απαραίτητο στοιχείο. Αυτό είναι οι ελεύθερες ρίζες του καυσίμου οι οποίες αντιδρούν με το οξυγόνο αλυσιδωτά και δημιουργείται η πυραμίδα της πυρκαγιάς. Για να σβήσει μια πυρκαγιά, αρκεί ένας ή περισσότεροι από τους παραπάνω παράγοντες να εξουδετερωθεί. Διάδοση θερμότητας Η θερμότητα διαδίδεται από ένα σώμα σε άλλο σώμα διαφορετικής θερμοκρασίας. Η διάδοση της γίνεται με τρεις τρόπους: 1. Με αγωγή (κυρίως στα στερεά σώματα από σημείο σε σημείο, χωρίς μετακίνηση της ύλης) 2. Με μεταφορά (στα υγρά και στα αέρια, η θερμότητα διαδίδεται με μεταφορά θερμών μαζών υγρού ή αερίου προς ψυχρότερες περιοχές) 3. Με ακτινοβολία (από σώμα σε σώμα με ηλεκτρομαγνητικά κύματα) 8.2 Τρόποι κατάσβεσης πυρκαγιών σε ένα μεταλλείο. Όπως αναλύθηκε στην προηγούμενη ενότητα, για να υπάρξει πυρκαγιά, πρέπει να συνυπάρχουν τρεις παράγοντες. Αν εξοντωθεί ένας από τους τρείς αυτούς παράγοντες η πυρκαγιά δεν υφίσταται πλέον. Σύμφωνα με αυτό, στην περίπτωση που υπάρξει μια πυρκαγιά σε έναν από τους χώρους των μεταλλείων τότε η κατάσβεση της μπορεί να γίνει με τρεις τρόπους 42 : 1. Με το να απομακρυνθεί η καύσιμη ύλη. 2. Μειώνοντας τη θερμοκρασία μέχρι αυτή να φτάσει κάτω από το σημείο ανάφλεξης (ψύξη). 42 Πυροσβεστική Υπηρεσία «εγχειρίδιο εκπαίδευσης εθελοντών πυροσβεστών.» Έτος: 2014

142 3. Απομονώνοντας το οξυγόνο ώστε να μην μπορεί να πραγματοποιηθεί η καύση. Όπως είναι φυσικό, η κατάσβεση θα είναι αποτελεσματικότερη όταν υπάρξει συνδυασμός δύο ή και τριών τρόπων μαζί. Όταν η πυρκαγιά σε ένα μεταλλείο προέρχεται από τα υγρά ή τα αέρια καύσιμα, η κατάσβεση μπορεί να πραγματοποιηθεί με τη βίαιη αποκοπή της φλόγας ή τη διακοπή της αλυσιδωτής αντίδρασης. 8.3 Μέσα κατάσβεσης πυρκαγιών. Τα κυριότερα κατασβεστικά μέσα που χρησιμοποιούνται για την κατάσβεση μιας ενδεχόμενης πυρκαγιάς σε ένα μεταλλείο είναι: o Νερό o Αφρός o Διοξείδιο του άνθρακα (CO2) o Κατασβεστικές ξηρές σκόνες o Υδρατμός o Νέα κατασβεστικά υλικά o Άμμος, χώμα, καλύμματα Νερό. Το νερό χρησιμοποιείται εδώ και πάρα πολλά χρόνια για την κατάσβεση πυρκαγιών, επειδή είναι το πιο εύχρηστο κατασβεστικό μέσο. Είναι γνωστό ότι μπορεί να βρεθεί σε μεγάλες ποσότητες ελεύθερο στη φύση, είτε από πηγές ή από τη θάλασσα. Επίσης το κόστος του σε σχέση με τα υπόλοιπα κατασβεστικά μέσα είναι πολύ χαμηλό. Το ότι βρίσκεται σε υγρή μορφή, είναι ένα γεγονός που επιτρέπει την αποθήκευσή του σε δεξαμενές και την εύκολη μεταφορά του σε αποστάσεις. Χρησιμοποιώντας ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

