Δράση 4 του έργου LIFE07/ENV/GR/000278

Transcript

1 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ Α.Ε. Θεματικός οδηγός για την αντιμετώπιση της υδατοδιάβρωσης Δράση 4 του έργου LIFE07/ENV/GR/ Δρ. Παναγιώτης Παπάζογλου Δασολόγος - Περιβαλλοντολόγος 29/4/2012 Ο παρών θεματικός οδηγός αποτελεί παραδοτέο της Δράσης 4 του έργου LIFE07/ENV/GR/ Soil Sustainability

2 Περιεχόμενα Περίληψη... 2 Summary Εισαγωγή Διάβρωση Ένα φυσικό φαινόμενο Διάβρωση και κλίμα Διάβρωση και ανάγλυφο Διάβρωση και χρήσεις γης Διάβρωση και γεωλογικό υπόθεμα Μέθοδοι περιορισμού της διάβρωσης Ανάγλυφο Χρήση γης Υδρογραφικό δίκτυο Συμπεράσματα Παράρτημα Βιβλιογραφία... 50

3 Περίληψη Η διάβρωση του εδάφους εξαιτίας του νερού αποτελεί πρόβλημα αρκετά διαδεδομένο σε ολόκληρη την Ευρώπη. Εκτιμάται ότι Km 2 ή το 12% της επιφάνειας της Ευρώπης απειλείται από την υδατοδιάβρωση. Μια αναφορά του Συμβουλίου της Ευρώπης, που χρησιμοποιεί ενημερωμένα δεδομένα GLASOD (Oldeman και άλλοι, 1991, Van Lynden, 1995), παρέχει μια περιληπτική επισκόπηση της επέκτασής της υποβάθμισης του εδάφους στην Ευρώπη. Η γενικότερη εκτίμηση είναι ότι πρέπει να ληφθούν μέτρα για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Στο πλαίσιο της «Ευρωπαϊκής Θεματικής Στρατηγικής για το Έδαφος», η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναγνωρίσει τη διάβρωση ως μια από τις βασικές απειλές του εδάφους (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006α). Ταυτόχρονα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζητά από τα Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να εναρμονίσουν την εθνική τους νομοθεσία ώστε να είναι σύμφωνη με την Οδηγία Πλαίσιο για το Έδαφος (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006β) με στόχο τον περιορισμό του φαινομένου της διάβρωσης από το νερό και να κάνουν λελογισμένη και αποτελεσματικότερη χρήση των εδαφικών τους πόρων. Κάθε ανθρωπογενής δραστηριότητα, η οποία επηρεάζει τους φυσικούς παράγοντες που δρουν προσθετικά στο φαινόμενο, το επιταχύνει, δημιουργεί προβλήματα στις θέσεις απόληψης των φερτών υλικών όσο και στα κατάντη αυτών. Οι αναπτυγμένες χώρες αντιμετωπίζουν την απόληψη, μεταφορά και απόθεση των φερτών υλικών με λήψη μέτρων ώστε να παραμείνουν τα φερτά υλικά στις θέσεις παραγωγής τους. Αυτό βοηθάει τόσο στη διατήρηση των εδαφικών πόρων όσο και στην προστασία των κατάντη περιοχών από φερτά υλικά και πλημμυρικά φαινόμενα. Ωστόσο, αρκετές φορές τα ληφθέντα μέτρα δεν επαρκούν λόγω έλλειψης χρηματοδότησης ή λανθασμένης εκτίμησης του μεγέθους του φαινομένου με αποτέλεσμα η απειλή να παραμένει. Ο σχεδιασμός και η διαχείριση του φαινομένου της διάβρωσης έχει αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία, τα τελευταία χρόνια, αναγνωρίζοντας τη σπουδαιότητα των εδαφικών πόρων για την ανάπτυξη, την αποφυγή πλημμυρών και γενικότερα την ποιοτική και ουσιαστική διαβίωση των κοινωνιών. Ο βασικός στόχος είναι η παραμονή των παραγόμενων φερτών υλικών στις θέσεις παραγωγής τους ή τουλάχιστον η δυναμική ισσοροπία εισροών και εκροών φερτών υλικών σε κάθε θέση (φυσική διάβρωση). Αυτός ο θεματικός οδηγός παρέχει ενδεικτικά τις σύγχρονες τάσεις για την επίτευξη του παραπάνω στόχου.

4 Summary Soil erosion by water is a widespread problem throughout Europe. It is estimated that Km 2 or 12% the European Continent is threatened by water erosion. A report of the Council of Europe, using revised GLASOD data (Oldeman et al., 1991, Van Lynden, 1995), provides an overview of the extent of soil degradation in Europe. A general estimation suggests that mitigation measures for reducing the phenomenon of erosion should be taken. In the framework of the European Soil Thematic Strategy, the European Commision has recognized erosion as one of the basic soil threats (Commission of European Communities, 2006a). At the same time, the European Commission asks from the member states of the European Union to orient their national legislation to the Frame Soil Directive (Commission of European Communities, 2006b), in order to minimize the water erosion events and apply logical and affective use of soil resources. Each human activity, which affects the natural factors that act additionally to erosion events, creates problems on sediments extraction sites and in lower areas. The developed countries confront extraction, transport and deposition of sediments with mitigation measures in order to hold sediments on their production sites. This helps the maintainance of soil resources and protection of lower areas from sediments and floods. However, many times these measures are not enough due to lack of funding or false estimation of the magnitude of the event. This results the remaining of the threat. Planning and management of erosion events is of high important, the last years, recognizing the significance of soil resources for development, flood avoidance and in general the qualitative and substantial welfare of the society. The basic target is the holding of the produced sediments in their production sites or at least the dynamic balance of imported and exported sediments on each site (natural erosion). This thematic guide provides the current approaches to achieve the above target.

5 1. Εισαγωγή Η διάβρωση, σύμφωνα με τον Κωτούλα (1998), ως φυσικό φαινόμενο έχει δύο έννοιες, μια στενή και μια ευρεία. Η στενή έννοια (ειδική διάβρωση) αναφέρεται στη διάβρωση ως ένα είδος χειμαρρικού φαινομένου που παράγει φερτά υλικά. Η ευρεία έννοια αφορά όλη τη διαδικασία παραγωγής, απαγωγής και μεταφοράς όλων των φερτών υλικών που παράγονται σε μια λεκάνη απορροής λόγω της δράσης διαφόρων χειμαρρικών φαινομένων. Η διάβρωση υπό τη στενή της έννοια, δηλαδή η απόσπαση και μετακίνηση τεμαχιδίων του στερεού φλοιού της Γης λόγω της κρουστικής, διαλυτικής, καταθρυπτικής και συρτικής ενέργειας των ομβρίων υδάτων, είναι από τις πιο σημαντικές διαδικασίες παραγωγής φερτών υλικών στις λεκάνες απορροής και διακρίνεται σε επιφανειακή, αυλακωτή, χαραδρωτική, φαραγγωτή, πρανική, υποσκαπτική, γεωφραγματική και αναποδιστική. Ο παρών θεματικός οδηγός ασχολείται με τα μέτρα αντιμετώπισης που πρέπει να ληφθούν για την αντιμετώπιση της επιφανειακής, αυλακωτής, χαραδρωτικής και πρανικής διάβρωσης. Είναι κρίσιμο να αναφερθεί ότι η διάβρωση ως φυσικό φαινόμενο είναι πρακτικά αδύνατο να εξαλειφτεί πλήρως. Η εξέλιξη και ανάπτυξη του φαινομένου ως φυσική διαδικασία σε μη διαταραγμένα περιβάλλοντα, κατά κανόνα δεν δημιουργεί προβλήματα. Η διάβρωση μετατρέπεται σε απειλή για το έδαφος όταν επιταχύνεται σε σχέση με τους φυσικούς της ρυθμούς. Η επιτάχυνση αυτή μπορεί να οφείλεται σε μια δασική πυρκαγιά, σε μια εκχέρσωση. Γενικά, ανθρωπογενείς δραστηριότητες και ενέργειες σε μια θέση είναι πολύ πιθανό να προκαλέσουν αύξηση του ρυθμού διάβρωσης και κατά συνέπεια έντονα προβλήματα υποβάθμισης του εδάφους στη συγκεκριμένη θέση και πλημμυρών στα κατάντη. Η αύξηση αυτή συμβαίνει ακουσίως, κατά κανόνα, από την πλευρά αυτού που επεμβαίνει. Παλαιότερα, υπήρχε η αντίληψη ότι το έδαφος είναι κάτι στατικό και αμετάβλητο, το οποίο δεν επηρεάζεται από τις καιρικές συνθήκες, την αλλαγή των χρήσεων γης κλπ. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η οικιστική ανάπτυξη περιοχών, οι οποίες είχαν άλλες χρήσεις προηγούμενα (λιγότερο διαβρωσιγενείς) επηρεάζει γενικότερα το φαινόμενο της διάβρωσης στις περιοχές αυτές όσο και στα κατάντη αυτών. Παράλληλα, η αύξηση των καμένων εκτάσεων από δασικά οικοσυστήματα και ιδιαίτερα σε περιαστικά δάση παίζει καταλυτικό ρόλο στην επιτάχυνση των διεργασιών της διάβρωσης με δυσάρεστα, για τις αστικές ζώνες, αποτελέσματα. Οι επεκτάσεις των σχεδίων πόλης γίνεται κατά κανόνα σε περιοχές που έχουν αλλάξει χρήση με το πέρασμα των χρόνων προς τα ανάντη των αστικών περιοχών. Αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος είναι η χωρίς προηγούμενο, για την εκάστοτε περιοχή, παραγωγή φερτών υλικών στα ανάντη αυτής ως αποτέλεσμα της επιταχυνόμενης διάβρωσης καθώς και την εμφάνιση πλημμυρών. Οφείλουμε να κατανοήσουμε ότι το έδαφος ως φυσικός πόρος πρέπει να προστατεύεται. Ακόμα, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η διάβρωση, ως φυσική διαδικασία, δεν είναι δυνατό να εξαλειφθεί πλήρως, καθώς διαμορφώνει το ανάγλυφο και μετακινεί φερτά υλικά από τα ψηλά στα χαμηλά. Η φυσική αυτή διαδικασία επιταχύνεται εξαιτίας, κατά κανόνα, της ανθρώπινης (αλόγιστης) παρέμβασης όπως για παράδειγμα στους ορεινούς όγκους με τις εκχερσώσεις και την χωρίς μέτρο υπερβόσκηση. Είναι κατά συνέπεια απαραίτητη η λήψη μέτρων ώστε να διατηρηθούν τα παραγόμενα φερτά υλικά στις θέσεις παραγωγής τους ή να περιοριστεί, όσο αυτό είναι δυνατό, η ποσότητά τους ή να μειωθεί η ταχύτητα μεταφοράς τους ή ακόμα και η απόσταση που θα διανύσουν με την εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων.

6 Χάρτης 1: Δυνητική διάβρωση στην Ευρώπη

7 2. Διάβρωση Ένα φυσικό φαινόμενο Οι μορφές της διάβρωσης που θα εξεταστούν είναι η επιφανειακή (Εικόνα 1), αυλακωτή (Εικόνα 2), χαραδρωτική (Εικόνα 3) και η πρανική (Εικόνα 4). Ως φυσικό φαινόμενο, εξαρτάται από 4 βασικούς παράγοντες: το κλίμα, το ανάγλυφο, τη χρήση γης και το γεωλογικό υπόθεμα. Περιγραφή της επίδρασης του κάθε ενός από τους παραπάνω παράγοντες δίνεται παρακάτω. Εικόνα 1: Επιφανειακή διάβρωση Εικόνα 2: Αυλακωτή διάβρωση

8 Εικόνα 3: Χαραδρωτική διάβρωση Εικόνα 4: Πρανική διάβρωση

9 2.1. Διάβρωση και κλίμα Τα κατακρημνίσματα είναι ο κύριος κλιματικός παράγοντας που επηρεάζει το φαινόμενο της διάβρωσης. Ιδιαίτερα η ραγδαιότητα της βροχής λειτουργούν ως «σμυριδόπανο» επί της επιφάνειας του εδάφους. Τα σταγονίδια της βροχής όταν έρχονται σε επαφή με την επιφάνεια του εδάφους, συμπιέζουν τα εδαφικά συστατικά με την κινητική ενέργεια που διαθέτουν και οδηγούν στη δημιουργία μιας κολλώδους μάζας (κρούστας). Η πρόσκρουση των σταγόνων στο έδαφος προκαλεί την εκτίναξη μικρών εδαφοτεμαχίων προς όλες τις κατευθύνσεις περιμετρικά του σημείου πρόσκρουσης. Την ίδια στιγμή, κατακερματίζονται τα μεγάλα συσσωματώματα σε μικρότερα. Είναι χρήσιμο να αναφερθεί ότι ο προσανατολισμός (έκθεση) μιας περιοχής επιδρά σημαντικά τόσο στη διαμόρφωση του μικροκλίματος, παράγοντας που να αναφερθεί στη συνέχεια θεωρώντας ότι αποτελεί ιδιότητα του αναγλύφου της περιοχής. Σύμφωνα με την έρευνα του Galevsky (1955) που εκτελέστηκε στη λεκάνη του Αξιού, προέκυψε ότι το κατώτερο όριο έντασης βροχής για την έναρξη της υδατικής διάβρωσης ανέρχεται σε 0,3-0,5mm/min. Στον Πίνακα 1 δίνεται ο χαρακτηρισμός της διάβρωσης με βάση την ένταση της βροχής. Πίνακας 1: Χαρακτηρισμός διάβρωσης με βάση την ένταση της βροχής Ένταση βροχής Χαρακτηρισμός της διάβρωσης (mm/min) 0,2 0,4 Φυσική 0,5 1,2 Ασθενής 1,2 2,0 Μέση 2,0 3,0 Ισχυρή > 3,0 Πολύ ισχυρή Για την εκτίμηση της διαβρωτικότητας της βροχής, δηλαδή για την διαβρωτική επίδραση των βροχοπτώσεων, χρησιμοποιήθηκε ο δείκτης R. Ο δείκτης R αποτελεί παράμετρο του μοντέλου εκτίμησης του βαθμού διάβρωσης (RUSLE), το οποίο εφαρμόστηκε στη λεκάνη του Ανθεμούντα (Δράση 3). Ο υπολογισμός αυτού του δείκτη έγινε με χρήση του τύπου (Van der Knijff και άλλοι (2002)): R 1,3 P όπου Ρ: το μέσο ετήσιο ύψος βροχής της θέσης που θέλουμε να μετρήσουμε. Πίνακας 2: Χαρακτηριστικά μετεωρολογικών σταθμών Α/Α Ονομασία Υψόμετρο Μέσο ετήσιο ύψος βροχής 1 Μ.Σ. Αεροδρομίου «Μακεδονία» 4m 356,84mm 2 Μ.Σ. Λουτρών Θέρμης 30m 418,84mm 3 Μ.Σ. Σουρωτής 105m 449,60mm 4 Μ.Σ. Τριαδίου 215m 469,49mm 5 Μ.Σ. Γαλάτιστας 264m 473,26mm Το μέσο ετήσιο ύψος βροχής για οποιαδήποτε θέση εντός της λεκάνης του Ανθεμούντα δίνεται συναρτήσει του υψομέτρου της από τον τύπο (Διάγραμμα 1): Μέσο ετήσιο ύψος βροχής 27, 751 ln(υψόμετ ρο) 320, 45 Ο παραπάνω τύπος προέκυψε από μετεωρολογικά δεδομένα (Πίνακας 2) βροχοπτώσεων 5 μετεωρολογικών σταθμών που βρίσκονται εγκατεστημένοι εντός της λεκάνης απορροής του Ανθεμούντα (Εικόνα 5). Η κατανομή του μέσου ετήσιου ύψους βροχής σε όλη την επιφάνεια της λεκάνης φαίνεται στο Χάρτη 1.

10 Διάγραμμα 1: Βροχοβαθμίδα Χάρτης 1: Κατανομή μέσης ετήσιας βροχόπτωσης

11 Εικόνα 5: Θέσεις μετεωρολογικών σταθμών 2.2. Διάβρωση και ανάγλυφο Το ανάγλυφο του πλανήτη μας αποτελείται από κυρτά (όρη) μέρη, επίπεδες επιφάνειες (κοιλάδες) και κοίλα (λίμνες) τμήματα. Οι μορφές αυτές του ανάγλυφου δημιουργούνται από μια σειρά φυσικών φαινομένων, τα οποία χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: α. Αυτά που παράγουν την ανομοιομορφία του ανάγλυφου (κίνηση τεκτονικών πλακών, ορογένεση κλπ) και β. Αυτά που τείνουν να εξομαλύνουν τις παραχθείσες εξάρσεις (διάβρωση, αποσάθρωση, κατολίσθηση, κατακρήμνιση). Η υδατική διάβρωση (Εικόνα 6) λειτουργεί ως ένα «σμυριδόπανο» που φθείρει συνεχώς και αδιαλείπτως την επιφάνεια του φλοιού της γης από τα υψηλότερα σημεία του αναγλύφου (ορεινά των λεκανών απορροής) προς τις περιοχές με χαμηλότερο υψόμετρο. Τα παραχθέντα φερτά υλικά παρασύρονται από τα επιφανειακά ύδατα που απορρέουν και καταλήγουν σε περιοχές με μικρότερο υψόμετρο και με ηπιότερες κλίσεις (οροπέδια, υδρογραφικό δίκτυο, ποτάμια, θάλασσα) (Εικόνα 7). Υποθετική μη διαβρωμένη επιφάνεια Ευρέα υψίπεδα, λίγες και στενές κοιλάδες Αύξηση της δικτύωσης του υδρογραφικού δικτύου Ευρείες κοιλάδες, βαραθρωμένα υψίπεδα Ευρύτατες κοιλάδες, απομονωμένα υψίπεδα Εικόνα 6: Εξέλιξη της διάβρωσης

12 Εικόνα 7: Κατά μήκος εξέλιξη της διάβρωσης Η επίδραση του ανάγλυφου στο φαινόμενο της διάβρωσης καθορίζεται από την ένταση και την έκταση της κλίσης της επιφάνειας του εδάφους. Η εκδήλωση αυτής της επίδρασης είναι πιο σαφής, συγκριτικά, σε λεκάνες απορροής με μικρό σχετικά μέγεθος. Ως όριο εκκίνησης αυτής της επίδρασης του αναγλύφου επί του φαινομένου της διάβρωσης θεωρείται η κλίση 2%. Είναι επίσης γνωστό ότι η επίτευξη εγκατάστασης καλλιεργειών σε κλίσεις μεγαλύτερες από 10% γίνεται μόνο με βαθμίδωση των επιφανειών. Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό του αναγλύφου και γενικότερα της κάθε περιοχής είναι η έκθεσή της. Έκθεση (προσανατολισμός) ορίζεται η κατεύθυνση που μετράται σε μια πλαγιά από τα ανάντη προς τα κατάντη της. Η έκθεση μιας περιοχής επηρεάζει τις κλιματικές της συνθήκες καθώς και τη φυσική βλάστηση που εμφανίζεται εκεί, και κατά επέκταση το βαθμό διάβρωσής που μπορεί να εμφανίσει. Για τις ελληνικές συνθήκες, περιοχές με βόρεια έκθεση είναι, κατά κανόνα, περισσότερο γόνιμες, με μεγαλύτερα ποσοστά υγρασίας και με καλύτερη ποιότητα εδαφών. Αντίθετα, περιοχές με νότια έκθεση παρουσιάζουν, κατά κύριο λόγο, μειωμένα ποσοστά σχετικής υγρασίας, μικρότερη γονιμότητα και εδάφη με μικρότερο βάθος. Η δυτική και η ανατολική έκθεση εμφανίζουν ενδιάμεσα χαρακτηριστικά σε σχέση με τις δύο προηγούμενες περιπτώσεις. Συγκεκριμένα, η λεκάνη του Ανθεμούντα χαρακτηρίζεται από σχετικά ήπιο ανάγλυφο (Χάρτης 2) στο μεγαλύτερο τμήμα της επιφάνειάς της. Οι κλίσεις (Χάρτης 3) που εμφανίζονται κατά μήκος της κεντρική κοίτης είναι μικρότερες του 10%. Η μέση κλίση της λεκάνης είναι: 19,17% και η γενική έκθεσή της είναι δυτική (270 ). Παρόλα αυτά, η έκθεση (Χάρτης 4) έχει ιδιαίτερα τοπικό χαρακτήρα και η κάθε περίπτωση θα πρέπει να αντιμετωπίζεται διαφορετικά.