143 ειδικές διατάξεις υπό πίεση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να εκτοξευθεί στην επιθυμητή κατεύθυνση. Το νερό μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως κατασβεστικό μέσο διότι αφαιρεί την θερμότητα από τα καιόμενα σώματα. Επίσης, το νερό βοηθάει στην κατάσβεση με την απομόνωση του σώματος που καίγεται από το οξυγόνο του αέρα, όταν αυτό χρησιμοποιείται με τη μορφή λεπτών σταγονιδίων. Το νερό έχει την ικανότητα να αφαιρεί μεγάλα ποσά θερμότητας από τα καιόμενα σώματα, τα οποία προσλαμβάνει και μετατρέπεται σε ατμό. Για να μεταφερθεί το νερό, ο απαραίτητος εξοπλισμός είναι : 1. Πυροσβεστικά οχήματα 2. Σωλήνες και ακροφύσια 3. Κανόνια για την εκτόξευση μόνιμα και φορητά 4. Αντλίες και κουρτίνες νερού 5. Ψυκτικά συστήματα κατάκλισης ή ψυκτικά συστήματα τοπικής διαβροχής Το νερό χρησιμοποιείται συνήθως για την κατάσβεση πυρκαγιών κατηγορίας Α, δηλαδή πυρκαγιών που προήλθαν από στερεά καύσιμα, όπως ξύλα, χόρτα, κάρβουνα, υφάσματα κλπ. Η χρήση νερού σαν κατασβεστικού μέσου δεν ενδείκνυται σε πυρκαγιές μηχανημάτων ή εγκαταστάσεων που βρίσκονται υπό ηλεκτρική τάση, ούτε σε πυρκαγιές παρουσία ορισμένων χημικών ουσιών που αντιδρούν έντονα με το νερό Αφρός. Ο αφρός χρησιμοποιείται συνήθως για την κατάσβεση πυρκαγιών υγρών καυσίμων. Για να παραχθεί ο αφρός χρησιμοποιούνται ειδικοί αυλοί από νερό, αφρογόνο υγρό και αέρα. Ο αφρός που χρησιμοποιείται για την κατάσβεση αποτελείται κατά 94-97% από νερό και 3-6% από αφρογόνο Έτος: 2014

144 υγρό. Ο αφρός έχει διπλή κατασβεστική ενέργεια. Δρα ως απομονωτικό αλλά και ως ψυκτικό μέσο. Οι κατασβεστικοί αφροί αντέχουν στις μεγάλες θερμοκρασίες των πυρκαγιών που προκαλούνται από υγρά καύσιμα. Τα κυριότερα είδη αφρών που χρησιμοποιούνται σήμερα είναι: o Αφρός πρωτεΐνης o Αφρός φθοριοπρωτεΐνης o Αφρός AFFF ή Ελαφρύ Νερό (Light Water) o Αφρός τύπου αλκοόλης Διοξείδιο του άνθρακα CO2. Το διοξείδιο του άνθρακα, είναι το πιο κατάλληλο μέσο για την κατάσβεση πυρκαγιών στους χώρους των μεταλλείων όπου υπάρχουν μηχανήματα τα οποία ηλεκτροδοτούνται. Όπως είναι γνωστό από τη χημεία, είναι ένα αέριο βαρύτερο από τον αέρα. Δεν είναι τοξικό, αλλά γίνεται ασφυκτικό όταν υπάρχει σε μεγάλη συγκέντρωση στον αέρα. Το ίδιο δεν μπορεί να καεί αλλά ούτε και να ευνοήσει την καύση. Προέρχεται από την τέλεια καύση των ανθρακούχων ενώσεων. Πολύ σημαντικό είναι και το γεγονός ότι δεν αφήνει κατάλοιπα μετά τη χρήση του. Κατά καιρούς έχει χρησιμοποιηθεί σε πυρκαγιές στερεών καυσίμων, υγρών και αερίων καυσίμων, και μηχανών. Το μεγάλο του όμως πλεονέκτημα είναι ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί παρουσία ηλεκτρικού ρεύματος. Ο λόγος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί είναι ότι είναι κακός αγωγός του ηλεκτρισμού, γι αυτό και είναι κατάλληλο στην κατάσβεση ηλεκτρικών εγκαταστάσεων. Όταν η χρήση του γίνεται σε ανοιχτό χώρο, πρέπει να εκτοξεύεται κατά τη διεύθυνση του ανέμου. Συνιστάται μεγάλη προσοχή όταν η χρήση του γίνεται σε κλειστούς χώρους, επειδή είναι ασφυκτικό αέριο. Ο τρόπος που λειτουργεί το διοξείδιο του άνθρακα για την κατάσβεση μιας πυρκαγιάς έχει τρεις ιδιότητες: ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

145 1. Μηχανικά: Η εκτόξευση του με μεγάλη ορμή μέσω της χαλύβδινης φιάλης παρασύρει και αποκόπτει τις φλόγες. 2. Ψυκτικά: Το CO2 όταν εξέρχεται από τη φιάλη μετατρέπεται κατά ένα ποσοστό σε ξηρό πάγο θερμοκρασίας 78 0 C. Για να μετατραπεί σε αέριο παίρνει τη θερμότητα από το σώμα που καίγεται. 3. Απομονωτικά: Το εκτοξευόμενο CO2 εκτοπίζει τον αέρα από την επιφάνεια που καίγεται και καταλαμβάνει τη θέση του. Ως πιο βαρύ από τον ατμοσφαιρικό αέρα εμποδίζει την είσοδο νέου αέρα, απομονώνοντας την πυρκαγιά από το οξυγόνο Κατασβεστικές ξηρές σκόνες. Οι ξηρές κατασβεστικές σκόνες, ενδείκνυνται για την κατάσβεση των μηχανημάτων των μεταλλείων. Πρόκειται για κονιοποιημένες στερεές ουσίες με τέτοια χημική σύνθεση, έτσι ώστε να επιδρούν κατασβεστικά στην πυρκαγιά κυρίως, με διακοπή της αλυσιδωτής χημικής αντίδρασης αλλά και με την αποπνικτική και ψυκτική τους δράση. Χρησιμοποιούνται σε πυρκαγιές παρουσία ηλεκτρικού ρεύματος, δηλαδή μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε πυρκαγιές σε φωτοβολταϊκά συστήματα. Η εκτόξευση της ξηράς σκόνης γίνεται με ένα αδρανές αέριο μέσω των φορητών, ή τροχήλατων ή μόνιμων μέσων που είναι αποθηκευμένη. Οι ξηρές σκόνες δεν είναι τοξικές. Αν χρησιμοποιηθούν όμως σε κλειστούς χώρους, δημιουργούν μια αποπνικτική ατμόσφαιρα. Το μειονέκτημά τους είναι ότι παραμένουν ως κατάλοιπα μετά την κατάσβεση και προκαλούν δευτερογενείς ζημιές στον ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό εξοπλισμό. Οι ξηρές σκόνες διακρίνονται σε τρεις τύπους: 1. Ξηρά σκόνη P που χρησιμοποιείται για την κατάσβεση πυρκαγιών κατηγορίας Β, C, Ε, διηλεκτρικής αντοχής τουλάχιστον V Έτος: 2014

146 2. Ξηρά σκόνη Pa που χρησιμοποιείται για την κατάσβεση πυρκαγιών κατηγορίας A, B, C, Ε, διηλεκτρικής αντοχής μέχρι V. 3. Ξηρά σκόνη Pd που χρησιμοποιείται για την κατάσβεση πυρκαγιών κατηγορίας D Υδρατμός. Ο υδρατμός ενεργεί για την κατάσβεση μιας πυρκαγιάς, κυρίως απομονώνοντας τα καιόμενα σώματα από τον ατμοσφαιρικό αέρα. Η χρήση του είναι περιορισμένη. Ο ατμός συνήθως παράγεται στη βιομηχανία και μέσα στα πλοία. Χρησιμοποιείται για την πυρόσβεση θαλάμων κλιβάνων, αντλιοστασίων, μηχανολογικών διαρροών κλπ. Δεν χρησιμοποιείται για την κατάσβεση ηλεκτρικών συστημάτων εφόσον μπορεί να προκαλέσει βραχυκύκλωμα Νέα κατασβεστικά υλικά. Η ανάγκη να αντικατασταθούν τα Halons οδήγησε στη σύνταξη του Κώδικα NFPA 2001 Κατασβεστικά Συστήματα Καθαρού Μέσου (Clean Agent Fire Extinguishing Systems). Το Αρχηγείο Πυροσβεστικού Σώματος από το 1994 έχει αποδεχτεί τα νέα κατασβεστικά υλικά κατά τη διαδικασία εφαρμογής της ισχύουσας νομοθεσίας πυροπροστασίας. Αυτά είναι 43 : Το αέριο διοξείδιο του Άνθρακα (με εφαρμογή του NFPA 12) (Μη παρουσία ανθρώπων) To χημικό αέριο επταφθοροπροπάνιο ( HFC 227ea) (Παρουσία ανθρώπων) 43 Πηγή: ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

147 Το χημικό αέριο πενταφοροαιθάνιο (HFC 125) (Παρουσία ανθρώπων) Το αδρανές αέριο IG 541( 52% Ν2+40% Ar+8% CO2) (Παρουσία ανθρώπων) To αδρανές αέριο IG 55( 50% Ν2+ 50% Ar) (Μη παρουσία ανθρώπων) Το αδρανές αέριο IG 01(Ar)(Μη παρουσία ανθρώπων) Το χημικό αέριο Τριφθορομεθάνιο (HFC 23)(Παρουσία ανθρώπων) Οι γεννήτριες αερολύματος (Aerosol Generators)(Μη παρουσία ανθρώπων) Το μικτό κατασβεστικό μέσο Gelled HalocarbonDry Chemical Suspension with ammonium polyphosphate additive(παρουσία ανθρώπων) Το νερό «ομίχλης» ( Water Mist)(Παρουσία ανθρώπων) Άμμος, χώμα, καλύμματα. Η στέρηση του οξυγόνου όταν μια πυρκαγιά είναι μικρή μπορεί να γίνει με κάλυψή της με άμμο, ή χώμα, ή τσιμέντο, ή γύψο, ή μαρμαρόσκονη, ή ασβεστόσκονη και γενικότερα οποιοδήποτε άκαυστο υλικό σε σκόνη. Επίσης χρησιμοποιούνται καλύμματα από αντιπυρικά ή άφλεκτα υλικά. Εάν τα υλικά αυτά είναι και βρεγμένα, τότε η κατάσβεση είναι ακόμα πιο αποτελεσματική, γιατί εκτός από την απομόνωση, γίνεται και ψύξη του καιόμενου υλικού Έτος: 2014