13 Χάρτης 2: Ανάγλυφο Χάρτης 3: Κλίσεις

14 Χάρτης 4: Εκθέσεις 2.3. Διάβρωση και χρήσεις γης Η εκάστοτε χρήση γης παρέχει λιγότερο ή περισσότερο προστασία στο επιφανειακό στρώμα του εδάφους. Η σύμπυκνη φυσική και πολύόροφη βλάστηση παρέχει την καλύτερη φυσική προστασία τόσο με το φύλλωμά της όσο και με το ριζικό της σύστημα. Η αναλογία απώλειας εδάφους σε σχέση με την ίδια επιφάνεια αλλά απογυμνωμένη είναι από 100 ως 1000 φορές μεγαλύτερη (Κωτούλας, 1998). Επιβεβαίωση της παραπάνω αναλογίας είναι τα πλημμυρικά φαινόμενα που εμφανίζονται σε περιοχές όπου στα ανάντη τους είχαν δάση και κάηκαν. Μετά τις πυρκαγιές παρουσιάστηκε σημαντική επιτάχυνση της απώλειας εδαφών καθώς και των θρεπτικών τους στοιχείων. Εκτός από τις δασικές πυρκαγιές, είναι κρίσιμο να αναφερθεί και η αλόγιστη βόσκηση και οι συναφείς με αυτή πρακτικές όπως η εκχέρσωση ορεινών περιοχών. Είναι απόλυτα κατανοητό ότι η βόσκηση αποτελεί αρχέγονη δραστηριότητα των κοινωνιών με σκοπό την παραγωγή τροφής. Δυστυχώς, όμως, η μη διαχείριση αυτής της δραστηριότητας και η χωρίς μέτρο και πρόνοια χρήση των περιοχών που βοσκούνται οδηγούν σε υποβάθμιση (Εικόνα 8) των εδαφών αυτών και κατά επέκταση σε ερημοποίησή τους (Χάρτης 5).

15 Εικόνα 8: Διάβρωση λόγω βόσκησης στη Λέσβο Χάρτης 5: Χάρτης δυνητικού κινδύνου ερημοποίησης (Κοσμάς, 2005) Αξίζει να σημειωθεί ότι οι αγροτικές εκτάσεις παρουσιάζουν κατά κανόνα μικρότερη αντιδιαβρωτική επίδραση σε σχέση με τα δασικά οικοσυστήματα. Εξαιτίας του γεγονότος ότι η βλαστητική περίοδος εμφανίζεται κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες, δηλαδή την περίοδο με τις λιγότερες βροχοπτώσεις στη χώρα μας, μειώνεται ακόμα περισσότερο η

16 αντιδιαβρωτική προστασία των συγκεκριμένων περιοχών. Ωστόσο, είναι σαφές ότι οι αγροτικές εκτάσεις παρέχουν μια μέση προστασία σε σχέση με το σύνολο των χρήσεων γης που εμφανίζονται και ιδιαίτερα στη λεκάνη του Ανθεμούντα. Από την άλλη μεριά, οι στεγανοποιημένες εκτάσεις (χωριά, πόλεις, οδικό δίκτυο, κλπ) μπορεί να προστατεύουν το έδαφος της θέσης που είναι εγκατεστημένα, ωστόσο, με την έντονη απορροή που εμφανίζουν οι θέσεις αυτές είναι δυνατόν να προκληθούν έντονα προβλήματα διάβρωσης στα κατάντη αυτών και κατ επέκταση εμφάνιση πλημμυρών. Επίσης, οι γυμνές εκτάσεις είναι πλήρως εκτεθειμένες στις διαβρωσιγενείς δυνάμεις των βροχοπτώσεων και λαμβάνοντας υπόψη και τους υπόλοιπους παράγοντες που επηρεάζουν τη διάβρωση (ανάγλυφο) είναι πολύ πιθανόν οι γυμνές αυτές θέσεις να ερημοποιηθούν. Παράλληλα, οι διάφορες πρακτικές διαχείρισης και χρήσης των εδαφών (Εικόνα 9) όπως για παράδειγμα η χρήση βαρέων μηχανημάτων για την μεταβολή των χρήσεων γης τα οποία προκαλούν συμπίεση και έκθεση του εδαφικού υλικού στη διάβρωση και οδήγηση στην υποβάθμιση της περιοχής. Ακόμα και η κατασκευή του οδικού δικτύου κατά την οποία δεν λαμβάνεται μέριμνα για την προστασία των πρανών που δημιουργούνται αποτελεί πρακτική κατά την οποία υποβαθμίζεται τόσο αυτό καθ αυτό το έργο της οδοποιίας (Εικόνα 4) με πιθανή κατάρρευση του, όσο και στο γεγονός ότι ελλοχεύουν κίνδυνοι για τους χρήστες του (Εικόνα 10). Παρόμοια περίπτωση είναι και η κατάρρευση των πρανών των κοιτών κατά μήκος των χειμαρρικών ρευμάτων (Εικόνα 11). Η λεκάνη του Ανθεμούντα εμφανίζει διάφορες χρήσεις γης με έντονη διασπορά (Χάρτης 6), γεγονός που καθιστά τη διαχείρισή τους δύσκολη. Η δυσκολία αυτή έγκειται στο γεγονός ότι η όποια τυχόν επέμβαση που θα πρέπει να εφαρμοστεί, θα έχει ως περιοχή εφαρμογής ένα ψηφιδωτό από χρήσεις γης διαφορετικών εμβαδών και σχημάτων. Αυτό συνεπάγεται ότι η διαχείριση του φαινομένου της διάβρωσης προϋποθέτει την εστίαση της σε επίπεδο καλλιέργειας και συστάδας. Για την επίτευξη της αντιδιαβρωτικής θωράκισης της περιοχής, μπορούν να χρησιμοποιηθούν σύγχρονες τεχνολογίες πληροφορικής (Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών) καθώς και να αναγνωριστούν εκείνες οι θέσεις εντός των υφιστάμενων χρήσεων γης που χαρακτηρίζονται ως σημαντικές τόσο τοπικά όσο και γενικότερα (Χάρτης 7). Η αναγνώριση των θέσεων αυτών αποτελεί ένα σημαντικό βήμα στον καθορισμό προτεραιοτήτων (Χάρτης 8) και την αναγνώριση των θέσεων που χρήζουν άμεσης επέμβασης. Εικόνα 9: Χρήση βαρέων μηχανημάτων για μεταβολή της χρήσης γης.

17 Εικόνα 10: Κατάρρευση πρανών κατά μήκος του οδικού δικτύου Εικόνα 11: Πρανική διάβρωση κατά μήκος της κοίτης

18 Χάρτης 6: Χρήσεις γης Χάρτης 7: Αναγνώριση κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων

19 Χάρτης 8: Ζώνες προτεραιότητας Ο καθορισμός των ζωνών προτεραιότητας μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για τη λήψη αποφάσεων από τις τοπικές αρχές. Επίσης, το σύνολο της διαδικασίας εκτίμησης του βαθμού διάβρωσης κάθε θέσης που ενδιαφέρει, η αναγνώριση των κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων και ο καθορισμός των ζωνών προτεραιότητας για μια περιοχή αποτελούν επιμέρους διαδικασίες ενός εργαλείου λήψης αποφάσεων για την αντιμετώπιση της υδατοδιάβρωσης Διάβρωση και γεωλογικό υπόθεμα Οι λεκάνες απορροής αναπτύσσονται σε γεωυπόθεμα που αποτελείται από συμπαγείς σχηματισμούς (πετρώματα) και από λυτούς σχηματισμούς (εδάφη) (Κωτούλας, 1998). Η διαβρωσιμότητα του γεωυποθέματος, δηλαδή πόσο ευπαθές είναι στη διάβρωση εξαρτάται από το είδος, την υφή, τη δομή των συστατικών, το πορώδες, την υδατοδιαπερατότητα, τη στρώση του καθώς και την κατανομή των κολλοειδών συστατικών των εδαφών. Τα νεογενή πετρώματα (μάργες, ψαμμόλιθοι, κροκαλλοπαγή, κλπ) είναι ιδιαίτερα ευπαθή σε διαβρώσεις. Τα μεταμορφωμένα και τα κρυσταλλοπυριγενή πετρώματα θεωρούνται ως ανθεκτικά στη διάβρωση. Γενικά, οι συμπαγείς σχηματισμοί θεωρούνται δυσδιάβρωτοι σε σχέση με τους λυτούς σχηματισμούς. Τα ελληνικά εδάφη, ιδίως οι αγροτικές εκτάσεις, θεωρούνται γενικά ως ευπαθή στη διάβρωση, για τους εξής λόγους (Κωτούλας, 1998): - Περιέχουν χαμηλό ποσοστό οργανικής ουσίας με αποτέλεσμα να μην ευνοείται ο σχηματισμός ανθεκτικών εδαφικών συσσωματωμάτων και να μην βελτιώνονται οι φυσικές ιδιότητες των εδαφών (υδατοδιαπερατότητα, υδατοχωρητικότητα). - Τα γεωλογικά υλικά που περιέχουν είναι συνήθως ψαθυρά. - Χρησιμοποιούνται βαρέα οχήματα για την καλλιέργειά τους - Εφαρμόζεται κατά κανόνα η μονοκαλλιέργεια. - Η κάλυψη του εδάφους είναι γενικά ανεπαρκής - Γίνεται περιορισμένη χρήση κοπριάς και άλλων οργανικών λιπασμάτων (χλωρή λίπανση, χρήση φυτικών υπολειμμάτων, αξιοποίηση αστικών λυμάτων, κλπ.). Η λεκάνη του Ανθεμούντα παρουσιάζει ψηφιδωτό γεωυποθέματος με ασβεστόλιθους, σχιστόλιθους, γνεύσιους, γαύρους και αλουβιακές αποθέσεις (Χάρτης 6).