148 8.4 Βασικές ενέργειες στην κατάσβεση. Οι βασικές ενέργειες που πρέπει να γίνουν για να ξεκινήσει μια κατάσβεση είναι 44 : 1. Οριοθέτηση και αναγνώριση του καιόμενου χώρου 2. Διάσωση των ανθρώπων που κινδυνεύουν - εγκλωβισμένων ατόμων 3. Εγκατάσταση - προσβολή της πυρκαγιάς 4. Εκκαθάριση - αερισμός του χώρου 5. Προστασία του χώρου 6. Επαγρύπνηση 7. Αναζήτηση αιτίων πυρκαγιάς 8. Εκτίμηση ζημιών Οριοθέτηση και αναγνώριση του καιόμενου χώρου. Η πρώτη ενέργεια που πρέπει να γίνει εφόσον διαπιστωθεί πυρκαγιά σε κάποιο σημείο του μεταλλείου είναι ο προσδιορισμός της εστίας και η έκταση της πυρκαγιάς. Επίσης, πρέπει να ερευνηθούν αν υπάρχουν άτομα που κινδυνεύουν και να προσδιοριστεί η φύση και ο όγκος των καιόμενων υλικών. Όταν καίγεται μια εγκατάσταση που περιέχει μηχανήματα που ηλεκτροδοτούνται όπως είναι τα μηχανήματα επεξεργασίας του χρυσού, πρέπει να θεωρείται πάντα ότι η εγκατάσταση είναι υπό τάση. Οπότε τα μέτρα που πρέπει να παρθούν είναι πάντα κάτω από αυτές τις συνθήκες. Πολύ γρήγορα πρέπει να διαπιστωθεί η εσωτερική διαρρύθμιση των οικοδομημάτων και η διάταξη των εισόδων ή η τοπογραφία της περιοχής 44 Πυροσβεστική Υπηρεσία «Εγχειρίδιο εκπαίδευσης εθελοντών πυροσβεστών.» ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

149 αν αυτά βρίσκονται σε εξωτερικό χώρο. Γι αυτά υπάρχει πάντα σχέδιο και κάτοψη όλων των χώρων των μεταλλείων τα οποία βρίσκονται στο γραφείο ασφάλειας και υγείας. Αμέσως πρέπει να βρεθεί ο τρόπος πρόσβασης στην περιοχή οπού υπάρχει το πρόβλημα, και να εκτιμηθεί η επάρκεια ή όχι των διατιθέμενων μέσων κατάσβεσης, του προσωπικού και των μηχανημάτων Διάσωση κινδυνευόντων - εγκλωβισμένων ατόμων. Η διάσωση περιλαμβάνει τις διαδικασίες εκείνες που απαιτούνται για να εντοπιστούν και να διασωθούν οι εργαζόμενοι που κινδυνεύουν και να μεταφερθούν αμέσως σε ασφαλές σημείο. Η διάσωση των ανθρώπων έχει πάντα προτεραιότητα και συνήθως γίνεται ταυτόχρονα με το σβήσιμο της πυρκαγιάς, γιατί με αυτό τον τρόπο διευκολύνεται η διάσωση δεδομένου ότι η φωτιά καταστέλλεται, μειώνεται η θερμότητα, και μειώνεται ο κίνδυνος ασφυξίας. Ο επικεφαλής μιας επιχείρησης δεν πρέπει να αρκεστεί μόνο στις πληροφορίες που θα έχει για την ύπαρξη ή όχι εγκλωβισμένων ατόμων, αλλά πρέπει να ερευνήσει τους χώρους οι οποίοι έχουν καπνό για την αναζήτηση εγκλωβισμένων ή λιπόθυμων ατόμων. Για τα άτομα που εργάζονται σε κάθε χώρο υπάρχει πάντα αναλυτική λίστα στην διεύθυνση των μεταλλείων από όπου μπορούν να δοθούν οι σχετικές πληροφορίες για τον αριθμό των θέσεων εργασίας που υπάρχουν στον καιόμενο χώρο. Σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να κριθεί πιο ασφαλής η παραμονή των εργαζομένων στις θέσεις τους για την προστασία τους και για την εξασφάλιση της διάσωσής τους. Εάν κριθεί ότι πρέπει να απομακρυνθούν οι άνθρωποι, τότε η απομάκρυνση πρέπει να γίνει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, με ασφάλεια και ηρεμία. Όταν η διάσωση παρεμποδίζεται από καπνούς, τότε είναι απαραίτητη η χρήση αναπνευστικών συσκευών. Συνήθως η διάσωση δια μέσου των κανονικών εξόδων είναι αδύνατη. Σε αυτή την περίπτωση Έτος: 2014

150 χρησιμοποιούνται εγκαταστάσεις διάσωσης με εξωτερικά μέσα. Τα κυριότερα από αυτά τα μέσα είναι οι πυροσβεστικές κλίμακες που μπορούν να φτάσουν και τα δεκαπέντε μέτρα, τα κλιμακοφόρα οχήματα που μπορούν να φτάσουν και τα πενήντα μέτρα και τα βραχιονοφόρα οχήματα με βραχίονες ανάπτυξης έως και ογδόντα οκτώ μέτρα. Στην περίπτωση που δεν υπάρχει χρόνος για να απομακρυνθούν τα άτομα που κινδυνεύουν, λόγω άμεσης απειλής από τις φλόγες και τους καπνούς, για να αποφευχθούν θανατηφόρα εγκαύματα και ασφυξία, η διάσωση γίνεται από τους εξώστες, από τα παράθυρα, από τις στέγες και από άλλα ανοίγματα χρησιμοποιώντας κλίμακα με αρπάγη, σχοίνινη κλίμακα, ταινία διάσωσης, σάκο διάσωσης, σεντόνι διάσωσης ή αερόστρωμα Εγκατάσταση προσβολή της πυρκαγιάς. Ως εγκατάσταση εννοείται η τεχνική που θα τοποθετηθούν τα απαιτούμενα πυροσβεστικά μέσα και υλικά για την εξυπηρέτηση της κατάσβεσης. Η κατάσβεση της πυρκαγιάς πρέπει να γίνεται με επαρκείς δυνάμεις και όσο το δυνατό πιο κοντά στην εστία της, ώστε να κατευθύνεται το εκάστοτε μέσο κατάσβεσης στην κύρια εστία. Η διάμετρος της βολής μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με την ένταση και το μέγεθος της πυρκαγιάς. Η συγκέντρωση της βολής για πολύ ώρα σε ένα σημείο, καλό είναι να αποφεύγεται. Πρέπει να επιδιώκεται η γρήγορη κατανομή της σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη επιφάνεια. Η οδός προσβολής της πυρκαγιάς πρέπει να παραμένει ελεύθερη ώστε να εξασφαλίζεται ενδεχόμενη υποχώρηση των πυροσβεστών. Για να μεταφερθούν τα κατασβεστικά υλικά στον τόπο της πυρκαγιάς και να χρησιμοποιηθούν απαιτείται μια σειρά από πυροσβεστικά εργαλεία και εξαρτήματα. Τα κυριότερα από αυτά είναι: ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

151 Σωλήνες εκροής Οι σωλήνες εκροής είναι ευλύγιστοι αγωγοί για τη μεταφορά του κατασβεστικού υλικού. Εικόνα 8-2: Σωλήνες εκροής. Οι σωλήνες εκροής ανάλογα με τη χρήση τους διακρίνονται σε: 1. Σωλήνες χαμηλής πίεσης 2. Σωλήνες υψηλής πίεσης 3. Σωλήνες κραδασμού 4. Σωλήνες πληρώσεως Αυλοί Οι αυλοί είναι τα πυροσβεστικά εξαρτήματα που προσαρμόζονται στο τέλος μιας εγκατάστασης και εξυπηρετούν στην κατάσβεση της φωτιάς δίνοντας την δυνατότητα στον πυροσβέστη να κατευθύνει τη βολή των κατασβεστικών υλικών. Το είδος της βολής καθορίζεται από το προστόμιο του κάθε αυλού. Τα είδη αυλών φαίνονται στην παρακάτω εικόνα και αριθμούνται ως εξής: 1. Με πρόσθετο προστόμιο 2. Ρυθμιζόμενοι 3. Προπετάσματος 4. Με δικλείδα 5. Υπογείων 6. Σκανδάλης ή πιστολιού υψηλής πίεσης 7. Γωνιακοί 8. Αφρού (κό-μετ) Έτος: 2014

152 Εικόνα 8-3: Τα είδη αυλών. Υπάρχουν και άλλα είδη αυλού όπως οι ολόσωμοι, οι παραγωγής αφρού βαρέως τύπου, οι αυλοί σκόνης, οι αυλοί εδάφους, οι ειδικοί αυλοί πυροσβεστικών οχημάτων (οροφής) κλπ. Δίκρουνα και Τρίκρουνα Τα δίκρουνα και τα τρίκρουνα είναι φορητά μεταλλικά εξαρτήματα που έχουν σχήμα Υ ή Ψ. Αποτελούνται από έναν ημισύνδεσμο εισαγωγής νερού των εξήντα πέντε ή των σαράντα πέντε χιλιοστών και δύο ή τρεις κρουνούς εξαγωγής με στρόφιγγα με ισάριθμους ημισυνδέσμους των σαράντα πέντε ή είκοσι πέντε χιλιοστών. Η τοποθέτησή τους γίνεται μεταξύ των σωλήνων εκροής και του σωλήνα κραδασμού ώστε να αυξηθεί ο αριθμός των αυλών. Εικόνα 8-4: Δίκρουνα και Τρίκρουνα Για να είναι μια εγκατάσταση επιτυχημένη, πρέπει να είναι γρήγορη και μεθοδική. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει συνεχώς παροχή νερού. Δίστομα Τα δίστομα είναι φορητά εξαρτήματα που έχουν σχήμα Υ. Αποτελούνται από δύο εισαγωγές με ημισύνδεσμο των εξήντα πέντε χιλιοστών και μία εξαγωγή των εκατόν δέκα χιλιοστών. Εσωτερικά, φέρουν ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