20 Συγκεκριμένα, οι ασβεστόλιθοι είναι γεωλογικοί σχηματισμοί ιδιαίτερα απρόσβλητοι από φαινόμενα διάβρωσης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, να εμφανίζουν συγκριτικά ήπια διάβρωση και σχεδόν ανύπαρκτη παραγωγή φερτών υλικών. Αντίθετα, οι αλουβιακές αποθέσεις, κατά κανόνα, αποτελούν τους χώρους απόθεσης φερτών υλικών από τα ανάντη. Κατά συνέπεια, οι θέσεις αυτές αποτελούνται από υλικά χωρίς κάποια συνοχή, τα οποία είναι επιρρεπή στην κάθε είδους κίνηση ύδατος (βροχή, απορροή, κλπ). Χάρτης 6: Γεωλογικοί σχηματισμοί

21 3. Μέθοδοι περιορισμού της διάβρωσης Το φαινόμενο της διάβρωσης δεν είναι δυνατόν να περιοριστεί πλήρως γιατί αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της εξελικτικής πορείας της διαμόρφωσης του αναγλύφου. Ωστόσο, η παραπάνω φυσική διεργασία τείνει να επιταχύνεται κατά κανόνα λόγω της ανθρωπογενούς παρέμβασης. Επίσης, εξαιτίας του γεγονότος ότι τα γειτονικά οικοσυστήματα καθώς και οι γειτνιάζουσες περιοχές λειτουργούν εξελικτικά ως «συγκοινωνούντα δοχεία», είναι χρήσιμο να αναφερθεί ότι περιοχές που φαινομενικά εμφανίζονται αδιατάρακτες είναι δυνατό να εμφανίζουν έντονα φαινόμενα διάβρωσης λόγω επεμβάσεων σε γειτονικές προς αυτές περιοχές. Βασικός σκοπός του παρόντος οδηγού είναι η λελογισμένη ανθρωπογενής παρέμβαση ώστε να περιοριστεί η διάβρωση σε περιοχές υψηλής προτεραιότητας. Μεσοπρόθεσμος στόχος είναι καθολική παρέμβαση (έντονη ή ήπια) και εποπτεία από τις τοπικές αρχές στις περιοχές υψηλής και μέσης προτεραιότητας. Τα μέτρα περιορισμού της διάβρωσης διαμορφώνονται σε 3 άξονες: Ανάγλυφο, Χρήσεις γης, Υδρογραφικό δίκτυο οι οποίοι περιγράφονται παρακάτω Ανάγλυφο Το ανάγλυφο, όπως έχει ήδη αναφερθεί, αποτελεί έναν από τους βασικούς παράγοντες που επηρεάζουν το φαινόμενο της διάβρωσης. Η κύρια ιδιότητα του αναγλύφου που συμβάλει σε σημαντικό βαθμό στην εμφάνιση, ανάπτυξη και επιτάχυνση της διάβρωσης είναι η κλίση της περιοχής που μελετάται. Τα μέτρα που θα προταθούν, στα πλαίσια αυτού του άξονα δράσης, έχουν ως βασικό τους μέλημα τη μείωση ή και τη σταθεροποίηση της υφιστάμενης κλίσης της περιοχής στην οποία πρέπει να γίνει επέμβαση, τόσο καθολικά ή και κατά τμήματα. Πρώτο μέτρο περιορισμού της διάβρωσης αποτελούν οι αναβαθμοί (Εικόνα 12). Κατασκευάζονται, λιθοδομές ή αναχώματα, κατά μήκος των ισοϋψών, σε κλίσεις μεγαλύτερες από 10%, προεξέχουν του υφιστάμενου αναγλύφου, δημιουργούν στα ανάντη τους ένα κοίλωμα εντός του οποίου θα αποτεθούν φερτά υλικά από υψηλότερες θέσεις. Τόσο το υπέργειο ύψος όσο και η απόσταση μεταξύ των αναβαθμών θα πρέπει να αποτελεί αντικείμενο μελέτης ώστε να επιτυγχάνεται η επιθυμητή κλίση για την κάθε περιοχή. Οι αναβαθμοί ως μέτρο περιορισμού της διάβρωσης έχει διπλό ρόλο: α) σταθεροποιεί το υφιστάμενο ανάγλυφο και β) μειώνει τις κλίσεις δημιουργώντας «σκαλοπάτια». Τα υλικά κατασκευής, κατά κανόνα, λαμβάνονται από την περιοχή για τρεις λόγους: α) για τον περιορισμό του κόστους μεταφοράς από άλλη περιοχή, β) για την καλύτερη προσαρμογή στο τοπίο της περιοχής και γ) γιατί τα φυσικά υλικά είναι φιλικότερα προς το περιβάλλον, τόσο το τοπικό όσο και γενικότερα. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι θέσεις άνω των αναβαθμών που συσσωρεύουν φερτά υλικά από τις υψηλότερες θέσεις καθίστανται ως οι πιο γόνιμες θέσεις της περιοχής λόγω των συσσώρευσης θρεπτικών συστατικών και νερού. Η βαθμίδωση μιας πλαγιάς μπορεί να γίνει και με φυτοτεχνικά μέσα (Εικόνα 13), τα οποία είναι φιλικότερα προς το περιβάλλον, δεν ρυπαίνουν και ομορφαίνουν το τοπίο. Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι φυτοτεχνικής διευθέτησης (Γούλας, 2000) ορισμένες από τις οποίες είναι: α) Συμπλεγματοθέματα (Εικόνα 14), β) Φρακτοθέματα (ομοίως με (α) αλλά συνίσταται από πλήρη φυτά με ανεπτυγμένο ριζικό σύστημα), γ) Συμπλεγματοφρακτοθέματα (συνδυασμός των δύο προηγούμενων μεθόδων), δ) Κλαδοπλέγματα (Εικόνα 15), ε) Φακελλώματα (Εικόνα 16), στ) Βλαστοθέματα (Εικόνα 17), ζ) Φυτεύσεις (Εικόνα 18), η), θ) Χορτότοιχος (Εικόνα 19), ι) Αχυροστρωσισπορά (Εικόνα 20). Αναλυτική περιγραφή των μεθόδων φυτοτεχνικής διευθέτησης καθώς και παράθεση των φυτικών ειδών που χρησιμοποιούνται ανά μέθοδο, δίνεται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. Τέλος, είναι δυνατόν οι παραπάνω μέθοδοι να χρησιμοποιηθούν συνδυαστικά, λαμβάνοντας υπόψη, κάθε φορά, τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής.

22 Εικόνα 12: Αναβαθμοί Εικόνα 13: Βαθμίδωση πλαγιάς με φυτοτεχνικά μέσα

23 Εικόνα 14: Συμπλεγματοθέματα Εικόνα 15: Κλαδοπλέγματα

24 Εικόνα 16: Φακελλώματα Εικόνα 17: Βλαστοθέματα Εικόνα 18: Φυτεύσεις

25 Εικόνα 19: Χορτότοιχοι Εικόνα 20: Αχυροστρωσισπορά 3.2. Χρήση γης Η χρήση που εφαρμόζεται σε μια περιοχή, όπως και το ανάγλυφο, αποτελεί έναν από τους βασικούς παράγοντες που επηρεάζουν το φαινόμενο της διάβρωσης και το οποίο είναι άμεσα συσχετιζόμενο με τον ανθρώπινο παράγοντα και τις ανάγκες του. Η κύρια ιδιότητα της χρήσης που συμβάλει καταλυτικά στο φαινόμενο της διάβρωσης είναι ότι αποτελεί τον προστατευτικό μανδύα του εδάφους στο οποίο εδράζεται. Ο βαθμός προστασίας που παρέχει η χρήση γης στο έδαφος, το οποίο την φιλοξενεί είναι άμεσα εξαρτώμενος από αυτή καθ αυτή τη χρήση, δηλαδή το είδος της χρήσης γης αλλά τις εφαρμοζόμενες πρακτικές αυτής. Τα προτεινόμενα μέτρα έχουν ως βασικό στόχο τη μεγιστοποίηση του βαθμού προστασίας που παρέχει η υφιστάμενη πρακτική που εφαρμόζεται στο έδαφος προς εκμετάλλευση. Η έλλειψη χωροταξικού σχεδιασμού σε μια περιοχή αποτελεί τροχοπέδη τόσο στη διαχείριση των χρήσεων γης σύμφωνα με τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας όσο και στην αντιμετώπιση του φαινομένου της υδατοδιάβρωσης κατά τόπους και γενικότερα. Τα φυσικά οικοσυστήματα (μεικτά κηπευτά δάση, λιβάδια, θαμνώνες, κλπ) με αειφορική διαχείριση, χωρίς αποψιλωτικές υλοτομίες και υπερβόσκηση, έχουν τη βέλτιστη προστασία του εδάφους και δεν απαιτούν ιδιαίτερες μεταβολές στη χρήση τους. Αντίθετα, περιοχές που είναι εντελώς γυμνές όπως εγκαταλειμμένοι αγροί, μεταλλεία, λατομεία, κλπ.