153 βαλβίδα που μπορεί να κινείται ελεύθερα δεξιά και αριστερά του διστόμου και επιτρέπει τη διέλευση του νερού από τη μία ή και από τις δύο παροχές. Τα δίστομα τοποθετούνται πάνω στην αντλία και χρησιμοποιούνται για τη ζεύξη των οχημάτων και φορητών αντλιών. Εικόνα 8-5: Δίστομο. Συστολές Οι συστολές είναι ένα σύστημα δύο ημισυνδέσμων με διαφορετικές διαμέτρους. Είναι μόνιμα ενωμένες αντίθετα για τη δημιουργία ένωσης με δύο διαφορετικές υποδοχές ώστε να εξυπηρετείται η αλλαγή της διαμέτρου των σωλήνων εκροής ή για την προσαρμογή σε υδροστόμια. Εικόνα 8-6: Συστολές. Κλειδιά Τα κλειδιά χρησιμεύουν στη σύνδεση και την αποσύνδεση των σωλήνων εκροής ή των μυζητικών. Κατασκευάζονται από ανθεκτικό μέταλλο ή κράμα μετάλλων και φέρουν κατάλληλες εγκοπές. Εικόνα 8-7: Κλειδιά Έτος: 2014

154 Αναμεικτήρας αφρού Ο αναμεικτήρας αφρού είναι το εξάρτημα εκείνο που χρησιμοποιείται για τη ρύθμιση της κατάλληλης αναλογίας νερού και αφροποιητικού διαλύματος. Η τοποθέτησή του γίνεται μεταξύ δύο σωλήνων εκροής με φορά όπως αυτή που καθορίζεται από το βέλος που υπάρχει στο σώμα του αναμεικτήρα και σε απόσταση τριάντα τουλάχιστον μέτρα από τον αυλό αφρού. Στα άκρα του έχει ημισυνδέσμους και στο μέσο περίπου υπάρχει ένας ρυθμιστής εισαγωγής της ποσότητας του αφροποιητικού διαλύματος Εκκαθάριση και αερισμός του χώρου. Μόλις ολοκληρωθεί η κατάσβεση της πυρκαγιάς το αμέσως επόμενο βήμα είναι να γίνει εκκαθάριση του χώρου από τα υλικά τα οποία φαινομενικά έπαψαν να καίγονται, αλλά μπορούν να αναζωπυρωθούν. Αυτά τα υλικά τα οποία μπορεί να είναι κομμάτια από τα μηχανήματα ή διάφορα άλλα αντικείμενα πρέπει να τοποθετηθούν σε ανοικτό χώρο και να σβηστούν πλήρως σε αυτή τη θέση. Ο αερισμός του χώρου μετά την κατάσβεση, πρέπει να γίνει έτσι ώστε να καθαρίσει ο χώρος από τους καπνούς και να μειωθεί η θερμοκρασία Προστασία του χώρου Για να αποτραπούν ατυχήματα από τους κινδύνους που έχουν δημιουργηθεί κατά την κατάσβεση της πυρκαγιάς, πρέπει να απαγορεύεται η είσοδος στους μη έχοντες εργασία, και να ενημερώνονται οι υπόλοιποι εργαζόμενοι που βρίσκονται σε άλλους χώρους. Μετά την κατάσβεση ο χώρος και τα ενυπάρχοντα υλικά πρέπει να φυλάσσονται και να παραδίδονται στον ιδιοκτήτη του μεταλλείου ή στην αστυνομία Επαγρύπνηση Για την αποφυγή αναζωπύρωσης εξαιτίας εξελίξεως κρυφής εστίας φωτιάς, αφήνεται στον τόπο της πυρκαγιάς πυροσβεστικό προσωπικό με ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

155 τα απαιτούμενα μέσα, το οποίο αποχωρεί όταν κατασβηστεί και η τελευταία εστία. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στη φύλαξη των δασικών πυρκαγιών λόγω της ύπαρξης αρκετής καύσιμης ύλης, πιθανώς ισχυρών ανέμων, δυσκολίας προσέγγισης στο σημείο αναζωπύρωσης και άλλων αντικειμενικών δυσκολιών Αναζήτηση αιτίων πυρκαγιάς. Η εξακρίβωση των αιτίων τα οποία προκάλεσαν την πυρκαγιά γίνεται από τους ανακριτικούς υπαλλήλους του Πυροσβεστικού Σώματος. Κάθε πυροσβεστικός υπάλληλος από το βαθμό του Αρχιπυροσβέστη παραγωγικής σχολής και άνω, μπορεί να είναι ειδικός ανακριτικός υπάλληλος για το έγκλημα του εμπρησμού. Οποιοσδήποτε αντιληφθεί κάτι που έχει σχέση με την αιτία που προκάλεσε την πυρκαγιά πρέπει να ενημερώσει τον ανακριτικό υπάλληλο (πυροσβεστικό ή αστυνομικό) ώστε να βρεθεί η πραγματική αιτία της πυρκαγιάς Εκτίμηση ζημιών Μετά το πέρας της διαδικασίας καταγράφονται όλα τα στοιχεία που αφορούν ζημιές, καμένες εκτάσεις κλπ στα σχετικά δελτία και στα βιβλία που τηρεί κάθε Υπηρεσία από τον επικεφαλή των πυροσβεστικών επιχειρήσεων της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας. Επίσης καταγράφεται η ποσότητα των υλικών και των μηχανημάτων που καταστράφηκαν ολοσχερώς καθώς και το κόστος αυτών. 8.5 Αναπνευστικές συσκευές για την κατάσβεση. Οι άνθρωποι που παίρνουν μέρος σε μια κατάσβεση αλλά και οι εργαζόμενοι των μεταλλείων είναι υποχρεωμένοι να εισέρχονται και να εργάζονται, σε χώρους όπου υπάρχουν καπνοί και επικίνδυνα αέρια Έτος: 2014

156 Οι τύποι αναπνευστικών συσκευών είναι: Συσκευές πεπιεσμένου αέρα μιας ή δύο φιαλών (ανοιχτού κυκλώματος). Οξυγονούχες αναπνευστικές συσκευές, κλειστού κυκλώματος. Διηθητικές ή αντιασφυξιογόνες προσωπίδες. Συνήθως χρησιμοποιούνται αναπνευστικές συσκευές ανοιχτού κυκλώματος μιας φιάλης. Η συσκευή αυτή αποτελείται από τα εξής μέρη: Χαλύβδινη φιάλη με κλείστρο Εχει διάμετρο 15 εκατοστά και ύψος 60 εκατοστά Η πίεση δοκιμής είναι 1,5 φορές μεγαλύτερη της πίεσης λειτουργίας Η πίεση θραύσης είναι περίπου 700 bar Έχει λαβή η οποία εξασφαλίζει ανατομικότητα και ευκολία στο σφίξιμο Φέρει μεταλλικό φυσίγγιο για την κατακράτηση τυχόν σωματιδίων στο εσωτερικό της φιάλης. Έχει κατάλληλη ασφάλεια για την αποφυγή της τυχαίας αποσύνδεσης της φιάλης από τον μειωτήρα. Εικόνα 8-8: Αναπνευστική συσκευή. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

157 πίνακα: Η διάρκεια των αναπνευστικών συσκευών φαίνεται στον παρακάτω Εικόνα 8-9: Διάρκεια αναπνευστικών συσκευών 45. Πάνω στη φιάλη φαίνονται τα παρακάτω στοιχεία: o Η Ημερομηνία κατασκευής. o Το όνομα του κατασκευαστή. o Το όριο εφελκυσμού σε Nt/mm². o Ο όγκος σε λίτρα. o Η πίεση σε bar. o Το βάρος κενής φιάλης. o Η πίεση λειτουργίας σε bar. o Η σφραγίδα ελέγχου από αρμόδιο φορέα με τη χρονολογία ελέγχου. Το Π. Σ. διαθέτει και νέου τύπου φιάλες αναπνευστικών συσκευών με ανθρακονήματα, οι οποίες έχουν χωρητικότητα 6.8 lt και είναι πιο ελαφριές. Πλάτη ανάρτησης. Η πλάτη ανάρτησης κατασκευάζεται και διαμορφώνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να περιορίζει την κούραση με τη σωστή ανατομική εφαρμογή της. Κατασκευάζεται από υλικό το οποίο της εξασφαλίζει μεγάλη μηχανική, 45 Εγχειρίδιο χρήσης συσκευών Π.Σ Έτος: 2014

158 θερμική και διαβρωτική αντοχή. Η πλάτη ανάρτησης έχει τρεις ιμάντες εκ των οποίων οι δύο είναι για τους ώμους και ο ένας για τη μέση. Ο ιμάντας της μέσης έχει μια κατάλληλη αυτοασφαλιζόμενη πόρπη, για να προσαρμόζεται η συσκευή και να αφαιρείται πολύ γρήγορα.. Μειωτήρας πίεσης Ο μειωτήρας πίεσης είναι αντιψυκτικός. Προσαρμόζεται επάνω στην πλάτη ανάρτησης και συνδέεται απ ευθείας με το κλείστρο. Η μέγιστη παροχή του είναι 300 λίτρα το λεπτό και μειώνει την πίεση των 300 bar στη σταθερή πίεση των 6 bar περίπου. Διαθέτει σύστημα έγκαιρης ηχητικής προειδοποίησης (ALARM) το οποίο ηχεί, μόλις η πίεση της φιάλης φθάσει περίπου τα 60 bar. Επίσης διαθέτει βαλβίδα ασφαλείας ανακούφισης, στην περίπτωση που παρουσιαστεί βλάβη στο στάδιο της μείωσης. Μανόμετρο Η συσκευή διαθέτει και ένα μανόμετρο, το οποίο προσαρμόζεται στον ιμάντα ανάρτησης της πλάτης, έτσι ώστε να υπάρχει ένδειξη της πίεσης της φιάλης. Συνδέεται με σωλήνα στο μειωτήρα, και έχει κλίμακα bar. Είναι καλυμμένο με ελαστικό για να μην σπάει. Αεροπνεύμονας Ο αεροπνεύμονας ή αλλιώς βαλβίδα αυτόματης ανταπόκρισης προσαρμόζεται στην προσωπίδα απλά με ένα κούμπωμα ή με μια κοχλίωση και είναι κατασκευασμένος από ειδικό υλικό, ελαφρύ άθραυστο και μεγάλης αντοχής. Συνδέεται μέσω του σωλήνα μέσης πίεσης και ενός ταχυσυνδέσμου ασφαλείας με την έξοδο του μειωτήρα πίεσης. Η παροχή του αέρα ρυθμίζεται μόνο κατά την εισπνοή και ανάλογα με τις απαιτήσεις του εκάστοτε χρήστη σε ρυθμό και σε ένταση. Επίσης φέρει ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