26 είναι θέσεις που χρήζουν άμεσης παρέμβασης. Η παρέμβαση αυτή πρέπει να έχει ως στόχο το σταμάτημα της περαιτέρω υποβάθμισης τους καθώς και τη διαμόρφωσή τους με τέτοιο τρόπο ώστε να καταστούν ξανά λειτουργικές είτε με την ίδια χρήση αλλά βελτιωμένη είτε με μεταβολή της χρήσης για τη μέγιστη αντιδιαβρωτική προστασία. Πιο συγκεκριμένα, για τις περιοχές με έντονη αστικοποίηση προτείνεται η αντικατάσταση των συμβατικών υλικών με διαπερατά υλικά (παραδοτέα Δράσεων 13 και 14 του έργου) τουλάχιστον στις νέες κατασκευές, τα οποία επιτρέπουν τη διάχυση του απορρέοντος ύδατος εντός των υλικών αυτών. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα τον περιορισμό της απορροής, τη μείωση της συνολικής ποσότητας ύδατος που απορρέει προς τα κατάντη, τη μείωση της παρασυρτικής δύναμης των απορρεόντων υδάτων και κατά επέκταση την αποτροπή πλημμυρικών φαινομένων. Οι αγροτικές περιοχές θα πρέπει να αντιμετωπιστούν ανά καλλιέργεια, λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Για τις καλλιέργειες με κλίσεις μικρότερες από 2%, προτείνεται η λελογισμένη χρήση λιπασμάτων ώστε να μην μεταβάλλεται η μηχανική και χημική σύσταση των εδαφών σημαντικά. Με αυτό τον τρόπο, τα εδάφη αυτά δεν θα έχουν έκπλυση των θρεπτικών τους στοιχείων, θα έχουν καλή στράγγιση και δεν θα διαβρώνονται. Οι περιοχές, με κλίση μεγαλύτερη από 2%, εκτός της λελογισμένης χρήσης λιπασμάτων, προτείνεται να γίνεται η άροση κατά τις ισοϋψείς και οι καλλιέργειες να επιδιώκεται να καλύπτουν το εδράζον έδαφος για περισσότερους μήνες το χρόνο. Για τις θέσεις που έχουν κλίση μεγαλύτερη από 10%, προτείνεται η βαθμίδωση των επιφανειών αυτών ώστε τα επιμέρους τμήματα να αποκτήσουν κλίση μικρότερη από 10% και η μεταβολή των καλλιεργειών σε δενδρώδεις ή και μεικτές με στόχο την κατά το δυνατό κάλυψη του εδάφους με φυτικό μανδύα για τους περισσότερους μήνες του χρόνου. Επίσης, θεωρείται απαγορευτική η σάρωση κάθετα στις ισοϋψείς διότι με αυτό τον τρόπο αποκαλύπτονται τα ευαίσθητα στη διάβρωση στρώματα του εδάφους και παράλληλα προκαλούμε στην περιοχή αυλακωτή διάβρωση συντελώντας στην επιτάχυνσή της. Τέλος, τα φυσικά οικοσυστήματα απαιτούν, κυρίως, προστασία. Οι κυριότερες αιτίες επιτάχυνσης της διάβρωσης στις περιοχές αυτές είναι ο ανθρώπινος παράγοντας. Πιο συγκεκριμένα, η πυρκαγιά (Εικόνα 21) και η εκχέρσωση-αποψίλωση (Εικόνα 22) προκαλούν βίαιη μεταβολή της χρήσης γης και απότομη απομάκρυνση του προστατευτικού μανδύα του εδάφους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, και στις δύο περιπτώσεις, να παρατηρούνται έντονα και ραγδαία οι μεταβάσεις από τη μια μορφή διάβρωσης στην επόμενη, γεγονός που αποδεικνύει την επιτάχυνση του φαινομένου. Σε αυτές τις περιπτώσεις, απαιτούνται άμεσες επεμβάσεις τόσο από τους τοπικούς φορείς όσο και την Πολιτεία ώστε να τοποθετηθούν κορμοσειρέςκορμοφράγματα (Εικόνα 23) κατά μήκος των ισοϋψών για την αποτροπή αρχικά της έκπλυσης των επιφανειακών στρωμάτων του εδάφους και την απαγόρευση της βόσκησης στις περιοχές αυτές για να αναλάβει η φυσική αναγέννηση (Εικόνα 24). Επικουρικά στη φυσική αναγέννηση, μπορούν να συμβάλουν δράσεις αναδάσωσης, αναθάμνωσης και αναχλόασης (Εικόνα 25).

27 Εικόνα 21: Καμένο δάσος Εικόνα 22: Εκχέρσωση-Αποψίλωση στη Βοιωτία

28 Εικόνα 23: Κορμοσειρές-Κορμοφράγματα Εικόνα 24: Φυσική αναγέννηση

29 Εικόνα 25: Αναδάσωση 3.3. Υδρογραφικό δίκτυο Τα μέτρα που έχουν προταθεί μέχρι τώρα έχουν εφαρμογή σε μεγάλες επιφάνειες. Τα μέτρα που να αναφερθούν στη συνέχεια εφαρμόζονται κατά μήκος του υδρογραφικού δικτύου έχοντας ως στόχο τη, κατά το δυνατόν, διατήρηση της υφιστάμενης διατομής σε κάθε τμήμα του δικτύου, τη μείωση της κλίσης με αποτέλεσμα τη μείωση της παρασυρτικής δύναμης του ρέοντος ύδατος, την αποτροπή μετακίνησης της περίσσειας φερτών υλικών που έχουν καταλήξει στις κοίτες προς τα κατάντη. Η επίτευξη των παραπάνω στόχων μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν επιχειρηθεί μια ολιστική διευθέτηση του προς μελέτη υδρογραφικού δικτύου. Αν η διευθέτηση δεν προγραμματιστεί, σχεδιαστεί και ολοκληρωθεί καθολικά για το σύνολο του υδρογραφικού δικτύου τότε τα μέτρα που θα προταθούν δεν θα μπορούν να πετύχουν τους στόχους για τους οποίους αρχικά σχεδιάστηκαν. Συμπερασματικά, μπορεί να αναφερθεί ότι οι κλάδοι ενός υδρογραφικού δικτύου λειτουργούν σαν συγκοινωνούντα δοχεία και κατά συνέπεια η όποια παρέμβαση επηρεάζει έμμεσα ή άμεσα και τα υπόλοιπα. Τα μέτρα αντιμετώπισης της διάβρωσης εντός των κοιτών χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: στα τεχνικά έργα και τα φυτοτεχνικά έργα. Για τα τεχνικά έργα, για την προστασία των πρανών, προτείνεται η χρήση συρματοκιβωτίων σε σχήμα κύβου (Εικόνα 26), τα οποία αποτελούν οικονομική λύση, είναι εύκολη η κατασκευή τους, το περιεχόμενό τους προέρχεται από υλικά της περιοχής εφαρμογής, είναι δυνατόν να συνδυαστούν με φυτεύσεις για τη μη παραμόρφωση του τοπίου. Επίσης, σε θέσεις που αλλάζει η πορεία της κοίτης είναι χρήσιμο να τοποθετούνται εγκάρσιοι προς τη ροή τοίχοι (πρόβολοι) ή ελαφρώς κεκλιμένοι προς τα κατάντη για την ανάσχεση των δυνάμεων που εφαρμόζονται στα πρανή με αποτέλεσμα την προστασία τους. Ακόμα, μπορούν να τοποθετηθούν τοίχοι αντιστήριξης των πρανών και παράλληλος εγκιβωτισμός της κοίτης με στόχο την πλήρη στεγανοποίηση. Αυτό το τελευταίο μέτρο προτείνεται μόνο σε ακραίες περιπτώσεις όπου δεν μπορεί να γίνει κανενός άλλου μέτρου, δεδομένου ότι η πλήρης στεγανοποίηση δεν είναι φιλική προς το περιβάλλον, υπάρχει βίαιη μεταβολή του τοπίου, στην περίπτωση λανθασμένης κατασκευής (αστοχία υλικών, λανθασμένη εκτίμηση παροχής) είναι πολύ πιθανό να εμφανιστούν δυσμενέστερες συνθήκες σε σχέση με πριν την κατασκευή. Επί της κοίτης προτείνεται η κατασκευή φραγμάτων (Εικόνα 27). Υπάρχουν διάφοροι τύποι φραγμάτων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατά περίπτωση. Η

30 διαφοροποίηση τους έγκειται στα υλικά κατασκευής, στο μέγιστο ύψος που μπορούν να λάβουν και στον όγκο ύδατος που μπορούν να συγκρατήσουν, στον σκοπό της κατασκευής. Τα υλικά μπορεί να είναι σκυρόδεμα με οπλισμό (Εικόνα 28) ή χωρίς, χώμα, λιθόδεμα (Εικόνα 29), κορμοί (Εικόνα 30). Ανάλογα με τα υλικά κατασκευής και με τη διαστασιολόγηση του κάθε φράγματος ορίζεται το μέγιστο ύψος που μπορούν να κατασκευαστούν και κατά επέκταση και τον συνολικό όγκο φερτών υλικών που μπορούν να συγκρατήσουν. Η διαστασιολόγηση του φράγματος εξαρτάται από το πλάτος της κοίτης και από την κλίση αντιστάθμισης που πρέπει να επιτευχθεί. Εικόνα 26: Συρματοκιβώτια Εικόνα 27: Μικροφράγμα από κορμούς

31 Εικόνα 28: Φράγμα με σκυρόδεμα χωρίς οπλισμό Εικόνα 29: Φράγμα με συρματοκιβώτια

32 Εικόνα 30: Φράγμα από κορμούς Η δεύτερη μεγάλη κατηγορία προτεινόμενων έργων για την αντιμετώπιση της διάβρωσης κατά μήκος του υδρογραφικού δικτύου είναι τα φυτοτεχνικά (Γούλας, 2000), τα οποία είναι φιλικότερα προς το περιβάλλον, «δένουν» καλύτερα με το τοπίο και έχουν κατά κανόνα μικρότερο κόστος. Ενδεικτικά, αναφέρονται τα εξής: α) Συμπλεγματουδοί ή ουδοί συμπλεγμάτων (Εικόνα 31) β) Φακελλουδοί (Εικόνα 32), γ) Φακέλλωμα με συμπλεγματόθεμα (Εικόνα 33), δ) Διπλός φακελλουδός με συμπλεγματουδό (Εικόνα 34), ε) Κλαδοπλεγματουδοί (Εικόνα 35), στ) Κλαδοπλεγματουδοί με συμπλεγματοθεμα (Εικόνα 36), ζ) Κλαδοπλεγματουδός με φακέλλωμα (Εικόνα 37), η) Πασσαλοφρακτουδοί (Εικόνα 38), θ) Ξύλινοι ουδοί με πασσαλο-βεργο-κλαδεπιθέσεις (Εικόνα 39), ι) Λίθινοι ουδοί με πασσαλοβεργο-κλαδοθέματα (Εικόνα 40), ια) Συμπλεγμάτωση (Εικόνα 41) κ.α. Αναλυτική περιγραφή των μεθόδων φυτοτεχνικής διευθέτησης των κοιτών και των πρανών τους καθώς και παράθεση των φυτικών ειδών που χρησιμοποιούνται ανά μέθοδο, δίνεται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. Εικόνα 31: Συμπλεγματουδοί