159 και διάταξη δημιουργίας και διατήρησης της θετικής πίεσης η οποία ανέρχεται στα 4 bar περίπου, αυτόματα ή μετά από ενέργεια του χρήστη. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι οι αναπνευστικές συσκευές λειτουργούν είτε με θετική (μεγαλύτερη της ατμοσφαιρικής) ή με αρνητική (μικρότερη της ατμοσφαιρικής) πίεση στο εσωτερικό της προσωπίδας. Προσωπίδα (Μάσκα) Η προσωπίδα που χρησιμοποιείται κατά την κατάσβεση είναι πανοραμική, με κατάλληλη περιφερειακή αναδίπλωση, έτσι ώστε να υπάρχει πλήρης στεγανότητα του προσώπου. Έχει προσαρμοσμένη μια φωνητική μεμβράνη, μια βαλβίδα εκπνοής και κεφαλοδέματα με σκοπό να προσαρμόζεται καλύτερα στο πρόσωπο. Η σύνδεση και αποσύνδεση της με την υπόλοιπη αναπνευστική συσκευή γίνεται πάντα χειροκίνητα χωρίς την χρήση ειδικών κλειδιών. Πολλές φορές αντί κεφαλοδεμάτων φέρει κλείστρα προσαρμογής επάνω στο πυροσβεστικό κράνος. Το ένα άκρο των κλείστρων είναι σταθερό και μόνιμα προσαρμοσμένο στη προσωπίδα και το άλλο προσαρμόζεται γύρω από το κράνος στις ειδικές εγκοπές. Οι αναπνευστικές συσκευές μίας ή δύο φιαλών φέρουν έναν ταχυσύνδεσμο, κατάλληλα προσαρμοσμένο, στον οποίο υπάρχει δυνατότητα να συνδεθεί και δεύτερη προσωπίδα. Εικόνα 8-10: Προσωπίδα Έτος: 2014

160 8.6 Πυροσβεστήρες. Οι πυροσβεστήρες είναι ευρέως γνωστοί. Είναι φορητά δοχεία που κατασκευάζονται από χάλυβα ή από λαμαρίνα μέσα στα οποία υπάρχουν κατασβεστικά υλικά. Αυτά μπορεί να είναι ξηρές σκόνες, διοξείδιο του άνθρακα κ.α. Χρησιμοποιούνται για την κατάσβεση πυρκαγιών μικρής έντασης. Το σχήμα τους είναι κυλινδρικό και φέρουν ένα μικρό στόμιο, στο οποίο ανάλογα με το είδος του πυροσβεστήρα, προσαρμόζεται ή όχι ένας ελαστικός σωλήνας που χρησιμεύει για την εκτόξευση του περιεχομένου. Ανάλογα με το είδος της πυρκαγιάς κατατάσσονται και οι πυροσβεστήρες. Οι πυρκαγιές κατατάσσονται ανάλογα με το καιόμενο υλικό σε πέντε κατηγορίες και χαρακτηρίζονται διεθνώς με τα γράμματα A, B, C, D και Ε. Κατηγορία Α: Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι πυρκαγιές που προέρχονται από την καύση στερεών υλικών με οργανική συνήθως σύνθεση και σχηματισμό «τεφροάνθρακα», όπως ξύλα, χαρτιά, άχυρα, υφάσματα, ελαστικό, πλαστικά κ.α. Κατηγορία Β: Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι πυρκαγιές που προέρχονται από την καύση υγρών καυσίμων ή στερεών που υγροποιούνται κατά την καύση, όπως οινόπνευμα, βενζίνη, πετρέλαιο, έλαια, λίπη, παραφίνη κ.α. Κατηγορία C: Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι πυρκαγιές που προέρχονται από την καύση αερίων καυσίμων, όπως υγραέριο, φυσικό αέριο, ασετυλίνη, υδρογόνο κ.α. Κατηγορία D: Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι πυρκαγιές που προέρχονται από την καύση μετάλλων, όπως νάτριο, κάλιο, μαγνήσιο, αλουμίνιο, τιτάνιο κ.α. Κατηγορία Ε: Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι πυρκαγιές των κατηγοριών Α, Β, C και D πάνω ή κοντά σε ηλεκτρικές συσκευές ή εγκαταστάσεις που βρίσκονται υπό ηλεκτρική τάση. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΥΡΤΕΣΗ Έτος: 2014

161 Εικόνα 8-11: Κατηγορίες πυρκαγιών. Η απόδοση ενός πυροσβεστήρα ονομάζεται κατασβεστική ικανότητα και αναγράφεται πάνω στην ετικέτα τους. Πυροσβεστήρες με ίδια ποσότητα κατασβεστικού υλικού δεν έχουν και την ίδια κατασβεστική ικανότητα και το γεγονός αυτό θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη κατά την επιλογή τους. Εικόνα 8-12: Απόδοση των πυροσβεστήρων. 9. ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ ΑΡΚΤΙΚΟΛΕΞΑ ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥΣ Έτος: 2014