33 Εικόνα 32: Φακελλουδοί Εικόνα 33: Φακέλλωμα με συμπλεγματόθεμα

34 Εικόνα 34: Διπλός φακελλουδός με συμπλεγματουδό Εικόνα 35: Κλαδοπλεγματουδοί

35 Εικόνα 36: Κλαδοπλεγματουδοί με συμπλεγματόθεμα Εικόνα 37: Κλαδοπλεγματουδοί με φακέλλωμα

36 Εικόνα 38: Πασσαλοφρακτουδοί Εικόνα 39: Ξύλινοι ουδοί με πασσαλο-βεργο-κλαδεπιθέσεις

37 Εικόνα 40: Λίθινος ουδός με πασσαλο-βεργο-κλαδοθέματα Εικόνα 41: Συμπλεγμάτωση

38 4. Συμπεράσματα Η διάβρωση είναι ένα φυσικό φαινόμενο που η δράση του εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ανθρωπογενή δραστηριότητα. Η φυσική αυτή διεργασία έχει θετική επίπτωση σε μια περιοχή αναγνωρίζοντας ότι εμπλουτίζει με θρεπτικά συστατικά τις κατάντη περιοχές σε σχέση με τις θέσεις εμφάνισής της. Ωστόσο, η διαδικασία αυτή δεν παραμένει αδιατάραχτη από την ανθρωπογενή δραστηριότητα ανά τους αιώνες. Η διαταραχή αυτή με το πέρασμα των χρόνων έχει γίνει ολοένα και πιο έντονη. Για αυτό το λόγο οφείλουμε να φέρουμε μια ισορροπία στο σύστημα περιβάλλον-διάβρωση-άνθρωπος ικανή να περιορίσει στο ελάχιστο τη διαταραχή αυτή ή ακόμα και να την εκμηδενίσει. Τα μέτρα που προτάθηκαν σε αυτόν τον θεματικό οδηγό, στοχεύουν στον περιορισμό της υφιστάμενης διαταραχής που έχει προκληθεί από τον άνθρωπο στο περιβάλλον του. Τα τεχνικά και φυτοτεχνικά μέτρα αντιμετώπισης της διάβρωσης μπορούν να συνδυαστούν με τις ορθές πρακτικές ή ακόμα και με τη μεταβολή των χρήσεων γης για έχουν το βέλτιστο αποτέλεσμα για την κάθε περιοχή. Επίσης, η εφαρμογή του εργαλείου λήψης αποφάσεων (παραδοτέο Δράσης 4) χωροθετεί την εφαρμογή των μέτρων που εφαρμόστηκαν. Ακόμα, είναι κρίσιμη η εφαρμογή ενός μοντέλου εκτίμησης του βαθμού διάβρωσης (παραδοτέο Δράσης 3) ώστε να καταστεί δυνατή η εφαρμογή του εργαλείου λήψης αποφάσεων λαμβάνοντας υπόψη και την αναγνώριση των κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων της περιοχής. Η εφαρμογή αυτή καθορίζει τις ζώνες προτεραιότητας επέμβασης με τις οποίες οι τοπικοί φορείς είναι δυνατόν να δράσουν στοχευμένα και αποτελεσματικά, χρησιμοποιώντας και τα προτεινόμενα μέτρα του παρόντος οδηγού.

39 5. Παράρτημα Σύμφωνα με το Γούλα (2000), οι προδιαγραφές για την εγκατάσταση φυτοτεχνικών έργων για τη σταθεροποίηση και διαμόρφωση των κλίσεων σε κλιτύες παρατίθενται παρακάτω: Α) Σταθεροποίηση και διαμόρφωση των κλίσεων σε κλιτύες α) Συμπλεγματοθέματα 1. Φυτοτεχνικό υλικό: Τα συμπλεγματοθέματα αποτελούν ζωντανό φυτοτεχνικό υλικό από βλαστούς και κλαδιά ιτεοπλατάνων και ιδίως των παρακάτω φυτικών ειδών: Salix alba, Salix amygdalina, Salix cinerea, Salix incana, Salix fragilis, Salix aurita, Salix eleagnos, Salix pentandra, Salix purpurea, Salix triandra, Salix viminalis, Salix fragilis, Salix caprea και Platanus sp. Επίσης χρησιμοποιούνται σε ευνοϊκές συνθήκες και διάφορα είδη λεύκης. Σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθεί και το πουρνάρι ή η ψευδακακία, ο ελέαγνος, κλπ. 2. Τρόπος κατασκευής: Στην κλιτύ διανοίγονται ταφροειδείς εγκοπές βάθους 0,50-1,0m και με πυθμένα που έχει μικρή κλίση προς την κλιτύ. Αυτές ακολουθούν τις ισοϋψείς ή έχουν μικρή κλίση προς τις ισοϋψείς. Η απόσταση μεταξύ τους είναι 2-4m. Στις εγκοπές αυτές, τοποθετούνται σε πυκνή διάταξη και αν είναι δυνατό σταυρωτά υπέργεια φυτικά τμήματα διάφορης ηλικίας και πάχους, μήκους 0,5-1,5m, τα οποία καλύπτονται με τα εκχώματα των υπερκείμενων εγκοπών. Η εργασία αρχίζει από τη βάση της κλιτύος και προχωρεί προς την ακμή αναποδιστικά. Για τη στερέωση πρανών αποθέσεων ή απορριμμάτων καθώς και άλλων τεχνητά δημιουργούμενων κλιτύων χρησιμοποιείται συχνά μια παραλλαγή της μεθόδου. Κατά τη διάρκεια των τεχνητών προσχώσεων ή αποθέσεων τοποθετούνται πάνω στην προσωρινή, κάθε φορά, επίπεδη επιφάνειά τους, κλάδοι και βλαστοί αρκετών μέτρων μήκους, οι οποίοι και προσχώνονται βαθιά με την απόθεση πάνω τους νέου υλικού. Ο καλύτερος χρόνος για την εφαρμογή και των δύο παραλλαγών της μεθόδου είναι ο χρόνος της βλαστητικής ηρεμίας, δηλ. περίπου μεταξύ του Οκτωβρίου και του Μαρτίου. Τα συμπλεγματοθέματα δημιουργούν μια έμμεση αλλά προσωρινή στερέωση και για αυτό μετά την κατασκευή τους και σε ένα άλλο στάδιο κατασκευής, φυτεύονται ή συστρέφονται μεταξύ τους δενδρώδη και θαμνώδη είδη ή συστρέφονται άλλα ποώδη, διάφορα αγροστώδη και ψυχανθή είδη. Ο χρόνος επέμβασης για το δεύτερο στάδιο εξαρτάται από τις συνθήκες του σταθμού. Σε ευνοϊκούς σταθμούς μπορούμε να επιχειρήσουμε κάτι τέτοιο αμέσως μετά την κατασκευή των συμπλεγματοθεμάτων, ενώ σε δυσμενείς σταθμούς μόνο μετά πάροδο ενός ή περισσότερων ετών. 3. Χρησιμοποίηση της μεθόδου: Η κατασκευή συμπλεγματοθεμάτων αποτελεί φυτοτεχνική μέθοδο άμεσης μεν αλλά προσωρινής στερέωσης. Βέβαια έναντι των κλαδοπλεγμάτων και των φακελλωμάτων όπως θα αναφερθεί παρακάτω, αυτή παρουσιάζει καταφανή πλεονεκτήματα. Τα συμπλεγματοθέματα ασκούν ευθύς αμέσως μια βαθιά στερέωση λόγω της μεγάλης αντίστασής τους στην απόσπαση υλικών, λόγω διάβρωσης κλπ. Για την κατασκευή τους, για την οποία δεν απαιτούνται ειδικές γνώσεις ή εμπειρία, μπορεί να χρησιμοποιηθεί κάθε είδους υπέργειο φυτικό υλικό και κάθε ηλικίας, αρκεί να έχει την ικανότητα να ριζοβολήσει. Για αυτό μπορεί να βρει εφαρμογή σε κάθε είδους διaβpωoιγεvείς, επιφάνειες όπως και τεχνητές κλιτύες και πρανή. Προϋπόθεση είναι βέβαια η παρουσία στρώματος εδάφους με επαρκές πάχος και με αρκετά λεπτόκοκκο υλικό. Γενικά για την κατασκευή τους η κλίση της κλιτύος δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερη του 100%. β) Φρακτοθέματα (φυτοθέματα) 1. Φυτοτεχνικό υλικό: Τα φρακτοθέματα αποτελούν ζωντανό φυτοτεχνικό υλικό των εξής φυτικών ειδών: Carpinus betulus, Acer pseudoplatanus, Alnus glutinosa, Salix incana, Salix purpurea, Berberis vulgaris, clematis-vitalba, Corylus avellana, Crataegus monogyna, Fraxinus excelsior, Liqustrum vulgare, Prunus rostrata, Prunus spinosa, Phamnus cathartica, Rosa canina, Rosa gallica, Sambucus nigra, Sambucus racemosa, Sorbus aria, Ulmus montana, VIburnum lantana, VIburnum opulus. Ιδιαίτερα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και το πουρνάρι, η ακακία, ο ελέαγνος, ο πλάτανος κλπ.

40 2. Τρόπος κατασκευής: Τα φυτοθέματα κατασκευάζονται με τον ίδιο τρόπο όπως και τα συμπλεγματοθέματα. Η διαφορά μεταξύ τους έγκειται στο ότι τα φυτοθέματα συνίστανται από πλήρη φυτά με το αντίστοιχο ριζικό σύστημα. Το μήκος των φυτών κυμαίνεται μεταξύ 60-80cm ή και cm. Επειδή δε τα φυτικά είδη, τα οποία συνιστούν τα φρακτοθέματα αποτελούν και μέλη της τελικής φυτοκοινωνίας, δεν απαιτείται δεύτερο στάδιο κατασκευής, όπως στα συμπλεγματοθέματα. Κατά κανόνα πρέπει να αποφεύγεται η μίξη κατ' άτομο ή η δημιουργία μικροσυστάδων από ένα μόνο είδος. Στην πρώτη περίπτωση υφίσταται ο κίνδυνος να καταπιεσθούν τα βραδυαυξή είδη από τα ταχυαυξή, ενώ στη δεύτερη περίπτωση, εάν αποτύχει η εγκατάσταση του κύριου είδους (ασθένεια, κακή ανάπτυξη, κλπ.) παραμένουν ακάλυπτα μεγάλα τμήματα του πρανούς. Γενικά ενδείκνυται κάθε 3-5m να γίνεται αλλαγή των ειδών. Τα είδη που έχουν έντονη ριζοβλαστικότητα, δεν έχουν οπωσδήποτε και κατάλληλο υπέργειο τμήμα και αντίστροφα. Για να επιτύχουμε λοιπόν την ευνοϊκότερη δυνατή επίδραση, πρέπει να αναμιγνύουμε ή να συνδυάζουμε τα είδη μεταξύ τους κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να αλληλοσυμπληρώνονται. Τυχόν αναγκαία εισαγωγή δενδρωδών φυτών για την επίτευξη της τελικής φυτοκοινωνίας σε δεύτερο στάδιο (2η φάση) αυτή μπορεί να γίνει με φύτευση. 3. Χρησιμοποίηση της μεθόδου: Για αυτήν ισχύει ότι και στη περίπτωση των συμπλεγματοθεμάτων. Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται κυρίως στις περιπτώσεις κατά τις οποίες η υγρασία του εδάφους δεν είναι επαρκής και ικανοποιητική ώστε να επιτευχθεί πλήρως η έκπτυξη και επέκταση των ριζών των μοσχευμάτων ή συμπλεγματοθεμάτων στα βαθύτερα στρώματα. γ) Συμπλεγματοφρακτοθέματα Η μέθοδος αυτή, όπως προκύπτει από την ονομασία της, αποτελεί συνδυασμό μεταξύ συμπλεγματοθεμάτων και φυτοθεμάτων Σ' αυτήν χρησιμοποιείται άρριζο φυτοϋλικό, όπως στα συμπλεγματοθέματα και ανά 0,5m, παρεμβάλλονται πλήρη φυτά, δηλ. έρριζο φυτοϋλικό όπως στα φυτοθέματα (φρακτοθέματα). δ) Κλαδοπλέγματα 1. Φυτοτεχνικό υλικό: Τα κλαδοπλέγματα, αποτελούν ζωντανό φυιοιεχνικό υλικό από ιτιές και πλατάνια κυρίως των παρακάτω φυτικών ειδών: Salix incana, Salix glabra, Salix nigricans, Salix appendiculata, Salix daphnoides, Salix trianda, Salix viminalis και Platanus sp. 2. Τρόπος κατασκευής: Για την κατασκευή τους υπάρχουν δυο δυνατότητες: α) κατασκευή πριν από την προσαγωγή του εδάφους και β) κατασκευή σε υπάρχοντα και κινδυνεύοντα να διαβρωθούν εδάφη. Κατά την κατασκευή, πριν από την προσαγωγή του εδάφους, μπήγονται, προς την κατεύθυνση της κατασκευής τους, ξύλινοι πάσσαλοι ή σιδηροράβδοι μήκους cm σε αποστάσεις 1,0-1,5m, ώστε να εξέχουν από το έδαφος κατά 15-20cm. Μεταξύ των πασσάλων μπήγονται ιτεοπλατανόβεργες σε αποστάσεις περίπου 25-30cm. Στη συνέχεια πλέκονται στους ήδη υπάρχοντες πασσάλους οι ιτεοπλατανόβεργες που έχουν μήκος 1,50m τουλάχιστον και τα πέρατά τους μπήγονται και πάλι μέσα στο έδαφος. Κατά κανόνα πλέκονται αλλεπάλληλα 5-7 ιτεοπλατανόβεργες. Οι μεταξύ των πλεγμάτων επιφάνεια καλύπτεται στη συνέχεια με έδαφος. Κατά την κατασκευή των κλαδοπλεγμάτων σε υφιστάμενα εδάφη, τα κλαδοπλέγματα εμβυθίζονται μέσα στο έδαφος. Για το σκοπό αυτό διανοίγονται αυλάκια ή ταφρίδια βάθους 10-20cm μέσα στα οποία μπήγονται οι προαναφερθέντες πάσσαλοι. Μετά την πλοκή γεμίζουν τα ταφρίδια με το ίδιο έδαφος. Και οι δυο τρόποι κατασκευής που προαναφέρθηκαν συνιστάται να εκτελούνται κατά το χρόνο της βλαστητικής ηρεμίας. Η κατά χώρο διάταξη των κλαδοπλεγμάτων είναι ποικίλη όπως κατά συνεχείς ή διακοπτόμενες γραμμές, τετραγωνικής, ορθογωνικής ή ρομβοειδούς διάταξης, κλπ. Οι γραμμές απέχουν 1,5-3,0m μεταξύ τους, η δε κλίση του εδάφους, όπου κατασκευάζονται, είναι συνήθως 10-25%. Τα ρομβοειδή κλαδοπλέγματα κατασκευάζονται σε απόσταση 1,50-3,00m. Η άνω και κάτω γωνία του ρόμβου πρέπει να είναι μεγαλύτερη από 90ο. Τα σημεία διασταύρωσης των πλεγμάτων στερεώνονται με πασσάλους. Αμέσως μετά το τέλος της κατασκευής των κλαδοπλεγμάτων ή και μετά από μια βλαστητική περίοδο, οι μεταξύ τους επιφάνειες φυτεύονται με φυτά της τελικής φυτοκοινωνίας. Είναι δυνατή ακόμη και χορτοσπορά. Μερικές φορές όμως, κατά την ανάπτυξή της η υποβλάστηση οδηγεί στη θανάτωση των κλαδοπλεγμάτων οπότε απαιτείται και σχετική προστασία ή περιποίηση.

41 3. Χρησιμοποίηση της μεθόδου: Τα κλαδοπλέγματα συγκρατούν αποτελεσματικά το λεπτόκοκκο κυρίως υλικό. Καταστρέφονται όμως εύκολα από λιθοπτώσεις ή ολισθήσεις και η κατασκευή τους είναι σχετικά δύσκολη και χρονοβόρα. Γι' αυτό η χρησιμοποίηση της μεθόδου έχει περιορισθεί πολύ κατά τα τελευταία χρόνια σε σχέση με τα συμπλεγματοθέματα και φυτοθέματα, τα οποία είναι φθηνότερα, ευκολότερα στην κατασκευή και έχουν συγχρόνως μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Σήμερα η χρήση τους ενδείκνυται ιδιαίτερα σε επιφάνειες μικρές ή και μεγαλύτερες, στις οποίες πρέπει να εξασφαλισθεί, το προσαγόμενο έδαφος από ολισθήσεις. ε) Φακελλώματα 1. Φυτοτεχνικό υλικό: Τα φακελλώματα αποτελούν ζωντανό φυτοτεχνικό υλικό ίδιο με αυτό που προαναφέρθηκε στα κλαδοπλέγματα και χρησιμοποιείται για τη σταθεροποίηση κλιτύων και πρανών και γενικά εκτεταμένων επιφανειών. Οι μονάδες τους κατασκευάζονται από ευλύγιστα, μεγάλου μήκους υπέργεια φυτικά τμήματα ιτιάς, πλατάνου, κλπ τα οποία διαμορφώνονται και περιδένονται ανά cm, σε συνεχείς δέσμες, διαφόρων μηκών ανάλογα με τις δυνατότητες μεταφοράς και τις ανάγκες του έργου. Η διάμετρος του φακελλώματος κυμαίνεται από (40) cm και κατά την κατασκευή τους λαμβάνεται πρόνοια ώστε το καταλληλότερο υλικό να καταλαμβάνει την εξωτερική επιφάνεια. 2. Τρόπος κατασκευής: Για την τοποθέτησή τους, κατασκευάζονται στην πλαγιά ταφρίδια 10-20cm βάθους, ώστε τα φακελλώματα να εμβυθίζονται στο έδαφος κατά το 1/2 ή το 1/3. Τα φακελλώματα στερεώνονται με ξύλινους πασσάλους από ζωντανό ή νεκρό φυτικό υλικό ή και σιδηροράβδους μήκους τουλάχιστον 80cm που μπήγονται στο έδαφος σε αποστάσεις 1,0m. Συνήθως τα φακελλώματα διατάσσονται σε οριζόντιες σειρές ή και με μικρή κλίση. Οι ενδιάμεσοι των φακελλωμάτων χώροι φυτεύονται όπως και στα φρακτοθέματα. Η καλύτερη εποχή κατασκευής είναι η περίοδος της βλαστητικής ηρεμίας. 3. Χρησιμοποίηση της μεθόδου; Με τα φακελλώματα δεν μπορεί να επιτευχθεί καμιά στερέωση σε βάθος. Εξάλλου και η υπερύψωση τους πάνω από το έδαφος είναι μικρή με? συνέπεια να μην καθίσταται δυνατή η άμεση στερέωση των επιφανειακά κινούμενων ή αποπλυνόμενων εδαφικών μαζών. Για το λόγο αυτό η χρήση της μεθόδου σήμερα είναι σχετικά περιορισμένη, και ιδιαίτερα σε επιφάνειες που κινδυνεύουν λιγότερο από τη διάβρωση. στ) Βλαστοθέματα 1. Φυτοτεχνικό υλικό: Τα βλαστοθέματα αποτελούν ζωντανό φυτοτεχνικό υλικό από τα φυτικά είδη που αναφέρθηκαν στα συμπλεγματοθέματα. 2. Τρόπος κατασκευής: Τα βλαστοθέματα είναι μία παραλλαγή της μεθόδου των ραβδοθεμάτων. Διαφέρει στο ότι χρησιμοποιεί κλάδους και βλαστούς, ενώ στα ραβδοθέματα χρησιμοποιούνται άρριζοι ή έρριζοι ράβδοι. Τα βλαστοθέματα διακρίνονται γενικά σε μονόστρωμα και πολύστρωμα. Στην περίπτωση των μονόστρωμων βλαστοθεμάτων, μπήγονται μέσα στο έδαφος μετά την επιπεδοποίησή του, ζωντανοί ιτεοπάσσαλοι μήκους 80cm ή και νεκροί ξυλοπάσσαλοι, κατά τα 2/3 του μήκους τους, και σε αποστάσεις 70x70cm ή 100x100cm. Οι βλαστοί τοποθετούνται συνεχόμενοι και σε επαφή, μεταξύ των πασσάλων, με τα πέρατά τους (κάτω άκρο) προς τα κάτω. Σε μεγαλύτερες επιφάνειες η κάλυψη γίνεται με επίστρωση περισσότερων βλαστοσειρών και με αλληλεπίθεση των βλαστών των σειρών όπως στα κεραμίδια, ώστε τα πέρατα της μίας σειράς να καλύπτουν τις κορυφές της άλλης κατά 30cm περίπου. Η εργασία προχωρεί από πάνω προς τα κάτω. Οι σειρές στερεώνονται με σύρμα παράλληλα ή και σταυρωτά, το οποίο προσδένεται στους πασσάλους οι οποίοι στη συνέχεια εισάγονται ξανά στο έδαφος τόσο, ώστε το σύρμα να τανυστεί. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται και ειδικοί πάσσαλοι. Οι βλαστοσειρές καλύπτονται τέλος με έδαφος, ώστε γενικά να είναι καλυμμένες, χωρίς να αποκλείεται η κατά θέσεις προεξοχή τους από τις εδαφικές επιστρώσεις. Τα πολύστρωμα βλαστοθέματα είναι βλαστοσυσκευάσματα ή κλαδοβλαστοσυσκευάσματα. Κατασκευάζονται όπως και τα μονόστρωμα μόνον που αλληλεπιτίθενται περισσότερα στρώματα. Το μήκος όμως των πασσάλων σταθεροποίησης πρέπει να προσαρμόζεται ανάλογα με το μεγαλύτερο πάχος τους. 3. Χρησιμοποίηση της μεθόδου: Τα βλαστοθέματα έχουν κατ' αρχήν μικρή επίδραση στα βαθύτερα εδαφικά στρώματα, καλύπτουν όμως αμέσως το έδαφος. Με τα βλαστοθέματα στερεώνονται κυρίως μικρές διαβρωσιγενείς επιφάνειες. ζ) Φυτεύσεις

42 Πρόκειται για φυτεύσεις με σκοπό την αποτροπή της διάβρωσης και κατά επέκταση χειμαρρικών φαινομένων στις λεκάνες απορροής. 1. Φυτοτεχνικό υλικό: Κατά τις φυτεύσεις χρησιμοποιείται ζωντανό υλικό από κατάλληλα ξυλώδη, κατά προτίμηση δασοπονικά είδη κατά τα γνωστά από τη Δασοκομία. 2. Τρόπος κατασκευής: Εδώ θα αναφερθούμε μόνο δύο τρόποι φύτευσης, οι οποίοι βρίσκουν ιδιαίτερη εφαρμογή κατά την αναδάσωση κλιτύων και ιδίως πρανών, δηλ. τη φύτευση σε οπές και τη φύτευση σε αυλάκια. Οι λοιπές μέθοδοι αναπτύσσονται με λεπτομέρεια στη Δασοκομική. Φύτευση σε οπές: Κατά τη μέθοδο αυτή διανοίγονται στο έδαφος, με σκαπάνη, φτυάρι ή με ειδικές μηχανοκίνητες, κατά προτίμηση φορητές, συσκευές, οπές διαμέτρου κατά κανόνα 15-20cm. Το βάθος πρέπει να είναι τόσο, ώστε τα προσαγόμενα φυτά να μην υποχρεώνονται σε αναδίπλωση του ριζικού τους συστήματος. Κατά την φύτευση το φυτό κρατιέται στην κατάλληλη θέση και προσάγεται το έδαφος, με το οποίο περιβάλλεται το ριζικό σύστημα Στη συνέχεια το έδαφος συμπιέζεται και διαμορφώνεται ο χώρος γύρω από το φυτό. Κατά κανόνα φυτεύονται σε συνδέσμους 1,0x1,0m. Πάντως οι μεταξύ τους αποστάσεις κυμαίνονται μεταξύ 0,30-2,00m. Φύτευση σε αυλάκια.: κατά τη μέθοδο αυτή διανοίγονται στις κλιτύες, ανάλογα με την κλίση τους, αυλάκια σε απόσταση cm. Οι αυλακογραμμές έχουν κλίση 10-20%. Η φύτευση γίνεται σ' αυτές τις σειρές σε αποστάσεις 0,80-1,50m. Ενδείκνυται μετά τη φύτευση να καλύπτονται τα αυλάκια με διάφορα υλικά όπως άχυρα, κλαδιά, φύλλωμα κ.λ.π. Κατά κανόνα στις φυτείες που δημιουργούνται με φυτοτεχνικές μεθόδους για τη στερέωση ων πρανών, η ξυλοπαραγωγή αποτελεί δευτερεύοντα σκοπό. Σκοπός λοιπόν των φυτειών αυτών δεν πρέπει να είναι οι αμιγείς αλλά οι μικτές συστάδες από όλα τα κατάλληλα είδη που είναι δυνατό να aλληλοoυμπληpωθούv από άποψη φυτοτεχνικών ιδιοτήτων. Το είδος και ο τρόπος του συνδυασμού των δaoοποvικώv ειδών κατά τις φυτεύσεις, εξαρτάται από το ενδιάμεσο στάδιο εκτέλεσης ή τελικό στάδιο ολοκλήρωσης ενός φυτοτεxvικού έργου. Έτσι λοιπόν μπορεί να γίνουν φυτεύσεις συμπληρωματικές σε έαρ σαρκικό στάδιο φυτοτεxvικής διευθέτησης, φυτεύσεις σε ένα ενδιάμεσο μεταβατικό στάδιο ή τέλος φυτεύσεις σε ένα οποιοδήποτε στάδιο με είδη της τελικής φυτοκοινωνίας. Σαν συμπληρωματικό μέσο χρησιμοποιείται η φύτευση σε κινδυνεύουσες ασταθείς επιφάνειες. Η φύτευση δεν πρέπει να γίνεται εδώ ούτε σε μίξη κατ' άτομο, αλλά ούτε και σε μεγάλες αμιγείς ομάδες, για το λόγο ότι στην κατ' άτομο μίξη τα βραδυαυξή είδη καταπιέζονται από τα ταχυαυξή, ενώ στις μεγάλες αμιγείς ομάδες, αποτυχία του αμιγούς φυτικού είδους συνεπάγεται τη δημιουργία μεγάλων κενών με δυσάρεστες συνέπειες. Το καλύτερο είναι η μίξη να γίνεται κατά σειρές, σε ομάδες ανά ομοειδή φυτά, μεταξύ των εκτελεσθέντων φυτοτεχνικών έργων, για τη σταθεροποίηση κατ' αρχήν της επιφάνειας και την υποδοχή της τελικής φυτοκοινωνίας. Ως κύριο φυτοτεχνικό μέσο χρησιμοποιείται η φύτευση σε σχετικά λιγότερο κινδυνεύουσες επιφάνειες, όπως π.χ. σε σταθερές κλιτύες και πρανή με μικρή κλίση. Και εδώ για τους λόγους που προαναφέρθηκαν πρέπει να αποφεύγεται η μίξη κατ' άτομο. 3. Χρησιμοποίηση της μεθόδου: Η φύτευση σε οπές είναι μέθοδος για τον επιτυχή εποικισμό μιας επιφάνειας με ορισμένα φυτικά είδη και όχι για την άμεση σταθεροποίησή της. Διακρίνουμε δυο τρόπους χρησιμοποίησής της στις κλιτύες και τα πρανή. Σε ασταθή και κινδυνεύοντα πρανή (διαβρωσιγενή, ολισθησιγενή, ρηξιγενή), χρησιμοποιείται σαν συμπληρωματική μέθοδος, σε συνδυασμό με φυτοτεχνικές μεθόδους ταχείας και άμεσης σταθεροποίησης των πρανών. Σε σχετικά σταθερές κλιτύες αποτελεί την κύρια φυτοτεχνική μέθοδο βελτίωσης της σταθερότητας της κλιτύος. Πέρα όμως από αυτά η φύτευση σε οπές χρησιμοποιείται σε συνδυασμό και με άλλα φυτοτεχνικά έργα για τη στράγγιση πρανών όπως και σε υδάτινα ρεύματα για την προστασία των οχθών σε θέσεις που υπέστησαν ζημιές. Σαν κύρια μέθοδος χρησιμοποιείται για την αναδάσωση γυμνών επιφανειών, όπως και για την ίδρυση αντιανεμικών, αντιδιαβρωτικών, αντηλιακών και αντιθορυβικών φυτειών (φρακτών). Η φύτευση σε αυλάκια αποτελεί αντίθετα φυτοτεχνική μέθοδο κατάλληλη για κλιτύες και πρανή. Τα αυλάκια συγκεντρώνουν ποσότητα όμβριου νερού για χρήση των φυτών και προστατεύουν το έδαφος αρκετά, καθόσον αποτελούν ένα μικρό εμπόδιο στη ροή του νερού. Γι αυτό είναι καταλληλότερη για την αναδάσωση απότομων αλλά σχετικά σταθερότερων ξηρών κλιτύων και πρανών. η) Αχυροστρωσισπορά